Centrum Onderzoek Routine Outcome Monitoring. Introductie. Ik wens jullie alvast veel leesplezier

NIEUWSBRIEF Centrum Onderzoek Routine Outcome Monitoring D E C E M B E R

IN DEZE NIEUWSBRIEF

2 0 0 9 ,

N R

1

Introductie

Introductie nieuwsbrief

1

Wat is COROM?

2

Kort & Krachtig

3

Met genoegen sturen we jullie deze eerste nieuwsbrief van COROM, Centrum Onderzoek Routine Outcome Monitoring.

NormQuest

3

Het is een wetenschappelijke nieuwsbrief, hetgeen betekent dat jullie worden bijgepraat over de wetenschappelijke onderzoeksprojecten binnen COROM en aanverwante zaken. De inhoud van deze nieuwsbrief ziet er als volgt uit: eerst een beknopte uitleg over COROM en de laatste ontwikkelingen ervan. Daarna volgt een stand van zaken betreffende een drietal wetenschappelijke onderzoeksprojecten binnen COROM (Kort & Krachtig, NormQuest, MASHBANK). De komende maanden houden we jullie verder op de hoogte van de voortgang ervan. Tevens zal er in de volgende nieuwsbrief aandacht worden besteed aan de andere onderzoeksprojecten binnen COROM.

Beste collega’s,

MASHBANK 4 Questmana- 5 ger en onderzoek Publicaties

5

COROM Nieuwsbrief is een uitgave van Rivierduinen en de afdeling Psychiatrie van het LUMC en verschijnt 4 keer per jaar onder eindverantwoordelijkheid van Dr. I. V.E. Carlier.

De COROM nieuwsbrief is bestemd voor alle ROM-betrokkenen bij het Leids Universitair Medisch Centrum (afdeling Psychiatrie) en Rivierduinen, alsmede enkele extern betrokkenen. Mogelijk is onze mailinglist nog niet helemaal compleet, en hebben we onverhoopt collega’s vergeten. Bij voorbaat onze excuses daarvoor; laat het gerust weten en dan vullen we de mailinglist aan (bericht mailen naar: [email protected]). Vanaf 2010 zal de COROM nieuwsbrief ieder kwartaal verschijnen; de volgende nieuwsbrief is dus gepland rond medio maart a.s. Eventuele suggesties hiervoor zijn van harte welkom op hetzelfde e-mailadres.

De redactie van COROM Nieuwsbrief wordt gevormd door M.H. Lucas en Dr. I.V.E. Carlier.

Ik wens jullie alvast veel leesplezier.

Aan– en afmelden voor de COROM Nieuwsbrief is mogelijk via [email protected].

Ingrid Carlier Mede namens Marian Lucas (redactie COROM nieuwsbrief)

Met vriendelijke groet,

Reacties zijn welkom op [email protected]

Dr. Ingrid Carlier is hoofd COROM associate professor en werkzaam bij het LUMC afdeling Psychiatrie.

Marian Lucas is werkzaam als psychiatrisch testverpleegkundige bij het LUMC afdeling Psychiatrie.

PAGINA

2

Wat is COROM? Routine Outcome Monitoring (ROM) garandeert het meetbaar maken van behandelresultaten door routinematige metingen bij patiënten. Het is een ontwikkeling die inmiddels mede wordt gestimuleerd door GGZ Nederland, waarbij een landelijke implementatie van ROM binnen de GGZ wordt nagestreefd volgens een groeimodel van 2009 naar 2014. Hierbij neemt het LUMC samen met Rivierduinen een pioniersfunctie in. De afdeling Psychiatrie van het LUMC heeft immers in nauwe samenwerking met Rivierduinen ROM ontwikkeld tot een klinisch bruikbaar en webbased systeem (QuestManager), waarin vragenlijsten worden toegepast voor het vaststellen van de aard en de ernst van psychiatrische stoornissen en hun beloop. Sinds 2002 zijn er met behulp van ROM inmiddels data verzameld van meer dan 7000 patiënten in Rivierduinen en LUMC. De komende jaren wordt een verdere toename verwacht van de hoeveelheid ROM-data, zowel vanuit de klinische praktijk als het wetenschappelijk onderzoek. Dit noopt tot een organisatorische bundeling, aansturing, en uitbreiding van de klinischwetenschappelijke ROM-initiatieven bij het LUMC en Rivierduinen. Dit heeft medio voorjaar 2009 geleid tot de oprichting van het Centrum Onderzoek Routine Outcome Monitoring (COROM). COROM is een gezamenlijk initiatief van het LUMC en Rivierduinen, en ondergebracht bij de LUMC afdeling Psychiatrie (Prof. Dr. Frans Zitman als eindverantwoordelijke). Startschot hiervoor was de aanstelling van Dr. Ingrid Carlier als hoofd COROM-associate professor, verantwoordelijk voor de bestuurlijke- en wetenschappelijke voortgang van COROM. Ingrid is GZpsycholoog, afgestudeerd in klinische psychologie en forensische psychiatrie, gepromoveerd in kinder- en jeugdpsychologie/levenslooppsychologie. Haar expertise is DSM-IV breed, met specialisaties posttraumatische stressstoornissen en arbeidsrelevante psychische aandoeningen. De doelen van COROM zijn:  Uitbouw van ROM-wetenschappelijk onderzoek en onderwijs  Optimaliseren van de samenwerking tussen LUMC en Rivierduinen door o.a. nadere afstemming over ROM-relevante zaken en gerichte dienstverlening  Regionale positionering van COROM  Opbouw van ROM-datawarehouse LUMCRivierduinen (door aan te stellen COROMdatamanager)

 Stimuleren van wetenschappelijke productie betreffende ROM (publicaties, promoties, nieuwe onderzoeksprojecten). Binnen COROM zijn er meerdere thematische onderzoekslijnen te onderscheiden. Deze betreffen vooralsnog hoofdzakelijk poliklinische patiënten met stemmings-, angst-, en/of somatoforme stoornissen (SAS). Sommige onderzoeksprojecten van COROM zijn reeds langer lopende onderzoeken zoals over de thema’s “Biobank/MASHBANK” door Drs. Martijn van Noorden (zie verder in deze nieuwsbrief), “Outcome” door Drs. Rosalind van der Lem en “Implementatie” door Drs. Esther van Fenema (over beiden meer in de volgende nieuwsbrief). Verder zijn er enkele recent gestarte onderzoeken (NormQuest en Kort & Krachtig, zie deze nieuwsbrief) en nog uit te voeren onderzoeksprojecten (vanaf medio 2010). Maandelijks zijn er bij het LUMC bijeenkomsten van de zogenoemde ROM-Club, met ROM-onderzoekers van zowel LUMC als Rivierduinen (voorzitter Ingrid Carlier, vice-voorzitter Rosalind van der Lem). Tijdens deze bijeenkomsten zijn er presentaties over het wetenschappelijk onderzoek en andere ROM-relevante zaken. Zoals in oktober jl. een terugrapportage vanuit de (ex) Stuurgroep ROM door Drs. Renske de Reus (voorzitter Stuurgroep ROM, psychiater-directeur Behandelzaken GGZ Leiden e.o.), en in augustus jl. een bespreking van mogelijkheden voor ROM bij bipolaire stoornissen door Drs. Laura van Goor (psychiater en verantwoordelijk voor Centrum Bipolaire Stoornissen Rivierduinen GGZ Leiden). Dit jaar lag de prioriteit van COROM vooral op het voorbereiden/starten van de twee onderzoeken NormQuest en Kort & Krachtig. Daarnaast is de werving van start gegaan voor de COROM-datamanager, die hopelijk medio begin volgend jaar aan de slag zal gaan. Vanaf 2010 zal er worden gewerkt aan de verdere opzet van COROM door o.a.: werving resterende onderzoeksvacatures, opbouw ROM-datawarehouse door COROM-datamanager, uitbouw ROM-onderwijs, vervolg wetenschappelijke samenwerking met externe instanties en verdere wetenschappelijke productie. Een en ander staat nader beschreven in het binnenkort te verschijnen Visie-prioriteitenplan COROM. Geïnteresseerden kunnen vanaf januari 2010 een exemplaar ervan opvragen door een mailbericht te sturen ([email protected]).

.

PAGINA

3

Kort & Krachtig Denise Meuldijk werkt al enige tijd bij het LUMC. Na het afronden van studies neuropsychologie en klinische psychologie was ze onderzoeksassistente voor de onderzoeken NESDA, NESDO en NOCDA binnen het LUMC. Het Kort & Krachtig-onderzoek vormt dus haar volgende uitdaging.

de individuele patiënt en de volksgezondheid baat bij een zo effectief en goedkoop mogelijke behandeling van deze stoornissen. Juist daarom is het K&K onderzoek opgezet. Het kosteneffectiviteitsgedeelte van K&K wordt mede ondersteund door de afdeling Medische Besliskunde van het LUMC.

Bij het Kort & Krachtig onderzoek (K&K) zijn vanuit het LUMC de volgende collega’s betrokken: naast Denise, Ingrid, Frans, tevens Dr. Irene van Vliet en Marieke de Wit. Vanuit Rivierduinen zijn er diverse collega’s als K&K begeleidingsgroep betrokken bij het onderzoek: Dr. Tanja Berger, Drs. Robert Drenth, Drs. Kjersti Extercatte, Drs. Thomas Fuchsberger, Drs. Delano Gerling, Drs. Frank Hertroys, Drs. Klaas-Jan Pos, Drs. Hans Prins, Drs. Suzanne van Roon, Drs. Anke Staallekkervan Loon, Drs. Henriette van der Steur en Drs. Jaco Takkenkamp. Vanaf deze plaats nog even onze welgemeende dank voor jullie meedenken en ondersteuning bij K&K!

Het K&K onderzoek wordt in opdracht van Rivierduinen uitgevoerd en is ondergebracht binnen COROM, LUMC. Meerdere regionale instellingen van Rivierduinen hebben hun centra beschikbaar gesteld voor het K&K onderzoek te weten: GGZ Duin & Bollenstreek, GGZ Haagstreek, GGZ Midden- Holland, GGZ Rijnstreek en GGZ Zoetermeer. Het K&K onderzoeksprotocol is inmiddels door de Commissie Medische Ethiek (CME) van het LUMC goedgekeurd. Na het plaatsvinden van de pilot studie voor het K&K onderzoek bij GGZ Zoetermeer in januari 2010 zal het daadwerkelijke K&K onderzoek aansluitend starten begin 2010. Verwacht wordt dat na een jaar van data verzamelen de beoogde inclusie van patiënten rond zal zijn.

Zoals de naam al aangeeft is K&K een onderzoek naar korte interventies bij stemmings- en angststoornissen: verkorte ROM, verkorte intake en verkorte behandeling. Een K&K verkort behandelprogramma wordt vergeleken met de gangbare langduriger zorg van mensen met angst- en/of depressieklachten. Het uiteindelijke doel van het K&K onderzoek is het ontwikkelen van een zo (kosten) effectief en kort mogelijke ROM, intakeen behandelprotocol voor stemmings- en angststoornissen. In de Nederlandse bevolking zijn angst- en stemmingsstoornissen namelijk de meest voorkomende aandoeningen bij mensen die zich aanmelden voor de ambulante geestelijke gezondheidszorg. Doordat deze aandoeningen naast een grote ziektelast ook hoge kosten met zich meebrengen, is er vanuit het oogpunt van

Geïnteresseerden in het onderzoeksprotocol K&K kunnen een exemplaar opvragen bij Denise ([email protected]) . Drs. Denise Meuldijk is werkzaam als psycholoogpromovenda bij het LUMC afdeling Psychiatrie .

NormQuest Yvonne Schulte werkt sinds verleden jaar bij het LUMC. Zij is afgestudeerd in klinische– en ontwikkelingspsychologie. Daarnaast heeft ze het afstudeertraject neuropsychologie doorlopen. Ze heeft een afstudeeronderzoek gedaan naar de ontwikkeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS) bij slachtoffers van geweldsdelicten. Bij het NormQuest onderzoek zijn diverse collega’s van het LUMC betrokken: naast Yvonne, Ingrid, Frans, tevens Drs. Martijn van Noorden, Dr. Erik Giltay, Dr. Nic van der Wee, en meerdere testverpleegkundigen.

NormQuest is een onderzoek naar stress, erfelijkheid en effectieve vragenlijsten. Via huisartsen uit de diverse regio’s waar Rivierduinen gevestigd is, zal er gerekruteerd worden. NormQuest is het controlegroep onderzoek voor de vragenlijsten die binnen ROM gebruikt worden. Door deze vragenlijsten voor te leggen aan circa 1000 personen uit de algemene bevolking zullen wij in staat zijn om normgegevens te verzamelen en afkapscores voor die lijsten te bepalen. Daarnaast vragen we alle NormQuest deelnemers speeksel

PAGINA

af te staan voor het MASHBANK onderzoek (zie verder in de nieuwsbrief). Ook dit onderzoek is inmiddels goedgekeurd door de CME van het LUMC. Momenteel zijn we de pilot van het NormQuest onderzoek aan het afronden. We hebben zo’n 90 aanmeldingen van deelnemers, patiënten van de eerste in het onderzoek participerende huisartsenpraktijk uit Leidschendam. De samenwerking met de huisartsen verloopt goed. In dat kader werken wij ook dankbaar samen met de afdeling Public Health en Eerstelijns Geneeskunde (i.c. Huisartsgeneeskunde) van het LUMC. Het merendeel van de deelnemers komt voor het circa 3 uur durende onderzoek naar het LUMC, terwijl mensen voor wie dat niet mogelijk is, thuis bezocht worden door een onderzoeker. De pilot laat zien dat NormQuest een haalbaar onderzoek is, zeker wanneer het team van hoofdonderzoeker en testverpleegkundigen versterkt

4

gaat worden met speciaal voor NormQuest getrainde psychologie Masterstudenten. Geïnteresseerden in het onderzoeksprotocol kunnen een exemplaar opvragen bij Yvonne (Y.W.M.Schultevan [email protected]) Drs. Yvonne Schulte is werkzaam als psycholoog/ promovenda.bij het LUMC afdeling Psychiatrie.

.

MASHBANK Drs. Martijn van Noorden is verantwoordelijk voor de MASHBANK. De MASHBANK is de biobank van Rivierduinen en het LUMC, waarbij MASH de Engelse afkorting is van “Mood, Anxiety and Somatoform disorders and the HPA-axis”. Depressieve en angststoornissen ontstaan door een combinatie van omgevingsfactoren en een erfelijke kwetsbaarheid. Ook weten we dat een aantal biologische systemen, zoals de stress-as of HPA-as, vaak ontregeld zijn bij patiënten met deze stoornissen. Om de precieze samenhang tussen erfelijke (genetische) factoren, het functioneren van de stress-as en de klachten bij patiënten met angst en depressie te onderzoeken is in 2008 de MASHBANK gestart. In een biobank wordt lichaamsmateriaal opgeslagen. Bij de MASHBANK gaat het om speeksel, dat (eenmalig) op twee manieren wordt verzameld: direct op locatie door te spugen in een speciaal ‘DNAbakje’ (deel A), en thuis door op speciale watjes te kauwen (deel B). In deze watjes kan later cortisol, het stress-hormoon, gemeten worden. De MASHBANK is een wetenschappelijk onderzoek dat (anoniem) is gekoppeld aan deelname aan de ROM. In principe komen alle patiënten die op de onderzoekslocaties meedoen aan de ROM in aanmerking voor de MASHBANK. Het onderzoek loopt momenteel op een viertal locaties: GGZ Leiden kort: locatie Rijnveste, Duin- en Bollenstreek: locaties Katwijk en Lisse, en het LUMC. De ROM testverpleegkundigen spelen een belangrijke rol in de uitvoering van het onderzoek.

Omdat het een wetenschappelijk onderzoek betreft, is het belangrijk dat patiënten zowel mondeling als schriftelijk informatie krijgen over het onderzoek. Als de patiënt schriftelijk toestemming heeft gegeven, voert de testverpleegkundige het onderzoek uit. Deel A gebeurt direct, en voor deel B wordt een envelop aan de patiënt meegegeven. Voor genetisch onderzoek zijn heel veel patiënten nodig. Het streven is om 1000 patiënten te laten meedoen aan de MASHBANK. Op dit moment hebben al ongeveer 400 patiënten meegedaan! Heeft u vragen over de MASHBANK, dan kunt u bellen met Martijn van Noorden, telefoon 071-5263785. Geïnteresseerden in het protocol MASHBANK kunnen een exemplaar opvragen bij Martijn van Noorden M.S.@[email protected]).

Drs. Martijn van Noorden is werkzaam als psychiater-promovendus bij het LUMC afdeling Psychiatrie.

PAGINA

5

Questmanager en de onderzoeken Marieke de Wit heeft een ruime klinischdiagnostische ervaring en is tevens vanaf het begin betrokken geweest bij QuestManager. Haar expertise komt dan ook goed van pas bij de onderzoeksprojecten van COROM. Het van start gaan van de onderzoeksprojecten NormQuest en Kort & Krachtig heeft immers implicaties voor de vragenlijsten binnen QuestManager. Bijvoorbeeld omdat bepaalde voor het onderzoek vereiste vragenlijsten tijdelijk toegevoegd dienen te worden voor de duur van desbetreffend onderzoek. Zo zijn er voor het Kort & Krachtig onderzoek in QuestManager o.a. de volgende extra vragenlijsten opgenomen: een kosteneffectiviteitsvragenlijst (TIC-P), een extra screeningsvragenlijst (WSQ, zie ook PrimQuest), een tevredenheidsvragenlijst (GGZthermometer), een gedetailleerde Gezondheidsvragenlijst (G-V), en de recentere versie van de Impact of Event Scale (IES) waarmee alle symptoomgroepen van PTSS kunnen worden gemeten (voorheen alleen herbeleven en vermijden). Voor het NormQuestonderzoek zijn er verder de volgende extra vragenlijsten opgeno-

men in QuestManager, naast de reeds genoemde: de Lumina (migraine-vragenlijst), MASQ-30, en tevens een aantal aan het onderzoek gekoppelde diagnosen (stemmings-, angst-, somatoforme stoornissen) die de koppeling met de desbetreffende onderzoeksvragenlijsten gemakkelijker maakt. Via deze nieuwsbrief en regelmatig overleg met Rivierduinen over ROM-beheer, houden we elkaar op de hoogte. Ook volgt er binnenkort, in overleg met Rivierduinen (Suzanne van Roon), nog een gedetailleerder instructie hierover aan de testverpleegkundigen van Rivierduinen.

Marieke de Wit is werkzaam als psychiatrisch testverpleegkundige bij het LUMC afdeling Psychiatrie.

Publicaties 2009/in druk Onderstaand de recente publicaties van COROM-betrokkenen en collega’s die eerder bij de ROM-data van het LUMC/Rivierduinen betrokken zijn geweest. We hebben ons beperkt tot de reeds geaccepteerde artikelen (verschenen of in druk). Voor de volledigheid van het wetenschappelijk productie-overzicht, hebben we naast ROM-gerelateerde artikelen ook meer algemene psychiatrie artikelen (niet specifiek ROM) vermeld. 2009: * De Beurs E., Rinne T., van Kampen D., Verheul R., & Andrea H. (2009). Reliability and validity of the Dutch Dimensional Assessment of Personality Pathology-Short Form (DAPP-SF), a shortened version of the DAPP-Basic Questionnaire. Journal of Personality Disorders, 23,(3), 308-326. * Olff M., Sijbrandij M.E.M., Opmeer B.C., Carlier I.V.E., Gersons B.P.R. (2009). The structure of acute posttraumatic symptoms: “reexperiencing”, “active avoidance”, “dysphoria”, and “hyperarousal”. Journal of Anxiety Disorders, 23(5), 656-659. In druk: * Den Hollander-Gijsman ME, De Beurs E, Van der Wee NJ, Van Rood YR, Zitman FG. (in druk). Distinguishing between depression and anxiety: a proposal for an extension of the tripartite model. European Psychiatry. * Wardenaar K.J., van Veen T., Giltay E.J., de Beurs E., Penninx B.W.J.H., Zitman, F.G. (in druk). Development and validation of a 30 item short adaptation of the Mood and Anxiety Symptoms Questionnaire (MASQ). Psychiatry Research.