CLUSTERPROJECT E-LEARNING

CLUSTERPROJECT E-LEARNING 1

INLEIDING.................................................................................................................................................. 3 1.1 1.2

2

VRAAGSTELLING EN DOELSTELLING ............................................................................................. 6 2.1 2.2 2.3

3

ECONOMISCHE BELANG KENNIS .......................................................................................................... 23 ECONOMISCH BELANG E-LEARNING .................................................................................................... 23 DEFINITIE E-LEARNING........................................................................................................................ 23 AANSLUITING NATIONAAL BELEID ...................................................................................................... 24 INTERNATIONALE CONCURRENTIEPOSITIE........................................................................................... 26 KENNISINFRASTRUCTUUR EN KENNISPOTENTIEEL............................................................................... 26 RELATIE MET ANDERE SECTOREN........................................................................................................ 27

BIJLAGE 3, KETENBENADERING ...................................................................................................... 28 9.1 9.2 9.3 9.4

10

AANLEIDING CLUSTERPROJECT E-LEARNING ....................................................................................... 20 KANSEN OP DE MARKT ........................................................................................................................ 20 KNELPUNTEN OP DE MARKT ................................................................................................................ 21 AANBEVELINGEN TASK FORCE E-LEARNING ...................................................................................... 21 CONCLUSIE ......................................................................................................................................... 22

BIJLAGE 2: ECONOMISCH KADER E-LEARNING......................................................................... 23 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7

9

PENVOERDER NAMENS DE DEELNEMENDE CLUSTERPROJECTPARTNERS .............................................. 13 CLUSTERPROJECTPARTNERS ............................................................................................................... 13 PROJECTORGANISATIE......................................................................................................................... 14 OVERLEGSTRUCTUUR ......................................................................................................................... 17 COMMUNICATIE .................................................................................................................................. 17

BIJLAGE 1: AANLEIDING E-LEARNINGCLUSTER........................................................................ 20 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5

8

FASE 1, DEELCLUSTER CONTENTONTSLUITING ................................................................................... 11 FASE 2, DEELCLUSTER CONTENTONTWIKKELING ................................................................................ 11 FASE 3, DEELCLUSTER CONTENTPRESENTATIE EN –DISTRIBUTIE ........................................................ 11

PROJECTCONFIGURATIE ................................................................................................................... 13 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

7

SELECTIECRITERIA .............................................................................................................................. 10 SAMENWERKINGSVERBANDEN BINNEN HET CLUSTER ......................................................................... 10 OPEN STRUCTUUR ............................................................................................................................... 10

PROJECTINHOUD EN FASERING ...................................................................................................... 11 5.1 5.2 5.3

6

KWALITATIEVE EFFECTEN ..................................................................................................................... 8 KWANTITATIEVE EFFECTEN .................................................................................................................. 8

PROJECTAANPAK.................................................................................................................................. 10 4.1 4.2 4.3

5

VRAAGSTELLING ................................................................................................................................... 6 DOELSTELLING...................................................................................................................................... 6 CONCRETE DOELEN ............................................................................................................................... 7

EFFECTEN .................................................................................................................................................. 8 3.1 3.2

4

WOORD VOORAF ................................................................................................................................... 3 VERANTWOORDING............................................................................................................................... 3

MODEL KETENBENADERING ................................................................................................................ 29 KETEN VOOR HERGEBRUIK VAN CONTENT .......................................................................................... 30 KETENBENADERING IN HET E-LEARNINGCLUSTER............................................................................... 30 CONCLUSIE ......................................................................................................................................... 31

BIJLAGE 4: EDUSTANDAARD ............................................................................................................. 32

Clusterproject E-learning

10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 11

BIJLAGE 5: RELATIE EN AFSTEMMING MET ANDERE INITIATIEVEN ................................ 33 11.1 11.2 11.3

12

AFSPRAKEN EN STANDAARDEN? ......................................................................................................... 32 ONDERWIJSTECHNOLOGISCHE SPECIFICATIES EN STANDAARDEN........................................................ 32 WAAROM EDUSTANDAARD?............................................................................................................... 32 HET ONTSTAAN VAN EDUSTANDAARD................................................................................................ 32 HET BESTUUR .....................................................................FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD.

SAMEN SNEL OP GLAS (SSOG) ........................................................................................................... 33 PARKMANAGEMENT EN VERGLAZEN BEDRIJVENTERREINEN ............................................................... 34 INNOVATIEVE ACTIEPROGRAMMA GRONINGEN (IAG) ....................................................................... 34

BIJLAGE 6: VERKLARENDE WOORDENLIJST .............................................................................. 35

INDEX FIGUREN Figuur 1, Organisatiestructuur ............................................................................................................................. 15 Figuur 2, Model ketenbenadering ......................................................................................................................... 29 Figuur 3, Schematisch overzicht E-learningcluster in relatie tot de omgeving..................................................... 33 INDEX TABELLEN Tabel 1 - Overzicht deelnemende partijen fase 1 .............................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Tabel 2 - Belangstellende partijen fase 2 .........................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Tabel 3- Belangstellende partijen fase 3 ..........................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Tabel 4 - Overzicht ondersteunende partijen ........................................................................................................ 13 Tabel 5 - Deelnemende kennisinstellingen .......................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Tabel 6 - Kennisleveranciers............................................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Tabel 7 - Stuurgroep.........................................................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Tabel 8 - Stuurgroep.........................................................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Q-modus BV

2/38


1 Inleiding 1.1

Woord vooraf

Dit document omschrijft een aanvraag voor een Kompasbijdrage, bedoeld voor het opzetten van een e-learningcluster in Noord Nederland. In de verantwoording hieronder wordt omschreven wat de aanleiding is voor deze aanvraag en wordt een globaal beeld geschetst van het cluster. Daarna volgen diverse hoofdstukken waarin een specifieke uitwerking van het cluster wordt beschreven. Hierbij wordt gekeken naar de vraag, het doel, de economische werking en de praktische invulling van het e-learningcluster. Dit cluster bestaat uit drie fases. 1.2

Verantwoording

In 2005 hebben ongeveer 40 stuwende en innovatieve bedrijven in Noord Nederland samen met enkele kennisinstellingen besloten te gaan samenwerken op het gebied van e-learning. E-learning is, kort gezegd, leren met hulp van ICT-middelen1. E-learning maakt tijd- en plaatsonafhankelijk leren mogelijk, waardoor leren goedkoper en effectiever kan plaatsvinden. De samenwerking is tot stand gekomen als vervolg op de Task Force E-learning2. De betrokken bedrijven hebben besloten de samenwerkingsverbanden en de projecten verder te ontwikkelen door een cluster te vormen. Inmiddels is de behoefte aan goede elearningtoepassingen alleen maar gegroeid. Ook is er na de eindrapportage van de Task Force3 een landelijke standaard voor e-learning ontstaan4. Deze moet als solide basis van alle projecten van het e-learningcluster gaan dienen en kennisuitwisseling stimuleren. Het e-learningcluster is een ambitieus project. Het bestaat uit ongeveer 15 verschillende elearningprojecten die resulteren in een prototype. De meeste projecten worden ontwikkeld door twee of drie bedrijven, samen met één of meer kennisleveranciers. De bedrijven zijn voornamelijk stuwende ICT-bedrijven, die zich op verschillende aspecten binnen de ICTsector profileren. Er wordt binnen het cluster ook samengewerkt met stuwende bedrijven met andersoortige relevante kennis, zoals onderwijskundige kennis. De bedrijven zijn onderling niet of nauwelijks concurrerend en hebben elk een eigen inbreng in de samenwerking. Die inbreng bestaat uit een eigen financiële bijdrage en uit kennis en capaciteit. Ook heeft elk bedrijf een kennisvraag (behoefte aan kennis), die binnen het cluster beantwoord kan worden.

Onderwijs of marktsector? Deelnemers: De deelnemers van het e-learningcluster zijn marktpartijen. Daar waar in de projecten onderwijspartijen worden genoemd, spelen zij een rol als afnemer en niet als deelnemer. Afnemers: De projecten van het e-learningcluster richt zich nadrukkelijk niet alleen op het onderwijs als afnemer, maar vooral op het bedrijfsleven. 1 Zie bijlage 2, Het economisch kader van e-learning. Paragraaf 10.2 geeft de definitie van e-learning 2 Zie bijlage 1, Aanleiding e-learningcluster 3 Eindrapportage Task Force E-learning, 2005. 4 EduStandaard

Q-modus BV

3/38


De activiteiten in het cluster worden verdeeld in drie fases. Deze fasering heeft te maken met de verschillende typen e-learningproducten die ontwikkeld worden5. De producten uit de drie fases vormen samen een keten. Samenwerking in deze keten biedt grote meerwaarde, omdat sneller en goedkoper geproduceerd kan worden. Aangesloten bedrijven kunnen immers gebruik maken van de kennis, ervaring en tools van andere bedrijven en er wordt voorkomen dat iedereen opnieuw het wiel gaat uitvinden. Het e-learningcluster krijgt een open karakter. Nieuwe bedrijven kunnen zich aansluiten, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Het noordelijke e-learningcluster past daarmee open innovatie6 toe. Door deze moderne wijze van samenwerking kunnen meer bedrijven tegelijkertijd een grotere innovatiekracht ontplooien. De activiteiten binnen de samenwerking draaien vooral om nieuwe internationale standaards7. De standaards zijn ontwikkeld om betere e-learningproducten te realiseren die goedkoper geproduceerd kunnen worden. Op dit moment wordt in Nederland (en daarbuiten) door ontwikkelaars nog niet massaal gebruik gemaakt van deze nieuwe standaards. Dat betekent dat in de regio waar een groot aantal partijen gezamenlijk deze standaard omarmt, een concurrentievoordeel ontstaat doordat men sneller en goedkoper kan produceren. Nieuwe technologieën en producten, die binnen het cluster rond deze standaards worden ontwikkeld, worden door het cluster gezamenlijk marktrijp gemaakt. Een gevolg daarvan is dat meer uitwisseling van producten tot stand komt. Door het gebruik van standaards is het immers gemakkelijker materiaal te gebruiken dat elders ontwikkeld is en van dezelfde standaard gebruik maakt. De marktwerking ontstaat in de regio, maar daarna ook daarbuiten. Daarmee kan dit cluster een groot marktaandeel8 veroveren. De voordelen van een e-learningcluster zijn: • • • • • •

•

Het stimuleren van samenwerking en kennisuitwisseling, waardoor ook kleinere bedrijven met een beperkt R&D budget de stap naar e-learning kunnen nemen. Het organiseren van ijkmomenten in de vorm van bijeenkomsten en vergaderingen. Het bij elkaar brengen van kennisinstellingen en bedrijven. Het propageren van de EduStandaard voor data-uitwisseling, om te garanderen dat elearningcontent nu en in de toekomst kan worden uitgewisseld en uitgebreid. Het opzetten van een ondersteuningsplatform (website, internet forums en wat dies meer zij), waarin betrokken partijen kennis en ervaring kunnen uitwisselen. Het waken voor de voortgang van de projecten. Een project dat deel uitmaakt van een cluster, leeft niet op een eiland. De uitvoerende partij zal regelmatig moeten rapporteren en andere partijen zullen interesse hebben in de voortgang. Het initiëren van clusteroverstijgende activiteiten, zoals het zoeken naar toepassingen buiten de regio en het publiceren in nationale en internationale media.

5 Zie hoofdstuk 4, Ketenbenadering 6 Zie bijlage 5, Verklarende woordenlijst. 7 Zie bijlage 3, Edustandaard 8 Zie ook de resultaten van de marktverkenning, paragraaf 9.2, kansen op de markt. Hier wordt de omvang van de e-learningmarkt in Nederland vermeld

Q-modus BV

4/38


Niet alleen de deelnemende partijen, maar ook andere MKB-bedrijven zullen belangrijke partners voor het cluster zijn, maar dan als afnemers. De eindproducten van het elearningcluster zijn niet alleen bedoeld voor het onderwijs, maar vooral voor het bedrijfsleven. Een deel van het e-learningcluster zal zich richten op het aanbieden van moderne leermiddelen, die tijd- en plaatsonafhankelijk door werknemers in het bedrijfsleven kunnen worden gebruikt. Het resultaat is dat medewerkers intensiever en sneller van nieuwe kennis worden voorzien. Daarmee kan de innovatie in het e-learningcluster ten goede komen aan het hele noordelijke bedrijfsleven. Zo is samenwerking gezocht met enkele breedbandprojecten (o.a. verglazen van bedrijventerreinen in Groningen en Drenthe), waardoor infrastructuur en content tegelijkertijd en in samenhang worden ontwikkeld. Als meer producten worden uitgewisseld, is er ook meer marktwerking. En marktwerking resulteert in meer omzet. Cruciaal voor economische groei van en in Noord Nederland is de ontwikkeling van diensten en producten, waarbij kennis, multimedia en andere informatieproducten middels telecommunicatienetwerken buiten de regio worden geëxporteerd. Hiermee wordt tevens cash flow naar de regio gegenereerd. Het mag duidelijk zijn dat e-learning bij uitstek geschikt is voor dit doel. Concluderend kan worden vastgesteld dat de tijd rijp is voor e-learning in Noord Nederland: •

•

•

•

E-learning is inmiddels volwassen geworden en een Nederlandse standaard9 voor elearning data-uitwisseling is een feit. Geen enkele regio in Nederland heeft nog een dermate brede samenwerking tot stand gebracht die de voordelen van deze standaard benut. De Task Force E-Learning heeft een grote verscheidenheid aan projecten opgeleverd, waardoor gesteld kan worden dat er in deze regio een groot enthousiasme bestaat voor het ontwikkelen van e-learningtoepassingen. Het ICT klimaat in Noord Nederland is uiterst gunstig. Software, telecommunicatie en financiële diensten zijn hier bovengemiddeld vertegenwoordigd in vergelijking met het landelijk gemiddelde en initiatieven zoals Groningen Internet Valley trekken ICTondernemers massaal naar de regio. Dankzij projecten als “Samen Snel Op Glas”, verglazing bedrijven terreinen en een uitstekende ADSL- en kabelinternet-dekking in geheel Noord Nederland is de breedbandinfrastructuur, die een vereiste is voor e-learning toepassingen, in deze regio beschikbaar. Door samenwerking met de breedbandprojecten ontstaat een unieke proeftuin.

9 EduStandaard

Q-modus BV

5/38


2 Vraagstelling en doelstelling De resultaten van de Task Force E-learning schetsen een positief beeld van mogelijkheden die de e-learningmarkt biedt voor het noordelijke MKB. Een onverwacht groot aantal noordelijke marktpartijen ziet marktkansen, maar er zijn ook knelpunten. Dit roept een aantal vragen op. Het economisch kader en de gehanteerde definitie van e-learning zijn te vinden in bijlage 2 (hoofdstuk 7). 2.1

Vraagstelling

Op welke wijze kan ondersteuning geboden worden bij het ontwikkelen van marktkansen op het gebied van e-learning? Gelet op de aanbevelingen die na afronding van de Task Force E-learning zijn gedaan, waarbij gewezen wordt op het belang van samenwerking, is een aanvullende vraag of de ingediende projecten zelfstandig moeten worden ontwikkeld, of dat er een zinvolle samenhang kan worden gecreëerd (ook is aandacht voor gesignaleerde knelpunten gewenst). 2.2

Doelstelling

Het bundelen van kansrijke e-learning initiatieven met gemeenschappelijke kenmerken, waardoor, door open innovatie, een sterk en duurzaam cluster wordt gevormd in Noord Nederland dat succesvol en concurrerend is op de e-learningmarkt in Nederland. Daarbij worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: 1. 2. 3. 4.

Regionale ontwikkeling wordt bevorderd Het regionale krachtenveld wordt benut De kennisinstellingen en overheid spelen een belangrijke rol Het gehele proces wordt beschouwd als een entrepreneurial proces (uitgaan van kansen)

De hoofddoelen van het e-learningcluster zijn: -

Samenwerken om markgerichte initiatieven te realiseren Samenwerken om nieuwe marktkansen te creëren door gebruik te maken van het regionale krachtenveld, de kennisinstellingen en overheid, en te kiezen voor een pro-actieve aanpak waarbij marktkansen benut worden

De subdoelen van het e-learningcluster zijn: -

Het opdoen en stimuleren van kennis en ervaring op gebied van (inter)nationale elearningstandaards Het ontwikkelen van nieuwe e-learning gerelateerde producten en diensten Het verhogen van het concurrentievermogen van de deelnemende bedrijven Het realiseren van omzetgroei Het bewerkstelligen van spin-off producten, processen en diensten voor het Noord Nederlandse MKB, zowel binnen als buiten de e-learningsector

Q-modus BV

6/38


-

2.3

Het verbeteren van de marktwerking tussen bedrijfsleven en kennisdragers Het stimuleren van sectoroverstijgende kennisuitwisseling tussen verschillende onderwijssectoren en verschillende branches in het noordelijke bedrijfsleven om te komen tot innovatieve producten, processen en diensten met een hoge toegevoegde waarde Het ontwikkelen van een e-learningnetwerk Het stimuleren van (kennisintensief) zelfstandig ondernemerschap Het stimuleren van samenwerking tussen midden- en kleinbedrijven en kennisinstellingen om kennisoverdracht en innovaties te bewerkstelligen (verbeteren van de kennisinfrastructuur) Het verhogen van het kennisniveau bij de deelnemende bedrijven

Concrete doelen

Het cluster zal minimaal 10 prototypen voortbrengen. Deze prototypen worden in nauwe samenwerking tussen bedrijven ontwikkeld. Het cluster heeft een open karakter, dus nieuwe bedrijven kunnen toetreden. Belangrijk voor de toekomst is dat de deelnemende bedrijven kennis opdoen over het werken met e-learning standaards. Na afronding van het cluster kunnen de bedrijven sneller en goedkoper nieuwe producten ontwikkelen door het toepassen van deze kennis. De relaties die zijn gelegd met kennisleveranciers bevorderen blijvende kennisoverdracht. Daarmee ontstaat een e-learningsector die zeer innovatief is en een stevige concurrentiepositie heeft. Dit heeft een aanzuigende werking, waardoor meer bedrijven zullen aansluiten. Vanwege het open karakter is dat ook mogelijk. Uiteindelijk is het doel dat er een gunstige e-learningcultuur ontstaat, vergelijkbaar met Energy Valley. Daarmee kan Noord Nederland (inter)nationaal een koppositie verwerven in de e-learningmarkt. Deze markt is sterk groeiend en heeft een grote omvang (in Nederland al minimaal € 700 mln in 200510), waardoor via dit cluster tientallen miljoenen euro’s aan omzet naar de noordelijke regio gehaald kunnen worden.

10 Zie Bijlage 1, aanleiding cluster E-learning. Zie ook onderzoek “De markt voor leren vernieuwen en vernieuwend leren”, Blaauw/Vellinga, 2005

Q-modus BV

7/38


3 Effecten 3.1

Kwalitatieve effecten

Het e-learningcluster sluit aan op de concrete projecten die de Task Force E-learning heeft opgeleverd. Door in samenhang te werken aan ontwikkelingen van een groot aantal van deze e-learningapplicaties ontstaat open innovatie. Hierdoor zal de sector voorzien worden van meer kennis en sectoroverstijgende netwerkcontacten en zullen nieuwe ontwikkelingen ontstaan. Door samenwerking en het gebruik van standaards is het aanbod minder versnipperd, zullen vraag en aanbod beter aansluiten en kan sneller en goedkoper geproduceerd worden. Dit stimuleert de marktwerking. Het cluster heeft een aanzuigende werking waardoor ook andere bedrijven zich zullen aansluiten. Ook deze bedrijven zullen gemakkelijker de markt weten te vinden. In de gehele (inter)nationale e-learingsector is tot nu toe sprake van beperkte marktwerking. Door de Open Innovatie-benadering wordt een zeer gunstige concurrentiepositie gecreëerd in Noord Nederland. -

-

3.2

Het concurrentievermogen van de deelnemende bedrijven zal toenemen De ondernemingen zullen in contact komen met nieuwe technieken en methoden en overtuigd raken van het nut en de potenties van innovatie Samenwerking tussen bedrijven onderling en met kennisinstellingen wordt geïntensiveerd. Dit is van groot belang, omdat daarmee de kennis kan worden verkregen en geborgd, die nodig is bij de ontwikkeling van producten, processen en diensten met een hoge toegevoegde waarde De kennisuitwisseling tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en de kennisinstellingen (de hogescholen en andere kennisinstellingen) zal toenemen De kennisinfrastructuur in Noord Nederland zal verbeteren Het kennisniveau van technisch personeel van de bedrijven zal toenemen (upgrading) waardoor het kennisniveau binnen de bedrijven toeneemt Er zullen spin-off innovaties ontstaan, die leiden tot nieuwe producten en productiemogelijkheden in Noord Nederland Het kennisniveau van werknemers van de deelnemende bedrijven wordt verhoogd. Daardoor wordt de employability van de werknemers vergroot

Kwantitatieve effecten

Bij de kwantitatieve effecten wordt uitgegaan van een gewenst minimum aantal. Op basis van de huidige aanmeldingen kan worden aangenomen dat de effecten hoger zijn. -

Minimaal 40 MKB ondernemingen gevestigd in Noord Nederland zullen zéér intensief met innovatie in contact komen Minimaal 4 kennisinstellingen zullen bijdragen aan kennistransfer naar de deelnemende ondernemingen Minimaal 10 gespecialiseerde ondernemingen zullen bijdragen aan kennistransfer naar de deelnemende ondernemingen Gedurende de loop van dit project wordt voor minimaal 30 fte aan werk gegenereerd

Q-modus BV

8/38


-

Er zullen door dit clusterproject minimaal 30 directe en 50 indirecte arbeidsplaatsen worden gecreëerd De geschatte behouden en/of nieuwe omzet bedraagt minimaal € 2.000.000 De geschatte omvang uitgelokte investeringen bedraagt minimaal € 5.000.000 Minimaal één publicatie in relevante vakbladen per deelproject, zijnde minimaal 10 publicaties zal plaatsvinden

Q-modus BV

9/38


4 Projectaanpak 4.1

Selectiecriteria

De projecten in het e-learningcluster worden eerst geselecteerd op basis van hun rol in de ketenbenadering. Vervolgens worden de projecten getoetst op de volgende aspecten: 1. Aanwezigheid van "launching customers", i.e. afnemers die meedenken en soms meewerken aan de ontwikkeling van het project in kwestie. 2. Realiteitszin van de projectaanvraag. 3. Uitvoerbaarheid van het project. 4. Inhoudelijke aansluiting binnen het geschetste kader. 5. Eigen bijdrage minimaal 65%, waarvan minstens 25% in cash. 6. Substantiële rol van stuwende MKB-bedrijven en kennisinstellingen. Tot slot wordt getoetst of het project een aandeel kan leveren in de ketenbenadering en in de totale kennisopbouw binnen het cluster. Nieuwe projecten worden geworven via het bestaande netwerk, via de media en via kanalen als: 4.2

Noordelijke Kamers van Koophandel ICT Platform ICT-vereniging Noord Nederland Syntens NOM Oproepen via de media Kennisinstellingen MKB Noord NGI Noord

Samenwerkingsverbanden binnen het cluster

De aard van de projecten is divers. Binnen het cluster wordt echter nauw samengewerkt op basis van de ketenbenadering. Zo zal het resultaat van deze samenwerking zijn dat een grote hoeveelheid content snel kan worden geproduceerd en worden vermarkt. 4.3

Open structuur

Het e-learningcluster kent een open structuur. Deelname is mogelijk voor nieuwe projecten die aan de doelstellingen voldoen. Door intensieve samenwerking zal kennisuitwisseling plaatsvinden. Door de open structuur zal altijd alle precompetitieve kennis beschikbaar zijn voor alle deelnemers. Nieuwe deelnemers zijn welkom, mits wordt geïnvesteerd en het beschikbare budget niet is uitgeput. Daarnaast dienen nieuwe deelnemers aan de criteria te voldoen en een meerwaarde te vormen voor het gehele cluster.

Q-modus BV

10/38


5 Projectinhoud en fasering Het clusterproject e-learning wordt opgebouwd uit verschillende projecten in drie verschillende fases van het project. Deze fases zijn zowel technische als economische deelclusters. De technische onderbouwing is te vinden in hoofdstuk 9 (Bijlage 3, Ketenbenadering). Het economische aspect is leidend. De drie fases vormen een keten van producten. De eindproducten van fase 1 worden ingezet voor fase 2. De producten van fase 2 worden weer gebruikt in fase 3. Zo ontstaat binnen het cluster het begin van het belangrijkste doel van het cluster: marktwerking. 5.1

Fase 1, deelcluster Contentontsluiting

Start 1 juli 2006, 3 maanden, met doorloop door het hele project. De start van het cluster wordt gevormd door een aantal projecten die vallen onder één schakel in de keten, namelijk het ontsluiten van content. In deze projecten worden de technische gereedschappen ontwikkeld waar andere projecten, gericht op contentontwikkeling (fase 2) en contentpresentatie en –distributie (fase 3), gebruik van kunnen maken. Deze fase is cruciaal, omdat de basis voor het gehele e-learningcluster hier gelegd wordt. Het gebruik van standaards voor leerobjecten (volgens de EduStandaard11) wordt in deze fase voor het gehele cluster in deze fase ontwikkeld. Uit de onderzoeken van de Task Force E-learning is gebleken dat, alhoewel er voldoende interesse bestaat te investeren in e-learning, marktwerking nog niet op gang komt. Dit komt omdat de ontwikkelaars van e-learningtoepassingen weinig of geen standaards gebruiken, waardoor de eindproducten niet uitwisselbaar zijn. 5.2

Fase 2, deelcluster Contentontwikkeling

Start 1 oktober 2006, 3 maanden met doorloop door het hele project. Een groot aantal projecten heeft als primair doel content te ontwikkelen. Alle content wordt ontwikkeld op basis van leerobjecten. Fase 1 en fase 2 zullen worden afgesloten met een symposium. Dit is dan ook het moment dat geïnteresseerde externe partijen die zich willen aansluiten kennis kunnen nemen van de ontwikkelingen. 5.3

Fase 3, deelcluster Contentpresentatie en –distributie

Start 1 januari 2007, 3 maanden met doorloop door het hele project Op basis van de opgedane kennis en ervaring is er mogelijkheid om meer projecten te laten aanhaken. Vooral projecten gericht op presentatie en distributie van content kunnen aansluiten. Ook hier is ontwikkelen en gebruik van de EduStandaard een belangrijk samenwerkingsaspect. Afstemming tussen de projecten geschiedt veelal via fora en de testomgeving op internet. 11

Zie bijlage 4: EduStandaard.

Q-modus BV

11/38


Q-modus BV

12/38


6 Projectconfiguratie 6.1

Penvoerder namens de deelnemende clusterprojectpartners

De Kamer van Koophandel Groningen treedt, in samenwerking met MKB Noord, op als zowel aanvrager als penvoerder. Contactpersoon is Bert Jan Hakvoort, directeur van de Kamer van Koophandel. 6.2

Clusterprojectpartners

Binnen het clusterproject e-learning worden de verschillende deelnemers in drie categorieën verdeeld: 6.2.1

Ondersteunende partijen Kennisleveranciers Deelnemers Rol ondersteunende partijen

De ondersteunende partijen zijn de penvoerder en aanvrager: de Kamer van Koophandel Groningen en Q-modus BV. Deze organisaties vervullen de rol van penvoerder/aanvrager en van projectcoördinator (zie paragraaf 6.3, projectorganisatie). Daarnaast vervullende deze partijen een essentiële rol om het clusterproject in zijn geheel te promoten en de uitkomsten van de deelprojecten te communiceren naar hun achterban. De kosten en inkomsten van het project worden gescheiden gehouden van de kosten en inkomsten van overige projecten die binnen de Kamer van Koophandel worden uitgevoerd. Organisatienaam Vestiging Kamer van Koophandel Groningen* Groningen Q-modus BV** Groningen

Contactpersoon Dhr. B.J. Hakvoort, directeur Mw. G.M. Vellinga

Tabel 1 - Overzicht ondersteunende partijen

* aanvrager en penvoerder ** uitvoerder en technisch projectmanagement Externen zoals accountantspartijen zijn ook te vatten onder de ondersteunende partijen. Deze partijen zullen nog nader worden benoemd gedurende de looptijd van het project. 6.2.2

Rol kennisleveranciers

De kennisleveranciers in de diverse deelprojecten kunnen kennisinstellingen en/of expertpartijen zijn. De kennisinstellingen zijn veelal instellingen zonder winstoogmerk en nemen deel in het project als marktpartij. Deze instellingen ontvangen hiervoor ter compensatie van deze diensten een vergoeding die marktconform is. Deze structuur garandeert dat wordt voldaan aan artikel 24, beschreven in de communautaire kaderregeling

Q-modus BV

13/38


inzake staatssteun voor O&O (96/C 45/06) van 17 februari 1996. De expertpartijen zijn deels commerciële partijen. Hun inzet in de projecten zal worden vergoed tegen marktconforme tarieven. 6.2.3

Rol deelnemers

Ten aanzien van deelnemende ondernemingen dient opgemerkt te worden dat zij binnen het clusterproject en de daaronder in uitvoering zijnde deelprojecten de volgende functies, soms meerdere tegelijk, kunnen hebben: 1. 2. 3.

Opdrachtgever Leverancier van toegepaste kennis en bijdragen in natura (uren en materialen) Uitvoerder van de binnen het cluster geformuleerde werkzaamheden tegen interne kosten plus opslag

6.3

Projectorganisatie

Om het clusterproject stuurbaar te houden is gekozen voor de formatie van de in het onderstaande beschreven projectorganisatie, zie Figuur 1, Organisatiestructuur. De projectorganisatie handelt via effectieve, efficiënte en transparante beslisprocedures. Daarnaast zal de projectorganisatie de direct betrokkenen in de deelprojecten (MKB ondernemers en kennisleveranciers) ontlasten op vlak van niet-inhoudelijk projectmanagement. De specialisten en ondernemers kunnen daardoor hun focus volledig op de technisch-inhoudelijke projectwerkzaamheden richten. Dat is de sleutel tot succes om de innovatieve acties tot bloei te laten komen. De projectorganisatie bestaat uit: 1. 2. 3. 4. 5.

Stuurgroep Kernteam Financieel-administratief backoffice Deelclusters Projecten

Hieronder worden de genoemde onderdelen van de projectorganisatie omschreven.

Q-modus BV

14/38


Stuurgroep Kernteam • •

Q-Modus B.V. Kamer van Koophandel Groningen

Fase 1 – deelcluster contentontsluiting Deelclustercoördinator

Fase 2 – deelcluster contentontwikkeling Deelclustercoördinator Fase 3 – deelcluster contentpresentatie en -distributie Deelclustercoördinator Figuur 1, Organisatiestructuur 6.3.1

Stuurgroep

De stuurgroep die het clusterproject begeleidt bestaat uit vertegenwoordigers uit verschillende organisaties. 6.3.2

Kernteam

Het kernteam draagt zorg voor het niet-inhoudelijke projectmanagement. Het kernteam wordt bemand door de clusterprojectcoördinator en de projectcoördinator vanuit de volgende organisaties: -

Kamer van Koophandel - clusterprojectcoördinator Q-modus BV - projectcoördinator

De clusterprojectcoördinator is verantwoordelijk voor de algehele clusterprojectleiding. Hij is verantwoordelijk voor de interne en externe communicatie, inclusief de

Q-modus BV

15/38


(rapportage)verplichtingen naar het Uitvoeringsorgaan SNN (inzake de Kompassubsidie). De clusterprojectcoördinator is voorzitter van het kernteam. De clusterprojectcoördinator en projectcoördinator hebben tot taak de verschillende deelclusters en projecten te monitoren en controleren op vlak van respectievelijk de financiële en inhoudelijke voortgang. 6.3.3

Financieel-administratief backoffice

Het kernteam wordt inzake het financieel-administratieve management van het clusterproject bijgestaan door het financieel-administratief backoffice. Voor het clusterproject e-learning is bij de Kamer van Koophandel een separate projectadministratie ingericht, geheel uitgelijnd op het specifieke karakter van het clusterproject. Dhr. J. Doorten zal het financieel-administratief backoffice voor het clusterproject bemannen. De financiële administratie voldoet aan de volgende eisen: -

6.3.4

Het project voert een zelfstandige administratie, die zodanig is ingericht dat op eenvoudige wijze alle rechtstreeks aan het project toe te rekenen subsidiabele kosten en de financiering daarvan kunnen worden afgelezen. De administratie mag ingezien worden en er wordt de gelegenheid geboden om deze in te zien. De projectadministratie zal tot 5 jaar na het Kompas programma (2013) bewaard blijven. Er sprake is van adequate functiescheiding met betrekking tot de uitvoerende werkzaamheden en de financiële handelingen. Voortgangsrapportages worden tijdig ingediend. Deelclusters

Een deelcluster bestaat uit een aantal projecten. In elk deelcluster wordt samengewerkt rond één van de fases in de ketenbenadering, met de daarvoor relevante kennisvragen. Omdat elk projectteam ook een zekere hoeveelheid kennis aanbiedt, zal een deel van die kennisvragen binnen het deelcluster beantwoord kunnen worden. Voor het overige deel zal kennis ook buiten de deur moeten worden gezocht, waardoor voor een deelcluster een specifieke groep kennisleveranciers kan worden aangewezen. De deelclusters worden gecoördineerd door een deelclustercoördinator. Een deelclustercoördinator is verantwoordelijk voor de afstemming tussen de verschillende projecten en voor communicatie naar de projectcoördinator. De deelclustercoördinator heeft voornamelijk een inhoudelijke taak. 6.3.5

Projecten

Een project wordt ontwikkeld door één of meer bedrijven. Een project maakt deel uit van een deelcluster. Elk project heeft een projectleider. De projectleider is verantwoordelijk voor de inhoudelijke voortgang van het project. De projectleider communiceert en rapporteert regelmatig naar de verantwoordelijke deelclustercoördinator over de projectvoortgang en de projectresultaten. Ook zorgt de projectleider voor het tijdig aanleveren van de benodigde formele projectbescheiden (projectvoortgangsverslagen, inhoudelijke voortgang, tussen- en

Q-modus BV

16/38


eindrapportages, urenlijsten, financiële voortgang, etc.). De projectleider heeft dus zowel een inhoudelijke als een administratieve taak. 6.4

Overlegstructuur

Het clusterproject e-learning is een ambitieus en complex project waarbij vele partijen zijn betrokken. Om te waarborgen dat dit clusterproject succesvol en verantwoord verloopt, is het essentieel een efficiënte projectorganisatie een effectieve aansturing te geven. Deze aansturing moet zodanig van opzet zijn, dat de inhoudelijke mensen zich op de inhoud kunnen concetreren en de administratief-technische afhandeling van de projecten zoveel mogelijk in handen van het kernteam wordt gelegd. De stuurgroep concentreert zich op de voortgang in grote lijnen, de behaalde resultaten en het verantwoord gebruik van de ingezette middelen. Overleg binnen het clusterproject vindt plaats op drie niveaus: -

Stuurgroep (2 maal per jaar) Kernteam (4 maal per jaar en tussen clusterprojectcoördinator en projectcoördinator per groep deelprojecten en verder zo vaak als tussentijds nodig) Deelproject (zo vaak als nodig en minimaal 4 maal per jaar tussen projectleider en projectcoördinator)

Van ieder overleg worden verslagen opgesteld en gepubliceerd op een exclusief deel van het e-learning cluster forum op internet. Op tijdstippen dat kritische beslissingen op projectniveau ofwel op clusterprojectniveau moeten worden genomen, zullen extra bijeenkomsten worden georganiseerd. De samenstelling van deze bijeenkomsten wordt afgestemd op de voorliggende problematiek. 6.5

Communicatie

6.5.1

Communicatieplan

Voor wat betreft de interne en externe communicatie zal een communicatieplan met procedures worden opgesteld, dat als richtlijn dient voor het kernteam en de deelnemende partijen. Het opstellen van een communicatieplan is van groot belang, omdat de projecten die onder het clusterproject worden uitgevoerd op verschillende momenten starten en eindigen. In het communicatieplan is aangegeven op welke wijze de interne en externe communicatie verloopt. In het communicatieplan is beschreven op welke wijze de rapportageverplichtingen naar het Uitvoeringsorgaan SNN worden uitgevoerd, op welke wijze de beoogde doelgroepen worden benaderd en op de hoogte worden gesteld van de bereikte resultaten en op welke wijze in de media wordt gepubliceerd. De uitvoering van het communicatieplan is de verantwoordelijkheid van de clusterprojectcoördinator in samenspraak met het kernteam. 6.5.2

Verplichte rapportages.

Q-modus BV

17/38


Rapportage naar het Uitvoeringsorgaan SNN inzake de Kompas-regeling wordt gereguleerd volgens de afspraken die zijn vastgelegd in het communicatieplan. 6.5.3

Kennisoverdracht doelgroepen

Kennisoverdracht aan de doelgroepen, die belang hebben bij de resultaten van de projecten en innovatieve acties, vindt plaats via de publicitaire weg ofwel via informele en formele kanalen. Hierbij kunt u denken aan tijdschriften, newsletters, websites, email contact, blogs, podcasts en forums. De deelprojecten die worden uitgevoerd binnen het e-learningclusterproject dienen als aanjagers voor vervolgactiviteiten. De projectorganisatie is erop gericht de deelprojecten succesvol te laten verlopen. Daarnaast is het een taak van de projectorganisatie en het kernteam specifiek om vervolgprojecten te initiëren en te ontwikkelen.

Q-modus BV

18/38


6.5.4

Publicaties

De resultaten van de projecten zullen actief worden gepubliceerd in vakbladen voor de partijen die onderdeel uitmaken van de projecten, i.e. technologiebladen, branchebladen en overheidsbladen. Er zal aan relevante symposia worden deelgenomen en indien mogelijk worden deelresultaten in lezingen gepresenteerd. Indien de uitkomsten daartoe aanleiding geven zullen wetenschappelijke publicaties worden opgesteld. 6.5.5

Media-aandacht

Media-aandacht zal worden getrokken indien de projectresultaten daarvoor aanleiding geven. Concreet kan daarbij worden gedacht aan het uitbrengen van een persbericht bij de start van het clusterproject. Tussentijds zullen eveneens persberichten worden uitgegeven, indien de projectresultaten daartoe aanleiding geven. De eindresultaten zullen eveneens via deze kanalen in de openbaarheid worden gebracht.

Q-modus BV

19/38


7 Bijlage 1: Aanleiding E-learningcluster 7.1

Aanleiding clusterproject e-learning

De markt voor e-learning is volop in ontwikkeling. Nu hardware en breedband internet steeds algemener beschikbaar zijn, groeit de behoefte aan e-learningtoepassingen in het bedrijfsleven, het onderwijs en bij consumenten. De grootste voordelen van e-learning zijn flexibiliteit en kostenbesparing, omdat tijd- en plaatsonafhankelijk leren mogelijk is. Het Adviescollege voor de Markt (AMa12) heeft opdracht gegeven voor het uitvoeren van de Task Force E-learning. Deze verkenning had als belangrijkste doel het stimuleren van marktinitiatieven op het gebied van e-learning. Uit onderzoek bleek dat een groot aantal Midden- en Kleinbedrijven (MKB) in Noord Nederland zich actief wil gaan richten op de groeiende e-learningmarkt. Deze Task Force heeft dan ook een groot aantal marktinitiatieven opgeleverd. In plaats van de verwachte vijf pilots werden er maar liefst 30 projecten geïdentificeerd met 70 marktpartijen uit het MKB. 7.2

Kansen op de markt

Naast het identificeren van projectideeën en initiatieven, is als onderdeel van de Task Force E-learning een marktverkenning uitgevoerd. Uit de marktverkenning is gebleken dat de elearningmarkt een aanzienlijke omvang heeft en snel groeit. Met een marktomvang in het regulier onderwijs van naar schatting tussen de 200 en 400 miljoen euro en een marktomvang bij de bedrijfsopleidingen van 500 miljoen euro, was de totale omvang van de Nederlandse elearningmarkt in 2005 al minimaal 700 miljoen euro. Hierbij is de consumentenmarkt nog niet meegerekend13. Op basis van de toenemende vraag naar kennis mag worden aangenomen dat de e-learningmarkt sterk zal groeien. Ook de aandacht voor “levenslang leren” zal hierin een belangrijke rol spelen. De komende jaren worden hierdoor een sleutelperiode in de ontwikkeling van een nationale, Europese en wereldwijde e-learningmarkt. In de afgelopen periode zijn standaards ontwikkeld14 die de kern zullen vormen voor de e-learningapplicaties van de toekomst. Hiermee kan een omslag worden gemaakt van dure arbeidsintensieve klantspecifieke systemen naar flexibele oplossingen, waarmee bepaalde content kan worden toegepast voor verschillende opleidingsbehoeften. Noord Nederland heeft de potentie om hierbij een leidende rol te spelen. Door de aanwezigheid van kennisinstellingen (Rijksuniversiteit Groningen, Hogescholen o.a. met PABO’s, etc.), educatieve uitgeverijen (Wolters-Noordhoff, etc.) en een sterke ICT-sector is de potentie aanwezig om een onderscheidende succesvolle e-learningsector in Noord Nederland te ontwikkelen. Door de Task Force E-learning is een groot aantal initiatieven gesignaleerd waarbij de hiervoor genoemde partijen een rol spelen. De relaties tussen deze 12 Adviescollege voor de Markt. Dit college is een onafhankelijk adviesorgaan van het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN). Het SNN wil tot 2010 in de drie noordelijke provincies 43.000 extra arbeidsplaatsen creëren. Het Adviescollege voor de Markt vormt daarbij de schakel tussen het bedrijfsleven en de overheid en richt zich op het deelprogramma Economische kernzones en versterking marktsector. 13 Zie onderzoek “De markt voor leren vernieuwen en vernieuwend leren”, Blaauw/Vellinga, 2005 14 Zie bijlage 2, Edustandaard

Q-modus BV

20/38


partijen zijn in de afgelopen periode geïntensiveerd, waarmee een breed draagvlak is ontstaan voor een innovatief cluster van e-learningprojecten in Noord Nederland. De aanwezigheid in Noord Nederland van GN-IX en FR-IX en infrastructuurprojecten voor primair onderwijs (‘Samen Snel op Glas’) en bedrijfsleven (glasvezelringen als in het project ‘Drenthering Zuidoost-Drenthe/Veenkoloniën’) biedt een ideale proeftuin voor het ontwikkelen, demonstreren en vermarkten van innovatieve e-learningapplicaties. Hiermee kan het noordelijke bedrijfsleven een belangrijk marktaandeel veroveren in de groeiende elearningmarkt en kan substantiële omzet en hoogwaardige werkgelegenheid worden gerealiseerd bij deze bedrijven. Er zijn echter ook knelpunten. 7.3

Knelpunten op de markt

Op de e-learningmarkt lijken kansen te over te zijn. Maar er zijn ook enkele knelpunten die het betreden van deze groeiende markt bemoeilijken. 7.3.1

Versnippering

De e-learningmarkt is erg versnipperd. Er zijn veel initiatieven die geen relatie hebben met elkaar en met andere ontwikkelingen. Ontwikkelaars hebben onvoldoende kennis van standaards en van de ontwikkelingen die in de onderwijssector plaatsvinden. Men bouwt eigen oplossingen die voor de specifieke opdrachtgever in een één op één-relatie worden ontwikkeld. Deze eindproducten kunnen niet op de markt worden gebracht, omdat ze niet aan standaards voldoen. 7.3.2

Marktwerking

Verder worden in de marktwerking van educatieve content hiaten geconstateerd. Marktwerking komt pas op gang als content beschikbaar is en hergebruikt kan worden. Er is wel content, maar deze is onvoldoende vindbaar en beschikbaar, en circuleert daardoor niet. Doordat hergebruik van content nauwelijks plaatsvindt, komt marktwerking onvoldoende op gang. 7.4

Aanbevelingen Task Force E-learning

Om als MKB-bedrijf te profiteren van deze groeiende markt is het van belang dat er wordt samengewerkt. Door gebrek aan kennis van nieuwe standaarden en onvoldoende zicht op ontwikkelingen in de onderwijssector kunnen bedrijven deze groeimarkt onvoldoende betreden. Door samen te werken kan gebruik gemaakt worden van elkaars kennis. Niet elk bedrijf hoeft eigen gereedschappen te gaan ontwikkelen, maar men kan gebruik maken van bestaande gereedschappen die slechts eenmalig en volgens standaards ontwikkeld worden. Hiertoe moet een cluster van partijen worden opgezet, waarin men de gelegenheid heeft om samen te werken en kennis te delen. Gerichte ondersteuning van deze partijen die zich in samenwerking op deze markt willen begeven vergroot de kans dat in Noord Nederland een sterk en duurzaam cluster ontwikkeld wordt. Dit is de aanleiding tot het opzetten van een elearningcluster.

Q-modus BV

21/38


7.5

Conclusie

In Noord Nederland is voldoende potentieel van kennis en kunde op het gebied van ICT en content. Er is bereidheid en enthousiasme om zich te begeven op de e-learningmarkt getuige het onverwacht grote aantal deelnemers. De markt voor e-learningtoepassingen is bijzonder interessant voor bedrijven omdat het een groeimarkt is. Deze groeimarkt bestaat uit business to business, onderwijs en consumenten. Bedrijven van verschillende signatuur kunnen hun plek in de markt vinden, vanwege de omvang en diversiteit van de markt. Ontwikkeling in samenhang en bundeling van de tot nu toe versnipperde initiatieven heeft een sterke meerwaarde, daar er van een cluster een hefboomwerking uitgaat. Het opnemen van standaards binnen het cluster heeft een duidelijke precompetitieve meerwaarde voor alle betrokkenen. Ook de projectindieners zien het voordeel van samenwerken en het ontwikkelen op basis van standaards, doordat zij niet ieder voor zich alle kennis in huis hoeven te hebben die bij het ontwikkelen van e-learningapplicaties vereist is. Het is belangrijk de taal van het onderwijs te spreken en relaties in het onderwijs te hebben. Door samen te werken met onderwijsinstellingen bij het ontwikkelen van nieuwe toepassingen, wordt het eenvoudiger de markt te betreden. In de gehele (inter)nationale e-learingsector is sprake van beperkte marktwerking. De noordelijke regio is geschikt om een koppositie in te nemen in de e-learningmarkt door een sterke ICT-sector en een uitstekende infrastructuur. Daarnaast is al een begin gemaakt met clustervorming, waardoor een samenwerkingsrelatie snel tot resultaat kan leiden. Dit kan leiden tot een succesvolle e-learningsector met (inter)nationale uitstraling. Door te kiezen voor Open Innovatie wordt een belangrijke belemmering in regionale ontwikkeling weggenomen en wordt een zeer gunstige concurrentiepositie gecreëerd in Noord Nederland.

Q-modus BV

22/38


8 Bijlage 2: Economisch kader e-learning 8.1

Economische belang kennis

In elk beleidsstuk dat gericht is op marktstimulering wordt aandacht besteed aan het belang van kennis. Er ontstaat een steeds grotere behoefte aan kennis, terwijl de ‘houdbaarheid’ ervan korter wordt. Daarom wordt het vergaren van kennis steeds belangrijker. E-learning kan bij het vergaren van die kennis in een grote behoefte voorzien. E-learning kan bijvoorbeeld voorzien in: -

Afstandsoverbrugging Tijd- en plaatsonafhankelijk leren Individuele leertrajecten (competentiegericht leren en onderwijs op maat) Intensief en snel leren

Ook wordt nieuwe kennis sneller beschikbaar bij gebruikers als het door middel van elearning beschikbaar wordt gesteld. De doorlooptijd om de stof bij de eindgebruiker te brengen is over het algemeen korter dan bij het ontwikkelen van traditionele leermiddelen zoals leerboeken (drukken en verspreiden) en cursussen (organiseren). Op het moment dat de e-learningapplicatie klaar is, is deze doorgaans ook direct beschikbaar voor de eindgebruiker (Just in Time, JIT). 8.2

Economisch belang e-learning

Gebruik van e-learning kan in belangrijke mate bijdragen aan het verbeteren van de concurrentiepositie van bedrijven en van regio’s, omdat sneller en effectiever kennis overgedragen kan worden. Naast de doelstellingen in het eEurope Program met betrekking tot het onderwijs, heeft de Europese Commissie ook als doel om een omgeving te creëren waarin burgers hun hele leven lang kunnen leren en kennis kunnen verwerven. Deze doelstellingen staan beschreven in de EC communicatie Making a European Area of Lifelong Learning a Reality. Zie ook: http://ec.europa.eu/education/policies/lll/life/index_en.html 8.3

Definitie e-learning

In het kader van dit project hanteren we de definitie zoals deze binnen de Europese Commissie gehanteerd wordt en die geldt voor alle landen die lid zijn van de Europese Unie. De Europese task force ten behoeve van de ontwikkeling van e-learning hanteert de volgende definitie: 'E-Learning: the use of new multimedia technologies and the Internet to improve the quality of learning by facilitating access to resources and services as well as remote exchanges and collaboration.' (The eLearning Action Plan: Designing tomorrow’s education, 2001)

Q-modus BV

23/38


De definitie van 'levenslang leren' zoals deze binnen de Europese Unie gehanteerd wordt, omvat al deze leeractiviteiten. Onder 'levenslang leren' wordt dan ook verstaan: ‘Alle leeractiviteiten die gedurende het hele leven ontplooid worden om kennis, vaardigheden en competenties vanuit een persoonlijk, burgerlijk, sociaal en/of werkgelegenheidsperspectief te verbeteren.’ Er mag aangenomen worden dat door ‘levenslang leren’ een sterk toenemende behoefte aan elearningmogelijkheden zal ontstaan. 8.4

Aansluiting nationaal beleid

Gelet op het hiervoor genoemde Europese beleid is het aannemelijk dat de afzetmarkt voor elearningproducten sterk zal groeien. Deze aanname wordt bevestigd door de speerpunten in het nationale beleid. Hierin worden door het ministeries van OC&W, EZ en interdepartementaal een aantal knelpunten benoemd en ontwikkelingen in gang gezet. Het beleid is enerzijds erop gericht de vraag te stimuleren. In het bedrijfsleven moet meer aan scholing worden gedaan (employability) en in het onderwijs moet meer gebruik worden gemaakt van ICT. Anderzijds is het beleid erop gericht dat het aanbod beter bij de vraag moet aansluiten. Knelpunten in het aanbod worden benoemd en worden ondersteund met nieuwe acties 8.4.1

Vraagstimulering

Nationaal actieprogramma 'een leven lang leren' 15 Het belang van scholing wordt groter, waardoor meer vraag zal ontstaan naar passende efficiënte scholing. “'Employability' ofwel het vermogen van mensen om werk te krijgen en te houden wordt van steeds groter belang. Niet alleen voor werkenden, maar ook voor werkgevers en daarmee voor de Nederlandse economie. Het is in eerste instantie aan werkgevers en werknemers om zélf te investeren in employability: investeringen in employability betekenen voor werkgevers een versterking van de concurrentiepositie en voor werknemers een betere positie op de arbeidsmarkt. Werkgevers en werknemers hebben dus een eigen én een gezamenlijk belang bij het vergroten van de inzetbaarheid.” Het nieuwe leren 16 Het belang van ICT in het scholingsproces (regulier onderwijs en scholing en training in het bedrijfsleven) wordt benadrukt. “De toegankelijkheid van het onderwijs kan verder worden vergroot door de inzet van ICT. ICT maakt meer maatwerk mogelijk en kan behulpzaam zijn bij een betere integratie van leertrajecten in het arbeidsproces” 15 Sociaal Economische Raad (SER), Advies nr. 02/10, 21 2002, Het nieuwe leren: advies over en leven lang leren in de kenniseconomie 16 Sociaal Economische Raad (SER), Advies nr. 02/10, 21 2002, Het nieuwe leren: advies over en leven lang leren in de kenniseconomie

Q-modus BV

24/38


ICT in het onderwijs 17 “In Leren met ICT wordt de katalyserende werking van ICT voor verschillende ontwikkelingen in het onderwijs beschreven. ICT is niet langer doel op zich maar een middel om andere doelen, zoals kwalitatief goed onderwijs en aansluiting van het onderwijs op de kennissamenleving, te realiseren. OCW wil de onderwijsinstellingen de ruimte bieden – binnen de randvoorwaarden van kwaliteit en toegankelijkheid – om zelf de verbeteringen en/of vernieuwingen door te voeren waar de kennissamenleving om vraagt, ook wat betreft de toepassing van ICT. De overheid weet zich verantwoordelijk voor een adequaat bekostigingsniveau en een advies- en ondersteuningsstructuur met aandacht voor kennisdisseminatie. Belangrijke rollen zijn weggelegd voor Kennisnet en ICT op School, ICTorganisaties van en voor het onderwijs. Kennisnet speelt een rol bij het realiseren van een kwalitatief hoogwaardig aanbod van relevante content en diensten, ICT op School fungeert als procescoördinator en consumentenorganisatie.” 8.4.2

Aanbod

Meer marktgericht aanbod 18 “Het idee dat in een moderne samenleving iedereen ook na het verlaten van de school moet blijven doorleren is breed geaccepteerd en wordt door de meeste Nederlanders ook positief gewaardeerd. Zo onderschrijft ruim driekwart van de Nederlanders de algemene stelling dat het van belang is om te blijven leren. Hoewel eerder is gebleken dat mensen daar in de praktijk nog vaak niet naar handelen, lijkt toch sprake te zijn van een cultuuromslag in de samenleving. Daarop moet worden ingespeeld. Het is de vraag of de onderwijsaanbodstructuur daarop is voorbereid. Voor het leeuwendeel van de scholingmarkt, namelijk de particuliere aanbieders lijkt dat het geval te zijn (zij het dat het aanbod beter in kaart gebracht zou moeten worden), maar de bekostigde instellingen moeten de cultuuromslag naar een marktgerichte instelling voor een leven lang leren goeddeels nog maken. Die omslag zal in de toekomst belangrijke effecten hebben op de organisatie van het onderwijs, de werkwijze van docenten, het cursusmateriaal, de toepassing van andere op de postinitiële markt toegesneden didactische concepten en op de toepassing en ontwikkeling van ICT in het onderwijs.” Verbeteren beschikbaarheid educatieve content 19 Knelpunten marktwerking “Het belang van educatieve content (digitaal onderwijsmateriaal op internet) wordt inmiddels door veel partijen onderschreven. Toch komt de markt nog onvoldoende op gang. Op internet zijn voldoende bronnen beschikbaar, maar die zijn lang niet altijd bruikbaar binnen het onderwijs. De beschikbaarheid, vindbaarheid en toepasbaarheid van vernieuwende on line leermiddelen moet verbeterd worden.” 17 Leren met ict, 2003-2005, beleidsplan OC&W 2003-2005 18 Sociaal Economische Raad (SER), Advies nr. 02/10, 21 2002, Het nieuwe leren: advies over en leven lang leren in de kenniseconomie 19 Maatschappelijke sectoren en ICT, een actieprogramma van de Rijksoverheid waarin het oplossen van maatschappelijke vraagstukken met behulp van ICT centraal staat, http://www.maatschappelijkesectorenenict.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=28&Itemid=27

Q-modus BV

25/38


Breedband in het Onderwijs 20 “Kansrijke initiatieven Het onderzoek laat zien dat de ontwikkeling van content en applicaties ter aanvulling op het onderwijs niet de voornaamste bottleneck vormt. Er zijn veel innovatieve ideeën en ambities en er is een rijk en pluriform aanbod van content en applicaties voor handen. Maar er zijn wel problemen met de vindbaarheid van geschikte content. Pas als de beschikbaarstelling en vindbaarheid goed geregeld is, kan pas echt vastgesteld worden hoe dekkend het contentaanbod is en of er nog behoefte is aan nieuwe contentontwikkeling. Op grond van onze analyse constateren we dat er een aantal ernstige problemen zijn om deze rijke scala van initiatieven te laten landen in de sector. De voornaamste bottleneck [wordt] gevormd door implementatieaspecten in projecten die veelal onderschat worden: hoe kunnen innovatieve ideeën en ambities daadwerkelijk omgezet worden in (grootschalige) ontwikkeling en geïntegreerd worden in het onderwijs? Hier gaat het om aspecten als: gebruikersacceptatie, continuïteit van de projecten, voldoende middelen voor marketing en organisatie, het niet kunnen vinden van goede verdienmodellen kunnen vinden etc.” 8.5

Internationale concurrentiepositie

Gebruik van e-learning in de regio De concurrentiepositie van het bedrijfsleven is in toenemende mate afhankelijk van de innovatiekracht. In het bedrijfsleven, en voornamelijk in Noord Nederland, is innovatie die leidt tot hoogwaardige economische activiteit daarom een belangrijke factor voor toekomstige economische ontwikkeling. Dat betekent dat het stimuleren van het gebruik van e-learning zal bijdragen aan het verbeteren van de concurrentiepositie van de noordelijke regio. Ontwikkeling van e-learning in de regio Met een marktomvang in het initieel onderwijs van naar schatting tussen de 200 en 400 miljoen euro en een marktomvang bij de bedrijfsopleidingen van 500 miljoen euro was de totale omvang van de Nederlandse e-learningmarkt in 2005 minimaal 700 miljoen euro, de consumentenmarkt niet meegerekend. Dat betekent dat het ontwikkelen van elearningtoepassingen door noordelijke bedrijven zal bijdragen aan het verbeteren van de concurrentiepositie van de noordelijke regio. 8.6

Kennisinfrastructuur en kennispotentieel

Het ontwikkelen van e-learningtoepassingen is een multidisciplinair proces. De benodigde disciplines zijn aanwezig in de regio, maar er wordt weinig samengewerkt. De ICT-sector zelf is versnipperd, en er is nauwelijks samenwerking met onderwijskundigen. Kennispotentieel is aanwezig bij de noordelijke HBO’s en bij de Rijksuniversiteit Groningen (RuG) (zoals de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen en het Academisch Onderwijscentrum van de RuG) en kennisinstellingen als TNO en het Telematica Instituut. 20 Maatschappelijke sectoren en ICT, een actieprogramma van de Rijksoverheid waarin het oplossen van maatschappelijke vraagstukken met behulp van ICT centraal staat

Q-modus BV

26/38


Ook een aantal bedrijven bezit hoogwaardige kennis. De deelnemende MKB-bedrijven zullen binnen het cluster intensief in contact komen met deze kennisleveranciers. Door de clusterbenadering wordt een betere kennisinfrastructuur ontwikkeld. 8.7

Relatie met andere sectoren

De belangrijkste samenwerking bij het ontwikkelen van de e-learningtoepassingen ontstaat tussen onderwijskundigen en ICT bedrijven. Maar ook tussen aanbieders en afnemers ontstaat een relatie. Binnen het e-learningcluster participeert een groot aantal ‘launching customers’. Deze denken mee in de ontwikkeling van het project en staan tevens garant voor afname. Deze ‘launching customers’ zijn afkomstig uit bedrijfsleven en onderwijsinstellingen. Veel MKB-bedrijven zijn in de snel groeiende e-learningmarkt gesprongen. Zij zijn echter niet alleen de initiators van nieuwe projecten. In veel gevallen zijn ze ook de afnemers van het product. Het project is dus vanuit twee perspectieven positief voor het MKB in (Noord) Nederland. Aan de ene kant verkrijgen zij door de samenwerking met andere organisaties nieuwe kennis voor het ontwikkelen van e-learningapplicaties. Aan de andere kant helpt het gebruik van de ontwikkelde applicaties het MKB bij het vergaren van nieuwe kennis. Door bijvoorbeeld plaatsen tijdonafhankelijk leren of bedrijfstrainingen wordt het voor MKB-ers eenvoudiger om nieuwe kennis op te doen.

Q-modus BV

27/38


9 Bijlage 3, Ketenbenadering In dit hoofdstuk wordt de ketenbenadering geïntroduceerd. Dit is een belangrijke ontwikkeling in e-learningtoepassingen en in de e-learningmarkt en is gebaseerd op standaards (zie bijlage 4, Edustandaard). In productieprocessen kan sprake zijn van een productieketen. De output van het ene proces is de input voor de volgende stap in het proces. Het doel is kostenbesparing. Een ketenbenadering is niet alleen van toepassing op de maakindustrie, maar kan ook worden toegepast op andere processen, zoals de ontwikkeling van e-learningprojecten. Centraal in de ketenbenadering van e-learningontwikkelingen staan leerobjecten (losse stukken lesmateriaal). Als verschillende leerobjecen los beschikbaar zijn en digitaal worden opgeslagen, ontstaat een bibliotheek, waardoor een docent, uitgever of opleidingsinstituut zelf snel leermateriaal kan samenstellen. Zo kunnen een animatie over de werking van een fiets of een les over klantvriendelijk communiceren bijvoorbeeld als aparte bestanden (leerobjecten) worden opgeslagen. Deze leerobjecten kunnen later in verschillende lessen worden gebruikt. De animatie over de fiets kan bijvoorbeeld worden gebruikt in een techniekles, maar ook in verkeerslessen. De les over klantvriendelijk communiceren kan worden gebruikt in het MBOonderwijs maar ook in bedrijfsopleidingen. Hiermee wordt hergebruik bevorderd. Hergebruik van content vergroot toepassingsmogelijkheden. Tevens worden ontwikkelingskosten verlaagd. Om bij de ontwikkeling van e-learningapplicaties een ketenbenadering na te streven, zijn standaards nodig om content uit te wisselen. Zowel de leerobjecten zelf als de software waarin leerobjecten worden gepresenteerd tot een geheel (presentatie) moeten op elkaar worden afgestemd door middel van standaards. Dit is te vergelijken met het gebruik van het bestandsformaat jpeg voor foto’s. Een jpeg-bestand (content) kan zowel in een Worddocument als in een HTML-document (presentatie) worden gebruikt. De volledige e-learningketen wordt hierna geïntroduceerd. 21

21

Kennisnet heeft in 2004 ook een ketenbenadering geïntroduceerd, http://contentketen.kennisnet.nl/programma/toelichting. Eind 2005 is door Kennisnet het Programmaplan Educatieve Contentketen gepresenteerd. Hier worden specifiek voor het reguliere onderwijs uitgangspunten geformuleerd om de contentketen centraal te stellen in het ontwikkelen van content. Voor scholing in het bedrijfsleven kunnen dezelfde uitgangspunten worden gehanteerd.

Q-modus BV

28/38


9.1

Model ketenbenadering

Ontwikkelen content (voorbeeldprojecten)

Ontsluiten content

Met opmaak: opsommingstekens en nummering

Presenteren en distribueren content

© Q-modus BV

Figuur 2, Model ketenbenadering Ketenbenadering De ketenbenadering bestaat uit vier aaneensluitende stadia 1. 2. 3. 4.

Ontwikkelen. Leerobjecten zijn de kleinst mogelijke elementen in een e-learningomgeving die hergebruikt kunnen worden. Deze elementen worden opgeslagen in een databasestructuur. Ontsluiten. Door het toekennen van metadata en het gebruik van een (semantische) zoekmachine kan een gebruiker de juiste leerobjecten zoeken en vinden. Presenteren. De leerobjecten kan een gebruiker (bijvoorbeeld een docent) in samenhang presenteren als een e-learningapplicatie. Distribueren. Tot slot kunnen de applicaties gedistribueerd worden. Ook leerobjecten kunnen gedistribueerd worden.

Q-modus BV

29/38


9.2

Keten voor hergebruik van content

In de keten van het ontwikkelen van een e-learningapplicatie, die gebaseerd is op hergebruik van content, zijn vier stadia te onderscheiden: 1. 2. 3. 4.

Ontwikkelen content Ontsluiten content (zoeken en vinden) Presenteren content Distribueren content

1. Ontwikkelen content: Leerobjecten Leerobjecten zijn de kleinst mogelijke elementen in een e-learningomgeving. Leerobjecten zijn te vergelijken met een paragraaf in een hoofdstuk. Een leerobject kan bestaan uit tekst, beeld en/of geluid. Leerobjecten kunnen hergebruikt worden. Hergebruik resulteert in economische activiteit als leerobjecten worden vermarkt. 2. Ontsluiting content: databases, metadatering en zoekmachines De content (de losse leerobjecten) worden opgeslagen in een database en voorzien van gestandaardiseerde metadata, zoals auteur, datum en onderwerp. Zo ontstaat een bibliotheek waardoor de content (de losse objecten) gemakkelijk is te vinden. Goede ontsluiting is een voorwaarde voor hergebruik van content. 3. Presenteren content Leerobjecten moeten kunnen worden gebruikt in een applicatie om er een les, cursus of methode mee te kunnen ontwikkelen. Met behulp van gestandaardiseerde applicaties voor contentpresentatie is het mogelijk om leerobjecten te (her)gebruiken, te beheren en centraal aan te bieden. 4. Distribueren content De laatste fase in de keten is het realiseren van het tijd- en plaatsonafhankelijk leren. Leerstof moet via internet gedistribueerd worden naar de fysieke locatie waar geleerd wordt. 9.3

Ketenbenadering in het e-learningcluster

De fases van het cluster zijn gelijk aan de stadia in de keten, echter stadia 3 en 4 (presenteren en distribueren) worden samengevoegd tot fase 3. Deze drie fases vormen de drie deelclusters van het e-learningcluster. Een aantal projecten hoort in meer fases thuis. De fase waarin het project is ingedeeld wordt vooral bepaald door het meest innovatieve onderdeel. De projecten die in de drie fases worden omschreven zijn voorbeeldprojecten. Daarmee wordt onder andere gedoeld op de openheid van het cluster. Nieuwe projecten kunnen toetreden en projecten uit de fases 2 en 3 kunnen nog afvallen.

Q-modus BV

30/38


De deelnemers van het e-learningcluster committeren zich aan deze ketenbenadering. Ze verplichten zich, waar mogelijk en daar waar binnen het (deel)cluster gekozen is voor een ontwikkelmethode op basis van standaards, deze te ondersteunen en deel te nemen aan de binnen het cluster georganiseerde activiteiten. De structuur binnen het e-learningcluster, de deelclusters, is gebaseerd op de stadia in de keten. Elk stadium van de keten komt overeen met een fase in het project. Fase 3 en 4 worden samengevoegd in één deelcluster. In hoofdstuk 5 wordt dit nader toegelicht. 9.4

Conclusie

Door het ontwikkelen van e-learningtoepassingen, die op de ketenbenadering zijn gebaseerd, kan een belangrijke stap worden genomen in de marktwerking in de e-learningsector. De basis van deze ketenbenadering wordt gevormd door een set van (inter)nationale standaards die onlangs zijn ontwikkeld (zie bijlage 4, EduStandaard). Het wachten is echter op een doorbraak in de marktwerking. Daarvoor is het noodzakelijk dat e-learningontwikkelaars gaan samenwerken.

Q-modus BV

31/38


10 Bijlage 4: Edustandaard 10.1

Afspraken en standaarden?

In Nederland past elke stekker in elk stopcontact. Op steeds meer plaatsen wereldwijd kun je met je Nederlandse pinpas geld opnemen van je rekening. Dankzij afspraken over de technische kenmerken van de stekker en de pinpas hebben we in Nederland geen verloopstekkers nodig. En we hoeven ook geen grote stapels vreemde valuta bij ons te hebben wanneer we in het vliegtuig stappen. 10.2

Onderwijstechnologische specificaties en standaarden

Op soortgelijke manier hebben leerlingen, docenten, managers en andere betrokkenen direct baat bij afspraken over onderwijstechnologische specificaties en standaarden: 10.3

Lesmaterialen zijn gemakkelijker uit te wisselen Leerdossiers zijn gemakkelijker mee te nemen naar een nieuwe opleiding Informatie wordt beter vindbaar voor de leerling

Waarom EduStandaard?

EduStandaard zorgt ervoor dat de afspraken steeds opnieuw tegen het licht worden gehouden. De afspraken worden wanneer nodig aangepast op basis van wensen van gebruikers, technologische trends en nationale en internationale ontwikkelingen. 10.4

Het ontstaan van EduStandaard

Hoewel EduStandaard haar oorspong heeft in het programma Educatieve Contentketen, is de vereniging opgezet ten behoeve van afspraken over verschillende typen standaarden voor het gehele Nederlandse onderwijs. Afspraken zijn noodzakelijk. EduStandaard is een initiatief van het programma Educatieve Contentketen, een samenwerking van onderwijsinstellingen, contentleveranciers en dienstverlenende instanties. Het programma heeft als doel om (ICT)knelpunten binnen de veranderende onderwijsorganisatie op te lossen. Hiertoe worden afspraken gemaakt waardoor bijvoorbeeld de uitwisseling van leerinhoud, gegevens van leerlingen en studenten en andere informatie gemakkelijker vindbaar en uitwisselbaar wordt De partners in het programma maken deze afspraken mede met het oog op de toekomst. Om de afspraken toekomstvast te maken, is besloten een zelfstandige vereniging voor het beheren en onderhouden van deze afspraken over onderwijstechnologische standaarden en specificaties op te richten: EduStandaard.

Q-modus BV

32/38


11 Bijlage 5: Relatie en afstemming met andere initiatieven De projecten komen tot wasdom binnen het cluster en binnen de proefomgeving. Als de projecten een bepaalde rijpheid hebben bereikt, zullen activiteiten buiten het cluster gaan plaatsvinden. Tijdens de ontwikkeling van het cluster is al een aantal relaties met andere initiatieven gelegd.

Innovatief actieprogramma Groningen

DC Contentontsluiting

Samen snel op glas

-

Contentuitwisseling E-Learning Portaal Knowledge on D. LOMS

E-learning cluster Deelcluster Contentontwikkeling

Proef omgeving

Deelcuster Contentpresentatie en -distributie

Verglazen bedrijventerreinen

Speerpunt ICT

Figuur 3, Schematisch overzicht E-learningcluster in relatie tot de omgeving. 11.1

Samen Snel op Glas (SSoG)

In Zuidoost Groningen en Drenthe worden in het kader van het programma “Samen Snel op Glas” van het ministerie van OC&W 160 basisscholen op 100 Mbit glasvezel aangesloten. Dit versterkt de vraag naar content. Daarom is het Samen Snel op Glas complementair aan de projecten binnen het e-learningcluster die zich richten op het basisonderwijs. Ook projecten die zich richten op de andere onderwijsinstellingen kunnen deelnemen, mits voldoende raakvlakken worden onderkend.

Q-modus BV

33/38


Door aansluiting van de glasvezelring van het project Samen Snel op Glas op de Groninger Internet Exchange (GN-IX) wordt een omgeving gerealiseerd waar ook andere toepassingen gebruik van kunnen maken. De projecten van het e-learningcluster die zich richten op andere onderwijssectoren en op bedrijfsopleidingen kunnen hier gebruik van maken. Door het koppelen van Samen Snel op Glas en het e-learningcluster ontstaat een in omvang en kwaliteit aansprekende e-learningomgeving met (inter)nationale uitstraling. Beide projecten hebben door de omvang en kwaliteit een aanzuigende werking, waardoor de initiatieven steeds meer partijen aantrekken. 11.2

Parkmanagement en verglazen bedrijventerreinen

In de noordelijke provincies Drenthe en Groningen wordt op een aantal bedrijventerreinen Park Management ingevoerd. Dat houdt in dat een groot aantal activiteiten en faciliteiten voor een bedrijventerrein gebundeld en uitgebreid wordt. In het kader daarvan zal een aantal bedrijventerreinen worden voorzien van glasvezelkabel. Dat maakt nieuwe producten en diensten mogelijk die gebruik maken van deze breedbandinfrastructuur, zoals e-learning. Met de organisaties voor parkmanagement op de bedrijventerreinen in Emmen, Coevorden, Roden, Hoogeveen en Meppel, Provincie Drenthe en de NOM wordt samengewerkt. Ondernemers worden actief benaderd om gebruik van diensten als e-learning te stimuleren en worden de ontwikkelde producten van de e-learningprojecten aangeboden. Specifieke aandacht wordt besteed aan het deelproject “E-learningportaal”. Deze portaal biedt e-learningcontent van verschillende aanbieders aan. 11.3

Innovatieve Actieprogramma Groningen (IAG)

Enkele projecten die vanuit de Task Force E-learning een specifieke zorgcomponent hadden, bleken in de doelstelling van het Innovatieve Actieprogramma Groningen te passen. Deze projecten zijn begeleid vanuit het e-learningcluster naar een IAG-aanvraag. Ook na toekenning zal samenwerking blijven bestaan. De IAG-projecten zullen deelnemen aan de gezamenlijke activiteiten binnen het cluster die gericht zijn op kennisopbouw.

Q-modus BV

34/38


12 Bijlage 6: Verklarende woordenlijst Content Letterlijk "inhoud". Brede verzamelnaam voor alle leerstof en andere inhoudsbronnen binnen een organisatie. Binnen e-learning wordt met content in het algemeen leerstof bedoeld. De informatie en interactiviteit die organisaties moeten toepassen om waarde te leveren aan hun klanten. Deze informatie is verzameld en georganiseerd en omvat alle gebruikelijke vormen van opgeslagen communicatie inclusief tekst, beeld en geluid. Content wordt dan ook gekenmerkt door een specifiek formaat (indeling) en een bepaalde structuur. Door de informatie te voorzien van (meta)data is informatie ‘content’ geworden. Content is informatie plus data. In de onderwijswereld wordt met content digitaal leermateriaal bedoeld. Content Management Een proces van ontwikkelen, verzamelen, beheren, publiceren en archiveren van informatie en interactiviteit, naar welk medium u maar wilt. Het scheiden van inhoud, vormgeving en structuur is essentieel. E-learning De verzamelnaam voor het vormgeven van leersituaties (formeel en informeel) met behulp van de mogelijkheden van ICT (in het bijzonder internettechnologie). E-learning kan dus verschillende "verschijningsvormen" hebben. De definitie van de Europese Commissie is als volgt: “The use of new multimedia technologies and the Internet to improve the quality of learning by facilitating access to resources and services as well as remote exchanges and collaboration.” Learning Content Management System (LCMS) Content management systeem (zie CMS) dat speciaal voor het maken van leercontent is gemaakt. Met een goed LCMS is het mogelijk om leerobjecten individueel dan wel in teams te ontwikkelen en te beheren (o.a. versie- en variatiebeheer). Belangrijke zaken daarbij zijn: ondersteunen van het ontwikkelen samenwerkingsproces; opslaan van de content in de kleinst mogelijke betekenisvolle eenheid (herbruikbare leerobjecten); het scheiden van inhoud en vorm; zodanig opslaan dat de content gemakkelijk en betekenisvol is terug te vinden en te hergebruiken. Een van de voordelen daarvan is dat content op maat kan worden gedistribueerd (personalisatie), zowel wat betreft inhoud, vorm als omvang (wat, hoe en hoeveel).

Q-modus BV

35/38


Learning Management System (LMS) Dit is een applicatie die de administratieve en logistieke processen rondom het leren ondersteunt, zoals het registreren en inschrijven van cursisten, de voortgangsregistratie en de resourceplanning (bijvoorbeeld mensen, middelen en ruimtes). Een beetje oneerbiedig zou je kunnen zeggen dat een LMS een elektronische catalogus met cursussen is, waarbij het LMS cursisten helpt bij het vinden van de juiste cursus. Vervolgens houdt het systeem bij welke cursist op welke cursus staat ingeschreven, alsook de hoofdlijnen van de voortgang, zoals welke onderdelen van de cursus de lerende heeft afgerond. Learning Object (LO, leerobject) Een eenheid leerstof die zelfstandig toegevoegde waarde heeft voor het leerproces. De eenheid leerstof is autonoom herbruikbaar en kan onafhankelijk van de media (zoals een leermanagementsysteem) worden gebruikt. Met behulp van leerobjecten kunnen leerpaden worden samengesteld, afgestemd op de specifieke wensen en/of kenmerken van de lerende. Vaak wordt de vuistregel gehanteerd dat een leerobject binnen maximaal 20 minuten moet kunnen worden doorlopen. Leerportaal Dit zijn websites die de lerende en de organisatie de mogelijkheid geven om op een eenvoudige wijze toegang te krijgen tot een gecategoriseerd overzicht van e-learning, veelal van verschillende aanbieders. Daarbij kan het gaan om nieuws, websites maar ook om trainingen of leerobjecten die via het Internet kunnen worden doorlopen. De inhoud wordt afgestemd op de bezoeker, op basis van diens persoonlijk profiel. Veelal bevat een leerportaal LMS-functionaliteiten. Levenslang leren Alle leeractiviteiten die gedurende het hele leven ontplooid worden om kennis, vaardigheden en competenties vanuit een persoonlijk, burgerlijk, sociaal en/of werkgelegenheidsperspectief te verbeteren. LOM IEEE 1484 Learning Object Meta-data, metadata standaard om leerobjecten te beschrijven. http://www.ischool.washington.edu/sasutton/IEEE1484.html LOMS (Learning Object Management System) Zie Learning Content Management System (LCMS).

Q-modus BV

36/38


Metadata (MD) Metadata zijn gegevens (data) die de karakteristieken van bepaalde gegevens beschrijven. Het zijn dus eigenlijk data over data. De metadata bij een bepaald document (de gegevens) kunnen bijvoorbeeld zijn: de auteur, de datum van schrijven, het aantal pagina's en de taal waarin de gegevens zijn opgesteld. Het expliciet opslaan van metadata bij de data waar het betrekking op heeft, heeft als voordeel dat de data makkelijker gevonden kan worden. Zo kan men in een zoekmachine die gebruik maakt van metadata bijvoorbeeld direct zoeken naar documenten geschreven door een bepaalde auteur. Met full text-zoeken, dus zonder gebruik te maken van metadata, is dit moeilijker doordat ieder document waarin de naam van de auteur voorkomt gevonden wordt. Die kunnen er veel meer zijn dan de documenten die daadwerkelijk door de persoon geschreven zijn.Het nadeel van werken met metadata is dat metadata moet worden toegevoegd aan alle gegevens (documenten). Soms is dit eenvoudig automatisch te doen (zoals het bepalen van het aantal pagina's), maar vaak vereist dit werk dat nog niet goed zonder menselijke interventie uit te voeren is, zoals het extraheren van de naam van de auteur uit een tekstdocument, of het toewijzen van bepaalde trefwoorden. Een van de taken van bibliothecarissen is het toevoegen van metadata aan documenten. Open innovatie Onder Open Innovatie wordt verstaan: het combineren van interne en externe bronnen voor zowel de ontwikkeling als het op de markt brengen van nieuwe technologieën en producten. Bij open innovatie wordt niet op bedrijfsniveau maar op sectorniveau geïnnoveerd. Zie ook http://www.openinnovatie.nl/openinnovatie.php Podcasting Het digitaal uitzenden van een “radioprogramma”, waarbij de luisteraar zelf bepaalt waar, hoe en wanneer hij of zij naar het programma luistert. Dit, omdat het niet daadwerkelijk om een radioprogramma gaat, maar een bestand (veelal mp3, aac of m4a), dat de luisteraar in zijn of haar eigen tijd download en naar een iPod of vergelijkbaar apparaat copiëert. Vanzelfsprekend kan het gedownloade bestand ook direct op de computer afgespeeld worden, bijvoorbeeld met iTunes of WinAmp. Het woord podcasten komt voort uit de mp3/m4a-speler iPod van Apple. Een van de grondleggers van het podcasten is Adam Curry. Podcasting betekent dat bijna iedereen tegenwoordig zijn of haar stem kan laten horen. Er is tegenwoordig veel eenvoudige goede software beschikbaar om zelf een Podcast te maken. Zoek maar eens op GarageBand en iTunes. Zie ook RSS, http://www.edukast.nl/ en http://en.wikipedia.org/wiki/Podcasting . RSS RSS staat voor "Really Simple Syndication". Het is een bepaalde toepassing van de computertaal XML waarmee de inhoud van een website zo wordt opgeslagen dat andere sites deze informatie automatisch in hun eigen omgeving kunnen tonen. Via speciale RSS-readers kun je snel zien welke sites zijn veranderd. Vooral weblogs maken gebruik van RSS. Zie ook Podcasting en bijvoorbeeld http://www.bloglines.com/, http://www.blogger.nl/, http://www.myspace.com/

Q-modus BV

37/38


SCORM SCORM staat voor Sharable Content Object Reference Model. SCORM bestaat uit een verzameling standaards en specificaties voor web gebaseerde e-learning. SCORM definieert de communicatie van content tussen de cursist (client) en een host systeem (server), ook wel een Learning Management System (LMS) genoemd. SCORM schrijft ook voor hoe leerobjecten door middel van zip-compressie uitgewisseld dient te worden. SCORM is een specificatie van het Advanced Distributed Learning (ADL) initiatief, wat ontstaan is uit het Office of the Secretary of Defense. SCORM 2004 introduceert het complexe idee “sequencing”, wat de volgorde van content omschrijft, zoals een cursist deze kan verwachten. De SCORM standaard gebruikt XML voor data overdracht, en is gebaseerd op de onderzoeksresultaten van de AICC, IMS, IEEE en Ariadne. SCORM omvat o.a. IMS Metadata and IMS Content Packaging compliance. Zie ook: http://en.wikipedia.org/wiki/SCORM Semantic Web, semantische zoekmachine Semantiek beschrijft het gebruik van een woord (tegenover de betekenis van het woord). Het Semantische Web heeft tot doel een universeel medium voor informatie-uitwisseling te creëren, door webdocumenten op te slaan op een manier dat computers de semantiek van pagina’s kunnen interpreteren. Hierdoor wordt informatie beter vindbaar dan nu het geval is. Het initiatief ligt momenteel bij de uitvinder van het www, Tim Berners-Lee van het World Wide Web Consortium. Berners-Lee stelt voor het bestaande www uit te breiden met standaard methoden voor het opslaan van content. Zie ook: http://en.wikipedia.org/wiki/Semantic_web Verglazing Het voorzien van glasvezel. Een verglazingsproject voor een wijk, betekent dat een bepaalde wijk van glasvezel wordt voorzien, zodat alle aangesloten woningen over digitale glasvezel diensten kunnen beschikken, zoals breedband internet. Weblog Een weblog of blog kun je omschrijven als een soort logboek op Internet waar een auteur (of meerdere auteurs) schrijft over wat hem of haar bezighoudt. Vaak gaat dat om een bepaald onderwerp (zoals ICT in het onderwijs), maar een weblog kan ook over verschillende onderwerpen gaan. Een weblog is meestal vrij toegankelijk, maar kan ook beveiligd zijn met een wachtwoord. Bezoekers van een weblog kunnen dikwijls ook reageren op berichten van de "blogger" (de auteur van de weblog). Docenten/opleiders kunnen weblogs gebruiken om informatie aan studenten/cursisten te verstrekken en om discussie over onderwerpen te stimuleren. Ook kunnen studenten/cursisten als opdracht een weblog bijhouden. Zie ook RSS. XML De standaard methode om data op te slaan en uit te wisselen. XML staat voor Extensible Markup Language. Voorbeelden van XML zijn RSS en SCORM. Zie ook: http://en.wikipedia.org/wiki/Extensible_Markup_Language.

Q-modus BV

38/38

CLUSTERPROJECT E-LEARNING

Recommend Documents