Canon en kerndoelen geschiedenis PO bron: http://www.entoen.nu/primair-onderwijs/didactisch-concept/leerplan-(slo)/geschiedenis In dit hoofdstuk over canon en geschiedenis wordt eerst ingegaan op de recente historie van het vak, inclusief de ontwikkeling in kerndoelen en de Commissie De Rooij (en de tien tijdvakken). Vervolgens wordt de relatie gelegd tussen de tijdvakken en de canon. De canonvensters krijgen een plaats in de tien tijdvakken waardoor deze geïntegreerd worden in het leerplan geschiedenis. Deze paragraaf sluit af met een schematisch overzicht van de tien tijdvakken met (toelichting van de) kenmerkende aspecten die gerelateerd worden aan de (toelichting van de) canonvensters. Tot slot wordt nog ingegaan op de leerstofordeningen in het primair onderwijs en op de longitudinale opbouw voor het geschiedenisonderwijs. door Theo Beker (SLO) en Cees van der Kooij Kerndoelen Geschiedenis Door de overheid vastgestelde kerndoelen geven de kern van het geschiedenisonderwijs aan. Het begrip 'kerndoelen' is gedefinieerd als: Kerndoelen zijn streefdoelen van wat leerlingen moeten kennen en kunnen aan het einde van de basisschool. De kerndoelen van 1998 voor geschiedenis bestaan onder andere uit een opsomming van belangrijke hedendaagse en historische gebeurtenissen, verschijnselen, ontwikkelingen en personen:
familie- en omgevingsgeschiedenis
nomadische samenlevingen in de prehistorie in West-Europa
agrarische samenlevingen in de prehistorie in West-Europa
de Romeinse invloed in Nederland
de middeleeuwse samenleving in West-Europa
ontwikkelingen in de Europese cultuur vanaf de late Middeleeuwen: ontwikkeling van steden en handel, ontdekkingen op het gebied van wetenschap en techniek, Europese expansie, kolonialisme, reformatie
de Tachtigjarige Oorlog: het ontstaan van de Nederlandse staat, de Nederlandse Gouden Eeuw, de Franse revolutie
industriële samenlevingen
de crisisjaren in Nederland en de Tweede Wereldoorlog
de naoorlogse samenleving, waaronder in elk geval de ontwikkeling van de welvaartsstaat
hedendaagse Europese en mondiale verhoudingen, waaronder in elk geval: de ontwikkeling van multiculturele samenlevingen na 1945, de Europese Unie, veranderingen in Oost-Europa.
In principe worden de kerndoelen om de vijf jaar geëvalueerd en herzien. Na 1998 duurt de discussie echter langer. Niet in 2003 maar drie jaar later verschijnt Kerndoelen 2006:
De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
1
De leerlingen leren over de kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren, Grieken en Romeinen, monniken en ridders, steden en staten, ontdekkers en hervormers, regenten en vorsten, pruiken en revoluties, burgers en stoommachines, wereldoorlogen en Holocaust, televisie en computer.
De leerlingen leren over de belangrijkste historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis.
De verklaring voor het grote verschil tussen de kerndoelen uit 1998 en 2006 is een paradigmawisseling in het beleid: de deregulering, minder regels voor de scholen en grotere autonomie. Scholen mogen voortaan zelf bepalen welke aspecten 'kenmerkend' zijn en welke personen en gebeurtenissen 'belangrijk' zijn. Pleidooien van onder meer de Onderwijsraad leiden ertoe dat er door het Ministerie een nieuwe commissie wordt ingesteld: de Commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon. In 2007 verschijnt het eindrapport van deze commissie, waarin vijftig onderwerpen, ook wel canonvensters genoemd, beschreven worden. Minister Plasterk heeft het voorstel van de commissie overgenomen om deze canon vast te leggen voor de basisschool en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De tijdvakken In 1999 krijgt de Commissie Historische en Maatschappelijke Vorming de opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om voorstellen te maken voor nieuwe kerndoelen en examenprogramma's. De commissie is ook wel bekend onder de naam van haar voorzitter de Commissie De Rooij. Het eindrapport Verleden, heden en toekomst (2001) definieert het doel van geschiedenisonderwijs als de ontwikkeling van historisch besef. Om die ontwikkeling te bevorderen stelt de commissie voor om naast de gangbare indeling van het verleden in perioden (prehistorie, oudheid, middeleeuwen, nieuwe geschiedenis en nieuwste geschiedenis) een nieuwe indeling in tien tijdvakken in alle vormen van onderwijs te hanteren: prehistorie
tijd van jagers en boeren
tot 3000 v. Chr.
oudheid
tijd van Grieken en Romeinen
3000 v. Chr. - 500 na Chr.
middeleeuwen
tijd van monniken en ridders
500 - 1000
tijd van steden en staten
1000 - 1500
tijd van ontdekkers en hervormers
1500 - 1600
tijd van regenten en vorsten
1600 - 1700
tijd van pruiken en revoluties
1700 - 1800
tijd van burgers en stoommachines
1800 - 1900
tijd van de wereldoorlogen
1900 - 1950
tijd van televisie en computer
1950 -
nieuwe geschiedenis
nieuwste geschiedenis
2
De commissie presenteert een uitgebreid kerndoelenvoorstel voor het basisonderwijs. Naast de hierboven beschreven indeling in tijdvakken worden voor ieder tijdvak twee kenmerkende aspecten gedefinieerd, die in het onderwijs over het tijdvak als oriëntatiekennis centraal moeten staan:
jagers en boeren
de levenswijze van jagers en verzamelaars het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
Grieken en Romeinen
de verspreiding van de Grieks-Romeinse cultuur en de confrontatie met de Germaanse cultuur het christendom in het Romeinse Rijk: van verboden tot enig toegestane godsdienst
monniken en ridders
de verspreiding van het christendom tot in de Lage Landen hofstelsel en horigheid
steden en staten
opkomst van handel en ontstaan van steden opkomst van de stedelijke burgerij en toenemende zelfstandigheid van steden
ontdekkers en hervormers
het begin van de overzeese Europese expansie de Opstand en het ontstaan van een onafhankelijke Nederlandse staat
regenten en vorsten
ontstaan van het handelskapitalisme en begin van een wereldeconomie bestuur en stedelijke cultuur in Nederland
pruiken en revoluties
slavenarbeid op plantages en opkomst van het abolitionisme het streven naar grondrechten en naar politieke invloed van de burgerij in de Franse en Bataafse revolutie
burgers en stoommachines
het ontstaan van het parlementaire stelsel en de toename van de volksinvloed de industriële revolutie en de opkomst van de emancipatiebewegingen
de wereldoorlogen
de economische wereldcrisis de Duitse bezetting en de Jodenvervolging
televisie en computer
de blokvorming tussen Oost en west en de Koude Oorlog sociaal-culturele veranderingen en toenemende pluriformiteit vanaf de jaren '60
3
Verder stelt de commissie de volgende inhouden voor:
de verschillende samenlevingsvormen:
1. samenleving van jagers-verzamelaars 2. landbouwsamenleving 3. landbouw-stedelijke samenleving 4. industriële samenleving 5. en informatiesamenleving
het werken met bronnen
de gebondenheid aan tijd, situatie en achtergrond van gedrag en ideeën van mensen
de historische thema's familiegeschiedenis en geschiedenis van de eigen omgeving
een thematische lengtedoorsnede (naar keuze).
Uit dit voorstel zijn alleen de bronnen en de tien tijdvakken opgenomen in Kerndoelen 2006. De kenmerkende aspecten van de tijdvakken worden wel genoemd in de kerndoelen - 'de leerlingen leren over de kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken' -maar de inhoud van die aspecten wordt niet omschreven en wordt overgelaten aan de scholen. De rest van het kerndoelenvoorstel van de Commissie De Rooij heeft geen plaats gekregen in de Kerndoelen 2006.
Kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld – Kerndoel 51, 52 en 53 bron: http://www.slo.nl/primair/kerndoelen/ Sinds 2006 is de derde generatie kerndoelen van kracht. Met ingang van het schooljaar 2009/2010 zijn deze kerndoelen volledig ingevoerd binnen de basisscholen. Het zijn er nog maar 58. De leergebiedoverstijgende doelen zijn als aparte kerndoelen verdwenen en waar mogelijk geïntegreerd in de kerndoelen per leergebied. De kerndoelen zijn geformuleerd voor grotere leergebieden, zoals: de talen, rekenen/wiskunde, oriëntatie op jezelf en wereld, kunstzinnige oriëntatie en bewegingsonderwijs. Bij elk leergebied worden de kerndoelen voorafgegaan door een karakteristiek van dat gebied. In die karakteristiek staat beschreven waarop het leergebied zich richt. Alle scholen voor primair onderwijs hebben destijds een informatieset ontvangen, bestaande uit een boekje met de kerndoelen, de kerndoelen op losse kaartjes, een poster met de kerndoelen op rij. Deze zijn ook te downloaden als pdf-bestanden.
4
Bron: kerndoelenboekje http://www.slo.nl/primair/kerndoelen/Kerndoelenboekje.pdf/ ) 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis.
5
