Chameleons Vlaanderen vzw Gratis aboneren op Chameleons VL e-magazine doe je via onze website: Furcifer willsi

Gratis aboneren op Chameleons VL e-magazine doe je via onze website:

www.chameleons-vl.be Werkten mee door teksten en foto’s aan te leveren voor dit magazine: Thorsten Negro, Erik Theeuwen, Kizzy van Horne, Yvan Dieu, Glenn Bleys, Tania Huybrechts, Kurt Bleys. Alle foto’s en teksten zijn vooraf door de betrokken personen goedgekeurd voor publicatie. Redactie en vormgeving: Kurt Bleys e-mail: [email protected]

Indeling e-magazine

Met opmerkingen of sponsoring kan je steeds terecht op dit e-mailadres: [email protected] Op straffe van gerechtelijke vervolging mag niets (noch tekst noch foto’s) overgenomen worden zonder de uitdrukkelijk geschreven toestemming van de redactie. Het Chameleons VL e-magazine verschijnt 4 maal per jaar (januari-april-juli-oktober) en is een gratis uitgave van:

Chameleons Vlaanderen vzw Emiel Vanderveldestraat 73 B-2830 Willebroek 893.444.630 / RPR Mechelen Volgende Chameleons-VL e-magazine verschijnt in januari 2010

02 03 04 10 Furcifer willsi 11 13 17 23 24 26 Editoriaal

Communicatie door vibratie bij kameleons

Schildpaddenboek

Voordracht 04/10/2009

Phelsuma klemmeri

Fotowedstrijd

Beurskalender

Cover hoofdfoto: Chamaeleo calyptratus (Kurt Bleys) Kleine foto cover: Phelsuma klemmeri (Yvan Dieu)

Info Chameleons VL

Chameleons VL e-magazine blz. 02

Editoriaal Beste lezers, Het is weer zover, de zomermaanden lopen op hun einde en de herfst begint zijn intrede te doen. Onze kameleons hebben dit jaar vast en zeker van deze toch wel prachtige zomer mogen meegenieten en hebben dan ook vele dagen in hun buitenverblijf mogen vertoeven. De barbecues en het tuinset kunnen opgeborgen worden. Maar dat we opnieuw de donkere maanden tegemoet gaan, betekent niet dat we minder plezier zullen maken of dat we het minder druk zullen hebben. Zoals jullie in het vorige e-magazine konden lezen, heb ik mijn intrede als secretaris bij Chameleons Vlaanderen gedaan. De eerste beurzen als kersvers bestuurslid zitten er op. En er zijn er nog heel wat in aantocht waar ik hoop kennis te kunnen maken met jullie. Maar natuurlijk staat er nog een grotere activiteit voor ons op het programma. Op vier oktober , Werelddierendag, organiseren we de voordracht ‘Op zoek naar reptielen en amfibieën in Madagascar in Het Fonteyntje in Heffen. Het wordt een boeiende middag vol verhalen. De interessante vertelling van Kurt over het rode eiland deden me zo watertanden om ook al die diertjes eens in het echt te zien. Ik ben deze zomer dan ook naar ginds getrokken om een rondreis door het Zuid-Oosten van dit prachtige eiland te maken. Ben je nieuwsgierig naar Madagascar? Dan moet je zeker naar Heffen komen op vier oktober. Kurt zal met alle geïnteresseerden zijn ervaringen en foto’s van twee reizen naar Madagascar delen. En ik vertel die middag wat meer over de reptielen en amfibieën die ik kon spotten in het Nationaal Park van Ranomafana. Behalve voor de interesse, gezelligheid en toffe babbels is er nog een reden om zeker daar te zijn. We zullen maar liefst drie prijzen verloten onder de aanwezigen. Wel kan ik zeggen dat er twee prijzen met de terrariumhobby te maken hebben. En we zullen die middag het glas kunnen heffen op het tienjarig bestaan van de website van Chameleons-VL. Sinds augustus kunnen we met trots zeggen dat de site al tien jaar online staat. En dat het ledenaantal blijft groeien. Natuurlijk hadden we nooit kunnen overleven zonder de goede zorgen van onze sponsors. Ook hen wil ik van harte bedanken voor hun steun het voorbije jaar. En we hopen natuurlijk dat we in 2010 opnieuw op hun gulheid mogen rekenen. Wel, nu wens ik jullie veel leesplezier en hoop jullie te mogen ontmoeten op onze voordracht of een van de komende beurzen. Erik Theeuwen Chameleons Vlaanderen vzw Chameleons VL e-magazine blz. 03

Chamaeleo calyptratus man


MOGELIJKE Communicatie DOOR VIBRATIE BIJ KAMELEons Tekst, vertaling & foto’s: Kurt Bleys . Het doorgeven van signalen via de bodem is al sinds miljoenen jaren een belangrijk communicatiekanaal voor de dieren. Mensen die werken met verschillende soorten kameleons hebben waarschijnlijk al ervaren dat deze dieren een hoorbaar, sissend en gapende geluid maken. Sommige kameleons produceren een uniek laag frequentie geluid. De lage frequenties die de dieren produceren zijn nauwelijks hoorbaar voor het menselijk oor en daarom vaak onopgemerkt door de verzorger. Doordat deze vorm van communicatie door de lage frequentie een zeer laag volume in geluid heeft, zijn mensen in de eerste plaats meer gefocust op de vibraties van het dier, dan dat van de hoorbare component. Een dergelijk geluid, met een golflengte die te lang is voor het menselijk oor, is moeilijk op te sporen en wordt aangeduid als “infrageluid.” Naast de visuele en hoorbare signalen bestaat een ander en groot communicatiemiddel dat nogal vergeten is de laatste decennia: De door de ondergrond of bodem overgedragen trilling via vibratie. Deze ondergrond kan zijn; de grond, een plant blad of stengel, of het oppervlak van water, enz… In 1999 maakte Kenneth E. Barnet, Reginald B. Cocroft en Leo J. Fleisman een studie over “Mogelijke communicatie door de bodem via vibratie bij Kameleons”. We geven hier een beknopte beschrijving van hun werk voor jullie weer.

Trilling

eerste ze nauwelijks of zelfs helemaal niet hoorbaar zijn voor mensen, wiens gehoor De door de vegetatie overgedragen trilling veel gevoeliger is dan dat van kameleons, is een bekende vorm van communicatie onder de insecten, maar deze zijn nooit eerder wetenschappelijk gerapporteerd als gebruik onder reptielen. Wetenschappers merkten op toen ze een kameleon (Chamaeleo calyptratus) aanraakten, dat deze reageerde met een zoemende en vibrerende reactie. Deze kameleon produceerde verschillende trillingen afkomstig van het lichaam en waren voelbaar juist voor de voorpoten van het dier. Wanneer men het dier dicht bij de oren hield, kon ook een zwak en laag frequentie geluid opgemerkt worden. Een team van onderzoekers vond dit een interessant gegeven en maakte met een trillingsmeter opnamen van de planten waarop de kameleons werden geplaatst. Er werd meerdere malen vastgesteld dat de trilling bij de mannetjes en vrouwtjes veroorzaakt werd door menselijke aanraking of uitlokking. Ze stelden de hypothese dat deze door vegetatie gedragen trillingen als Chamaeleo calyptratus vrouw communicatiesignalen dienen omdat ten Chameleons VL e-magazine blz. 05

maar toch gemakkelijk detecteerbaar waren met een versnellingsmeter die op een afstand van 0,1 meter van de plant waar de dieren in zaten gemonteerd werd. Ten tweede werden de trillingen geproduceerd tijdens seksueel- en storingsgedrag wanneer een zekere communicatie tussen de beide dieren verwacht wordt.

Communicatiemiddel Het gebruik van communicatiesignalen tijdens de paring en andere sociale interacties is een alomtegenwoordig kenmerk van het dierlijk sociaal gedrag. Roofdieren gebruiken deze signalen bijvoorbeeld om een goed verborgen prooi te vinden. (Cade, 1975; Ryan, 1985). In reactie daarop hebben sommige dieren “privé” communicatiekanalen ontwikkeld die gemakkelijker kunnen worden gedetecteerd bij de beoogde ontvanger dan bij een afluisterende en op de loer liggend roofdier. Één van deze aanpassingen is het gebruik van trillingen die rechtstreeks door de vegetatie trekt. Dit soort van communicatie is veelvoudig aanwezig onder de insecten (Michelsen et al., 1982; Henry, 1984). Het is een feit dat dit soort van signalen doorgeven, gemakkelijk detecteerbaar is door de andere dieren in de nabije omgeving.

Figuur: De substraat gebonden signalen van Chamaeleo calyptratus. (A) Twee signalen van een tot paringsbeid mannetje De sterkste frequentie is ongeveer 150 Hz., dat van het tweede zwakker golf is rond de 20 Hz. De uitgebreide golfvorm van het signaal ziet u in de eerste afbeelding (A). (C) Eén signaal van een vrouwelijk dier , opgenomen bij contact. Voor de werden waarden opgenomen van 900msec (A), 60msec voor (B) en (C) . De dominantste frequentie is hier ongeveer 165 Hz.

vibraties bij het benaderen van een receptieve vrouw


Rieppeleon brevicaudatus geeft ook signalen door via vibratie

Materialen en methoden Op 14-15 april 1996, nam het team signalen op van drie volwassen kameleons. De in de hand gehouden dieren van het genus Chamaeleo calyptratus, werden bij een luchttemperatuur van 26 °C onderzocht. Eén of meerdere dieren werden geplaatst in een kleine vertakkende struik. Een versnellingsmeter (PCB U352B65, aangedreven met een PCB U480E09 versterker) werd gehecht aan een tak van de struik op ongeveer 1 meter van de positie waar de hagedissen onafhankelijk werden geplaatst. Het signaal van de versterker werd opgenomen op een TEAC DA-P20 digitale taperecorder met Apogee AD64 digitale audiotape. Gegevens werden geanalyseerd met Canary 2.0 software. Tijdens de opnamesessies werden alle gedragskenmerken gefilmd met een Nikon VN-959. Figuur D: De omvang van het spectrum (in dB) van het eerste signaal zoals getoond in figuur (A)

Resultaten In de eerste poging tot opname hebben de onderzoekers een volwassen calyptratus man op een tak van de struik geplaatst. Door afwezigheid van een tweede dier of stimulatie door uitdaging door de onderzoekers werden er geen trilsignalen opgemerkt in een periode van ongeveer 10 minuten. Daarna werd een receptief vrouwtje op dezelfde tak als het volwassen mannetje geplaatst. Het mannetje veranderde onmiddellijk van kleurpatroon en benaderde het vrouwtje kopknikkend en in een zeer speciale paringsgang, wat typisch is voor bijna alle soorten kameleons (de Vosjoli and Ferguson, 1995). Het mannetje produceerde een serie van trilsignalen zoals hieronder beschreven. Bij het vrouwelijke exemplaar werden geen signalen geregistreerd. In het totaal noteerden de onderzoekers 137 signalen bij het mannetje gedurende een periode van 66 minuten en hebben ze de 128 - waarvan 11 onherkenbaar waren door beweging van het dier - meest opmerkelijke en kenmerkende signalen gekwalificeerd. De signalen werden systematisch geproduceerd in groepen van 1-14, typisch met een serie van hoge en korte tonen, gevolgd door één langere en lage toon.

Discussie De onderzoekers denken dat de vibraties die ze opgenomen hebben van de drie dieren, enkel en alleen de functie hebben om signalen over te brengen door de vegetatie waar de dieren in leven. Zij kunnen bijna onmogelijk als vocaal signaal gebruikt worden omdat deze met het menselijke gehoor zo goed als niet waarneembaar zijn. We weten dat ons gehoor véél beter ontwikkeld is om verschillende frequenties waar te nemen dan dat van kameleons. Anderzijds waren de vibraties eenvoudig op te nemen door de trilling- of accelerometer op een behoorlijke afstand van de dieren. Wel heeft het onderzoeksteam geen direct

bewijs dat deze vibraties dienden als communicatiemiddel, hoewel het een feit is dat het vibreren van de dieren telkens begon, wanneer een receptief vrouwtje bij het mannetje werd gezet, of wanneer de dieren werden uitgedaagd door aanraking. Hier moeten we toch uit concluderen dat deze kameleons de vibraties gebruiken als verdediging of communicatiemiddel. De variatie van overgedragen trillingen van een tot paringsbereid mannetje toont de onderzoekers dat er verschillende frequenties of tonen in de opnames voorkomen. In elk geval, het verstaan van communicerend gedrag via trilling en de belangrijkheid in variatie ervan, vereist niet alleen verdere observaties van het signalerend gedrag maar ook een experimenteel onderzoek naar de potentiële ontvanger ervan. Zij zijn er zich niet van bewust dat er op het ogenblik van hun onderzoek in 1999, gepubliceerde artikels zouden bestaan over communicatie door de ondergrond bij reptielen. Er zijn wel voorbeelden van communicatie van door de grond doorgegeven trilling bij andere gewervelde dieren, inclusief knaagdieren (Rado et al., 1987) en bij kikkers (Lewis & Narins, 1985; Cardoso & Heyer, 1985). Het detecteren van de door de ondergrond doorgegeven vibraties is slechts bij enkele reptielensoorten bestudeerd geweest. Hetherington (1989) demonstreerde dat de scincus scincus (apothekerskink of zandvisje) een toekomende prooi kan detecteren door de trillingen in het zand. Hartline (1971) heeft een uitgebreide studie gemaakt over het reageren van verschillende slangensoorten op vibraties die werden doorgegeven door de ondergrond. Hij identificeerde twee sensorische mechanismen met welke de slangen de trillingen zouden kunnen opvangen; het direct stimuleren van tastbare ontvangers in het lichaamsoppervlak dat in contact staat met de ondergrond en door stimulatie van het auditieve mechanisme dat de trillingen waarneemt en doorstuurt naar het hoofd van het dier. Het auditief mechanisme was het meest gevoeligst, maar werd gestemd door een waaier van vrij lage frequenties van ongeveer 100–600Hz, met


te verwaarlozen piekmomenten rond de 250 Hz. Het reactie systeem was minder variabel dan het auditieve systeem, daar lagen de frequenties tussen de 200–500Hz. Hartline noteerde in 1971 reeds de oppervlakkige gelijkenis van het auditieve gehoorapparaat van slangen en kameleons. Hij zei toen dat het kameleonoor waarschijnlijk ontwikkeld is voor trillingen die kunnen waargenomen worden via de ondergrond, hetzij de plant, tak of aarde waar de dieren zich op voortbewegen. Hij noteerde dat zij veel minder gevoelig zijn aan geluid dat door de lucht wordt verspreid dan de meeste andere reptielenfamilies. In twee soorten (Ch. senegalensis en Ch. quilensis) vond hij de grootste gevoeligheid met een waarde tussen de 200-600Hz. De andere twee soorten (Ch. jacksonii en Ch. hoehnelii) vertoonde een veel hogere frequentie met een piekmoment van 1-10Khz. en zij reageerden veel minder op lagere frequenties. Hij stimuleerde elk van deze soorten door directe vibraties aangebracht op de koppen van de dieren en maakte opnames van hun auditieve

reacties. De door hem bekomen resultaten wat frequentie en gevoeligheid betreft, waren niet erg verschillend van deze van het geluid dat door de lucht wordt verspreid. Wever’s resultaten mogen niet vergeleken worden met deze van het eerst vermelde onderzoeksteam. Het waren niet dezelfde soorten die werden bestudeerd en hij bracht directe vibrerende stimuli aan via het hoofd, in plaats van aan de poten of het lichaam. Deze tactiek zou meer toepasselijker zijn geweest voor het registreren van de door de bodem doorgegeven vibraties. Er is voldoende bewijs waaruit we mogen stellen dat het vibrationeel overbrengen van signalen wijd verspreid is onder de Chamelaeonidae. Reactie met vibraties door aanraking is al vastgesteld in verschillende soorten van het genus Brookesia, Rieppeleon, Rhampholen en Chamaeleo. Ook blijkt het kopknikken van Calumma en Furcifer soorten een soort van vibratie met zich mee te brengen, omdat het kopknikken vergelijkbaar is met de geproduceerde vibratie signalen bij de Ch. Calyptratus. (KB)


Minder bekende kameleonsoort in de kijker

Furcifer willsii (GÜNTHER,1890) In deze rubriek zullen we stééds een minder bekende kameleonsoort in de kijker plaatsen. Bijna alle soorten die hier beschreven zullen worden, zal men nooit in speciaalzaken aantreffen, maar we willen ze toch even aan jullie voorstellen. Het gaat puur om een beetje informatie te geven over de dieren zelf en hun natuurlijke habitat.

Furcifer willsii

foto: Thorsten Negro (Andasibe-Madagascar)

Wetenschappelijke naam: Furcifer willsii (GÜNTHER, 1890) Totale lengte: Maximum 170 mm Verspreidingsgebied: Oost Madagaskar Terra typica: Regenwoud Korte beschrijving: Furcifer wilsii is een kleine eierleggende kameleonsoort met een max. lengte van 17 cm. Hij leeft hoofdzakelijk in de regenwouden van oost Madagascar.

Deze soort leeft in het struikgewas en wordt meestal aangetroffen langs de wegen en in het secundaire woud. waar hij zich voedt zich hoofdzakelijk met kleine insecten. Het lichaam van beide geslachten is groen gekleurd met gele diagonale strepen (stress). De mannelijke dieren hebben een dubbel puntachtig neusuitsteeksel en de helm van de dieren is afgeplat. Zwangere vroutjes zijn bruiner van kleur met witte stippen en geel orange diagonale strepen. de oogleden zijn groen-orange en de mond is wit afgeboord. Enkel mannetjes hebben een witte laterale streep over de helft van het lichaam. Bronvermelding: A field guide to the Amphibians and Reptiles of Madagascar (Glaw & Vences) - Guide des chameleons de Madagascar Tekst: Kurt Bleys .


NIEUW BOEK ONDER DE LOEP GENOMEN

€25

Dit unieke Nederlandstalige boek over schildpadden werd geschreven door Jef Nijs en Peter Staljanssens en is een absolute aanrader voor iedereen die van schildpadden houdt. JEF NIJS werkte het grootste gedeelte van zijn actieve loopbaan in het laboratorium voor Ecologie en Systematiek aan de VU van Brussel. zijn belangstelling in de herpetologie gaat voornamelijk uit naar (water)schildpadden, maar in de meer dan vijftig artikelen die hij in veertig jaar publiceerde in Belgische, Nederlandse, Amerikaanse en internettijdschriften kwamen ook andere reptielen en amfibieën aan bod. Zijn interesse gaat vooral uit naar de embryonale ontwikkeling van schildpaddeneieren onder verschillende incubatie omstandigheden. PETER STALJANSSENS houdt, verzorgt en kweekt al meer dan vijfentwintig jaar land- en waterschildpadden. Hij heeft positieve kweekresultaten met verschillende soorten Muskus- (Sternotherus) en Modderschildpadden (Kinosternon). Ook de Roodwangsierschildpad (Trachemys s. elegans) en de Bijtschildpad (Chelydra serpentina) zorgen al een tiental jaar voor het nodige nageslacht. Voorts hebben enkele Afrikaanse soorten waaronder de Afrikaanse Moerasschildpad (Pelomedusa subrafa) al jongen voortgebracht. Het meest tot de verbeelding sprekende resultaat bekwam hij met de Zuid-Amerikaanse Matamata (Chelus fimbriatus) waar hij als eerste in België mee kweekte. Ook de Griekse (Testudo hermanni) en Moorse landschildpad (Testudo graeca) zorgen regelmatig voor de nodige nakweek. Tenslotte kweekte de auteur nog met enkele slangen en hagedissen. Het levenswerk van deze twee auteurs is nu samengevat in dit prachtige nieuwe boek. Het boek kan besteld worden via e-mail naar [email protected] na overschrijving van 25 euro op rekening van Peter Staljanssens: 853-8747384-53 Peter Staljanssens - Neerstraat 44 - B-9220 Hamme Chameleons VL e-magazine blz. 11

Een nieuwe cryptisch gekleurde daggekko (Phelsuma) van het Tsingy de Bemaraha Nationaal Park in het westen van Madagaskar Kameleons zijn beroemd om van kleur van kleur verschieten van een cryptische te veranderen, maar sommige gekko’s tot een relatief kleurrijke vrijage kleuring. hebben dezelfde vaardigheden. Veel De tot op nu toe vertoonde foto’s op het daggekko’s van het geslacht Phelsuma internet zijn van hetzelfde individu (het hebben een prachtige groene kleur met holotype), het dier werd beschreven tijdens rode, blauwe of gele vlekken en ze kunnen een expeditie naar de Tsingy de Bemaraha donkerder worden als ze zich bedreigd National Park in 2006. voelen. In groot contrast is de Phelsuma borai, een recent beschreven soort die leeft in de droge bossen van westelijk Madagaskar (Glaw et al.. 2009: Zootaxa 2195: 61-68). Hij is cryptisch gekleurd en lijkt meestal op de schors van bomen. De camouflage zou deze daggekko door zijn perfect aangepaste schutkleur helpen om te ontsnappen aan vogels en andere roofdieren en is misschien een reden waarom de soort nog niet eerder ontdekt. De Phelsuma borai kan echter snel veranderen kleur, dit is ongebruikelijk voor Phelsuma soorten. Deze soort kan Chameleons VL e-magazine blz. 12

ZONDAG 4 OKTOBER 2009 VOORDRACHT DOOR ERIK THEEUWEN EN KURT BLEYS Op 4 oktober is het in o.a. België en Nederland Werelddierendag. Op die dag staan we even stil bij de rol die dieren in ons dagelijks leven innemen. Het is de dag om onze huisdieren eens extra in een positief daglicht te zetten. Oorspronkelijk is 4 oktober de naamdag van de Franciscus van Assisi, de patroonheilige van handelaars en dierenvrienden. In1929 hebben verenigingen van dieren deze dag uitgeroepen tot Wereld-dierendag. Op deze dag organiseert Chameleons Vlaanderen vzw zijn voordracht over de verschillende reptielen en amfibieën die Kurt Bleys en Erik Theeuwen hebben kunnen fotograferen tijdens hun expedities in Madagascar (2008-2009). Bij deze willen we jullie allemaal uitnodigen op onze lezing. Het is beslist de moeite waard om eens te komen luisteren en genieten van de talloze prachtige foto’s die zullen geprojecteerd worden op een groot scherm. Op deze voordracht mogen we een ZOO MED SMALL reptibreeze (41x41x51cm) gazen terrarium wegschenken onder de aanwezige toeschouwers. Een tweede ZOO MED MEDIUM reptibreeze (41x41x76cm) gazen terrarium zal men eventueel kunnen winnen met onze tombola op de voordracht. Verder zal er een JAEGER FB80 Broedstoof (met nachtafkoeling) ter waarde van 360 EURO!!! geschonken door Mark Ten Heggler worden verloot onder de mensen die in het verleden artikels hebben geleverd voor ons digitale e-magazine. Per geschreven artikel zal er één naam in een doos gestoken worden, hieruit zal een onschuldige kinderhand de winnaar eruit halen en bekend maken. Deelnemende kanshebbers voor de JAEGER FB80 broedstoof zijn; Ferdy Timmerman - Herindeling van de verschillende kameleongeslachten (JG 1/1) - Ervaringen met Chamaeleo (Tr.) Sternfeldi (JG 2/4) Kurt Bleys - Anolis caroliensis (JG 1/1) - CMRF – Wist je dat? (JG 1/1) - Chamaeleo calyptratus – De ideale beginner kameleon? (JG 1/1) - Internationaal kameleontreffen te Aken (JG 1/1) - Succesvolle Chamaeleo melleri nakweek (JG 1/1) - Rieppeleon brevicaudatus – De dwerg onder de dwergen (JG 2/1) - Phyronyas resinifictrix (JG 2/2) - Tonga soa Madagascar! (Antananarivo – Andasibe) – (JG 2/3) - Chameleon Tour 2008 (JG 2/3) - Aanwezigheid vitamine D in de eieren van de panterkameleon Furcifer pardalis – De relatie UVB / vitamine D blootstelling van de moeder; de ontwikkeling en het succesvol uitkomen van de eieren. (Deel 1) – (JG 2/3) - Aanwezigheid vitamine D in de eieren van de panterkameleon Furcifer pardalis – De relatie UVB / vitamine D blootstelling van de moeder; de ontwikkeling en het succesvol uitkomen van de eieren. (Deel 2) – (JG 3/1) - Minder bekende kameleonsoort in de kijker – Calumma malthe (JG 2/3) Chameleons VL e-magazine blz. 13

- Chamaeleo (Tr.) jacksonii, een prachtige en doenbare kameleonsoort. (JG 3/1) - Minder bekende kameleonsoort in de kijker – Brookesia perarmata (JG 3/1) - Chameleon Tour 2009 – Portfolio (JG 3/2) - Uroplatus, meesterlijk in camouflage! (JG 3/2) - Vibraties bij kameleons (JG 3/4) Luc Somers -Voedseldieren: Wat geven we ze te eten? Functioneel voeden van voedseldieren (Deel 1) – (JG 1/1) -Voedseldieren: Wat geven we ze te eten? Functioneel voeden van voedseldieren (Deel 2) – (JG 2/1) -Voedseldieren: Wat geven we ze te eten? Functioneel voeden van voedseldieren (Deel 3 -) – (JG 2/2) Joeri – Gekko reptiles (Lier) - Notities over het uitbroeden van Chamaeleo (Tr.) cristatus eieren op kamertemperatuur (JG 3/1) Serge Dames - De kameleons van Noord Madagascar (JG 2/2) KVN (Lucas Van Woerden) - De Kameleon Vereniging Nederland (JG 2/2) Claude Pottier -Geochelone pardalis (JG 2/1) Pieter D’Hoop -Functioneel voederen van voedseldieren – De Test! (JG 2/1) Yves Callaert - Brachyphelma smithi (JG 2/3) Kristof De Moor - Kweekgroep Furcifer lateralis (JG 2/4) Peter Coppens - Hyperolius fusciventris burtoni (JG 2/4) Bart Van Aken - De Wondere wereld van de Phasmiden (JG 3/1) Marc De Bra - Furcifer lateralis (JG 3/3) Erik Theeuwen - Teratoscincus scincus keyserlingii, een wonderbaarlijke gekko. (JG 3/3) Yvan Dieu - Phelsuma klemmeri (JG 3/4)

De inkom voor de voordracht is gratis! wanneer: zondag 4 oktober 2009 start: 16.00u plaats: Taverne ‘t Fonteintje Schotelveldstraat 23 2801 Heffen (België) WIJ DANKEN ZOO MED & MARK TEN HEGGLER VOOR DE SCHITTERENDE PRIJZEN DIE GESCHONKEN ZIJN TEN VOORDELE VAN ONZE VERENIGING!!!



Ander terrariumdier in de kijker

Phelsuma klemmeri

(SEIPP 1990)

Een schitterende daggekko

Inleiding

Als je wat kweekresultaten opgeeft wordt soms gevraagd een kweekverslag te schrijven. Hoe kweek je met deze phelsuma? Eigenlijk kweek je niet, de diertjes doen dat zelf en je kan niet uitleggen waarom ze het bij jou wel doen en misschien bij een ander niet. Nochtans is deze soort volgens mij geen “moeilijke” ofwel heb ik alleen maar geluk. Andere soorten doen het bij mij (nog) niet en bij een ander wel. Ongetwijfeld zijn er meerdere factoren die een rol spelen, zoals de dieren zelf, het terrarium, hun verzorging, enz… om er maar enkele te noemen. Je kan dus alleen maar vertellen hoe je het thuis doet om nakweek te verkrijgen zonder te pretenderen dat dit de enigste juiste methode is.

De dieren.

Eerst wat algemeenheden over deze toch wel aparte Phelsuma soort. Apart is hij zeker, omwille van zijn meer afgeplat lichaam en de bijzondere kleurencombinatie (de meeste phelsuma’s zijn overwegend groen). Een beschrijving laat ik achterwege door te verwijzen naar een foto. Hij behoort met zijn maximale lengte van 85 - 90 mm tot de kleine phelsuma soorten. Deze soort komt voor in het N.W. van Madagascar (Sambirano-gebied) en op het eiland Ampasindava.

Hij komt hier samen voor met Phelsuma seippi en Phelsuma chekei. Het biotoop was oorspronkelijk het primaire woud en in het bijzonder fragmentarische bamboe begroeiing. In het begin als een sterk bedreigde soort beschouwd is Phelsuma klemmeri een cultuurvolger gebleken die bezit nam van verse bamboebegroeiing waar voordien het woud gekapt en/of platgebrand werd. Het blijft natuurlijk een beschermde soort die vermoedelijk nooit meer zal geïmporteerd worden. We zijn dus echt aangewezen op


de nakweek dieren in gevangenschap. Precies door zijn zeer afgeplat lichaam kan deze Phelsuma zich toegang verschaffen via smalle spleten in oude bamboe, waarin hij ook meestal zijn eieren zal afleggen. Het is geen “plakker”, de eitjes worden los gelegd in een holte, meestal per twee aan elkaar gekleefd. Mijn dieren heb ik op de volgende manier verkregen. Een liefhebber bracht mij zijn koppel omdat ze het niet goed deden in zijn paludarium. Meerder keren had hij een diertje van de verdrinkingsdood gered. Er moet wel gezegd worden dat het paludarium een groot wateroppervlak had, in L-vorm rondom tegen de voorruit en één zijruit. Slechts een klein eiland was bodem en biologisch filter en de wanden waren redelijk vochtig en de meeste aanwezige klimtakken waren ook vochtig (kienhout met mos begroeid). Dat koppeltje was nog jong en werd bij mij in een semi-vochtig terrarium geplaatst, waarvan de beschrijving verderop zal volgen. In hun nieuwe omgeving deden ze het wel goed. Na verloop van tijd was het voor mij echter duidelijk dat het twee mannetjes waren (duidelijk zichtbare femoraal poriën als ze tegen de voorruit zaten). Ik ging

dus op zoek naar een vrouwtje en dat heeft lang geduurd tot op een beurs in Houten, waar ik mij voor € 60,- moest tevreden stellen met een zeer jong diertje, amper sexbaar maar ik gokte toch op een 80% kans op een vrouwtje. Dit diertje werd eerst in een opkweekterrarium geplaatst gedurende verschillende maanden, tot ik oordeelde dat ze groot genoeg was om bij een mannetje te zetten. Dat het een vrouwtje was had ik ondertussen met zekerheid kunnen vaststellen. Een van de twee mannetjes werd verplaatst en later verkocht samen met een eigen nakweek vrouwtje. Die liefhebber had dus ook een onverwant koppeltje net als ik en heeft ook reeds meerdere na kweekjes gehad. Ik heb zeker lang genoeg gewacht om dit vrouwtje bij het mannetje te plaatsen, want uit ervaring met andere phelsuma soorten wist ik dat een paring er ruw aan toe gaat en de vrouwtjes wat moeten kunnen verdragen en dus zeker niet te klein mogen zijn. Maar bij de Phelsuma klemmeri valt dat eigenlijk best mee. Ik heb nooit bijtplekken gezien bij het vrouwtje en ze is altijd puntgaaf gebleven. Dat mannetjes zeer territoriaal zijn is duidelijk. Maar ook vrouwtjes zijn

Phelsuma klemmeri Chameleons VL e-magazine blz. 18

territoriaal. Een schuchtere poging om achteraf een tweede vrouwtje bij te zetten werd meteen afgestraft door langdurige achtervolgingen door het dominante vrouwtje. Ik heb dat nieuwe vrouwtje er snel moeten uitvangen en verplaatsen naar een ander terrarium. Misschien dat het lukt om twee vrouwtjes gelijktijdig in een nieuwe omgeving te plaatsen, maar ik heb het niet geprobeerd, één poging was voor mij genoeg. Verder valt er over de dieren zelf niet veel te zeggen, behoudens hun bijzondere kleur en plattere vorm. Ze gedragen zich zoals de meeste andere phelsuma’s: - zeer actief, maar natuurlijk ook regelmatige rustperiodes overdag, - niet schuw (sommige phelsuma soorten wel) en laten zich dus goed bewonderen, de nakweek diertjes moet je soms bijna met de vinger wegduwen van de voorruit om te beletten dat ze naar buiten lopen !! Het niet schuw zijn heeft natuurlijk ook te maken met hun terrarium, waarover verder. - typisch gedrag bij het baltsen (schokkende stroboscopische bewegingen),

Het terrarium.

Ik hecht veel belang aan het type en inrichting van het terrarium en de reden moge duidelijk zijn: als het biotoop niet goed is zal het vroeg of laat verkeerd aflopen en is de kans op nakweek natuurlijk zo wie zo zeer klein. Het terrarium is voor een koppeltje van dergelijke kleine phelsuma soort toch behoorlijk groot : 50 x 45 x 60 (lxbrxh). Dit terrarium heeft vooraan/onder een verluchtingsrooster en bovenop, zodat een goede verluchting gegarandeerd is, hetgeen ik heel belangrijk vind voor een semi-vochtig terrarium, en wat door velen onderschat wordt. Origineel was dit terrarium gebouwd en ingericht om eens te kweken met Takydromus sexlineatus (langstaartjes), vandaar dat ongeveer de helft van de bodem bestaat uit een dikke laag (10 cm) spagnum mos, bedoelt voor de ei afleg van deze diertjes. Er werd trouwens ook gekweekt met deze diertjes, maar nakweek raak je aan de straatstenen niet kwijt omdat ze massaal voor een prikje geïmporteerd worden. Je ziet dan ook (zeer) zelden nakweek. Het voorste gedeelte van de bodem


is een waterreservoir, in feite een biologisch filter, volledig gevuld met blauwe filtermousse, met in een hoek een circulatiepompje met uitstroming via een klein waterbronnetje in de tegenoverliggende hoek. Het water moet dus een lange weg afleggen, doorheen de volledige filterlaag alvorens terug via de pomp naar voren gepompt te worden. Het geheel is afgedekt met een wegneembare (kunst) rots plaat, zodat voedseldieren niet in het water terechtkomen en verdrinken (wegrotten). Die spagnum bodem wordt goed vochtig gehouden zodat een goede permanente luchtvochtigheid gegarandeerd wordt, samen met het waterbronnetje natuurlijk. Voor de phelsuma’s is de aard van de bodem eigenlijk van geen tel, want ze leven toch niet op de bodem, maar een inrichting die goed vocht opneemt en langzaam en permanent terug afgeeft is natuurlijk een aanrader. Sproeien om luchtvochtigheid te bekomen is immers van korte duur, door de warmte van de spots droogt alle sproeivocht zeer snel op. De achterwand en twee halve zijwanden zijn bezet met bananenblad structuur, wat een glad oppervlak geeft voor de phelsuma’s en een “warme look” heeft. In de originele inrichting waren er twee mopani stronkjes voorzien en heel wat fijne klimtakken. De beplanting bestond hoofdzakelijk uit bromeliacea. Nu is een mopani strionkje weggelaten evenals de fijne klimtakjes en zijn er extra stammetjes aangebracht van Datura, deze zijn hol en de dieren kunnen erin kruipen om te schuilen maar vooral om er hun eieren in te leggen. Tegen de achterwand is een (wegneembaar) masker aangebracht. Dit is hol en de dieren kruipen dikwijls via de oogopening in dit masker. In het achterste gedeelte staat een bloempot, maar gecamoufleerd met het spagnum mos, met daarin een Asparagus spec. (vermoedelijk sprengeri). Deze plant met bamboe “look” blaadjes maar dan kleiner is een goede groeier en moet

regelmatig gesnoeid worden. Hij zorgt voor een verwilderde look van het terrarium en zorgt zo voor een gevoel van veiligheid voor de dieren, die toch nog met enige moeite zichtbaar blijven doorheen die fijne bladstructuren. Die felle begroeiing en halve zijwanden met bananenblad structuur, zullen volgens mij er ook toe bijdragen dat de dieren niet veel op de voorruit zitten en er dus ook zelden hun uitwerpselen deponeren, wat toch als nadeel wordt beschouwd bij het houden van phelsuma’s. Velen zullen dit terrarium voor phelsuma’s misschien eigenaardig vinden. Overal vind je immers stereotiep dezelfde inrichting van terraria voor phelsuma’s. Waarschijnlijk heeft ooit een eerste schrijver dit als ideaal voorgesteld en wordt dit dan nadien door iedereen gevolgd: een bamboe kunstwand (of eerder nog een kurkwand), losse bamboe, schelpenzand op de bodem en een sanseveria in een pot. De bamboe is glad en de dieren zitten daar graag op, ook in de natuur blijkbaar, alleen is de bamboe daar groen natuurlijk. De namaak bamboewand is volgens mij te grof, de dieren zitten daar niet graag op, ik heb er ook een voorbeeld van staan thuis. Het schelpenzand moet de stranden nabootsen van de talrijke eilanden waar de dieren leven ? Alleen leven ze niet allemaal op de stranden maar in het woud. Het schelpenzand zou ook een bron van kalk zijn, alleen heb ik mijn dieren hier nooit iets van zien opnemen, gezonde dieren komen trouwens niet op de bodem. De sanseveria is ook geen typische biotoop plant, aangezien ze afkomstig is van West-Afrika of beter gezegd van de vensterbank van oma, want het is vanouds een populaire haast niet kapot te krijgen en goedkope kamerplant. Ze heeft ook een glad oppervlak als er dan toch een voordeel mag vermeld worden, naast de prijs en de duurzaamheid. Maar persoonlijk vind ik het geen mooie plant en het oog wil ook wat natuurlijk, om nog niet te spreken van de moeilijk te verstoppen plantpot. Als verlichting / verwarming werd een TL UVB van 15 Watt lamp aangebracht vooraan, gecamoufleerd achter een


glasstrip met vinyl. Twee laagspanning halogeenspotjes van 20 Watt zorgen voor extra accentverlichting en stralingswarmte. Deze zijn ook gecamoufleerd achter een kleine reflector bezet met bananenblad structuur. Overdag gedurende 12 uur, schommelen de temperaturen van 23° C op de bodem tot 35° C onder de spots. ’s Nachts valt de temperatuur terug op kamertemperatuur, in de zomer rond de 22° C en in de winter nooit onder de 18° C. Er wordt hooguit tweemaal per week extra gesproeid ! Er is natuurlijk een permanente vochtigheid door het spagnum mos en de waterbron. Ik heb de dieren nooit zien drinken van het waterbronnetje of de natte bodem vooraan, wat echter niet wil zeggen dat ze het nooit gedaan zouden hebben.

Voeding en verzorging.

De dieren stellen geen bijzondere eisen. Ze vragen een gevarieerde insecten voeding en wat zoetigheid. Ze krijgen gemiddeld om de andere dag goed gevoede en regelmatig gevitamineerde krekels, wasmot larven, en fruitvliegen, occasioneel eens suikergastjes en wat weideplankton als ik tijd heb. Er

is altijd een potje aanwezig met honing aangelengd met water, want zoals alle phelsuma’s houden ook de klemmeri’s van zoetigheid. Ik geef geen speciale papjes omdat ik de samenstelling ervan niet vertrouw (te commercieel) en omdat ze snel gaan schimmelen. Zoals reeds gezegd krijgen ze hooguit tweemaal per week via het sproeiwater (zonder toevoegingen) wat extra drinkgelegenheid. Ik vermoed echter dat ze via die met water aangelengde honing reeds voldoende vocht kunnen opnemen (en via de voedseldieren).

Kweekresultaten.

Als alles goed gaat kunnen er plots jonge dieren in het terrarium zitten. Ze zijn het evenbeeld van de grote dieren, qua kleuren en levendigheid. Ik heb de jongen altijd weggevangen en grootgebracht in een apart kleiner opkweek terrarium van ongeveer 30x30x30, zodat de jonge dieren gemakkelijk hun eten kunnen vinden. Dit kleine terrarium is fruitvlieg en stofkrekel dicht, zodat ook de jonge phelsuma’s niet

Phelsuma klemmeri Chameleons VL e-magazine blz. 21

kunnen ontsnappen, want zoals reeds gezegd het is een aparte phelsuma met een afgeplat lichaam zodat de jongen gemakkelijk tussen de glasspleet vooraan door kunnen van een normaal terrarium met dubbele voorruit. Het terrarium van het kweekkoppel heeft trouwens ook een voorruit uit één geheel om dezelfde reden, is langs de zijkanten nog extra afgedicht (velcro strips) tegen ontsnappen van fruitvliegen of jonge dieren. Het wegvangen van jongen gebeurt nooit met de hand, maar met kleine potjes. Ik vang trouwens zelden dieren met de hand, maar meestal drijf ik ze in afgesneden plastic flessen. De jonge dieren krijgen natuurlijk ook een UVB lamp en een klein spotje (hallogeen 10 Watt). De bodem is ook met spagnum gevuld die licht vochtig wordt gehouden. Er staat één bromelia in en wat stekjes van een klimplant en klimtakjes. Hier wordt wel iedere dag licht gesproeid (geen permanente waterbron aanwezig) ! Ze krijgen aan hun grootte aangepaste kleine krekeltjes, fruitvliegen en wasmot larfjes, om de andere voederbeurt bestrooid met kalk/vitaminen preparaat. Op zeker ogenblik ontdekte ik de ei aflegplaats, een kleine uitholling bovenaan in het mopani stronkje. Toen werden telkens de eieren weggenomen en in de broedstoof uitgebroed. Later werd de aflegplaats weer veranderd, kwamen de jongen weer allemaal in het terrarium zelf uit en nog later ontdekte ik de nieuwe aflegplaats in een holle datura tak. De eerste jongen van dat ene vrouwtje

werden geboren 11/07/2006. Op 08/08/2008 ligt dat vrouwtje dood in het terrarium na het leggen van haar laatste eitjes. In totaal heeft dit vrouwtjes over die drie jaar 20 jonge phelsuma’s voortgebracht. Ik kan alleen maar spreken van dit ene vrouwtje natuurlijk, maar de kweker die mij destijds dat jonge vrouwtje verkocht gaf toen al aan dat ze maar enkele jaren productief zijn. Ik heb ze nooit een rustperiode gegeven omdat ik verkies de natuur zijn gang te laten gaan. Ze hebben dus ook permanent gekweekt, zonder onderbreking. Ik heb ook nooit gemerkt dat het vrouwtje er niet goed uitzag, te lijden had van het permanent eieren afzetten. Beide dieren leken mij altijd in topconditie. Ik heb nu al geruime tijd een nieuw vrouwtje bij het eerste mannetje zitten, maar tot dusver zonder enige na kweek, terwijl het vrouwtje nu toch zeker oud genoeg moet zijn. Ik heb hier geen verklaring voor. Is het toch een vaste koppelvorming die al dan niet lukt ? Toch nog even geduld oefenen ? De toekomst zal het uitwijzen.

Besluit.

Phelsuma klemmeri is een goed houdbare kleine phelsuma soort die heel apart is qua vorm en kleur, zeer levendig en niet schuw. Nakweek is relatief goed groot te brengen. Voor de echte phelsuma liefhebber (en anderen) zeker een aanrader. Tekst & foto’s: Yvan Dieu


.

Winnaars fotowedstrijd juni - juli -augustus 2009 Kameleons

Andere terrariumdieren

Winnaar juni 2009: Jordy Van der Tien Dier: Brookesia antakarana

Winnaar juli 2009: Kurt Bleys Dier: Calumma parsonii juvenile

Winnaar juni 2009: Jordy Van der Tien Dier: Boophis luteus

Winnaar juli 2009: Kurt Bleys Dier: Heterixalus betsileo

Winnaar: augustus 2009: Kurt Bleys Dier: Calumma parsonii

Winnaar : augustus 2009: Kurt Bleys Dier: Lygodactylus williamsii .


Bezoek het Chameleons VL Forum Het is meer dan een bezoekje waard -Vragen over kameleons? -Vragen over reptielen? -Vragen over amfibieën? -Fotowedstrijd Kameleons -Fotowedstrijd reptielen en amfibieën -Internationaal forum -Alles over Chameleons VL -Sponsors Chameleons VL -Inrichting terrariums -Vraag en aanbod -En nog veel meer........

http://chameleons.10.forumer.com

BEURSKALENDER September 06.09.2009 Reptielenbeurs Opwijk (B) 20.09.2009 Terraria Zwolle (NL) 27.09.2009 Naturaria Fair Antwerpen (B)

Oktober 11.10.2009 Slangendag (NL) 25.10.2009 Terraria Velthoven (NL)

November 15.11.2009 Teraria Gent (B) 29.11.2009 Anolis Beurs Lebbeke (B)

December 13.12.2009 Terraristika Ham (D)


2009

Koop deze prachtige T-shirts en steun onze vereniging!

Bestellen kan via: [email protected] Prijs per t-shirt: 12,5 euro T-shirts kunnen per post verzonden worden tegen een meerprijs van. Voor België: 1 tot 10 t-shirts (tot 2 kg) = 4,95 euro Nederland en Luxenburg : 1 t-shirt (tot 350 gr.) = 6 euro : 2 tot 5 t-shirts (tot 1kg) = 9 euro

STORTEN DOE JE VIA DEZE GEGEVENS CHAMELEONS VLAANDEREN - EMIEL VANDERVELDESTRAAT 73 B-2830 WILLEBROEK - REKENINGNUMMER: 652-8033283-19 IBAN: BE39 652 8033283 19 - BIC CODE: BBBRUBEBB

-----------------------------------------

KNIP DEZE BON UIT VOOR UW KORTING. Chameleons VL e-magazine blz. 25

ZOO MED SPONSORT TWEE VAN DEZE TERRARIUMS OP ONZE VOORDRACHT VAN 04 OKTOBER 2009!

Terrarium in Aluminium Draadgaas voor gebruik binnen- of buitenshuis


Chameleons Vlaanderen vzw Gratis aboneren op Chameleons VL e-magazine doe je via onze website: Furcifer willsi

Recommend Documents