CHINESE INVESTERINGEN VERSTERKEN HET NEDERLANDSE INNOVATIESYSTEEM

CHINESE INVESTERINGEN VERSTERKEN HET NEDERLANDSE INNOVATIESYSTEEM

Ona Akemu Mark Greeven Tom Hoorn Marcel Kleijn

December 2012

DE CHINEZEN KOMEN De opkomst van China als economische grootmacht is al lang niet nieuw meer. Toch blijft de aanhoudende groei van de Chinese economie ons bezighouden. Vooral over de mogelijke gevolgen van de Chinese groei op onze maatschappij wordt veel gezegd en geschreven. Vaak overheerst daarbij een negatief sentiment. De Chinezen kopen alles op! De Chinese staatssteun zorgt voor oneerlijke concurrentie! Ze komen onze kennis stelen! Natuurlijk heeft de opkomst van China grote gevolgen voor de economische structuur. Zo is de Europese maakindustrie al voor een groot deel naar China verplaatst, waar in enorme productiehallen wordt geproduceerd, geassembleerd en ingepakt. In toenemende mate wil China ook de ontwerper en uitvinder worden en investeert daarom sterk in wetenschap, onderzoek en innovatie. Daarbij reikt China uit naar het buitenland en zet zwaar in op internationale samenwerking. Er worden ook steeds meer gerichte investeringen in het buitenland gedaan met als belangrijk doel het verkrijgen van toegang to essentiële kennis en technologieën. De Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) heeft in maart 2012 een advies uitgebracht waarin zij de kansen en potentiële risico’s van deze ontwikkeling voor Nederland heeft afgewogen. Op basis van die afweging adviseert de AWT om de samenwerking met China te intensiveren en pleit in dit kader voor de oprichting van een landelijk China platform (zie tekstkader). AWT Advies ‘De Chinese handschoen’ (maart 2012) Nederland heeft China veel te bieden, maar er zijn veel kleine initiatieven en projecten. De AWT pleit daarom allereerst voor een betere bundeling van de Nederlandse krachten door oprichting van een China platform. Het bedrijfsleven, de universiteiten, gemeenten en provincies zijn – ieder voor zich – steeds meer actief in China. Een China platform kan er toe bijdragen dat ervaringen worden uitgewisseld en dat de kennis over China voor alle Nederlandse bedrijven, gemeenten en instellingen beschikbaar is. Dat maakt de samenwerking met Chinese counterparts effectiever. Er is daarnaast een duidelijke en gezamenlijke strategie nodig om Nederland als kennisland in China te promoten.

Over de eigen grenzen heen kijken en van elkaar leren kan een stroom van economische groei en van maatschappelijk relevante kennis teweeg brengen. De AWT beveelt daarom onder andere aan om Nederland interessant en aantrekkelijk te maken voor Chinese bedrijven, waarbij het actief aantrekken van Chinese investeringen wordt aangemoedigd. De tegenstrijdigheid van het negatieve sentiment over Chinese investeringen in Nederland en de optimistische aanbeveling van de AWT, werpt vragen op. Wat zijn nou de werkelijke feiten en cijfers over de effecten van inkomende Chinese investeringen? Stroomt er alleen maar kennis weg uit Nederland of kunnen wij ook van de Chinezen leren? Moeten wij vrezen voor het verlies van onze kennisbanen? Of kan Nederland juist profiteren van de opkomst van China als kennisen innovatieland?

2

CHINESE INVESTERINGEN IN NEDERLAND Om deze vragen te beantwoorden is het ten eerste van belang om de directe buitenlandse investeringen uit China in perspectief te plaatsen. Slechts 0,22% van de totale buitenlandse investeringen in Nederland komt uit China. Het zijn dan ook niet de bestaande investeringen die het stof doen opwaaien, maar vooral de structurele toename van de stroom inkomende investeringen uit China. Uit gegevens van de Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) blijkt dat China, in aantal investeringsprojecten, na Amerika al de belangrijkste investeerder in Nederland is. De verwachting is dat er zich volgend jaar zo’n 40 nieuwe Chinese ondernemingen in Nederland zullen vestigen, een aantal dat ieder jaar zal toenemen. Momenteel hebben ongeveer 300 Chinese bedrijven zich in Nederland gevestigd, goed voor ongeveer 6.500 banen. Het grootste deel van deze Chinese vestigingen richt zich voornamelijk op marketing-, verkoop- en distributieactiviteiten ter ondersteuning van de Chinese export en het betreden van de Europese markt. Sinds een paar jaar vindt er echter een verschuiving plaats naar Chinese investeringen in meer hoogwaardige activiteiten. Zo zijn er medio 2012 acht Chinese bedrijven die onderzoek- en ontwikkelingsactiviteiten ontplooien in Nederland. Zeven van deze bedrijven waren bestaande Nederlandse ondernemingen die zijn overgenomen en één bedrijf is nieuw opgezet in Nederland, een zogenaamde greenfield investering. In onderstaand tekstkader worden de acht bedrijven gepresenteerd. De acht Chinese bedrijven die in Nederland onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten ontplooien Nederlandse onderneming Inalfa Roof Systems Group AMCA Hydraulic Fluid Power CIMC Burg Orient Technologies LWMC Europe (Landwind) Mapscape XEMC Darwind Ginaf Trucks

Chinese investeerder Beijing Hainachuan Automotive Parts Xuzhou Construction Machinery Group China International Marine Container Group Beiyang Electric Group Jiangling Motors Corporation NavInfo Hunan Hara XEMC Windpower China Hi-Tech Group Corporation Europe

Type investering (jaar) Overname (2011) Overname (2011) Overname (2007) Overname (2009) Greenfield (2011) Overname (2011) Overname (2009) Overname (2011)

Deze acht bedrijven vormen een interessante casus om te onderzoeken wat de effecten van Chinese directe investeringen zijn op het Nederlandse innovatie systeem. De vraag blijft of deze Chinese investeerders alleen maar kennis komen halen of dat zij ook nog iets brengen waar Nederland profijt van heeft. Om hier inzicht in te krijgen is er uitgebreid gesproken met alle acht Chinese bedrijven die onderzoek en ontwikkeling doen in Nederland.

HALEN EN BRENGEN Het blijkt dat de Chinese investeerders naar twee zaken op zoek zijn: markt en kennis. Door in Nederland te investeren creëren de Chinezen vanzelfsprekend toegang tot de Nederlandse en Europese afzetmarkten. Het zoeken naar kennis ligt iets gecompliceerder.

3

In tegenstelling tot het sentiment dat Chinezen onze technologieën komen stelen, blijkt dat de Chinese investeerders helemaal niet primair geïnteresseerd zijn in onze bestaande technologieën. Waar de Chinese bedrijven vooral naar op zoek zijn is het vermogen om tot nieuwe innovaties te komen. Dit vermogen om te innoveren is vaak sterk ingebed in het lokale bedrijf, haar werknemers en de nabije omgeving. Om die reden blijken Chinese investeerders de innovatieve activiteiten van hun Nederlandse dochterbedrijven niet naar China te willen verplaatsen. In plaats daarvan investeren zij juist extra in de kennisintensieve onderzoek- en ontwikkelingsactiviteiten van de ondernemingen in Nederland. Hieruit blijkt een belangrijk voordeel van inkomende Chinese investeringen. Waar veel Nederlandse bedrijven om kapitaal verlegen zitten dat nodig is om te kunnen blijven innoveren, brengen de Chinezen de benodigde hoeveelheden geld met zich mee. De bedrijven worden gestimuleerd om dit beschikbaar gestelde geld te investeren in hun lokale innovatie capaciteit. Daarnaast biedt een Chinese investeerder ook toegang tot de gigantische Chinese markt. Dit is niet alleen van belang voor het afzetten van producten. Toegang tot de Chinese markt betekent ook toegang tot veel praktische ervaring en kennis over een grote variatie toepassingen voor bepaalde Nederlandse niche technologieën in de Chinese markt. Deze kennis die via Chinese investeringen binnenstroomt geeft innovatie in Nederland een boost en zorgt voor nieuwe dynamiek. Quotes van geïnterviewden “Het gaat gedeeltelijk om de technologie… maar het gaat in meerdere mate ook over organisatie deskundigheid en financiële competenties, dus de zachtere kanten van innovatie. Zij [de Chinese eigenaar, red.] hebben daar weinig kennis van, ze leunen volledig op ons” “Het is eigenlijk heel simpel, ze zijn op zoek naar onze competenties en ook relaties met Europese klanten, en wat brengen zij met zich mee: heel veel geld. Daar komt het in feite op neer.” “Het bedrijf hebben zij echt gekocht voor de kennis en voor de ontwikkelingscapaciteiten die wij hier hebben” “Sinds de overname is het aantal ingenieurs verdubbeld en ook in onze productielijn is er fors geïnvesteerd na de overname. Ook leren wij veel over de toepassingen van onze producten in grotere technische systemen in China via ons moederbedrijf.”

Niet alleen overnames door Chinese investeerders helpen om innovatieve activiteiten in Nederland te behouden. Ook nieuwe en bestaande greenfield investeringen uit China bieden kansen om onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten in Nederland uit te breiden. Chinese bedrijven die zich in Nederland gevestigd hebben blijken erg open te staan om samen kennis te vergaren en te delen.

4

WEES NIET BANG Op de korte termijn blijkt angst voor de verplaatsing van kennisintensieve activiteiten uit Nederland naar China ongegrond, omdat het waardevolle vermogen om te innoveren lokaal is ingebed. Er wordt door de Chinezen juist extra in de lokale innovatiecapaciteiten van de bedrijven geïnvesteerd. Het feit dat Chinese investeerders niet alleen kennis komen halen, maar veel geld en steeds meer kennis met zich meebrengen, onderschrijft het advies van de AWT dat samenwerken de beste optie is. Op de lange termijn worden de Chinezen steeds slimmer en ook nu kan Nederland al veel van China leren. Dit zal in de toekomst alleen maar vaker het geval zijn. Daarom is samenwerking op basis van wederkerigheid en complementariteit voor beide landen van grote wetenschappelijke, economische en maatschappelijke meerwaarde. Uiteraard zijn deze bevindingen van het onderzoek naar de acht bedrijven gebaseerd op de huidige situatie en blijft het effect van Chinese investeringen op de lange termijn onzeker. Toch blijft het verstandig om structurele samenwerkingsverbanden te sluiten, ook al is Nederland nu vooral toeleverend als het om de kennis gaat. Als de Chinezen het niet van ons leren, dan leren zij het wel ergens anders en komen de voordelen van Chinese investeringen ook elders terecht. Wegvluchten in protectionistische maatregelen zou onze eigen belangen schaden en is dus geen alternatief. Het is wel zo dat China als opkomend kennis- en innovatie land dwingt om zelf continue te blijven investeren in de Nederlandse kennisbasis. De aanval is hier de beste verdediging.

COLOFON Dit artikel is gebaseerd op de master thesis van Tom Hoorn “What are the Effects of Chinese Foreign Direct Investment on the Dutch Innovation System? A multiple case analysis of Chinese companies conducting R&D related activities in the Netherlands” (September 2012, RSM Erasmus Universiteit en Universiteit Leiden). Ter voorbereiding hierop heeft Tom Hoorn in de periode mei-september 2012 als stagiair bij de AWT onderzoek gedaan naar de effecten van Chinese investeringen op het Nederlandse kennis- en innovatiesysteem. Ona Akemu (Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit Rotterdam) Mark Greeven (Erasmus Universiteit Rotterdam, Zhejiang University) Tom Hoorn Marcel Kleijn (Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid) December 2012 Voor verdere toelichting of informatie kunt u contact opnemen via [email protected] of [email protected].

5