Chemoradiotherapie bij longkanker Dagelijks low-‐dose concurrent cisplatinum
1. Inleiding In overleg met uw arts is besloten dat u een behandeling met chemoradiotherapie ondergaat. Deze behandeling vindt plaats op de locatie MCH Westeinde in Den Haag. In deze folder leest u meer over de behandeling door middel van chemoradiotherapie.
2. De longen De rechter-‐ en de linkerlong bevinden zich in de borstkas aan weerszijden van het hart (zie onderstaande afbeelding). Het gebied tussen de beide longen wordt mediastinum genoemd. Hierin bevinden zich het hart, de luchtpijp, de slokdarm en de grote lichaams(slag)aderen. De rechterlong bestaat uit drie longkwabben; de linkerlong uit twee kwabben. De long is omgeven door een longvlies (pleura). A. Neusholte B. Mondholte C. Keelholte D. Slokdarm E. Luchtpijp F. Luchtpijpvertakkingen G. Luchtkanaaltjes H. Longvlies Afbeelding: De longen Bron: KWF Kankerbestrijding
De lucht die we via de neus of mond inademen, bereikt via de keelholte de luchtpijp. De luchtpijp splitst zich in twee vertakkingen. Elke vertakking (bronchus) gaat naar één long en splitst zich daar in steeds kleinere vertakkingen. De longen halen zuurstof uit de ingeademde lucht. Via de uitgeademde lucht verdwijnt koolzuurgas uit het lichaam. Bij longkanker is er sprake van een woekering van kwaadaardige cellen (een tumor) in de longen. Bij longkanker kan het gaan om verschillende vormen: het kleincellige type of het niet-‐kleincellige type. Deze indeling is gebaseerd op de soort cellen waaruit de tumor bestaat.
3. Waarom een behandeling met chemoradiotherapie? De keuze voor de behandelmethode bij patiënten met longkanker is afhankelijk van het stadium waarin de longkanker zich bevindt. In uw stadium van longkanker is gekozen voor een combinatiebehandeling van chemotherapie en bestraling (radiotherapie). De chemotherapie heeft een versterkende werking op de bestraling; het effect van de bestraling wordt zo dus vergroot. Wat is chemotherapie Chemotherapie is de behandeling van kanker met medicijnen die sneldelende cellen doden of de celdeling remmen. Deze soort medicijnen wordt ook wel cytostatica genoemd. Na toediening van chemotherapie word het via uw bloed door het lichaam verspreid en kan het vrijwel overal in het lichaam kankercellen bereiken, dus ook in de longen. De longarts is verantwoordelijk voor het toedienen van de chemotherapie. Wat is bestraling Bij bestraling worden kankercellen met behulp van straling beschadigd zodat ze zich niet meer kunnen delen en doodgaan. De radiotherapeut-‐oncoloog is de medisch specialist die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van de bestralingen.
4. Behandelen in het A12 Oncologisch Centrum Bronovo, het Groene Hart Ziekenhuis en Medisch Centrum Haaglanden werken sinds enkele jaren intensief samen binnen het A12 Oncologisch Centrum. De belangrijkste reden hiervoor is om kennis en ervaring te bundelen en de kwaliteit van de zorg nog verder te verbeteren. Binnen het A12 Oncologisch Centrum is er een gezamenlijk gespecialiseerd behandelteam van artsen en verpleegkundigen op het gebied van longkanker. Het gespecialiseerde behandelteam bespreekt de resultaten van uw onderzoeken en is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de verschillende behandelingen. Bij de behandeling met chemoradiotherapie werken de longartsen en radiotherapeut-‐oncologen nauw samen. De locatie MCH Westeinde in Den Haag is de enige locatie binnen het A12 oncologisch Centrum waar de chemoradiotherapie plaatsvindt. Op deze locatie bevindt zich namelijk zowel het Radiotherapie-‐ centrum (waar de bestralingen plaatsvinden) als ook een oncologische dagbehandeling waar de chemokuren kunnen worden toegediend. Door beide behandelingen plaats te laten vinden op één locatie, hoeft u minder vaak naar het ziekenhuis te komen en kunnen wij er voor zorgen dat alle artsen en verpleegkundigen over de voor deze speciale behandeling benodigde kennis beschikken.
5. Voorbereiding op de behandeling Om u voor te bereiden op de behandeling krijgt u verschillende afspraken. Uw casemanager in uw eigen ziekenhuis zorgt er voor dat deze afspraken gemaakt worden. De afspraken worden waar mogelijk gekoppeld, zodat u zo min mogelijk naar het ziekenhuis hoeft te komen. Voorlichting over chemotherapie U krijgt een afspraak bij een van de twee gespecialiseerde consulenten longoncologie in het MCH Westeinde: Suzanne Dérogée of Simone Helwig. De consulent longoncologie zal u uitleg geven over de chemotherapie, bijwerkingen en praktische zaken en al uw vragen beantwoorden. Ook zal zij een vragenlijst afnemen, uw bloedwaardes en urine uitslagen bekijken en uw behandelingen inplannen. In het MCH is de consulent longoncologie uw eerste aanspreekpunt voor vragen. U kunt de consulent longoncologie op werkdagen gedurende kantooruren bereiken via telefoonnummer: 070 357 48 48. Voorafgaand aan de behandeling zal u kennis maken met een van de longartsen in het MCH. Tijdens de periode dat u chemoradiatie krijgt, is de longarts van het MCH uw hoofdbehandelaar. Voorlichting over bestraling Bij de afdeling radiotherapie krijgt u voorafgaand aan de behandeling een gesprek met de radiotherapeut-‐oncoloog. Uw radiotherapeut-‐oncoloog spreekt met u een aantal zaken door, zoals uw ziektegeschiedenis en de reden en het doel van de behandeling. De bestralingen worden voorbereid en uitgevoerd door Medisch Beeldvormings-‐ en Bestralings-‐ deskundigen (MBB-‐ers). Met de MBB-‐er heeft u een voorlichtingsgesprek, de MBB-‐er vertelt u over de behandeling aan de hand van een fotopresentatie. Tevens wordt ingegaan op de bijwerkingen en krijgt u adviezen over huidverzorging en andere tips over hoe u de bijwerkingen kunt beperken. Verder is er ruimte voor het stellen van vragen. Voorbereidende PET-‐scan Voorafgaand aan de bestraling zal u nog een speciale PET-‐scan ondergaan waarbij heel precies in kaart kan worden gebracht welk gebied bestraald moet worden en welke gebieden ontzien moeten worden. Deze PET-‐scan vindt plaats in het Haga Ziekenhuis, locatie Leyweg in Den Haag.
6. Rondom de behandeling De behandeling bij chemoradiotherapie bestaat uit 24 dagen waarop u eerst chemotherapie krijgt en daarna kort bestraald wordt. De chemoradiotherapie vindt dagelijks plaats, van maandag tot en met vrijdag. Dit houdt in dat u ongeveer vijf weken aaneensluitend behandeld wordt. Chemotherapie op de dagbehandeling Oncologie Uw dagelijkse combinatiebehandeling start met het toedienen van de chemotherapie. Dit vindt plaats op de dagbehandeling Oncologie. Deze vindt u in MCH Westeinde op de 6e verdieping (rode kant). De verpleegkundigen op de dagbehandeling Oncologie zijn oncologieverpleegkundigen. Zij kunnen u helpen met al uw vragen. Op verzoek kan een van de consulenten longoncologie u bezoeken op de dagbehandeling. De soort chemotherapie die bij u wordt toegediend heet Cisplatinum. Bij deze vorm van chemotherapie druppelt een van tevoren afgemeten hoeveelheid chemomedicijn via een slangetje (infuus) in een bloedvat in uw arm. De eerste dag van uw behandeling (of eventueel de dag ervoor) wordt dit zogenaamde ‘PICC-‐infuus’ eenmalig ingebracht in uw bovenarm. Het infuus blijft gedurende vijf weken, tot het einde van de behandeling, zitten. De verzorging hiervan wordt wekelijks door de oncologieverpleegkundige op de afdeling gedaan. Het toedienen van het chemomedicijn duurt ongeveer een uur. Van de chemotherapie kunt u misselijk worden. Om de misselijkheid tegen te gaan, wordt preventief gestart met tabletten van het medicijn Metoclopramide. U bent tijdens de behandeling in bezit van deze medicijnen. Deze neemt u op de dagen van de behandeling ‘s ochtends voor het ontbijt in (thuis, voordat u naar het ziekenhuis gaat) en daarnaast ook voor de lunch en het avondeten. Het recept wordt verstrekt op de poli van de consulent longoncologie. De bestraling Een half uur tot twee uur na de chemotherapie op de dagbehandeling Oncologie gaat u naar de afdeling Radiotherapie (verdieping -‐1) van het MCH Westeinde voor uw bestraling. Tijdens de bestraling ligt u op de behandeltafel. De MBB-‐er stelt het bestralingsveld in en verlaat daarna de ruimte. Vervolgens wordt u gedurende één tot enkele minuten bestraald. Tijdens de bestraling kan de MBB-‐er u zien en horen via een camera en een intercom verbinding. U kunt de straling niet zien of voelen en bestraald worden doet geen pijn. Een bestraling is meestal opgebouwd uit meerdere bestralingsvelden, die gegeven worden vanuit verschillende richtingen. Nadat de bestralingsdosis is afgegeven, slaat het bestralingstoestel automatisch af. Na de bestraling kunt u naar huis.
Tussentijdse controles Eén keer per week zal u op controle komen bij de consulent longoncologie. Op de dag voor deze controles laat u bloed prikken en levert u urine in. Ook zal door de consulent longoncologie en/of de longarts van het MCH lichamelijk onderzoek worden verricht. We controleren zo of uw lichaam in staat is de volgende week chemotherapie te kunnen verdragen. Indien dit niet het geval is, kan door de longarts besloten worden de behandeling aan te passen of (tijdelijk) te staken. Verder spreekt u tijdens de bestralingsserie ook één keer per week uw behandelend radiotherapeut-‐oncoloog. Begeleiding door familielid, vriend of kennis Het kan fijn zijn om tijdens uw bezoeken aan de dagbehandeling Oncologie en de afdeling Radiotherapie iemand mee te nemen. Gedurende de gehele behandeling mag daarom altijd een familielid, vriend of kennis met u meekomen. Vervoer Of u op eigen gelegenheid of met een taxi van en naar het MCH Westeinde kunt reizen hangt onder andere af van hoe u reageert op de behandelingen. Uw eigen ziekenhuis of het MCH kan u indien gewenst een machtiging geven waarop staat dat u in aanmerking komt voor vervoer met een taxi. U dient zelf contact op te nemen met uw zorgverzekeraar om te vragen welk taxibedrijf er gecontracteerd is en welke kosten hieraan verbonden zijn. Voor het gebruik maken van de taxi wordt door zorgverzekeraars meestal een eenmalige eigen bijdrage gerekend. Uw eigen medicatie Voor de start van uw behandeling is al uw medicatie genoteerd, zodat wij goed op de hoogte zijn welke medicatie u thuis normaal gebruikt. Wanneer u de medicijnen die u thuis gebruikt gedurende de dag moet innemen dan kunt u deze meenemen tijdens uw dagelijkse bezoeken aan het ziekenhuis.
7. Klachten tijdens en na de chemoradiotherapie Chemoradiotherapie is een intensief behandeltraject. De behandelingen kunnen bijwerkingen en complicaties geven. Wanneer u tijdens of na de behandeling te maken krijgt met klachten is het van belang dat u dit tijdig aangeeft bij uw arts of verpleegkundige. U krijgt van ons adviezen om uw behandeling zo goed mogelijk door te komen en bijwerkingen zoveel mogelijk tegen te gaan Mogelijke klachten Moeheid, slaperigheid en lusteloosheid zijn veel voorkomende klachten bij chemoradiotherapie. Ook kan er sprake zijn van een verminderde seksualiteit.
De chemokuren kunnen invloed hebben op uw spijsvertering; smaakverandering, misselijkheid, braken, diarree of verstopping, slijmvorming en slikklachten kunnen optreden tijdens de behandeling. Ook remt de chemotherapie uw eigen afweersysteem waardoor er een verhoogde kans is op infecties en koorts. Doordat de chemotherapie de celdeling remt, kan er haarverlies optreden en kan er sprake zijn van een droge huid en nagelproblemen. De bestralingen kunnen tot gevolg hebben dat de huid die zich in het bestraalde gebied bevindt, een reactie gaat vertonen. Uw huid kan in meer of mindere mate rood, droog, schilferig worden en soms open gaan. De huidplooien (oksels, onder de borst) reageren over het algemeen iets gevoeliger op de bestraling. Meestal treedt de huidreactie vanaf 2 tot 4 weken na het begin van de bestraling op. De huid is binnen 4 tot 6 weken na de behandeling grotendeels weer hersteld. Contact opnemen In de volgende gevallen dient u direct contact op te nemen met het MCH Westeinde: •
Koorts (temperatuur hoger dan 38,0°C) met of zonder koude rillingen.
•
Spontane blauwe plekken (zonder dat u bent gevallen of u heeft gestoten).
•
Aanhoudend bloeden van een wondje (langer dan een half uur), bijvoorbeeld een aanhoudende neusbloeding.
• Klachten bij het bewegen van uw armen en/of benen. Adviezen Wij adviseren u om tijdens uw behandelperiode: •
Veel te drinken; minimaal 1,5 à 2 liter vocht per dag.
•
Goed gevoed te blijven. ‘Goede' voeding bij kanker is voeding die voldoende energie en eiwitten bevat voor het bereiken of handhaven van een goed lichaamsgewicht. Goede voeding is ook nodig voor een goede conditie.
•
Te zorgen voor een goede dagelijkse hygiëne. Dit is belangrijk om onder andere infecties te vermijden.
•
Dagelijks ongeveer een half uur te bewegen; bijvoorbeeld wandelen of fietsen. Uit onderzoek is gebleken dat dit kan helpen om vermoeidheid eerder te laten verdwijnen.
•
Bij beginnende pijnklachten aan de slokdarm (bijvoorbeeld als gevolg van braken) vier keer per dag Paracetamol 1000mg te nemen.
Vervolgafspraken Na het einde van de behandeling met chemoradiotherapie in het MCH Westeinde gaat u voor verdere controle en begeleiding weer naar uw eigen ziekenhuis. Twee weken na de laatste behandeling krijgt u een poliafspraak bij uw eigen longarts om te bespreken hoe het met u gaat. De effecten van de bestraling werken nog 6 weken door. Daarom wordt pas 6-‐8 weken na de laatste behandeling een CT-‐scan gemaakt om te kijken wat het effect van de behandeling is geweest. Daarna krijgt u een afspraak bij uw eigen longarts op de poli om de uitslag te bespreken. Uw casemanager in uw eigen ziekenhuis neemt na het einde van de behandeling met chemoradiotherapie in het MCH Westeinde, de taak van eerste aanspreekpunt weer over van de consulent longoncologie.
Casemanager voor verdere vragen De diagnose kanker kan veel bij u losmaken en de behandeling kan ingrijpende gevolgen hebben voor u en de mensen om u heen. Daarom zorgen wij er voor dat u goed begeleid wordt, zowel tijdens het behandeltraject als wanneer het behandeltraject is afgerond. Tijdens het gehele behandeltraject is er een gespecialiseerde verpleegkundige die voor u de rol van casemanager zal vervullen. Deze verpleegkundige is speciaal geschoold in de zorg voor en begeleiding van patiënten met kanker. Hij of zij weet alles over u en uw behandeling, fungeert als uw eerste aanspreekpunt en coördineert samen met u uw behandeltraject. U en uw naasten kunnen op elk moment bij de casemanager terecht met vragen. Dit kunnen vragen zijn over praktische zaken, over de operatie en over eventuele andere vormen van behandeling. De casemanager heeft doorlopend nauw contact met uw andere zorgverleners. U kunt op werkdagen tijdens kantooruren telefonisch contact opnemen met uw casemanager (9.00 – 17.00). Bronovo Tel: 070 310 58 08 Groene Hart Ziekenhuis Bernadette Mensch Wenda Beelen Tel: 0182 50 50 72
Medisch Centrum Haaglanden Suzanne Dérogée Simone Helwig Tel: 070 357 48 48
Meer informatie Kijk voor meer informatie over onze zorg voor patiënten met longkanker op de website van uw ziekenhuis en klik door naar A12 Oncologisch Centrum: •
www.bronovo.nl: website Bronovo (klik op ‘Specialismen en afdelingen’ en dan op ‘Oncologie -‐ Kanker’)
•
www.ghz.nl/longkanker: website Groene Hart Ziekenhuis
•
www. mchaaglanden.nl/a12oncologie: website Medisch Centrum Haaglanden
•
www.rcwest.nl: website Radiotherapiecentrum West
Op de websites van de Stichting Longkanker en de Vereniging Nederlandse Kankerbestrijding (KWF) kunt u meer informatie vinden over longkanker. Ook staat er op deze websites informatie over contact met lotgenoten. Het kan zijn dat u tijdens de periode van onderzoek en behandeling, maar ook daarna behoefte heeft aan contact met medepatiënten. Mogelijk heeft u er baat bij uw angst en verdriet te kunnen delen met lotgenoten. Ook kunnen deze ervaringsdeskundigen u allerlei praktische informatie geven. •
www.longkanker.nfk.nl
•
www.kwf.nl
OC0018-‐2124 Juni 2014
De A12 Ziekenhuizen werken samen om u betere zorg te kunnen bieden. Dat doen we door specialistische kennis en ervaring te bundelen. Naast deskundige zorgverleners in uw eigen ziekenhuis, staan binnen het hele samenwerkingsverband gespecialiseerde behandelteams voor u klaar. U blijft als patiënt altijd nauw betrokken bij de keuzes in uw behandelproces. Zo halen we het beste uit onszelf voor uw gezondheid. Bronovo Bronovolaan 5 2597 AX Den Haag 070 312 41 41 www.bronovo.nl Groene Hart Ziekenhuis Bleulandweg 10 2803 HH Gouda 0182 50 50 50 www.ghz.nl/a12oncologie
Medisch Centrum Haaglanden Locatie Westeinde Lijnbaan 32 2512 VA Den Haag 070 330 20 00
Locatie Antoniushove Burgemeester Banninglaan 1 2262 BA Leidschendam 070 357 44 44 www.mchaaglanden.nl/a12oncologie
