CMAS heeft normen en regels ontworpen in verband met het nitroxduiken

Theorie Nitroxduiken DECEMBER 2009

GEVORDERD NITROXDUIKER

CMAS heeft normen en regels ontworpen in verband met het nitroxduiken en de in dit verband te behalen brevetten. Het NELOSopleidingssysteem evenals de cursus zijn opgezet volgens deze CMAS-normen. Zoals het geval is met alle CMAS-brevetten zijn de nitroxbrevetten dus ook wereldwijd erkend.

Theorie Nitroxduiken

December 2009

INLEIDING ...................................................................................................................................................... 3

ALGEMEEN KADER .....................................................................................................4 Integratie van de nieuwste decompressietechnieken. ...................................................6 Gedragscode van de CMAS-mengselduiker .................................................................7 NELOS GEVORDERD NITROX-DUIKER (GND) ..........................................................7 NITROX ........................................................................................................................................................... 9

Een beter ademmengsel ...............................................................................................9 Verscheidene nitroxmengsels ..................................................................................... 10 Voor- en nadelen van nitrox ........................................................................................ 11 Geschiedenis van nitrox .............................................................................................. 12 FYSICA ......................................................................................................................................................... 14

Druk ............................................................................................................................ 14 Soorten druk ............................................................................................................. 14 De wet van Dalton ....................................................................................................... 16 Maximum Operationele Diepte (MOD) ........................................................................ 19 Equivalente Luchtdiepte (ELD) .................................................................................... 19 Equivalente Narcotische Diepte (END)........................................................................ 20 De wet van Boyle-Mariotte .......................................................................................... 21 Berekening van het gasverbruik .................................................................................. 22 DUIKGENEESKUNDE .................................................................................................................................. 25

Algemeen.................................................................................................................... 25 Zuurstofvergiftiging van het Centraal Zenuwstelsel (CZS) ........................................... 26 Zuurstofvergiftiging van de longen .............................................................................. 33 Hypoxie ....................................................................................................................... 38 DECOMPRESSIE.......................................................................................................................................... 41

Primaire decompressiemiddelen ................................................................................. 41 Voorwaarden............................................................................................................... 41 Basis van de algoritmes in duikcomputers .................................................................. 42 Enkele aandachtspunten ............................................................................................. 45 Enkele belangrijke definities en bijzondere bepalingen. .............................................. 46 Successief duiken met een duikcomputer ................................................................... 58 Reglement Diep Duiken .............................................................................................. 58 ‘Deep stops’ en decompressiestops ............................................................................ 59 Primaire decompressiemiddelen Back-updecompressiemiddelen ............................... 59 Extra veiligheid tijdens de decompressie..................................................................... 65 PRAKTISCH NITROXDUIKEN ..................................................................................................................... 69

Taken .......................................................................................................................... 69 Algemene regels ......................................................................................................... 69 Taken van de algemene duikverantwoordelijke ........................................................... 69 Taken van de ploegleider of duikleider ........................................................................ 71 Taken van de hekkensluiter ........................................................................................ 72 Duikplanning ............................................................................................................... 72 Specifieke Duiktekens ................................................................................................. 73

Pagina 1


December 2009

Oefeningen op Decoplanning ...................................................................................... 73 Oefeningen op ‘Gemengde decompressie en back-up’ ............................................... 76 Oefeningen op ‘Bijzondere omstandigheden’ .............................................................. 78 VERSNELDE DECOMPRESSIE ................................................................................................................... 80

Wat is versnelde decompressie?................................................................................. 80 Hoe passen we versnelde decompressie concreet toe?.............................................. 81 Versnelde decompressie en bail-out-planning ............................................................. 82 Is de bail-outplanning adequaat en compatibel? ......................................................... 91 Heb ik voldoende ademautonomie? ............................................................................ 92 Oefeningen op ‘Versneld decompresseren’................................................................. 93 NITROXMATERIAAL .................................................................................................................................. 103

Materiaal ................................................................................................................... 103 ENKELE INTERESSANTE SITUATIES OM VAN TE LEREN .................................................................... 116 HET VEILIGHEIDSREGLEMENT BIJ NITROXDUIKEN ............................................................................ 118 BIJLAGEN .................................................................................................................................................. 119

Het 12-punten duikplan (uit de NELOS cursus ‘Sportduiken’) ................................... 119 ‘Deep stops’ volgens Richard Pyle: De ‘Pyle’ stops ................................................... 123 LIJST MET WOORDVERKLARINGEN ...................................................................................................... 124 BIBLIOGRAFIE ........................................................................................................................................... 126 REDACTIE .................................................................................................................................................. 126

© Copyright 2009 by NELOS, Mechelen. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of the publisher. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Pagina 2


December 2009

Theorie nitroxduiken GEVORDERD NITROX-DUIKER

INLEIDING Deze cursus behandelt het duiken met nitroxmengsels op een gevorderd niveau. Vermits de houder van het brevet “Gevorderde Nitrox-Duiker” erg vrij is in o.a. de keuze van bodem- en decompressiemengsel, besteden we de nodige aandacht aan de specifieke problemen die met mengselduiken gepaard gaan. Fysica, zuurstofproblematiek, duiken decompressieprocedures, materiaal en duikplanning komen daarom uitvoerig aan bod. In de cursus zal het belang van dit laatste punt blijken. De cursus dient niet alleen als lesmateriaal, maar ook als naslagwerk. De cursus Gevorderd Nitrox-Duiker (GND) bestaat in NELOS-verband al vele jaren maar in deze uitgave werd bijzondere aandacht besteed aan de steeds evoluerende theoretische denkbeelden en aan de optimale manier van werken in de praktijk (‘best practices’). Er werd dan ook gelet op het in lijn brengen van dit werk met de recentelijk hernieuwde NELOScursus voor het sportduiken met lucht. Dit zal zich onder meer duidelijk weerspiegelen in het hoofdstuk over decompressietechnieken. De NELOS wil de geïnteresseerde sportduiker correcte en veilige opleidingen aanbieden. Zo is hij in staat zijn duiken nog veiliger uit te voeren en/of zijn grenzen op een verantwoorde manier te verleggen. We benadrukken nu al dat nitrox-mengsels geen grotere diepten toelaten. Integendeel, de maximaal toelaatbare diepte wordt steeds meer beperkt, naarmate het zuurstofpercentage in het mengsel toeneemt. We gaan ervan uit dat de nitroxduiker de noodzakelijke zelfdiscipline aan de dag legt en met kennis van zaken te werk gaat. Bij nitroxduiken zijn de foutmarges immers veel geringer dan bij het gewone persluchtduiken. De gevolgen van een fout zijn des te zwaarder. In deze context past het te vermelden dat in het verleden heel wat dodelijke ongevallen tijdens diepe persluchtduiken (> 60m) waarschijnlijk niet het gevolg waren van stikstofnarcose, maar wel van zuurstofvergiftiging. Door het gebruik van zuurstofrijke mengsels, zoals nitrox, kunnen dergelijke ongevallen ook voorvallen tijdens minder diepe duiken (< 30 m). Bij mengselduiken is er geen plaats voor improvisatie. Elke nitroxduiker moet een grondige duikplanning voor de duik uitvoeren. Hiervoor moet de duiker over een uitgebreide kennis beschikken en deze continu onderhouden. Om de leesbaarheid niet te schaden, hebben we in deze cursus voornamelijk de 3de persoon mannelijk enkelvoud gebruikt. Dit houdt uiteraard geen miskenning van de vrouwelijke nitroxduikers in. De Sectie Duiktechnieken wenst de kandidaat GND veel lees- en leerplezier met dit cursusboek.

Pagina 3


December 2009

ALGEMEEN KADER CMAS Duiken met nitrox kent de laatste jaren een wereldwijde explosieve groei. Wat voor sommigen een randfenomeen leek te worden, is ondertussen uitgegroeid tot een essentieel onderdeel van onze duiksport. Deze evolutie is ook de CMAS niet ontgaan. In 1993 werd het Mixed Gas Diving project voor de eerste keer voorgesteld aan de Algemene Vergadering van het CMAS Technisch Comité in Cyprus. Uit dit eerste voorstel bleek een grote consensus om algemene standaarden uit te werken binnen de schoot van de CMAS. Na uitgebreid overleg werden de eerste standaarden voor mengselduiken in 1996 goedgekeurd en gepubliceerd door de CMAS. In haar algemene visie op mengselduiken stelt CMAS dat: •

•

• • •

het gebruik van nitrox specifieke risico’s met zich meebrengt en dat nitroxduiken enkel uitgevoerd mogen worden door duikers die een gespecialiseerde opleiding genoten hebben van een gekwalificeerde organisatie; het gebruik van nitrox specifieke voordelen biedt. Wanneer het gebruikt wordt als bodemgas, laat het toe om de decompressietijden te verminderen voor duiken in een beperkte dieptezone. Wanneer het gebruikt wordt als decompressiegas, zorgt nitrox (en zuivere zuurstof - O2) voor kortere en veiligere decompressie; het gebruik van nitrox kan zorgen voor een bijkomende veiligheidsmarge bij duiken die uitgevoerd worden met een decompressiemiddel bedoeld voor perslucht; nitroxduiken enkel uitgevoerd mogen worden met correct gekeurd materiaal en duikflessen gemarkeerd voor nitrox. Alle materiaal moet voor de duik gecontroleerd worden; leveranciers van nitrox zich moeten houden aan standaarden die de kwaliteit van het mengsel garanderen.

NELOS Binnen NELOS wordt de CMAS-visie op mengselduiken onderschreven en toegepast op de nitroxopleidingen. Deze worden momenteel als volgt inhoud gegeven:

CMAS

NELOS

Basic Nitrox Diver

Basis-Nitrox-Duiker (BND)

Advanced Nitrox Diver

Gevorderd Nitrox-Duiker (GND)

Brevetten Basic Nitrox Instructor

Titels Advanced Nitrox Instructor

Nitrox-Instructeur (NI)

De eerste cursussen nitrox werden in de NELOS ingericht in 1996. In juni 2005 heeft het NELOS-Duikonderricht besloten om de Werkgroep Decompressietechnieken (WG DT) op te richten binnen de Sectie Technisch Duiken (STD). Deze werkgroep heeft in maart 2006 haar visie en strategie betreffende decompressietechnieken vastgelegd.

Pagina 4


December 2009

In maart 2007 werd de NELOS-infopublicatie ‘Praktisch duiken – decompressietechnieken’ goedgekeurd en vervolgens op de NELOS-website gepubliceerd. Naast dit hoofddocument verscheen eveneens een bundel met ‘Veel Gestelde Vragen’ rond dit onderwerp, alsook een ondersteunend document dat oorspronkelijk door de Stichting Duikresearch werd opgemaakt en door de WG DT werd aangepast naar ‘lokale’ terminologie zonder echter de context te wijzigen. Dit laatste document beschrijft duidelijk welke mogelijkheden (en onmogelijkheden) de hedendaagse duikcomputers hebben. Om dit resultaat te kunnen uitschrijven, hebben ze diverse en hedendaags veel gebruikte duikcomputers aan een vergelijkende studie onderworpen. Nadat het document ‘Praktisch Duiken – Decompressietechnieken’ goedgekeurd en op de NELOS-website gepubliceerd werd, dienden de NELOS-duikers in de praktijk te duiken volgens de principes en de regels welke beschreven staan in de NELOS-cursus. In deze cursus staat ten andere een volledig aangepast Veiligheidsreglement beschreven waarnaar de duikers zich dienen te richten. In de NELOS-cursus en in dit document wordt daar herhaaldelijk naar verwezen. De volgende logische stap was dat de andere cursussen, zoals de nitroxcursussen dergelijke aanpassingen zouden ondergaan. Daardoor wordt het NELOS-duikonderricht logisch en consequent. Dit hoofdstuk brengt ‘decompressietechnieken voor nitroxduiken’ in lijn met ‘decompressietechnieken voor persluchtduiken’. Om het nitroxduiken toegankelijk te maken voor een breed publiek besloot het NELOSDuikonderricht om de cursus Basis-Nitrox-Duiker (BND) helemaal te integreren in de standaard cursus persluchtduiken voor 1*-duiker. Dit is inderdaad een logische stap geweest omdat het Basis-Nitrox-Duikerbrevet zeer beperkt is in omvang en vele duikers graag van meet af aan met een nitroxmengsel wensen te duiken. De enorm evoluerende duikwereld wordt op de voet gevolgd door het NELOS-Duikonderricht en indien nodig worden de gepaste stappen ondernomen ook al klinken ze op het moment van invoering nogal progressief en revolutionair. Met de cursus Gevorderd Nitrox-Duiker is het echter anders gesteld. Hier wordt wel degelijk diep ingegaan op alle aspecten van het nitroxduiken en wordt er bijzondere aandacht besteed aan het decompresseren met een nitroxduikcomputer. Inderdaad; gelet op het feit dat de Gevorderde Nitrox-Duiker (GND) met alle mogelijke nitroxmengsels mag duiken en mag decompresseren en gelet op het feit dat hij zelfs in beperkte mate versneld mag decompresseren maakt dat een apart hoofdstuk decompressietechnieken in een aparte cursus noodzakelijk is en perfect verantwoord is. In deze cursus kunnen in zekere mate herhalingen terug te vinden zijn van wat al in de standaard NELOS-cursus uitgeschreven staat. Dat is ook zo bedoeld. De Sectie Duiktechnieken is er van uit gegaan dat een eventuele herhaling niet zal beschouwd worden als een verloren inspanning en tegelijk kan daarmee de doelstelling van een consequent geheel uit te werken, ook concreet gerealiseerd worden. Daarnaast werd de cursus opnieuw gepositioneerd in het zeer uitgebreide gamma van opleidingen die worden aangeboden door NELOS. Gelet op het feit dat het Basis-Nitrox-Duiker brevet geïntegreerd werd in het eerste brevet luchtduiken, werd geoordeeld dat het aanbieden van de cursus Gevorderd Nitrox-Duiker kon geschieden met versoepelde toelatingsvoorwaarden. Anderzijds wordt er in de duikscholen meer en meer gepleit om de mogelijkheden van dit brevet uit te breiden. In deze cursus wordt dan ook voor het eerst ‘versnelde decompressie’ binnen aanvaardbare grenzen ingevoerd. De uitgebreide versnelde decompressie komt immers volledig tot haar recht in de cursus ‘Extended Range’ / trimix en wordt

Pagina 5


December 2009

toegankelijk gemaakt voor duikers vanaf het niveau 3*D die in het bezit zijn van het brevet GND. Ook het uitvoeren van duiken met een rebreather zal evident vooraf gegaan moeten worden door een opleiding Gevorderd Nitrox-Duiker omdat deze machine een continue veranderende nitroxmix of trimix-mix zal produceren. Ook de back-up gasvoorraden zijn bij dit soort duiken gemaakt van nitrox (of trimix,…). Een coherent aanbod en een correcte positionering van dit brevet wordt daarmee bijzonder belangrijk en wordt via deze cursus gerealiseerd. Nitroxbrevetten en vooral het Gevorderd Nitrox-Duiker brevet zijn daardoor niet uitsluitend ‘nice to have’ maar ook ‘must have’ brevetten.

Integratie van de nieuwste decompressietechnieken. Net zoals bij het persluchtduiken zal bij het duiken met nitroxmengsels tijdens het afdalen, tijdens het verblijf op de bodem en zelfs tijdens het opstijgen de duiker in zijn lichaam (in zijn weefsels) stikstof opnemen. Immers; ook bij nitrox blijft stikstof een essentieel onderdeel van het ingeademde gas onder druk. In de lessen fysica wordt duidelijk gemaakt welke wetmatigheden hieraan ten grondslag liggen. Niettegenstaande het percentage stikstof in het nitroxmengsel beduidend kan verminderd zijn, wordt dit inert gas in de weefsels van de duiker opgeslagen. Wel kunnen we stellen dat voor een vergelijkbare duik de hoeveelheid stikstof met nitrox beduidend kleiner is dan met perslucht. De decompressieverplichtingen zullen bijgevolg anders tot uiting komen en om kort te gaan gunstiger zijn als we nitrox als ademgas kiezen. Net zoals een luchtcomputer in staat is om aan de hand van een ingebouwd algoritme te bepalen hoe de stikstof in het lichaam wordt opgenomen en bij het opstijgen en decompresseren terug wordt afgegeven kan een nitroxcomputer dit ook als we duiken met een nitroxmengsel. Fundamenteel verandert er niks aan het algoritme. De principes blijven dus onverminderd gelden. Alleen de percentages moeten anders ingegeven worden. Als we dus geloof hechten aan de luchtduikcomputer als primair decompressiemiddel om te decompresseren als we duiken met lucht, kunnen we even goed en onverminderd geloof hechten aan de nitroxduikcomputer als we duiken met nitrox. We moeten wel heel goed opletten dat we de parameter ‘het percentage zuurstof’ correct invoeren om te decompresseren volgens de regels van de kunst. Daar komen we nog uitgebreid op terug. De Sectie Duiktechnieken en het NELOS-Duikonderricht hebben dan ook resoluut gekozen voor de nitroxduikcomputer als primair decompressiemiddel indien we duiken met nitroxmengsels (net zoals deze keuze gemaakt werd voor het duiken met de luchtduikcomputer als we duiken met lucht). Bondig herhalen we de principes van het decompresseren met de duikcomputer zoals we dit ook terug vinden in de standaard NELOS-cursus. Ook bij nitrox wordt, zoals hierboven aangehaald, stikstof opgestapeld in onze weefsels. Een bepaalde hoeveelheid 'extra' stikstof kan probleemloos verdragen worden. Het teveel moet er echter terug uit als we naar de oppervlakte terugkeren en dit uiteraard zonder er nadelige gevolgen van te ondervinden. Indien we, na een zeker verblijf op de bodem, het opstijgen foutief aanpakken, dan kunnen er ziekteverwekkende bellen ontstaan. Dit kan erg nare gevolgen hebben (gaande van jeuk tot gewrichtspijnen, verlammingen en zelfs de dood). Alle mogelijke symptomen worden in de NELOS-cursus grondig besproken. Om te vermijden dat deze ziekteverwekkende bellen ontstaan, moeten we op een correcte manier de omgevingsdruk laten afnemen. We noemen dit decompresseren.

Pagina 6


December 2009

Deze ziekteverwekkende bellen kunnen ontstaan indien de stikstofspanning in de weefsels boven hun toelaatbare waarde komen (hier ligt het typische Haldaniaans principe ten grondslag – zie ‘Theoretische beschouwingen over Decompressietechnieken’ – zie NELOScursus) of indien de hoeveelheid én de grootte van de bellen die onvermijdelijk groeien tijdens de duik, niet binnen bepaalde grenzen gehouden worden (hier komen de theorieën van de belvorming om de hoek kijken – zie eveneens de NELOS-cursus). De duikcomputer is een instrument (één van de vele) dat ons moet helpen om correct te decompresseren. Met andere woorden: het strikt naleven van de decompressieverplichtingen die verschijnen op de display van de duikcomputer zorgt ervoor dat wij in principe geen decompressieongeval oplopen. Door de vele voordelen van dit decompressiehulpmiddel wordt het voor meer dan 99% door elke duiker gebruikt om veilig en gezond uit het water te komen. We stellen vast dat dit eveneens onverminderd het geval is indien er gedoken wordt met andere mengsels dan lucht. Nitroxduiken buiten de door deze cursus aangegeven begrenzingen, zijn niet toegestaan. Als je deze handleiding naar de letter én naar de geest volgt, dan betekent nitrox een belangrijke stap vooruit op het vlak van je duikveiligheid.

Gedragscode van de CMAS-mengselduiker Mengselduiken wordt door CMAS aanzien als een gevorderde vorm van duiken, waaraan risico’s en verantwoordelijkheden verbonden zijn die normaal niet voorkomen in het gewone sportduiken. Daarom vindt CMAS het noodzakelijk om de volgende plichten en verantwoordelijkheden vast te leggen voor mengselduikers. De CMAS-mengselduiker: • • • • •

•

geeft blijk van zijn mentale rijpheid. Dit door zijn wil om de regels te volgen en de juiste houding te ontwikkelen om veilig met gasmengsels te duiken; houdt zijn fysieke conditie op peil. Hij beseft dat tabak, alcohol, zwaarlijvigheid en een slechte fysieke conditie problemen kunnen veroorzaken; onderhoudt zijn materiaal. Hij begint nooit een duik zonder dit grondig te controleren; verbetert voortdurend zijn kennis van de procedures en het duikmateriaal; weerhoudt anderen om met mengselduiken te beginnen zonder een gedegen opleiding. Hij verwijst eventuele geïnteresseerden naar een gekwalificeerd opleidingscentrum van CMAS (voor CMAS-België is dit NELOS voor Vlaanderen); deelt zijn ervaringen met alle duikers, ook met beginnelingen.

NELOS onderschrijft deze gedragscode volledig en eist daarom een consequente toepassing in woord en daad van deze gedragscode voor alle nitroxopleidingen en –duiken.

NELOS GEVORDERD NITROX-DUIKER (GND) Bevoegdheden De houder van dit brevet mag zijn mengsels aanpassen in functie van de geplande duik. Hij mag: • •

met eender welk nitroxmengsel duiken; decompressieduiken uitvoeren;

Pagina 7


• • • •

December 2009

meerdere nitroxmengsels tijdens eenzelfde duik gebruiken; op eender welk nitroxmengsel decompresseren; op zuivere zuurstof decompresseren tot maximaal 4 m; versneld decompresseren volgens de nitro-richtlijnen van NELOS.

Een GND is dus onderworpen aan de specifieke nitro-regels én aan alle regels van het NELOS-Duikonderricht, ook voor wat betreft de samenstelling van de duikploegen. Zie voor de regelgeving de NELOS-Infomap, hoofdstuk ‘Duiken met nitrox’.

Pagina 8


December 2009

NITROX Een beter ademmengsel De lucht die wij ademen is samengesteld als volgt: • • • • •

stikstof (N2) 78,08% zuurstof (O2) 20,95% argon (Ar) 0,93% koolstofdioxide (CO2) 0,04% sporen van andere gassen.

Dit is de samenstelling van droge lucht. Waterdamp komt in variabele hoeveelheden in de atmosfeer voor en kan tot 4% innemen in natuurlijke lucht. Het grootste deel van de waterdamp wordt verwijderd door de filters van de compressor. Deze percentages benaderen de actuele samenstelling van lucht in normale omstandigheden vrij nauwkeurig. Het is mogelijk dat deze waarden een weinig anders zijn dan elders in de literatuur zoals in de NELOS-cursus luchtduiken. We willen hier voornamelijk het belang van nauwkeurig werken benadrukken bij het technisch duiken. Argon is een inert gas en gaat dus geen reactie aan met andere gassen. Op het vlak van de decompressie gedraagt argon zich eerder zoals stikstof. Daarom stellen we vanaf nu dat (pers)lucht voor 79 % uit stikstof (N2) en voor 21 % uit zuurstof (O2) samengesteld is. Als ademgas is perslucht echter niet ideaal om te duiken. Wanneer de diepte en dus ook de druk toeneemt, veroorzaakt de stikstof in de perslucht bepaalde problemen. Stikstof ligt immers aan de basis van zowel de dieptedronkenschap (stikstofnarcose) als van het decompressieongeval. Minder N2 zou hiervoor een oplossing kunnen brengen. Maar die vermindering van de stikstof moet gecompenseerd worden door het toevoegen van een of meerdere andere gassen. We spreken van nitrox als we stikstof enkel vervangen door zuurstof. Nitroxmengsels werden aanvankelijk alleen wetenschappelijk en professioneel/commercieel toegepast. Nu zijn die toegankelijk voor vrijwel alle sportduikers. Een degelijke opleiding en een zeer strikte zelfdiscipline zijn nochtans absoluut noodzakelijk. De nitroxduiker moet immers een grondige kennis hebben van de bijzondere risico’s die verbonden zijn aan het duiken met een verhoogd O2-percentage. Het versneld decompresseren en het overschakelen van bodemgas naar decompressiegas vereisen specifieke vaardigheden die enkel door een degelijke training kunnen bekomen worden.

Pagina 9


December 2009

Verscheidene nitroxmengsels Het woord nitrox wordt gevormd door het samenvoegen van ‘nitrogen’ (stikstof) en ‘oxygen’ (zuurstof). Uit de benaming van deze ademmengsels blijkt duidelijk dat die bestaan uit zuurstof en stikstof. Die twee gassen kunnen echter samen gevoegd worden in veel verschillende verhoudingen. De specifieke soort nitrox gaan we dan ook aanduiden door het percentage zuurstof te vermelden. Zo wordt met nitrox 32 een gas gespecificeerd dat bestaat uit 32% zuurstof en 68% stikstof. Met nitrox 40 wordt dan weer een gas bedoeld van 40% zuurstof en 60 % stikstof. Verkort zullen we een nitroxmengsel aanduiden door Nx gevolgd door het percentage zoals Nx40. Standaard mengsels zijn Nx32 (soms ook aangeduid als nitrox I) en Nx36 (ook nitrox II genoemd). Nx21 staat voor gewone lucht. Mengsels met een hoger zuurstof percentage dan 40% worden meestal gebruikt tijdens de decompressie. Nx-mengsels met een lager percentage worden dan weer meer als bodemgas gebruikt. Het juist interpreteren van nitroxvermeldingen vergt wel enige voorzichtigheid omwille van de grote verschillen. Zo wordt nitrox ook vaak aangeduid met de code A/B, waarbij A staat voor het percentage zuurstof en B voor het percentage stikstof. Bijvoorbeeld nitrox 32/68 bevat 32 % zuurstof en 68 % stikstof. In Amerika is dat precies het tegenovergestelde. Nitrox 32/68 betekent daar 32% N2 en 68% O2. Sommige organisaties gebruiken nog andere benamingen zoals: Enriched Air, Enriched Air Nitrox (EAN, EANx waarbij x staat voor het percentage zuurstof), Oxygen Enriched Air (OEA) of Safe Air. EAN40 is dus hetzelfde als nitrox 40. De term ‘Normoxic’ wordt gebruikt voor mengsels met een O2-percentage tussen 18% en 21%.

Pagina 10


December 2009

Voor- en nadelen van nitrox Voordelen • • • • • • • •

• • •

•

Verminderde opname van stikstof in onze weefsels. Langere nultijden. Bij decompressieduiken minder trappen en/of minder lange trappen. Minder stikstof in het lichaam na een duik. Dus kortere tussentijd bij successieve duiken en/of langere duiktijden bij successieve duik(en). Mogelijkheid om extra veilig te duiken indien men duikt met nitrox, maar decompresseert volgens de luchtcomputer. Combinatie van deze voordelen: men kan iets langer en toch veiliger duiken. Versnelde eliminatie van stikstof. Efficiëntere decompressie, doordat het “decompressiegas” minder stikstof bevat dan gewone perslucht (stikstofgradiënt neemt toe). Daardoor kunnen de decostops verminderd of korter worden. Zowel de verminderde opname van stikstof als de versnelde eliminatie ervan verkleinen de kans op een decompressieongeval. Hogere zuurstofdruk in onze weefsels waardoor de integriteit van de weefsels beter bewaard wordt bij een eventueel DCZ. Verminderde partiële stikstofdruk waardoor mogelijk minder kans op stikstofnarcose. Aan de invloed van nitrox op de onderdrukking van stikstofnarcose wordt tegenwoordig zeer sterk getwijfeld. Sommigen zijn zelfs van mening dat het narcotisch effect van nitroxmengsels eerder groter is dan kleiner dan bij gebruik van perslucht. O2 wordt immers aanzien als minstens even narcotisch als stikstof. Natuurlijk blijven we verder verwijderd van de grens waarbij deze fenomenen optreden omdat het verhoogde zuurstofpercentage de maximum diepte zal beperken. Minder sterk vermoeidheidsgevoel na de duik. Hoewel dit zeer vaak vermeld wordt door duikers is het zeer moeilijk om het objectief vast te stellen.

Nadelen • • • • • • • •

•

Gevaar voor zuurstofvergiftiging van het centraal zenuwstelsel of CZS (Paul Bert). Gevaar voor zuurstofvergiftiging van de longen (Lorrain-Smith). Schadelijke invloed van hoge partiële zuurstofdrukken en het vrij komen van radicalen in andere organen van het lichaam. Meer beperkte diepte. Prijs van het gasmengsel. Verkrijgbaarheid. Speciale uitrustingsstukken vereist. Het maken van ademmengsel met een hoger zuurstofpercentage is niet ongevaarlijk. Zuurstof kan zeer agressief (explosief!) reageren op vetten, oliën en bepaalde kunststoffen. De marge voor vergissingen is kleiner dan bij persluchtduiken. Nauwkeurigheid is vereist voor alle facetten van de duik en de duikvoorbereiding.

Pagina 11


December 2009

Geschiedenis van nitrox 1773: Antoine LAVOISIER (F) ontdekt het belang van zuurstof voor het leven. 1774: PRIESTLEY isoleert zuurstof. 1774: REDDOES (GB) gebruikt nitrox voor medische doeleinden. 1870: Henry FLEUSS (GB) ontwerpt een rebreather die 50 à 60 % zuurstof gebruikt. 1878: PAUL BERT (F) publiceert de resultaten van meer dan 600 experimenten met nitrox. 1878: Hij ontdekt tevens de giftigheid van O2 bij hogere drukken. 1878: Ballonvaarders gebruiken reeds nitrox om gemakkelijker te ademen op grotere hoogten. 1879: SIEBE GORMAN (GB) brengt de closed circuit oxygen rebreather van FLEUSS in praktijk. 1912: WESTFALIA MASCHINENFABRIK en DRÄGER ontwerpen duikapparatuur waarbij lucht en zuurstof gemengd worden. Tussen de wereldoorlogen: SIEBE GORMAN gebruikt verschillende mengsels om de decompressieverplichtingen te verminderen. 1935: N2-narcose wordt voor het eerst aan hoge partiële stikstofdrukken (ppN2) toegeschreven. (BEHNKE) 1939 – 1945: Britse en Italiaanse Marine ontwikkelen zuurstof- en nitroxduikapparaten. 1942: Britse Marine beperkt de maximaal aanvaardbare partiële zuurstofdruk (ppO2) tot 2 bar. 1943: Nitrox wordt voor het eerst als mogelijk alternatief duikmengsel voorgesteld. Na 1945: Uitgebreide research door Amerikaanse, Franse en Zweedse Marines, maar resultaten worden niet bekendgemaakt. 1955: US Navy publiceert nitroxtabellen. 1959: Nitroxduikmethode wordt voor het eerst in de US NAVY Diving Manual gepubliceerd. 1970: NOAA ( National Oceanic and Atmospheric Administration - USA ) beveelt een maximale ppO2 van 1,6 bar aan. 1970: Dr. Morgan WELLS, standaardiseert het nitroxmengsel “nitrox32/68” (32 % zuurstof / 68 % stikstof) en noemt het NOAA nitrox. 1979: NOAA publiceert tabellen en procedures voor nitroxduiken (2nd edition NOAA Diving Manual). 1986: IAND verzorgt als eerste organisatie nitroxopleidingen voor sportduikers. 1990: NOAA introduceert het NITROX II-mengsel (nitrox 36).

Pagina 12


December 2009

1992: De eerste duikcomputer voor gebruik met nitrox komt op de markt (enkel voor nitrox32). 1993: ANDI en IANTD ontwikkelen een standaard voor de kwaliteit van gasmengsels. 1993: De eerste duikcomputer met mogelijkheid tot instelling van het zuurstofpercentage komt op de markt. 1995: Verscheidene grotere niet-technische duikorganisaties besluiten om nitroxopleidingen aan te bieden. 1995: DRÄGER kondigt de komst van een halfgesloten nitroxrebreather voor het grote publiek aan. 1995: NELOS richt een werkgroep mengselduiken op. 1996: In het Duikonderricht NELOS wordt een Sectie Technisch Duiken opgericht die de werkzaamheden van de werkgroep mengselduiken verder zet en dat een forum zal zijn om binnen NELOS het technisch duiken verder te ontplooien. Tevens worden de eerste cursussen nitrox ingericht. 2008: Introductie van de duikcomputer als primair decompressiemiddel. 2008: STD wordt SDT omdat deze sectie niet alleen duiken met andere mengsels in haar portfolio wenst op te nemen maar ook bevoegd wordt voor het bestuderen en verwerken van diverse duiktechnieken in de opleidingen van het NELOS-Duikonderricht. 2009: NELOS verlaagt drastisch de instapdrempel voor het nitroxduiken en bestempelt dit als recreatief duiken.

Pagina 13


December 2009

FYSICA Druk Algemeen De NELOS-cursus besteedt al heel wat aandacht aan het begrip druk. Toch is het nuttig in het kader van deze nitrox-cursus hier nog even op terug te komen. Druk is kracht per oppervlakte-eenheid of:

p=F/A

Waarin: p = druk ( pressure ) F = kracht ( Force ) A = oppervlakte ( Area ) De eenheid van druk is de Pascal, waarbij:

1 Pa = 1 N / 1 m²

Waarin: N = Newton (eenheid van kracht) De Pascal is een kleine eenheid en daardoor niet erg geschikt voor gebruik met de drukken waarmee we als duiker in contact komen. Daarom gebruiken we meestal een grotere eenheid, de bar, waarbij:

1 bar = 100.000 Pa of 1.000 hPa 105 Pa = 1.000 hPa

Soorten druk Atmosferische druk

De lucht boven het aardoppervlak wordt door de zwaartekracht van de Aarde aangetrokken. De druk varieert onophoudelijk, maar bedraagt op zeeniveau steeds ongeveer 1 bar. In feite bedraagt de druk op zeeniveau de “standaardatmosfeer” (= 1 atmosfeer) of 1013,25 mbar of hPa = 1,01325 bar. (Dit verklaart ook het verschil in waarde tussen de eenheden bar en atm). In de onderste lagen van de atmosfeer (tot + 4 km hoogte) neemt de luchtdruk on-

Pagina 14


December 2009

geveer af met 1 hPa per 10 m of 0,1 bar per 1.000 m. Op grotere hoogte is de drukafname minder uitgesproken. Hydrostatische druk

De hydrostatische druk is de druk die uitgeoefend wordt door het gewicht van het water (of welke vloeistof ook) alleen. Voor elke toename van de diepte met 10 m bedraagt de druktoename in zoet water 0,98 bar en in zout water 1 bar. Absolute druk

De absolute druk (pabs) is de totale druk die op een duiker onder water wordt uitgeoefend. Het is de som van de atmosferische en de hydrostatische druk. De druk (p) van een ademgas moet bij inademing steeds gelijk zijn aan de absolute druk. Als we de atmosferische en de hydrostatische druk kennen, kunnen we dus steeds de absolute druk bepalen. Voor duiken in zeewater passen we de volgende formule toe:

pabs = (D/10 + 1)

Waarin: D = duikdiepte in meter Op basis van de absolute druk, kunnen we ook de duikdiepte berekenen. Voor duiken in zeewater passen we de volgende formule toe:

D = (pabs - 1) * 10

Voorbeelden: Bereken de absolute druk op 13 m in zeewater.

Toepassing van de formule geeft: pabs = (13/10 + 1) bar = (1,3 + 1) bar = 2,3 bar Bereken de duikdiepte, indien de druk (p abs) er 4,5 bar bedraagt.

Toepassing van de formule geeft: D = (4,5 - 1) * 10 m = 3,5 * 10 m = 35 m. Opmerking: Voor de aanduiding van de diepten, gebruiken we steeds de eenheid mzw (meter zeewater). Een dieptetoename van 10 m komt dan overeen met een druktoename van 1 bar.

Pagina 15


December 2009

De wet van Dalton Algemeen Wanneer we in een ruimte gevuld met een gas een tweede gas toevoegen dan zal, omdat er meer moleculen tegen de wanden botsen, de druk van dit mengsel groter zijn dan de druk die er eerst was. Je kan de nieuwe druk berekenen door de drukken, die de twee gassen zouden hebben als ze de ruimte alleen moesten innemen, bij elkaar op te tellen. Dezelfde redenering geldt natuurlijk ook als er drie of meer gassen gemengd worden.

Wanneer 2 of meer gassen, die met elkaar geen scheikundige reactie aangaan, zich in eenzelfde ruimte bevinden, dan is bij constante temperatuur de druk van het mengsel gelijk aan de som van de partiële drukken van die gassen.

De partiële druk van een gas is de druk die door dat gas zou uitgeoefend worden, indien het zich alleen in een bepaalde ruimte zou bevinden. We duiden de partiële druk aan met “ppgas”, waarbij we “gas” door het chemische symbool van het betrokken gas vervangen. Bijvoorbeeld: partiële druk zuurstof: ppO2 Afgeleide formules De voornaamste elementen uit de wet van Dalton zijn: Totale druk van het mengsel: p Partiële druk van de samenstellende gassen: ppgas Percentage van de samenstellende gassen: % gas Ze staan in strikt verband met elkaar:

ppgas = (% gas/100) * p % gas = (ppgas / p)*100 p = ppgas / (% gas/100)

In de praktijk is het gemakkelijker om in plaats van met het percentage te werken, gebruik te maken van de fractie (fr) van het gas. Bijvoorbeeld: 32 % betekent “32 op 100” of 32/100 = 0,32 (dit is een onbenoemd getal). Een zuurstofpercentage van 32 % komt dus overeen met een zuurstoffractie van 0,32. We kunnen dus steeds “(% gas / 100)” vervangen door “frgas”. Bovenstaand schema wordt dan:

Pagina 16


December 2009

ppgas = frgas * p frgas = ppgas / p p = ppgas / frgas

Deze formules zijn onmisbaar voor een correcte voorbereiding van een nitroxduik. Volgend schema biedt een handige manier om ze toe te passen. ppgas frgas

p

Om eender welk van de 3 elementen te vinden volstaat het om dat element te “bedekken” en vervolgens te kijken hoe de twee overige zich ten opzichte van elkaar verhouden. Zoeken we de partiële druk van het gas, dan bedekken we “ppgas” en bekomen we “frgas * p”. Zoeken we de gasfractie, dan bedekken we frgas en bekomen we “ppgas / p” Zoeken we de druk van het mengsel, dan bedekken we p en bekomen we “ppgas / frgas”.

Pagina 17


December 2009

Voorbeelden: Bepaal de partiële druk van zuurstof op 25 m in Nx30.

Uit het schema leiden we af dat de partiële druk (ppgas) gelijk is aan het product van de gasfractie (frgas) en de totale druk van het gasmengsel (p), dus: 0,30 * 3,5 bar = 1,05 bar. Bepaal de partiële druk van stikstof op dezelfde diepte en met hetzelfde gasmengsel.

Het stikstofpercentage bedraagt 70 % en de stikstoffractie bijgevolg 0,70. De ppN2 is dan gelijk aan 0,70 * 3,5 bar = 2,45 bar. We wensen de maximale ppO 2 van 1,4 bar niet te overschrijden met Nx40. Wat is dan de maximaal bereikbare diepte?

Elke diepte komt overeen met een bepaalde totale druk, die ook gelijk is aan de druk van het ingeademde gasmengsel. Uit het schema blijkt dat we de druk van het mengsel (p) kunnen bekomen door de partiële druk van het gas (ppgas) te delen door de gasfractie (frgas), dus 1,4 bar / 0,40 = 3, 5 bar. Deze druk komt overeen met een diepte van (3,5 - 1) * 10 = 25 m. We wensen een duik naar 35 m uit te voeren zonder de ppO 2 van 1,4 bar te overschrijden. Welk gasmengsel zal daaraan het best voldoen?

Hoe lager het stikstofpercentage, hoe geringer de decompressieverplichtingen. In dat geval is het dus best om een zo hoog mogelijk O2-percentage te kiezen, zonder op enig moment de ppO2 van 1,4 bar te overschrijden. Uit het schema blijkt dat we de gasfractie (frgas) bekomen door de partiële druk van het gas (ppgas) te delen door de druk (die volledig overeenkomt met de absolute druk op diepte) van het mengsel (p). We bekomen dus: 1,4 bar / 4,5 bar = 0,31. Die zuurstoffractie komt overeen met 31 % O2. We gaan dus duiken met nitrox 31.

Pagina 18


December 2009

Maximum Operationele Diepte (MOD) De maximum operationele diepte of de Maximum Operating Depth (MOD) van een nitroxmengsel is de diepte waar de ppO2 de veiligheidslimiet bereikt. Als veiligheidslimiet nemen we voor zowel het bodemgas als voor het decompressiegas een maximale ppO2 van 1,4 bar. We kunnen de maximum operationele diepte berekenen aan de hand van de volgende formule, afgeleid uit de wet van Dalton.

MOD = ( (ppO2 / frO2) – 1) * 10 m

Waarin: 10 m = luchtdruk op zeeniveau omgezet in equivalente waterdruk (onveranderlijk). ppO2 = 1,4 bar (voor zowel het bodemgas als voor het decompressiegas). frO2= de fractie zuurstof in het mengsel.

Equivalente Luchtdiepte (ELD) Om de decompressieverplichtingen te verminderen bevatten nitroxmengsels voor sportduikers een lager percentage stikstof dan gewone perslucht. Dit heeft voor gevolg dat de partiële druk van de stikstof (ppN2) in het nitroxmengsel steeds lager is dan de ppN2 in gewone perslucht onder dezelfde omstandigheden. Hierdoor wordt er minder stikstof in het lichaam opgenomen. De Equivalente Luchtdiepte (ELD) of “equivalent air depth” (EAD) is voor een bepaald nitroxmengsel op een bepaalde diepte, de overeenstemmende diepte van een luchtduik waarbij eenzelfde hoeveelheid stikstof door het lichaam zou worden opgenomen. De ppN2 van het nitroxmengsel op een bepaalde diepte is dus lager dan de ppN2 van gewone perslucht op diezelfde diepte. De ppN2 van dat nitroxmengsel is echter wel gelijk aan de ppN2 van perslucht op een andere, geringere diepte, die we dus de “equivalente luchtdiepte” noemen. We veronderstellen dat in beide gevallen de opname van stikstof op dezelfde manier verloopt. We kunnen die schijnbaar geringere diepte of equivalente luchtdiepte berekenen aan de hand van de formule, afgeleid uit de wet van Dalton.

ELD = ( (100 - %O2)(D +10 m) / 79 ) - 10 m

Waarin: 100 = de som in procent van alle gassen in het mengsel (onveranderlijk). % O2 = het zuurstofpercentage in het mengsel (veranderlijk).

Pagina 19


December 2009

D = de duikdiepte in meter (veranderlijk). 79 = het stikstofpercentage in de lucht (onveranderlijk). 10 m = luchtdruk op zeeniveau omgezet in equivalente waterdruk (onveranderlijk). Uiteraard kunnen we de uitdrukking “100 - % O2” rechtstreeks door het stikstofpercentage vervangen. Indien we gasfracties verkiezen, dan gebruiken we de formule:

ELD = ( (1 - frO2) (D+10 m) / 0,79 ) − 10 m

Waarin: 1 = de som van alle fracties gassen in het mengsel (onveranderlijk) 0,79 = de fractie stikstof in de lucht (onveranderlijk) frO2 = zuurstoffractie

Equivalente Narcotische Diepte (END) De stikstof in ons ademmengsel ligt aan de basis van de dieptedronkenschap of stikstofnarcose. Nitroxmengsels bevatten een lager percentage stikstof dan perslucht. Hoewel zuurstof op zich even narcotisch is als stikstof, blijft de ppO2 in het ademgas van een nitroxduiker echter, in tegenstelling tot de ppN2, beperkt (maximaal 1,4 bar). Een deel van die O2 wordt daarenboven verbruikt in het lichaam voor de verbranding. We gaan er dan ook van uit dat de ppO2 te laag blijft om een narcotisch effect van O2 te krijgen. In het kader van deze cursus stellen we dan ook dat door het verminderen van de fractie N2 het narcotisch effect van het gas verminderd wordt (in die context dus een voordeel van duiken met nitrox). De equivalente narcotische diepte of equivalent narcotic depth is voor een bepaald ademmengsel op een bepaalde diepte, de overeenstemmende diepte van een luchtduik waar het narcotisch effect op het lichaam identiek zou zijn. Nu we stellen dat het narcotisch effect bepaald wordt door de opname van stikstof in het lichaam kunnen we de END voor een bepaald nitroxmengsel op een bepaalde diepte, gelijk stellen aan de overeenstemmende diepte van een luchtduik waarbij eenzelfde hoeveelheid stikstof door het lichaam zou worden opgenomen. ELD is in deze redenering dus gelijk aan END. Dit zou anders kunnen zijn als we het narcotisch effect van zuurstof mee in rekening nemen. Sommige softwareprogramma’s of computeralgoritmes doen dat ook effectief. Als we alleen de stikstof in rekening nemen kunnen we de equivalente narcotische diepte berekenen aan de hand van de formules.

END = ( (100 - %O2)(D +10 m) / 79 ) – 10 m END = ( (1 - frO2) (D+10 m) / 0,79 ) − 10 m

Pagina 20


December 2009

De wet van Boyle-Mariotte Algemeen Een gas oefent een druk uit op de wanden van een vat waarin het zich bevindt. Die druk is het gevolg van botsingen van de gasmoleculen tegen de wanden. Als we het volume van het vat verkleinen, zullen er meer botsingen zijn en zal de druk dus verhogen. Als we het volume vergroten zal de druk verlagen.

Bij constante temperatuur is het volume van een bepaalde hoeveelheid gas omgekeerd evenredig met de druk. Bij constante temperatuur is het product van druk en volume van een bepaalde hoeveelheid gas constant.

Dit wordt in een formule:

p * V = constante

Waarin: p = Druk (pressure) V = Volume (volume) Eenheid van gashoeveelheid De eenheid van gashoeveelheid kunnen we afleiden uit de formule door er de respectievelijke eenheden in te vullen: bar * liter = barliter (barl). Voorbeeld De luchthoeveelheid in een duikfles met een inhoud van 12 liter kunnen we berekenen door de formule van Boyle-Mariotte toe te passen. p * V = 200 bar * 12 l = 2.400 barl.

Pagina 21


December 2009

Berekening van het gasverbruik Algemeen Het is van groot belang voor de duik na te gaan of de beschikbare gashoeveelheid volstaat om de geplande duik tot een veilig einde te brengen. Bij nalatigheid zal je voor zeer onaangename verrassingen komen te staan op het einde van de duik! Anderzijds is het weinig zinvol het gasverbruik exact te berekenen. Zo zal een precieze berekening van het gasverbruik tijdens het stijgen volstrekt onmogelijk zijn. Tevens is het gasverbruik van eenzelfde duiker verschillend naargelang de situatie. We weten door de wet van Boyle & Mariotte dat de beschikbare tijd onder water niet enkel wordt beïnvloed door de ter beschikking zijnde gasvoorraad in de duikfles, maar tevens door de duikdiepte (druk) die ons luchtverbruik per tijdseenheid bepaalt. Verder moet rekening gehouden worden met een aantal veiligheidsmarges: de lucht nodig om te stijgen en om eventuele decompressiestops uit te voeren. Bij versnelde decompressie gaan we er altijd van uit dat we mogelijk om technische redenen niet kunnen overgaan op ons decompressiegas en dat we bij gevolg de volledige decompressie moeten kunnen uitvoeren op het bodemgas. We houden dus steeds een voldoende grote reserve achter de hand. Het gasverbruik Het Gemiddeld Oppervlakte Verbruik (GOV)

In de gewone atmosfeer gebruikt een volwassen man in totale rusttoestand ongeveer 10 liter lucht per minuut. Bij rustig duiken verbruikt een volwassen persoon ongeveer 20 liter gas per minuut. Deze waarde is slechts een ruw gemiddelde en geldt dus niet voor iedereen. Bij inspanning loopt het gasverbruik al snel hoog op. Bij het berekenen van duiken die gepaard zouden gaan met een zekere krachtinspanning dient hiermee rekening gehouden te worden. Het gasverbruik op de verschillende duikdieptes

Het gasverbruik is afhankelijk van de duikdiepte (absolute druk), omdat er meer lucht nodig is om op die diepte onze longen te vullen (wet van B&M)

GVbodem = GOV * ( (Dmax/10) + 1) * tbodem

Waarin: GVbodem : Gasverbruik op de bodem GOV : het Gemiddeld Oppervlakte Verbruik. Standaard gebruiken we 20 l/min Dmax : de maximale diepte tbodem : de bodemtijd

Pagina 22


December 2009

Berekeningsveiligheid

Teneinde het duiken veilig te houden, zullen we steeds een hoeveelheid gas achter de hand houden. Deze kunnen we gebruiken indien zich een onverwachte situatie voordoet (bijv. onverwachte krachtinspanning). We spreken af dat we theoretisch met 50 bar in de duikfles oppervlakte zullen maken. Bij de berekening van het gasverbruik beschouwen we de hiermee gepaard gaande hoeveelheid gas effectief als reserve voor zowel het bodemgas als voor het decompressiegas. Deze reserve geldt dus voor beide flessen. We trekken deze hoeveelheid reservegas af van de beschikbare gashoeveelheid en met deze resterende gashoeveelheid moeten we de duik theoretisch kunnen uitvoeren. Het stijgen

We stijgen aan 10 m/min en verbruiken dan natuurlijk ook gas. Het is erg belangrijk om tijdens de opstijging een stijgsnelheid van 10 m/min te respecteren. Dit is niet eenvoudig en dient ingeoefend te worden. Tijdens opstijgingen in het ‘blauwe’ is het handig dat de duiker in gedachten heeft op welke diepte hij zich moet bevinden telkens er een minuut stijgen gepasseerd is (indien de stijgtijd vanuit de diepte meer dan 1 minuut bedraagt). Als we zeer traag stijgen (veel trager dan 10 m/min) dan wordt de stijgtijd gewoon bij de duiktijd op diepte bijgeteld. Als we menen dat we correct kunnen stijgen aan 10 m/min, dan maken we gebruik van de gemiddelde druk (pgem) tijdens elke opstijgfase. Voor elke stijgfase wordt dit dan:

GVstijgen = GOV * pgem * tstijgen Pgem = (pbegin stijgen + peinde stijgen) / 2

Waarin: GVstijgen : Gasverbruik tijdens het stijgen tstijgen : Stijgtijd nodig vanaf het begin van het stijgen tot het einde van het stijgen Voor het bodemgas begint de tijd te lopen bij de start vanaf de bodem en eindigt bij aankomst op de diepte waar we een gaswissel doorvoeren (indien we geen gaswissel uitvoeren is dit de oppervlakte). Voor het decogas begint de tijd te lopen bij het vertrek op trapdiepte en eindigt bij aankomst aan de oppervlakte. Het maken van trappen

Als we verkorte trappen plannen met een decogas gaan we eerst het verbruik van decogas berekenen op de verschillende geplande trapdieptes. Nadien gaan we het verbruik berekenen op de trappen die we zouden moeten uitvoeren indien we de duik beëindigen met het bodemgas en geen verkorte decompressie kunnen uitvoeren (in geval van een technisch probleem om van gas te wisselen).

Pagina 23


December 2009

GVtrap = GOV * ( (Dtrap/10) + 1) * ttrap

Waarin: GVtrap Gasverbruik op de trap GOV : Het gemiddeld oppervlakte verbruik. Standaard gebruiken we 20 l/min Dtrap : De trapdiepte ttrap : Traptijd De nodige hoeveelheid gassen Bodemgas

De hoeveelheid bodemgas die we nodig hebben is dan de som van de reservehoeveelheid vanwege de rekenveiligheid van 50 bar, de hoeveelheid gas nodig op diepte, de hoeveelheid gas nodig om te stijgen van de maximale duikdiepte tot de oppervlakte en de hoeveelheid gas nodig voor de trappen als we geen verkorte decompressie uitvoeren.

(50 bar * flesinhoud) + GVbodem + GVstijgen + GV trap1 + GV trap2+ ….

Waarin: GVtrap1,2,… Gasverbruik op de verschillende trappen indien we zouden decompresseren op het bodemgas Decogas

De hoeveelheid decogas die we nodig hebben is de som van de reservehoeveelheid vanwege de rekenveiligheid van 50 bar, de hoeveelheid gas nodig om te stijgen van de diepte van de gaswissel tot de oppervlakte en de hoeveelheid gas nodig om de verkorte trappen uit te voeren

(50 bar * flesinhoud) + GVstijgen + GV trap1 + GV trap2+ ….

Waarin: GVtrap1,2,… Gasverbruik op de verschillende trappen uit te voeren met het decompressiegas.

Pagina 24


December 2009

DUIKGENEESKUNDE Algemeen Het menselijk lichaam heeft zuurstof (O2) nodig om te functioneren. Aangezien wij leven in een omgeving met een druk van ongeveer 1 bar heeft ons lichaam zich hieraan aangepast en is onze ideale partiële zuurstofdruk 0,21 bar. Wordt deze ppO2 te laag, vb. vanaf 0,16 bar of lager, dan treden er concentratie- en bewustzijnsproblemen op. Wordt onze ppO2 te hoog, dan wordt onze zuurstof toxisch. Zuurstof is een sterk reactieve stof, die zich gemakkelijk bindt met zowel organische stoffen (moleculen op basis van koolstof) als anorganische stoffen. Zelfs bij een druk van 0,21 bar zal zuurstof kleine hoeveelheden schadelijke stoffen gaan vormen die men de vrije radicalen noemt. Bij een normale ppO2 kan het lichaam deze schadelijke werking neutraliseren via bepaalde beschermingsmechanismen of stoffen. Antioxydantia zijn stoffen die de schadelijke werking van vrije radicalen in ons lichaam tegengaan. Vrije radicalen zijn zuurstofverbindingen die een ongepaard elektron hebben en daardoor chemisch erg reactief zijn. Door allerhande fysiologisch ongewenste reacties aan te gaan beschadigen ze de lichaamscellen. Bij hoge zuurstofconcentraties worden meer vrije radicalen gevormd. Daarom krijgen antioxydantia vooral in de technische duikwereld extra aandacht. Het lichaam produceert zelf een reeks antioxydantia, maar we kunnen ook antioxydantia uit de voeding opnemen. Gekende antioxydantia zijn de vitamines A, C en E en de mineralen zink en selenium. Deze komen voor in groenten (vooral wortelen voor vitamine A, broccoli voor vitamine C (en selenium) fruit, tarwekiemen (vitamine E), lever (vitamine A, vitamine E en zink), margarine,... Verscheidene fabrikanten leveren voedingssupplementen met gemengde antioxydanten, doch hier is het zeker belangrijk de aanbevolen doses niet te overschrijden, omdat de vitamines A en E in verhoogde doses geleidelijk giftig worden. Opgelet: het beschermend effect van deze medicatie (vitamines in niet-natuurlijke vorm) is wetenschappelijk nooit bewezen. De enige preventie van zuurstofvergiftiging bij nitroxduikers is nog steeds het respecteren van de maximale ppO2-grenzen! Dus, als de ppO2 stijgt, dan stijgt ook de hoeveelheid schadelijke stoffen. Het lichaam kan dit onevenwicht niet langer corrigeren. De ernst van de situatie is niet alleen afhankelijk van de ppO2 en de blootstellingtijd, maar ook van de individuele gevoeligheid van de duiker. Hoewel alle lichaamscellen, -weefsels, -organen en -systemen uiteindelijk aangetast worden door de verhoogde ppO2, zijn de gevolgen toch het meest duidelijk merkbaar in de hersenen, de longen en de ogen. Verder in de cursus zullen we uitgebreid aandacht besteden aan de twee belangrijkste vormen van zuurstofvergiftiging, namelijk deze van het centraal zenuwstelsel en die van de longen. In onderstaand schema worden enkele markante ppO2 -waarden weergegeven. < 0,10 bar: bewusteloosheid gevolgd door dood 0,12 bar: ernstige hypoxietoestand 0,16 bar: lichte hypoxietoestand 0,21 bar: ideale ppO2

Pagina 25


December 2009

0,35 bar: aanbevolen ppO2 voor saturatieduiken 0,50 bar: maximale ppO2 voor saturatieduiken > 0,50 bar: zuurstofvergiftiging van de longen (Lorrain-Smith) na lange blootstelling > 1,40 bar: toegenomen risico op CZS-zuurstofvergiftiging (Paul Bert) > 2,00 bar: therapeutische toepassing in medisch gecontroleerde omstandigheden (decompressiekamer)

Zuurstofvergiftiging van het Centraal Zenuwstelsel (CZS) CZS-zuurstofvergiftiging, Paul-Bert effect, Central Nervous System (CNS) Oxygen Toxicity, Central Nervous System Syndrome, Toxicité Neurologique. Algemeen De verhoogde productie van bepaalde zuurstofverbindingen als gevolg van de hogere ppO2 (vrije radicalen) brengt de CZS-zuurstofvergiftiging op gang. Deze stoffen oefenen een schadelijke werking op celniveau uit. Ze breken eiwitten af en verstoren daardoor de werking van de enzymen (gespecialiseerde eiwitten die belangrijke chemische processen in het lichaam op gang brengen) of leggen die zelfs geheel stil. Ze beschadigen eveneens de celmembranen. Bij een normale ppO2 kunnen de beschermingsmechanismen van het lichaam deze schadelijke zuurstofverbindingen neutraliseren. Bij een hogere ppO2 en bij lange blootstellingtijd, kunnen deze mechanismen de overmatige productie van vrije radicalen niet meer compenseren. CZS-zuurstofvergiftiging treedt dan onherroepelijk in. Tal van experimenten en hyperbare therapiebehandelingen hebben aangetoond dat bepaalde individuen lange tijd ppO2’s van 2 bar of meer kunnen verdragen zonder dat er tekenen van CZS-zuurstofvergiftiging optreden. Dergelijke hoge ppO2 (tot 3 bar) worden overigens nog steeds toegepast bij hyperbare zuurstoftherapie en nitroxtherapie (deco-ongevallen, COvergiftigingen...). Vooral in de droge omstandigheden van een decompressiekamer is het lichaam beter bestand tegen de schadelijke werking van de vrije radicalen. Dit fenomeen is nog steeds moeilijk begrepen. Anderzijds werden onder water in bepaalde omstandigheden convulsies (stuiptrekkingen) waargenomen bij een beduidend lagere ppO2 (in extreme gevallen al bij een ppO2 van ongeveer 1 bar!). We nemen aan dat de kans op een ernstige CZS-zuurstofvergiftiging en dus ook op convulsies in belangrijke mate toeneemt vanaf een ppO2 van 1,6 bar. Een scherpe of eenduidige grens is nochtans niet te trekken. Een uiterste voorzichtigheid blijft dus in alle omstandigheden geboden! Convulsies vormen bij dit soort vergiftiging het grootste probleem. Ze veroorzaken geen blijvende schade, maar leiden onder water vrijwel steeds tot verdrinking. Daarom bouwen we een veiligheidsmarge in en respecteren tijdens het duiken een maximale ppO2 van 1,4 bar.

Pagina 26


December 2009

De symptomen van een CZS-zuurstofvergiftiging verdwijnen meestal binnen enkele minuten na stopzetting van de blootstelling. Zelfs na convulsies vindt het herstel vaak binnen de 30 minuten plaats. Bij sommige personen kan het echter meer dan een uur duren. Symptomen. We stellen een enorme variatie voor de gevoeligheid aan CZS-zuurstofvergiftiging vast. Deze variatie bestaat niet alleen tussen personen onderling, maar ook voor eenzelfde persoon in de tijd. De ene dag treden al na enkele minuten ernstige symptomen op, terwijl de volgende dag dezelfde persoon vrij van symptomen kan blijven zelfs na lange blootstellingtijd. Het optreden van symptomen is erg onvoorspelbaar. Dit maakt ze moeilijk te klasseren. Om de belangrijkste symptomen te onthouden geven we hier een ezelsbruggetje onder de vorm van het woord

S N A P D O O S.

Overzicht der belangrijkste symptomen van een CZS zuurstofvergiftiging: S

Spiersamentrekkingen

Komen vooral voor in de gezichtsspieren (vnl. de mond en de lippen). Ze vormen de voornaamste en meest typische aanwijzing dat het om een CZSzuurstofvergiftiging gaat.

N

Nausea

Misselijkheid en braakneigingen.

A

Ademhalingsmoeilijkheden

Weerstand bij het ademen, hijgen, grommende ademhaling, apneu, hikken

P

Psychisch

Ongerustheid, euforie, dromerige toestand, verwarring, angst

D

Duizeligheid

Vertigo, ook plotselinge onhandigheid en gebrek aan coördinatie.

O

Ogen

Visuele stoornissen zoals tunnelzicht, lichtflitsen.

O

Oren

Oorsuizingen, auditieve hallucinaties (belgerinkel, kloppen).

S

Stuiptrekkingen

Op zichzelf niet gevaarlijk. Kan dodelijk zijn onder duikomstandigheden.

Andere mogelijke symptomen zijn: onaangename geuren en smaken, paresthesieën, transpiratie, gezichtsbleekheid, verminderde spiercoördinatie, vermoeidheid, bradycardie, verhoogde bloeddruk... Elk symptoom kan zowel afzonderlijk als in combinatie met andere symptomen optreden.

Pagina 27


December 2009

De meest voorkomende symptomen zijn spiersamentrekkingen in de gezichtsspieren. Deze zijn vaak de voorbode van convulsies. Doch opgelet, convulsies kunnen ook totaal onaangekondigd optreden! Gevaren voor de duiker. Convulsies of stuiptrekkingen vormen het grootste gevaar voor de duiker. Door het bewustzijnsverlies zal de getroffen duiker verdrinken indien hij niet wordt geholpen door de buddy. Convulsies vertonen veel gelijkenis met de stuiptrekkingen bij epileptische aanvallen. Het lichaam spant zich in een boog, de ademhaling stopt en bewusteloosheid treedt in. Ook de stemspleet trekt samen zodat er op dat moment geen water in de longen komt. Deze eerste fase duurt ongeveer 30 seconden en wordt de tonische fase genoemd. In deze fase mogen we het slachtoffer absoluut niet naar de oppervlakte brengen. De longen kunnen zich immers niet ledigen en de kans op longoverdruk is uiterst groot! Tijdens de tweede fase trekt het lichaam zich samen in krachtige en aangehouden spasmen en wordt de stuiptrekkingfase genoemd. Na ongeveer een minuut ontspannen de spieren zich en begint het slachtoffer terug te ademen. Het CO2-gehalte is ondertussen toegenomen en dat veroorzaakt een neiging tot hyperventilatie. Dit verhoogt de kans op verdrinking. Vermits de stemspleet niet langer afgesloten is, mogen we het slachtoffer nu naar boven brengen. Tijdens het stijgen moeten we het hoofd van het slachtoffer in hyperstrekking houden en het mondstuk van de ontspanner zo snel mogelijk in de mond brengen en houden. Behandeling aan de oppervlakte. Eventueel reanimatie en CPR indien nodig.

Indien het slachtoffer gedurende langere tijd niet heeft kunnen ademen, bestaat nog steeds een reële kans op overleving na een goede CPR. De weefsels zijn immers verzadigd met zuurstof. Er zal dus niet zo snel hersenletsel door hypoxie optreden als bij een gewone verdrinking. 100 % zuivere zuurstof toedienen.

Waarom gaan we nog zuurstof toedienen als we al een teveel aan zuurstof in ons lichaam hebben? De symptomen zijn het gevolg van een (te) lange blootstelling aan een (te) hoge ppO2. We hebben dus een relatief lange tijd doorgebracht op diepte. Er is dan ook een zekere hoeveelheid stikstof in ons lichaam opgeslagen. Het slachtoffer heeft daarop tijdens de convulsies gedurende anderhalve minuut inspanning geleverd zonder te ademen. CO2 (bezwarende factor voor het decompressieongeval!) heeft zich opgestapeld in het lichaam. Het slachtoffer is met een noodstijging naar de oppervlakte gebracht, meestal sneller dan 10 meter per minuut. Er zijn dus grondige redenen om zuurstof toe te dienen ter voorkoming of behandeling van een decompressieongeval (hetzelfde geldt trouwens voor de buddy die eveneens op “bruuske” wijze de duik heeft afgebroken). Indien het slachtoffer tijdens de zuurstoftoediening opnieuw convulsies zou vertonen, dan is hyperoxie een mogelijke, maar weinig waarschijnlijke oorzaak. Andere oorzaken zoals convulsies door luchtembolie (Cf. longoverdruk tijdens versnelde stijging) zijn dan meer waarschijnlijk. Aan de oppervlakte is het daarom het beste om de zuurstoftoediening niet te onderbreken, temeer daar convulsies op het droge niet meer levensbedreigend zijn.

Pagina 28


December 2009

Hoewel de opgesomde symptomen van groot belang zijn om tijdig nakende convulsies te onderkennen, mag hun belang niet overroepen worden. Convulsies worden immers niet altijd door andere symptomen voorafgegaan. Sommige symptomen kunnen misschien vrij gemakkelijk worden opgemerkt in een gecontroleerd milieu zoals een decompressiekamer, maar worden door een duiker waarschijnlijk onder water niet opgemerkt. Voor CZS-zuurstofvergiftiging bestaat geen gewenningseffect. Een ervaren duiker in topvorm is niet minder gevoelig voor convulsies dan een onervaren duiker tijdens zijn allereerste duik! CZS-symptomen en -convulsies zijn onvoorspelbaar. We kunnen ons niet trainen om een betere weerstand op te bouwen. Bovendien zijn de symptomen van zuurstofvergiftiging vaak moeilijk te onderscheiden van stikstofnarcose. Beiden zijn vergiftigingsverschijnselen als gevolg van een verhoogde partiële gasdruk en hebben een overlappend spectrum van symptomen. Toch zijn er ook belangrijke verschillen: Stikstofnarcose

Zuurstofintoxicatie

Symptomen verschijnen gradueel naarmate de diepte toeneemt

De symptomen treden plots op en meestal zonder waarschuwing.

Er kan een gewenningseffect ontstaan. Men verlegt zijn grens door veel te duiken.

Herhaalde blootstelling aan hoge ppO2 maakt de duiker zelfs gevoeliger voor CZS-vergiftiging.

Ervaren duikers herkennen de symptomen bij zichzelf en kunnen adequaat reageren.

Het moment van optreden van de zuurstofintoxicatie is niet voorspelbaar, plotseling optreden van de symptomen.

Risicofactoren Evenals bij het deco-ongeval bestaan er voor CZS-zuurstofvergiftiging bezwarende factoren. CO 2

Een verhoogd CO2-gehalte (hypercapnie) vergroot dramatisch de kans op CZS-symptomen en –convulsies. CO2 veroorzaakt vasodilatatie, waardoor grotere hoeveelheden zuurstof in de hersenen worden aangevoerd. Het gevolg hiervan is dat een CZS-zuurstofvergiftiging zich niet alleen vlugger zal manifesteren (bij een bepaalde ppO2), maar ook bij ongewoon lage ppO2waarden (bv. 1 bar!). Een uitwendige oorzaak kan aan de basis liggen van een verhoogd CO2-gehalte, bijv. door een verontreinigd gasmengsel in de duikflessen, of door een gebrekkige CO2-absorptie in rebreathers.

Pagina 29


December 2009

Het CO2-gehalte kan echter ook toenemen onder inspanning, zeker wanneer die inspanning gepaard gaat met een gebrekkige longventilatie, bijv. wanneer de uitademweerstand in belangrijke mate is toegenomen. Een belangrijke oorzaak voor CO2-ophoping ligt in het ademhalingspatroon van een groot aantal duikers dat aan zogenaamde “skip breathing” doet. De typische gewoonte om na elke inademing een korte apneu uit te voeren dient absoluut vermeden te worden. Hoewel dit ademhalingspatroon een (beperkt) besparend effect kan hebben, wordt een voldoende afvoer van CO2 hierdoor belet. Fysieke inspanning

Fysieke inspanningen verhogen de kans op CZS-symptomen en -convulsies. Tal van experimenten hebben aangetoond dat bij fysieke inspanning de zuurstoftolerantie sterk vermindert. Symptomen van CZS-zuurstofvergiftiging treden bij inspanning veel vroeger op dan in rust. Het verhoogde CO2-gehalte dat steeds met inspanning gepaard gaat (zie boven), is hier deels een verklaring voor. Onderdompeling

CZS-symptomen en -convulsies treden onder water veel vlugger op dan op het droge. Een verrassende constatering is dat de blootstelling aan een verhoogd ppO2-gehalte onder water veel vlugger in CZS-symptomen resulteert dan bij een vergelijkbare blootstelling op het droge. Vandaar dat men in de herdrukkamer tijdens een behandeling een hogere ppO2 kan handhaven. Het mechanisme dat hier speelt, is niet onmiddellijk duidelijk. Individuele gevoeligheid

Sommige duikers krijgen al heftige CZS-symptomen bij een ongewoon lage ppO2. Bovendien kan de zuurstoftolerantie van één en dezelfde duiker sterk variëren van dag tot dag. We kunnen nooit vooraf bepalen wanneer CZS-symptomen of -convulsies gaan optreden. De ene dag treden ze niet op, terwijl op een andere dag bij een identiek duikprofiel convulsies al na enkele minuten kunnen optreden. Geneesmiddelen, toxische stoffen

Sommige producten vertragen de ontwikkeling van CZS-zuurstofvergiftiging. Andere werken ze eerder in de hand. Nog andere schijnen een vertragend effect op convulsies te hebben, maar werken dan weer een zuurstofvergiftiging van de longen (Lorrain-Smith) in de hand (zie verder). Over het gebruik van geneesmiddelen met als doelstelling een CZS-zuurstofvergiftiging te vermijden is momenteel nog veel onduidelijkheid. Zowel het werkingsmechanisme van de geneesmiddelen als de plaats van inwerking (systemisch ten opzichte van lokale werking) is nog niet goed begrepen. Hoe CZS-zuurstofvergiftiging voorkomen Vroeger gebeurde de planning van een nitroxduik volledig op basis van tabellen. De tabel voor maximale zuurstofbelasting van de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) gaf de maximaal toegelaten duur van blootstelling in functie van de partiële zuurstofdruk. Deze limieten mochten in geen geval overschreden worden.

Pagina 30


December 2009

NOAA-tabel voor ppO2-waarden en tijdslimieten voor nitrox- en luchtduiken ppO2

Enkelvoudige limiet

Dagelijkse limiet (=24u)

(bar)

(in minuten)

(in minuten)

0.6

720

720

0.7

570

570

0.8

450

450

0.9

360

360

1.0

300

300

1.1

240

270

1.2

210

240

1.3

180

210

1.4

150

180

Opmerkingen bij het gebruik van deze tabel:

• •

•

De enkelvoudige limiet geeft de maximaal toegelaten duur voor 1 enkele duik weer. Voor successieve duiken met een tussentijd van minder dan 2 uur nemen we de hoogst bereikte ppO2 en tellen alle duiktijden op; de totale duiktijd mag de enkelvoudige limiet nog steeds niet overschrijden. Als een duiker tijdens één of meerdere duiken met minder dan 2 uur tussentijd de enkelvoudige limiet bereikt, dan moet hij gedurende ten minste 2 uur lucht aan de oppervlakte (ppO2 = 0,21 bar) ademen alvorens opnieuw te duiken. Voor successieve duiken met een tussentijd van meer dan 2 uur mag de som van alle duiktijden gedurende de laatste 24 uur de dagelijkse limiet niet overschrijden. Als een duiker de daglimiet bereikt, dan moet hij gedurende 12 uur aan de oppervlakte lucht ademen alvorens terug te duiken.

Deze aspecten zijn van bijzonder groot belang indien we onze duik met duiktabellen zouden plannen. Met de nitroxduikcomputer zullen we ervoor zorgen dat we een maximum ingestelde zuurstofbelasting niet overschrijden. NELOS stelt dat het CZS-percentage nooit hoger mag oplopen dan 80%. Dit is een instelling die op gangbare nitroxduikcomputers is te programmeren. Onze computer geeft de CZS-belasting immers weer als een percentage van de maximale belasting die het lichaam veilig kan verdragen (d.w.z. met een uiterst kleine kans op convulsies). Tijdens de duik zal de nitroxcomputer voortdurend de actuele CZS-dosis in procent afficheren. Het is evident dat we ten allen prijze moeten vermijden boven de 100% CZS-belasting te komen, omdat we dan een hogere dosis oplopen dan de dosis die nog veilig wordt beschouwd. De kans op convulsies wordt dan reëel. Om toch enigszins op veilig te

Pagina 31


December 2009

spelen stelt NELOS, zoals reeds aangegeven, dat de grens van 80% niet mag overschreden worden. Deze veilige grens zullen we tijdens het plannen van de duik steeds aftoetsen. Het is duidelijk dat de opgelopen dosis sneller toeneemt bij een hoge ppO2. Op het einde van de duik, tijdens het uitvoeren van trappen, zal de CZS-belasting nog nauwelijks toenemen of zelfs langzaam beginnen afnemen. Opgelet, bij het gebruik van decompressiegassen zal de ppO2 ook op trapdiepte nog hoog blijven en zal de CZS-belasting verder blijven toenemen! Sommige nitroxcomputers laten toe om bij het gebruik van de duikplanfunctie vooraf te controleren wat de zuurstofbelasting zal zijn bij de geplande duik. Andere computers hebben deze mogelijkheid niet. Hoe kunnen we dan te werk gaan? In dat geval kunnen we de ‘Exposure Tracking’ tabel van de NOAA gebruiken. Deze is afgeleid van de vorige tabel, maar geeft nu in functie van de ppO2 de opgelopen CZS-belasting per minuut, uitgedrukt in procent van de maximaal toegestane dosis: NOAA-tabel voor‘Exposure Tracking’

ppO2 (bar)

Toename CZSzuurstofbelasting (%/min.)

0,6

0,14

0,7

0,18

0,8

0,22

0,9

0,28

1,0

0,33

1,1

0,42

1,2

0,48

1,3

0,56

1,4

0,67

Voorbeeld:

Voor een ppO2 van 1,36 bar (naar boven afronden!) lezen we in de NOAA-tabel met de tijdslimieten dat de maximale blootstellingduur (= 100%) 150 minuten bedraagt. Per minuut zal de zuurstofbelasting dan met 100% / 150 minuten = 0,67% toenemen. De ppO2 dient steeds naar de onmiddellijk grotere waarde te worden afgerond.

Pagina 32


December 2009

Planningsvoorbeeld:

Na het bovenkomen van een eerste duik geeft de nitroxcomputer een CZS-waarde van 45% aan. We wensen binnen 3 uur opnieuw te duiken. We mogen aannemen dat het ademen van lucht aan 1 bar (ppO2 = 0,21 bar) gedurende een periode van 90 minuten de CZSzuurstofbelasting halveert. Na 3 uur zal de CZS-waarde dus twee maal gehalveerd zijn. Er zal dus een resterende CZS-waarde blijven van 45% / 2 / 2 = 22,5% / 2 = 11.25%. Laten we dit afronden (naar boven) tot een CZS-waarde van 12%. Indien we tijdens de successieve duik met nitrox-30 een wrak op 35 m willen bezoeken (ppO2 = 1,35 bar) gedurende 25 minuten, dan vertelt de tabel voor ‘Exposure Tracking’ dat de CZS-belasting met 0,67% per minuut zal toenemen. Na een duiktijd van 25 minuten betekent dat 16,75%, afgerond tot 17%. De totale CZS-belasting op het einde van deze successieve duik zal dus 12% + 17% = 29% bedragen, wat ruim onder de veilige grens van 80% ligt. Opmerkingen:

•

•

•

We kunnen in planning de CZS-dosis die we oplopen tijdens het stijgen aan 10m/min en tijdens de trappen verwaarlozen. Uiteraard geldt dit enkel indien we trappen uitvoeren met het bodemmengsel. Bij gebruik van een decompressiemengsel tijdens de trappen dienen we deze wél mee in rekening te brengen. Indien de berekening of duikplanning met de computer aantoont dat de CZS-belasting zou uitstijgen boven de 80%, dan dient de duikplanning te worden aangepast (kleinere duikdiepte of kleinere bodemtijd) totdat de CZS-belasting in planning binnen de 80% blijft. Indien de tussentijd tot een volgende duik meer dan 12 uur bedraagt, dan hoeft bij de planning van deze volgende duik geen rekening te worden gehouden met een resterende CZS-belasting. De duikcomputer zal mogelijk als gevolg van het gebruik van een specifiek algoritme, nog wel een CZS-waarde kunnen aangeven en het is dan duidelijk dat de planning met de duikcomputer dit mee in rekening zal nemen.

Opgelet:

Het gebruik van de tabel voor ‘Exposure Tracking’ kan geen exacte voorspelling geven van de CZS-belasting, ondermeer omdat deze tabel geen rekening houdt met de veranderende ppO2 tijdens de duik in functie van de duikdiepte. Nitroxcomputers gebruiken vaak ook een ander algoritme om tijdens de duik continu de CZS-belasting te bepalen. Het is dus duidelijk dat de werkelijke evolutie van de CZS-belasting tijdens de duik kan afwijken van de berekeningen tijdens de planning. De nitroxduiker zal dus bijzonder alert moeten blijven en zich bewust moeten blijven van de evolutie van de CZS-waarde die zijn computer afficheert. Beëindig onmiddellijk de duik bij het geringste symptoom of vermoeden van CZS-vergiftiging!

Zuurstofvergiftiging van de longen Lorrain-Smitheffect, Zuurstofvergiftiging van de Longen, Pulmonary (whole body) Toxicity, Toxicité Pulmonaire

Pagina 33


December 2009

Algemeen Bij langdurige blootstelling aan hogere ppO2’s (> 0,5 bar) vinden in de longen pathologische (ziekelijke) veranderingen plaats. In een eerste fase vinden er bloedingen, oedeem en afscheidingen plaats en worden bepaalde cellen in de haarvaten en longblaasjes vernietigd. Indien we op dat ogenblik de blootstelling stopzetten, dan herstelt het weefsel en verdwijnen die veranderingen meestal volledig. Indien we de longen echter aan die verhoogde ppO2 blijven blootstellen, dan leidt dit tot ernstige schade aan het longweefsel. De surfactant (binnenbekleding van de longblaasjes) wordt beschadigd waardoor de longblaasjes plat vallen. Dit geeft onherstelbaar littekenvorming tot gevolg.

Het is onmogelijk om de hoogste ppO2-waarde te bepalen die garandeert dat er bij continue blootstelling geen zuurstofvergiftiging in de longen optreedt. We nemen echter aan dat het Lorrain-Smith effect progressief een rol begint te spelen vanaf een ppO2 boven de 0,5 bar. Symptomen De symptomen manifesteren zich slechts zeer geleidelijk, maar zijn wel vrij voorspelbaar. We vermelden de verschillende symptomen in chronologische volgorde. • • • • •

Lichte irritatie achter het borstbeen. Irritatie breidt zich uit en wordt intenser. Overgang naar een toestand vergelijkbaar met het begin van een ernstige ontsteking van de bovenste luchtwegen. Pijnlijke gewaarwording van de luchtpijpen. Niet productieve (zonder fluimen) hoest. Toename van de ademhalingsweerstand en vermindering van de vitale capaciteit.

Pagina 34


• • •

December 2009

Branderig gevoel achter het borstbeen en in de borst. Oncontroleerbare, pijnlijke hoestbuien waarbij de diepe ademhaling pijn en hoest nog opmerkelijk verergert. Kortademigheid, eerst bij inspanning en daarna zelfs in rust.

Bij nog langere blootstelling aan een ppO2 van 1 bar of meer wordt de longfunctie aangetast: • •

Het inademing- en uitademingvolume (en bijgevolg ook het debiet) zal verminderen. De longflexibiliteit neemt af.

Het Lorrain-Smith effect tast vlugger en ingrijpender de mechanische longfunctie aan dan de gasuitwisselingsfunctie. De symptomen worden grotendeels verlicht vanaf het ogenblik dat we de blootstelling stopzetten. Initieel is er snel beterschap, maar het ongemak ter hoogte van het borstbeen en beperkte ademhalingsmoeilijkheden kunnen nog verschillende dagen aanhouden. Luchtpauzes of intervallen, zelfs relatief korte, waarbij we gewone lucht aan 1 bar ademen, kunnen de tolerantie voor zuurstofvergiftiging van de longen opmerkelijk verlengen (symptomen worden uitgesteld). Gevaren voor de duiker Het Lorrain-Smith effect komt bij sportduikers vrijwel niet voor. Het treedt immers pas op na een lange blootstelling aan een relatief hoge ppO2. De decompressieverplichtingen zullen op dat ogenblik de duiker al lang gedwongen hebben zijn duik stop te zetten. Dat geldt ook voor de nitroxduiker, hoewel hij gemiddeld wel langer aan een hogere ppO2 blootgesteld is. De gevaren beperken zich voornamelijk tot saturatieduiken, waarbij (beroeps)duikers dagen of wekenlang aan een verhoogde ppO2 blootgesteld zijn. De sportduiker kan er wel mee te maken krijgen tijdens een eventuele decompressietherapie. In principe hoeft de recreatieve nitroxduiker binnen het kader van zijn duiken geen rekening met deze vergiftiging te houden. Bepalen van de zuurstofbelasting van de longen Met zuurstofbelasting van de longen bedoelen we de mate waarin het Lorrain-Smith effect de longen belast. Het bepalen van de zuurstofbelasting van de longen is niet echt belangrijk binnen het kader van deze cursus. Tijdens recreatieve duiken benaderen we de grenzen van de zuurstofvergiftiging van de longen immers niet. Volledigheidshalve geven we hier toch een overzicht van de methode om de zuurstofvergiftiging van de longen te bepalen. De eenheid waarmee we de zuurstofbelasting van de longen aangeven is de Oxygen Tolerance Unit (OTU). Een OTU-eenheid stemt overeen met het ademen van zuivere zuurstof aan 1 bar gedurende 1 minuut. Met behulp van de OTU-tabel kunnen we de OTU toename per minuut in functie van de duikdiepte en van het zuurstofpercentage van het mengsel bepalen.

Pagina 35


December 2009

OTU-toename per minuut %O2 21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

D 24

0.5 0.6 0.6 0.7 0.7 0.8 0.9 0.9 1.0 1.0 1.1 1.1 1.2 1.3 1.3 1.4 1.4 1.5 1.5 1.6

25

0.5 0.6 0.7 0.7 0.8 0.8 0.9 1.0 1.0 1.1 1.1 1.2 1.2 1.3 1.4 1.4 1.5 1.5 1.6 1.6

26

0.6 0.6 0.7 0.8 0.8 0.9 1.0 1.0 1.1 1.1 1.2 1.2 1.3 1.4 1.4 1.5 1.5 1.6

27

0.6 0.7 0.7 0.8 0.9 0.9 1.0 1.1 1.1 1.2 1.2 1.3 1.4 1.4 1.5 1.5 1.6

28

0.7 0.7 0.8 0.9 0.9 1.0 1.0 1.1 1.2 1.2 1.3 1.3 1.4 1.5 1.5 1.6

29

0.7 0.8 0.8 0.9 1.0 1.0 1.1 1.2 1.2 1.3 1.3 1.4 1.5 1.5 1.6

30

0.7 0.8 0.9 0.9 1.0 1.1 1.1 1.2 1.3 1.3 1.4 1.4 1.5 1.6 1.6

31

0.8 0.8 0.9 1.0 1.0 1.1 1.2 1.2 1.3 1.4 1.4 1.5 1.6 1.6

32

0.8 0.9 0.9 1.0 1.1 1.2 1.2 1.3 1.4 1.4 1.5 1.5 1.6

33

0.8 0.9 1.0 1.1 1.1 1.2 1.3 1.3 1.4 1.5 1.5 1.6

34

0.9 0.9 1.0 1.1 1.2 1.2 1.3 1.4 1.4 1.5 1.6

35

0.9 1.0 1.1 1.1 1.2 1.3 1.3 1.4 1.5 1.6 1.6

Pagina 36


December 2009

Voorbeeld:

Diepte 30 m - duiktijd 60 minuten - mengsel nitrox 35 Het gemeenschappelijke vakje van de rij 30 m en de kolom 35 % geeft als waarde 1,6. De OTU-toename bedraagt dus 1,6 OTU per minuut. Een duik van 60 minuten op 30 m met nitrox 35 veroorzaakt dus een OTU-toename van: 60 * 1,6 OTU/min = 96 OTU. Vervolgens vergelijken we het aantal OTU’s met de maximaal toegelaten OTU-waarden in de hierna volgende REPEX-tabel (REPetitive Exposure). Aantal opeenvolgende duikdagen

Maximaal aantal toegelaten OTUeenheden per dag

Maximaal toegelaten aantal OTU-eenheden voor de hele periode

1

850

850

2

700

1400

3

620

1860

4

525

2100

5

460

2300

6

420

2520

7

380

2660

8

350

2800

9

330

2970

10

310

3100

11

300

3300

12

300

3600

13

300

3900

14

300

4200

15 - 30

300

Opmerkingen: •

De eerste kolom geeft het totaal aantal opeenvolgende duikdagen.

Pagina 37


• • • •

December 2009

De 2e kolom geeft het maximum aantal OTU dat we per dag en in functie van het aantal opeenvolgende duikdagen mogen cumuleren. Duiken we slechts 1 dag, dan mogen we 850 OTU cumuleren. Duiken we gedurende 2 opeenvolgende dagen, dan mogen we 700 OTU per dag cumuleren en bijgevolg 1.400 OTU over de 2 dagen. Duiken we langer dan 10 dagen, dan mogen we nog 300 OTU op dagbasis cumuleren. Dat is in feite nog erg veel. Dat zou immers neerkomen op een totale duiktijd van bv. ruim 187 minuten (300 / 1,6) of 3 uur en 7 minuten met een ppO2 van 1,4 bar als we bijvoorbeeld duiken met nitrox35 op 30 meter. Hiermee zouden we overigens de enkelvoudige limiet van 150 minuten voor een ppO2 van 1,4 bar uit de NOAA-tabel ruimschoots overschrijden.

Toegepast op het voorbeeld hierboven, blijken de 96 OTU (60 min * 1,6 OTU / min) dus inderdaad erg onbelangrijk. Duiken we slechts gedurende 1 dag dan bereiken we ongeveer 10 % van de maximaal toegelaten dosis. Voeren we gedurende meer dan 10 opeenvolgende dagen duiken uit, dan komen we met diezelfde duik nog maar aan ongeveer 30 % van de maximaal toegelaten dosis. Hierbij mogen we echter niet uit het oog verliezen dat de maximale CZS-zuurstofbelasting voor een enkelvoudige duik reeds bereikt is. De ppO2 op 30 m bedraagt voor nitrox 35 immers 1,4 bar. De maximale blootstellingtijd bijgevolg slechts 150 minuten. Het blijkt duidelijk dat zuurstofvergiftiging van de longen een ondergeschikte rol speelt in vergelijking met CZS-zuurstofvergiftiging. Deze tabel zullen we dus ook niet gebruiken bij het voorbereiden van een nitroxduik.

Hypoxie Algemeen Hypoxie of zuurstoftekort is een toestand waarbij de lichaamscellen te weinig zuurstof krijgen om normaal te functioneren. Meer bepaald spreken we van hypoxie, wanneer de ppO2 in een gasmengsel minder dan 0,16 bar bedraagt. Een ppO2 van 0,16 bar kan misschien nog volstaan voor een individu in volledige rust of in slaap, maar bij inspanning (vb. zwemmen tegen de stroming in), kan een ppO2 van 0,17 bar al aanleiding geven tot buiten adem zijn en duizeligheid. Symptomen Hypoxie veroorzaakt geen echte ongemakken of pijn. Vandaar dat het slachtoffer zelf de symptomen niet of slechts moeilijk opmerkt. Sommige symptomen, zoals bewusteloosheid, kunnen zich plots en geheel onverwacht manifesteren. Heel wat symptomen zijn trouwens niet typisch voor een hypoxietoestand, maar kunnen ook bij andere vergiftigingen voorkomen. De omstandigheden waarin de symptomen zich voordoen kunnen dan uitsluitsel geven in verband met de uiteindelijke diagnose. • • •

diepere ademhaling, kortademigheid, cyanose (blauwe verkleuring) van lippen en nagelbedden, bleke huid,

Pagina 38


• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

December 2009

verminderde spiercoördinatie, ijl gevoel in het hoofd, hoofdpijn, vermoeidheid, duizeligheid, misselijkheid, verdoofd gevoel, warm en koud gevoel, tintelingen in handen en voeten, troebel zicht, tunnelzicht, apathie, verwarring, ongerustheid, agressiviteit, euforie, verminderd inschattingsvermogen, trager denken, vertraagde reactietijd, geheugenstoornissen, bewusteloosheid, dood.

Factoren die hypoxie in de hand werken ppO2: hoe lager de ppO2, hoe sneller hypoxie optreedt en hoe ernstiger de symptomen zijn. Inspanning: verhoogde inspanning leidt tot verhoogd zuurstofverbruik en bijgevolg zuurstoftekort. Temperatuur: hoge of lage temperaturen werken belastend op het lichaam en verlagen de hypoxietolerantie. Individuele tolerantie: de tolerantie verschilt niet alleen van persoon tot persoon (metabolisme, voeding, hemoglobine, roken, alcohol, stress, vermoeidheid, geneesmiddelen, ...), maar blijkt ook erg verschillend binnen één enkel individu (variaties in de tijd). Gevaren van hypoxie voor de duiker •

• • •

Hypoxie is zeer gevaarlijk maar komt gelukkig niet zo vlug voor bij nitroxduikers. De kans op hypoxie is echter zeer reëel wanneer we het zuurstofpercentage in het mengsel verminderen om grotere diepten te bereiken (trimix). Hypoxie leidt tot een vermindering van de intellectuele capaciteiten. Daardoor loopt het slachtoffer de kans op kritieke momenten geen of verkeerde beslissingen te nemen. Bedraagt de ppO2 minder dan 0,10 bar dan treden spoedig bewusteloosheid en dood in. Het grootste gevaar van hypoxie bestaat erin, dat de duiker meestal niet in staat is een hypoxietoestand bij zichzelf te herkennen.

Hoe hypoxie voorkomen •

De duiker moet gezond zijn en in goede conditie verkeren.

Pagina 39


• • •

December 2009

Hij moet zich onthouden van factoren die hypoxie in de hand werken: alcohol, geneesmiddelen, ... (zie hierboven). Hij moet deugdelijk materiaal gebruiken. Hij moet steeds zorgvuldig het zuurstofpercentage in zijn ademgas controleren.

Pagina 40


December 2009

DECOMPRESSIE Primaire decompressiemiddelen Meerdere decompressiemiddelen mogen aangewend worden als primair of als backupdecompressiemiddel. We onderscheiden de volgende primaire decompressiemiddelen: 1. De nultijdcomputer - amper nog aangewend. 2. De duikcomputer (luchtduikcomputer of nitroxduikcomputer) – voor meer dan 95 %. 3. De duikcomputer (luchtduikcomputer of nitroxduikcomputer) van de buddy – enkel in het begin van de duikcarrière. 4. De dieptemeter in combinatie met een uurwerk en een luchttabel of nitroxtabel (D-U-T) – amper nog aangewend. 5. Decoplanning (aan de hand van planningssoftware) in combinatie met een uurwerk en een dieptemeter (D-U-D) – meer voor het technisch duiken zoals Extended Range en trimix waarbij op nitrox versneld wordt gedecompresseerd. Welke back-updecompressiemiddelen we kunnen aanwenden en onder welke omstandigheden dit verantwoord is vereist meer uitleg. Hier komen we verder op terug.

Voorwaarden De nitroxduikcomputer moet, net zoals de luchtduikcomputer, gebruikt worden binnen de door de constructeur én de door NELOS opgelegde randvoorwaarden. De strengste voorwaarden gelden steeds. Bijvoorbeeld: Als de constructeur stelt dat de nitroxduikcomputer in de foutmodus terecht komt als er te lang te snel gestegen wordt, dan moet de duiker binnen de grenzen van zijn nitroxduikcomputer duiken en dus tijdig de versnelde opstijging stoppen. Als NELOS stelt dat er een zekere tijd moet gewacht worden alvorens opnieuw te duiken (ook al schrijft de constructeur een kortere tijd voor) dan moet de door NELOS opgestelde regel gerespecteerd worden. De instellingen van de duikcomputer moeten correct geprogrammeerd zijn. Bijvoorbeeld: Als de duiker met lucht duikt mag de computer niet op een rijker mengsel geprogrammeerd worden. Als de duiker met nitrox duikt dan moet het correcte zuurstofpercentage geprogrammeerd worden. Dit lijkt nogal evident en zelfs te banaal om te vermelden in een cursus maar dat is het niet. Natuurlijk moeten we het correcte percentage ingeven maar wat als de geanalyseerde waarde nu niet precies in het toestel kan ingegeven worden? In deze cursus zal uitgelegd worden dat we deze geanalyseerde waarden niet willekeurig mogen afronden maar dat daar wel degelijk te respecteren regels werden voor bepaald en worden opgelegd (zie verder). Hieruit mag nu al blijken dat duiken met nitrox discipline en nauwkeurigheid vereist.

Pagina 41


December 2009

De duikploeg beschikt over een adequaat en compatibel back-upmiddel om de decompressie te kunnen uitvoeren in het geval het primaire middel (de DC bijvoorbeeld) faalt, ook al wordt er gedoken met nitrox. Dit principe komt later nog uitgebreid aan bod. Het zal dan blijken dat er voor het duiken met verschillende nitroxmengsels in één ploeg er bijzondere maatregelen moeten getroffen worden die uiteraard op voorhand in de briefing aan bod zullen moeten komen. De gebruiker heeft de handleiding van zijn nitroxduikcomputer grondig nagelezen en begrepen, vooral wat betreft het instellen van de duikcomputer als er gedoken wordt met andere mengsels dan lucht. De nitroxduikcomputer is een krachtig en veel uitgebreider toestel qua mogelijkheden dan een standaard luchtduikcomputer maar het verkeerd instellen ervan kan levensgevaarlijk zijn. De gebruiker van een nitroxduikcomputer heeft het NELOSVeiligheidsreglement luchtduiken en nitroxduiken grondig nagelezen en begrepen.

Basis van de algoritmes in duikcomputers Het is onjuist om te denken dat in elke duikcomputer eenzelfde algoritme opgeladen werd. Duikcomputers met een klassiek algoritme baseren zich hoofdzakelijk op het model dat de verzadiging en de ontgassing van diverse weefsels behandelt volgens een curve welke beschreven wordt door middel van een formule die door de wiskundige J. Haldane werd opgesteld. Daarna werden diverse aanpassingen aangebracht die o.a. rekening houden met het feit dat de verzadiging en de ontgassing verschillend is van weefsel tot weefsel, met het feit dat de ontgassing anders verloopt in functie van de hoeveelheid opgestapelde stikstof, enz. Tegenwoordig worden heel veel duikcomputers uitgerust met een algoritme dat gebaseerd is op het model van Bühlmann. Toch merken we dat, niettegenstaande het basismodel (Bühlmann) hetzelfde gebleven is, niet alle duikcomputers mooi gelijk lopen wat betreft het aangeven van decompressieverplichtingen, ook al doen we quasi dezelfde duik als onze buddy. Dit komt omdat constructeurs bijkomende aanpassingen programmeren (bepaalde parameters in het model aanpassen). Verder moeten we vaststellen dat niet alle toestellen even precies of even accuraat de diepte (druk) meten. Ook dit resulteert in een ander eindresultaat. Ook kan het zijn dat het meetinterval van computer tot computer verschilt. Het is duidelijk dat hoe kleiner het meetinterval is, hoe preciezer het eindresultaat is. Tenslotte (en dat is dan heel zeker nog niet de laatste reden) springen de diverse constructeurs en programmeurs anders om met het profiel van de decoplanning. Sommigen rekenen met een bepaalde daaltijd; anderen veronderstellen dan weer dat de duiker onmiddellijk op de grootste diepte arriveert. Soms wordt de stijgtijd in rekening gebracht maar niet altijd enz. Kortom; er zijn talrijke verschillen vast te stellen tussen de ene duikcomputer en de andere. We zullen in deze cursus aanleren hoe we daar moeten mee omspringen in de praktijk. Toch mogen we stellen dat een moderne duikcomputer voor een ‘typische duiker’ en een ‘typische duik’ decompressieverplichtingen zal opleggen die ervoor zorgen dat de duiker boven komt zonder dat hij een deco-ongeval oploopt.

Pagina 42


December 2009

In de NELOS-cursus worden de begrippen ‘typische duik’ en ‘typische duiker’ grondig uitgelegd. Voor het nitroxduiken gelden dezelfde regels. We verwijzen wat dit betreft dus naar de standaard NELOS-cursus maar willen toch enkele bijkomende bedenkingen formuleren: •

•

•

Een ‘typische’ duik (normduik of standaard duik) in dit kader vertrekt o.a. van het standpunt dat dit een duik is met lucht of met een nitroxmengsel van maximum 40%. Als we een rijker mengsel nemen, dan moeten we beseffen dat we niet met een ‘standaard duik’ te maken hebben. Als bodemmengsel zullen we zelden een rijker mengsel dan 40% kiezen maar als we versneld decompresseren doen we dat typisch wel (+/- 80%). Dat bij zulke duiken extra aandacht moet besteed worden is hier al duidelijk en de hieraan verbonden procedures moeten dan ook minutieus opgevolgd worden. Er is een inherent groter risico aan verbonden zoals verder zal toegelicht worden. Bij het luchtduiken is de maximum diepte van een standaard duik beperkt tot 60 meter. Bij een nitroxduik moet deze voorwaarde vervangen worden door: ‘de maximumduikdiepte wordt bepaald door het nitroxmengsel en is steeds beperkter dan 60 meter’. De maximum duikdiepte wordt bepaald door de maximum toegelaten partiële zuurstofdruk en deze bedraagt 1,4 bar voor zowel het bodemmengsel als voor het eventuele decompressiegas. Bij het luchtduiken is voor een standaard duik de maximum decompressietijd voor alle trappen beperkt tot 20 minuten. Hetzelfde geldt voor het nitroxmengsel. Zelfs als we versneld decompresseren zullen we de maximum decompressietijd beperken tot 20 minuten er van uitgaande dat we decompresseren met het bodemmengsel. De versnelde decompressie kan dus hoop en al deze tijd inkorten. Deze beperking is niet louter een beperking voor een ‘standaard duik’ maar is eveneens de absolute limiet van toegelaten decompressie als men versneld wenst te decompresseren. Langere decompressietijden door middel van versnelde decompressie zijn wel degelijk mogelijk maar dan dient de kandidaat hiervoor correct en doorgedreven opgeleid te worden. Dit kan via de cursussen ‘Extended Range’ of ‘trimix’ te volgen. Deze cursussen worden eveneens door NELOS aangeboden.

De ‘typische’ duiker (normduiker) heeft de volgende kenmerken: • • • • • •

heeft een goede fysieke conditie, is niet ouder dan 45 jaar, bevindt zich niet in een toestand van uitzonderlijke vermoeidheid, is geen verstokte roker, heeft geen abnormaal vetgehalte, heeft geen PFO of een andere medische contra-indicatie.

NELOS raadt aan om bijzonder voorzichtig te werk te gaan indien men een ‘niet-typische’ duiker is. Buiten het Bühlmann-model kan men ook in moderne computers algoritmes terugvinden die gebaseerd zijn op een bellenmodel. Meestal wordt in deze computers een keuze gemaakt uit twee belangrijke bellenmodellen: het RGB-Model (RGBM – Reduced Gradient Bubble Model) of het VP-Model (VPM – Variable Permeability Model). Gesteld kan worden dat beide bellenmodellen inhoudelijk nauwelijks van elkaar zijn te onderscheiden zodat NELOS geen bepaalde voorkeur uitspreekt over het ene of het andere model. Deze modellen kunnen beschouwd worden als een belangrijke en waarschijnlijk niet te verwaarlozen aanvulling op het

Pagina 43


December 2009

klassieke Haldaniaans model en Bühlmann-model. Deze modellen zijn perfect bruikbaar bij het nitroxduiken zodat ook in nitroxduikcomputers deze modellen terug te vinden zijn. Ook hier geldt dat nitroxcomputers met eenzelfde decompressiemodel (bijvoorbeeld RGBM) belangrijke verschillen kunnen vertonen omdat ze bijvoorbeeld met andere derivaten van het algoritme werken of omdat ze andere parameters in beschouwing nemen. Sommige computers hebben dus een algoritme dat reeds rekening houdt met de laatste ideeën over microbellen waardoor het duikprofiel moet aangepast worden in vergelijking met de profielen onttrokken uit de klassieke ideeën van verzadiging van parallelle weefselcompartimenten. Daardoor is het mogelijk dat er met nitroxcomputers ‘deep stops’ moeten gemaakt worden om deze microbellen onder controle te houden. Deze relatief korte stops worden beduidend veel dieper uitgevoerd dan de eigenlijke decompressiestops en worden daarom ‘deep stops’ genoemd. ‘Deep stops’ zijn volgens deze ontwerpers wel degelijk belangrijk om correct en efficiënt te kunnen decompresseren hoewel er geen of nog maar amper terug gas wordt afgegeven aan de omgeving. Toch zijn er ook heel wat computerfabrikanten die in het algoritme toelaten om, in geval van nood, de ‘deep stops’ over te slaan waarbij de computer niet in ‘error’ komt te staan. Er komt in zulke gevallen slechts een melding ‘missed stop’ welke zelfs opnieuw kan verdwijnen indien men opstijgt naar de volgende verplichte halte. Anders gezegd: bij zulke computers genereert een gemiste ‘deep stop’ geen alarm. Echter, het niet uitvoeren van een echte decostop zal wel degelijk een blijvend alarm veroorzaken. Sommige duikcomputers (en dus ook nitroxduikcomputers) hebben de mogelijkheid om zelfs meerdere algoritmes te kiezen. Zo kan de gebruiker, indien gewenst, overschakelen van het RGBM naar het VPM – zelfs onder water. Sommige duikcomputers zullen in het algoritme automatisch rekening houden met duiken in koud water en zo een aangepast duikprofiel opleveren.

Let op: Het feit dat hierboven gesproken werd over ‘deep stops’ betekent niet dat tegenwoordig alle duikcomputers met zulk een algoritme uitgerust zijn. Het werd enkel vermeld als een mogelijke optie van het algoritme. Zoals reeds gesteld laat het NELOS-Duikonderricht het over aan de gebruiker om al dan niet mee te gaan met de ideeën over microbellen. Hoewel, een lichte voorkeur is wel degelijk aanwezig (onderzoeksresultaten bevestigen blijkbaar de stelling van het ontstaan van microbellen en hun effect op de decompressie) maar het is niet van dusdanig belang dat nu op staande voet alle ‘klassieke’ computers verboden zijn en er nieuwe modellen moeten aangekocht worden. Echter; wie een nieuwe duikcomputer koopt moet hier toch maar eens flink over nadenken. Opmerking: Het algoritme veronderstelt ook dat de persoon die met de computer gaat duiken in voldoende mate gezond is. (zie ‘normduik’ en ‘normduiker’) Te vermijden zijn: • Roken. • Inspanningen na de duik (ankers lichten bijvoorbeeld). • Cafeïnerijke producten innemen. • Medicijnen (raadpleeg steeds je duikarts). • Een af te raden duikprofiel (bijvoorbeeld jojo- of inverse duiken).

Pagina 44


December 2009

• Alcoholgebruik. Wel doen: • Begin je lichaam te hydrateren minstens 12 uur vóór het duiken en onmiddellijk erna. • Rust nemen na de duik. • Opstellen van een conservatieve decoplanning.

Enkele aandachtspunten Als Gevorderde Nitrox-Duiker mag je met gelijk welk nitroxmengsel duiken; zowel als bodemgas als decompressiegas. De mengsels kunnen variëren van 21% zuurstof tot 100% zuurstof. Je mag kiezen welke gangbare nitroxduikcomputer je gebruikt om je duik te plannen en uit te voeren. Je mag kiezen of je het decompressiegas nu gaat gebruiken om versneld te decompresseren of om extra veiligheid in te bouwen. Dit laat terecht vermoeden dat het geen sinecure zal zijn om ploegen samen te stellen en dan te doen wat er moet gebeuren op het vlak van planning en uitvoering van de duik. Het is, zoals elders duidelijk zal beschreven worden, de taak van de Algemene Duikverantwoordelijke om zijn ploegen zo homogeen mogelijk in te delen. Soms zal het zelfs niet mogelijk zijn om een geschikte oplossing uit te werken en indien de duikers uit de ploeg de ploegindeling niet redelijk vinden moet de Algemene Duikverantwoordelijke hier rekening mee houden. Bij die ingewikkeld samengestelde ploegen is het sterk aan te bevelen om niet alleen een groepsback-updecompressiemiddel vast te leggen maar om over een individueel backupmiddel te beschikken. Op die manier kan elke duiker aan zijn duikleider aangeven wanneer er halt moet gehouden worden om zijn decompressiemiddelen adequaat en compatibel te houden. De duikers blijven weliswaar bij elkaar in de ploeg (dat is een vereiste in het buddysysteem dat NELOS voorschrijft) maar iedereen beseft dat dit ten koste is van de eventuele bedoelingen zoals bijvoorbeeld versnelde decompressie. Dit pleit andermaal voor een geschikte ploegindeling maar vooral voor goed op voorhand gemaakte afspraken. Men komt dus niet zo maar met een mengseltje naar een duikevenement maar men bespreekt op voorhand of er met nitrox kan gedoken worden en welke mengsels men bij voorkeur zal moeten meebrengen. Respecteer dit en help uw Algemeen Duikverantwoordelijke of uw duikleider (als je dat al niet zelf bent) en zorg mee voor uw eigen veiligheid en dat van je buddy’s door op voorhand goed af te stemmen.

Pagina 45


December 2009

Enkele belangrijke definities en bijzondere bepalingen. Vooraf Enkel als de definities en de bijzondere bepalingen voor het duiken met nitrox afwijken of een bijzonder accent leggen t.a.v. wat vermeld staat in de NELOS-cursus voor het luchtduiken, zullen de begrippen in dit hoofdstuk behandeld worden. Om dus alle begrippen en bepalingen te bestuderen wordt verwezen naar deze hoger vermelde cursus. Huidige duikdiepte (uitgedrukt in meter): D (m) De diepte waarop de duiker zich op dat ogenblik bevindt, uitgedrukt in meter (m). Deze informatie moet steeds ter beschikking staan op de display van de duikcomputer.

depth

dive time

18.7

57: NO STOP

m

18,7 41 AIR TIME

28,4

30:

max. depth

deco. info

28,4 MAX

30 NO DEC TIME

CZS

185 bar

57 DIVE TIME

In dit voorbeeld is de huidige duikdiepte D = 18,7 meter. Bij het nitroxduiken is het van uitermate groot belang dat de (huidige) duikdiepte NOOIT de in de briefing afgesproken maximum duikdiepte overschrijdt. Dit kan levensgevaarlijk zijn. Maximum Duikdiepte (uitgedrukt in meter): Dmax (m) ‘De maximum duikdiepte’ is de maximale diepte die tijdens de duik bereikt werd, uitgedrukt in meter (m). Deze diepte wordt meestal eveneens getoond op de display van de duikcomputer. Deze waarde moet tijdens de briefing vastgelegd worden. De maximumdiepte wordt nooit gewild overschreden. De maximumdiepte wordt in het logboek ingeschreven.

Pagina 46


depth

12.1

December 2009

dive time

7: NO STOP

m

12,1

14,4 MAX

O2%

32

-NO DEC TIME

14,4 max. depth

99:

CZS

185 bar

7 DIVE TIME

deco. info

In dit voorbeeld is de maximumduikdiepte Dmax = 14,4 meter. De maximum duikdiepte moet bij het nitroxduiken met de grootste zorg gekozen worden. Immers; de partiële zuurstofdruk zal veel sneller toenemen bij het inademen van een rijker nitroxmengsel dan bij lucht (of armere mengsels). We mogen nooit nitrox inademen met een partiële zuurstofdruk hoger dan 1,4 bar. Indien we dit toch zouden doen is de kans op een zuurstofvergiftiging van het centrale zenuwstelsel (CZS) zeer reëel en indien dit zich manifesteert kan dit dodelijke gevolgen hebben. Een voorafgaande berekening van de maximum duikdiepte in functie van deze maximum partiële zuurstofdruk is essentieel bij het duiken met nitrox (zie elders in deze cursus). Elke duiker van de ploeg weet tot welke maximum duikdiepte elk van de nitroxmengsels die hij mogelijk bijheeft beperkt is en meldt dit aan de mededuikers tijdens de briefing. Daarnaast zal een duidelijke markering op de flessen zelf strikt vereist zijn. Hierna wordt een tabel afgedrukt waar in functie van het percentage zuurstof in het nitroxmengsel staat aangegeven hoe diep we mogen duiken. Merk op dat bij een mengsel met 100% zuurstof we niet dieper kunnen duiken dan 4 meter. Een veiligheidstrap maken met dit mengsel op 5 meter is dus problematisch. Om die en nog andere redenen die later aan bod komen wordt aangeraden om nooit een nitroxmengsel te kiezen dat rijker is dan 90%, ook niet om versneld te decompresseren.

Pagina 47


December 2009

Maximale duikdiepte in functie van de gewenste maximale ppO2 Dieptes uitgedrukt in meter zeewater en naar onder afgerond Gewenste maximale ppO2 Gewenste maximale ppO2 Gewenste maximale ppO2 1,3 bar 1,4 bar 1,3 bar 1,4 bar 1,3 bar 1,4 bar 21% 22% 23% 24% 25% 26% 27% 28% 29% 30% 31% 32% 33% 34% 35% 36% 37% 38% 39% 40% 41% 42% 43% 44% 45% 46% 47%

51 49 46 44 42 40 38 36 34 33 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 20 19 18 18 17

56 53 50 48 46 43 41 40 38 36 35 33 32 31 30 28 27 26 25 25 24 23 22 21 21 20 19

48% 49% 50% 51% 52% 53% 54% 55% 56% 57% 58% 59% 60% 61% 62% 63% 64% 65% 66% 67% 68% 69% 70% 71% 72% 73% 74%

17 16 16 15 15 14 14 13 13 12 12 12 11 11 10 10 10 10 9 9 9 8 8 8 8 7 7

19 18 18 17 16 16 15 15 15 14 14 13 13 12 12 12 11 11 11 10 10 10 10 9 9 9 8

75% 76% 77% 78% 79% 80% 81% 82% 83% 84% 85% 86% 87% 88% 89% 90% 91% 92% 93% 94% 95% 96% 97% 98% 99% 100%

7 7 6 6 6 6 6 5 5 5 5 5 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 3

8 8 8 7 7 7 7 7 6 6 6 6 6 5 5 5 5 5 5 4 4 4 4 4 4 4

Pagina 48


December 2009

Nultijd (T0) – uitgedrukt in minuten (min). ‘De nultijd (T0)’ is de tijd die de duiker nog rest op de gegeven diepte alvorens decostops te moeten uitvoeren.

depth

dive time

18.7

57: NO STOP

m

18,7 41

28,4 MAX

30

AIR TIME

NO DEC TIME

CZS

28,4

30:

max. depth

185 bar

57 DIVE TIME

deco. info

In dit voorbeeld bedraagt de restnultijd voor het luchtmengsel 30 minuten. Dit betekent dat we, als we op deze diepte van 18,7 meter blijven verder duiken, we er nog 30 minuten kunnen verblijven zonder dat we trappen moeten maken. Merk op dat we ondertussen al 57 minuten gedoken hebben. In principe kan de duiker aan de voorgeschreven stijgsnelheid rechtstreeks naar de oppervlakte terugkeren zonder decompressieproblemen. Toch wordt sterk aanbevolen om een veiligheidstrap te maken op een diepte van 5 meter gedurende 5 minuten. Heel dikwijls wordt aan de oppervlakte gecontroleerd hoeveel de nultijd op een bepaalde diepte bedraagt. Dit is erg belangrijk voor de planning van de duik (zie verder). Hierna volgt een voorbeeld waarbij voor dit type computer er geen voorafgaande duik uitgevoerd werd. Het ademmengsel in dit voorbeeld is lucht.

depth

dive time

m

0,0

Diveplan

20,0 MAX

O2%

21 NO STOP

20,0 max. depth

37:

40 NO DEC TIME

PLAN

deco. info

Pagina 49


December 2009

Oefening:

Op dezelfde computer worden de nultijden genoteerd in functie van de diepte maar voor verschillende mengsels (lucht, nitrox 32 en nitrox 60). Diepte / Mengsel 9m

Lucht

nitrox32

m

0,0

Nitrox60

m

9,0 MAX

O2%

0,0

m

9,0 MAX

O2%

21

99

0,0

9,0 MAX

O2%

32

99

60

--

NO DEC TIME

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

PLAN

12 m m

0,0

m

12,0 MAX

O2%

0,0

m

12,0 MAX

O2%

21

124

0,0

12,0 MAX

O2%

32

196

60

--

NO DEC TIME

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

PLAN

15 m m

0,0

m

15,0 MAX

O2%

0,0

m

15,0 MAX

O2%

21

72

0,0

13,0 MAX

O2%

32

128

60

--

NO DEC TIME

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

PLAN

18 m m

0,0

m

18,0 MAX

O2%

0,0

18,0 MAX

O2%

21

52

32

77

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

21 m m

0,0

m

21,0 MAX

O2%

21

0,0

21,0 MAX

O2%

37

32

57

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

Pagina 50


December 2009

Diepte / Mengsel 24 m

Lucht

nitrox32

m

0,0

Nitrox60

m

24,0 MAX

O2%

0,0

24,0 MAX

O2%

21

29

32

43

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

27 m m

0,0

m

27,0 MAX

O2%

0,0

27,0 MAX

O2%

21

23

32

33

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

30 m m

0,0

m

30,0 MAX

O2%

0,0

30,0 MAX

O2%

21

18

32

26

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

33 m m

0,0

m

33,0 MAX

O2%

0,0

33 MAX

O2%

21

13

32

22

NO DEC TIME

NO DEC TIME

PLAN

PLAN

36 m m

0,0

36,0 MAX

O2%

21

11 NO DEC TIME

PLAN

Wat kan je hieruit besluiten?

Pagina 51


December 2009

Antwoord:

De nultijden zijn verschillend voor elk mengsel. Het is evident dat de nultijden toenemen naarmate het mengsel rijker wordt. We merken dat des te rijker het mengsel wordt, des te minder diep we de nultijden kunnen optekenen. Dit is inderdaad niet zinvol omdat we dan voorbij de maximum toegelaten partiële zuurstofdruk van 1,4 bar komen. Dit is verboden. Sommige computers geven een auditief en / of visueel signaal als we bepaalde ingestelde partiële zuurstofdrukken overschrijden. Totale tijd om de oppervlakte te bereiken (TTS – Time To Surface), (ASC - Ascent Time), uitgedrukt in minuten (min) De totale tijd nodig om de oppervlakte te bereiken is de tijd die nodig is om de oppervlakte te kunnen bereiken rekening houdend met eventuele decostops. Dit wordt ‘Time To Surface’ genoemd (TTS). Bij het duiken met een duikcomputer is de tijd om de oppervlakte te bereiken (TTS) een erg belangrijk gegeven omdat dit een ervaren duiker toelaat om zijn verbruik (ademautonomie) in de gaten te houden. Bereikt de TTS een bepaalde vooropgestelde waarde welke best in de briefing wordt meegegeven, dan is dit duidelijk het signaal om de duik af te breken. Ook de waarde van de flesdruk in combinatie met de TTS zal een indicatie zijn voor de duikleider om tijdig de duik af te breken. Let vooral goed op dat, indien er in de ploeg duikers zitten met een ander mengsel, de TTS of ASC enorm kan verschillen. Als we ons hier niet van bewust zijn, kan dat escaleren naar een zeer gevaarlijke toestand omdat de duikleider leden van zijn ploeg naar een verkeerde trapdiepte stuurt of omdat hij plots geconfronteerd wordt met een onwaarschijnlijke hoeveelheid trappen omdat hij zich gebaseerd heeft op het rijkste gas en plots bedenkt dat er duikers in zijn ploeg zijn die duiken met een armer gas. Hier zullen we bijzonder veel aandacht aan moeten besteden tijdens de briefing. No-Fly-Time (hh:min) of Niet VliegTijd (NVT) ‘De no-fly-time’ geeft aan hoe lang de duiker moet wachten alvorens hij een vliegtuig mag nemen. De duikcomputer veronderstelt dat de duiker eventueel een vliegtuig zal nemen met drukcabine. Sommige duikcomputers geven echter een gevaarlijke lage Niet-VliegTijd op. Het mag duidelijk zijn dat de complicaties enorm kunnen zijn indien de duiker tijdens zijn terugvlucht merkt dat hij verschijnselen van de decompressieziekte begint te vertonen.

Regel: Daarom schrijft NELOS het volgende voor m.b.t. de Niet-VliegTijd (NVT). Vóór de duik moet de NVT bepaald worden en duidelijk aan bod komen in de briefing. (Het is inderdaad problematisch indien je NA de duik vaststelt dat je een te lange NVT hebt waardoor je het vliegtuig dat je geboekt hebt niet kunt nemen). Indien de vorige duik(en) minder diep waren dan 60 m EN indien je een vliegtuig neemt met drukcabine, dan moet er een NVT van minstens 12 uur gerespecteerd worden. Indien de vorige duik(en) dieper waren dan 60 m OF indien je een vliegtuig neemt zonder drukcabine, dan moet er een NVT van minstens 24 uur gerespecteerd worden. Pagina 52


December 2009

Als de duikcomputer een strengere NVT opgeeft dan bepaald in de 2 hogere paragrafen, dan geldt de NVT die de duikcomputer opgeeft. Dit alles geldt uiteraard ook voor een rit in de bergen. Verklaring: Zoals bekend ontstaat de decompressieziekte doordat de partiële druk van stikstof in het bloed en de weefsels te hoog is in verhouding tot de omgevingsdruk. Dit gebeurt als de persoon, die een bepaalde tijd is blootgesteld aan een zekere druk, plotseling in een omgeving wordt gebracht waar een veel lagere druk heerst. Deze situatie, buiten het te snel opstijgen of het te snel beëindigen van de duik (trappen doorbreken), kan ook voorkomen als iemand na een duik een rit in de bergen gaat maken – of erger nog – in een vliegtuig stapt. Hoe hoger men komt, des te lager wordt de omgevingsdruk. In vliegtuigen met drukcabine heerst een druk welke lager is dan 1 bar. De druk schommelt tussen 0,8 en 0,6 bar, naargelang de hoogte van de vlucht. De hoeveelheid stikstof die na de duik nog te veel in het bloed aanwezig is, kan in dergelijke situatie een decompressieongeval doen ontstaan. Veel duidelijker geldt dit voor iemand die de ziekte reeds heeft opgelopen. De aandoening verergert tijdens de vlucht. Het is daarom dat reddingshelikopters zo laag mogelijk vliegen. De no-fly-time wordt na de duik op het schermpje van de computer weergegeven.

depth

dive time m

no fly time

2h

0,0

32,0 MAX

NO

2:03 surface int

max. depth

8h29

10:15 TIME

deco. info

In dit voorbeeld bedraagt de ‘No-Fly-time’ 2 uur. We zijn ondertussen al 8 uur en 29 minuten boven water. Het is voor deze duiker te hopen dat hij niet op dit scherm kijkt terwijl het vliegtuig net de toelating krijgt om op te stijgen… Het zijn dus belangrijke gegevens die we vooraf moeten kennen en die ons in staat stellen om te bepalen of de laatste duik al dan niet kan doorgaan. Het missen van een vliegtuig is immers geen attractieve optie. Daarom is ook hier weer een goede decoplanning essentieel.

Pagina 53


December 2009

depth

FLY TIME FLY DESAT

dive time

11:40 14:57 desaturation

max. depth

15h23: deco. info

In dit voorbeeld wordt niet alleen de niet-vliegtijd opgegeven (11:40 uur) maar eveneens de totale desaturatietijd (14:57 uur). Opmerking: We kunnen de desaturatietijd en de NVT inkorten door aan de oppervlakte een rijker mengsel te ademen. Uiteraard; des te rijker het ademgas, des te effectiever. Maar hoe bepalen we nu welk effect welk ademgas exact heeft? Sommige computers kunnen een decoplan maken of de resterende saturatietijd bepalen waarbij gedurende de tussentijd een rijker mengsel geademd wordt. We moeten wel beseffen dat daarbij de CZS-belasting oploopt. NELOS raadt niet aan om gebruik te maken van deze optie maar vermeldt dit volledigheidshalve wel. Ook met computersoftware (op de laptop of de PC) kunnen we simulaties doen om dit effect te berekenen. Tenslotte bestaan er ook tabellen die deze effecten weerspiegelen maar deze worden in deze cursus niet afgedrukt omdat NELOS geen voorstander is van deze methode en omdat tabellen te fel onderhevig zijn aan wijzigende ideeën in de tijd. CZS (CNS) en OTU’s Deze begrippen horen typisch thuis in het technisch duiken (duiken met andere mengsels zoals bijvoorbeeld nitrox). De persluchtduiker hoeft hier geen rekening mee te houden. Zelfs tijdens het nitroxduiken, ook al doen we een beperkte versnelde decompressie, zullen de limieten van de zuurstofbelasting voor het centrale zenuwstelsel (CZS) zelden en voor de longen (OTU’s) nooit bereikt worden. Het is pas bij het doorgedreven extended range duiken (en dan nog) of het doorgedreven trimix duiken waarbij een ongelukkige keuze werd gemaakt van de decompressiemengsels, dat de limietwaarde voor CZS overschreden kan worden. Het overschrijden van het maximum aantal OTU’s doet zich tijdens het duiken nooit voor maar kan belangrijk zijn mocht de duiker na deze intensieve duik met een hoge zuurstofbelasting toch nog behandeld moeten worden in een decompressiefaciliteit. Het maximum percentage CZS wordt wel eens bereikt tijdens zeer diepe en lange rebreatherduiken.

Pagina 54


December 2009

Het is dus belangrijk om de CZS-belasting en het aantal OTU’s bij te houden tijdens het technisch duiken (met inbegrip van het nitroxduiken). Bovendien komen deze begrippen heel dikwijls ter sprake bij het aankopen van een duikcomputer en worden ze zelfs heel dikwijls getoond op een moderne duikcomputer. We zullen ze daarom verklaren. ‘CZS’ staat voor ‘Centraal Zenuwstelsel’. Als we langdurig een gas ademen met een verhoogd zuurstofpercentage dan kunnen er zuurstofvergiftigingen optreden. Eén vorm van vergiftiging doet zich voor in het centrale zenuwstelsel. De zuurstofbelasting mag nooit hoger zijn dan 100% en de NELOS-duiker mag de 80% niet overschrijden. Bij sommige computers kan het alarmniveau voor de CZS-belasting ingesteld worden. Meestal wordt het alarmniveau op 80% ingesteld.

50,0m 6m 5

%C NS

10 TT S

7 12

AIR <

> m

4,0

m

4,0

4 ,5 MAX

O2%

99

4 ,0 MAX

O2%

--

99

NO DEC TIME CZS

-NO DEC TIME

CZS

170 bar

10 DIVE TIME

81 bar

44 DIVE TIME

Het bereiken van deze alarmgrens is gebaseerd op berekening van de NOAAzuurstoflimieten. De opgebouwde CZS-niveaus zullen in veel gevallen pas verminderen indien de partiële zuurstofdruk van het ingeademde gas lager wordt dan 0,5 bar. Indien men aan de oppervlakte lucht ademt, zal alle 90 minuten de CZS-klok halveren. In geval men onder water overschakelt op lucht (prefereerbaar) of op een ander gas en indien men deze gaswissel ook doorvoert in de computer (alleen mogelijk bij sommige modellen), zal de computer met alle belangrijke elementen zoals partiële zuurstofdruk, CZS, OTU’s en dergelijke, alsook met de verdere decompressie rekening houden. ‘CNS’ is de Engelse term voor ‘CZS’ en staat bijgevolg voor ‘Central Nervous System’.

Pagina 55


December 2009

‘OTU’ staat voor ‘Oxygen Tolerance Unit’. Om zuurstofvergiftiging van de longen te vermijden mogen we een bepaald aantal zuurstofeenheden die we opdoen tijdens zulke duiken, niet overschrijden. 1 OTU stemt overeen met het ademen van normobare zuurstof (zuivere zuurstof bij een omgevingsdruk van 1 bar) gedurende 1 minuut. De NOAA heeft de limieten vastgelegd van de dagelijkse dosis (aantal OTU’s) die men mag oplopen zonder dat ziektesymptomen optreden. NELOS stelt dat we een maximaal aantal van 300 OTU’s per 24 uur mogen opdoen vanaf de eerste duikdag. Sommige computers drukken de zuurstofbelasting van de longen uit in %, waarbij 0% de belasting is bij het ademen van lucht aan omgevingsdruk, 100% is de belasting waarbij ziektesymptomen optreden volgens opgelegde normen. Andere duikcomputers geven de werkelijke waarde van het aantal opgenomen OTU’s weer. Lees wederom grondig de handleiding. Om symptomen van Lorrain-Smith te vertonen moet men extreem lang aan een verhoogde zuurstofbelasting blootgesteld zijn zodat het niet van toepassing is voor het normale sportduiken en nitroxduiken.

SETUP Units

m

CNS LCD

80 4

Prog

0

Safe Light

0 N

Time

Usage 88

<

>

+

Deep stops Trappen op een veel grotere diepte dan normaal. De deep stops beperken de oververzadiging in de snelle weefsels om de microbellen in een zeer vroeg stadium reeds te elimineren zodat de longfilter zeer efficiënt blijft werken. Moderne computers kunnen zodanig ingesteld worden dat ze deep stops kunnen tonen. Deep stops zijn (nog) niet algemeen opgenomen in de algoritmes van alle moderne duikcomputers maar komen toch al frequent voor in zogenaamde ‘technische’ duikcomputers. De duur van de deep stop bedraagt gewoonlijk één à twee minuten. Indien de duikcomputer ingesteld wordt dat hij, indien nodig, deep stops op de display doet verschijnen, dan worden deze stops gewoon uitgevoerd volgens de aanwijzingen van het algoritme. Het is wel belangrijk dat, indien de duikcomputer deep stops kan genereren, dit aan de duikploeg wordt medegedeeld tijdens de briefing. Indien de duikcomputer geen optie heeft om deep stops te kunnen genereren, kan de duiker overwegen om zelf deep stops in te voeren. NELOS raadt aan om deep stops uit te voeren volgens de methode van Pyle (zie verder). Ook als we duiken met een nitroxmengsel kunnen deep stops aangegeven worden op een nitroxduikcomputer. De principes blijven dus onverminderd van kracht.

Pagina 56


December 2009

m

27,0

CEILING

27,3 STOP

23

120

AIR TIME CZS

103 bar

18 DIVE TIME

Deep stop op 27,3 m gedurende 120 seconden

Definitie nultijdduik. Nultijdduik is een duik waarbij geen trappen moeten gemaakt worden. Bij gebruik van een decocomputer is dit een duik waarbij tijdens het beëindigen van de duik vanaf een diepte van 12 meter of ondieper geen decostops op het scherm worden weergegeven. Als NELOS-duiker kunnen we dus opteren om binnen de nultijd te duiken. Hoe we zulk een duik best plannen en uitvoeren staat beschreven in de NELOS-cursus. Wat we wel moeten bedenken is dat de nultijd gevoelig anders kan zijn als we andere mengsels kiezen. Als we dus nultijdduiken wensen uit te voeren moeten we goed uitkijken naar het gedrag van elke duikcomputer in functie van het geprogrammeerde mengsel. Dit aspect moet dus uitgebreid aan bod komen in de planning en in de briefing. Een doorgedreven kennis van de duikcomputer is dus belangrijk om de nultijden te kunnen bepalen. Zie ook oefening hoger in deze cursus. Definitie decompressieduik Decompressieduik: is een duik waarbij trappen moeten gemaakt worden. Bij gebruik van een decocomputer is dit een duik waarbij tijdens het beëindigen van de duik vanaf een diepte van 12 meter of ondieper wel decostops op het scherm worden weergegeven. Wat we hier moeten bedenken is dat de decompressieverplichtingen in de ploeg erg kunnen verschillen als we met verschillende mengsels duiken. Dus buiten het feit dat er verschillen kunnen bestaan tussen de duikcomputers op zich wordt het nog gecompliceerder als we bovendien nog eens duiken met andere mengsels in de ploeg. Dit is een bijzonder aspect tijdens de planning van nitroxduiken.

Pagina 57


December 2009

Om de complexiteit enigszins hanteerbaar te maken is het aangewezen hiermee rekening te houden bij de samenstelling van de ploegen. Buiten de algemeen gekende regels uit het luchtduiken om ploegen samen te stellen zijn de volgende richtlijnen van belang. • • • • • •

Onderzoek of het mogelijk is om duikers samen te zetten met eenzelfde type duikcomputer (kijk vooral naar het onderliggende algoritme of model). Tracht dezelfde veiligheid in te stellen (allemaal bijvoorbeeld veiligheidsfactor +2). Tracht af te spreken of er al dan niet deep stops worden uitgevoerd en stel in functie daarvan de duikcomputers in. Tracht duikers met eenzelfde samenstelling van het bodemmengsel samen te zetten. Tracht eveneens duikers die wensen versneld te decompresseren samen te plaatsen. Tracht duikers die versneld decompresseren ook eenzelfde decompressiegas mee te geven.

Conclusie: tracht de duikploeg zo homogeen mogelijk samen te stellen.

Successief duiken met een duikcomputer Het successief duiken Er mogen successieve duiken met de duikcomputer uitgevoerd worden op voorwaarde dat men zeer minutieus de aanwijzingen en de verplichtingen van dit instrument opvolgt. Niet alleen wat op het scherm verschijnt tijdens de duik moet correct uitgevoerd worden; men moet ook de eventuele beperkingen die in de handleiding vermeld staan zeer goed kennen en eveneens correct toepassen. Het successief duiken is overal ter wereld van toepassing. Het is evident dat het successief duiken erg ingewikkeld kan worden als we niet eenzelfde ‘duikgeschiedenis’ hebben in de ploeg. De verschillen zullen bijzonder groot worden als in de duiken die vooraf gegaan zijn er gedoken werd met verschillende mengsels. Goed plannen met grondige controle van de decompressieverplichtingen volgens de duikcomputers in de ploeg is strikt noodzakelijk. Verder blijven de raadgevingen uit het persluchtduiken onverminderd gelden. Zie details in de NELOS-cursus.

Reglement Diep Duiken Men onderscheidt in dit reglement • • •

Recreatieve duiken: 0 m tot 30 m Diepe duiken: 31 m tot 60 m Extreme duiken: dieper dan 60 m

Voor al deze duiken geldt dat het aantal successieve duiken ongelimiteerd is indien men met de duikcomputer duikt.

Denk eraan dat bij diepe duiken het risico op decompressieziekte toeneemt, ook al worden de decompressieverplichtingen correct uitgevoerd, zelfs bij nitroxduiken!

Pagina 58


December 2009

Bedenk ook dat we de diepte bij nitrox-duiken bijzonder in de gaten moeten houden (CZS-problematiek). Het maken van extreme duiken met nitrox is onmogelijk omdat we dan de partiële zuurstofdruk te hoog laten oplopen (meer dan 1,4 bar). Dit soort duiken wordt veilig uitgevoerd met trimix op voorwaarde dat men een gedegen opleiding genoten heeft. Deze cursussen worden eveneens door NELOS aangeboden. Hier wordt onder meer het verantwoord langdurig versneld decompresseren op een doorgedreven manier aangeleerd.

‘Deep stops’ en decompressiestops De duikleider zal er zich tijdig van vergewissen of er geen ‘deep stops’ moeten uitgevoerd worden. Dit wordt tijdens de briefing (dus op voorhand) besproken. Verder zal de duikleider tijdens het beëindigen van de duik er zich op 12 meter diepte van vergewissen of er op dat moment decostops door de gebruikte decocomputers worden weergegeven of niet. Indien dit het geval is, wordt de duik immers beschouwd als een decompressieduik en kan de duikleider de standaard decompressieverplichtingen voor een gemengde decompressie afwerken.

Primaire decompressiemiddelen Back-updecompressiemiddelen In elke duikploeg moet een adequaat en compatibel back-updecompressiemiddel aanwezig zijn. Het staat iedere duiker vrij om zijn eigen back-updecompressiemiddel te kiezen. Deze back-up moet echter tijdens de briefing aan bod komen. Definitie - Adequaat: Het back-updecompressiemiddel dient geschikt te zijn voor de duik die we wensen uit te voeren. Dit is een evidentie. Het is des te belangrijker dit in het oog te houden in relatie met het primaire decompressiemiddel. Voorbeeld:

Een deco-computer als back-up die min of meer dezelfde gedragingen heeft als de primaire deco-computer is een adequaat back-updecompressiemiddel. Tijdens een vierkante duik kan een tabel een adequaat back-updecompressiemiddel zijn (vermits correct gebruikt en indien alle regels voor deze tabel strikt gevolgd worden). Definitie - Compatibel: Gedurende de ganse duik moet het mogelijk zijn om van het primaire naar het backupdecompressiemiddel over te schakelen zonder dat we hierbij in de problemen geraken, en omgekeerd. Met andere woorden, de twee decompressiemiddelen kunnen samen werken.

Pagina 59


December 2009

Voorbeeld:

De duiker stelt een decoplanning op met behulp van planningssoftware en hij wenst deze planning te gebruiken als primair decompressiemiddel in combinatie met een uurwerk en een dieptemeter. Dan kan het zijn dat de duikcomputer die hij wenste te gebruiken als backupdecompressiemiddel, op bepaalde dieptes andere stops vereist zodat de computer in de foutmodus terecht komt en bijgevolg onbruikbaar kan worden als decompressiemiddel. Dit zou kunnen voorkomen indien het algoritme dat in de duikcomputer gebruikt wordt flink afwijkt van wat de planningssoftware voorstelt om te doen. Typische voorbeelden van primaire decompressiemiddelen: • • • •

Een deco-computer Een nultijdcomputer Een dieptemeter, uurwerk en tabel (komt men in de praktijk nog weinig tegen) Een dieptemeter, uurwerk en decoplanning

Typische voorbeelden van back-updecompressiemiddelen: • • • • • •

De deco-computer van de buddy Een tweede deco-computer Een tweede nultijdcomputer Een dieptemeter, uurwerk en tabel Een dieptemeter, uurwerk en decoplanning Een bail-out planning Terwijl het gebruik van een back-updecompressiemiddel in de praktijk heel dikwijls neerkomt op het overstappen op een tweede computer van de duikgroep, is de bailoutplanning er eentje waarvan kan gezegd worden dat dit voor de vooropgestelde duik steeds zal functioneren op voorwaarde dat we ze niet verliezen en we niet buiten de limieten van deze bail-outplanning terecht komen. De bail-outplanning kunnen we – onder andere - maken met behulp van onze duikcomputer. Indien we bijvoorbeeld een duik plannen van 30 minuten op 30 meter simuleren we op onze duikcomputer een gelijkaardige duik (qua profiel) maar naar bijvoorbeeld 33 meter en met een duiktijd van 35 minuten. We noteren de trappen die we voor deze fictieve duik zouden moeten maken en nemen deze mee onder water. Dit is onze bailoutplanning.

De duiker moet er zich bewust van zijn dat bepaalde decompressietechnieken niet compatibel zijn met elkaar. Algemene Noot •

•

Het gebruik van het decompressiemiddel van de buddy als primair decompressiemiddel is toegelaten voor een K 1*D en1*D indien de begeleider zelf voorzien is van een primair EN back-updecompressiemiddel. Het back-updecompressiemiddel dient steeds adequaat en compatibel te zijn, dus ook tijdens gemengde decompressie!

Pagina 60


•

December 2009

Het gebruik van de nultijdcomputer is slechts toegelaten tijdens nultijdduiken, en dit zowel als primair als back-updecompressiemiddel.

Veel voorkomende combinaties van primaire en back-updecompressiemiddelen Het is belangrijk om in te zien wat de mogelijkheden en vooral de onmogelijkheden zijn van een back-updecompressiemiddel. Anders gezegd; er moet verklaard worden wat er moet verstaan worden onder ‘veilig, adequaat en compatibel’. We bespreken de meest voorkomende situaties en plaatsen er telkens de nodige bedenkingen bij. Primair: Decoduikcomputer Back-up: Decoduikcomputer buddy of tweede decoduikcomputer

Dit is allicht de meest voorkomende combinatie en volstrekt toelaatbaar. Bedenkingen bij deze werkwijze als we met nitroxcomputers duiken: • •

•

•

De opmerkingen die van toepassing zijn voor de luchtduikcomputer gelden ook indien men gebruik maakt van een nitroxduikcomputer. Zie voor details de NELOS-cursus. Als we als back-upmiddel de computer nemen van de buddy, dan moeten we opletten dat de verschillen tussen de computers en de ademmengsels niet te groot worden. Inderdaad; als de verschillen te groot worden kan men wel steunen op het backupdecompressiemiddel als de minst strenge computer uitvalt maar komen we in onzekere situaties terecht als de strengste computer uitvalt en we op de minder streng ingestelde computer gaan kijken van de buddy. Bij het luchtduiken is dit probleem niet zo prangend omdat we tenminste met hetzelfde mengsel duiken. Bij nitroxduiken kunnen de verschillen erg uiteenlopend zijn. We nemen dan ofwel een supplementaire nitroxduikcomputer mee als back-up en stellen die het strengst in, ofwel maken we een bail-out op. Indien we als back-updecompressiemiddel niet een primaire duikcomputer nemen uit de ploeg maar een daarvoor speciaal meegenomen duikcomputer dan moeten we deze computer ook mee in rekening brengen bij het ‘gemengd decompresseren’. Dit vergt de nodige aandacht tijdens de planning, de briefing en het duiken. Dit kan bijzonder lastig worden als we met nitrox duiken en bijgevolg een extra back-up nitroxcomputer meenemen. We moeten er dan voor zorgen dat deze ingesteld wordt zodat hij de strengste waarde aangeeft van alle computers in de ploeg. Of dit ook lukt voor elke fase van de duik is niet helemaal zeker of gegarandeerd maar we kunnen een poging doen. Kortom; hoe doen we dat concreet? We moeten de computer instellen op het laagste zuurstofpercentage uit de groep. De back-upcomputer is best de strengste uit de ploeg of het zwaarste ingesteld. Buiten de keuze van de duikcomputer van je buddy als back-updecompressiemiddel kan men overwegen een supplementair back-updecompressiemiddel mee te nemen om te vermijden dat, indien zowel het primair als het back-updecompressiemiddel faalt we moeten terugvallen op de nooddecompressie (hetgeen per slot van rekening een ‘beste gok’ kan genoemd worden). Een prima idee is om op voorhand voor de specifieke duik een bail-outplanning op te maken. Een bail-outplanning kan opgemaakt worden met decoplanningssoftware op een standaard computer (laptop of werkstation) of met een planningstool op de duikcomputer. Het is de bedoeling dat de bail-outplanning steeds gemaakt wordt voor een duik die dieper is en langer duurt dan de uit te voeren duik én – in geval van mengselduiken – met het armste mengsel. De decompressieverplichtingen van

Pagina 61


December 2009

de bail-outduik worden op een bordje geschreven of geplastificeerd en uiteraard meegenomen. Primair: decoduikcomputer Back-up: nultijdcomputer

Deze combinatie kan voorkomen bij duiken met beginnende duikers waar decompressie nog niet aan de orde is. Dit komt typisch voor indien een instructeur met een beginneling gaat duiken. Als de instructeur een nultijdcomputer heeft, kan hij dit toestel aan zijn beginnende buddy geven of zelf meenemen als back-updecompressiemiddel. De beginnende duiker mag met nitrox duiken. Zorg er in dit geval voor dat de duiker met de duikcomputer (de instructeur en de duikleider dus) het armste mengsel instelt op zijn duikcomputer zodat hij perfect de nultijd kan bewaken. Bedenkingen:

•

•

•

Het is evident dat de decoplanning binnen de nultijd dient te gebeuren. Zelfs al geeft de nultijdcomputer ook decompressieverplichtingen weer, dan nog mag de NELOS-duiker hier geen decompressieduiken mee uitvoeren. De nultijdcomputer is dan een uitgelezen instrument om nog notie te hebben van tijd en diepte. De duikleider zal, na het vaststellen dat de decoduikcomputer (primair decompressiemiddel) is uitgevallen, opstijgen naar een diepte van 5 meter en hier een veiligheidstrap uitvoeren van 5 minuten. Het is verstandig om een duik te plannen en ook uit te voeren waarbij de resterende nultijd niet minder bedraagt dan 3 à 5 minuten.

Primair: decoduikcomputer Back-up: D-U-T (dieptemeter, uurwerk en tabel)

Deze combinatie kan veelvuldig voorkomen bij duikers die in het verleden zeer frequent de D-U-T als primair decompressiemiddel hebben aangewend. Ze zijn zeer gewend met deze werkwijze en hebben ook alle vertrouwen in de degelijkheid ervan. Toch moet men bijzonder opletten dat dit back-updecompressiemiddel geen vals gevoel van veiligheid oplevert. Het is, zoals uit de bedenkingen mag blijken, één van de moeilijkste combinaties om het backupdecompressiemiddel adequaat en compatibel te houden. Bovendien moet een geschikte nitroxtabel gekozen worden. Geschikt betekent dat het zuurstofpercentage van de nitroxtabel lager is dan of gelijk aan het zuurstofpercentage waarop de duikcomputer is ingesteld. Bovendien moeten steeds de regels van de gebruikte decompressiemiddelen gekend en gerespecteerd worden. Dit betekent dat bij nitroxduiktabellen de decoplanningen moeten gemaakt worden op een manier zoals ze onderwezen werden toen NELOS deze tabellen als gangbaar decompressiemiddel gebruikte. NELOS vreest terecht dat de duikers deze decoplanningen niet bij zullen hebben en ze zelfs niet meer correct zullen kunnen toepassen. Dit is zonder meer bedenkelijk en allicht verdwijnen de nitroxduiktabellen in open water heel snel van het podium. Bedenkingen:

•

Bij deze duiken zal eveneens het principe van de gemengde decompressie gelden. Dit betekent dat na de controle op 12 meter de duiker plotseling kan vaststellen dat er volgens zijn primair decompressiemiddel geen decompressieverplichtingen zijn, maar dat er wel een aanzienlijke hoeveelheid decompressie moet uitgevoerd worden volgens de tabellen. Dit geldt zeker als er een grote afwijking bestaat tussen het zuurstofpercentage

Pagina 62


•

•

•

•

December 2009

van de nitro-tabel en het zuurstofpercentage ingesteld op de nitro-duikcomputer. Hij moet, wil hij na deze duik nog een successieve duik uitvoeren met D-U-T als backupdecompressie middel, al deze trappen afwerken. Dit is de enige garantie om compatibel te blijven voor een volgende duik. Doet de duiker dit niet, dan kan hij geen successieve duiken meer doen en moet hij dan minstens 12 uur wachten of wachten totdat de duikcomputer volledig gedesatureerd is. Het gemengd decompresseren is logisch, verplicht en in principe nog gemakkelijk uit te voeren (let wel op koude en stroming). Het is echter quasi onbegonnen werk indien de duikcomputer plots wel een trap laat zien maar waarbij er volgens de tabellen verder moet opgestegen worden. Stijgen we niet verder op, dan verlengt de duiktijd voor de tabellen en dit is nog amper te verwerken (zeker onder water). Stijgen we toch verder op, dan moeten de tabellen als niet langer meer compatibel beschouwd worden met de duikcomputer. Successief duiken is dan onmogelijk. Terwijl de regels en de modaliteiten van de duikcomputer als primair decompressiemiddel allicht (hopelijk) in de praktijk zeer goed gekend zijn door de duiker, valt het te betwijfelen of de duikers daarnaast ook nog alle bijzondere regels van de duiktabellen, die ze als back-up hebben meegenomen, kennen en kunnen toepassen als het er op aankomt. Het is dan zeer de vraag in welke mate deze tabellen compatibel en ook adequaat zijn. Als we werken met nitroxduiktabellen, dan gelden natuurlijk de regels van deze tabellen. Dit vereist het gebruik van een duikplanningsformulier voor nitroxduiken. Iedereen weet dat dit planningsformulier in ieder geval ernstig moest ingeoefend worden en dat er geregeld veel fouten werden gemaakt met een foutieve decompressie tot gevolg. Het is niet waarschijnlijk dat duikers in de nabije toekomst nog in staat zijn om foutloos en vlekkeloos gebruik te maken van deze planningsformulieren en van nitroxtabellen. Het lijkt dus aangewezen om per definitie terug te vallen op het 12-puntenplan van de decompressieduikcomputer. Duikcomputers zijn ideaal om multilevel duikprofielen uit te voeren. Duiktabellen zijn vooral interessant om vierkante duiken mee uit te voeren. Dit gegeven op zich wijst al op een incompatibiliteit maar als we niet opletten dan zal, zeker bij successieve duiken, het kunnen voorkomen dat een multi-level duik op de computer een redelijke decompressie aangeeft (binnen de normduik) maar dat de decompressieverplichtingen buiten de mogelijkheden vallen van de duiktabellen. Op dat ogenblik zijn de duiktabellen niet meer adequaat. Dit is dus verboden. Dit probleem geldt onverminderd als er gebruik wordt gemaakt van nitro-tabellen. Duikcomputers kunnen gemakkelijk omspringen met multilevel, successieve duiken en met duiken over meerdere dagen. Met duiktabellen is dit bijna niet bij te houden, zeker niet in combinatie met een duikcomputer.

Primair: decoduikcomputer Back-up: D-U-D (dieptemeter, uurwerk en decoplan)

Deze combinatie kan veelvuldig voorkomen bij het technisch duiken. Een decoplan wordt opgemaakt met een computersoftware of met de duikcomputer. Deze planning wordt op een leitje geschreven en meegenomen. Het decoplan wordt strikt uitgevoerd. Hoewel de duikcomputer ‘schijnbaar’ het primair decompressiemiddel is, moeten, om compatibel te blijven, de ‘runtimes’ exact gerespecteerd worden (de duiker bevindt zich op een welbepaald tijdstip op een exacte diepte en dat gedurende gans de duik). Daarom dat de meeste technische duikers de zaak omdraaien en DUD als het primair decompressiemiddel nemen in combinatie met de decoduikcomputer als back-upmiddel. Heel dikwijls wordt er ook een bail-

Pagina 63


December 2009

outplanning meegenomen omdat de uitvoering van zulke duiken meestal de duikcomputer in de foutmodus brengt zodat we de duikcomputer in ‘gauge’-mode moeten plaatsen zodat de decoduikcomputer zijn mogelijkheden als back-updecompressiemiddel verliest. We moeten dan een back-upmiddel bepalen en dat is dan meestal een goed gekozen bail-outmiddel. Bedenkingen:

Deze werkwijze is vooral gangbaar bij technische duikers in opleiding. Eens er verder zelfstandig als technisch duiker gedoken wordt, neemt men gemakkelijk zijn toevlucht tot de duikcomputer als primair decompressiemiddel en zal een geschikte bail-out (of meerdere bail-outs) meegenomen worden. Als we de runtimes volgen van het decoplan en de nitroxduikcomputer is armer ingesteld dan het decoplan, dan is het haast onmogelijk dat deze computer niet in de foutmodus terecht komt. Enkel computers die dan nog zinvolle informatie geven zijn hier dan nog zinvol inzetbaar. Primair: D-U-T (Diepte-Uurwerk-Tabel) Back-up: Decoduikcomputer

Deze combinatie kan voorkomen indien de duiker omwille van anderen in de groep beslist om ook op duiktabellen te duiken maar waarbij hij graag de decoduikcomputer als back-up meeneemt. Meestal zullen de tabellen wel toonaangevend zijn wat de decompressie betreft, tenzij er een vierkant duikprofiel wordt gedoken. Hoe dan ook moet er gemengd gedecompresseerd worden als we willen dat het back-upmiddel compatibel blijft. Bedenkingen:

• • •

• •

We moeten gemengd decompresseren. De kans dat de back-up niet adequaat zal worden is zeer gering. Als we een redelijk vierkant profiel duiken, dan bestaat de kans dat de duikcomputer de decompressieverplichtingen bepaalt. Het wordt dan een hele klus om de beide decompressiemiddelen onder controle te houden. De kans dat we uiteindelijk een bepaalde keuze maken is zeer groot maar daardoor wordt het back-updecompressiemiddel niet meer bruikbaar voor volgende duiken (niet meer compatibel en niet meer adequaat). Dit probleem stelt zich ten gronde indien bijvoorbeeld de decoduikcomputer ‘deep stops’ toont. Daar kunnen de tabellen geen rekening mee houden. De duiktijd loopt dan gewoon door met alle gevolgen van dien. Decoplanningen opmaken als er een combinatie van tabellen en duikcomputers in de duikgroep gehanteerd wordt is helemaal niet evident. Het probleem wordt alleen maar groter bij het gebruik van andere ademmengsels.

Primair: D-U-D (Diepte-Uurwerk-Decoplan) Back-up: Bail-out planning

Als de duiker een decoplan heeft opgemaakt waarna hij dit op een bordje heeft genoteerd, waarna hij dit minutieus wenst te volgen, dan kan hij volstaan met een bail-outplanning als back-upmiddel. Deze werkwijze komt regelmatig voor bij technische duikers. Bedenkingen:

• •

Deze werkwijze vergt een grondige voorbereiding. Het is aan te raden om meerdere bail-outplanningen mee te nemen.

Pagina 64


•

•

December 2009

Het is bijzonder belangrijk om de maximum diepte en de maximum tijd zeer goed in de gaten te houden en absoluut niet te overschrijden. Gebeurt dit toch dan moet er zonder meer overgegaan worden op de bail-outplanning welke meestal heel wat strenger is. Een supplementaire bottom timer en / of een OSB met een touwtje waar een visuele of gevoelsmatige herkenning op 12 meter en op 5 meter (dit is minimaal) werd op aangebracht is sterk aan te raden. Inderdaad; als de elektronische toestellen uitvallen is het leuk om enig idee te hebben van tijd en diepte.

Andere combinaties

Ook andere combinaties zijn mogelijk. Deze worden niet verder uitgewerkt. De belangrijkste opmerkingen werden al in de bovenstaande voorbeelden besproken. De logica voor het gebruik van andere combinaties is gemakkelijk hieruit af te leiden.

Extra veiligheid tijdens de decompressie Uit al het bovenstaande kunnen we één belangrijke conclusie trekken: we willen echt alles op alles zetten om veilig terug boven te komen. M.a.w. we willen alles in het werk zetten om een decompressieongeval te vermijden. Het NELOS-Duikonderricht raadt dan ook aan om, indien dit mogelijk is en er geen tegenindicaties zijn, extra veiligheid in te bouwen. Hoe kunnen we dit aanpakken? De volgende mogelijkheden hebben we ter beschikking: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

De veiligheidstrap bij niet-decompressieduiken (idem als bij luchtduiken). “Diver on the line” of tussen ‘floor’ en ‘ceiling’ (zie ook ‘Uitduiken’). De computer zwaarder instellen (idem als bij luchtduiken). Uitduiken. De 12 meterprocedure (idem als bij luchtduiken). ‘Deep stops’ (idem als bij luchtduiken). De duikcomputer instellen op een armer mengsel dan het werkelijke ademmengsel.

Uitduiken Een natuurlijke manier om de veiligheid te verhogen bij het duiken is het ‘Uitduiken’. Uitduiken is het uitvoeren van een multilevel-duik volgens een voorwaarts duikprofiel waarbij van de diepte wordt opgestegen tot een diepte van 15 à 10 meter. Hier verblijft men geruime tijd (5 à 15 minuten) waarna men geleidelijk opstijgt naar de oppervlakte. Geleidelijk betekent daarom niet met een constante, trage snelheid maar betekent wel steeds trager stijgen dan 10 meter per minuut. Merk op dat de diepte waarbij we controleren of de duik al dan niet een decompressieduik is (en indien ja welke decompressieverplichtingen er voor de duikploeg gelden), op 12 meter gelegen is. Op 12 meter zijn alle snelle weefsels (periodes kleiner dan 27 min) aan het ontgassen en de verzadiging van de tragere weefsels is er zeer gering. Dit is een ideale diepte om het ‘uitduiken’ te beginnen. Vervolgens kan men nog wat tijd doorbrengen op nog geringere diepte. Het is alleszins de bedoeling dat eenmaal opgestegen er niet meer afgedaald wordt en de diepte geleidelijk afgebouwd wordt. Door het uitduiken kan de trap op een aangename manier volkomen verdwenen zijn en heeft men een grote bewegingsvrijheid. Dit zal sneller het geval zijn bij nitrox-

Pagina 65


December 2009

duiken (in vergelijking met luchtduiken). Toch moet erop gelet worden om niet meer af te dalen wegens het risico op een decompressieongeval bij een eventuele valsalva en om het voorwaartse duikprofiel aan te houden. Een ideaal hulpmiddel hiertoe is ‘de duiker op de lijn’. Voorbeeld: ‘Duiker op de lijn’ (‘diver on the line’)

Om te decompresseren moeten we minder diep dan de ‘floor’ duiken maar mogen we niet minder diep dan de ‘ceiling’ duiken. Dit wordt uitgebreid besproken in het hoofdstuk ‘Praktisch duiken’ uit de NELOS-cursus. Sommige computers geven aan waar ergens de duiker zich bevindt tussen het plafond en de vloer. Niet alle duikcomputers kunnen dit aan en zullen vaste trapdieptes opgeven waar er gedecompresseerd moet worden. Men mag van de meeste duikcomputers uiteraard wel dieper duiken dan het plafond.

m

CEILING

38,0

6,4 ASC TIME

21

12

AIR TIME CZS

185

15

bar

DIVE TIME

Sommige computers geven de positie van de duiker weer door middel van pijltjes (de Suûnto); andere duikcomputers geven dit grafisch weer (de VR3) - zie voorbeeld. 41

6m 6.0m

12

65% CNS

TT S

13

AIR

Voorbeeld van een VR3 Omdat je kan zien aan de duikcomputer vanaf welke diepte je desatureert, kan dit ideaal gebruikt worden om uit te duiken op een geringere diepte (zie verder). Het snelst, maar daarom niet het veiligst, wordt er gedecompresseerd als de duiker in zijn ‘hokje’ zit.

Pagina 66


December 2009

De procedure ‘deep stops’ Voor vierkante duiken kan je best decompresseren met ‘deep stops’. Het NELOSDuikonderricht raadt het maken van ‘deep stops’ aan. Sommige duikcomputers geven eveneens ‘deep stops’ aan ook al worden er multilevel-duiken uitgevoerd. Een ‘deep stop’ is een trap (of een reeks van trappen) die veel dieper gemaakt wordt dan het plafond dat de duikcomputer aangeeft. ‘Deep stops’ duren één à twee minuten en dienen om de spanning op de snelle weefsels zeer geleidelijk te laten afnemen. ‘Deep stops’ verminderen zeer sterk het aantal circulerende microbellen. ‘Deep stops’ kunnen berekend worden door sommige duikcomputers, door decompressieplanningssoftware of volgens de regels van Richard Pyle. ‘Deep stops’ berekend door de duikcomputer Indien je dit instelt in je duikcomputer zoals aangegeven in de handleiding is het belangrijk dat iedereen daarvan op de hoogte is. Er dient hier dan ook veel aandacht aan besteed te worden in de briefing en eveneens aan de communicatie hierover onder water. Uiteraard zijn deze ‘deep stops’ dan ook van toepassing op de volledige duikploeg volgens de regels van de gemengde decompressie. Indien de computer door het opleggen van ‘deep stops’ minder decotijd geeft op de gewone trapdiepte moet het duidelijk zijn dat, indien er in de ploeg computers zijn die geen ‘deep stops’ berekenen en hier voordeel mee doen bij de ondiepere trappen, deze tijdwinst niet kan verzilverd worden en de ploeg dus ook langer trappen moet maken op ondiepte. Inderdaad zijn ook nu de regels van gemengde decompressie geldig en mag er pas gestegen worden als alle computers (primaire decompressiemiddelen) dat toestaan. Indien die computer een ‘deep stop’ aangeeft op 20 meter diepte zullen de meeste andere computers van die ploeg inderdaad nog traptijd bij krijgen omdat ze te diep zitten om te ontgassen. Bij het duiken met meerdere, verschillende nitroxmengsels kan het bijzonder moeilijk worden om deep stops uit te voeren en om een gemengde decompressie correct uit te voeren. Het kan zijn dat de ene duikcomputer een diepte aangeeft voor het uitvoeren van een deep stop welke op een totaal andere diepte ligt dan de deep stop aangegeven door een andere duikcomputer. Hier speelt het gebruikte algoritme eveneens een belangrijke rol. Zeer belangrijke opmerking: Indien er in de ploeg duikers zijn waarvan de duikcomputer ‘deep stops’ zal weergeven tijdens de opstijging, dan moet dit zoals reeds eerder vermeld duidelijk in de briefing vermeld worden. Het is ook aan de duikleider om hier systematisch naar te informeren. Inderdaad; het zou best kunnen dat, indien de duikploeg op relatief grote diepte (bijvoorbeeld een eerste stop op 28 meter en een tweede stop op 17 meter) telkens enkele minuten moet wachten op de duiker met ‘deep stops’, sommige duikers bijzonder zenuwachtig worden als ze zien dat ondertussen hun decompressieverplichtingen toenemen, gepaard gaande met een duidelijke vermindering van de ademautonomie. HET UITVOEREN VAN DEEP STOPS MOET BIJGEVOLG VOORAF GEWETEN ZIJN. Wordt hier vooraf geen melding van gemaakt, dan kunnen er onder water gevaarlijke toestanden ontstaan. Het is aan de duikleider om gepast te reageren en eventueel de reservedruk te verhogen of het decoplan meer conservatief te maken.

Pagina 67


December 2009

‘Deep stops’ berekend met planningssoftware Je kan ook een decoplanning maken met planningssoftware. Dit is te vergelijken met tabelduiken waar je slechts één combinatie van diepte en tijd hebt. Alle stopdiepten en -tijden worden dan vaak op een leitje genoteerd en meegedragen tijdens de duik. Op elk moment van de duik moet de duiker zich op een welbepaald tijdstip op een welbepaalde diepte bevinden, opgelegd door de planningssoftware. Er zijn hier geen vrijheidsgraden. In het technisch duiken spreekt men dan van het minutieus volgen van ‘runtimes’. Dit is echter buiten het bestek van het gewone duiken en situeert zich dus duidelijk binnen het technisch duiken. Weet ook dat er aan bijzondere back-upscenario’s moet gedacht worden en dat er hier geen vrijheid is zoals we dat gewoon zijn in het standaard computerduiken. Weet ook dat het voorzien van een adequate en compatibele back-up bij dit soort duiken niet evident is. Je moet immers de strak opgelegde tijden en dieptes van de planning respecteren (‘runtimes’) maar allicht zal de duikcomputer die je als back-up hebt meegenomen andere decompressieverplichtingen eisen. De kans is dus reëel dat de computer gaat falen en dat hij dus niet als adequate of compatibele back-up kan gekozen worden. Het is in het technisch duiken (extended range en trimix) dat we hier een effectieve oplossing voor aanbieden (dit is buiten het bestek van dit werk hoewel sommigen menen dat nitroxduiken ook onder de noemer van het technisch duiken valt). ‘Deep stops’ volgens Richard Pyle: De ‘Pyle’ stops Zie NELOS-cursus. Deze methode geldt dus voor gelijk welk ademmengsel.

Pagina 68


December 2009

PRAKTISCH NITROXDUIKEN Plan your dive and dive your plan Plan je duik en duik volgens je planning

Taken Een nitroxduikevenement wordt op twee niveaus voorbereid en geleid, namelijk: • •

1e niveau: de algemene organisatie. Een typisch voorbeeld is de organisatie van een clubduik. 2de niveau: de duikploeg.

De algemene organisatie staat onder de verantwoordelijkheid van de algemene duikverantwoordelijke. De organisatie van een duik staat onder de verantwoordelijkheid van de duikleider. De duikleider wordt bijgestaan door een hekkensluiter of een ‘serre-file’. De hekkensluiter is de 2de meest ervaren duiker van de duikploeg. Indien er geen hekkensluiter is, kan de duikploeg ook opgedeeld worden in buddyparen (koppels van twee duikers binnen de duikploeg) zodat de duikleider een beter overzicht heeft over de groep en er zich nooit iemand alleen bevindt. In het buddysysteem blijft elk buddypaar nauw samen en verliezen ze elkaar nooit uit het oog. Dit systeem wordt voornamelijk toegepast in commerciële duikcentra. Bij een duik die georganiseerd wordt buiten de club of duikschool worden de taken van de algemene duikverantwoordelijke uiteraard uitgevoerd door de duikleider. Het gaat dan over de organisatie van de veiligheid en uitleg over de duikplaats.

Algemene regels • •

• • • • •

•

Analyseer steeds je gasmengsel(s) voor elke duik. Rond het zuurstofpercentage af naar beneden (zelfs met een vol percent) voor het berekenen van de decompressieverplichtingen. Rond het zuurstofpercentage af naar boven (zelfs met een vol percent) voor het bepalen van CZS-zuurstofbelasting. Overschrijd nooit de maximale ppO2: dit is 1,4 bar voor zowel het bodemmengsel als het eventuele decompressiegas. Deze grens dient in de nitroxduikcomputer ingesteld te worden. Overschrijd nooit de maximum toegelaten CZS-zuurstofbelasting. Deze is vastgelegd op 80% en dient in de nitrox-uikcomputer ingesteld te worden. Noteer eveneens dat de CZS-zuurstofbelasting nog kan toenemen tijdens de decompressiefase (in geval van gebruik van een decompressiemengsel). Voorzie een luchtpauze van minimum 2 uur wanneer de CZS-zuurstofbelasting 80 % benadert. Algemeen geldt dat elke luchtpauze van 90 minuten de CZS-zuurstofbelasting laat halveren. Na 12 uur luchtpauze is de CZS-zuurstofbelasting terug 0 % (tenzij de duikcomputer meer aangeeft). Gebruik bij successieve duiken de rijkste mengsels liefst als laatste.

Taken van de algemene duikverantwoordelijke De taken van de algemene duikverantwoordelijke, zoals vastgelegd in het hoofdstuk ‘Praktisch duiken’ in de NELOS cursus persluchtduiken, blijven onverminderd van kracht.

Pagina 69


December 2009

Indien er nitroxduikers moeten ingedeeld worden, dan moet de algemene duikverantwoordelijke aandacht hebben voor de volgende specifieke elementen met betrekking tot de samenstelling van de duikploegen en de algemene briefing:

Samenstelling duikploegen De algemene duikleider tracht de duikploegen zo compatibel (homogeen) mogelijk samen te stellen met betrekking tot: o o o o o o •

De samenstelling van de mengsels, Het beoogde gebruik van de eventuele decompressiemengsels: “extra veiligheid” of “versneld decompresseren”, De gebruikte decompressiealgoritmes (VPM, RGBM, Bühlman, …), Het al dan niet uitvoeren van deep stops, Mogelijke extra decompressieverplichtingen ten gevolge van eerdere duiken, …

Het is aanbevolen om duikploegen samen te stellen waarin alle duikers eenzelfde mengsel of mengsels gebruiken. De voordelen hiervan zijn: o Mogelijkheid tot maximale benutting van het mengsel voor elke duiker (mogelijk de enige optie), o De planning van de duik is veel eenvoudiger, o Een veiliger verloop van de duik, o Eenvoudiger in het geval van wisselademhaling.

•

Heeft men binnen één duikploeg toch verschillende mengsels, dan zal men volgende regels toepassen: o Luchtduiker(s) met nitroxduiker(s) of nitroxduikers onderling (verschillende mengsels): de ploeg moet samengesteld worden volgens de regels beschreven in het veiligheidsreglement voor gewone persluchtduiken maar de duikleider moet een nitroxbrevet hebben. Hij mag zelf wel met lucht duiken. o Een nitroxinstructeur, ter plaatse aanwezig, mag een duiker zonder nitroxbrevet, toelaten om de duikleiding uit te voeren. De nitroxinstructeur moet echter zelf het zuurstofpercentage van de nitroxmengsels controleren en de maximaal toegelaten diepte aan de duikleider opleggen.

Briefing •

Voor de duik controleert de algemene duikverantwoordelijke de volgende elementen: o o o o

•

O2-percentage van alle mengsels van alle duikers, Berekende maximaal toegelaten diepte voor elk mengsel, Geplande maximumdiepte tijdens de duik, Maximaal toegelaten duikduur.

Voor de duik informeert de algemene duikverantwoordelijke de duikers over de volgende elementen:

Pagina 70


o o o o o

o o

December 2009

Decompressie volgens strengste decompressiewijze en in functie van het laagste O2-percentage, Verplichte controle van de markering van het materieel, De bijzonderheden van de duikploegen op het vlak van de gebruikte gassen en het beoogde gebruik van de eventuele decompressiemengsels, Elke duiker is verplicht de geplande duik op zijn duikcomputer te simuleren, De ploegleiders of duikleiders zijn verplicht om rekening te houden met de eventuele uiteenlopende simulaties en deze te herleiden tot een coherente planning voor de ganse duikploeg, Procedure in geval van wisselademhaling tussen 2 duikers met verschillende nitroxmengsels, Hoe reageren op stuiptrekkingen.

Taken van de ploegleider of duikleider De taken van de ploegleider of duikleider, zoals vastgelegd in het hoofdstuk ‘Praktisch duiken’ in de NELOS-cursus persluchtduiken, blijven onverminderd van kracht. Indien er binnen een duikploeg één of meerdere nitroxduikers ingedeeld werden, dan moet de ploegleider of duikleider bijzondere aandacht hebben voor de volgende specifieke elementen met betrekking tot de briefing van de duikploeg: • Elke duiker dient tijdens de briefing zelf zijn mededuikers op de hoogte te brengen van de beperkingen van zijn mengsel(s). • Elke duiker stelt zijn nitroxduikcomputer(s) in volgens de gemeten ppO2 in zijn eigen mengsel(s), maar met een afronding naar beneden. • Maximum toegelaten diepte tijdens de duik in functie van het hoogste zuurstofpercentage binnen de duikploeg (maximale ppO2 = 1,4 bar). • Geplande maximumdiepte tijdens de duik (in functie van de vooropgestelde ppO2 en het hoogste zuurstofpercentage binnen de duikploeg). • Maximaal toegelaten duikduur, zoals vastgelegd in de algemene briefing. • Bespreking van alle bijzondere aspecten van de duikplanning zoals maximaal toegelaten diepte per mengsel, eventuele deep stops, maximum decompressietijd, veiligheidsprocedures (extra veiligheid), versneld decompresseren, … • De ploegleider of duikleider is verplicht om rekening te houden met de eventuele uiteenlopende simulaties binnen de duikploeg en deze te herleiden tot een coherente planning voor de ganse duikploeg. • Gedetailleerde bespreking van de voorziene decompressieverplichtingen, rekening houdend met de regels van de gemengde decompressie. • De duikleider is verplicht om te voorzien in een adequaat en compatibel backupdecompressiemiddel in de duikploeg. • De duikleider informeert of er duikers in de ploeg zijn die gebruik wensen te maken van een decompressiegas. Indien dit het geval is, dan moet de duikleider weten of het decompressiegas aangewend wordt om versneld te decompresseren of om extra veiligheid in te bouwen. Indien het decompressiegas gebruikt wordt om versneld te decompresseren, dan moet elke duiker die versneld wenst te decompresseren de voorziene duik volgens specifieke regels op voorhand simuleren in zijn duikcomputer. Deze regels zijn beschreven in het hoofdstuk ‘Versneld decompresseren’.

Pagina 71


December 2009

• Duidelijk vermelden welke fles welk mengsel bevat en welke ontspanners erop bevestigd zijn. Het is zeer sterk aanbevolen om elke fles met een tweede ontspanner uit te rusten (back-up!). • De OTRIMSPANFUMAN controle geldt voor het bodemgas en het decompressiegas • Bij gebruik van een decompressiegas zijn er twee mogelijkheden met betrekking tot de stand van de kraan van de decompressiefles tijdens de duik: • Duiker kan de kraan tijdens de duik zelf bedienen In dat geval wordt de kraan voor de duik geopend en onmiddellijk terug gesloten, waardoor de ontspanner tijdens de duik onder druk staat zonder dat de kraan in open stand blijft. • Duiker kan de kraan tijdens de duik niet zelf bedienen In dat geval wordt de kraan voor de duik geopend en blijft deze gans de duik open. Alle duikers hebben bijzondere aandacht voor het eventueel weglekken van het decompressiegas tijdens de duik. • Bij gebruik van decompressiegas moet extra aandacht worden gegeven aan het uittrimmen en het bevestigen van de decompressiefles.

Taken van de hekkensluiter De taken van de hekkensluiter, zoals vastgelegd in het hoofdstuk ‘Praktisch duiken’ in de NELOS-cursus persluchtduiken, blijven onverminderd van kracht. Indien er binnen een duikploeg een of meerdere nitroxduikers ingedeeld werden, dan moet de hekkensluiter in staat zijn de taken van de duikleider over te nemen, rekening houdende met de moeilijkheden die inherent zijn aan de gemengde decompressie met meerdere mengsels. Hierbij moet hij er samen met de duikleider nauwgezet op toezien dat de afgesproken decompressieverplichtingen minutieus worden uitgevoerd.

Duikplanning Het 12-punten duikplan, zoals vastgelegd in het hoofdstuk ‘Praktisch duiken’ in de NELOScursus persluchtduiken, blijft onverminderd van kracht voor nitroxduiken. Bijkomend moet in het duikplan bijzondere aandacht gegeven worden aan volgende specifieke elementen: Maximum diepte De algemene duikverantwoordelijke moet er nauwgezet op toezien dat de maximaal toegelaten diepte per mengsel correct berekend werd en dat de geplande maximumdiepte tijdens de duik daaraan aangepast is. Al deze elementen dienen expliciet opgenomen te worden in de nitroxduikplanning. Deep stops Ook voor nitroxduiken raadt NELOS aan om deep stops te maken. Het al dan niet maken van deep stops en het bepalen van welke deep stops wanneer gemaakt zullen worden, moet vooraf besproken worden in de briefing van de duikploeg. In alle omstandigheden geldt dat de aanwijzingen van de duikcomputer gevolgd moeten worden op het vlak van de diepte en de duur van de deep stops. Bij gebruik van een bodemgas en een decompressiegas moeten de aanwijzingen van de duikcomputer met betrekking

Pagina 72


December 2009

tot het te gebruiken mengsel nauwgezet opgevolgd worden. Dit laatste geldt onverminderd in gevallen waarin de deep stops berekend werden via de methode van Pyle en er dus van uitgegaan wordt dat de computer zelf geen deep stops aangeeft. Decompressie Uit de hoofdstukken Decompressie en Versneld decompresseren blijkt dat decompressie op het niveau van GND/NI niet altijd vanzelfsprekend is. Er kunnen veel verschillende factoren in het spel zijn en daarom is het van cruciaal belang dat de decompressiewijze(n) en –mengsel(s) vooraf gesimuleerd worden op de duikcomputer en dat deze duidelijk besproken worden in de briefing. De ploegleider of duikleider is verplicht om rekening te houden met de eventuele uiteenlopende simulaties binnen de duikploeg en deze te herleiden tot een coherente planning voor de ganse duikploeg. Statisch en dynamisch duikplan Nitroxcomputers zijn perfect geschikt om statische en dynamische duikplanningen uit te voeren.

Specifieke Duiktekens ‘Ik voer een gaswissel uit.’

Oefeningen op Decoplanning Oefening 1: Je wenst een duik te maken naar 36 meter. Je wenst geen trappen te maken. Plan deze duik.

Pagina 73


December 2009

Antwoord: a) We duiken met lucht. We plaatsen onze computer in de ‘plan’-modus

m

0

0,0 MAX

O2%

21

-NO DEC TIME

PLAN

We stellen de diepte in op 36 meter.

m

0,0

36,0 MAX

O2%

21

11 NO DEC TIME

PLAN

Dit geeft ons een nultijd van 11 minuten. b) We duiken met nitrox28

m

0,0

36,0 MAX

O2%

28

14 NO DEC TIME

PLAN

Pagina 74


December 2009

Dit geeft ons een nultijd van 14 minuten. c) We duiken met nitrox40

m

0,0

24,0 MAX

O2%

40

62 NO DEC TIME

PLAN

d) Conclusies:

Des te rijker het gas – des te korter de decompressie. Het is verleidelijk om een rijk gas te selecteren maar we hebben hier duidelijk de fout gemaakt dat het mengsel nitrox 40 niet mag gebruikt worden op 36 meter diepte. Het rijkste mengsel dat hier mag gebruikt worden voor deze diepte is nitrox 30. Dan loopt de partiële zuurstofdruk op tot net onder de 1,4 bar. Oefening 2: Je wenst een duik te maken naar 35 meter. Je wenst niet langer dan een uur te duiken en je wenst maximum 10 minuten trap (TTS maximum 14 minuten). Plan deze duik! Antwoord:

We plaatsen onze computer in de simulatiemodus (we bevinden ons boven water):

m

0

0,0 MAX

O2%

21

-NO DEC TIME

PLAN

Pagina 75


December 2009

We verhogen nu de fictieve diepte tot 35 meter. De computer laat ons ook toe om de daalsnelheid te verhogen of te verlagen. Op het ogenblik dat we de daling inzetten begint de duiktijd automatisch op te lopen. Nu wachten we tot we 10 minuten trap hebben (de duiktijd neemt automatisch toe aan een constant tempo):

m

35,0 O2%

CEILING

3,0 ASC TIME

21

14

CZS

90 bar

18 DIVE TIME

Besluit:

Als we duiken met lucht merken we dat na 18 minuten duiktijd er reeds naar onze trapdiepte moet opgestegen worden om de vooropgestelde decompressieverplichtingen aan te houden (maximum 10 min trap). We beslissen veel minder lang op de maximumdiepte te blijven zodat we langer kunnen duiken. We doen nu de simulatie opnieuw maar nu met als ademgas nitrox 29. Ook dan stellen we vast dat we langer kunnen duiken zonder dat de 10 minuten decoverplichting bereikt wordt.

m

35,0 O2%

29

CEILING

3,0 ASC TIME

14

CZS

90 bar

26 DIVE TIME

Oefeningen op ‘Gemengde decompressie en back-up’ Oefening 1: Op het einde van een duik zonder noemenswaardige gebeurtenissen tonen de displays van de beide duikcomputers op 12 meter diepte het volgende aan. Beschrijf wat je doet en wat je communiceert.

Pagina 76


depth

12.0

December 2009

dive time

23:

12,0m 4.5m

STOP

39,3 max. depth

%C

5 NS AIR

6m deco. info

<

23 TT S

7 9

>

Antwoord:

Voor de eerste computer moeten we een stop maken op 6 meter. De computer geeft niet duidelijk weer hoe lang de trap zal duren en we hebben ook geen indicatie van de ‘Time To Surface’. De tweede computer vereist een trap op 4,5 meter van 7 minuten en er is een totale opstijgtijd vereist van 9 minuten. Na evaluatie van beide computers zal er (al dan niet na het uitvoeren van de 12 meterprocedure of na het invoeren van het principe van ‘uitduiken’, gestegen worden naar 6 meter. Daar wachten we af tot deze trap verdwenen is en allicht zal er dan een trap op een diepte van 3 meter te voorschijn komen. We stijgen na het afwerken van de trap op 6 meter echter door naar een diepte van 4,5 meter omdat de tweede computer dit zo aangeeft. Als deze trap afgewerkt is wordt er naar 3 meter gestegen en wordt daar, indien er nog een trap moet uitgevoerd worden, deze rustig afgewerkt. Zowel op 12 meter als op de trapdiepten communiceren we met de geijkte tekens: het teken van de trapdiepte, het teken van de trapduur en nadat de computer geen trappen meer aangeeft het teken dat de computer vrij is. Voor deze tekens verwijzen we naar de bundel ‘praktisch duiken - decompressietechnieken’. Opmerking:

Als we duiken met een verschillend ademgas in eenzelfde ploeg dan wordt gemengde decompressie heel moeilijk. Dat wordt nog erger als we met verschillend bodemmengsel duiken en als we met verschillend decompressiemiddel wensen te decompresseren. Het voordeel ‘trappen inkorten’ valt helemaal weg voor de duikers met een rijker gas. Je betaalt soms meer, je kunt minder diep, en je decompresseert even lang als je buddy met een armer gas. Aan u de keuze… Oefening 2: Ik duik in de Oosterschelde. Mijn buddy heeft deze ochtend al een duik gedaan en ik niet. Is zijn duikcomputer dan een geldige back-up voor mij? En andersom? Ik besluit toch om een NELOS 94-tabel mee te nemen als back-up. Na een duiktijd van 30 minuten ben ik terug op

Pagina 77


December 2009

12 meter. De maximumdiepte was 28 meter. Wat moet er gebeuren opdat iedereen een geldige back-up blijft behouden? Antwoord: Als we duiken met lucht

Inderdaad is de computer van mijn buddy een geldige back-up. Het is immers te verwachten dat hij strenger zal reageren dan mijn computer want hij heeft al gedoken. Het omgekeerde is heel zeker niet in orde. Mijn computer mag in geen geval fungeren als back-upmiddel van de duikploeg. De duiktabel meenemen zal wellicht geen zin hebben want: De duikbuddy had deze morgen geen duiktabel bij als back-upmiddel en heeft helemaal niet gedoken volgens de NELOS 94-tabel. Daardoor komen we in de problemen om de tabel correct te kunnen gebruiken. Er kan natuurlijk gesteld worden dat mijn buddy het uur van bovenkomen kent en ook de maximum diepte van zijn eerste duik en ook de duikduur (we nemen veiligheidshalve de duiktijd gelijk aan de duikduur). Op basis van deze gegevens kan de NELOS 94-tabel toch als back-upmiddel dienen maar we moeten goed opletten dat deze tabel nog wel adequaat is. Het kan inderdaad zijn dat we buiten de tabelwaarden terecht komen. Is dat het geval, dan is wederom deze tabel geen geldig backupdecompressiemiddel. We kunnen een bail-outplan opmaken dat rekening houdt met de eerste duik van de buddy (planningssoftware of duikcomputer buddy). We kunnen de duik aanpassen zodat we binnen de nultijden blijven duiken. Valt de computer uit dan doen we gewoon een veiligheidstrap van 5 minuten op 5 meter. We kunnen ook afspreken dat we maximum 10 minuten trap zullen maken. We zorgen er voor dat we steeds ver genoeg van deze 10 minuten weg blijven. Valt de computer uit, dan stijgen we onmiddellijk naar trapdiepte en doen we deze 10 minuten trap voor alle veiligheid. Zorg ervoor dat er geen trappen moeten gemaakt worden op meerdere dieptes want dan ben je ook al vlug de tel kwijt. Deze oplossing en ook de vorige kunnen beschouwd worden als een bail-outplan. Het belang van bail-outplanningen kan niet genoeg onderstreept worden. Als we duiken met nitrox

Nu kunnen we geen uitspraak meer doen. Enkel via duiksimulaties kan je er achter komen wie het strengst moet decompresseren. Voor de ploeg is de bail-out planning eigenlijk het enige en zinvolle alternatief.

Oefeningen op ‘Bijzondere omstandigheden’ Oefening 1: Tijdens de duik heb je hard moeten zwemmen tegen de stroming om terug bij de kant te geraken. Je bent allebei net niet buiten adem. Op 12 meter en vlak bij de kant geeft jouw computer 7 minuten trap en die van je buddy 8 minuten. Wat ga je doen en hoe communiceer je dit?

Pagina 78


December 2009

Antwoord: Er wordt extra veiligheid ingebouwd. Veel duikcomputers kunnen onder water deze extra veiligheid niet programmeren dus moeten er andere principes toegepast worden. Deze kunnen een combinatie zijn van de volgende mogelijkheden: • • • • • •

De veiligheidstrap bij niet-decompressie duiken. “Diver on the line” of “tussen ‘floor’ en ‘ceiling’” (zie ook ‘Uitduiken’). De computer zwaarder instellen (zelden onder water te programmeren). Uitduiken. De 12 meterprocedure. ‘Deep stops’ (in dit geval ook niet meer van toepassing).

Indien de duikcomputer onder water te herprogrammeren valt is dit zelden om de veiligheidsmarge zwaarder te kunnen instellen maar op nogal wat computers kan men het ademgas wijzigen. ZET NOOIT de duikcomputer op een rijker gas MAAR WEL op een armer gas (liefst lucht) als je tijdens de duik met nitrox hebt gedoken. Blijf nitrox ademen maar zet de duikcomputer op ‘ademgas lucht’. Daardoor zal de duikcomputer de decompressieverplichtingen berekenen alsof het ademgas lucht is hoewel we nog nitrox ademen en dit is uiteraard veiliger. Dit effect wordt nog vergroot als we de duikcomputer programmeren op het ademmengsel lucht terwijl we een zeer rijk decompressiegas (bijvoorbeeld 85% of 100% zuurstof) ademen. Let natuurlijk wel op de maximumdiepte waarop dit verrijkt mengsel mag geademd worden. Oefening 2: Je bent opgestegen van een wrakduik in de Noordzee en je hebt aardig wat stroming gehad. Dat komt waarschijnlijk door het springtij en het late uur van arriveren op de duikstek. Volgens de computers zit iedereen net binnen de nultijd en moet er dus geen trap gemaakt worden. Wat doe je? Antwoord: Er wordt extra veiligheid ingebouwd. Er wordt een veiligheidstrap gemaakt van 5 minuten op 5 meter. Als we niet aan de ankerlijn opstijgen, moeten we verplicht de OSB ontplooien. Er wordt zeer langzaam gestegen naar de oppervlakte (principe van ‘diver on the line’. Indien we nog moeten opstijgen vanaf het wrak en we zitten nog binnen de nultijd en we kunnen langs de ankerlijn opstijgen dan kunnen we ook gebruik maken van de 12 meterprocedure of van het uitduiken. Buiten deze gangbare hulpmiddelen is de Gevorderde Nitrox-Duiker ook in staat om een rijker decomengsel te ademen en kan hij daardoor ofwel de trappen inkorten (kan van belang zijn bij duiken in de Noordzee) of kan hij extra veiligheid inbouwen door een rijker mengsel te ademen en toch de duikcomputer op het ademgas ‘nitroxbodemmengsel’ of ‘lucht’ te plaatsen.

Pagina 79


December 2009

VERSNELDE DECOMPRESSIE Wat is versnelde decompressie? Tijdens het duiken stapelt de duiker stikstof op. Uit voorgaande hoofdstukken hebben we al begrepen dat de opname van de hoeveelheid stikstof minder is naarmate de duiker een rijker mengsel ademt. Dat is logisch want bij elke ademhaling dringen er minder stikstofmoleculen in het lichaam binnen. In de plaats ervan nestelen er zich zuurstofmoleculen maar deze worden gedeeltelijk verbruikt om energie te leveren aan het organisme. Let op; de aanwezigheid van zuurstof betekent niet dat er geen zuurstofvergiftiging kan optreden bij een te hoge partiële zuurstofdruk – de reeds hoger vermelde CZS-vergiftiging - en dus moeten we de maximumdiepte beperken. Daarnaast kan zuurstof ook narcotisch werken maar andermaal als gevolg van de beperkte diepte zullen we hier niet te vlug gevaarlijk hinder van ondervinden. Maar helpt nitrox ook tijdens het ontgassingproces? Inderdaad! Als we de principes huldigen van het klassieke model, waarbij gesteld wordt dat de ontgassing sneller geschiedt naarmate het drukverschil tussen de spanning van het gas in het weefsel en de druk in het ademgas groter is. We hebben het hier over het Bühlmann / Workman principe, waarbij voor elk weefsel er een oververzadigingspanning heerst welke een bepaalde kritische waarde niet mag overschrijden om belvorming te vermijden. De ontgassing zal des te sneller geschieden naarmate we dichter bij deze kritische waarde decompresseren. Er is telkens een specifiek weefsel dat bepalend is en waarbij het drukverschil niet verder mag opgevoerd worden. Het weefsel dat bepalend is kan tijdens het verloop van de decompressie veranderen. Je kunt dus veronderstellen dat indien deze kritische waarde voor een bepaald weefsel bereikt wordt, de afgifte maximaal is. De stikstofspanning van het ademgas nog verder doen dalen lijkt dus gevaarlijk, want dan zouden we de kritische oververzadiging van stikstof in het kritische weefsel kunnen overschrijden. Een rijker gas inademen lijkt dus uit den boze en eerder gevaarlijk dan heilzaam. Het is echter dankzij de zuurstofmoleculen, die de plaats zullen innemen van de stikstofmoleculen, dat macrobelvorming vermeden wordt. We hebben echter een ander fantastisch voordeel dat nu gaat meespelen. Dat is het principe van de diffusie. Des te groter het partiële drukverschil tussen het opgeloste gas in het weefsel en het gas in het ademmengsel, des te sneller (des te meer moleculen per tijdseenheid = hoeveelheid) dat de gasuitwisseling geschiedt. Dat is nu precies hetgeen we nodig hebben om de stikstof uit ons lichaam te verwijderen. Des te meer stikstofmoleculen we per tijdseenheid ventileren (diffunderen), des te sneller kunnen we opstijgen naar een volgende trap of naar de oppervlakte. Hieruit begrijpen we dat we versneld kunnen decompresseren met een rijker gas en dat des te sneller naarmate het ademgas rijker is. Zuivere zuurstof ademen is dus in dit opzicht het meest rendabel maar vergeet niet dat de CZS-belasting snel kan oplopen en dat de maximale partiële druk snel kan overschreden worden (reeds bij een diepte van meer dan 4 meter). Is deze hoger vermelde redenering in strijd met de meer moderne bellentheorie? Neen, helemaal niet. Ook bij de bellentheorie gelden de principes van kritische oververzadiging en diffusie. Alleen stelt men dat er moet voor gezorgd worden dat de microbellen geen kritische beldiameter bereiken. Vandaar dat het model aanraadt om tijdig te stoppen (maken van deep stops) zodat te felle belgroei vermeden wordt en er ondertussen stikstof kan afgevoerd worden. Beide theorieën zijn dus complementair en niet elkaar uitsluitend of tegenstrijdig.

Pagina 80


December 2009

Hoe passen we versnelde decompressie concreet toe? Nitroxduiktabellen kunnen ons niet rechtstreeks en zeker onder water niet, helpen. Dat zou veel te complex zijn. We hebben de keuze uit twee opties: ofwel plannen we de decompressie met planningssoftware ofwel laten we al het werk verrichten door een geschikte duikcomputer. Met planningssoftware Hiervoor wordt verwezen naar de cursus ‘Extended Range’ en ‘trimix’ waar uitgebreid wordt ingegaan op deze werkwijze en waar alle mogelijkheden en onmogelijkheden grondig worden besproken. Na de planning wordt de duik op een onderwaterleitje geschreven en wordt deze planning minutieus uitgevoerd. Dit vergt heel veel discipline en oefening. Het heeft eveneens als nadeel dat een dynamisch duikplan nauwelijks of niet mogelijk is en dat een bail-outplanning zeer zorgvuldig moet gekozen worden. De GND-duiker heeft wel een groot voordeel met deze planningssoftware voor het bepalen van zijn bail-outplanning maar hij stelt deze op, ervan uitgaande dat hij met zijn bodemgas zal moeten decompresseren. Zie verder ‘Met de nitroxduikcomputer’. Met de nitroxduikcomputer De nitroxduiker moet zijn nitroxcomputer door en door kennen. Hij moet weten welke acties hij moet ondernemen om de juiste instellingen te verrichten. Hij moet zijn duikcomputer kunnen bedienen en beheersen zowel boven water als onder water. Hij moet ervoor zorgen dat tijdens de duik de duikcomputer correct functioneert en dat hij instructies krijgt van de duikcomputer die overeenstemmen met de mogelijkheden van de duiker en van de duik. Concreet wil dit zeggen dat de duikcomputer nooit van zichzelf een instelling kan aangaan of een instelling kan suggereren waarbij de partiële zuurstofdruk hoger oploopt dan 1,4 bar. Bovendien mag de duikcomputer enkel berekeningen uitvoeren voor het gas dat de duiker daadwerkelijk inademt. Verandert de duiker dus het ademgas, dan moet de computer dit mee volgen en omgekeerd. In de praktijk betekent dit dat de duiker de juiste gassen dient te programmeren, alsook de maximum diepte of de maximum partiële zuurstofdruk. De duiker moet heel goed weten hoe hij onder water correct kan overschakelen naar een ander gas.

m

4,0 O2%

30

m

CEILING

4,0

3,5 STOP

O2%

9

CZS

CEILING

60

3,0 STOP

5

CZS

50 bar

28 DIVE TIME

50 bar

28 DIVE TIME

Pagina 81


December 2009

De GND ondervindt hier de volgende beperkingen, opgelegd door het Duikonderricht NELOS: • • • • • •

•

Hij moet tijdens de decoplanning ervoor zorgen dat enkel het bodemmengsel wordt gebruikt bij de planning van de decompressie. Hij zorgt ervoor dat de maximum decompressietijd minder is dan 20 minuten. Het versneld decompresseren kan de totale decompressietijd enkel doen verminderen. Het aantal gassen dat de GND mag meenemen is twee; een bodemmengsel en een decompressiegas. De maximum partiële zuurstofdruk bedraagt 1,4 bar voor zowel het bodemmengsel als voor het decompressiegas. De GND moet zijn gasplanning zodanig opstellen dat hij de ganse decompressie kan uitvoeren met zijn bodemmengsel. De GND mag uiteraard het rijker ademgas ook gebruiken om veiliger te decompresseren. Hij ademt dan wel van het rijkere gas maar schakelt zijn computer niet over van het arme bodemmengsel naar het rijkere decompressiemengsel. Voor alle zekerheid controleert de GND op voorhand, tijdens de planning, of het CZSpercentage binnen de aanvaardbare grenzen blijft en dit doet hij door een tweede simulatie uit te voeren maar dan wel met inbegrip van het gebruik (simulatie) van het rijker mengsel.

De GND moet in staat zijn om zijn duikcomputer correct te programmeren. Hij moet kunnen overschakelen naar het decompressiegas op de geschikte diepte en op het geschikte moment. Als dit onverhoopt zou mislukken, moet de GND voldoende gasautonomie hebben met zijn bodemgas om de opgelegde decompressie op enkel dit mengsel te kunnen voltooien. Belangrijke opmerking: Soms hangt men onder de boot of aan een decostation een reservefles met een hoogwaardig mengsel er in (bijvoorbeeld nitrox85). Als men dit gas wil gebruiken (of dat van zijn buddy) moet men zeer goed weten wat de maximum diepte van dit gas is om de 1,4 bar partiële zuurstofdruk niet te overschrijden en moet men ervoor zorgen dat de computer op een armer gas ingesteld staat of dat men de duikcomputer onder water kan aanpassen voor wat betreft het specifieke ademmengsel dat men vervolgens gaat ademen. Dit vereist een goede kennis van de duikcomputer. Onder water is dat geen evidentie.

Versnelde decompressie en bail-out-planning De bail-out-planning is een gebruikelijke vorm van back-upmiddel. Dit betekent dat deze bailout-planning adequaat en compatibel moet zijn, ook indien we versneld decompresseren. We weten echter dat, indien het rijk mengsel zou falen, we de duik moeten kunnen beëindigen door enkel en alleen gebruik te maken van het bodemmengsel. Hier dienen twee aspecten gecontroleerd te worden: •

•

Is de bail-outplanning zodanig opgemaakt dat ik die in alle omstandigheden kan gebruiken, ook al valt mijn primair decompressiemiddel (de nitroxduikcomputer) uit? Is de bailoutplanning adequaat (ze voldoet om veilig de duik te beëindigen) en compatibel (ze is bruikbaar nadat het primair decompressiemiddel gefaald is). Heb ik voldoende ademautonomie om de duik te kunnen beëindigen, ook al voer ik de bail-outplanning uit?

Pagina 82


December 2009

Hoe moet ik de bail-out-planning opmaken? We stellen deze decoplanning op met behulp van onze nitroxduikcomputer (als deze tenminste een decoplanning kan maken en dat is bijzonder sterk aan te raden) of met behulp van planningssoftware. NELOS stelt dat iedereen vrij is om zelf een duikcomputer te selecteren of om zelf een planningssoftware te kiezen. We behandelen deze probleemstelling aan de hand van een concreet voorbeeld. Planning met de duikcomputer.

• • • •

We nemen een duik naar 28 meter en willen daar 50 minuten verblijven. We kiezen als bodemmengsel een nitrox 36 en als decompressiemengsel een nitrox80. We stellen onze GOV op 18 l/min We nemen een bepaald type nitroxduikcomputer (in dit voorbeeld een VR3) en kiezen een bepaalde planningssoftware (de V-Planner).

De planning met de nitroxduikcomputer:

28,0m 17m %C

31 NS

<

50 TT S

2 9

NX 36 >

Als we de functie ‘Diveplan’ oproepen zien we dat we een micro bubble stop moeten maken van 2 minuten op 17 meter Verder zien we dat we een decompressiestop moeten maken van 4 minuten op 6 meter met nitrox80. De TTS (Total Time to Surface) bedraagt 9 minuten, namelijk: 3 minuten stijgtijd aan 10 m/min, 2 minuten deep stop en 4 minuten decompressiestop. Voor alle zekerheid plannen we of we binnen de voorwaarden van de versnelde decompressie blijven. We doen dit door het decompressiegas uit te schakelen zodat de berekening gebeurt op enkel en alleen het bodemgas.

Pagina 83


28,0m 17m %C

31 NS

<

December 2009

50 TT S

2 13

NX 36 >

We merken dan het volgende: 2 minuten op 17 meter – micro bubble stop 8 minuten decompressie op 6 meter We zitten dus duidelijk binnen de limieten, opgelegd door het NELOS-Duikonderricht. De TTS bedraagt 13 minuten (3 minuten stijgtijd + 2 minuten deep stop + 8 minuten decompressietrap op 6 meter). We maken nu een bail-outplanning met decompressiegas en een bail-outplanning zonder decompressiegas (zonder versnelde decompressie). Het is raadzaam om beide bailoutplanningen mee te nemen onder water door deze te noteren op een leitje. We nemen bijvoorbeeld als diepte 34 meter (dat is echt de maximumwaarde voor de diepte welke nog enigszins aanvaardbaar is maar kost wat kost moet vermeden worden). Het is namelijk zo dat op deze diepte de partiële zuurstofdruk reeds 1,6 bar bedraagt. We nemen als duiktijd 55 minuten. We moeten ervoor zorgen dat we vóór runtime 55 minuten beginnen op te stijgen en dat de diepte absoluut begrensd wordt op 34 meter of de bailoutplanning is niet meer adequaat. De bail-outplanning is vast en zeker compatibel want we hebben deze opgemaakt met dezelfde nitroxduikcomputer. Met enkel en alleen het bodemgas geprogrammeerd bekomen we de volgende situatie:

34,0m 20m %C

122 NS

<

55 TT S

2 36

NX 36 >

Pagina 84


December 2009

We moeten nu een deep stop programmeren op 20 meter van 2 minuten. We merken verder dat we een tweede deep stop moeten maken op 13 m van 2 minuten. Als decompressietrap moeten we 29 minuten op 6 meter verblijven. We merken tot onze ontzetting dat de CNS of CZS tijdens deze duik oploopt tot 122% en dat de TTS 36 minuten bedraagt. Zowel de CZS-waarde als de trapduur doen ons inzien dat dit een onredelijke planning is, ook al is het een noodplanning. Er zijn dus echt bepaalde grenzen die we niet mogen overschrijden. Het is duidelijk dat de CZS zo fel oploopt omdat de maximum partiële zuurstofdruk zo hoog ligt (1,6 bar). Men zal natuurlijk beweren dat men maar zeer korte tijd op deze diepte zal vertoeven (een vergissing). De bail-outplanning laat echter geen dynamisch duikplan toe zodat we de volledige duiktijd en maximum duikdiepte moeten nemen. Als goede duiker zullen we echter de bail-outplanning minder zwaar maken met de uitdrukkelijke consequentie dat we ervoor zorgen de limieten van deze planning niet te overschrijden. We kiezen als maximum diepte 32 meter en als maximumbodemtijd 55 minuten. We plannen opnieuw en zien het volgende:

32,0m 19m %C

51 NS

<

55 TT S

2 29

NX 36 >

De resultaten van deze planning zijn: Deep stop op 19 meter van 2 minuten Deep stop op 12 meter van 2 minuten Trap van 22 minuten 6 m Totale CZS is gelijk aan 51% (aanvaardbaar) TTS is gelijk aan 29 minuten. Als bail-outplanning zitten we net boven de maximum waarde van 20 minuten, opgelegd door het NELOS-Duikonderricht. We gaan dus, als we deze planning uitvoeren, in de fout. We zullen allicht niet én deze maximum diepte én deze maximum tijd gelijktijdig bereiken zodat deze 2 minuten als extra veiligheid kunnen beschouwd worden. We moeten ze wel uitvoeren zoals dadelijk zal blijken. We plannen nu opnieuw de bail-out maar dan met het decompressiegas geactiveerd. We bekomen het volgende resultaat:

Pagina 85


32,0m 19m %C

51 NS

<

December 2009

55 TT S

2 18

NX 36 >

We merken dat we 2 deep stops moeten uitvoeren van telkens 2 minuten: eentje op 19 meter en eentje op 12 meter diepte. De decompressietrap op 6 meter bedraagt 11 minuten en de TTS bedraagt 18 minuten. De CZS-waarde loopt op tot 51%. Dit is een prima bail-out scenario. We schrijven beide scenario’s op een leitje, zowel met als zonder decompressiegas. We trachten kost wat kost de geplande diepte van 28 meter of de maximum tijd van 50 minuten bodemtijd niet te overschrijden. Gebeurt dit onverhoopt toch, dan breken we de duik af en volgen we de instructies van onze duikcomputer minutieus. Als deze duikcomputer echter zou falen, dan moeten we overstappen op de bail-outplanning (onze back-up). Kunnen we versneld decompresseren, dan nemen we de bail-outplanning met versnelde decompressie en voeren deze rigoureus uit, ook al waren we maar eventjes dieper dan 28 meter en / of eventjes langer dan 50 minuten. Kunnen we door omstandigheden niet versneld decompresseren, dan nemen we de bail-outplanning zonder decompressiegas. Wat noteren we nu op het leitje? Geen versnelde decompressie Diepte

Aankomst

32

Vertrek

Gas

55

Nx36

Tijdsduur

19

57

59

Nx36

2

12

60

62

Nx36

2

6

62

84

Nx36

22

Pagina 86


December 2009

Versnelde decompressie Diepte

Aankomst

32

Vertrek

Gas

55

Nx36

Tijdsduur

19

57

59

Nx36

2

12

60

62

Nx36

2

6

62

73

Nx80

11

De dikke lijn tussen de 12 meter en de 6 meter geeft aan waar (op welke diepte) er een gasswitch zal plaatsvinden. Merk op dat we het leitje qua gegevens kunnen beperken door in de laatste cel gewoon 2 cijfers te plaatsen; namelijk 22 en 11 zodat we exact weten wat we moeten doen in beide gevallen. Niet versneld / Versnelde decompressie Diepte

Aankomst

32

Vertrek

Gas

55

Nx36

Tijdsduur

19

57

59

Nx36

2

12

60

62

Nx36

2

6

62

84 / 73

Nx36 / Nx80

22 / 11

Planning met de planningssoftware (de V-planner)

We nemen zoals reeds gezegd de V-Planner als planningssoftware. Deze heeft een totaal ander algoritme dan de duikcomputer hierboven beschreven. In de V-Planner zit het VPM algoritme verwerkt, terwijl de duikcomputer hierboven geprogrammeerd werd met het Bühlmann-algoritme. Na analyse zullen we zien wat de consequenties zijn. Zonder versnelde decompressie:

DUIK PLAN Oppervlakte-interval = 1 dag 0 uur 0 min. Hoogte = 0 m Conservatisme = + 2

Pagina 87


Daal

28m

Level

28m

Stijg

6m

Stop op

6m

December 2009

49:04

7:48

Opper.

(0)

Nitrox 36

30m/min daal.

(50)

Nitrox 36

1,36 ppO 2 , 21m ead

(52)

Nitrox 36

-10m/min stijg.

(60)

Nitrox 36

0,57 ppO 2 , 3m ead

(62)

Nitrox 36

-3m/min stijg.

"Off gassing" start op 14,7m OTU's deze duik: 82 CNS Total: 32,7% 3.754,3 barl nitrox 36 3.754,3 barl TOTAL We stellen vast dat deze planner geen deep stops programmeert en dat de duiker onmiddellijk mag stijgen naar de trap van 6 meter. Hij zal daar een trap moeten maken van 8 minuten. Dat komt redelijk overeen met wat de duikcomputer ons daarnet heeft opgelegd. Alleen moeten er hier geen deep stops gemaakt worden. Met versnelde decompressie:

DUIK PLAN Oppervlakte-interval = 1 dag 0 uur 0 min. Hoogte = 0m Conservatisme = + 2 daal

28m

Level

28m

stijg

9m

Stop op

9m

Stop op

6m

opper.

(0)

nitrox 36

30m/min daal.

(50)

nitrox 36

1,36 ppO 2 , 21m ELD

(51)

nitrox 36

-10m/min stijg.

1:06

(53)

nitrox 80

1,51 ppO 2 , 0m ELD

3:00

(56)

nitrox 80

1,28 ppO 2 , 0m ELD

(58)

nitrox 80

-3m/min stijg.

49:04

Pagina 88


December 2009

"Off gassing" start op 14,7m OTU's deze duik: 88 CNS Total: 34,8% 3.474,1 barl nitrox36 171,2 barl nitrox80 3.645,3 barl TOTAL We merken dat deze duik duidelijk binnen de limieten van de beperkingen, opgelegd door NELOS, valt. Merk ook op dat de V-planner een stop inlast op 9 meter met nitrox80. De bail-outplanning

Laten we nu een bail-outplanning maken en zien of we wel adequaat en compatibel blijven. We nemen hier eveneens 32 meter als maximum diepte en 55 minuten als bodemtijd. We plannen eerst zonder decompressiegas en daarna met decompressiegas. Zonder decompressiegas:

DUIKPLAN Oppervlakte-interval = 1 dag 0 uur 0 min. Hoogte = 0m Conservatisme = + 2 Daal

32m

(1)

nitrox 36

30m/min daal.

Level

32m

(55)

nitrox 36

1,50 ppO 2 , 24m ead

Stijg

30m

(55)

nitrox 36

-10m/min stijg.

Stijg

9m

(57)

nitrox 36

-10m/min stijg.

Stop op

9m

0:42

(58)

nitrox 36

0,68 ppO 2 , 5m ead

Stop op

6m

20:00

(78)

nitrox 36

0,57 ppO 2 , 3m ead

(80)

nitrox 36

-3m/min stijg.

53:56

Opper.

"Off gassing" start op 17,2m OTU's deze duik: 105 CNS Total: 49,2%

Pagina 89


December 2009

4.874,3 barl nitrox 36 4.874,3 barl TOTAL Met decompressiegas:

DUIK PLAN Oppervlakte interval = 1 dag 0 uur 0 min. Hoogte = 0m Conservatisme = + 2 Daal

32m

(1)

nitrox 36

30m/min daal.

Level

32m

(55)

nitrox 36

1,50 ppO 2 , 24m ead

Stijg

30m

(55)

nitrox 36

-10m/min stijg.

Stijg

9m

(57)

nitrox 36

-10m/min stijg.

Stop op

9m

1:42

(59)

nitrox 80

1,51 ppO 2 , 0m ead

Stop op

6m

9:00

(68)

nitrox 80

1,28 ppO 2 , 0m ead

(70)

nitrox 80

-3m/min stijg.

53:56

Opper.

"Off gassing" start op 17,2m OTU's deze duik: 118 CNS Total: 53,2% 4.228,6 barl nitrox 36 363,9 barl nitrox 80 4.592,5 barl TOTAL

Pagina 90


December 2009

We noteren beide bail-outplanningen op ons leitje en dat ziet er uit als volgt: Niet versnelde decompressie Diepte

Aankomst

32

Vertrek

Gas

55

Nx36

Tijdsduur

9

57

58

Nx36

1

6

58

78

Nx36

20

Vertrek

Gas

Tijdsduur

55

Nx36

Versnelde decompressie Diepte

Aankomst

32 9

57

59

Nx80

2

6

59

68

Nx80

9

We stellen ons nu systematisch de volgende vragen voor zowel de bail-outplanning met de nitroxduikcomputer als met de planningssoftware: • •

Is de gemaakte bail-outplanning adequaat en compatibel? Is er voldoende ademautonomie?

Opmerking:

De stijgsnelheid tussen de 6 meter en de oppervlakte (0 meter) werd ingesteld op 3 m/min. Dit is sterk aan te raden (veiligheidsredenen) bij bijzondere duiken (technische duiken, of vermoeiende duiken of…)

Is de bail-outplanning adequaat en compatibel? Als we de bail-outplanning van de nitroxduikcomputer nemen dan zien we duidelijk dat we een consistente oplossing bekomen. De bail-outplanning is zowel adequaat als compatibel. Als we echter naar de planningssoftware kijken, moeten we de volgende conclusies trekken (we beschouwen hierbij de verschillende fasen die zich kunnen voordoen tijdens deze duik): •

•

Stel dat op de bodem de duikcomputer uitvalt, dan kunnen we nog altijd overstappen naar de bail-outplanning; zowel bij de planning met de duikcomputer, als met de planning d.m.v. software. De duik is normaal verlopen. We zijn niet dieper geweest dan 28 meter en we zijn niet langer gebleven dan 50 minuten. Stel we zijn bezig met de deep stops en de duikcompu-

Pagina 91


•

•

•

•

•

• •

December 2009

ter valt plots uit. Bedenk dan dat de duiktijd mogelijk met 2 minuten verlengd werd (deep stop op 19 meter). Dit is nog compleet binnen de mogelijkheden van de bail-outplanning dus er kan naar overgeschakeld worden. De bail-outplanning is dus adequaat en compatibel. De duik is normaal verlopen. We zijn aan onze trap op 6 meter bezig. Plots valt de duikcomputer uit. We kunnen zonder enig gevaar overstappen op de bail-out-planning. Deze is dus adequaat en compatibel. Merk op dat we telkens een bottom timer nodig hebben of een alternatieve tijdsmeter. De bottom timer geeft eveneens de diepte weer, maar we zouden ook kunnen terugvallen op de markeringen op de lijn van de OSB. De duik is niet goed verlopen. We hebben dieper dan 28 meter gedoken en / of zijn langer dan 50 minuten gebleven. Nu wordt het oppassen geblazen. Stel dat we niet dieper gegaan zijn dan 32 meter en niet langer dan 55 minuten (de uitdrukkelijke randvoorwaarden van de bail-outplanning) dan moeten we nagaan wat er in de diverse duikfasen kan gebeuren. Valt de duikcomputer uit tijdens de laatste minuut (55 minuten) en op de grootste diepte (32 meter), dan nog kunnen we veilig opstijgen met de decoplanning. De planning blijft adequaat en compatibel. Zijn we in dat geval (32 meter en 55 minuten) bezig aan onze deep stops en valt de computer dan uit, dan kunnen we enkel en alleen verder met de bail-outplanning opgemaakt met de duikcomputer omdat deze rekening houdt met deep stops. De bail-outplanning met de V-planner is niet langer adequaat omdat er 2 minuten duiktijd bijgekomen zijn en misschien zelfs 4 minuten vanwege de deep stops…). Hetzelfde geldt als we trappen aan het maken zijn. Let op: we moeten nu nog zien of de bail-outplanning werkelijk adequaat en compatibel is door na te gaan of we voldoende ademautonomie hebben om deze planning concreet uit te voeren, ook al moeten we de bail-outplanning afwerken.

Heb ik voldoende ademautonomie? We kunnen elke fase van de duik berekenen met de formule: pabs x GOV x t. Tijdens het opstijgen nemen we de gemiddelde druk. Pgem = (pbegin stijgen + peinde stijgen) / 2 Voor deze oefening beschikken we reeds over de resultaten uit berekeningen met de Vplanner en we kunnen deze als uitgangspunt nemen. Laat ons de situatie nemen dat we niet naar bail-out moeten overschakelen maar dat we alles moeten uitvoeren met het bodemgas. We zien dat we dan 3.755 barl nodig hebben. We nemen eveneens een rekenreserve van 50 bar. We hebben dus minimaal een 2x12 literfles op 207 bar nodig. Beschouwen we nu ook de bail-outplanning dan hebben we 4.875 barl nodig. In een 2x12 literfles vertegenwoordigt deze hoeveelheid lucht reeds een druk van 204 bar. Willen we een rekenreserve van 50 bar respecteren, dan hebben we een vuldruk nodig van minimum 254 bar. Dit is enkel haalbaar met een dubbelset die drukken toelaat tot 300 bar. Ook een 2x10 literfles op 300 bar is net voldoende (244 bar + 50 bar rekenreserve) doch opgelet, flessen worden zelden op effectief 300 bar gedrukt.

Pagina 92


December 2009

Alles samen kunnen we stellen dat een 2x12 literfles op 300 bar en met hoger vermelde bailout-planning binnen de daar beschreven beperkingen, als adequaat en compatibel kunnen beschouwd worden. Het is weliswaar geen evidente duik. We zouden beter een minder zware duik programmeren maar alleszins zijn de principes van planning en bail-out verduidelijkt. Het enige dat we nu nog moeten doen is de flesinhoud van het decompressiegas nitrox 80 bepalen. We kijken hiervoor andermaal naar de resultaten van de planningssoftware V-planner. We hebben 364 barl nodig. Een 3 literflesje met nitrox 80 kan hiervoor volstaan: de vuldruk bedraagt dan minimaal 122 bar + 50 bar rekenreserve = 172 bar. Opmerking: Bij de controle van de ademautonomie houden we steeds rekening met een rekenreserve van 50 bar. Deze rekenreserve dient om onnauwkeurigheden in de planningsfase op te vangen: afrondingen, onzekerheid over de GOV in de gegeven duikomstandigheden en/of met de gegeven materiaalconfiguratie. Op deze manier kunnen we in vertrouwen de duik tegemoet zien. Het spreekt vanzelf dat de duiker ook tijdens de duik zijn gasverbruik nauwlettend opvolgt. Zelfs al werd tijdens de planning ervoor gezorgd dat we in principe voldoende ademgas bij hebben, dan nog kunnen onder water de duikomstandigheden onverwacht anders zijn dan ingeschat tijdens deze planning. Het kan dus gebeuren dat de duik vroeger moet worden afgebroken dan gepland. Cruciaal hierbij is het respect voor de gasreserve zoals voorzien door het NELOS-veiligheidsreglement. Bij het bereiken van deze reserve (1/4, 1/3 of 1/2 van de aanvangsdruk naargelang de maximum duikdiepte) moet zonder dralen de opstijging worden ingezet en moeten de decompressieverplichtingen worden afgewerkt. De duikleider dient er bovendien voor te zorgen dat de ploeg zonder problemen terug “aan de kant geraakt”. Hij dient dus eveneens een geschikte keerdruk te kiezen en deze in de gaten te houden tijdens de duik om onaangename palmoefeningen aan de oppervlakte te vermijden. Het spreekt vanzelf dat deze keerdruk nog aan belang wint indien de oppervlakte tijdens de duik niet vrij toegankelijk is (wrakduiken, ijsduiken, grotduiken). Het spreekt vanzelf dat de keerdruk heel wat vroeger kan bereikt worden dan de verplichte reservedruk.

Oefeningen op ‘Versneld decompresseren’ Oefening 1:

Beschrijf duidelijk hoe je het gebruik van een rijk decompressiemengsel gaat aanpakken, zowel om versneld te kunnen decompresseren als om extra veiligheid te bekomen. Beschrijf eveneens hoe je dit zult aanpakken als we gebruik maken van planningssoftware of als we dit aanpakken met een nitroxduikcomputer als primair decompressiemiddel. Geef eveneens aan hoe je de back-upplanning aanpakt. We wensen een duik te doen naar 32 meter (diepste punt van het wrak) en we wensen daar zo lang mogelijk te verblijven. Versneld decompresseren met planningssoftware.

We moeten een geschikt bodemgas selecteren en een aangepaste versnelde decompressie voorzien.

Pagina 93


December 2009

We zullen nu deze duik systematisch plannen. De geschikte gassen selecteren.

De partiële zuurstofdruk mag niet hoger oplopen dan 1,4 bar. Volgens Dalton: fO2 = ppO2 / pabs pabs = 4,2 bar ppO2max = 1,4 bar fO2 = 1,4 / 4,2 = 0,33 We duiken dus liefst met nitrox 33 (nooit rijker) We wensen onze ondiepste trap uit te voeren op 6 meter diepte. We voeren een veiligheidsfactor (conservatisme) +2 in. Als decompressiegas kiezen we voor een nitrox80. De decoplanning wordt met enkel het bodemmengsel geprogrammeerd. We moeten deze planning opmaken om te weten of we: Zonder decompressiegas niet langer hoeven te decompresseren dan 20 minuten. Zonder decompressiegas met onze gasvoorraad toekomen. We verkiezen de V-planner om de decoplanning uit te voeren.

Pagina 94


December 2009

DUIK PLAN Oppervlakte-interval = 1 dag 0 uur 0 min. Hoogte = 0m Conservatisme = + 2 Daal

32m

(1)

nitrox 33

30m/min daal.

Level

32m

(43)

nitrox 33

1,38 ppO 2 , 26m ead

Stijg

30m

(43)

nitrox 33

-10m/min stijg.

Stijg

9m

(45)

nitrox 33

-10m/min stijg.

Stop op

9m

1:42

(47)

nitrox 33

0,62 ppO 2 , 6m ead

Stop op

6m

18:00

(65)

nitrox 33

0,53 ppO 2 , 4m ead

(67)

nitrox 33

-3m/min stijg.

41:56

Opper.

"Off gassing" start op 18,3m OTU's deze duik: 72 CNS Total: 30,4% 4.293,8 barl nitrox 33 4.293,8 barl TOTAL We merken dat we opstijgen als de bodemtijd 43 minuten bedraagt. We maken volgens deze planning oppervlakte op runtime 67. Noteer dat het programma werd ingesteld zodanig dat de laatste 6 meter gestegen wordt aan 3 m/min (veiligheidsprincipe). Dat mag best een pittige duik genoemd worden. We hebben voor de uitvoering van deze duik 4.294 barl nodig bij een GOV van 20 l/min. Voor een 2x10 literfles hebben we dus een vuldruk nodig van minimum 265 bar (inclusief 50 bar rekenreserve). Voor een 2x12 literfles is de minimum vuldruk 229 bar (inclusief 50 bar rekenreserve) en voor een 2x15 literfles wordt dit 194 bar (inclusief 50 bar rekenreserve). Het aantal OTU’s en de CZS-belasting blijven duidelijk onder de maximum toegelaten waarde.

Pagina 95


December 2009

De decoplanning met het bodemmengsel en het decompressiegas geprogrammeerd. We blijven uiteraard bij dezelfde V-planner om de decoplanning uit te voeren.

Dit betekent dat de configuratie van de planner ongewijzigd blijft. DUIK PLAN Oppervlakte-interval = 1 dag 0 uur 0 min. Hoogte = 0m Conservatisme = + 2 Daal

32m

(1)

nitrox 33

30m/min daal.

Level

32m

(43)

nitrox 33

1,38 ppO 2 , 26m ead

Stijg

30m

(43)

nitrox 33

-10m/min stijg.

Stijg

9m

(45)

nitrox 33

-10m/min stijg.

Stop op

9m

1:42

(47)

nitrox 80

1,51 ppO 2 , 0m ead

Stop op

6m

8:00

(55)

nitrox 80

1,28 ppO 2 , 0m ead

(57)

nitrox 80

-3m/min stijg.

41:56

Opper.

"Off gassing" start op 18,3m OTU's deze duik: 87 CNS Total: 34,1% 3.696,4 barl nitrox 33 326,2 barl nitrox 80 4.022,6 barl TOTAL We merken dat we op 9 meter mogen overschakelen op ons rijk mengsel. We zien bovendien dat de totale duikduur nu ingekort werd met 10 minuten (67 – 57). We stellen eveneens vast dat we met het bodemmengsel kunnen toekomen met een 2x10 literfles op 235 bar (inclusief rekenreserve van 50 bar of een 2x12 literfles op 205 bar (inclusief rekenreserve van 50 bar), samen met een 3 literfles op minimum 159 bar (inclusief rekenreserve van 50 bar) voor het decompressiegas. De GOV voor het decompressiegas werd vastgelegd op 17 l/min.

Pagina 96


December 2009

Indien we geen gebruik kunnen maken van het decompressiegas (de fles is bijvoorbeeld leeg gelekt tijdens de duik of de ontspanner doet het niet meer of…) dan nog kunnen we met een 2x12 literfles de duik gemakkelijk beëindigen (zie vorige decoplanning). We kunnen stellen dat deze duik zwaar (2x12 literfles) maar haalbaar is. De bail-out planning. Er zijn meerdere bail-out planningen te maken. Plan 1 – verlies van decompressiegas. We schrijven het eerste decoplan op (we komen boven na 67 minuten). Plan 2 – 5 minuten langer op de bodem. Dieper moeten we niet plannen want dit was de maximum duikdiepte op dit wrak. Langer plannen kan wel zinvol zijn. Hierna volgt een decoplan met + 5 minuten. DUIK PLAN Oppervlakte-interval = 1 dag 0 uur 0 min. Hoogte = 0m Conservatisme = + 2 daal

32m

(1)

nitrox 33

30m/min daal.

Level

32m

(48)

nitrox 33

1,38 ppO 2 , 26m ead

stijg

30m

(48)

nitrox 33

-10m/min stijg.

stijg

9m

(50)

nitrox 33

-10m/min stijg.

Stop op

9m

1:42

(52)

nitrox 80

1,51 ppO 2 , 0m ead

Stop op

6m

10:00

(62)

nitrox 80

1,28 ppO 2 , 0m ead

(64)

nitrox 80

-3m/min stijg.

46:56

opper.

"Off gassing" start op 18,3m OTU's deze duik: 98 CNS Total: 38,3% 4.113,9 barl nitrox 33

Pagina 97


December 2009

380,5 barl nitrox80 4.494,4 barl TOTAL Gelet op het feit dat het een bail-out plan betreft, zouden we kunnen toelaten dat de totale niet-versnelde decompressietijd meer dan 20 minuten bedraagt. Doch; het is precies omdat we plannen dat we op voorhand weten wat er zou kunnen gebeuren. We hebben dus een bail-outplanning gemaakt die niet toegelaten is volgens de NELOS-regels en dus moeten we conservatiever plannen. We brengen ons immers nooit moedwillig in een foute situatie. Bovendien zou het toegenomen gasverbruik eveneens problemen kunnen opleveren op vlak van ademautonomie. Als oefening kan de vereiste vuldruk worden berekend voor verschillende flesvolumes. Maar zoals reeds gezegd gaan we best wat conservatiever plannen en stappen we bijvoorbeeld over naar een bodemtijd van 38 minuten en een bail-outtijd van 43 minuten. Deze planning kan opgemaakt worden naar analogie met dit uitgewerkt voorbeeld (dit is dan meteen een opdracht in het kader van deze cursus). Merk ook op dat, indien we hoger vermelde bail-outplanning toch zouden moeten uitvoeren, we pas na 76 minuten oppervlakte zullen maken. Dit is dan tegelijk een tijdstip dat we aan de oppervlakteveiligheid zullen meegeven want als we dan nog niet boven zijn, is er allicht iets ernstigs mis. In de cursus extended range en trimix zal nog veel uitgebreider ingegaan worden op het aanpakken van dit soort duiken. Plan 3 – naar hartenlust maar wel zinvol… Besluit: De aangepaste decoplanning en de bail-outplanning mogen op een leitje geschreven worden en deze planning zal dan minutieus moeten afgewerkt worden. Dit vergt een zeer gedisciplineerd gedrag. Dit is eerder bestemd voor het extended range duiken en het trimixduiken. Meestal willen nitroxduikers een dynamisch plan maken en vandaar dat ze veeleer geneigd zullen zijn om de duikcomputer als primair decompressiemiddel te beschouwen. We zullen dadelijk kijken hoe we dit aanpakken. Merk op dat we beter eerst de bail-outplanning kunnen opmaken binnen de gestelde 20 minuten decotijd en vervolgens een realistische duikplanning. Decompresseren met een decompressiemengsel met als bedoeling ‘extra veiligheid’ en met behulp van planningssoftware. Hier kunnen we kort zijn. We nemen dezelfde werkwijze: eerst het geschikte gas bepalen, dan plannen om binnen de 20 minuten decompressietijd te blijven en vervolgens kijken of we met onze gasvoorraad deze duik kunnen afwerken, rekening houdend met een geschikte reserve. We moeten vervolgens een geschikt bail-outplan opmaken dat eveneens binnen de 20 minuten valt. Voor al deze aspecten verwijzen we naar het eerste deel van deze oefening. Hier staat immers alle informatie al genoteerd. Deze werkwijze zal allicht uitermate zelden voorkomen want als we duiken met deze technische benadering, dan zal het wellicht zijn om versneld te decompresseren.

Pagina 98


December 2009

Versneld decompresseren met de nitrox-duikcomputer. We moeten eerst een geschikt bodemgas selecteren en een aangepaste versnelde decompressie voorzien. De geschikte gassen selecteren. De partiële zuurstofdruk mag niet hoger oplopen dan 1,4 bar. Volgens Dalton: fO2 = ppO2 / pabs pabs = 4,2 bar ppO2max = 1,4 bar fO2 = 1,4 / 4,2 = 0,33 We duiken dus liefst met nitrox 33 (nooit rijker) We wensen onze ondiepste trap uit te voeren op 6 meter diepte. We voeren een veiligheidsfactor (conservatisme) +2 in. Als decompressiegas kiezen we voor een nitrox80 De decoplanning wordt met de nitroxduikcomputer met enkel het bodemmengsel geprogrammeerd. We moeten deze planning opmaken om te weten of we: Zonder decompressiegas niet langer hoeven te decompresseren dan 20 minuten. Zonder decompressiegas met onze gasvoorraad toekomen. In dit voorbeeld werd gebruik gemaakt van een VR3-duikcomputer (Bühlmann). We roepen het venster ‘DivePlan’ op. Let op – de keuzes van de schermen en wat men er op terug vindt verschilt van duikcomputer tot duikcomputer. Zorg ervoor dat je de nitroxduikcomputer die je zelf gaat gebruiken door en door kent. Het kan perfect voorkomen dat de waarden op uw persoonlijke duikcomputer gevoelig anders liggen dan hetgeen hier in het voorbeeld uitgewerkt werd (strenger of minder streng). De keuze van de (nitrox)-duikcomputer is de verantwoordelijkheid van de duiker in kwestie.

Pagina 99


32,0m 19m %C

28 NS

<

December 2009

45 TT S

2 26

NX 33 >

We merken dat we na 45 minuten opstijgen naar 19 meter. Daar wordt gevraagd om 2 minuten te stoppen. Dit is duidelijk een ‘deep stop’. Kijken we naar een volgend scherm van de duikcomputer (hier niet afgebeeld), dan merken we dat er zich op 12 meter een nieuwe ‘deep stop’ voordoet van 2 minuten en dat we vervolgens naar de trap van 6 meter mogen opstijgen. Op 6 meter moeten we 19 minuten verblijven. Dit is de limiet voor de GND. De deep stops tellen niet mee in de bepaling van de maximum toegelaten decompressieverplichting voor de GND. We maken volgens deze planning oppervlakte op runtime (45 + 2 + 2 + 19 + 2 (stijgtijd) + 2 (van 6 m naar 0 meter) = 72 min. Dat is dus ook met de duikcomputer een pittige duik te noemen. De gasberekening laten we hier nu vallen. We verwijzen hiervoor naar het eerste deel van de oefening maar hoe dan ook zal zelfs met een 2x12 literfles een aanzienlijke vuldruk nodig zijn. Indien de decoplanning op de nitroxduikcomputer met het bodemmengsel en het decompressiegas wordt geprogrammeerd.

32,0m 19m %C

25 NS

<

45 TT S

2 16

NX 33 >

We zien dat hier de duikduur eveneens met 10 minuten ingekort kan worden. Op 9 meter mogen we overschakelen op ons rijk mengsel. We merken dat we dezelfde ‘deep stops’ moeten maken. We merken dat de totale CZS-belasting van 28% gedaald is naar 25%.

Pagina 100


December 2009

We zien dat de stop op 6 meter daalt van 19 minuten naar 9 minuten. Ook hier gaan we ervan uit dat de duiker zijn gasconsumptie met inbegrip van de nodige reserves kan berekenen. De bail-outplanning. Er zijn meerdere bail-outplanningen te maken. Plan 1 – verlies van decompressiegas. Zie eerste simulatie. Plan 2 – 5 minuten langer op de bodem. Dieper moeten we niet plannen want dit was de maximumduikdiepte op dit wrak. Langer plannen kan wel zinvol zijn.

32,0m 19m %C

32 NS

<

50 TT S

2 19

NX 33 >

Duiktijd: 50 minuten Deep Stop 1: 19 meter – 2 minuten Deep Stop 2 : 12 meter – 2 minuten Stop op 6 meter: 12 minuten op nitrox80 CNS of CZS : 32% Dit geeft ons een beeld wat er gebeurt als we toch langer blijven op diepte dan gepland. Natuurlijk brengen we ons niet gewild in deze situatie. Ook met het gasverbruik moeten we in dit bail-outscenario rekening houden. Een tweede duikcomputer of de duikcomputer van je buddy kunnen wellicht als back-up gelden. Ga dit wel goed na! Plan 3 – naar hartenlust maar wel zinvol… Besluit: In dit geval hebben we gebruik gemaakt van de duikcomputer om de decompressieverplich-

Pagina 101


December 2009

tingen te bepalen. Dat gaat eigenlijk vrij gemakkelijk zodat wellicht iedere GND van deze methode zal gebruik maken. We merken ook op dat deze nitroxduikcomputer rekening houdt met ‘deep stops’. Informeer je buddies hierover! Het zou wel eens kunnen dat blijkt dat de ploeg onvoldoende compatibel is en dat bijgevolg een andere indeling van de ploegen gewenst is. Men kan natuurlijk ook vragen om de deep stops niet te programmeren maar het zou al sterk zijn dat iemand overtuigd geraakt om dit maar te laten vallen ten koste van, in zijn ogen althans, de geschikte veiligheidsmaatregelen. Gemengd decompresseren is dan amper een optie. Weet dit alvorens de duik aan te vangen en stuur bij! Decompresseren met een decompressiemengsel met als bedoeling ‘extra veiligheid’ en met behulp van de nitroxduikcomputer. Hier kunnen we eveneens kort zijn. We nemen dezelfde werkwijze: eerst het geschikte gas bepalen, dan plannen om binnen de 20 minuten decompressietijd te blijven en vervolgens kijken we of we met onze gasvoorraad deze duik kunnen afwerken, rekening houdend met een geschikte reserve. We controleren op de duikcomputer vervolgens een geschikt bail-outplan. Voor al deze aspecten verwijzen we naar het eerste deel van deze oefening. Hier staat immers alle informatie al genoteerd. Deze werkwijze zal allicht uitermate zelden voorkomen want als we duiken met deze technische benadering, dan zal het wellicht zijn om versneld te decompresseren.

Pagina 102


December 2009

NITROXMATERIAAL Materiaal Zuurstofgeschiktheid van duikmateriaal Zuurstof is een uiterst reactieve stof die zich zeer gemakkelijk en zelfs explosief met andere stoffen kan verbinden. Bij hogere concentraties, temperaturen en drukken neemt het gevaar nog toe. Een zuurstofrijke omgeving is altijd gevaarlijk om volgende redenen: • • •

De zuurstof (oxidant) is altijd aanwezig De brandstof de zuurstof omvat De energiebron kan optreden door wrijving of de druk van zuurstof

Bij nitroxduiken komt het materiaal met hogere zuurstofpercentages in contact. Zolang het zuurstofpercentage in het nitroxmengsel niet meer dan 40 % bedraagt, mogen we het gewone duikmateriaal zonder enig risico gebruiken. Bij hogere percentages moeten we het materiaal echter speciaal laten behandelen of zelfs aanpassen. Opgelet!

Zelfs wanneer we niet van plan zijn om met nitroxmengsels met een zuurstofpercentage van meer dan 40 % te duiken, moeten we de duikfles toch speciaal laten behandelen. Het probleem zit niet in het gewone gebruik van de duikfles, maar kan zich wel manifesteren tijdens het vullen. Het is immers zeer waarschijnlijk dat de duikfles tijdens het vullen met zeer hoge (tot 100 %!) zuurstofpercentages in contact komt. Dit is afhankelijk van de gebruikte vulmethode. Nitroxmengsels waarbij een zuurstofpercentage van 40 % overschreden wordt, moeten we met de nodige omzichtigheid behandelen. We maken dan ook geen onderscheid tussen dergelijke mengsels en zuivere zuurstof. De volgende speciale voorzorgsmaatregelen zijn dan ook voor beide (zowel voor rijkere mengsels dan 40% of voor zuivere zuurstof) vereist:

Pagina 103


December 2009

Zuurstofbestendig:

Al het materiaal (fles, kraan, ontspanner, manometer en alle slangen) dient aangepast te zijn voor het gebruik van zuivere zuurstof. Dit komt erop neer dat we alle stoffen of materialen die door zuurstof aangetast kunnen worden, vervangen moeten worden door zuurstofbestendige onderdelen. Voorbeelden van niet zuurstofbestendige materialen zijn: zittingen en diafragma’s in neopreen, smeermiddelen op basis van siliconen, zachte teflon, gewone O-ringen. In geval van twijfel neem je best contact op met de fabrikant van het materiaal. Zuurstofzuiver:

Vervolgens moeten we het materiaal grondig zuiver laten maken. Verontreinigende stoffen zoals machineolie, vetten, smeerstoffen, vijlsel en roest kunnen spontaan een steekvlam of explosie veroorzaken wanneer ze met zuivere zuurstof in contact komen. Ook nieuw duikmateriaal mogen we enkel als “zuurstofzuiver” beschouwen, indien dat uitdrukkelijk op de verpakking vermeld staat. Slechts wanneer materiaal aan beide voorgaande voorwaarden voldoet, mogen we het als zuurstofgeschikt beschouwen. Het verdient aanbeveling om het zuurstofgeschikt maken van het materiaal aan een vakman over te laten. Zuurstofgeschikt = zuurstofbestendig + zuurstofzuiver

Is het materiaal eenmaal zuurstofgeschikt, dan dienen we dat ook zo te houden. Best zou nitroxmateriaal dan ook enkel voor nitroxgebruik voorbehouden blijven. De keuze van het vulstation is erg belangrijk: Nitroxflessen mogen enkel gevuld worden door compressoren die aan DIN-norm 31/88 voldoen. In de praktijk komt dat er vaak op neer dat gewone persluchtvullingen niet meer mogelijk zijn. Dit zou eventueel opgelost kunnen worden door een persoonlijke filter tussen compressor en duikfles te plaatsen. Zie specifiek materiaal: persoonlijke filter Markering van nitroxmateriaal. Bij nitroxduiken is de samenstelling van het ademgas essentieel gewijzigd. De diepte- en tijdslimieten kunnen daardoor drastisch veranderen en in geval van vergissing kan dat fatale gevolgen hebben! Het risico dat een duiker onwetend een duikfles gevuld met nitrox in plaats van perslucht gebruikt, moet absoluut vermeden worden. Een nitrox-fles moet steeds onmiddellijk herkenbaar zijn. In België bestaat er nog geen officieel verplichte of gestandaardiseerde methode. In andere landen gebruikt men vaak een uniforme kleurencode waarbij men de fles geel verft en een brede (+ 10 cm) groene band horizontaal onder de hals aanbrengt. Of men verft de fles wit en voorziet deze van

Pagina 104


December 2009

een sticker “NITROX” of “NITROX ONLY”. De NELOS-duiker moet zijn fles van een degelijke markering voorzien, zodat de fles onmiddellijk herkenbaar is. Wanneer de fles gevuld wordt moet deze geanalyseerd worden en voorzien van kaartje of sticker waarop het juiste mengsel vermeld wordt. Dit ontslaat de duiker echter niet van de verplichting om het mengsel net voor de duik nog eens te controleren. Specifiek materiaal Zuurstofmeter (Analyzer)

De nitroxduiker moet steeds het zuurstofpercentage van zijn gasmengsel kennen. Hoewel hij het gasmengsel in principe al geanalyseerd heeft bij de aankoop, moet een zuurstofmeter tot de standaarduitrusting van elke nitrox-uiker behoren, zeker voor een gevorderd nitroxduiker die vaak met verschillende gasmengsels (bodemgas / decogas) zal werken. Om vergissingen te voorkomen is een laatste controle vlak voor de duik verplicht.

Een belangrijk onderdeel van het toestel vormt de sensor, die een chemisch product bevat. Dit product oxideert in contact met zuurstof en produceert een elektrische stroom. Deze stroom wordt omgezet door een omvormer naar een zuurstofpercentage dat men kan aflezen op het digitale scherm. De levensduur van de sensor is daardoor beperkt en varieert tussen enkele maanden (in zuivere zuurstof) en + 4 jaar (in gewone lucht). Deze sensor is afzonderlijk verkrijgbaar. Raadpleeg hiervoor steeds de aanbevelingen van de fabrikant. Volgende zaken zullen voor afwijkingen zorgen: • • • •

Frontale blootstelling aan de luchtstroom uit de fles Hoogteveranderingen Temperatuurveranderingen (zelfs handwarmte!) Vochtigheid

Bij correct gebruik kunnen we een nauwkeurigheid van +/- 1 % verwachten. Bij “Analyseren van het gasmengsel” komen we uitgebreid terug op de manier waarop we analyses met deze toestellen moeten uitvoeren.

Pagina 105


December 2009

Decompressiefles (Stage)

Sticker

Deco. gas label

Deco. Gas 50%

kleurcode aanduiding op de automaat Mondstuk beschermer

Om de decompressietijd te beperken of extra veilig te decompresseren, kunnen we gebruik maken van een decompressiefles met een zuurstofrijk decompressiemengsel. De inhoud van dergelijke fles is gewoonlijk beduidend kleiner dan die van een standaard duikfles en zal meestal 3 à 7 liter bedragen. Afwijkende volumes zijn nochtans wel mogelijk. Een kleinere fles heeft als voordeel dat ze de bewegingsvrijheid minder hindert en ook lichter is. Uiteraard zal ze minder decompressiemengsel bevatten dan een grotere fles. Bevestiging

De decompressiefles of stage kan op verschillende manieren bevestigd worden: •

•

Als een zogenaamde “pony bottle” op of aan de normale duikfles. Diverse bevestigingssystemen zijn verkrijgbaar in de handel. Bediening van de decompressiefles (openen en sluiten) tijdens de duik is met dergelijk systeem soms moeilijk of onmogelijk. Via een special harnas (riggingkit) aan de D-ringen van het trimvest of de wing. Er bestaat trouwens een toenemende tendens bij de fabrikanten om trimvesten met meerdere D-ringen uit te rusten.

Via speciale bevestigingsbanden of musketons (boltsnaps) kunnen we de decompressiefles aan de D-ringen bevestigen. Klassieke “musketonhaken”, die door eenvoudig contact of schokken kunnen opengaan worden best vermeden. Ze kunnen immers losschieten of zich aan objecten onder water vasthaken. De decompressiefles kan nu tijdens de duik geopend of gesloten worden, maar kan tegelijkertijd soms voor meer hinder onder water zorgen. Omdat de fles zich binnen het gezichtsveld bevindt, gebruiken we een manometer met korte (15 à 20 cm) slang. Om te vermijden dat slang of manometer vast komen te zitten aan objecten onder water, drukken we de slang met behulp van een elastische band (rubber, elastisch koord, silicone tubing) tegen de fles.

Pagina 106


December 2009

Ook de middendrukslang van de ontspanner bevestigen we op dezelfde wijze. De bochten die we op dergelijke wijze in de slangen leggen, mogen niet te strak zijn. Ontspanners en manometers voor decoflessen moeten uiteraard zuurstofgeschikt zijn. Gebruik

Vermits een decompressiefles in de regel gasmengsels met hoge zuurstofpercentages bevat, moeten we absoluut voorkomen dat we ongewild eruit kunnen ademen beneden de maximale gebruiksdiepte van het decompressiegas (overeenstemmend met een ppO2 van 1,4 bar). Reeds meerdere duiken kenden een fatale afloop doordat de duiker accidenteel en zonder het te beseffen op diepte decompressiemengsel aan het ademen was. Daarom moeten we de ontspanner die we op dergelijke fles bevestigen, duidelijk door zijn kleur kunnen onderscheiden. (cfr “Markering van nitroxmateriaal”). Opmerking:

Het meenemen van een decompressiefles vereist wellicht dat de uitloding helemaal opnieuw dient afgeregeld te worden (voor carbon decompressieflessen is dit minder het geval, daar deze in het water nagenoeg een neutraal drijfvermogen hebben). Om gevaarlijke situaties te vermijden, dienen we hier zeker aandacht aan te besteden. De uitloding wordt eerst in het zwembad of in ondiep water op punt gesteld.

Pagina 107


December 2009

DUIKCOMPUTER In de NELOS-cursus cursus (9.3. De duikcomputer) vind je over de duikcomputer veel algemene info aangaande soorten, werking, aankoop en prijs. Het is zeer belangrijk de handleiding van de fabrikant zeer zorgvuldig te lezen zodat alle functies en het gebruik van de computer duidelijk zijn. Functionaliteit

Hierna volgen zowat de belangrijkste criteria voor de aankoop van een duikcomputer en dit alles dient dus ook zorgvuldig overwogen te worwo den. Algemeen

• • • • • • • • • • • • •

• • • •

• • •

Leesbaarheid Duidelijkheid van de indicaties Huidige diepte en maximum aximum diepte Duiktijd Te grote stijgsnelheid Nultijd Trapdiepte Deep stops Stijgtijd Niet VliegTijd Desaturatietijd Intern geheugen van de computer (logboek met aantal opgeslagen duiken) Al dan niet gasgeïntegreerd (let op als je met meerdere mengsels els duikt) o Flesdruk o Resterende bodemtijd met deze flesdruk Geïntegreerde temperatuuraflezing Gauge modus Hoe moet de batterij vervangen worden Instellingen o Datum en tijd a o Aanpassingen aan hoogteverschillen (manueel of automatisch) (v van de decompreso Persoonlijke instelling (verzwaring sieverplichtingen) Ademgas o Functies voor mengselduiken Metrisch / Angelsaksisch Alarminstellingen (in combinatie met auditief sigsi naal) zoals: o Diepte o Tijd o Flesdruk o Stijgsnelheid o Decompressieverplichting

Pagina 108


December 2009

Van een nitroxcomputer worden er extra functionaliteiten verwacht, namelijk:

• • • • • • •

Instellen van het gewenste ademgas, in stappen van 1% (21% - 100%) Instellen van de gewenste ppO2, in stappen van 0,05 bar (1,00 – 1,60 bar) Meerdere ademgassen instellen (voor gebruik van verkorte decompressie) Overschakelen tussen verschillende ademgassen (onder en boven water) Constante bewaking en visualisatie van CNS in % Alarm bij overschrijding van maximale operationele diepte (MOD) Alarm bij een CNS van 80%

Uiteraard blijven alle andere functionaliteiten onverminderd van kracht. Volgelaatsmasker Gezien de verhoogde kans op convulsies tijdens nitroxduiken, geven we hier een korte bespreking van het volgelaatsmasker omdat met dit apparaat extra veiligheid kan bekomen worden. Een recreatief volgelaatsmasker bestaat uit een min of meer klassiek duikmasker met daaronder de geïntegreerde tweede trap van een ontspanner. Die tweede trap is ingebouwd in het onderste gedeelte van het masker. De duiker neemt die tweede trap niet in de mond. Het masker zal aldus vrijwel het gehele gezicht van de duiker bedekken van voorhoofd (zoals bij een gewoon duikmasker) tot kin. Deze maskers kunnen voorzien zijn van communicatieapparatuur. Professionele volgelaatsmaskers bestaan meestal uit een kap of helm die heel het hoofd volledig bedekken. Deze maskers bieden meer bescherming aan de duiker en hebben meer mogelijkheden bij gebruik met meerdere gassen. Men kan er verlichting op monteren, er communicatieapparatuur in voorzien en bovendien gebruikt worden in combinatie met rebreathers. De kostprijs is meestal zeer hoog. Besluit: Een volgelaatsmasker biedt afdoende bescherming tegen de gevolgen van stuiptrekkingen onder water. Gezien de grotere complexiteit in het gebruik, vooral in geval van falen van de tweede trap of bij overschakelen op een ander gasmengsel, mag dergelijk masker slechts gebruikt worden indien men over een reservesysteem (klassiek masker met klassieke ontspanner) beschikt en na vooraf de nodige opleiding gevolgd te hebben.

Pagina 109


December 2009

Persoonlijke filter Wanneer je een zuurstofgeschikte duikfles hebt, wil je die ook zo houden omdat bij de partiële vulmethode zuivere zuurstof in de fles terecht komt. Vervuiling moet dan vermeden worden. Vertrouwde duikwinkels leveren meestal gezuiverde lucht af, wanneer men echter niet zeker is kan men een persoonlijke filter gebruiken. Een persoonlijke filter is een behuizing gevuld met actieve koolstof en wordt gebruikt om de lucht van compressor naar duikfles nog eens extra te filteren. Het vuldebiet mag niet te groot zijn anders vermindert de filterwerking. De vullingen zijn apart te verkrijgen in duikwinkels. Het bestaat in een DIN 200 en 300 bar uitvoering. REBREATHER

Het kenmerkende aspect van een rebreather is dat het uitgeademde gas geheel of voor een deel wordt hergebruikt. Hierdoor zijn tijdens de duik geen bellen zichtbaar die ontsnappen en ondervinden we ook geen ademweerstand.

Een rebreather laat ons ook toe om te duiken met een constante partiële O2-druk waardoor we een ideaal duikprofiel kunnen uitvoeren. De autonomie van een rebreather bedraagt 5 uur of meer ongeacht diepte, met de typische gasvoorraad die meegenomen wordt kan er 10 uur gedoken worden. Voordelen:

• • • •

Decompressieverplichtingen zijn beperkter. Bijna bellenvrij duiken. Inademen van warm gas. Behoud van de kerntemperatuur van het lichaam in koud water.

Pagina 110


• •

December 2009

Behoud van het eigen lichaamsvocht. Economisch gebruik van de gassen.

Nadelen:

• • • • •

Hoger potentieel gevaar voor mankementen Meer zorgvuldig voorbereiden Omvangrijker en zwaarder dan open circuit duiken (met eenzelfde flesinhoud). Meer voorbereiding en onderhoud toestel. Nogal een dure initiële aankoop.

Pagina 111


December 2009

NITROXVULMETHODES en -PROCEDURE Algemeen Er bestaan verschillende methoden voor het aanmaken van nitrox. Zo kan het mengen van het gas reeds plaatsvinden voordat we het als kant en klaar product naar de duikfles overhevelen. Vaak echter vindt de menging van het gas pas in de duikfles zelf plaats, omdat we beurtelings zuurstof en lucht toevoegen. Verder kunnen we een onderscheid maken tussen de systemen waarbij we zuurstof toevoegen en die waarbij we stikstof verwijderen. Methodes Partiële drukmethode

Bij die methode moet de vuller vooraf berekenen hoeveel extra zuurstof hij in de fles moet hevelen (pompen indien hij met een boosterpomp werkt) om het gewenste mengsel te bekomen. Opmerking:

Een boosterpomp is speciaal ontworpen om gassen, aanwezig in recipiënten (flessen) op relatief lage druk, over te pompen naar flessen waar de einddruk aanzienlijk hoger kan liggen dan in de fles van oorsprong. Een boosterpomp verhoogt dus het rendement van de flessen van waaruit het gas afgenomen wordt aanzienlijk maar vereist uiteraard een investering. Boosterpompen worden zowel elektrisch als pneumatisch aangestuurd. De bediening van boosterpompen moet met de nodige voorzichtigheid en aandacht geschieden. Daarna hevelt (of pompt) hij zuurstof onder hoge druk over vanuit een zuurstoffles (100 % O2) in de lege of gedeeltelijk gevulde fles. Vervolgens vult hij de fles verder met gewone perslucht tot de normale einddruk. Gedurende bepaalde stadia van het vulproces komt vrijwel zuivere zuurstof onder vrij hoge druk in aanraking met de binnenwand van de fles. Daarom dient deze laatste absoluut zuurstofgeschikt te zijn. Gewone, oliegesmeerde compressoren mogen we dan ook enkel gebruiken op voorwaarde dat we de lucht “dubbel filteren”. Op dit ogenblik bestaan er reeds compressoren en luchtfilters die een voldoende zuiverheid van de perslucht kunnen garanderen.

Pagina 112


December 2009

De partiële-druk-vulmethode is de goedkoopste manier om nitrox aan te maken, maar ze vergt veel aandacht vanwege de vuller. Zuurstofboosterpomp

Zuurstoffles

Tweede filter systeem

Lucht vulpaneel

vul -en analyse paneel

é eén-weg ventiel Eerste filter systeem

Naar de flessen

Buffer Luchtcompressor Nitroxbuffers Continue menging

Via een injectiesysteem spuiten we zuurstof onder atmosferische druk in de aangezogen lucht. Vervolgens vindt in de mengspiralen een grondige menging plaats, zodat we een homogeen mengsel bekomen. Na analyse passeert het mengsel door een olievrije compressor. De installatie dient daarom niet te beschikken over speciale voorzieningen voor zuurstof onder hoge druk. Door het gebruik van een olievrije compressor zal het mengsel ook niet met koolwaterstoffen verontreinigd kunnen worden en beschikken we over een uiterst veilig en gemakkelijk mengsysteem voor mengsels met zuurstofpercentages van 21 % tot 50 %. Momenteel worden in dit systeem ook wel oliegesmeerde compressoren ingeschakeld. In dat geval moeten we de normale olie wel door speciale oliën vervangen. Zuurstofanalyse

Zuurstofanalyse

Mengcirkels Olievrije Compressor Distributiepaneel Atm. lucht

Zuurstof injectie systeem Nitroxduikfles Zuurstoffles Nitroxbuffers

Pagina 113


December 2009

Luchtscheiding. Vanuit een compressor of bufferfles laten we gewone lucht naar een filtersysteem stromen. Daar worden koolwaterstoffen en andere verontreinigende deeltjes verwijderd. Vervolgens stroomt de gezuiverde lucht naar een trommel waarin zich duizenden haarfijne holle membraanvezels bevinden. De zuurstof in de aangevoerde lucht kan gemakkelijker door die membranen dringen dan de stikstof, zodat er aan de andere kant van het membraan een zuurstofrijk mengsel (van stikstof en zuurstof) ontstaat. De stikstofrijke lucht verlaat het systeem via een ander kanaal. Binnen bepaalde grenzen kunnen we het gewenste zuurstofpercentage vrij nauwkeurig bekomen. Dit gebeurt door het debiet door de trommel op te voeren of te verminderen. Na dat “zeefproces” stroomt het zuurstofrijke mengsel naar een compressor en vandaar naar de nitroxbufferflessen en/of duikflessen. Met dit systeem is het echter vrijwel onmogelijk om zuurstofpercentages boven 40 % te bekomen. Procedure Vullen.

Bij het vullen van nitrox moeten zowel vuller als gebruiker enkele basisregels eerbiedigen: • •

• •

De fles langzaam vullen om oververhitting te vermijden. Bij het hevelen van zuurstof moet de kraan van de zuurstoffles zeer voorzichtig worden geopend om een plaatselijke temperatuurpiek als gevolg van een adiabatische compressie te voorkomen. Het gebruik van naaldventielen is absoluut aangeraden. Verontreiniging van het materiaal dat met zuurstof in contact komt, absoluut vermijden. Compressoren vermijden die niet 100 % betrouwbaar zijn op het vlak van de luchtkwaliteit of een persoonlijke filter monteren.

Alle compressoren met oliesmering dienen op dit vlak vermeden te worden, tenzij een dubbele filtering uitgevoerd werd. Ook indien het mengsel reeds eerder door iemand anders geanalyseerd werd, moet de gebruiker zelf nog een analyse uitvoeren. Analyseren van het gasmengsel We kunnen zuurstof zeer gemakkelijk opsporen en meten omdat het hier om een zeer actieve stof gaat. Er zijn reeds verschillende kleine zuurstofmeters op de markt. Eigenlijk moet de zuurstofmeter verplicht deel uitmaken van de “basisuitrusting” van de nitroxduiker. Bij de analyse van het ademgas kan best de volgende procedure gevolgd worden:

Pagina 114


•

• • • • • • •

December 2009

Apparaat in werking stellen en kalibreren. Het kalibreren gebeurt door de sensor of voeler zachtjes door de lucht te bewegen (lucht in beweging veroorzaakt een lichtjes hogere aflezing, wat trouwens ook het geval is wanneer lucht vanuit de fles over de sensor stroomt) en vervolgens de digitale aanduiding op 20,9 % in te stellen. Als de fabrikant een andere kalibreermethode voorschrijft, dan dient die uiteraard toegepast te worden. Apparaat op de fles bevestigen, al dan niet met debietregelaar (flow restrictor) Fles een weinig opendraaien. Na een tiental seconden (stabilisatietijd) resultaat aflezen op digitale display en fles dichtdraaien. Resultaat (% O2) duidelijk aanbrengen op fles. Apparaat demonteren (bij sommige types moet men eerst de druk aflaten). Resultaat in het logboek van het vulstation inschrijven en ondertekenen. Mengsel vlak voor de duik nogmaals analyseren.

Openen en klaar maken

Kalibreren

Aansluiten en kraan openen

Meten

Mengsel altijd analyseren voor de duik!!!

Pagina 115


December 2009

ENKELE INTERESSANTE SITUATIES OM VAN TE LEREN Op een zomerse zondag heeft Pieter afgesproken met enkele vrienden om een duik op de Noordzee te doen. Gretig laadt hij al zijn materiaal in de auto en grijpt één van de 2 flessen die in zijn garage staan. Op de duikplaats aangekomen maakt iedereen zich klaar om te waw ter te gaan. Pieter is ook druk bezig met alles te monteren en wanneer alles klaar is springt hij in het water samen met zijn duikmaat Rik. Na 5 minuten afdalen langs de ankerlijn bevinbevi den ze zich op 40 m op een mooi wrak. Enkele minuten later begint Pieter zich plots raar te gedragen en reageert niet normaal wanneer Rik vraagt of alles OK is. Rik reageert alert en breekt de duik af. Hij brengt Pieter veilig aan de oppervlakte. Na analyse van zijn duikfles blijkt er een mengsel van 34% in te zitten. Deze duik is gelukkig goed afgelopen, maar had veel ergere gevolgen kunnen hebben met verdrinking verdrinking of de dood tot gevolg. Analyseer steeds je mengsel. Markeer altijd je duikfles indien je met meerdere flessen of mengsels werkt.

Op zaterdagmorgen duikt Johnny te Wemeldinge met nitrox 32 naar 35 m en doet een duik binnen de nultijden want vanmiddag vanmiddag komt zijn vriend Luc en die doet graag een diepe duik. Na de duik gaat Johnny iets eten en rijdt dan richting Goes waar Luc al staat te wachten. Beide duikers maken zich klaar. Daar ze regelmatig met elkaar duiken menen ze dat ze niet teveel tijd aan een briefing moeten besteden. Even later duiken Luc en Johnny onder in Goes voor een duik naar 50 m op lucht. Luc is echter zijn computer vergeten, dus ze besluiten op de computer van Johnny voort te gaan, hij heeft tenslotte vanmorgen al gedoken. Na ongeveer een uurtje komen de 2 vrolijk uit het water en wandelen richting auto. Johnny voelt zich plots onwel en heeft tintelingen in beide benen, 10 minuten later zijn beide benen volledig verlamd. Luc alarmeert de nooddiensten en een uur later zit Johnny in de decompressiekamer. ecompressiekamer. Na 4 sessies zijn gelukkig alle symptomen weg. Bij controle van de duikcomputer blijkt deze nog op nitrox 32 te staan in plaats van op lucht. Hierdoor waren de decompressieverplichtingen niet correct. Computer steeds voor de duik instellen instell met het juiste mengsel. Elke duiker moet van een primair decompressiemiddel voorzien zijn. Steeds een goede duikplanning maken met vermelding van het back-up back up decompressiemiddecompressiemi del. Een briefing, zelfs met goede bekenden, is dus geen overbodige luxe.

Marcc is juist gebrevetteerd als Gevorderd Nitrox-Duiker Nitrox Duiker en kan nu eindelijk met twee mengmen sels duiken. Hij wil graag mee op de Noordzee voor 2 duiken op een wrak met een diepte

Pagina 116


December 2009

van 42 m, dat juist ontdekt is door enkele van zijn collega’s. Hij duikt met een bi 2 x 10 liter op 200 bar en een decofles van 10 liter op 200 bar met 100% zuivere zuurstof. Dolblij springt hij in het rustige water want nu kan hij tenminste een lange duik doen op dit wrak. Na 35 minuten bodemtijd besluit hij om op te stijgen naar trapdiepte, zijn computer zegt hem om een gaswissel uit te voeren en te decompresseren op zuivere zuurstof. Hij moet dit doen op 6 m want de zee is ondertussen wat woeliger geworden en op 3 m kan men niet comfortabel blijven hangen. Regelmatig zakt en stijgt Marc van 9 naar 4 m, hij kan niet blijven stil hangen op 6 m omwille van slecht uittrimmen en de woelige zee. Na 15 minuten decompresseren krijgt hij plots stuipen, zijn duikmaat Frans weet niet wat er gaande is en brengt Marc naar de oppervlakte. Marc komt boven met een longoverdruk en Frans heeft zware decompressieverschijnselen. Beide duikers moeten onmiddellijk afgevoerd worden met de helikopter naar het ziekenhuis. Gelukkig herstellen beide duikers van dit avontuur. Deze duik had veel erger kunnen aflopen voor beide duikers, met zelfs de dood tot gevolg. Perfect kunnen uittrimmen met dergelijke uitrusting en mengsels is noodzakelijk. Jojo-duiken moeten strikt vermeden worden – zeker bij technische duiken (zoals nitroxduiken). Decompresseren met zuivere zuurstof mag nooit dieper dan 6 m (een absolute limiet bij het technisch duiken) en in geval van GND nooit dieper dan 4 m. Mededuikers moeten een degelijke briefing krijgen aangaande de gevaren van nitrox en decompresseren op rijkere mengsels. Uitgebreide duikplanning is vereist voor dergelijke duiken. Goede uitloding is bijzonder belangrijk.

Pagina 117


December 2009

HET VEILIGHEIDSREGLEMENT BIJ NITROXDUIKEN

Zie NELOS Infomap.

Pagina 118


December 2009

BIJLAGEN Het 12-punten punten duikplan (uit de NELO S cursus ‘Sport duiken’)

Een duikplan bevat steeds volgende gegevens: Tijdstip te water Dit is vooral belangrijk bij een successieve duik bij gebruik van tabellen. Bovendien is dit geg geven ook van belang om duidelijk af te spreken wanneer iedereen klaar moet zijn om te vertrekken voor deze duik. Je moet zelf maar weten hoeveel tijd je nodig hebt om je klaar te maken natuurlijk. Oriëntatie / af te leggen parcours Hier plan je het parcours ours dat je onder water wenst af te leggen. Dit kan gaan van een komko pasrichting voor vertrek en terugkeer tot een gedetailleerd parcours op een schets van de duikplaats. Hier wordt vooral veel aandacht aan besteed indien het een moeilijk parcours is en iedereen ereen weet wel graag waar hij zich bevindt. Indien je noord vertrekt en zuid terug komt en de diepte neemt mooi toe met de afstand van de kant dan is een plan van de duikplaats niet echt nodig. In alle andere gevallen is een plan van de duikplaats een hele hulp voor je oriëntatie onder water; je weet waar je bent, dat stelt gerust en maakt je duik aangenamer.

Pagina 119


December 2009

Daalsnelheid Je probeert zo snel mogelijk te dalen. Informeer naar eventuele oorproblemen. Bij kantduiken is het bodemprofiel en de snelheid waarmee je zwemt bepalend voor de daalsnelheid. Hou dan ook rekening met de zwakste van de groep! De daalsnelheid moet indien mogelijk groter zijn dan de stijgsnelheid. Dit geldt natuurlijk enkel als het een duik 'in het blauw' betreft. In de Oosterschelde bijv. kan zeer traag afgedaald worden langs de helling van de dijk. Maximum diepte Naast de waterdiepte zal het laagste brevet of de minst ervarene van de groep de maximum diepte bepalen. Streef geen grotere diepte na dan de ervaring van de duikers dit toelaat. Voor vele duikers gaat diepte gepaard met angst en angst gaat hand-in-hand met groot luchtverbruik en paniek. Het afspreken van een maximum diepte is zeer belangrijk voor vele duikers. Duiktijd of bodemtijd De duiktijd in combinatie met de diepte is de belangrijkste maat voor de decompressie. Hier zijn strikte afspraken noodzakelijk. Praktisch gezien is de duiktijd de tijd die op het scherm van je duikcomputer af te lezen is en verder niets. Bij tabelduiken was het de tijd vanaf de eendenduik tot men begint te stijgen aan 10m/min. Deze betekenis van duiktijd is voorbehouden aan het duiken met tabellen en we geven er de voorkeur aan dit begrip niet te gebruiken voor het duiken met de computer. Voor computerduiken spreken we over bodemtijd als de tijd die we doorbrengen op diepte. Niet alle duiken zijn vierkante duiken zodat we niet echt meer spreken van het begrip duiktijd maar de tijd die op het diepste level doorgebracht wordt is wel belangrijk om weten. Doe je een touch-and-go duik of blijf je effectief geruime tijd op diepte? Stijgsnelheid De stijgsnelheid is afhankelijk van computer tot computer. Volgens de regels van gemengde decompressie wordt er gestegen volgens de laagste snelheid van de verschillende computers/tabellen. Toch gebeurt het maar al te vaak dat er met computer te traag gestegen wordt omdat het opheffen van de arm al een waarschuwing geeft waardoor de snelheid steeds maar afgeremd wordt. Leg er de nadruk op om goed (met voldoende snelheid) op te stijgen aan de voorgeschreven stijgsnelheid. Uiteraard is bij een kantduik de stijgsnelheid afhankelijk van het bodemprofiel en de snelheid waarmee je zwemt. Tracht er alleszins voor te zorgen dat de daalsnelheid groter is dan de stijgsnelheid. De stijgsnelheid ligt meestal vast (10 m/min). Deep stops NELOS raadt aan deep stops te maken. Dit zijn korte trappen (1 à 2 minuten) waarvan de diepste ongeveer ligt op halve diepte + halve trapdiepte. Deze deep stops worden gemaakt om het groeien van de kleine microbellen sterk te reduceren. Er zijn verschillende mogelijkheden om deep stops te bepalen. In sommige gevallen legt de duikcomputer deze deep stops op maar je kan ze ook zelf bepalen aan de hand van de methode van Pyle. Geef aan hoe lang je deep stops zullen duren en op welke diepte ze beginnen. In ieder geval is het belangrijk om te zeggen of je ze zult doen en hoe je dit gaat communiceren.

Pagina 120


December 2009

Decompressie In elk geval wordt er op 12 meter halt gehouden om de computers te controleren op hun decompressieduur. Merk op dat op 12 meter moet gecontroleerd worden of een duik een decoduik is of niet. Het al dan niet oplaten van een OSB wordt hier duidelijk afgesproken. Bij nultijd duiken zijn decotrappen uiteraard niet noodzakelijk. Wel wordt bij nultijdduiken aangeraden een veiligheidstrap te maken van 5 minuten op 5 meter. De decompressie bij decoduiken kan gaan van een vast schema op vaste trapdieptes tot een meer natuurlijke manier van decompresseren onder de vorm van uitduiken. Het belangrijkste is om bij decoduiken een maximale decompressieduur af te spreken. De decompressieduur is recht evenredig met het risico van de duik. In elk geval dient ook hier afgesproken te worden hoe de decompressietrappen onder water gecommuniceerd moet worden. Enkele regels die in elk geval van toepassing zijn: • •

• • • •

•

•

De duikleider geeft het plafond aan voor de groep; niemand bevindt zich boven de duikleider. De duikleider zorgt voor decompressiecomfort; ofwel wordt er gedecompresseerd tegen de rotswand of aan de kant ofwel aan een anker- of boeilijn ofwel aan een OSB als referentie. De groep blijft samen tijdens de decompressie en wel op een diepte die gaat van de referentiediepte van de duikleider tot maximaal één meter dieper. Tijdens de decompressie wordt er (normaal) niet meer afgedaald. Immers; valsalva bewegingen zijn tijdens de decompressie verboden! Tijdens de decompressie is het belangrijk goed te ventileren en zijn apneas om wat lucht te sparen volledig uit den boze. Lichte inspanning is toegestaan. Dit is bevorderlijk voor de bloedsomloop en dus ook voor het uitwassen van stikstof. Een te zware inspanning lokt juist een decompressieongeval uit en is dus zeker niet bevorderlijk! Let op spannende uitrusting. Een belemmering van de doorbloeding op een bepaalde plaats lokt een lokaal decompressieongeval uit. Vb. te strakke loodgordel of spannende seals van een droogpak. Een horizontale positie in het water is aan te raden. Het geeft meer stabiliteit en de druk is dan overal gelijk.

Maximum duikduur De maximumduikduur is uitermate belangrijk bij stromingsduiken, duiken in koud water of bij nachtduiken. Bij deze duiken is inderdaad de duikduur een extra probleem indien er iets mis gaat. Bij stromingsduiken of nachtduiken wordt het zoekgebied bij het verliezen van een duikploeg veel uitgebreider indien deze ploeg een zeer lange duik gepland heeft. Bij duiken in koud water vergroot uiteraard het risico op onderkoeling en dus ook op een decompressieongeval. Alhoewel de duikduur een dynamisch gegeven kan zijn ( zie verder dynamisch duikplan) is het opgeven van een maximum duikduur een belangrijk gegeven voor de veiligheid aan de kant. In elk geval dient de veiligheid verwittigd te worden indien je een duik plant die langer duurt dan een uur. Nodige hoeveelheid lucht Maak steeds een snelle berekening van de nodige hoeveelheid lucht of bouw je planning dynamisch op door tijdig terug te keren zodat je onmogelijk in luchtproblemen komt te zitten.

Pagina 121


December 2009

Hou hierbij steeds rekening met de nodige hoeveelheid lucht voor de decompressie. Merk op dat indien je pas terugdraait bij het teken "Halve fles" je theoretisch net genoeg lucht hebt om terug naar je vertrekpunt te keren maar als je daar dan nog moet decompresseren heb je te weinig lucht. Het is belangrijk als duikleider een goed beeld te hebben van het luchtverbruik tijdens de duik zodat je beter je dynamisch duikplan (zie verder) kan uitvoeren. Back-up bij uitval van de DC (primair decompressiemiddel) Het is niet ondenkbaar dat een duikcomputer uitvalt tijdens een duik. De oorzaak kan zijn dat de batterij leeg is of dat er water in het batterijvak gelopen is. De computer kan bij één of andere overtreding in de foutmodus terecht komen waarna hij geen enkele informatie of slechts beperkte informatie weergeeft op het scherm. Om in een dergelijke situatie toch nog veilig boven te kunnen komen moet er overgeschakeld worden naar de back-up. Heeft elke duiker van de groep een back-updecompressiemiddel? Indien jij als duikleider een back-up voor de groep hebt, zorg er dan voor dat jij ook het zwaarste duikprofiel maakt (eerst in ’t water, grootste diepte, …). Om te weten welke back-up toegelaten is kan de back-uptabel geraadpleegd worden. Zie ook hoofdstuk 'decompressietechnieken' voor meer details. Omdat de duikcomputer vaak uitvalt bij overtredingen tegen de regels van de decompressie is hier bijzondere aandacht geboden bij de keuze van het back-upmiddel omdat dit evenmin mag uitvallen tijdens deze overtreding. Indien het back-upmiddel een tabel is, dan dien je uiteraard ook de uitzonderingsregels van die tabel te kennen en toe te passen. Als je door een noodopstijging een ‘crash dive’ hebt gemaakt en je stelt vast dat bij het wederonderdompelen om je decompressie alsnog uit te voeren je computer niet meer werkt, dan kan je de tabel nemen maar dan moeten mogelijk (afhankelijk van de gebruikte tabel) alle trappen x 1,5 uitgevoerd worden (NELOS 94-tabellen)! Let er op dat het back-upmiddel adequaat en compatibel is. Een back-upmiddel is een redelijk accurate manier van decompresseren en de uit te voeren decompressie komt overeen met een normale, mogelijk een weinig aangepaste decompressieduur. Indien alle back-up decompressiemiddelen niet meer zouden werken wordt er een nooddecompressie uitgevoerd (fles ledigen op 5 meter). Mocht de afgesproken duik een aangepaste nooddecompressie vereisen, dan is het belangrijk om dat hier eveneens af te spreken. Duik beëindigen indien: 1. 2. 3. 4.

De afgesproken tijd is verstreken. Maximale decotijd bereikt is. Reservelucht bereikt is. Er zich een incident voordoet.

Indien er zich één van deze vier situaties voordoet moet de duik beëindigd worden.

Pagina 122


December 2009

‘Deep stops’ volgens Richard Pyle: De ‘Pyle’ stops Indien je duikcomputer geen ‘deep stops’ aangeeft en je geen duikplan met planningssoftware berekend hebt, dan kan je ook de methode van Pyle toepassen. • • • • •

De ‘deep stop’ diepte (DSD) bevindt zich op de halve duikdiepte + de halve trapdiepte. De duur van elke ‘deep stop’ is één a twee minuten. Bij voorkeur kortere diepe ‘deep stops’ (1 min) en eventueel iets langere ondiepere ‘deep stops’ (2 min). Na de eerste ‘deep stop’ wordt er verder opgestegen tot de volgende ‘deep stop’. De diepte van de volgende ‘deep stop’ vind je door opnieuw op te stijgen naar halve diepte + halve trapdiepte. Indien je ‘deep stop’ slechts minder dan 10 meter onder je trapdiepte ligt, zijn er geen ‘deep stops’ meer en stijg je op tot je trapdiepte.

Formule:

DSD =

duikdiepte trapdiepte + 2 2

Pagina 123


December 2009

LIJST MET WOORDVERKLARINGEN A Area (oppervlakte). ANDI American Nitrox Divers Inc.: Een van de eerste organisaties die nitrox-opleidingen voor sportduikers aanbood. Deze organisatie gebruikt trouwens als enige de term "Safe Air". atm Atmosfeer; eenheid van druk. 1 atmosfeer komt overeen met 1,01325 bar. Bodemmengsel Ademmengsel dat de duiker tijdens het diepste gedeelte van de duik gebruikt. Bradycardie Abnormaal lage hartslag. CMAS Confédération Mondiale des Activités Subaquatiques. CNS Central Nervous System (CZS). CZS Centraal zenuwstelsel (CNS). CZS-zuurstofbelasting De mate waarin het centraal zenuwstelsel door de verhoogde zuurstofdruk belast wordt. Decompressiemengsel Ademmengsel dat de duiker tijdens het decompressiegedeelte van de duik (trappen) gebruikt. EAD Equivalent Air Depth (=ELD). ELD Equivalente luchtdiepte (=EAD) F Force (kracht). Fr Fractie; Decimale voorstelling van het gaspercentage. Het volstaat om het gaspercentage door 100 te delen om de gasfractie te bekomen. Heliox Ademmengsel bestaande uit helium en zuurstof (oxygen). hPa HectoPascal; Eenheid van druk. 1 hectoPascal = 100 Pascal. 1 Pascal = 1 N / m2. IAND International Association of Nitrox Divers. Eerste organisatie die nitrox-opleidingen voor sportduikers aanbood, opgegaan in IANTD. IANTD International Association of Nitrox and Technical Divers. Ontstaan uit IAND, is IANTD nu een van de toonaangevende organisaties op het vlak van "technische" duikopleidingen voor sportduikers. Larynx Strottenhoofd. Luchtpauze Periode waarin men lucht aan een druk van 1 bar (ppO2 = 0,21 bar) ademt. Wordt voornamelijk gebruikt om periodes waarin men mengsels (lucht, nitrox, zuivere zuurstof ...) met hogere ppO2’s ademt, af te wisselen met een periode waarin men lucht ademt

Pagina 124


December 2009

aan een druk van 1 bar (ppO2 = 0,21 bar). Daardoor zal de zuurstofbelasting dalen. Alle 90 minuten zal de zuurstofbelasting halveren. Metabolisme Stofwisseling. N Newton; eenheid van kracht. Nausea Misselijkheid. NOAA National Oceanic and Atmospheric Administration. (USA) OTU Oxygen Tolerance Unit; eenheid van "zuurstofvergiftiging van de longen”. Ontstaan uit de vroegere UPTD (Unit Pulmonary Toxicity Dose). Parest(h)esieën Onjuiste gevoelswaarnemingen. p Pressure; in de Angelsaksische literatuur vaak ook genoteerd als P. pp Partial Pressure (partiële druk). In de Angelsaksische literatuur vaak ook als PP of Pp genoteerd. Pa Pascal; eenheid van druk. 1 Pa = 1N/m2 psi Pounds per Square Inch (pond per vierkante duim). 1 pond = 0,454 kg; 1 duim = 2,54 cm; 1 psi = 0,06895 bar. Rebreather Ademtoestel dat het uitgeademde gas zuivert van CO2, eventueel zuurstof toevoegt en dit vervolgens terug naar het inademcircuit stuurt. S-factor Symbool van oververzadiging (tabellen). TDI Technical Diving International. Ontstaan uit IANTD. Trimix Ademmengsel bestaande uit 3 gassen, gewoonlijk stikstof, helium en zuurstof. Zuurstofbelasting van de longen De mate waarin de longen door de verhoogde zuurstofdruk belast worden. Zuurstoftolerantie Mate waarin zuurstof door het organisme of delen ervan wordt verdragen. BND Basis-Nitrox-Duiker. EANx Enriched Air Nitrox. x staat voor het percentage zuurstof. GND Gevorderde Nitrox-Duiker NI Nitrox-Instructeur. Nitrox I-tabel Door NOAA uitgewerkte decompressietabel voor nitrox 32. Nitrox II-tabel Door NOAA uitgewerkte decompressietabel voor nitrox 36. P Symbool van vermogen

Pagina 125


December 2009

BIBLIOGRAFIE US Navy Manual Vol II Mixed Gas TDI : nitroxcursussen ANDI : nitroxcursussen IANTD : nitroxcursussen Deeper into Diving - John Lippmann CMAS Mixed Gas Diving Standards CMAS Standards pour la Plongée aux Mélanges Mixed Gas Diving - Tom Mount & Bret Gilliam Deep into Blue Holes - Rob Palmer An Introduction to Technical Diving - Rob Palmer NELOS-cursus NELOS-Infomap

REDACTIE Deze vernieuwde cursus GND werd gemaakt door de werkgroep ‘GND 2009’, opgericht door de NELOS Sectie Duik Technieken. Leden van de werkgroep:

• • • • • •

Hilde Stallaert Kurt Lommens Glenn Tessens Rik Olivier Stef Teuwen Michel Declercq

Wim Van Doeselaer stond in voor de finale revisie en taalcontrole.

Pagina 126

CMAS heeft normen en regels ontworpen in verband met het nitroxduiken

Recommend Documents