Chiisana1. oktober jaargang 10. nr. 1. EXTRA DIKKE uitgave!

Chiisana

1

oktober 2010. jaargang 10. nr. 1

E

IKK D RA ve! T X E itga u

Inhoud

Bonsai evenementen

4

Programma 2010/2011

5

Noelanders Trophy XI 2010

6

Bijzondere bomen in de natuur -1

8

Een enkele reis naar … Planten op reis

10

(Her)ken de pottenbakker

14

Demonstratie van Rijn Bécude

17

Pinus Sylvestris Watererii

18

Bonsai van het Westen 2010

20

japans tuinieren in Hasselt (B)

22

Workshop Marc Noelanders in Boskoop

25

Kop d’r af!!

26

Workshop met Mario Komsta

28

Interne tentoonsteling 2010

31

NBS in Apeldoorn

32

Bijzondere bomen in de natuur -2

34

Algemene gegevens

36

4

Bonsai evenementen 2010





Wanneer

Wat en wie

Waar

3 okt. ‘10

Bonsaitentoonstelling VBV afdeling Demerland

Parochiefeestzaal Rillaarsebaan, Gelrode, België

7 - 17 okt. ‘10 9 - 10 okt. ‘10

De Bonsai Euro Top 30

Mulhouse, (Elzas, Frankrijk)

International Bonsai Exhibition www.festival-bonsai.com

Parc des Expositions, Saulieu, France

15 - 17 okt. ‘10

New Zealand Bonsai Convention www.hamiltongardens.co.nz

Hamilton gardens, New Zealand

23 - 24 okt. ‘10 Bonsai Society of Queensland Inc. www.bonsaisocietyqld.asn.au

Mt. Coot-tha Botanical Gardens, Brisbane, Australia

6 - 7 nov. ‘10

The Woodlands, New Hall Drive, Sutton Coldfield, West Midlands, UK

Marc Noelanders demo en workshop www.premierinn.com/en/hotel/BIRMIL/ birmingham-north-s.coldfield

12 - 15 nov. ‘10 Sakka Ten www.sakkaten.com

Centro Culturale Via Altinate San Gaetano PADOVA - Italy

1 - 3 apr. ‘11

San Remo, Italië

XV Congresso Nazionale UBI www.ubibonsai.it www.festivaldelbonsai.it

Programma 2010/2011 13 november 2010 in Nieuwerkerk a/d. IJssel Deze dag geeft Teunis Jan Klein eerst een inleidend verhaal over het restylen van door de leden zelf mee- gebrachte bonsaibomen. Hierbij zal o.a. gekeken worden naar de mogelijk/onmogelijkheden van bonsai. Daarna kunnen de leden zelf aan het werk gaan, onder leiding van de aanwezige mentoren van onze vereniging. 11 december 2010 in Boskoop Simultaan demo/wedstrijd. Waarbij onder leiding van 3 mentoren de aanwezige leden in groepjes verdeeld worden om het vormen van een juniperus startboom naar een prebonsai te bespreken en uit te voeren. 15 januari 2011 in Boskoop Algemene Leden Vergadering, met nieuwjaarsborrel + hapje en veiling van potten uit de winkel. 12 februari 2011 bij Deshima bonsai Studio in Nieuwerkerk aan den IJssel Wintersnoei/Voorjaarssnoei, werkmiddag 19 maart 2011 in Boskoop Lezing en uitleg verpotten + bemesten van kleine bonsai door Alex Straver en Edwin Koppers 16 april 2011 in Boskoop Oefening en uitleg van presenteren van bonsaibomen. Neem je mooiste boom mee en ga aan de slag om er een mooie presentatie van te maken die middag, onder begeleiding. 21 mei 2011 in Boskoop De interne tentoonstelling + the new contest / nieuwe talenten wedstrijd.

9 - 10 apr. ‘11 Best of British bonsai 2

Birmingham Botanical Gardens, UK

18 juni 2011 in Boskoop Onze jaarlijkse veiling.

4 - 5 juni ‘11

Botanische Tuin TU, Delft

27 augustus 2011 in Boskoop Workshop onder leiding van Bruno Wijman

5e Bonsai van het Westen

Mocht u uw e-mailadres nog niet aan het secretariaat doorgegeven hebben, doet u dat dan s.v.p. alsnog. U blijft dan op de hoogte van de laatste nieuwtjes en eventuele wijzigingen door middel van mail nieuwsbrieven.

5

6

Noelanders Trophy XI 2010 In het weekend van 23 en 24 januari is in het Cultuurcentrum Muze in Heusden-Zolder alweer de elfde Noelanders Trophy gehouden, een evenement dat de afgelopen jaren is uitgegroeid tot een ware Europese toptentoonstelling. Ter gelegenheid van deze tien jaar is er trouwens een werkelijk prachtig boek verschenen met een selectie van de bijzonderste momenten en de mooiste tentoongestelde bonsai uit de voorgaande tien jaar. In het boek is te zien dat de ‘kwaliteit’ van de tentoongestelde bomen is in de loop der jaren is gestegen tot een ongekend hoog niveau, ook dit jaar is er weer een unieke verzameling van een honderdtal Europese top bonsai en suiseki (collectie van Willie Benz) tentoongesteld. Het twee verdieping tellende cultureel centrum barstte gedurende deze twee dagen bijna letterlijk uit z’n voegen. Naast de naar schatting zo’n 3500 bezoekers waren er naast een aantal bijzondere pottenbakkers meer dan twintig internationale handelaren van startmateriaal, (pre-)bonsai en accessoires. Op de zaterdag van ons bezoek waren er in het auditorium bovendien simultaan demonstraties van Boon Manakitivipart (USA), David Benavente (Spa), Walter Pall (Dui). Indrukwekkend maar bij sommige wellicht tot / over (..) de grens van de (natuurlijke) wenselijke mogelijkheden. Ach, bonsai blijft een persoonlijke interpretatie… dat geldt ook voor het bepalen van de ‘beste boom’. De jury heeft voor de Noelanders Trophy 2010 gekozen voor de Juniperus chinensis ‘Itoigawa’ van Enrico Savini en Fabio Mantovani Gezien de drukte en het overweldigende aanbod aan tentoongestelde bomen, demonstraties en ‘handel’, hebben wij besloten om bij ons volgende bezoek er een extra dagje aan vast te plakken. De Noelanders Trophy XII van het weekend van 22 en 23 januari 2011 staat bij ons in ieder geval alvast weer in de agenda genoteerd!

7

Bijzondere bomen in de natuur -1 8

Thailand en Cambodja een beeldverhaal

Prachtige 2 stam in het tempel complex Sukotai in midden Thailand. Ongeveer 30 meter hoog.

door Alex Straver

Mooie Bougainville in een pot in het keizerlijk paleis in Phnom Penh, de hoofdstad van Cambodja.

Sabamiki in een boom in het tempelcomplex Angkor Wat bij Siem Riep in Cambodja.

Nog meer Sabamiki. Ongeveer 70% van de stam binnenkant is weg gerot.

9

De kracht van het woud. Tempels bij Angkor Wat moeten er zelfs aan geloven.

Enorme boom ± 50m ronde kruin en zo’n 20m hoog. Wordt door de lokale bevolking gebruikt als picknick plek.

De volgende keer : “Turkije langs de kust”

10

door Cees Veerman

Een enkele reis naar… Planten sturen hun zaden op reis om zich op nieuwe plaatsen in de wereld te vestigen. Niet alle planten hebben zulke grote ambities, soms ‘valt de appel niet ver van de boom’, blijft dan ook liggen en de zaadjes ontkiemen zich daar. Maar heel veel zaden gaan toch, meestal niet vrijwillig, op een afstand van pa en moe proberen een nieuw leven te beginnen.

zaden van de Paardenbloem

De meeste planten vermeerderen zich door zaad, een andere soort voortplanting is de vegetatieve. (knollen, bollen, afgebroken stukjes wortelstok of takjes). Het grote voordeel van vermeerdering door zaad is dat dit meestal gepaard gaat met vermenging van genetisch materiaal, op deze manier worden er nieuwe eigenschappen in een populatie ingebracht.

Pijnappels

Reuzenbalsemien

Een belangrijke reden voor planten om ‘op reis’ te gaan is dat zij zich niet als individu kunnen verplaatsen en door ‘op reis’ te gaan zich in nieuwe gebieden kunnen vestigen. Dit brengt de plant in een betere concurrentiepositie ten opzichte van andere planten die op vergelijkbare plaatsen groeien, tevens is het een vorm van risicospreiding, hoe groter het verspreidingsgebied, hoe minder groot de kans op uitsterven als gevolg van veranderde omstandigheden (bodemvervuiling, brand, temperatuur, vocht, ziekte en dergelijke). Nog een voordeel van zaden is dat sommige extreem lang kiemkrachtig blijven en soms na eeuwen, of nog langer, alsnog ontkiemen. Enige jaren geleden is het Israëliërs gelukt een 2000 jaar oud, bij een opgraving gevonden, zaadje van een Dadelpalm (Phoenix dactilifera) te laten ontkiemen. Een andere reden om zaden op reis te sturen is dat zo de concurrentiestrijd tussen ouderplanten en hun nakomelingen en tussen de nakomelingen onderling vermeden wordt. In een beperkt gebied is maar een beperkte hoeveelheid voedingsstoffen, water en licht beschikbaar en als te veel planten er samen gebruik van maken, zullen er minder planten het volwassen stadium bereiken en zelf zaden vormen. Dit geldt overigens niet voor alle soorten zoals we zullen zien.

zaden van de Acer Een zaadje is misschien goed te vergelijken met een embryo in een vogel- of reptielenei, maar planten doen niet aan broedzorg en de zaden worden gewoon in embryofase de wereld ingestuurd, al zijn ze wel voorzien van allerlei hulpmiddelen om het reizen via de lucht of het water mogelijk te maken.

Planten op reis Lang niet alle zaden worden met hulpmiddelen de wereld ingestuurd, hun ouders houden de verspreiding liever in eigen hand, sommige schieten hun kinderen zelfs de wereld in, zoals de Reuzenbalsemien (Impatiens glandulifera) of schieten de vruchten met zaden en al de ruimte in (Echallium elaterium ofwel komkommer) De meeste éénjarige planten doen niet zo moeilijk en strooien hun zaden gewoon wat in het rond, het volgend jaar zijn ze toch dood, dus hebben ze dan geen last van al dat opkomende kleine grut. Overigens maken juist éénjarigen vaak wel overvloedig zaad en volgen daarmee een niet-specifieke, in plaats van een specifieke strategie om zichzelf te verspreiden.

11

zaden van de Gele morgenster

Ook veel tropische woudreuzen halen geen kunstjes met hun zaden uit, ze produceren zware zaden en laten ze gewoon naar beneden vallen. Dit lijkt misschien weinig efficiënt maar dit is juist typerend voor (tropische) bosecosystemen: de zaden kiemen, groeien snel op tot een ‘zaailing’ van een meter of twee, drie en blijven dan wachten tot er in hun buurt een van de grote bomen het loodje legt, dan staan ze klaar om te groeien. Gebeurt dit niet dan hebben ze jaren voor onderbeplanting gezorgd en krijgt een volgende generatie een nieuwe kans. Nu de echte reizigers, de piloten, de zeilers en al die andere slimmeriken. De eenvoudigste manier van verspreiding door de wind is via hele kleine zaden die vrijwel niets wegen, de zogenaamde stofzaden, bijvoorbeeld het zaad van orchideeën. Maar veel planten geven hun zaden speciale voorzieningen mee om zich door het luchtruim te verplaatsen. Onze gewone Paardenbloem (Taraxacum officinale) en de Gele Morgenster (Tragopogon pratensis) rusten hun zaden met een soort parachuutjes uit, waardoor ze letterlijk met elk windje meewaaien. Er zijn ook helikopters zoals de zaden van de esdoorns (Acer spp.) die lijken op een helikopter met een enkel blad. De speciale vleugel aan het relatief zware zaad zorgt voor een perfect aerodynamische vormgeving, zelfs met een lichtelijk beschadigde vleugel blijven de zaden lang genoeg in de lucht om een behoorlijke afstand af te leggen. Er zijn ook twee- en zelfs vijfvleugelige modellen in het plantenrijk. De zaden van een uit Azië afkomstige pompoensoort (Alosmitra macrocarpa) hebben een vleugelspanwijdte van 13 cm en verplaatsen zich in het regenwoud door de lucht in brede circels met een doorsnede van 6 meter.

Eikel

Russische distel

Een speciale manier van windverspreiding heeft de zgn.

Zeeraket

12

verspreiding spelen vooral vogels een rol, hoewel ook kleine knaagdieren en bijvoorbeeld vleermuizen enthousiaste klanten zijn. Veel (schijn)vruchten en noten vallen in deze categorie. Dieren eten de zaden en verspreiden ze via hun ontlasting of nemen ze mee naar hun hol of nest. Een aparte groep wordt gevormd door de planten die hun zaden voorzien van zogenaamde ‘mierenbroodjes’: vet- en koolhydraatrijke uitgroeisels op zaden die voor mieren een lekkernij zijn. Mieren slepen dergelijke zaden mee naar hun nest en zorgen zo voor de verspreiding ervan. Bij de Wonderboom (Ricinus communis) zijn deze mierenbroodjes goed te zien.

‘Tumbleweed’ of Russische distel (Salsola tragus) ontwikkeld. Als zaden van deze planten rijp zijn, laat de hele plant los en laat zich door de wind voortblazen. Terwijl de plant zich in een snel tempo verplaatst vallen de tienduizenden rijpe vruchtjes met hun zaden uit de planten. Uiteraard moeten er dan niet te veel obstakels op hun weg staan. Ze komen voor in Centraal Azië, maar ook in Amerika en Australië en vormen daar, vanwege hun snelle verspreiding, een behoorlijk probleem. De bij ons voorkomende Zeeraket (Cakile maritia) heeft een vergelijkbare strategie. Een deel van de kanovormige zaden valt in het water en wordt door zeestromingen verspreid. Maar in de herfst komt de inmiddels verhoute ouderplant los van de grond en laat zich in zijn geheel door de wind voortblazen, rijpe zaden om zich heen strooiend. Een andere methode om op reis te gaan is, zoals hierboven al beschreven bij de Zeeraket, om varend de wereld te veroveren. Tropische bomen die aan het water staan laten hun vaak zware gewoon naar beneden vallen. Zo worden ze door de rivier meegenomen, soms zelfs tot in de oceaan, en als ze een gunstig plekje vinden aan land zullen ze gaan kiemen. Tijdens de reis vallen er uiteraard genoeg ‘reisboten’ af.

Mangrove zaden van de Mangrove

Van groot belang is het natuurlijk dat de zaden blijven drijven, dus niet te zwaar zijn of zich volzuigen met water. Veel zaden hebben luchtkamers en/of zijn extreem harig zoals de Kokosnoot (Cocos nucifera) om tussen hun beharing luchtbellen vast te houden om zo hun drijfvermogen te vergroten. Bij Mangrove-soorten (o.a. bij Rhizophora mangle) kiemen de zaden vaak al als ze nog aan de boom hangen en worden dan nog een tijdje door de boom gevoed (vivipari), maar zelfs al zijn ze nog maar deels gekiemd, ze drijven nog steeds mee met het water op zoek naar een nieuw plekje. Als ze daar aangekomen zijn, zijn ze al helemaal klaar voor een snelle start.

Grote klis De zaden van inheemse waterplanten, zoals de Waterzuring (Rumex hydrolapathum) zijn ook goede binnenschepen, ze zijn voorzien van drijflichaampjes en hebben ook nog eens drie vleugels waarvan er één als zeil fungeert.

Een manier van verspreiding die we niet mogen vergeten maar wel al gedeeltelijk behandeld hebben is de verspreiding door de mens. In veel opzichten spelen mensen, zoals al eerder aangegeven, de zelfde rol als dieren: zaden haken aan onze kleding, plakken aan onze schoenzolen of liften mee met auto’s, boten en fietsen. Maar de mens speelt nog een heel andere rol, die los staat van de zaadverspreiding door de planten zelf, maar wel van grote betekenis is. Mensen verspreiden namelijk al millennia lang met voorbedachten rade zaden. Ongeveer 10.000 jr. voor Christus ontstonden de eerste agrarische leefgemeenschappen en begonnen de mensen met het selectief verzamelen en verspreiden van zaden. Je kan natuurlijk ook nog de metro nemen, dus je ondergronds met je wortelstokken verplaatsen zoals heermoes (Equisetum 3. arvense) welke wel 1,5 km lang kunnen worden

Je kunt ook gewoon als zaadje gaan meeliften met een ander levend wezen. Dieren doen het geweldig als zaadverspreiders en planten maken hier dan ook gretig gebruik van. Veel zaden zoals Kleefkruid (Galium aparine), Grote klis (Arctium lappa) en de Kleine klis (Arctium minus) zijn voorzien van weerhaakjes en blijven zo hangen in de vacht van (zoog)dieren. De zaden van de Maretak (Viscum album) zijn omgeven door een slijmerig kleeflaagje. Als vogels de zaden aanpikken plakken de zaden hinderlijk aan hun snavel. Ze proberen er door met hun snavel langs takken van bomen te wrijven er van af te komen en helpen zo met de verspreiding. Ook wordt er meegelift met schepen en treinen, op de spoorbermen zijn vaak uitheemse planten te vinden, zeker langs de internationale goederenlijnen. Maar ook met een internationale verhuizing kan er van alles meeliften. Wij hebben het zelf meegemaakt, toen wij van uit Bretagne naar Nederland terugkwamen vonden wij opeens spontaan in onze tuin Baard van Mozes of Slaapkamergeluk (Soleirolia), in Bretagne wordt deze plant als onkruid beschouwd, hoewel sommige hem gebruiken als bodembedekker.

Cees Veerman 1996 Herzien 2010 Literatuur: BAKKENHOVEN J. en andere FLEUR praktische Bloemen en planten encyclopedie Vol. 1-7 19731975 BOOM B.K. Nederlandse Dendrologie 1933 BOOM B.K. Nederlandse Dendrologie 1975 BOOM B.K. Dendrologie der lage landen 2000 BOOM B.K. Flora der Gekweekte kruidachtige Gewassen. 1975 DULK L.DEN. Planten vinden Onze Eigen Tuin 52e jaargang nummer 3 Pag. 32 2006 FRANKE Dr. H.W. WERELD VOL WONDEREN 1979 HOFFMAN M.H.A., H.J. van de LAAR †, P.C. de JONG List of names of woody plants 2000 HOFFMAN M.H.A., H.J. van de LAAR † e.a. List of names of perennials 2000 JOHNSON H. Het Bomen Boek 1974 JOOSSE A. De kolonisten van Botan 2006 KABBES B. Wat je van ver haalt… Onze Eigen Tuin 49e jaargang nummer 2 Pag. 12 2006 NIEUMAN W. Planten op reis 2006 PHILLIPS R. en S.E.STUMPEL-RIENKS Wilde Bloemen 1979 TOMANOVÁ R. Het Grote Boek van de Wilde Planten in Bos en Veld 1983 VEERMAN C. Les plantes en cavale ‘Lien horticole’ semaine 43 pag 13/14 1996 VERKRUIJSE P….et al red. Aap, vis. boek: Linaeus in de Artis Bibliotheek 2007

Niet alle planten laten zich de lucht inschieten, kunnen vliegen, varen of gaan liften. Veel planten ‘betalen’ ook voor de moeite die er voor hun verspreiding gedaan wordt. Zij bieden hun zaden aan in de vorm van uitnodigende en voedzame vruchten. Bij deze vorm van

Varen

13

14

(Her)ken de pottenbakker

15

potten. Gedurende de laatste 25 jaar zijn de vorm en techniek van zowel z’n bomen als potten verder verfijnd. Vandaag de dag maakt Bryan een verscheidenheid aan stijlen en werkt hij nauw samen met (internationale) bonsai verzamelaars om de juiste pot voor hun bomen te maken. Hij is voornamelijk bekend voor z’n geglazuurde potten, daar waar hij zelf in ongeglazuurde en Nanban potten de grootste uitdaging ziet.

Bron van leven…

Aanbod: Een greep uit het aanbod Nadere informatie: www.albrightpots.com

door Peter van Alphen

Voor de echte bonsai enthousiasten is de pot de ‘bron van het leven’. Een oude bonsai regel zegt: “Het leven met bonsai begint in de pot” (bron: bonsaipots.net) Vele van ons zijn al jaren gegrepen door het bonsai virus. Niet alleen onze boom zelf maar ook de keuze van de juiste pot draagt bij aan het totaalbeeld dat we willen creëren Een bonsai in een juiste pot is te vergelijken met een schilderij in de juiste lijst. Het leek de redactie eens leuk om in dit en de komende nummers een aantal Europese ‘lijstenmakers’ eens nader te beschouwen, wie zijn ze en wat voor soort potten maken ze? In dit nummer aandacht voor een aantal pottenbakkers vanuit Groot Brittannië: - Bryan Albright - Gordon Duffett - John Pitt (Dit item is geïnspireerd op het boek “Bonsai Potters” van Daan Giphart en Lèvon Arzooyan)

Bryan Albright

Achtergrond: De voorliefde voor Oriëntaalse potten zat er bij Bryan al van kinds af aan in. Waar de aantrekkingskracht vandaan komt kan hij niet precies aangeven, wel was pottenbakken een onderdeel van zijn kunstopleiding. Pas nadat hij in 1979 met bonsai begon is hij potten gaan maken voor z’n eigen bomen. In 1985 nam hij de stap om z’n brood te verdienen met het maken van bonsai

Gordon Duffett

Achtergrond: Volgende op z’n studie pottenbakken aan kunstacademie in Bristol en Californië is Gordon in 1985 begonnen met het op kleine schaal maken en verkopen van bonsai potten. Ook vandaag de dag zijn de handgemaakte potten nog (zeer) exclusief. Door gebruik van een variëteit aan grondstoffen en technieken heeft hij door de jaren heen een eigen stijl ontwikkeld. Het beste resultaat om z’n kenmerkende aarde / wolk patronen te creëren is door gebruik te maken van gedroogde uitwerpselen van olifanten (bijzonder weetje). De belangrijkste inspiratiebronnen voor Gordon zijn Chinees keramiek van de twaalfde en dertiende eeuw (Sung Dynasty) en de Japanse Zen esthetiek. Met name de wabi-sabi benadering is terug te vinden in al z’n werk; ‘alles is vergankelijk, imperfect en incompleet’. Aanbod: Een greep uit het aanbod Nadere informatie: [email protected]

Demonstratie van Rijn Bécude

16

John Pitt

Achtergrond: Begin jaren negentig raakte John via z’n vader geïnteresseerd in bonsai. Geïnspireerd door taferelen van hooggebergten begon John in eerste instantie potten te maken voor z’n eigen bomen en die van vrienden. Een eigen stijl die hem als ‘full time’ pottenbakker tot de dag van vandaag kenmerkt. Doordat hij ook zelf nog steeds met bonsai werkt dragen zijn creaties bij aan de totale compositie die opdrachtgevers vanuit verschillende continenten beogen. Verschillende soorten klei, oxidatieprocessen, productiemethoden en glazuurrecepten zorgen ervoor dat iedere handgemaakte pot dusdanig uniek is dat reproductie vaak onmogelijk is. In nauw overleg kan met John vrijblijvend gewerkt worden aan de ‘juiste pot’. Aanbod: Een greep uit het aanbod Nadere informatie: www.johnpittbonsaiceramics.co.uk

tekst en foto’s Manon Jamin Op 13 februari was Rijn Bécude van Bonsaivereniging Apeldoorn te gast bij ons om een demonstratie te geven op een Chaemecyparis die wij voor hem hadden uitgezocht. Hij was dus geheel in het ongewisse wat voor een boom hij voorgeschoteld zou krijgen. Rijn kennende maakte hij er een kunststukje van. Die middag hebben we de boom verloot onder de aanwezigen en Leo Hunink heeft hem gewonnen. Leo, we hopen de boom tussendoor eens te mogen zien op één van onze middagen, om de voortgang te bewonderen.

17

18 18

Pinus Sylvestris “Watererii”

19

tekst en foto’s Piet Hoek

1.

Bij een aantal van deze mooie bomen vond ik het exemplaar waaraan dit artikel is gewijd. De bedoeling is te laten zien hoe met een praktisch rechte boom toch een redelijke beweging kan worden bereikt. Ik denk dat liefhebbers van opgaande traditionele bomen hier een mooi voorbeeld vinden om een dergelijke boom te vormen. In feite komt het er op neer om bij dergelijke bomen, met twee grote dominante takken, één te verwijderen, en van de overblijvende dikke tak, de boom op te bouwen. Van de te verdwijnen helft van de boom

2. kunnen dan mooie jins gemaakt worden en desgewenst kan ook nog een shari worden gemaakt. Deze Pinus is een van de beste bomen om mee te werken, heel gemakkelijk te bedraden en te vormen. Het is ook een heel sterke boom, het zal zelden voorkomen dat er een verloren gaat. Het exemplaar waar het hier over gaat had ik al laat in de zomer in een bonsaipot gezet,omdat ik de wortelvoet wilde controleren. Het komt soms voor dat de stam bij de wortelvoet dunner wordt en dan gaat het hele feest niet door. Ook aan deze wortelvoet moet in de toekomst nog gewerkt worden. De boom was in ieder geval geschikt voor het doel namelijk laten zien dat ook van een rechte stam een leuke boom gemaakt kan worden. Tegenwoordig is alleen een yamadori maar interessant en daar ben ik het niet mee eens. Er zijn zoveel prachtige bomen afkom-

3. stig van kwekerijen en tuinen. Overigens zijn er ook minder mooie yamadori. Murata heeft niet voor niets gezegd :”Bonsai is in feite natuurlijker dan de natuur zelf”. Het direct in een bonsaipot zetten van een startboom is soms heel goed. Het voordeel is dat als de boom ergens opgegraven is of verpot moet worden, de tweede verpotting niet nodig is. Hier wordt tijd gewonnen en de boom gespaard. In het blad van de Italiaanse Bonsai Vereniging vestigt Enrico Savini de aandacht op het “optisch afleiden”. Dit betekent gewoon dat de aandacht van de zwakke punten van de boom moet worden afgeleid. Dit was hier nodig omdat het laatste gedeelte van de stam erg recht was, hetgeen enigszins gecamoufleerd wordt door enkele takjes. Ik had ook de top kunnen maken van een van een van de zijtakjes maar ik vond de hoogte van de boom zo best goed. Enrico Savini is een absolute topper, met schitterende bomen. Hij komt op 5 maart dit jaar een demo geven bij

4. de Belgian Bonsai Association, de club van Noelanders. Overigens is lid worden van de UBI best voordelig. Voor Euro 55,-- krijg je 4 maal per jaar een prachtig tijdschrift en ook het jaarboek van de UBI met alle foto’s van de jaarlijkse tentoonstelling. Dit jaar in Arco. Zo en nu maar hopen dat de boom goed wil groeien en dat sommige liefhebbers iets aan deze techniek hebben om een leuke boom te maken. Bij de foto’s : 1 Het uitgangsmateriaal. 2 Na het snoeien van de zware takken. 3 De Jins en shari zijn gemaakt. 4 en 5 Het voorlopige eindresultaat na plukken, bedraden en vormen.

5.

20

21

22

23

Bonsai van het Westen tekst en foto’s Manon Jamin

Ook dit jaar heeft Bonsaivereniging Zuid-Holland meegedaan met de Bonsaitentoonstelling Bonsai van het Westen, die dit jaar voor de 4e keer werd gehouden in de Botanische tuin van de TU in Delft. Samen met Koya en Rijnmond zorgden zij voor een mooie verzameling bomen. Veel leden van Zuid-Holland hebben ook dit jaar weer hun medewerking verleend als bewaker van de bomen, aan de kassa of als begeleider voor de workshops op beide dagen. Mede dankzij deze hulp kon dit weekend een groot succes worden. Naast de tentoonstelling en de verkoopstandjes was er de mogelijkheid om mee te doen aan een workshop bonsaivormen, je te laten masseren of te kijken naar een taichi of zwaarvecht demonstratie (shinkendo). Ook was er op beide dagen een demonstratie bonsai vormen. Op zaterdag liet Christiaan Yeh zijn kunsten zien en op zondag waren Edwin Koppers en Alex Straver aan de beurt. Deze bomen waren d.m.v. lootjes te winnen. De keurmeesters Johann Davids en Maarten van der

beste naaldbomen

beste loofbomen

Hoeven lieten hun kritisch oog over de bomen gaan en kozen de drie beste loofbomen, de drie beste naaldbomen en de beste display (presentatie). Daarnaast mocht het publiek zijn stem laten gelden.

De prijswinnaars:

1e prijs naaldboom Chaemacyparis van Tom van Wanum 2e prijs naaldboom Shohin opstelling van Leen Dekker 3e prijs naaldboom Atlasceder van Alex Straver beste display

publieksprijs

1e prijs loofboom 2e prijs loofboom 3e prjs loofboom

Beuk van Nico Verkade Moerbei van Alex Straver Kastanje van Peter van Alphen

Beste display prijs Publieksprijs

opstelling met Azalea van Edwin Koppers Taxus van Alex Straver

We kunnen dan ook wel stellen dat Zuid-Holland het goed heeft gedaan met zijn bomen.

20

21

tekst en foto’s Peter van Alphen

Japans Tuinieren in Hasselt (B) Eenmaal met het bonsai virus besmet, kom je er nooit meer vanaf. Verhalen over oer-Hollandse tuinen die gaandeweg worden omgetoverd tot oosterse paradijsjes zijn niet van vandaag. Bij ons niet anders, hoewel het Japanse terras er veel eerder was dan ‘het’ virus. Om inspiratie op de doen voor ons te ‘restylen’ terras hebben wij de afgelopen zomer een korte vakantie geboekt in ons favoriete hotel te Lanaken. Een prachtige uitvalsbasis voor ons geplande bezoek aan de Japanse Tuin Hasselt (België). De tuin is een uniek samenwerkingsproject tussen Hasselt en het Japanse Itami en is in 1992 aangelegd naar het model van de 17de-eeuwse theetuinen. Met een oppervlakte van 25.000 m2 is dit de grootste

Japanse tuin in Europa. Je kunt dus moeiteloos voor een paar uur het gevoel hebben rond te lopen in een Japans landschap waarbij alle zintuigen worden aangesproken. Eenmaal aangekomen (..) is de tuin opgedeeld in drie herkenbare, visueel in elkaar overgaande delen. Het eerste deel is een licht heuvelachtig landschap, doorsneden door kabbelende riviertjes en waterpartijen welke dient als overgang tussen het westerse park Kapermolen en de centrale Japanse tuin. In het tweede, centrale deel, bevinden we ons in een authentiek Japanse tuin met ceremoniehuis, theehuis, waterpartijen met Japanse Kois, oogstrelende watervallen en Oosterse beplanting. Het derde tuindeel is een bos van 250 Japanse kerselaars, net als de eerdere twee delen eigenlijk met geen pen te beschrijven en dus ook geen poging daartoe… Als liefhebber van (kleine) bomen vallen ook direct de met bamboe stokken gevormde pijnbomen op. Na vastleggen op de gevoelige (digitale) plaat, na thuiskomst toch maar eens verder verdiept in deze bijzonder gevormde bomen..

20

In de gids “De Japanse Tuin in Hasselt” is te lezen dat pijnbomen, ‘Matsu’, vrij algemeen zijn in Japanse tuinen. Ze zouden een lang leven symboliseren en zijn meestal vormgegeven door ingrijpende snoei, eigenlijk net zoals bij ‘onze’ bonsai. De meest voorkomende soorten zijn Pinus nigra of thunbergii (mannelijke den met zwartgekleurde stam) en Pinus densiflora (vrouwelijke den met roodgekleurde stam). In de Japanse tuin Hasselt zijn Pinus sylvestris gebruikt als snoeivorm. Bij het theehuis staat een 120 jarige Pinus pentaphylla welke in ongesnoeide toestand uit had kunnen uitgroeien tot een boom van meer dan 20 meter. Hoe erg deze gesnoeide pijnbomen ook lijken op de door ons geliefde bonsai, toch blijken we ze niet zo te ‘mogen’ noemen. Dit omdat deze bomen, samen met andere planten, in de volle grond groeien en er nooit een wortelsnoei wordt uitgevoerd. Correct benoemd heten ze Shitate-mono. Dit soort snoeibomen worden twee keer per jaar verzorgd. Nadat in juni de eigenlijke lentegroei beëindigd is, gebeurt een ‘Midori-tsumi’, het wegsnoeien van de groeikaarsen en stimuleren van ‘backbudding’ op een zelfde wijze zoals ‘wij’ gewend zijn met ‘onze’ bonsai. In het najaar volgt dan ‘Hamoni’ of het ‘ draaien en wrijven tussen twee handen’. Tijdens deze bewerking worden oude naalden weggeplukt. Daardoor oogt de boom luchtiger en wekt hij de indruk van afstand, eigenlijk niets nieuws voor ons toch? Naast een geweldige dag hebben wij in ieder geval ook meer dan genoeg inspiratie gevonden. We zijn inmiddels volop in de voorbereiding, helaas hebben wij echter geen 2,5 ha ter beschikking op ons terras…

Workshop Marc Noelanders in Boskoop Ook dit jaar was Marc Noelanders te gast in Boskoop. De workshop was weer volledig volgeboekt. Om 10.00 uur begon Marc met het bespreken van de meegenomen bomen. Daarna kon iedereen beginnen met zijn/haar boom onder begeleiding van Marc te restylen of de eerste vormgeving te geven. ‘s Middags werd er in de XL-loterij een gevormde boom van Marc verloot. De boom werd gewonnen door Geertje van Malsen. Geertje, we zijn benieuwd naar het verdere verloop van de boom, dus we zien hem graag zo nu en dan op de vereniging verschijnen. Het was weer een geslaagde werkdag. Volgend jaar augustus volgt er weer een dergelijke workshop. Dan zal de workshop gegeven worden door Bruno Wijman, dus houd de inschrijflijst goed in de gaten als je wilt meedoen.

tekst en foto’s Manon jamin

27

De techniek van marcotteren is bij de meeste bonsaïsten wel bekend. Even in het kort: • Snijd een ring rondom de stam weg die minstens even hoog is als de breedte van de stam. • Let op dat je niet alleen de schors weg snijdt maar ook het cambium, tot aan het kernhout. • Smeer met een kwastje wat stekpoeder op de wond. • Vouw een plastic potje om de stam en vul deze met spagnum, gemengd met fijne kanuma. • Houd de inhoud van het potje vochtig • Controleer na een half jaar heel voor- zichtig of er worteltjes ontstaan zijn.

20

Kop d’r af!!

tekst: Edwin Koppers fotos: Manon Jamin

Deze Azalea heb ik zo’n vier jaar geleden gekocht bij Lodder. De mooie wortelvoet en kleine bloemen trokken mij het meest aan. Toch was ik nooit echt tevreden met de boom, omdat de stam in het midden eigenlijk te recht was. Nadat ik een paar mooiere Azalea’s had gekocht was ik eigenlijk van plan om dit exemplaar te verkopen.

Tip: Probeer indien mogelijk de marcotring onder een schuine hoek tov de stam te snijden. Het voordeel is dan dat de basis van het toekomstige boompje breder wordt dan wanneer je de ring horizontaal snijdt. Nadat ik afgelopen lente de status wilde controleren ontdekte ik dat het hele potje al vol zat met worteltjes!! Ik kon meteen beginnen met het scheiden van de boven- en onderstam. Niet lang daarna stond de bovenstam in een bonsaipotje. Vanaf nu beginnen de twee delen hun nieuwe leven als pré shohin.

In de lente van vorig jaar heb ik de boom meegenomen naar m’n bonsailes bij Teunis Jan Klein om definitief te beslissen wat ik met de boom zou gaan doen. Tijdens de boombepreking stelde TJ voor om de boom te marcotteren. Dit idee bood meteen nieuwe perspectieven, want als de boom gehalveerd zou worden kon ik er twee bomen aan overhouden. Maar het belangrijkste was dat het onderste deel een echte topshohin kon worden, met een brede wortelvoet en mooie tapsheid. Die avond ging ik meteen aan de slag.

29

Eindelijk rond 11:00 uur begonnen we met het bespreken van onze bomen, maar omdat Mario ook hieraan behoorlijk wat tijd spendeerde en allerlei belangrijke bijkomstigheden bleef vertellen, gingen de mensen waarvan de boom was besproken alvast aan de slag, ondertussen met een half oor meeluisterend, want Mario bleef zoveel interessants bespreken.

30

Omdat de workshop zo leuk en inspirerend was, schoot de lunch er bijna bij in, we bleven dan ook doorwerken tot 18:00 uur. Moe maar voldaan gingen we na een lange dag naar huis om de volgende dag terug te keren voor nog een halve dag workshop.

tekst: Alex Straver foto’s: Hans Khoe en Manon Jamin

Workshop met

Mario Komsta

Tijdens de Marc Noelanders trophy in België had Manon Mario Komsta, één van de meest talentvolle bonsaïsten in de wereld van dit moment, benaderd om een workshop te geven voor een aantal bonsai fanaten in Nederland. Na wat heen en weer vragen wist Manon zeven enthousiastellingen (Johann Davids, John Hoogeveen, Jaap Witter, Dick Lankers, Hans Khoe, Edwin Koppers en Alex Straver) bij elkaar te krijgen voor de workshop en vond zij Mario bereid om in september dit jaar naar Nederland te komen. Een locatie voor de workshop was ook redelijk snel gevonden, namelijk in Amersfoort, Maarten van der Hoeven’s (een vriend van Mario) vader, die kunstenaar is, stelde zijn atelier ter beschikking. Op 4 en 5 september was het zover. Zaterdagochtend vroeg de auto volladen (2 à 3 bomen per persoon was het verzoek) en toen op weg, een uur later waren we er en stonden de meesten al te trappelen van ongeduld. Om 10:00 uur startte Mario met een flinke dosis informatie over o.a. • De gezondheid van de bomen • Het verpotten en grondmengsels • Ziekten en bestrijdingsmiddelen • Verzorging: bemesten en water geven • Stijlen en technieken Omdat Mario ons niet kende, had hij geen idee hoeveel wij wisten van bonsai en maakte hij er een erg uitgebreide bespreking van, die voor sommigen te lang duurde, omdat we aan onze bomen wilden beginnen, maar uiteindelijk werden er toch wel heel veel nieuwe interessante dingen verteld, die ik toch niet had willen missen. Ik ga zeker veel van deze nieuwigheden gebruiken op de werkmiddagen van de club, b.v.: verpotten en grondmengsels, en hoe met mest om te gaan. In maart zal ik daar een verenigingsmiddag aan wijden.

Zondag 11:00 gingen we weer verder waar we op zaterdag waren geëindigd. Net als de vorige dag kwam Mario steeds weer langs met goede adviezen, het geven van richting, het vormen van takken en later de ‘finishing touch’ van de vorming. Zijn adviezen bestonden o.a. uit: • Hoe kan je zo minimaal nodig bedraden • Welke takken te selecteren • Je de keuze geven door meerdere opties stileren van je boom aan te geven en uiteindelijk de takken weg te halen voor het gekozen ontwerp • Specifieke verzorging. Wisten jullie namelijk dat: - Bladmest ook aan de onderkant van de bladeren moet worden gespoten? Aan de onder- kant is het blad beter in staat om voeding op te nemen - Dat je kunt bemesten tot de eerste vorst, zelfs met BioGol De rest vertel ik in maart 2011 op de verenigingsmiddag over verpotten en bemesten, dus zorg dat je er dan bij kunt zijn. Tussen alle bedrijven door heeft Mario ons ook nog uitgelegd hoe te enten en waarop, bijvoorbeeld: - Dat je Juniperus Chinensis kunt enten op een naald Juniperus of zelf op een Chamaecyparis - Hoe je de stam moet voorbereiden om later geen bobbel te krijgen waar een ent zit - Hoe je een ent moet aan snijden - Hoe je kunt enten met de eigen takken - Of met een plant naast je stam Enz., enz.

32

33

Om ongeveer 15:00 uur waren de meesten klaar met een verrassend resultaat, sommigen zelfs met meerdere bomen. Conclusie van deze geweldige workshop is dat we met nieuwe inzichten onze volgende bonsai stileringen zullen aanpakken. Ik heb in ieder geval enorm genoten van deze workshop en heel erg veel geleerd: • Mario bedankt voor je vele en leerzame informatie en je vernieuwende inzichten • Maarten bedankt voor het beschikbaar stellen van deze bijzonder goede ruimte met heel veel licht van buiten. • Manon bedankt voor het organiseren Alex Straver

Interne tentoonstelling Op 29 mei hadden we onze jaarlijkse interne tentoonstelling. De winnaars van deze tentoonsteling waren: Beste Boom 2010 Gerrit Scholten Award Edwin Koppers met Pinus Parviflora Gedeelde 2e prijs Piet Hoek met een Koreaans Beuk Alex Straver met Taxus Baccata Edwin Koppers met een Satzuki Azalea Gedeelde publieksprijs Edwin Koppers met de Pinus Parviflora Leen Dekker met een shohinopstelling Op 15 januari 2011 bij de Algemene Leden Vergadering zal de Gerrit Scholten Award worden overhandigd aan de winnaar.

Mario Komsta workshop 2011 Omdat de workshop van Mario Komsta erg goed bevallen is, ben ik bezig om volgend jaar weer zo’n workshop te organiseren. Hoogstwaarschijnijk weer in september. Wie geïnteresseerd is, kan zich nu al vast opgeven. Er kunnen 10 personen meedoen. De workshop bestaat uit 12 uur, verdeeld over twee dagen, in een weekend. De kosten bedragen naar schatting tussen de 150 en 200 euro, incl. reis- en verblijfkosten van Mario. Wacht niet te lang als je echt geïnteresseerd bent om les te krijgen van één van de beste bonsaïsten van het moment, want een aantal van de mensen die dit jaar meededen, hebben zich alweer opgegeven voor de volgende… Meer weten over Mario Komsta, ga naar zijn website www.bonsaiwabisabi.com Opgeven bij Manon Jamin, [email protected]

34

NBS in Apeldoorn Zondag 19 september was het weer zover. In alle vroegte vertrokken we (Edwin, Alex en Manon) naar Apeldoorn voor de jaarlijkse Nationale Bonsai Show, die dit jaar door vereniging Apeldoorn werd georganiseerd. Na een verlate aankomst door o.a. een wegafsluiting kwamen we dan toch aan en begon de opbouw van onze opstelling. We hadden een herfstopstelling gemaakt met bijpassende accentplantjes en stylistische trekvogels op de achterwand. Zuid-Holland werd dit jaar vertegenwoordigd door Johan van Wageningen, Nico Verkade, Piet Hoek, Edwin Koppers en Alex Straver. Rick Vincenten was onze afgevaardigde voor de New Talent Contest en moest al om 09.00 uur zijn creativiteit op de hoogste stand zetten. Hij concentreerde zich drie uur lang volledig op zijn gelote boom. Helaas werd hij niet de winnaar van de contest, maar hij was absoluut één van de besten.

tekst en foto’s Manon Jamin Na de New talent Contest demonstreerde Marc Noelanders op een Picea zijn kunsten. Ondertussen moesten Edwin Koppers en Alex Straver zich als ‘keurende meesters’ buigen over de vraag, wat zijn de beste bomen van de tentoonstelling. Iedere vereniging had zijn eigen afvaardiging die de beste bomen koos van de andere verenigingen en daaruit kwam dan eindelijk aan het einde van de dag een voor ons zeer gunstige uitslag. Edwin Koppers won met zijn Pinus Parviflora de ‘beste naaldboom 2010’ en Alex Straver won met zijn Taxus Baccata de ‘Publieksprijs 2010’. Bruno Wijman won met een Azalea de ‘beste loofboom 2010’. Al met al kunnen we dus terugkijken op een zeer goede NBS voor Zuid-Holland. Gefeliciteerd, mannen! Wij zijn trots op jullie!!!

35

Bijzondere bomen in de natuur -2 36

Turkije langs de kust een beeldverhaal

Op een eiland voor de kust bij Dalyan hangt een pinus aan de rotsen.

Twee dennen aan de voorkant helemaal dood, maar de natuur overwint het hier nog steeds.

door Alex Straver

Boven en Onder: En dan loop je zomaar 2 pre-bonsai tegen het lijf op de rand van een rots partij.

Een mooie 2 stam op een eiland. De volgende keer: “Bomen op de Foto (3) vanuit Cambodja - Wortels”

37

38



Bonsaivereniging Zuid-Holland



www.bonsaiverenigingzuid-holland.nl

Bijeenkomsten: Eénmaal per maand op zaterdag, behalve in de vakantiemaanden juli en augustus. - 8x per jaar in het Harmoniegebouw Concordia, P.A. van Neslaan 4, T 0172 212146 in Boskoop en - 2x per jaar bij Bonsai studio Deshima van Teunis Jan Klein 1e Tochtweg 41b, 2913 LN Nieuwerkerk aan den IJssel. Tijd 13.00 - 17.00 uur.



Op de bijeenkomsten wordt ervaring en kennis uitgewisseld. Werkvormen zoals workshop, demonstratie, boombespreking, excursie, veiling en een jaar- lijkse interne tentoonstelling met de Gerrit Scholten Award wisselen elkaar af. Er is gelegen- heid aan eigen bomen te werken, advies te vragen, boeken in te kijken en er is een winkel om de benodigdheden voor de hobby aan te schaffen. Elke maand wordt er een loterij gehouden.

Contributie 2010: € 40,- per kalenderjaar, Girorekening: 4285569 t.n.v. AFD ZH VAN DE NEDERL BONSAI VERENIGING te Alphen aan den Rijn.

Nieuwe leden betalen tevens € 10,- inschrijfgeld. Na betaling ontvangt men een pasje van het jaar/de jaren die betaald zijn. Wie na 1 juli lid wordt betaalt € 25,- contributie voor 2010. Voor vragen over het lidmaatschap kunt u contact opnemen met Lenie May: T 010 8889214, E-mail: [email protected]

CHIISANA is het ledenbulletin van Bonsaivereniging Zuid-Holland en betekent ‘kleintje’. De vereniging is aangesloten bij de Nederlandse Bonsai Vereniging, de NBV. Dit bulletin wordt samengesteld door en voor de leden en verschijnt minstens twee keer per jaar. Opmaak en redactie: Manon Jamin, [email protected]. Kopij, tekst en/of foto’s zijn altijd van harte welkom. De mening van de inzenders van artikelen kan verschillen met de opvattingen van de redactie. Bestuur: Hans van Beek, voorzitter T 078 6212936 Harold Boekholt, penningmeester M 06 23978253 E [email protected] Rennie de Jonge, secretaris T 071 5314060 E [email protected] M 06 30124328 Huib Baden, lid T 079 3418626 Alex Straver, lid T 015 3107101 Manon Jamin, lid T 010 4612665 Vaste ondersteuners: Ledenadministratie Winkel en loterij Webmaster Catering Grafisch ontwerp

Lenie May Nell Baden en Yvonne van Beek Frank Snijdewint Concordia (Karin en René) Manon Jamin

Ontwerp omslag Edwin Koppers en Manon Jamin

40