Building Breda: 'Ruimte voor samen scholen'

FE BR

WWW.SCHOOLFACILITIES.NL

UA RI 20 09 -J

AA

5

RG

AN G 25

O N A F H A N K E L I J K VA K B L A D V O O R H U I S V E S T I N G E N O N D E R W I J S O N D E R S T E U N E N D E C O N C E P T E N

Building Breda: 'Ruimte voor samen scholen'

Gert Kant: "Investeer vóór

Hans Tromp: "Architect moet

Dalida Harders: "Dion heeft de

het bouwproces eerst in de

zich niet de kaas van het

kennis van gebouwbeheer die

bestuurlijke organisatie"

brood laten eten"

bij ons ontbreekt"

pagina

6

pagina

10

pagina

29

colofon

column

Milieunorm is 'schone schijn'

Voorplaat: Klaas van Harten, directeur van Building Breda

Schoolfacilities is een onafhankelijk vak­blad voor huisvesting en onderwijsondersteunende concepten Oplage en bereik: Schoolfacilities verschijnt 9 keer per jaar in een oplage van 8.200 exemplaren waarvan 1.800 in Vlaanderen. In Nederland verschijnt Schoolfacilities bij het VO, BVE, HBO, Universiteiten, Gemeenten en het bovenschools management van het basisonderwijs. In Vlaanderen ontvangen alle onderwijsinstellingen met uitzondering van het PO het vakblad Schoolfacilities. Redactieraad: Henk Leever, directeur Huisvesting, ROC van Twente; Gertjan van Midden, beleidsmedewerker Huisvesting, PO Raad; Eduard Franken, hoofd IT-services, Hogeschool van Amsterdam; Marcel Laks CPC, beleidsmedewerker ROC A12; Huub Schoenmakers, hoofd ICT, INNOVO; Jan Meijer, hoofd Facilitaire Zaken, Deltion College; Bart Jan Westerhof, Facilitair Manager, Scholengroep Over Betuwe. Eindredactie en secretariaat: Bart Jan Westerhof Alice Jansen Postbus 32, 7220 AA Steenderen Te­le­foon: +31 (0)575 - 441 888 E-mail: [email protected] Uit­ga­ve van: Wolters Uitgeverij B.V. Post­bus 32, 7220 AA Steenderen Abon­ne­men­ten­ad­mi­nis­tra­tie: Postbus 32, 7220 AA Steenderen Fax: +31 (0)575 - 441 889 E-mail: [email protected] Prijs en op­zeg­gen abon­ne­ment: Voor onderwijsinstellingen en gemeenten is Schoolfacilities gratis op basis van control circulation. De abonnementsprijs voor overige relaties is 75 euro per jaar. Opzegging geschied schrif­te­lijk en ui­ter­lijk twee maan­den voor afloop van de abonnementsperiode. Losse nummers 25 euro (incl. administratiekosten).

www.nedap-education.com [email protected]

Nedap Education NL Parallelweg 2e 7141 DC Groenlo-NL Tel: +31 544 471666

Nedap Education België Kerkhofstraat 6 b10 B-1800 Vilvoorde Tel: +32 2253 0208

Aansprakelijkheid Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die zijn gebaseerd op bedoelde informatie.

Nieuwe schoolgebouwen, kinderdagverblijven en verpleeg- of bejaardentehuizen mogen in principe niet meer binnen 300 meter van eeen snelweg of binnen 50 meter van een provinciale weg worden gebouwd. Dat heeft het kabinet half januari 2009 besloten op initiatief van minister Cramer van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Met de maatregel wil het kabinet voorkomen dat deze ‘kwetsbare groepen’ in de samenleving te veel fijnstof inademen. Als men bedenkt dat deze minuscule deeltjes, die op den duur de gezondheid aantasten, voor een belangrijk deel door het autoverkeer geproduceerd worden, dan is dit een loffelijk streven van een bevlogen minister. Maar of onze schoolgaande jeugd en ons personeel van deze maatregel voldoende bescherming zullen krijgen staat nog allerminst vast! Volgens cijfers van het CBS uit 2007 liggen in Nederland 275 scholen binnen de grens van driehonderd meter van de snelweg. 72 schoolgebouwen liggen zelfs binnen vijftig meter van een provinciale weg. Deze 347 schoolgebouwen liggen dus allemaal in een gevarenzône. Toch is voor hen deze maatregel niet van toepassing, want de maatregel geldt niet voor bestaande gebouwen. Schoolbesturen waarvan de plannen voor een nieuwbouwtraject al zijn goedgekeurd hebben ook pech, want de maatregel is geldig vanaf 16 januari 2009. Maar ook nieuwbouwprojecten die nog niet zijn goedgekeurd en binnen driehonderd meter van een snelweg of vijftig meter van een provinciale weg gepland zijn hebben niets aan deze maatregel. Want er moet aangetoond worden dat de luchtverontreiniging op de geplande bouwlocatie te hoog is. Dat zal niet meevallen, want bij die metingen wordt van daggemiddelden uitgegaan. En dan te bedenken dat deskundigen hebben vastgesteld dat juist kinderen, die ‘s ochtends net na de ochtendspits op school komen de golf veel hogere concentraties giftige uitstoot over zich heen hebben gekregen. Volgens milieuorganisaties dient de maatregel van minister Cramer niet het doel waarvoor ze is bedoeld. Alleen de uitstoot van stikstofdyoxide en fijnstof wordt gemeten en niet apart het uiterst schadelijke roet, dat juist verantwoordelijk is voor veel gezondheidsschade. In de praktijk lijkt de nieuwe maatregel bijna nergens van toepassing, zo hebben bezorgde ouders bij de Nutsschool in Maastricht ondervonden. De Nutsschool ligt op zestig meter van het eind van de A2, waarover al het verkeer de stad binnenrijdt. Vlakbij de school staan stoplichten en er passeren dagelijks tussen de veertig- en tachtigduizend auto’s. Logischerwijs zou er volgens de nieuwe regels van Cramer op die plek géén nieuwe school gebouwd mogen worden. Toch komt de nieuwbouw van de Nutsschool op dezelfde locatie als de oude school. De argumentatie daarbij is dat de A2 vanwege de stoplichten op die plaats kan worden beschouwd als een provinciale weg, waardoor het schoolgebouw buiten de toegestane grens van vijftig meter blijft. Net als het kabinetsstandpunt over het binnenklimaat in scholen lijkt ook deze maatregel niet meer dan een politiek statement en dus ‘windowdressing’. Het kabinet laat naar buiten toe triomfantelijk zien dat Nederland rekening houdt met de Europse normen voor verontreinigde lucht, maar ondertussen wordt er niets gedaan voor bestaande schoolgebouwen langs wegen en in de drukke binnenstad. Daarbij wordt voorbijgegaan aan het feit, dat er onbedoeld een aanslag op de gezondheid van weerloze kinderen wordt gedaan. Want volgens deskundigen remt fijnstof bij kinderen de ontwikkelingen van de longen. Aan de acute gevolgen van fijnstof sterven per jaar tussen de drieentwintig- tot vijendertighonderd mensen vroegtijdig. Door chronische blootstelling aan fijnstof zal dit op termijn oplopen van twaalf- tot vierentwintigduizend sterfgevallen per jaar. Wie wil dit nu op zijn geweten hebben! Frits Wolters

ISSN: 1383-6331 SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009



partijen vastgelegd. Bij de overeenkomst hoort ook een overeenkomst voor de overdracht van de gronden en opstallen van het openbaar voortgezet onderwijs, waarvan de gemeente Breda tot nu toe juridisch eigenaar was. Imago verbeteren Het Masterplan ‘Ruimte voor samen scholen’ is bedoeld om als schoolbesturen van het voortgezet onderwijs binnen de gemeente

Henk Snier: “Building Breda neemt de zorg voor onderwijshuisvesting in het vo over” Henk Snier, wethouder van Onderwijs, heeft op maandag 15 december 2008 in de Grote Kerk van Breda de zorg voor de onderwijshuisvesting overgedragen aan de schoolbesturen van het voortgezet onderwijs. Hiervoor is een nieuwe coöperatieve vereniging Building Breda opgericht, dat de ‘doordecentralisatie onderwijshuisvestingsmiddelen’ (één van de acties uit het in 2007 vastgestelde Masterplan Voortgezet Onderwijs ‘Ruimte voor samen scholen’) uitvoert. Building Breda krijgt jaarlijks een bedrag van € 4,1 miljoen van de gemeente, gebaseerd op de gemeentelijke loon- en prijsindex. De wethouder onderstreepte dat met deze doordecentralisatie het voortgezet onderwijs een prikkel krijgt om gezamenlijk te zoeken naar creatieve huisvestingsoplossingen, die passen bij de onderwijskundige koers die in het Masterplan zijn uitgezet. Zo wordt het naar zijn mening een financieel belang om de leerlingstromen goed te regelen en bepaalde voorzieningen te combineren en zelfs te verplaatsen.



SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

Het overdragen van de zorg voor onderwijshuisvesting gebeurde door het ondertekenen van een zogenoemde doordecentralisatie-overeenkomst tussen de gemeente en de schoolbesturen (de Stichting Katholiek Voortgezet Onderwijs Breda e.o., de Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs, het ROC West-Brabant en de Stichting Magical Education). Hierin zijn de verschillende rechten en plichten van de

Directeur Klaas van Harten

Breda samen te werken op het gebied van onderwijshuisvesting en onderwijsvernieuwing. Om de doelen van het Masterplan te kunnen realiseren, is de coöperatieve vereniging Building Breda opgericht. De zorg voor de onderwijshuisvesting voortgezet onderwijs is daarmee een van de taken van Building Breda. Daarnaast heeft Building Breda de opdracht om het imago van het beroepsonderwijs te verbeteren, om een drempelloze verbinding tussen vmbo en mbo te realiseren en om te zorgen voor een sluitende zorgstructuur. Ook een initiërende, faciliterende en coördinerende rol om de profilering van de scholen binnen het algemeen vormend onderwijs (avo) te versterken, hoort bij het takenpakket van Building Breda. Aantal voorwaarden Om Building Breda optimaal te kunnen laten functioneren, is volgens Henk Snier in het Masterplan een aantal financiële, juridische en inhoudelijke voorwaarden gesteld. Bijvoorbeeld dat alle schoolbesturen van het voortgezet onderwijs moeten deelnemen met een sanctie voor terugtrekking, dat samen-

werking moet worden bevorderd en dat de coöperatieve vereniging volledig invulling geeft aan het Masterplan. ‘Doordecentralisatie een feit’ Directeur Klaas van Harten memoreerde dat de zogeheten doordecentralisatie in het voortgezet onderwijs met Building Breda een feit is. Nu we over de financiële middelen beschikken is het een extra prikkel om gezamenlijk te zoeken naar creatieve huisvestingsoplossingen, die passen bij de onderwijskundige koers die in het Masterplan is uitgezet. Zo wordt het een gemeenschappelijk financieel belang om de leerlingstromen goed te regelen en bepaalde voorzieningen te combineren of zelfs te verplaatsen. Het voortgezet onderwijs in Breda slaat de handen ineen. Met de oprichting van een ‘coöperatieve vereniging’, zoals voorgesteld in het Masterplan, komt er een dienstbare bestuursvorm waarmee zowel het vmbo als het avo goed uit de voeten kan. En die geen geweld doet aan de eigen identiteit van de verschillende scholen. Er komt dus geen besturenfusie, maar er is gezocht naar een gezonde balans tussen eigen en gemeenschappelijke zeggenschap. ‘Belangrijke stap is gezet’ Voorzitter Max Hoefeijzers stelde in de doelstelling van Building Breda de leerling centraal. “Zij zijn het die de kenniseconomie en de multiculturele samenleving vormgeven. Dat betekent dat er in de scholen andere dingen moeten gebeuren dan twintig jaar geleden. De scholen zijn daar al druk mee bezig en hebben daar ook andere huisvesting voor nodig. Als we nou eens tien jaar verder zijn dan zal duidelijk zijn geworden hoe de profielen van de scholen voor het voortgezet onderwijs eruit zien. En hebben zij vernieuwde en soms heel nieuwe schoolgebouwen gekregen, dat zal een investering van zo’n 60 miljoen zijn en dat is met de komst van deze coöperatie mogelijk gemaakt. ‘Geen leerling meer tussen wal en schip’ Rob Franken, bestuursvoorzitter van het ROC West-Brabant, voorziet een flinke versterking van de zorgstructuur in Breda. “Building Breda biedt een unieke kans om voor eens en voor altijd van allerlei hinderlijke scheidslijnen af te komen. De scholen gaan gezamenlijk werken aan een betere zorgstructuur voor de leerlingen die dat nodig hebben. Doelstelling is een doorlopende zorglijn; daarom gaan we vooral ook de aansluiting op het primair-, middelbaaren hoger onderwijs verbeteren. Ook zullen de scholen meer als één loket gaan opereren

Max Hoefeijzers koninklijk onderscheiden Burgemeester Peter van der Velden van Breda prees de inzet van Max Hoefeijzers voor het onderwijs in zijn stad. Vooral zijn streven om zoveel mogelijk scholen van het katholieke basisonderwijs en het voortgezet onderwijs onder één bestuur te krijgen. Zijn rol in Dordrecht, waar hij als voorzitter van het CvB van het Da Vinci College het Leerpark realiseerde liet hij niet onbesproken. Hierin zijn het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs op één locatie samengebracht. Op die manier ontstaat een prima integratie tussen beide typen onderwijs. En door het huisvesten van winkels en bedrijven wordt het geleerde direct in praktijk gebracht. Deze koppeling van studenten aan werkplekken maar vooral ook andersom is een ontwikkeling met veel perspectief. Ridder in de Orde van Oranje Nassau “Als bestuursvoorzitter van de Stichting Katholiek voortgezet Onderwijs Breda en omgeving ben jij de grote trekker geweest van het Masterplan en heb jij bestuursleden, rectoren, directeuren en schooldirecties met succes overtuigd van het nut ervan”. De burgervader noemde het een mijlpaal dat na een intensieve samenwerking de gemeente Breda de zorg voor de huisvesting van het voortgezet onderwijs, aan de Coöperatieve Vereniging Onderwijshuisvesting Voortgezet Onderwijs Breda overdraagt. Door deze overdracht kunnen de scholen van het voortgezet onderwijs in Breda zelf beschikken over moderne en goed uitgeruste schoolgebouwen. Iets wat natuurlijk noodzakelijk is om de kwaliteit van het onderwijs in Breda hoog te houden en, waar mogelijk, zelfs nog beter te maken. Burgemeester Peter van der Velden tot slot: “Vanwege jouw tomeloze inzet voor het onderwijs heeft het Hare Majesteit namelijk behaagd jou te benoemen tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.”

richting externe partijen, zoals jeugdzorg en de leerplichtambtenaar. Er mag geen enkele leerling meer tussen de wal en het schip vallen!” ‘Meer mogelijkheden voor docenten’ Bob Bron, bestuurslid van de Vereniging Christelijk Voortgezet Onderwijs voor WestBrabant (De Nassau), verwacht dat de Building. Breda veel betekenis krijgt voor docenten in het avo. “Er komt meer ruimte voor ontplooi-

ing, loopbaanplanning en mobiliteit. Doordat de scholen op dit vlak gaan samenwerken, kunnen we docenten nieuwe mogelijkheden en perspectieven bieden. Daarmee wordt het docentenvak in Breda aantrekkelijker. En dat is hard nodig, gezien het lerarentekort waarmee we te kampen krijgen. Doordat we tegelijkertijd de autonomie in stand houden, moeten we als scholen scherp blijven, ook ten opzichte van elkaar. Die combinatie maakt Building Breda zo sterk.”

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009



de projectgroep en draagt ideeën aan voor het Programma van Eisen. Op basis daarvan gaat de architect uiteindelijk het ontwerp maken. Strakke bestuurlijke regie De Stuurgroep is eindverantwoordelijk, bepaalt de budgetten en geeft sturing aan de projectgroepen. Gert Kant en Klaas van Harten van de Stuurgroep laten zich wekelijks over de

spanningen ontstaan en geeft de projectgroepen advies als beslissingen niet overeenkomen met het beleid van de Stuurgroep. De projectgroepen dragen dus zelf een grote mate van verantwoordelijkheid. Het Programma van Eisen voor een schoolgebouw wordt bijvoorbeeld getekend door de schooldirecteur. Eric van Steen: “Het programma van Eisen ontstaat door gesprekken tussen de directeur en de projectleider, in

“Breng vooraf het hele bouwproces goed in kaart en vertaal dat naar verantwoordelijkheden binnen de organisatie.”

Gert Kant en Eric van Steen voor de ingang van de nieuwe vestiging in Naaldwijk.

Gert Kant, Lentiz Onderwijsgroep: “Investeer vóór het bouwproces eerst in bestuurlijke organisatie” “Wanneer wij als schoolbestuur onvoldoende grip op het bouwproces hebben, dan heeft dit per definitie negatieve consequenties voor de bouwkosten, de functionaliteit van het uiteindelijke gebouw en de exploitatie er van.” Dat is de mening van CvBvoorzitter Gert Kant en Hoofd Huisvestingsbedrijf Eric van Steen van de Lentiz Onderwijsgroep. Zij vinden dat het bijzondere van hun aanpak is, dat vooraf het hele bouwproces goed in kaart is gebracht en vertaald naar verantwoordelijkheden binnen hun organisatie. Met als resultaat dat al hun acht bouwprojecten binnen het budget zijn gebleven, dat de schoolgebouwen op tijd zijn opgeleverd en dat hun onderwijsvisie duidelijk zichtbaar is. Klaas van Harten heeft volgens hen hieraan als externe adviseur een belangrijke bijdrage geleverd.

De Lentiz Onderwijsgroep (voorheen HollandAccent Onderwijsgroep) verzorgt voortgezet onderwijs (vmbo, havo, vwo) en middelbaar beroepsonderwijs (mbo) in totaal 11 scholen in het Westland, Schiedam, Maassluis en Vlaardingen, zowel in voltijden deeltijdopleidingen als ook in de vorm van contractactiviteiten. De beroepssectoren waar Lentiz zich in het mbo voornamelijk op richt zijn de voedingsindustrie, de greenport in het Westland, de dierensector en outdooractiviteiten. In 2002 is Lentiz gestart met acht grote nieuwbouwprojecten, die allemaal in een periode van ongeveer zeven jaar gereali-



SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

seerd moesten worden. De totale bouwsom bedraagt 55 miljoen euro. Voordat er gestart werd met die bouwprojecten heeft Lentiz zich organisatorisch en bestuurlijk goed voorbereid. Gert Kant: “Het domste wat je kunt doen is meteen beginnen met bouwen. Dan ben je overgeleverd aan architecten, projectmanagers en bouwers en dan raak je de controle kwijt. Om dat te voorkomen hebben wij vooraf heel veel tijd besteed aan het bestuurlijke traject. Er is een visie ontwikkeld waarbij we van het begin af aan duidelijk bestuurlijk in kaart hebben met welke elementen we te maken hebben bij de realisatie van projecten.”

Meerjarenstrategie Het ontwikkelen van een visie vereist kennis van de manier waarop je als schoolbestuur de processen rond bouwprojecten moet aansturen. Het vereist ook veel communicatie, tot op het laagste niveau in de organisatie, om duidelijk te maken wat er precies van iedereen verwacht wordt en wat de consequentie is als dat verwachtingspatroon niet uit komt. En tenslotte is er een grote mate van financiële deskundigheid nodig om een vertaling te maken in een meerjarenstrategie voor de huisvesting, waarbij vragen als ‘hoe gaan we in de organisatie om met de huisvesting?’ en ‘wat is er nodig om het huisvestingsbedrijf te laten functioneren?’. Gert Kant: “Daar hebben we misschien wel anderhalf jaar over gediscussieerd. Het was ook een enorm leerproces voor onze organisatie, want het vereist een bedrijfseconomische kijk op dit soort zaken. En als je die bedrijfseconomische kijk, analyse en visie niet hebt ga je fouten maken.”

voortgang informeren door de projectgroep, dus door de projectleiding, de architect en de schooldirecteur. Zodra er de indruk ontstaat dat er iets mis dreigt te gaan in het proces, gaat Gert Kant tijdelijk op de stoel van de schooldirecteur zitten. “Op zo’n moment wil ik het zelf horen, de voor’s en tegen’s. Er zit dus een ongelofelijk strakke bestuurlijke regie in. En om dat te kunnen ligt er een heel stuk verantwoordelijkheid bij die individuele directeur, want dat is degene die als eerste geconfronteerd wordt met dingen die de projectgroep over het hoofd heeft gezien. En omdat bij ons achteraf verantwoording wordt afgelegd weet die directeur dat hij een heel groot functioneel probleem met mij heeft als aan het eind van het liedje mocht blijken dat hij dingen over het hoofd heeft gezien.” Extra controle Eric van Steen is als hoofd Huisvestingsbedrijf en staflid van de Stuurgroep als adviseur aanwezig bij iedere bijeenkomst van alle projectgroepen en houdt op die manier namens de Stuurgroep een vinger aan de pols. Hij bewaakt samen met de schooldirecteuren de budgetten, kijkt of er Door grip op het bouwproces te houden is bij de vestiging in Naaldwijk een kostenoverschrijding van 2.5 miljoen euro voorkomen zonder dat dit ten koste ging van de kwaliteit. Het gebouw aan de Prof. Holwerdalaan 60 in Naaldwijk heeft volgens insiders een luxe uitstraling.

ons geval iemand van Avant-Bouwpartners. Die moet uitleggen hoe de visie van de school is vertaald, want zo’n PvE is ook voor ons abracadabra. Bij die gesprekken zitten ook conciërges of facilitaire mensen, die een vinger aan de pols houden.” Discipline vereist De essentie van de manier van werken bij Lentiz is dat de verantwoordelijkheden op een zo laag mogelijk niveau in de organisatie worden neergelegd, bij de partijen die het werk doen. Dat betekent dat er op verschillende niveau’s telkens weer verantwoording wordt afgelegd. Gert Kant: “Op die manier hoef ik me niet te bemoeien met de kleinste details. Maar ik weet er wel van, want ieder probleem dat zich voordoet wordt een keer in mijn aanwezigheid besproken in de Stuurgroep. Dus wij kunnen wekelijks aan de architect vragen ‘joh, hoe kan dat nou?’ of aan de projectleider ‘hoe kan je nou een overschrijding hebben?’.” Er is wel een grote mate van discipline vereist om op deze manier te werken. Maar dat heeft zich volgens Eric van Steen ruimschoots uitbetaald. Hij noemt als voorbeeld dat de architect van mening was dat er voor de nieuwbouw in Naaldwijk 200 euro per vierkante meter aan

extra budget nodig was om de plannen van de school te realiseren. “Dat betekent dat er tweeënhalf miljoen bij zou moeten. Dus dat hebben we niet gedaan en achteraf is dat nergens in het gebouw terug te vinden. Integendeel, ik hoor aan alle kanten dat de school een luxe uitstraling heeft. Dat is dus gewoon de discipline. En dat moet ook, want als je zoals wij de ambitie hebben om pakweg 55 miljoen te investeren in nieuwbouw en renovatie kun je je het niet permitteren dat de architect gewoon zijn gang kan gaan.” Rol voor Expertise Centrum Onderwijs De kennis die Lentiz heeft ontwikkeld is beschikbaar voor andere besturen. Dat betekent niet dat zij het concept klakkeloos kunnen kopiëren, want dat is ontwikkeld op basis van de stijl van besturen van Gert Kant. Andere besturen kunnen er vooral hun voordeel mee doen door gebruik te maken van de kennis van de processen. Wat moet je vooral niet doen? En wat moet je geregeld hebben voordat je de volgende stap gaat zetten? Op basis van welke argumenten maak je een keuze voor een architect of een adviseur? Gert Kant is bestuurslid van het Expertise Centrum Onderwijs (ECO) en ziet de stichting als een instrument om bedrijfsmatige kennis met elkaar te delen. “Bij een heleboel onderwijsinstellingen lopen ze nu tegen allerlei problemen op omdat ze onvoldoende hebben nagedacht voordat ze gingen bouwen. Maar net als bij ons is op diverse plekken wel kennis ontwikkeld over de vraag hoe je een meerjarenhuisvesting bouwt. Als je die kennis als voorbeelden bundelt onder de vraag ‘hoe ga je zo’n proces in?’ weet ik zeker dat je in een enorme kennisbehoefte voorziet. Dat is het bestaansrecht van ECO, waarbinnen ons concept beschikbaar is voor andere besturen die het weer op hun eigen manier kunnen invullen!”

.

Voor meer informatie: Gert Kant, Lentiz Onderwijsgroep E-mail: [email protected] www.lentiz.nl

Duidelijke organisatiestructuur Uit die visie is een heldere organisatiestructuur voortgekomen. Een Stuurgroep, bestaande uit Gert Kant, Eric van Steen en de externe adviseur Klaas van Harten, heeft bij Lentiz de leiding over alle bouwprojecten. Voor ieder bouwproject is een projectgroep gevormd, bestaande uit de direct betrokkenen bij dat project zoals een architect, de projectleiding en de schooldirecteur. Elk bouwproject kent daarnaast een gebruikersgroep, met daarin de leraren, onderwijs ondersteunend personeel en de directeur van de school. De gebruikersgroep adviseert

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009



Duurzame techniek voor Optimaal Onderwijs

Op bedrijventerrein Westermaat langs de A1 bij Hengelo staat het Campus Business Center, een bedrijfsverzamelgebouw voor startende ondernemers. Henk Leever, ROC van Twente: "De campus is succesvol en voorziet in een behoefte. Daarmee laat het ROC zien hoe je invulling kunt geven aan de filosofie 'een leven lang leren'. Dat je niet stopt zodra ze de schoolbanken hebben verlaten en zegt 'kom nog eens een keer een cursus volgen'."

Henk Leever: "Campus Business Center helpt startende ondernemers op eigen benen staan"

Onderwijsgebouwen moeten steeds meer vol­

Door deze diensten te bundelen met Imtech

doen aan hogere eisen met betrekking tot:

als partner voor de techniek kan het optimale rendement behaald worden!

n

Veiligheid

n

Multifunctioneel gebruik

Imtech is een technisch dienstverlener met

n

Energieverbruik

specialisaties op het gebied van ICT, Beheer &

n

Kwaliteit binnenmilieu

Onderhoud, Energiemanagement, Toegangs­ techniek en Beveiliging.

Deze functionaliteiten vragen om hoogwaar­ dige technieken en professionele beheersing en controle. Bovendien wordt de vraag naar

Wij de techniek, u het resultaat.

beheersing van exploitatiekosten steeds groter.

Samen succesvol.

Imtech Building Services, Postbus 5613, 4801 EA Breda, Tel. 076 571 74 73, [email protected]

www.imtech.eu

Het Campus Business Center bestaat uit ruim 5.000 vierkante meter kantoorruimte en een aantal productiehallen waar aankomende ondernemers hun bedrijf kunnen starten. De Campus is veel meer dan een gewoon bedrijfsverzamelgebouw. Het pand is heel herkenbaar en staat op een A-locatie. Het is zo gebouwd en ingericht dat de starters hun klanten representatief kunnen ontvangen en met elkaar in contact komen. De grote centrale hal met receptie, gangen, trappenhuizen en het Grand Café zijn open en transparant, waardoor het gemakkelijk is om elkaar te ontmoeten. Maar het grootste verschil is niet zichtbaar: de individuele bedrijfsondersteuning. Henk Leever: "Wij pamperen startende ondernemers. We coachen ze, maar niet zo dat ze zelf niets meer hoeven te doen. Zij zijn en blijven zelf verantwoordelijk. Ze zijn vrij om gebruik te maken van de faciliteiten. Maar in zo'n omgeving ontkom je er niet aan dat je dingen samen doet, al was het maar samen lunchen." Faciliteiten De faciliteiten waar de startende ondernemers gebruik van kunnen maken zijn talloos: een permanent bezette receptie, conferentie-, vergader- en gespreksfaciliteiten, secretariaatsservice, internet-, telefoon- en datainfrastructuur, bedrijfsspecifieke telefoonbeantwoording en kopieer-, post- en faxservice. Het is heel eenvoudig om extra bedrijfsruimte bij te huren en de ondernemers kunnen bij de aanschaf van kantoormeubilair profiteren van inkoopvoordeel van de Campus. Inhoudelijke ondersteuning is er in de vorm van een persoonlijke coach, een ervaren ondernemer.Hij is niet alleen gids en begeleider bij de ontwikkeling van het bedrijf, maar fungeert ook als persoonlijk vertrouwenspersoon en kritische vriend. De Campus heeft een pool van coaches

opgezet bestaande uit mensen met een ruime kennis en ervaring met zelfstandig ondernemen, die bovendien aanvullend getraind zijn om te coachen. Een coach is voor maximaal vier jaar enkele uren per maand beschikbaar voor een startende onderneming. Gat in de markt Het idee voor het Campus Business Center is jaren geleden ontstaan. Het ROC van Twente besefte dat er een gat in de onderwijsmarkt zat toen men zich realiseerde dat veel ondernemers die de schoolbanken net verlaten hadden bij de start van hun bedrijf behoefte hebben aan ondersteuning. De meeste startende ondernemers, ongeveer 60 procent, zijn immers afkomstig uit het MBO. Henk Leever: "Wij hadden wel een netwerk voor nascholing, maar daaruit kwam naar voren dat we ondernemers meer moesten bieden. Zoals een plek waar ze ervaringen kunnen uitwisselen. Dat kan ook wel door een keer naar school te gaan of een cursus te volgen, maar het is beter als je dat op een andere manier doet. Zo is het idee voor de bedrijvencampus ontstaan." Nadat het ROC zijn licht had opgestoken bij vergelijkbare initiatieven in het HBO en op universitair niveau ging men samen met de provincie Overijssel op zoek naar geschikte subsidies. Toen die gevonden waren werden er naast de provincie Overijssel in Asito, Ten Hag Makelaars, Dura Vermeer en Switch partners gevonden om het idee te realiseren. "Wij als ROC waren de aanjager en de partners ondersteunden ons om de bedrijfsvisies en dergelijke zaken helder te krijgen. En als publieke partij waren wij natuurlijk ook de aangewezen instantie om de subsidies aan te vragen, want daar hadden we al de nodige ervaring mee."

Commerciële onderneming Het ROC van Twente heeft de bedrijfsvoering van de campus de eerste jaren voor zijn rekening genomen, maar de directie is inmiddels overgedragen aan Asito. De rol van het ROC van Twente in de campus is nu beperkt tot die van aandeelhouder en huurder van enkele ruimtes. Daarnaast organiseert het ROC er regelmatig bijeenkomsten en activiteiten en uiteraard is het ROC preferred supplier als er vraag is naar opleidingen en cursussen. "Wij hebben de campus door de eerste moeilijke jaren geleid. En als ROC hebben we ervan geleerd. Onze core business is onderwijs en daar is onze bedrijfsvoering op toegesneden. Wij hebben de campus aangestuurd als een iets commerciëler onderwijsgebeuren, terwijl je het eigenlijk gewoon als een commerciële onderneming moet zien. En dat is waar Asito nu mee bezig is: de campus bedrijfseconomisch naar een hoger niveau te tillen." Voorbeeldfunctie Henk Leever denkt dat het Campus Business Center andere ROC's en ook HBO's in het land zou moeten aanspreken, omdat het een voorbeeld is van samenwerking tussen onderwijs en het bedrijfsleven die veel verder gaat dan puur onderwijsinhoudelijke zaken. "Als wij het hebben over het opleiden van mensen hebben we het meestal over onderwijsinhoudelijke zaken. Maar je kunt samen met marktpartijen veel meer doen. En dat hebben we met de campus aangetoond. Dit is dus de ultieme manier om te laten zien dat je niet alleen opleidt, maar ook zorg draagt voor en een bijdrage levert aan de maatschappij. Want je brengt mensen in de praktijk vaardigheden bij zodat ze zich ook echt kunnen redden. En op die manier geef je 'een leven lang leren' echt inhoud."

.

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009



het onderwijs vindt hij dat het vormgeven van de maatschappelijke functie in een brede school vooral een taak is van de overige partners. Samenwerken uit financiële noodzaak Leen Spaans is van mening dat schoolbesturen zich wel intensief moeten bezighouden met visieontwikkeling. Hij heeft ervaring met een school die het gebouw deelt met de gemeentelijke bibliotheek, een kunstenaarsatelier, een muziekschool, een speel-o-theek en een vestiging van jeugd- en jongerenwerk. “Doordat wij ons hebben afgevraagd welke functies van het onderwijs zich verbinden met de andere functies in het complex was er meer financiële speelruimte en hebben we een gebouw gekregen dat veel meer voorzieningen en ruimte heeft dan apart als school mogelijk was geweest. Want met het

V.l.n.r: Paul Overakker, Leen Spaans, Jean Eigeman, GertJan van Midden, Hans Tromp en Luuk Hazelhoff.

Hans Tromp: "Architect moet zich niet de kaas van het brood laten eten door de bouwmanager" "Scholenbouw heeft dringend behoefte aan bestuurders met visie, zowel bij de gemeente als bij de schoolbesturen. Gedreven door schaalvoordelen wordt bij de realisatie van bouwprojecten steeds vaker samenwerking gezocht met maatschappelijke partners. Het ontbreken van een goede visie en voldoende kennis bij de opdrachtgevers ontaardt regelmatig in een onderlinge machtsstrijd, zowel tussen de bouwer, bouwmanager, architect en bouwheer tijdens het bouwproces als bij de gebruikers tijdens de exploitatie. Die conclusie volgt uit een discussie tussen een aantal schoolbestuurders en bouwpartners tijdens de tweede Nationale Conferentie Scholenbouw, die op 10 december 2008 in Rotterdam werd georganiseerd door het Nederlands Instituut voor de Bouw.

De discussie over samenwerking bij scholenbouw stond onder leiding van Paul Overakker. Hij was als adjunct-directeur Welzijn bij de gemeente Enschede betrokken bij de totstandkoming van onder anderen de Scholingsboulevard. Deelnemers aan de discussie zijn Jean Eigeman (lid van de eerste kamer en voorzitter van het Actieteam Brede School), Luuk Hazelhoff (voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Scholenbouwers), Leen Spaans (directeur van CSG Jan Arentsz in Alkmaar en bestuursvoorzitter van het Van der Meij College voor vmbo-beroepsopleidingen), Hans Tromp (RvB-voorzitter stichting

10

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

Prodas en bestuurslid van Stichting ECO), GertJan van Midden (beleidsmedewerker POraad met specialisatie Huisvesting en materiedeskundige van de vakgroep Huisvesting van Stichting ECO). De discussie werd gevoerd op basis van stellingen die door de deelnemers vooraf waren geformuleerd. Jean Eigeman is van mening dat met name een brede school meer doelen dient dan alleen het geven van onderwijs. De nieuwbouw wordt in plaats van een gebouw dan bena-

derd als een inhoudelijk concept, waarvan diverse partners deel uitmaken. In gemeenten die een duidelijke visie hebben en weten welke voorzieningen ze onder één dak willen onderbrengen heeft zo’n project kans van slagen. Maar vaak is er te weinig aandacht voor het achterliggende concept en weten de mensen waarom het gaat niet waarom ze in een samenwerkingsverband zitten. “Dan krijg je een gemeente die een gebouw laat ontwikkelen, maar zich verder distantieert van de gebruikers. Ook de bestuurders van de school zitten vaak op afstand. Het gevolg is dat schreeuwers uit de buurt bepalen hoe het gebouw wordt gebruikt, zonder dat er een concept is of afstemming met de wijk. Daarom pleit ik voor bestuurders met visie.” Visie als uitgangspunt Hans Tromp sluit zich daarbij aan. Basisscholen zijn wijkvoorzieningen en hebben een nauwe relatie met de leefbaarheid in de wijken. Bij de realisatie van brede scholen moeten de partners in de wijk elkaar opzoeken en kijken wat ze gemeenschappelijk hebben. “Je moet een visie hebben, maar het niet hoogdravender maken dan het is. Alle betrokken partijen willen dat er wijken zijn waar mensen met plezier wonen, waar kinderen naar school kunnen gaan en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Als je die drie thema’s neemt kun je 90 procent van de brede scholen heel zinvol benoemen. Als je die gedachte samen helder hebt kom je ook wel uit de stenen en uit de vierkante meters en dat soort dingen.” Gezien de zware resultaatverplichtingen van

het oplossen van huurproblemen. Maar ze zijn niet gewend om voor andere partijen te bouwen. Dat is helemaal nieuw voor ze.” Competentiestrijd tijdens bouwproces Voorzitter Luuk Hazelhoff van de Vereniging van Nederlandse Scholenbouwers vindt dat in de loop van het bouwproces allerlei zaken uit de hand lopen doordat de architecten in de oriëntatiefase teveel de boventoon voeren. Hij zegt dat de scholenbouwers eerder bij het proces betrokken moeten worden. Hans Tromp is het daar absoluut niet mee eens en vindt dat de bouwers best een pas op de plaats mogen maken totdat duidelijk is welk gebouw de school nodig heeft. “Een goede architect gaat vooraf met de kinderen aan tafel zitten. Dat klinkt misschien wel soft, maar dat is belangrijk om een functioneel schoolgebouw te krijgen.” Hij is van mening

GertJan van Midden: "Schoolbestuur moet zich niet laten overvleugelen door woningbouwcorporaties, particuliere investeerders of gemeenten." budget dat de overheid heeft voor een voschool kom je er echt niet uit.” De keerzijde van de medaille is dat er heel veel tijd gaat zitten in de nauwe samenwerking die vereist is om het gebouw zeven dagen in de week maximaal te benutten. Spaans vindt het van wezenlijk belang om bij de visieontwikkeling die daaraan vooraf gaat ruim de tijd te nemen voor het opbouwen van betrokkenheid van de medewerkers. Want als het gebouw klaar is moeten ze wel het gevoel hebben dat het hún gebouw is. Regiepositie schoolbestuur bewaken GertJan van Midden vindt dat veel kleinere gemeenten en schoolbesturen te weinig kennis hebben van zaken als ‘wie heeft welke rol in het proces’ en ‘wat zijn de uitgangsposities’. Dat heeft tot gevolg dat schoolbesturen overvleugeld worden door een woningbouwcorporatie, een particuliere investeerder of een gemeente, die een bepaald beeld hebben van wat ze willen bouwen. Dan kan het voorkomen dat een projectontwikkelaar op een stuk grond al bezig is een school te bouwen, terwijl men helemaal vergeet dat de school de bouwheer en eigenaar van het gebouw is. “Dat is wel belangrijk, want daardoor heeft de school een bepaalde positie. Het betekent niet dat het schoolbestuur alles zelf moet doen, maar het moet wel duidelijk zijn welke rol het schoolbestuur heeft in het bouwproject, zodat ook vanuit die positie inbreng kan worden geleverd. Als je die definitie niet goed doet loopt een samenwerkingsverband ergens stuk. Dan ontstaan er wantrouwen en irritatie en dan ben je heel ver van huis.” Hans Tromp vult aan dat schoolbesturen moeten leren om te gaan met partijen als woningbouwcorporaties en leren hun regiepositie te bewaken. Evengoed moeten corporaties leren om te gaan met schoolbesturen. “Corporaties zijn van huis uit partijen die huizen neerzetten voor zichzelf. Ze hebben specialisten in huis voor het verhuren van huizen en voor

dat veel architecten zich al te gemakkelijk laten terugdringen naar het terrein van ontwerp, esthetica en plaatjes. Architecten zouden best wat verder en dieper mee mogen in het proces. Dan kunnen ze de bouwer een beetje in de hand te houden en de vinger aan de pols houden, zodat het ook in de uitwerking en bij de realisatie gaat zoals zij het hebben bedoeld. “Ik heb er helemaal geen bezwaar tegen dat een bouwer vroeg bij het proces wordt betrokken. Maar dat mag er niet toe leiden dat de architect na de beginfase aan de kant wordt gezet. En dat zien we nu gebeuren.” Wie is de baas? Luuk Hazelhoff wil dat alle aanbestedingen van scholenbouwprojecten worden aangemeld bij de Vereniging van Nederlandse Scholenbouwers. Dat komt de kwaliteit van schoolgebouwen ten goede. Leen Spaans is het niet met hem eens . “Een ervaren scholenbouwer heeft ongetwijfeld voordelen, maar voor een kwaliteitsverbetering in de functionaliteit van schoolgebouwen kies ik liever voor een grotere rol van de architecten.” Die moeten zich volgens Hans Tromp niet de kaas van het brood laten eten door de bouwmanagers. “Als er iets moet worden gerealiseerd komen de bouwmanagers ineens tevoorschijn. Een bouwmanager krijgt – heel scherp gezegd – twee dingen mee: het tijdstip van opleveren en een budget. Naar mijn idee hoort daar een architect bij te zitten, want die heeft ook verstand van het bouwproces en zaken als kostenbewaking.” GertJan van Midden benadrukt nogmaals dat schoolbesturen de regierol in het hele proces moeten opeisen en kunnen sturen welke partijen welke rol gaan spelen in het bouwproces. “Schoolbesturen dreigen ondergesneeuwd te raken, maar uiteindelijk zijn zij er wel verantwoordelijk voor dat er een gebouw komt dat geschikt is voor het onderwijs dat zij willen geven.”

.

Wim Bos verbindt zich aan Infinite Per 1 januari 2009 is drs. W. (Wim) Bos in dienst getreden bij Infinite Financieel BV. Wim Bos was geruime tijd werkzaam bij de Besturenraad (de besturenorganisatie voor het Christelijk onderwijs). Hij ontwikkelde zich hier tot een van de onbetwiste specialisten op het terrein van de onderwijsfinanciering. Hij geldt als expert op het terrein van het financiële beleid in het onderwijs. Naast zijn werkzaamheden voor Infinite Financieel en als zelfstandig adviseur, is Bos actief voor de Stichting Dark & Light Blind Care. Tevens is hij bestuurslid van Stichting ECO (Expertise Centrum Onderwijs).

Ruud Krykofski 15.000e bezoeker beurs Facilitair Beursmanagers Esther Kunstt en Aleike Roos hebben vandaag rond het middaguur de 15.000e bezoeker van vakbeurzen Facilitair en Gebouw mogen verwelkomen. Ruud Krykofski, directeur van GMA Facility Services uit Alphen aan den Rijn, was de gelukkige. Krykofski gaf aan blij verrast te zijn en mocht naast een bos bloemen een jaarabonnement op weekblad Facilitair & gebouwbeer in ontvangst nemen.

Minister Plasterk geeft startschot Wikiwijs Minister Plasterk heeft het startschot gegeven voor een project op internet waar docenten en andere belangstellenden hun onderwijs materiaal kunnen maken: Wikiwijs. Elke docent moet toegang krijgen tot deze Wikipedia-achtige site waar zij vakinformatie kunnen bekijken of toevoegen, om zo zelf beter toegesneden lesstof te ontwikkelen. Die stof moet dan op een ‘ouderwetse’ manier worden overgedragen, met andere woorden in gewoon klassikaal onderwijs waarbij de docent de baas is. Plasterk vindt het belangrijk dat lesmateriaal gratis en voor iedereen toegankelijk is. Daarnaast is het niet meer van deze tijd om schoolkinderen elk jaar weer zo'n veertien kilo aan boeken te laten meezeulen, om nog maar te zwijgen van de bomen die je hiervoor moet kappen.

HD videoconferencing hoger onderwijs SURFnet heeft van vierentwintig organisaties een projectplan ontvangen in het kader van de High Definition videoconferencing (HD VC) wedstrijd voor universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstellingen. Deze instellingen winnen met hun inzending een stimuleringsfinanciering bij de aanschaf van apparatuur voor het inrichten van een HD VC faciliteit. SURFnet heeft besloten alle inzenders te belonen op voorwaarde dat zij voor 1 augustus 2009 een functionerende HDomgeving hebben ingericht. Onder de inzenders zijn onder meer zes Hbo-instellingen, tien universiteiten en vier Universitair Medische Centra. Als alle instellingen de HD VC-faciliteiten ook werkelijk installeren, zal SURFnet in totaal ruim 350.000 euro bijdragen. 3TU diende een voorstel in om drie virtuele collegezalen in te richten waar studenten van de technische universiteiten van Eindhoven, Delft en Twente gezamenlijk 3TU vakken op afstand kunnen volgen. De beschreven apparatuur moest aan een aantal voorwaarden voldoen, wilde de instelling kans maken op financiering door SURFnet. Kijk voor meer informatie op: www.surfnet.nl.

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

11

Verhouding normvergoeding en PvE inzake investeringskosten nieuwbouw brede school

begrotingen gemaakt van de investeringskosten. De twee varianten beschrijven de investeringskosten voor de brede school met bouwbesluitkwaliteit (Tabel 1: variant BB) en met een kwaliteit zoals die vanuit het programma van eisen is gesteld (Tabel 2: variant PvE).

Er is al geruime tijd veel te doen over de bekostiging van nieuwbouw van onderwijsgebouwen. De normvergoeding voor nieuwbouw (modelverordening VNG) is veelal niet meer toereikend voor de huisvestingsconcepten van hedendaagse scholen. Gevolg is dat ambities en eisen tijdens het ontwerp- en bouwproces flink moeten worden bijgesteld, omdat de normvergoeding hiervoor niet toereikend is. In een vroeg stadium kan een eerste kostenraming op basis van het programma van eisen en op basis van huidige normeringen goed inzichtelijk maken wat een onderwijsgebouw moet gaan kosten.

De vergelijking Er is het nodige te zeggen over de verschillen tussen de twee varianten en over kosten (-management). De geoefende lezer zal gelijk ‘onder de streep’ naar het eindverschil kijken en constateren dat het verschil tussen de varianten ruim 20% bedraagt. De vierkante meterprijs uit variant PvE bedraagt € 2.061 per m² BVO (incl. BTW). Dit bedrag ligt 30% hoger dan de genormeerde € 1.450 per m² BVO (incl. BTW). De rekenexercitie wijst echter ook uit dat variant BB 14% hoger ligt dan de genormeerde investeringskosten. Dit betekent dat met de huidige normbedragen de kwaliteit van het bouwbesluit niet gerealiseerd kan worden, laat staan de behoefte van de gebruikers.

Christian van Ginneke (M3V adviespartners) en David Meijer (Vitruvius Consultancy)

In dit artikel wordt het huisvestingsconcept beschreven van een hedendaagse brede school voor kinderen van 0-12 jaar. Aan de hand van een tweetal analyses wordt vervolgens inzichtelijk gemaakt hoe normeringen en het programma van eisen zich in de investeringskosten tot elkaar verhouden.

ruimten), kunnen ruimten gecreëerd worden die de afzonderlijke partners in een solitaire voorziening niet hadden kunnen realiseren. Iedere partner krijgt dan ook gedurende een gedeelte van de tijd de beschikking over meer m² dan in een solitaire voorziening het geval zou zijn geweest.

Huisvestingsconcept In de brede school die in dit artikel wordt beschreven zijn 2 basisscholen (totaal 20 groepen) en een kindercluster gehuisvest, met daarin kinderopvang, een peuterspeelzaal en buitenschoolse opvang. De normatieve ruimtebehoefte voor deze gezamenlijke voorziening heeft een totale omvang van 3.800 m² Bruto Vloer Opperlvak (BVO).

In een vlekkenplan worden de ruimtelijke relaties van de gebruikers onderling en met elkaar weergegeven (afbeelding 1: Vlekkenplan). De gezamenlijke ruimten worden geclusterd in een centraal gelegen gemeenschappelijke kern, waarvoor alle partners eigen m² hebben ‘ingeleverd’. Flexibiliteit en multifunctionaliteit Het doel is het realiseren van een duurzaam en toekomstgericht huisvestingsconcept dat het inhoudelijk en ruimtelijk concept van de betrokken partijen ondersteunt en stimuleert. Bij het ontwikkelen van het huisvestingsconcept is het van groot belang te realiseren dat de nieuwe gezamenlijke voorziening (minimaal) 40 jaar mee moet gaan, zodat de investering wordt terugverdiend. Dit is een lange periode en het is wenselijk een flexibel gebouw te realiseren waarin wijzigin-

De partners willen duidelijk herkenbaar blijven voor de omgeving. Zij willen niet opgaan in het geheel, maar hun eigen identiteit behouden. Dit wordt bereikt door herkenbare onderdelen in het gebouw, met elk een eigen ingang. Wel zijn de partners van mening dat door de gezamenlijke huisvesting in één accommodatie er meerwaarde is ten opzichte van solitaire huisvesting. Door samenwerking en synergie op ruimtelijk niveau (gezamenlijke

gen (andere gebruikers, functies, behoeften) gemakkelijk kunnen worden opvangen. In het programma van eisen van deze brede school staat beschreven dat ruimten tijdelijk kunnen worden samengevoegd of gesplitst. Zo moet het bijvoorbeeld mogelijk zijn beide speellokalen en de ontmoetingsruimte in de gemeenschappelijke kern te koppelen tot één grote ruimte. Dat kan o.a. door het gebruik van eenvoudig verplaatsbare wanden (ruimtelijke flexibiliteit). De ‘scholen’ zijn klassikaal opgezet, waardoor een indeling in jaargroepen mogelijk wordt gemaakt. De scholen verwachten niet dat hierin op korte termijn verandering komt. Maar als gevolg van veranderingen in het onderwijs zelf en het mogelijk tekort aan personeel in de toekomst, wordt het werken in grotere eenheden niet uitgesloten. Dan zal het nodig zijn om meerdere groepsruimten samen te voegen. Daarnaast moet het gebouw groei en/of krimp in de toekomst kunnen opvangen, waardoor groepsruimten ook geschikt gemaakt kunnen worden voor de kinderopvang en/of BSO. Investeringskosten Op basis van de modelverordening van de VNG is een inschatting te maken van de normatieve investeringskosten. De gemiddelde vierkante meterprijs voor deze brede school bedraagt circa € 1.450,- per m² BVO. Dit bedrag is inclusief BTW en de gedachte is dat de hele gezamenlijke voorziening voor dit bedrag gebouwd kan worden, inclusief de kosten voor architect en adviseurs. De modelverordening beschrijft echter niet de technische kwaliteit en prestatie van het gebouw, maar er wordt doorverwezen naar de normeringen van het bouwbesluit. Het valt ook nog maar te bezien in hoeverre deze normvergoeding aansluit op de wensen vanuit het programma van eisen.

De vergelijking op investeringskostenniveau is eenvoudig. Hier is de maat der dingen de omslag (het berekende percentage) van de bouwkosten naar de investeringskosten. En die is voor een gelijksoortig project ongeveer gelijk. Verhoudingsgewijs is de PvE-variant zelfs iets voordeliger, dat heeft te maken met aard van honorariumberekeningen. Wat ook opvalt, is dat het kostenverschil over de hele begroting verspreid is. De kostenverdeling in % is nagenoeg gelijk.

Investeringsoverzicht van een brede school, kwaliteit 'volgens de norm' Investeringskosten

per m2 BVO

0

Grondkosten

€

-

€

-

10

Bouwkosten

€

4.370.545

€

20

Bijkomende kosten

€

162.000

€

30

Losse inrichting

€

40

Advieskosten

€

50

Rentekosten

€

60

Reserveringen

€

163.000

€

43

70

Startkosten

€

19.000

€

Investeringskosten excl. BTW

€

5.395.545

€

Investeringskosten incl. BTW

12

totaal

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

€

681.000 -

6.420.698

Investeringsoverzicht van een brede school, kwaliteit volgens gebruikers % van bk

Investeringskosten

totaal

per m2 BVO

Analyse van de bouwkosten van een brede school, kwaliteit 'volgens de norm' totaal per onderdeel

€/element

€/BVO

Kostenanalyse

totaal per onderdeel

€/element

€/BVO

420.475

10%

€

164

€

110

Onderbouw

€

417.049

8%

€

162

€

109

Gevel

€

509.420

12%

€

289

€

133

Gevel

€

628.867

12%

€

357

€

164

Dak

€

379.929

9%

€

148

€

99

Dak

€

394.335

7%

€

153

€

103

Binnenwanten

€

455.708

10%

€

128

€

119

Binnenwanten

€

663.081

12%

€

186

€

173

Overig bouwkundig

€

689.011

16%

€

180

Overig bouwkundig

€

703.985

13%

€

184

W-installaties + sanitair

€

490.129

11%

€

128

W-installaties + sanitair

€

797.468

15%

€

209

E-installaties

€

394.133

9%

€

103

E-installaties

€

466.363

9%

€

122

1.143

100,0%

10

Bouwkosten

€

42

3,7%

20

Bijkomende kosten

€

€

-

0,0%

30

Losse inrichting

€

€

178

15,6%

40

Advieskosten

€

€

-

0,0%

50

Rentekosten

€

0,0%

Kosten hoofdgroepen

3,7%

60

Reserveringen

€

201.000

€

53

3,7%

Bouwkundig + staart

€

852

Bouwkundig + staart

5

0,4%

70

Startkosten

€

19.000

€

5

0,4%

Installaties

€

231

1.411

123%

Investeringskosten excl. BTW

€

6.621.470

€

1.732

122%

Vaste inrichting

€

Terrein €

Voorbeeld 1. Het oppervlak zal niet groter worden, omdat deze vanuit de modelverordening zijn vastgesteld (ca. 3.800 m² BVO). De ruimten in het programma van eisen zijn vormgegeven op het

€

€

Investeringskosten incl. BTW

Kostenbesparingen Verschillen kunnen ontstaan doordat er (per begrotingsregel) meer kwaliteit of meer vierkante meters gemaakt moeten worden. De mogelijkheden om tot lagere kosten te komen in beide varianten beperken we voor nu tot volgende twee voorbeelden.

Onderbouw

Grondkosten

1.679

In de tabellen 3 en 4 zijn de bouwkosten per variant uitgewerkt.

Analyse van de bouwkosten van een brede school, kwaliteit volgens gebruikers

0

€

-

5.418.470

€

1.417

100,0%

Vaste inrichting + terrein

€

228.411

5%

€

60

Vaste inrichting + terrein

€

296.051

5%

€

77

190.000

€

50

3,5%

Indirecte kosten ('staart')

€

803.329

18%

€

210

Indirecte kosten ('staart')

€

1.051.270

19%

€

275

€

-

0,0%

Bouwkosten

€

4.370.545

100%

€

1.143

Bouwkosten

€

5.418.470

100%

€

1.417

€

207

14,6%

€

-

793.000 -

7.879.549

€

0,0%

bouwkundige randvoorwaarden, de locatie en mogelijke parkeervoorzieningen. Deze elementen werken veelal kostenverhogend.

Tabel 4: Variant PvE

0,0%

€

-

% van bk

Uiteraard zal deze opsomming de nodige discussie opleveren; daar waar zaken ‘overdreven’ gevonden worden zullen er ook onderwerpen gemist worden. Duidelijk moet zijn dat het hier gaat om kwalitatieve verbeteringen (en geen esthetische). In beide varianten zijn niet de kosten meegerekend wat betreft steden-

Tabel 3: Variant BB

Op basis van bovenstaand gegeven zijn twee

Tabel 2: Variant PvE

teit) om grotere ruimten te kunnen maken, dit is (zoals eerder aangegeven) een veel genoemd onderdeel in het PvE; - koeling (klimaatbeheersing); - betere kwaliteit luchtbehandeling (regelbaarheid, hoeveelheid, lawaaiproductie); - betere beveiligingsinstallatie; - gebouwbeheersysteem (programmeren en controle van de installaties); - keuken ‘mooier’; - terrein, ‘mooier’ en veiliger door meer verlichting i.v.m. toenemend avondgebruik.

De bouwkosten Om aan te geven waar de verschillen zitten is het belangrijk te kijken naar de bouwkosten van beide varianten, omdat daar het grootste verschil te vinden is. De variant op basis van het programma van eisen wijkt op de volgende onderdelen af: - meer gevelopeningen (transparantie, benutten daglicht); - automatische zonwering (klimaatbeheersing); - groot aandeel vouwwanden (van hoge kwali-

Kostenanalyse

Tabel 1: Variant BB

Afbeelding 1: Vlekkenplan

2.061

€/BVO

Kosten hoofdgroepen

€/m2 BVO inclusief ntd installaties

€

1.009

Installaties

€

331

26

Vaste inrichting

€

35

€

34

Terrein

€

42

€

1.143

€

1.417

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

13

The Floor is Yours

aantal m² functioneel nuttig oppervlak (FNO). Het aantal m² FNO is de daadwerkelijk beschikbare ruimte voor de primaire processen na aftrek van ruimte die nodig is voor constructies, installaties, verkeersruimte e.d. Door ruimten efficiënt ten opzichte van elkaar te positioneren, kan het aantal functionele m² voor de primaire processen wellicht verder worden geoptimaliseerd. De verhouding tussen het functioneel nuttig oppervlak (FNO) ten opzichte van het bruto vloer oppervlak (BVO) noemen we de bruto:netto verhouding. Hoe lager dit getal, hoe lager de kosten kunnen uitvallen. In beide varianten is gerekend met een bruto: netto factor van 1,67.

eisen aan het gebouw zijn vooral gedefinieerd voor de functionele ruimten en die zullen niet veranderen.

Een eerste discussie is of deze factor in de varianten ‘scherp’ genoeg is gesteld. Stel dat de omslag van FNO naar BVO kan worden verbeterd, waardoor we 5% minder BVO hoeven te realiseren. Dan betekent dit niet automatisch een besparing van 5% op de bouwkosten. Als vuistregel kan worden aangehouden dat de helft van de besparing in m² terug te vinden is als kostenbesparing. Een oorzaak daarvan is dat de hoeveelheid gevel niet met dezelfde verhouding is terug te brengen. Een tweede oorzaak is dat als de hoeveelheid footprint van het gebouw niet evenredig verkleint er dan ook geen kostenbesparing op de fundering te behalen is. De

Is de vormfactor voor de gevel wel scherp genoeg gesteld? Een besparing van 10% op de hoeveelheid gevel maakt dat het gebouw gemiddeld genomen dieper moet worden (afstand van de gevel tot het hart van het gebouw). Het is de vraag of dat functioneel ook mogelijk is, omdat met name de hoeveelheid daglichttoetreding belangrijk zal zijn. Dat laatste item is dan meteen een indicatie dat ook bij besparing van m² gevel de kosten niet evenredig teruglopen, omdat alleen op de dichte gevel zal worden bespaard.

Voorbeeld 2. Verschijningsvorm en stapeling leiden wel tot een ander aantal geveloppervlak. Vanuit het huisvestingsconcept gedacht zal de hoeveelheid gevel, en dan met name de hoeveelheid daglicht die daar door naar binnen komt, niet wezenlijk verschillen. Een locatie - de vorm van de kavel en de beperkingen vanuit de omgeving (extra voorzieningen tegen geluidsoverlast) - kan daar echter wel invloed op hebben, maar zijn hier buiten beschouwing gelaten.

De snelle berekening is dan als volgt: Kosten van de gevel bedragen 12% waarvan 30% open. Te besparen is dan (1-30%) x 12% x 10% = 0,85% van de bouwkosten. Dit is gezien de planfase (PvE-fase, haalbaarheidsonderzoek) bijna te verwaarlozen. Conclusie Het doorvoeren van kostenbesparende maatregelen zijn onlosmakelijk verbonden met de kwaliteit van het gebouw. Afgezien van typische marktomstandigheden is er een rechtlijnig verband tussen kosten en kwaliteit. Het verschil tussen beide varianten komt voornamelijk door het toevoegen van extra kwaliteit. Ben je bereid wat meer te betalen, dan kun je ook meer krijgen. Andersom geredeneerd: wie wil besparen op bouwkosten (of moet bezuinigen) zal al heel snel kwaliteit inleveren. De rekenexercitie wijst echter uit dat de huidige normbedragen niet eens toereikend zijn voor het gewenste niveau van het bouwbesluit. Daarom is het hard nodig om de gewenste kwaliteit van schoolgebouwen ook in de modelverordening vast te leggen en de normbedragen daar op aan te passen.

.

Voor meer informatie: Christian van Ginneke, [email protected] David Meijer, [email protected]

Kenniscentrum Systeembouwend Nederland opgericht Op woensdag 28 januari jl. vond de startmanifestatie van het Kenniscentrum Systeembouwend Nederland plaats. Dit is een initiatief van De Groot Vroomshoop Bouwsystemen, Hodes Bouwsystemen en Verlaat Uden Bouwsystemen. Het NVTB (Nederlands Verbond Toelevering Bouw) ondersteunt Systeembouwend Nederland. Met de oprichting van het Kenniscentrum Systeembouwend Nederland, zeggen zij samen een antwoord te geven op de maatschappelijke vraag naar duurzame en flexibele ontwikkelingen in de bouw.

Een gezond binnenmilieu waarin schoolprestaties, tapijtdesign en duurzaamheid bijeenkomen

Desso NL | Tel +31 (0)416 342 005 | [email protected] | www.desso.com Desso BE | Tel +32 (0)52 262 492 | [email protected] | www.desso.com

Volgens de drie initiatiefnemers is er tegenwoordig meer dan ooit vraag naar duurzame gebouwen die langere tijd meegaan. Systeembouw is de manier om flexibel en milieubewust te bouwen en past bij deze behoeft en bij de nieuwe kijk op duurzaam bouwen: life cycle denken, duurzame omgevingsontwikkeling en investeren op basis van kostenverlaging door exploitatievoordeel. Systeembouw is een industriële bouwmethodiek met een milieuvriendelijke manier van produceren en de mogelijkheid tot hergebruik. Het biedt optimale mogelijkheden om tegemoet te komen aan de wensen van opdrachtgevers en gebruikers. Voorbereid op de toekomst De eisen en wensen van gebruikers veranderen continue. Systeembouw biedt het antwoord op deze variabele gebruiksbehoefte. Systeembouw biedt opdrachtgevers zoals projectontwikkelaars,

zorgaanbieders en onderwijsinstellingen de keuze uit oplossingen die doelgroeponafhankelijk ruimte en mogelijkheden biedt om maatwerk te leveren, nu en in de toekomst. Met systeembouw worden de voordelen van traditioneel bouwen gecombineerd met die van industrieel bouwen. Maatwerk gaat hier hand in hand met een lagere prijs, een hogere bouwsnelheid en hogere kwaliteit. Interactief discussieplatform Alle kennis over systeembouw is nu op één plek beschikbaar. Het Kenniscentrum Systeembouwend Nederland verzamelt, ontwikkelt en verspreidt specifieke kennis over systeembouw. Iedereen die deelneemt in de bouwkolom, van opdracht-

gever en architect tot gebruiker, kan deze kennis en informatie benutten. Om gedachten te delen, ideeën te ontwikkelen en ervaringen uit te wisselen met de deelnemers in het bouwproces opent het Kenniscentrum een interactieve website met een overzicht van reeds realiseerde projecten met referenties van deskundigen en een toegankelijke bibliotheek over systeembouw, met een door deskundigen opgestelde rapporten en een discussieplatform. Voor meer informatie Frédérique Donders [email protected] Tel. 026-3519012

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

15

Het Digitale Krijtje! Legamaster

InteractIve schoolbord eXtra

www.legamaster.nl / www.legamaster.be

Minister VandenBroucke

IN hooGte Verstelbaar!

Voor de inhaaloperatie in de scholenbouw selecteert de Vlaamse regering het partnerschap Fortis Bank/Fortis Real Estate als voorkeursbieder. Fortis krijgt een voorkeurspositie voor een investering van één miljard euro in de bouw van 211 energiezuinige scholen. De eindonderhandeling, om de voorwaarden voor de schoolbesturen te optimaliseren, zijn in volle gang. Inmiddels is de NV School Invest opgericht, die bouwdossiers voorbereidt (plannen maken, vergunningen aanvragen) zodat de private vennootschap meteen zal kunnen bouwen. Een bouwvolume van zowat één miljard euro levert gedurende vier jaar bouwtijd wellicht vijfduizend extra banen op.

Minister VandenBroucke: Vlaanderen bouwt 211 energiezuinige scholen in pps

Doordat de beamer op het bord is gemonteerd, schuift deze mee. U hoeft dus niet steeds te kalibreren. • Zeer goed beschrijfbaar met normale whiteboardmarkers • Permanentinkt is probleemloos verwijderbaar • Bordoppervlakte is van geëmailleerd staal (leerlingproof) • 25 jaar garantie op het probleemloos kunnen beschrijven en uitwissen van het bordoppervlakte • Zeer mat projectiestaal: geen last van “hotspot” (hinderlijke reflectie van de beamer) • Gebruiksvriendelijke software, licentievrij en onbeperkt gratis updates • Werkt over elke Windows of Mac software!

Legamaster biedt oplossingen voor alle typen en merken beamers. Informeer hiernaar bij uw Legamaster-dealer

3UCCESVOLINKOPENENAANBESTEDENISTOPSPORTENKANREKENENOPEENGOEDGEVULDE TRIBUNE6ANINKOOPPROFESSIONALSWORDTEENMAXIMAALRENDEMENTVERWACHT -ARKTKENNIS MAATSCHAPPELIJKEVERANTWOORDELIJKHEID JURIDISCHEONDERBOUWINGEN

BURGWEERTSSTRAATA HMARNHEM

INZICHTZIJNDEKADERSWAARBINNENINKOOPPROFESSIONALSDATSUCCESMOETENREALISEREN

T  

0RO-EREORISHETONAFHANKELIJKE)NKOOPKENNISCENTRUM7IJONDERSTEUNENOVERHEID

I PRO MEREORNL

ONDERWIJS ZORGENBEDRIJFSLEVENOPSTRATEGISCHENTACTISCHNIVEAU

E INFO PRO MEREORNL

5WSUCCESISONZEMISSIE 'EENPSEUDOWETENSCHAPPELIJKEVERHALEN

0RO-EREORHEEFTEENUITGEBREIDNETWERK

MAARGEWOONKENNISVANZAKEN

INKOOPPROFESSIONALSVANDIVERSENIVEAUS

0RO-EREORBESCHIKTOVERDETALENTENOM

%ENANALYSEVANSPECI½EKEINKOOP

INGEWIKKELDEMATERIETEVERTALENNAAR

COMPETENTIESMAAKTDEELUITVANONZE

PRAKTISCHEADVIEZENVOORUWORGANISATIE

SELECTIEPROCEDURE

PRO MEREORNL

INTERIM CONSULTANTNL

/NZEJURISTENENCONSULTANTSVERZORGEN

³.OOITUITGELEERD´ DATGELDTVOORIEDEREEN

DEUITVOERINGENBEGELEIDINGVANUW

DIETEMAKENHEEFTMETINKOOPENAAN

%UROPESEAANBESTEDINGEN7IJONTZORGEN

BESTEDEN$EWORKSHOPSVAN0RO-EREOR

UWORGANISATIEENDAARNAASTKRIJGTU

ZIJNPRAKTISCH ACTUEEL INTERACTIEFENBIEDEN

DEMOGELIJKHEIDHETHELEPROCESDIGITAAL

RUIMTEOMPRAKTIJKSITUATIESAANDEORDE

TEVOLGEN

TESTELLEN

EUROPESE AANBESTEDINGENNL

INKOOPKENNISCENTRUMNL

“Naast het Vlaamse relanceplan, dat 842 miljoen euro in onze economie pompt, is ook deze investering van één miljard belangrijk in de strijd tegen de dreigende recessie. Met de versnelde oprichting van School Invest moeten de effecten zo gauw mogelijk voelbaar zullen zijn. De Vlaamse Confederatie Bouw becijferde al dat deze operatie qua extra tewerkstelling overeenstemt met de oprichting van een bedrijf met vijfduizend werknemers”, zo luidt de verwachting. Meer geld voor scholenbouw Vlaanderen heeft de voorbije decennia te weinig geïnvesteerd in scholenbouw. Daardoor zijn de wachttijden voor subsidies opgelopen tot gemiddeld acht jaar. Minister Vandenbroucke heeft daarom op twee sporen actie ondernomen. Enerzijds zijn de klassieke scholenbouwbudgetten fors opgetrokken: het aantal machtigingen steeg van 752 miljoen in de vorige legislatuur naar 1.269 miljoen euro deze regeerperiode. Tegelijk zegt hij een procedure te starten om via publiek-private samenwerking (PPS) één miljard euro extra voor scholenbouw te mobiliseren. Géén onderhoudsrisico voor scholen De PPS-formule heet in het jargon DBFM. Dat staat voor design, build, finance and maintain. Dit betekent dat een private financier een vennootschap opricht die zal instaan voor het ontwerp, de bouw, de financiering en het onderhoud van de scholen. De scholen betalen in ruil gedurende 30 jaar een gebruiksvergoeding. Voor de schoolbesturen heeft deze formule volgens VandenBroucke, behalve een snelle realisatie, het grote voordeel dat de onderhoudsrisico’s bij de vennootschap liggen. “Als er later laten we zeggen grote herstellingen aan het dak nodig zijn, zal de vennootschap die financieren.” Fortis voorkeurskandidaat De selectie van een private financier verloopt via een heel delicate en ingewikkelde proce-

dure. Vier groepen waren oorspronkelijk kandidaat, drie ervan dienden deze zomer een zogenaamd Best and Final Offer (bafo) in. VandenBroucke schaart zich achter de keuze van Vlaamse regering, die na een grondige analyse Fortis aanwijst als voorkeurskandidaat, met wie ze finale contractbesprekingen voert. Tijdens deze besprekingen zal de aanbestedende dienst AGIOn (Agentschap voor Infrastructuur in Onderwijs) de voorwaarden voor de scholen verder verbeteren. Als de onderhandelingen zouden afspringen, staat de tweede best gerangschikte groep SPV klaar. School Invest Minister Vandenbroucke vindt het belangrijk dat de onderhandelingen zeer grondig gebeuren, zodat het onderste uit de kan gehaald wordt. Een dwingende timing is dus uit den boze. Om dit te verzoenen met een snelle opstart van de projecten wordt de NV School Invest versneld opgericht. Dit is de dochtervennootschap van AGIOn en de Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV) die de minderheidsparticipatie van 25% + 1 aandeel zal nemen in de DBFM vennootschap. Parallel met de finale contractbesprekingen kan School Invest al vanaf januari 2009 bouwdossiers voorbereiden samen met de schoolbesturen. Zo kunnen ze architecten vragen om schetsontwerp, voorstudie en voorontwerp te maken, kunnen ze al stedenbouwkundige vergunningen aanvragen en aanbestedingsdossiers opmaken. Belangrijke economische impuls De versnelde oprichting van School Invest versnelt ook de belangrijke economische impuls van de inhaalbeweging. Deze impuls bedraagt ongeveer 0,5% van het Vlaams Bruto Binnenlands Product. De Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) schat dat een bouwvolume van circa 1 miljard euro rechtstreeks en onrechtstreeks gedurende 4 jaar bouwtijd 5 000 extra banen oplevert, wat overeenkomt met 20.000 manjaren. Na de bouw volgt in de DBFMconstructie het onderhoud van de schoolge-

bouwen. Dat is goed voor ongeveer 4 500 manjaren werk in de bouw en in bouwverwante bedrijven. Europese E70-norm Minister Vandenbroucke noemt de investeringsoperatie een typevoorbeeld van een vooruitziende relancepolitiek. “Precies zoals Europa ons vraagt, dienen deze investeringen op korte termijn de energiebesparingsdoelen op langere termijn. Alle scholen zullen voldoen aan de strenge E70-norm en zullen dus 30% energiezuiniger zijn dan de gangbare norm. Bovendien zullen 7 van de 211 scholen passiefscholen zijn. Deze scholen verbruiken nagenoeg geen energie.”

HO-opleidingen minder toegankelijk voor laagopgeleiden Uit een onderzoek van de Universiteit Antwerpen blijkt, dat de Vlaamse kinderen uit laaggeschoolde gezinnen minder vaak door dringen tot HO-opleidingen dan hogeropgeleiden; bovendien slagen zij minder vaak. De democratisering van het hoger onderwijs stokt hierdoor al zeker 10 tot 15 jaar. In de voorbije dertig jaar steeg de deelname van jongeren uit lagere sociale groepen wel, maar de participatie van kinderen uit hoger opgeleide gezinnen nam minstens zo sterk toe. Er is daarom nauwelijks of geen sprake van een inhaaleffect. Bij jongens zijn de uitkomsten slechter dan bij meisjes. Van laagopgeleide gezinnen heeft 14 procent van de jongens een kans op een HO-opleiding, onder hoogopgeleiden is dit 61 procent. Bij de meisjes zijn de percentages respectievelijk 26 procent en 56 procent. De kans op succes is sterk gerelateerd aan de sociale achtergrond. SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

17

Vlaams minister Kathleen van Brempt heeft bij tapijtenfabrikant Desso in Dendermonde het startschot gegeven voor een wedstrijd voor bedrijven om bij de productie zo weinig mogelijk afval te produceren. Desso is een van de pioniers op het vlak van het cradle to cradle-principe (C2C). Bij dit proces, in tegenstelling tot recycling dat de afvalberg zo klein mogelijk maakt, ontstaat er helemaal geen afval. Met dat uitgangspunt moeten de deelnemende bedrijven nu creatief aan de slag. Volgens minister Van Brempt kan het gaan om een nieuw idee of om een idee dat een bestaande aanpak verbetert. Een jury van experts maakt half maart de winnaars bekend.

Wat ons betreft zijn alle practicumlokalen toe aan een ‘lift’

Kathleen van Brempt: Vlaanderen zet bedrijven aan om afval te vermijden De media-lift van NAWIS welteverstaan. Hiermee maakt u in een handomdraai van elk lokaal een practicumlokaal en dat bespaart enorm veel. Kijk voor meer info op www.eurofysica.nl. Eurofysica Schoolinrichters B.V. | Stadionlaan 161 | 5246 JT Rosmalen Postbus 3435 | 5203 DK ’s-Hertogenbosch tel.: +31(0)73 649 12 12 | fax: +31(0)73 649 12 19

De ideale kantine-inrichting KLEURENTABEL

Voor het inrichten van uw kantine, aula of lerarenkamer is Homint uw ideale partner. Wij hebben een ruim assortiment speciaal afgestemd op onderwijsinstellingen. Duurzaamheid en functionaliteit zijn de kernwoorden voor deze kantine-inrichting. Met kennis en ervaring zijn onze adviseurs in staat uw kantine,, binnen ieder budget, geven. g , een unieke uitstraling g te g

““iœœÀ` i`ÀˆÛi˜«>ÀŽÊ
È *>̈˜>Üi}ÊÓ£]ÊnÎä{Ê  /iivœœ˜Ê ­äxÓÇ®ÊÈΣÊÓÓä >ÝÊ ­äxÓÇ®ÊÈΣÊÓÎx ˆ˜vœJ…œ“ˆ˜Ì°˜
“ÃÌiÀ`>“
“ÃÌiÊ ÕȘiÃë>ÀŽ iʏˆ˜iÃÃÌÀ>>ÌÊÓä]ʣ䙙Ê

/iivœœ˜Ê ­äÓä®ÊÈÈxÊÈ{ÊÓn >ÝÊ ­äÓä®ÊÈÈxÊ£{ÊnÎ >“ÃÌiÀ`>“J…œ“ˆ˜Ì°˜ Àœ˜ˆ˜}i˜ ˜`ÕÃÌÀˆiÌiÀÀiˆ˜Êœi˜`ˆi« *ÀœÌœ˜ÃÌÀ>>Ìʙ]ʙÇ{ÎÊ
 /iivœœ˜Ê ­äxä®ÊΣnÊ£ÈÊää >ÝÊ ­äxä®ÊΣnÊÓÓÊx{ }Àœ˜ˆ˜}i˜J…œ“ˆ˜Ì°˜

Stoelen OH en Ola

6ˆÃȘ}i˜ ˜`ÕÃÌÀˆiÌiÀÀiˆ˜Ê6ÀˆLÕÀ} i`ÀˆvÃÜi}ʙ]Ê{ÎnÇÊ* /iivœœ˜Ê ­ä££n®Ê{™ÎÊÓÓÓ >ÝÊ ­ä££n®Ê{™ÎÊÓÎÓ ÛˆÃȘ}i˜J…œ“ˆ˜Ì°˜ 6i˜œ ˜`ÕÃÌÀˆiÌiÀÀiˆ˜Ê6i˜œÊÈÎÎÇ 6i˜À>ÞÃiÜi}Ê{{]Êx™ÓnÊ < /iivœœ˜Ê ­äÇÇ®ÊÎnÇÊ{ÓÊ{Ó >ÝÊ ­äÇÇ®ÊÎnÇÊ{xÊÈ{ Ûi˜œJ…œ“ˆ˜Ì°˜ ,œÌÌiÀ`>“ ˜`ÕÃÌÀˆiÌiÀÀiˆ˜Ê-«>>˜ÃiÊ*œ`iÀ -V…ÕÌÌiÛ>iÀÜi}Ê£Î]ÊÎä{{Ê
/iivœœ˜Ê ­ä£ä®ÊÇxäÊÓÇÊxä >ÝÊ ­ä£ä®ÊÇxäÊÓÇÊÇx ÀœÌÌiÀ`>“J…œ“ˆ˜Ì°˜

w w w.homint.nl [email protected]

Rudi Daelmans: “Desso geeft versleten tapijt een tweede leven” Als het aan het Belgisch-Nederlandse tapijtfabrikant Desso ligt, wordt het versleten tapijt binnenkort uiteengerafeld en gerecycleerd. Op die manier probeert de fabrikant op vloerbedekking de duurzame principes van ‘cradle to cradle’ toe te passen. “Zowel de grondstoffen, het productieproces als de recyclage van de gebruikte tapijten moeten de cradle-cradle toets doorstaan. Tegen 2020 zullen alle producten C2C gecertificeerd zijn en zal het hele bedrijf werken volgens dit principe. We staan nog aan het begin”, erkent Rudi Daelmans. Hij is duurzaamheidmanager van Desso en mag zich volop op het cradle-tocradle-principe toeleggen. Hij verwacht in het begin nog bestanddelen te moeten gebruiken die niet aan alle regels voldoen. Dit is niet iets wat je van de ene dag op de andere realiseert. Het is een proces dat op gang moet komen. Het komt erop aan ieder jaar vooruitgang te boeken. Het agentschap van de C2C-goeroe Michael Braungart zal dat ook opvolgen.’ Pallas tapijttegel gecertificeerd De Pallas tapijtegel van Desso heeft als eerste het basiscertificaat C2C van EPEA ontvangen. Die is uitvoerig door het agentschap van Braungart tegen het licht gehouden. Daelmans zegt in dit jaar van tachtig procent van de grondstoffen te weten of ze deugen of niet. En dat de helft inderdaad oké blijkt te zijn voor

mens en milieu. Voor de andere helft wordt naar alternatieven gezocht. Alle stoffen die vervangen kunnen worden door een duurzaam alternatief, zullen we vervangen. Ook toeleveranciers worden in het C2C-concept betrokken. Daarbij gaat de zoektocht soms door tot in China. Niet alleen de kleurstoffen, maar ook de lijm bezorgt Desso nog hoofdbrekens. Daelmans: “Hij was goed, maar niet te recycleren. Weldra kan Desso zijn tapijttegel Pallas op de markt brengen met een C2C-label erop. ‘Dat wil niet zeggen dat het product volledig volgens de principes gemaakt is’, tempert Daelmans, ‘wel dat we alle grondstoffen geïnventariseerd hebben en ons geëngageerd hebben om die op termijn door duurzame alternatieven te vervangen.’

Op het Schoolplein op de beurs Facilitair was de Pallas vloerbedekking al te bekijken.

Kost gaat voor de baat En dan noemde Daelmans nog het lot van de afgeschreven tapijten. Tot dusver werden die gestort of verbrand. Nu zal er een terugnamesysteem uitgedokterd moeten worden. Ook wordt gedacht aan leasing van tapijten dat goed aansluit bij het terugname-idee. Daelmans realiseert zich dat het C2C-proces een impact heeft op de hele bedrijfsvoering. ‘We hebben beslist om een weverij hier te houden en niet naar de lagelonenlanden te verhuizen. Dat kostte ons zes miljoen euro.

Maar het grote voordeel is dat we nu de controle over de productie behouden. In een C2C-filosofie is dat van groot belang.’ In de aanloop kost een omschakeling naar cradle to cradle geld. Dit jaar stopt Desso 0,5 miljoen euro in zijn proefproject. ‘Het recyclagecircuit zal tien miljoen eur kosten’, rekent Daelmans voor, ‘de bijsturingen van het productieproces algauw vier miljoen euro’. Concurrentievoordeel Dat is even slikken. Zeker in deze barre economische tijden. Maar Daelmans is er van overtuigd: we zijn ervan overtuigd dat het op termijn concurrentievoordeel gaat opleveren. Door meer terug te vallen op gerecycleerd materiaal, zal Desso kunnen besparen op grondstoffen. Zeker als de prijzen van olie – waar de kunststoffen van gemaakt worden – hoog blijven. Desso doet vandaag al veel milieu-inspanningen. Zo beloopt de recyclage van afval 90 procent. Het zuivert zijn afvalwater in een nieuwe installatie, zodat de helft van de 400.000 kubieke meter weer in het productieproces gaat. Op termijn moet dat 100 procent zijn. De helft van het water wordt nu geloosd in de Dender, ‘met als streven een betere kwaliteit dan het rivierwater’. Het energieverbruik is in Dendermonde met een kwart teruggedrongen. De latexkeuken .is een gesloten kringloop, zonder afvalwater. “Desso schaart zich in de rij van Nike en Herman Miller. Nike ontwikkelde een schoen waarvan de stof afbreekbaar is en de zool bestaat uit gerecycleerd rubber. Miller ontwierp een bureaustoel die voor 96 procent uit gerecycleerd materiaal bestaat en voor 66 procent weer recycleerbaar is. Dat heeft hen ook geen windeieren gelegd”, zo redeneert Daelmans, die verwacht dat het C2C-project nooit af zal zijnmaar zich voortdurend zal ontwikkelen door nieuwe technieken en alternatieven.

30.42.02 SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

19

Voordat een aanbesteding gepubliceerd wordt moet u vele strategische beslissingen maken. Keuzes waarover u in het verleden wellicht nooit heeft nagedacht, omdat uw huisleverancier voor u dacht! Zodra het bestek compleet is, kan worden overgegaan tot publicatie van de Europese aanbesteding. Dit betekent niet dat uw rol op dat moment is uitgespeeld. In dit artikel wordt ingegaan op de cruciale momenten na publicatie. Mr. Ronnie Heideman, Pro Mereor

Ronnie Heideman: “De cruciale momenten na publicatie van Europees aanbesteden”

4Rg\[QR c\RQV[T

QR ON`V` cN[ ]_R`aNaVR` Cormet Schoolcatering BV is zich sterk bewust van de maatschappelijke verantwoording van een onderwijsinstelling. Cormet houdt zich intensief bezig met het optimaliseren van verantwoorde cateringconcepten volgens de nieuwste Richtlijnen van het Voedingscentrum in combinatie met het toepassen van de Schijf van Vijf. Wij zijn sterk in het bieden van maatoplossingen. Steekwoorden hierbij zijn: Flexibiliteit, Kwaliteit, Partnerschap, Duurzaamheid, Transparantie, Erkend Leerbedrijf, ISO certificering, Korte lijnen, Verantwoord & Gezond, Multiculturele aanpak, Landelijke dekking, Locale aansturing en natuurlijk: Betrokkenheid.

Cormet Schoolcatering BV: Winnaar Jaarprijs Voedingscentrum Voor aanvullende informatie: www.cormet.nl

Eet dat, wat je goed doet!:

Lekker gezond!

Af en toe!

Niet te vaak!

20 SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009 Cormet Schoolcatering BV Groeneweg 6 1607 MK Hem (NH) Telefoon 0228 - 544 065 Fax 0228 - 544 208 E-mail [email protected]

“

Het opstellen van een gedegen aanbestedingsdocument duurt ongeveer anderhalve maand, afhankelijk van de complexiteit van de opdracht en het soort procedure. Tijdens deze periode wordt onder meer beschreven aan welke minimale eisen het in te kopen product moet voldoen. Vervolgens zal worden overgegaan tot publicatie. Speelde voor het moment van publicatie de materiedeskundige een prominente rol, na de publicatie wordt het inkoopproces een speelveld voor juristen. Een periode waarin een beroep wordt gedaan op uw kennis van het aanbestedingsrecht, of waarbij u de hulp moet inroepen van een specialist. Want achteroverleunen is er in de tweeënhalve maand, tot een partij kan worden gecontracteerd, niet bij. Vanaf het moment van publicatie tot zes dagen voor de sluitingsdatum van inschrijving hebben potentiële inschrijvers de tijd om vragen te stellen. Het kan voorkomen dat u, als gevolg van gestelde vragen, wijzigingen wil aanbrengen in het oorspronkelijk bestek. Dit is beperkt toegestaan. Zogenaamde ‘wezenlijke wijzigingen’ in het bestek zijn in ieder geval niet toegestaan. Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap1 heeft het begrip ‘wezenlijke wijziging’ recentelijk gepreciseerd in een verschenen arrest. Het gevolg is dat een wijziging als wezenlijk wordt aangemerkt: ‘wanneer zij in de oorspronkelijke aanbestedingsprocedure waren genoemd, zouden hebben geleid tot toelating van andere inschrijvers. (….) Een wijziging (…) kan eveneens als wezenlijk worden aangemerkt wanneer zij de markt in belangrijke mate uitbreidt tot diensten die oorspronkelijk niet waren opgenomen’. Wijzigingen aangaande de prijsstelling zullen snel worden aangemerkt als een ‘wezenlijke wijziging’. In het zojuist aangehaalde arrest wordt dit als volgt verwoord: ‘Het is duidelijk dat de prijs een belangrijke voorwaarde van de opdracht vormt’. Wilt u wijzigingen in het bestek aanbrengen, dan dient u deze per geval te toetsen aan de bovenstaande voorwaarden. Vervolgens is het moment aangekomen dat

de inschrijvingen binnenkomen. In de praktijk komt het geregeld voor dat bepaalde stukken ontbreken. De aanbestedende dienst mag beperkt vragen om nadere informatie ter controle van de geschiktheid van de inschrijver. Er is echter geen verplichting hiertoe. De voorzieningenrechter Rechtbank Arnhem2 verwoordde dit als volgt: ‘Dit uitgangspunt kan onder omstandigheden tot uitzondering leiden, namelijk indien er concrete aanwijzingen zijn dat er sprake is van enige onduidelijkheid in de offerteaanvraag of de aanbieding’. De voorzieningenrechter Rechtbank Middelburg3 voegt hier aan toe dat ‘voor aanvulling van gegevens na de inschrijving slechts ruimte bestaat indien er sprake is van een kennelijke omissie of kennelijke geringe fout in die inschrijving’. Als de offerteaanvraag naar objectieve maatstaven duidelijk is en het te herstellen gebrek aanzienlijk is, mag u de inschrijver geen mogelijkheid tot herstel bieden. Dit is namelijk in strijd met het beginsel van gelijke behandeling. Na een snelle scan van de offertes worden de offertes inhoudelijk beoordeeld. De offertes moeten beoordeeld worden op basis van de gunningprocedure, zoals beschreven in het gepubliceerde aanbestedingsdocument. Een beoordelingsprotocol mag geen verrassingen bevatten voor de inschrijvers en afwegingen moeten logisch voortvloeien uit de gunningcriteria. Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap4 zegt hierover: ‘een aanbestedingscomité een relatief gewicht toekent aan subelementen van een vooraf vastgesteld gunningscriterium mits een dergelijk besluit geen elementen bevat die, indien zij bij de voorbereiding van de offertes bekend waren geweest, deze voorbereiding hadden kunnen beïnvloeden’. Op basis van de voorgeschreven beoordelingssystematiek volgt aan welke partij de overheidsopdracht voorlopig zal worden gegund. Inschrijvers die niet in aanmerking komen voor de opdracht, dienen hiervan onverwijld op de hoogte te worden gebracht middels een motivering bestaande

uit de kenmerken en voordelen van de uitgekozen inschrijving en de naam van degene ten aanzien van wie het voornemen tot gunning bestaat. Onvoldoende motivering is in strijd met de rechtsbescherming. Kunt u nadat het contract met de winnende inschrijver is gesloten dan eindelijk achterover leunen? Helaas, ook nu is er nog werk aan de winkel. U dient erop toe te zien dat de uitvoering van het contract in overeenstemming is met het oorspronkelijke aanbestedingsdocument. Een wijziging tijdens de uitvoering van de opdracht is, net als een ‘wezenlijke wijziging’ van de inschrijvingsvoorwaarden tijdens de gunningprocedure, verboden. Ook dit wordt bevestigd in de jurisprudentie5. Daarnaast is het in uw eigen belang dat de naleving van het contract door de opdrachtnemer wordt gecontroleerd. Ten eerste zodat u waar voor uw geld krijgt en ten tweede kunt u, als laatste redmiddel, na ingebrekestelling, overgaan tot ontbinding van de overeenkomst, waarna een Europese aanbesteding wederom uitgevoerd moet worden.

”

Voor meer informatie: Mr. R. Heideman, Jurist Pro Mereor, Inkoopkenniscentrum Tel.: 026 - 370 14 76 www.pro-mereor.nl

________________ 1. 2. 3. 4. 5.

HvJ EG 19 juni 2008, zaak C-454/06, r.ov. 35-36 en 59. Rb. Arnhem 21 februari 2007, LJN: BA1482, r.ov. 5.14. Rb. Middelburg 6 juli 2007, LJN: BA9005, r.ov. 4.2. HvJ EG 24 november 2005, zaak C-331/04, r.ov. 32. HvJ EG 29 april 2004, zaak C-496/99, r.ov. 120.

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

21

Schoolplein 2009 voor herhaling vatbaar De elfde editie van de vakbeurs Facilitair is volgens de organisatie met 16.000 bezoekers absoluut geslaagd. Het Schoolplein, dat tijdens deze vakbeurs door Schoolfacilities, werd door veel mensen uit het onderwijs bezocht. De deelnemende standhouders waren dan ook zeer tevreden over de geïnteresseerde bezoekers. Voor degene die niet de gelegenheid had om op het Schoolplein langs te komen is hier een korte omschrijving van de verschillende deelnemers.

22

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

Essent Energiediensten “Op weg naar een duurzame samenleving”, is de doelstelling waarmee Essent Energiediensten haar klanten adviseert over energiebesparende maatregelen. Naast energiebesparingen verhoogt het bedrijf ook het comfort in gebouwen met oplossingen voor koeling, ventilatie en verlichting. Grote investeringen zijn hiervoor niet nodig: het bedrijf heeft financieringsarrangementen die de investeringsruimte van de scholen niet aantast.

Metos Kitchen Intelligence Adviseurs van Metos Kitchen Intelligence waren aanwezig en toonden aan waarom Metos de ideale partner is als het gaat om duurzaam investeren. Het inrichten van een studentenrestaurant of een praktijklokaal consumptief is doorgaans een kostbaar traject. Vooral wanneer in de uitvoeringsfase de infrastructuur aangepast moet worden. Daarom kan een goede voorbereiding veel kosten besparen. Bij de levering van keukeninrichtingen bij onder andere het Alfa College en de Radbout Universiteit hebben de adviseurs van Metos veel ervaring opgedaan op het gebied van werkklimaat, logistiek, veiligheid en hygiëne in keukens in het onderwijs. Doordat zij die ervaring vanaf het ontwerpstadium tot aan de oplevering inzetten is Metos in staat fors te besparen op de kosten in het voortraject. Nedap Education Scholen in Nederland staan onder druk om voldoende lessen te geven en om het aantal uitvallers terug te dringen. Ze moeten dus monitoren of de leerlingen wel op school komen en waaraan die leerlingen hun tijd besteden. Een presentieregistratiesysteem is daarbij een handig hulpmiddel, dat ertoe bijdraagt dat het personeel de handen vrij krijgt voor andere dingen en bovendien eenvoudig gecombineerd kan worden met toegangsbeheer. Nedap Education levert pasklare overzichtelijke, eenvoudige en betrouwbare oplossingen op het gebied van onderwijstijdregistratie, lockerbeheer en toegangscontrole. Met die oplossingen worden bijdragen geleverd aan de veiligheid in de schoolgebouwen en aan de efficiency van het onderwijsproces.

Anticimex Bedrijven en instellingen zijn tegenwoordig zelf verantwoordelijk voor de plaagdierbestrijding en –preventie. Veel onderwijsinstellingen zijn zich hiervan niet bewust. Wanneer de hygiëne-eisen niet goed worden opgevolgd of wanneer het gebruik van bestrijdingsmiddelen niet volgens de regels gebeurt, kan de school daar wettelijk op worden aangesproken. Anticimex, een bedrijf dat zich bezig houdt met voedselveiligheid en plaagdierpreventie en haar klanten weten dat preventie beter is dan schadeherstel! Het is bovendien belangrijk om alert te blijven, want plaagdieren hebben een enorm aanpassingsvermogen en overlevingsinstinct. ID-ware Smart cards en schoolpassen spelen een rol bij de identificatie van de leerlingen, toegang tot de school, allerlei soorten betalingen en bij presentieregistratie. ID-ware ondersteunt scholen bij de invoering en de processen rond het managen van de smart cards. Directeur Christian Borgmann: “Uitgangspunt is hoe de school in het ideale geval wil werken. Dat is de basis voor de afweging welke activiteiten op welke plaats worden neergelegd. Dus over zaken als: wie mag de kaartgegevens invoeren en bewerken. Op basis daarvan richten we het platform qua workflow precies in volgens de wensen van de school.” Armstrong Building Products Scholen besteden steeds meer aandacht aan het binnenmilieu. Factoren die hierbij een grote rol spelen zijn geluid, luchtkwaliteit, temperatuur en

licht. Horen de leerlingen goed? Is er gemakkelijk toegang tot kabels en elektriciteit? Hoe zit het met de brandwerendheid en de lichtreflectie? En natuurlijk: hoe kunnen de kosten beperkt worden zonder dat het ten koste gaat van de kwaliteit? Armstrong weet het antwoord op deze vragen. Met plafondsystemen die bijdragen aan een stimulerende leeromgeving. Trilux Trilux heeft een visie op verlichting ontwikkeld. Leerlingen en docenten hebben behoefte aan verlichting die hen optimaal ondersteunt. Belangrijk is dan te weten hoe een lokaal wordt gebruikt. Aan de hand daarvan en van het benodigde lichtniveau per taak kan vervolgens de benodigde verlichting in een lokaal worden vastgesteld. Maar verlichting is ook een kostenpost, want lampen verbruiken energie. Trilux past technieken toe om lampen bij grote ramen te dimmen als het buiten lichter wordt. Desso Onderwijsruimtes hebben een open karakter, waarin tapijt voor een goede akoestiek zorgt. Zachte vloerbedekking heeft volgens Desso echter veel meer goede eigenschappen. Tapijt is in de exploitatie goedkoper dan harde vloerbedekking doordat de schoonmaakkosten lager zijn. Bovendien blijkt uit onderzoek dat tapijt een gunstig effect heeft op de luchtkwaliteit. In ruimtes die met tapijt zijn ingericht zit maar half zoveel fijnstof in de lucht dan in ruimtes met harde vloerbedekking, doordat de stofdeeltjes door de textiele vezels worden vastgehouden.

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

23

hakvoorthoreca.nl

Uw partner voor kantine of praktijklokaal

www.horecafair.nl

9-10-11

Maart 2009 Emmeloord

10.00 - 18.00 uur

Hakvoort Horeca heeft zich in de loop der jaren gespecialiseerd in het inrichten van leslokalen met leerlingkooktafels en werkplekken voor leerlingen. Dit geldt zowel voor het voortgezet onderwijs als het beroepsonderwijs.

Hakvoort Horeca is de totaalleverancier en installateur voor uw keuken, kantine en praktijklokalen. Wij begeleiden en adviseren u van concept tot realisatie. Naast een zeer uitgebreid assortiment grootkeukenapparatuur en -benodigdheden beschikken wij over een eigen roestvrijstaal fabriek waar eigentijdse uitgiftebuffetten, spoel-, werktafels en afzuigkappen op maat geproduceerd worden. Hiermee spelen wij naadloos in op de specifieke wensen die iedere keuken, kantine of praktijklokaal met zich meebrengt, zowel qua indeling als budget.

Emmeloord (hoofdkantoor) Bedrijvenpark A6 Platinaweg 21, 8304 BL Telefoon (0527) 635 635 Fax (0527) 635 680 [email protected] Amsterdam Amstel Business Park De Flinesstraat 20, 1099 CC Telefoon (020) 665 64 28 Fax (020) 665 14 83 [email protected] Groningen Eemspoort Verlengde Bremenweg 10C, 9723 JV Telefoon (050) 318 16 00 Fax (050) 318 22 54 [email protected] Vlissingen Vrijburg Bedrijfsweg 9, 4387 PD Telefoon (0118) 493 222 Fax (0118) 493 232 [email protected] Venlo Venlo 6337 Venrayseweg 44, 5928 NZ Telefoon (077) 387 42 42 Fax (077) 387 45 64 [email protected]

Rotterdam Spaanse Polder Schuttevaerweg 13, 3044 BA Telefoon (010) 750 27 50 Fax (010) 750 27 75 [email protected]

Bent u geïnteresseerd in een keuken, kantine of praktijklokaal? Belt u gerust onze verkoop-

Het Science Lab voor bèta-onderwijs van het Kandinsky College heeft dankzij Ronald de Jong van Radius Interieurvormgeving en projectinrichting een coole uitstraling gekregen. Adjunct-directeur Yolande Ulenaers: “Allicht hadden wij dat zelf ook wel kunnen realiseren. Maar dan was het een allegaartje van min of meer willekeurig gekozen materialen geworden.”

Yolande Ulenaers, Kandinsky: “Het Science Lab past in de filosofie van ons gebouw” Het Kandinsky College heeft, net als veel andere scholen in Nederland, gebruik gemaakt van de subsidie van 20 miljoen euro die het Rijk beschikbaar heeft gesteld om het bèta-onderwijs te stimuleren. Het geld is gebruikt om de verouderde practicumlokalen met donkerbruin meubilair en verouderde apparatuur aan te pakken. Dat hield meer in dan alleen het vervangen van het meubilair. Ulenaers: “Als je als docent de leerlingen echt wilt meenemen in je bèta-enthousiasme dan helpt het als je een krachtige, aantrekkelijke en open leeromgeving hebt. Zodat je de samenwerking tussen wiskunde, scheikunde, natuurkunde en biologie vorm kunt geven en de mogelijkheid hebt op een vernieuwende manier onderwijs te geven.” Opfrisbeurt Het gebouw van het Kandinsky College aan de Maldenburchtstraat is ongeveer dertig jaar oud. De afgelopen jaren is het in fasen opgefrist: lokalen zijn veel lichter geworden en door het gebruik van glas en kleuren is er een eigentijdse open sfeer ontstaan. Ronald de Jong is Radius Interieurvormgeving en Projectinrichting het creatieve brein achter die modernisering en hij heeft ook de realisatie van het Science Lab begeleid. “Het is een pluspunt dat ik al jaren voor de school werk en wel weet hoe men het graag wil hebben. Deze school ligt in een hele mooie natuurlijke omgeving, maar alles was helemaal dichtgebouwd. Door het slim aan te pakken hebben we niet alleen het Science Lab gerealiseerd, maar de hele afdeling een facelift kunnen geven, waardoor de natuur weer binnen is gekomen. Dus je kunt door de gangen weer naar buiten kijken. Dat is

een geweldige winst die we gewoon mee hebben kunnen pakken.” Vertalen van ideeën Ronald de Jong is vanaf het begin betrokken bij de plannen voor het Science Lab. Met de directie werd er gebrainstormd over een aanpak. “We waren het er meteen over eens dat het uitdagend moet zijn, transparant, leerlingen moet prikkelen om daarmee aan de gang te gaan. Dus geen Science Lab zoals ze dat overal hebben met de bekende grijze tafels, maar echt vernieuwend.” Bij de realisatie van het project hebben alle docenten van bètavakken en het ondersteunend personeel advies gegeven. Yolande Ulenaers: “De docenten gaven aan welke ideeën ze hadden over de toepassingen in hun lessen. Ronald zorgde vervolgens voor de vertaling van onze ideeën, geplaatst in het perspectief van de filosofie van ons gebouw, naar hoe dat er uit zou kunnen zien. Hij heeft software waarmee je als het ware door de nieuwe ruimtes kunt lopen. Dat heeft ons bijzonder geholpen om tijdens het ontwikkelen een beeld te krijgen hoe het eindresultaat er uit zou komen te zien. En dat maakte bij de docenten een nieuwe energie los, van ‘hé, dit biedt perspectieven’.” Hometrainer Voor het Science Lab zijn twee lokalen opgeofferd, zodat een grote overzichtelijke ruimte met werkeilanden is ontstaan, die geschikt is voor allerlei experimenten. De uitrusting bestaat uit een zuurkast, een plafondliftsysteem met stroom, gas, water en computeraansluitingen, een interactief whiteboard, computereilanden met ip-

coach (software om meetresultaten direct met de computer te bewerken). Ronald de Jong heeft ook de coördinatie op de aanschaf van deze apparatuur op zich genomen om te garanderen dat de uitgaven in balans bleven. Als voorbeeld noemt hij de aanschaf van een hometrainer. Daar kun je veel proefjes mee doen en je kunt hem op de computer aansluiten om meetresultaten te verwerken. Maar zo’n apparaat is kostbaar, wat betekent dat je andere dingen moet laten vallen. Het leuke van het werken voor het Kandinsky College vindt Ronald de Jong dat hij de kans krijgt om met het hele proces mee te denken. “Als je als binnenhuisarchitect heel vroeg bij het vormgeefproces betrokken bent bij kun je ingrijpen op de kleuren en de materiaalkeuze van bijvoorbeeld plafonds. Dan krijg je door creativiteit veel meer waar voor je geld.” Succes Het Science Lab is een succes. Yolande Ulenaers merkt dat leerlingen met bètatalent er graag les hebben. En ook de docenten zien kansen om het onderwijs te ontwikkelen. “Eén van onze docenten heeft contact gelegd met de hogeschool, met als resultaat dat studenten van de HAN hier naartoe komen om samen met onze leerlingen testen te doen met de hometrainer. Ze nemen daarvoor hun eigen apparatuur mee. Die studenten doen hier hun metingen en onze leerlingen leren van hen weer dingen over gezondheid, fit zijn, etc. Dus het effect is nog groter dan we vooraf hadden voorzien.”

.

adviseurs voor nadere 24

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

informatie.

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

10-17-04

25

SCHADE? De Snackrevolutie:

Frituren zonder vet! ergernis?

9Zc^ZjlZbVc^ZgkVc;g^ijgZc^h/ ;g^ijgZcodcYZgkZi

Dagelijkse ergernis!

=Zi^hcjbd\Za^_`db[g^iZhZchcVX`hiZ[g^ijgZc odcYZg[g^ijjgkZid["da^ZbZiWZ]djYkVc`gd`Vci]Z^Y ZchbVV`#9Z=^;g^œ=^\]IZX];gn^c\^hcVbZa^_`^chiVVi dbegdYjXiZciZ[g^ijgZcodcYZg[g^ijjgkZi# 9ddgYZdei^bVaZXdbW^cVi^ZkVchcZa]Z^Y!]ZiZajX]iZc

Paul Kraemer, De Vos Groep: “De externe ‘conciërge’ verlicht de werkdruk” Professionalisering van het onderwijs en schaalvergroting doen de behoefte aan een bedrijfsmatige aanpak in een onderwijsinstelling toenemen. Besturen en schoolleiders komen steeds verder af te staan van de werkvloer, waardoor doorstroming van informatie van wezenlijk belang wordt voor een goede grip op de organisatie. Hiervoor is een professioneel tussenkader nodig dat het management niet alleen ontzorgt, maar ook over de vereiste kennis en kunde beschikt om processen in een onderwijsinstelling soepel te laten verlopen. Deze kennis hoeft volgens Paul Kraemer, directeur van de divisie ‘Huismeesterdiensten’, niet altijd aanwezig te zijn. De Vos Groep voorziet in deze behoefte en brengt met deze dienst rust in de organisatie, wat zal leiden tot verlichting van de werkdruk.

hiddb!gZVa^hZZgiYZ=^;g^œZZc^YZci^Z`Z^cYgZhjaiVVi#

:kZc`gd`Vci!cZiodaZ``Zg

OPLOSSING! Oplossing: Bike-Safe!

KddgYZaZc/ "KZigZYjXi^Z/YZ[g^iZhZchcVX`hcZbZc\ZZc ZmigVkZide "KZ^a^\]Z^Y/\ZZckZgdjYZg^c\kVc[g^ijjgkZi! kZgb^cYZgYWgVcY\ZkVVgZc`Vchdea^X]VbZa^_`aZihZa# "7ZY^Zc^c\h\ZbV`/kddg\Zegd\gVbbZZgYZc WZY^Zc^c\k^VidjX]hXgZZc# "@dhiZcWZheVg^c\/b^cYZgZcZg\^ZkZgWgj^`! \ZZcVVchX]V[kVc[g^ijjgkZi!VjidbVi^hX]ZgZ^c^\^c\ ZcaV\ZgZWgVcYkZgoZ`Zg^c\h`dhiZc

=dZhcZakZgY^ZcijYZ=^;g^œiZgj\4     

BIKE-Safe Stuurdraagsystemen










Bike-Safe







WZgZ`ZcY^gZXi]dZhcZajYZ

Stuurdraagsystemen







=^;g^œiZgj\`jcikZgY^ZcZc







d[WZakddgZZcV[hegVV`/







%,+"*-,&(%%

Bike-Safe heeft verkoop, productie en montage in eigen beheer waardoor wij in staat zijn om een concurrerende prijsstelling te hanteren.

Bel voor meer informatie of bezoek onze internet-site. Bike-Safe B.V.

=^;g^œ7#K#qI/ (&%,+*-,&(%%qlll#]^[g^#Xdbq^c[d5]^[g^#Xdb

Koningshoek 15, 5094 CD Lage Mierde Tel: +31 (0)13 - 509 13 70 Fax: +31 (0)13 - 509 61 41 E-mail: [email protected] Website: www.bike-safe.nl

Paul Kraemer ziet de ontwikkelingen ook in andere segmenten. “Vandaar dat grote scholengemeenschappen, die zich steeds meer ontwikkelen tot kleine bedrijven, maar ook basisscholen tegenwoordig niet kunnen zonder de betrouwbare en technisch onderlegde conciërge of huismeester zo u wilt. Het is niet voor niets dat de roep om een conciërge op iedere school in de media steeds luider wordt. Maar daar is specialisme voor nodig. De diversiteit aan werkzaamheden van de ondersteunende diensten en vakgebieden zijn vaak enorm.” Gebouwspecialist Paul Kraemer vindt ‘vakkundig gebouwspecialist’ in plaats van ‘huismeester’ een betere benaming voor zijn functie. Als je begint te omschrijven waar zijn takenpakker uit bestaat heb je al snel een hele lange lijst. Een belangrijke taak is toezicht houden en het bevorderen van een goede gang van zaken binnen een school en het verlenen van service in verschillende vormen aan medewerkers, leerlingen, leveranciers en bezoekers. Het gaat niet alleen om het in goede banen leiden van scholieren en medewerkers, maar juist ook om de gemeenschappelijke voorzieningen optimaal te laten functioneren. Servicegerichtheid is daardoor ook één van de belangrijke karaktereigenschappen die de ‘super conciërge’ bezit. Volgens Paul Kraemer is hij buiten deze werkzaamheden de schakel tussen de behoeften van het gebouw en de wensen van de spreekwoordelijke gebruikers.

in op deze behoefte en ontwikkelde de divisie “Huismeesterdiensten”. “Men ziet steeds vaker bij kantoorverzamelgebouwen, luxe appartementencomplexen en op de steeds grotere scholengemeenschappen dan men kiest voor externe inhuur van de conciërge of huismeester. Naast het ontzorgen op het vlak van planning, verloop, verzuim en begeleiding is ook het werken met vaste beheerskosten op basis van een all-in tarief een reden voor scholen om diensten zoals deze te outsourcen. Is er een technisch probleem? De huismeesters van de Vos Groep hebben onderling ook contact en delen de kennis en kunde met elkaar zodat er een grotere efficiency ontstaat. Men hoeft het wiel tenslotte niet tien keer uit te vinden.” vertelt Paul Kraemer enthousiast. Hoe werkt dit nu in de praktijk? “Natuurlijk is elke school weer anders, maar in de basis kom je wel vaak op repeterende oplossingen en aanvullingen uit. Heeft de eigen

conciërge het eigenlijk allemaal goed in de hand, maar is het eigenlijk net wat te druk? Wij bieden dan oplossingen op maat, denk dan aan bijvoorbeeld één dag in de week een extra conciërge. Zijn er bijvoorbeeld regelmatig terugkerende zaken die echt met twee man gedaan moeten worden? Dan neem je gewoon voor drie dagen in de maand een extra conciërge. Wat eigenlijk het meeste voorkomt is dat de na jarenlange dienst de huidige conciërge toch wat minder wil en mag gaan werken, maar dit brengt met zich mee dan hij zaken zal moeten over gaan dragen. Door de behoefte aan continue aanwezigheid is het extern inhuren ideaal. Met een klein team van bijvoorbeeld drie conciërges die kennis hebben van de locatie kunnen we garanderen dat er altijd bezetting is, maar met het voordeel voor de school dat enkel de uren dat hij aanwezig is in rekening worden gebracht.”

Meer informatie? www.devosgroep.nl

Continuïteit Juist vanwege de grote en brede kennis is de continuïteit een belangrijke factor voor scholen. Er zijn heel veel voorbeelden te noemen, waardoor duidelijk wordt dat goede planning en onderlinge afstemming kernwaarden zijn voor een optimale dienstverlening en functioneren van een school met al zijn leerlingen en medewerkers. De Vos Groep speelde jaren geleden al

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

27

Samen werken aan de dag van morgen

‘t Is groen... en altijd

De Christelijke Schoolvereniging Chrono heeft het beheer en onderhoud van de 15 basisscholen uitbesteed aan Diensten Onderneming (Dion). Het bedrijf inspecteert jaarlijks de schoolgebouwen, coördineert de onderhoudsplanning, begeleidt de aanbesteding van werkzaamheden, en ziet toe op de uitvoering van de werkzaamheden. Volgens Dalida Harders, beleidsmedewerker financiën, huisvesting en ict is het gebouwenbeheer daarmee in vertrouwde handen. “Bij Dion weten ze precies welk bedrijf voor welke klus het meest geschikt is. Ook beoordelen zij voordat wij de facturen betalen of de werkzaamheden kwalitatief goed zijn uitgevoerd.”

IN BEWEGING Dion is gespecialiseerd in onderhouds-

Top Movers heeft veel ervaring in het verhuizen

management. Aansturing van onder-

van onderwijsinstellingen. Deze vaak complexe

houd aan gebouwen en installaties,

verhuizingen voeren wij efficiënt en snel uit.

tekeningenbeheer, het beheren van

Door te werken met een goed team verhuisspecialisten, de beste middelen en een goede

vastgoed of het inzichtelijk maken van

voorbereiding en planning wordt tijd bespaard,

wetgeving ten aanzien van milieu en

zodat de onderwijsinstelling weer

veiligheid. Dion heeft de ervaring en

snel de lessen kan hervatten. Wilt u meer informatie, kijk

kennis om deze tijdrovende en specialistische activiteiten uit te voeren. Ook de coördinatie van een nieuw- of verbouwproject of het beperken van uw energiekosten kunt u gerust overlaten aan de deskundigen van Dion.

Techniek

dan op www.topmovers.nl

Onderhoudsplanningen

of bel 0800-topmovers.

Projectmanagement B/W/E Gebouwbeheer Tekeningenbeheer Energiemanagement Milieu en Veiligheid

Dalida Harders, Chrono: “Dion heeft de kennis van gebouwen en onderhoud die wij missen”

meerwaarde voor mens en organisatie Dion B.V.

Hardenberg

Deventer

[email protected]

Bruchterweg 88

Munsterstraat 20

www.dion.nl

7772 BJ Hardenberg T 0523 28 89 99

7418 EV Deventer T 0570 66 09 35

MOVERS IN MOTION

Chrono is de Christelijke Schoolvereniging voor primair onderwijs in de gemeente Hardenberg. De schoolvereniging is ontstaan uit fusies ten gevolge van de gemeentelijke herindeling en bestaat binnenkort vijf jaar. Het economisch eigendom van alle vijftien schoolgebouwen ligt bij de gemeente en Chrono is juridisch eigenaar. De schoolgebouwen zijn dus in bruikleen, wat de nodige verplichtingen met zich meebrengt. “Wij moeten goed voor de gebouwen zorgen. Dat betekent dat de onderhoudskosten van de binnenkant en de buitenkant voor onze rekening zijn. Als er aan de buitenkant dingen gerepareerd of vervangen moeten worden, zoals kozijnen of een dak, is dat voor rekening van de gemeente.” Gebouwbeheer volledig uitbesteed De scholen die onder Chrono vallen kunnen op veel terreinen zelfstandig beleid uitzetten, maar vallen voor de ondersteunende diensten onder bovenschools beleid. Dat geldt voor de aanschaf van materialen, computers, multifunctionals, etc. Ook het gebouwbeheer is centraal geregeld. Omdat daarvoor intern te weinig kennis van zaken is wordt dat volledig uitbesteed aan Dion. Dat bedrijf is gespecialiseerd in facilitaire dienstverlening. Er is een personeelsafdeling voor salarisadministratie, pensionen en loopbaanbegeleiding en een technische afdeling. Gerrit Hultink is namens de technische afdeling bij Dion verantwoordelijk voor het gebouwbeheer en het projectmanagement bij Chrono. “Wij houden bij wat er volgens de planning aan onderhoud of reparatie zou moeten gebeuren, we inspecteren de gebouwen en beoordelen jaarlijks of die planning nog klopt. In overleg met Chrono bekijken we welke financiële ruimte er is om de werkzaamheden uit te voeren. Vervolgens verzorgen en adviseren we de aanbesteding van die klussen, houden toezicht tijdens de uitvoering en controleren na afloop of de werkzaamheden correct zijn uitgevoerd. Tijdens de uitvoering wordt het budget nauwkeurig bewaakt. Eventuele meer- en minderwerken van redelijke omvang worden direct besproken om zodoende

na afloop van het project niet voor financiële verrassingen komen te staan.” ‘Ogen en oren van het schoolgebouw’ De jaarlijkse inspecties van de schoolgebouwen vindt plaats in oktober. Gerrit Hultink en zijn collega’s bezoeken alle scholen en bekijken onder anderen het schilderwerk, het dak, de vloerbedekking, het sanitair en de installaties. Ook wordt gesproken met de betreffende schooldirecteur om te inventariseren of deze speciale wensen heeft. Dalida: “Ik ga wel eens met Gerrit mee op inspectie, maar ik zie nog niet de helft van de dingen die gebeuren moeten. Met hun technische kennis en ervaring zijn de mensen van Dion voor ons, samen met de directeuren, de ogen en oren van het schoolgebouw.” Na de inspectie wordt door Dion een actuele lijst gemaakt met werkzaamheden die moeten worden uitgevoerd. Wat door de gemeente wordt bekostigd moet twee jaar van tevoren worden aangevraagd. Ook de voorbereidende werkzaamheden daarvoor worden door Dion gedaan. Dalida: “Zij geven ook advies over het uit kostenbesparing samenvoegen van werkzaamheden. Wij hadden bijvoorbeeld in de planning opgenomen om de vloeren in de toiletten te vernieuwen. Maar over twee jaar zouden alle toiletpotten worden vervangen door hangende toiletten. Dat kun je dus beter combineren, want anders zit je straks met een gat in die nieuwe vloeren.” Kennis van de markt Chrono heeft al meerdere keren ervaren dat Dion beschikt over een goede technische achtergrond. Dat komt bijvoorbeeld van pas bij het vervangen van CV-installaties. Gerrit: “Als je de CV gaat vervangen krijg je meerdere offertes met aanbiedingen voor nieuwe ketels. De één zegt dat er zus capaciteit nodig is en de andere heeft het over heel andere getallen. Een leek kan daarin geen verantwoorde keuze maken. Wij hebben technische mensen die dat wel kunnen, zodat je verzekerd bent van een ketel met voldoende capaciteit en loop je niet het risico

er teveel voor te betalen.” Dalida herinnert zich dat er bij een aanbesteding van schilderwerk een verschil van 30.000 euro zat tussen de offertes van de verschillende schildersbedrijven. “De beoordeling of de goedkoopste te goedkoop is of de duurste te duur moet door specialisten worden gedaan.” Heldere afspraken De overdracht van het volledige gebouwenbeheer aan een externe partij is alleen mogelijk als er duidelijke afspraken worden gemaakt over de communicatie. Gerrit: “Ik regel zelf de dingen bij Dion de organisatie in en praat binnen Chrono alleen met Dalida. De schooldirecteuren hebben Dalida als aanspreekpunt en mogen zelf geen dingen afspreken met mensen van Dion. Dat moet wel helder zijn, want anders ontstaat er een diffuse situatie, waarin niet meer bekend is wie waarvoor verantwoordelijk is.” Binnen Chrono valt het niet altijd mee om de formele procedures te handhaven. Schooldirecteuren willen nog wel eens dingen op eigen initiatief regelen. Maar Dalida houdt consequent vast aan de afspraken. “Een directeur heeft op eigen houtje geregeld dat een verrotte buitendeur werd vervangen, iets dat normaalgesproken door de gemeente wordt betaald. Maar als dat niet vooraf wordt geregeld krijg je het geld achteraf echt niet terug. Tja, die deur hebben we betaald uit het budget van de school. Dat is wel even zuur voor die directeur, maar ze doen het nooit weer zonder vooraf te overleggen.” Processen structureren Dalida Harders en Gerrit Hultink zijn enthousiast over de samenwerking. In de toekomst gaan ze de processen nog beter structureren en archiveren. “Wij zijn nu bezig een methode te vinden waarmee we de status van de verschillende projecten aan te duiden. Dat scheelt straks veel dubbel werk bij Chrono, bij Dion en bij de gemeente.”

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

29

Individuele terugkoppeling Werkklimaat en Leiderschapstijlen 18%

41%

34%

56%

15%

14%

1%

13%

50% 37%

38% 12%

94% 66%

50% 94%

democratisch

maatgevend

20%

6%

actueel

Dominant

gewenst

Percentage

Back-up

Verschil

Percentiel score

Het klimaat in onze scholen wordt niet alleen bepaald door de CO² concentratie en ventilatiemogelijkheden maar vooral door de kwaliteit van de leidinggevende. Hoe ‘het voelt om op een school te werken’ wordt gemeten aan de hand van het werkklimaat. Het werkklimaat geeft aan of medewerkers voldoende in staat zijn om prestaties te leveren. Uit onderzoek van Hay Group blijkt dat leidinggevenden daar zeer grote invloed op hebben. Peter Jangerak, senior consultant bij Hay Group

Hay Group: "Keuzes van managers hebben grote invloed op een positief werkklimaat in scholen" Werkklimaat moet beter Elke leidinggevende heeft via het werkklimaat dat hij creëert impact op de resultaten van een school. Die invloed kan positief en negatief zijn. Leraren merken daar alles van. Volgens leraren is in 18 procent van de scholen een positief werkklimaat gerealiseerd. Op deze scholen zijn leraren zeer gemotiveerd. Zij voelen zich uitgedaagd om zich te ontwikkelen en resultaten te boeken. Men is duidelijk trots op het team en de school. Deze scholen zijn volgens leraren goed georganiseerd. Iedereen kent zijn verantwoordelijkheden én wordt daar op aangesproken. Op deze scholen is een hoog motiverend en energiegevend klimaat gerealiseerd. In demotiverende scholen is leiderschap veel minder effectief. De leiderschapsstijlen zijn vlakker en weinig zichtbaar. Alleen een dominante democratische stijl is goed zichtbaar. De maatgevende (‘Doe zoals ik’) en dwingende stijl (‘Doe wat ik zeg’) scoren ook duidelijk hoger dan gemiddeld in deze scholen. De maatgevende stijl houdt te

weinig rekening met de inbreng van leraren. Verantwoordelijkheden worden schoorvoetend aan leraren overgelaten. De dwingende stijl is alleen effectief in een ware crisissituatie. Deze leiderschapsstijlen zijn volgens leraren niet effectief voor een hoog motiverende en energiegevende school. Deze conclusies zijn gebaseerd op het onderzoek ‘Lessen in leiderschap’ onder 1.500 leraren uit het voortgezet onderwijs. Leidinggevende is duidelijk aanwezig op hoog motiverende scholen Het gedrag van leidinggevenden en de keuzes die zij maken, hebben een grote invloed op het werkklimaat in onze scholen. Het verschil tussen een demotiverend en een hoog motiverend, energiegevend werkklimaat wordt grotendeels verklaard door de leiderschapsstijlen van de leidinggevende. In een hoog motiverend en energiegevend werkklimaat laat de leidinggevende meerdere leiderschapsstijlen zien, en weet deze toe te passen op het juiste moment.

relatiegericht

maatgevend

gezaghebbend

hoog motiverende scholen

30

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

Creëren een hoog motiverend klimaat om in te werken Hebben niet één leiderschapsstijl, zij hebben er meerdere Weten wanneer de juiste leiderschapstijl te gebruiken Weten exact wat hun rol is in het team

Een effectieve leidinggevende heeft een breed repertoire aan stijlen. En is in staat om afhankelijk van de situatie verschillende stijlen te laten zien. De nadruk op de democratische stijl is te eenzijdig in het onderwijs. In hoogmotiverende scholen is leiderschap veel beter zichtbaar. Een excellente leidinggevende in het onderwijs laat ten minste drie dominante stijlen zien: de democratische, coachende en gezaghebbende. De democratische stijl is met name effectief als ook de gezaghebbende stijl gehanteerd wordt. Excellente leidinggevenden in het onderwijs laten deze stijlen dan ook beide zien. Met de gezaghebbende stijl wordt gezorgd voor een visie en richting. Er wordt goed geluisterd naar leraren. De leidinggevende neemt de uiteindelijke beslissingen zelf en legt deze helder uit. De voortgang van doelen en resultaten worden goed bijgehouden en zijn continu onderwerp van gesprek. In een hoog motiverend, werkklimaat scoort de coachende stijl ook hoger dan gemiddeld. De coachende stijl focust op de persoonlijke ontwikkeling van leraren en minder op het dagelijkse werk en de resultaten daarvan.

Impact van leiderschap op onze scholen

dwingend

Excellente leidinggevenden:

coachend

democratisch

demotiverende scholen

In de ideale school scoort ook de relatiegerichte stijl hoger. Een groot voordeel van de relatiegerichte stijl is dat de kloof tussen leidinggevende en leraren zo klein mogelijk is. De relatiegerichte stijl heeft echter het risico dat performance gerelateerde confron-

flexibiliteit

verant-

prestatie

woordelijkheid

maatstaven

waardering

taties uit de weg worden gegaan. Dergelijke gesprekken kunnen het welbevinden immers verstoren. Leidinggevenden die enkel en alleen de relatiegerichte stijl hanteren, zijn te veel op harmonie gericht in plaats van het verbeteren van (tegenvallende) prestaties. Een collegiale sfeer wordt nagestreefd in plaats van een professioneel werkklimaat waar de verdienste van de leraar ertoe doet. Verbeter werkklimaat en leiderschapsstijlen Leidinggeven aan het werkklimaat in onze scholen is een van de belangrijkste uitdagingen voor onze samenleving. Het is cuciaal dat leidinggevenden bewust zijn van hun impact op het werkklimaat.

Meer concentreren op kerntaak De Onderwijsraad vindt dat scholen (zowel in po, vo als mbo) hun leerlingen primair moeten voorbereiden op vervolgonderwijs of toekomstige arbeid en deelname aan de maatschappij. Overige taken zijn altijd aanvullend en scholen moeten zorgvuldig afwegen in hoeverre zij kunnen en/of willen inspelen op nieuwe taken die zich aandienen. De raad constateert dat sprake is van een toename van het aantal maatschappelijke verwachtingen. Zowel de hoeveelheid als de zwaarte van de daaruit voortvloeiende taken neemt toe. Burgerschapsvorming, zorg voor veiligheid, het realiseren van een sluitend onderwijsaanbod voor alle zorgleerlingen, tegengaan van segregatie, voorkomen van alcoholmisbruik of overgewicht: het zijn voorbeelden van de vele taken en verwachtingen die de afgelopen jaren aan het onderwijs zijn toebedacht. Scholen zullen een serieuze afweging moeten maken, met als mogelijkheid dat zij aan bepaalde verwachtingen niet tegemoet komen. De Onderwijsraad heeft een afwegingskader opgesteld waarmee bestuur, schoolleiding en leraren kunnen nagaan of zij moeten ingaan op een bepaalde maatschappelijke verwachting, bijvoorbeeld door een bepaald thema een plaats te geven in het lesprogramma van de school, of door een aanvullend aanbod te organiseren (zoals naschoolse sportactiviteiten, huiswerkbegeleiding en opvoedondersteuning

duidelijkheid

teamgeest

dwingend gezaghebbend relatiegericht

schoolleider

coachend

leerkrachten

De beste leidinggevenden laten meerdere leiderschapsstijlen zien. De scholen worden daardoor energiegevende en hoog motiverende organisaties waar leraren graag prestaties leveren en waar leerlingen floreren. Met het instrument 'Organizational Climate Survey’ wordt het werkklimaat voor elke leidinggevende en elk team inzichtelijk te maken. Dit instrument is een eerste stap om het werkklimaat en de resultaten te verbeteren. In de volgende stap analyseert een leidinggevende hoe het eigen gedrag het werkklimaat beïnvloedt. Hoe wordt het eigen leiderschap ervaren en ervaren leraren dat? Met de ‘Leadership Style Inventory’ wordt de leidinggevende in staat gestelt het eigen leiderschap te doorgronden en

te vergelijken met hoe leraren dat ervaren. De resultaten van het onderzoek onderstrepen de noodzaak van goede onderwijsmanagers. Het zou goed zijn als een leidinggevende inzicht heeft in het werkklimaat op zijn of haar school. In combinatie met de opvatting van leraren over de leiderschapstijlen kan de leidinggevende gericht aan de slag om het werkklimaat te verbeteren. Hierdoor wordt leiderschap beter zichtbaar op een manier die enorm gewaardeerd wordt door leraren.

aan ouders). De MBO Raad onderschrijft de geschetste trend en vindt dat het rapport een goed afwegingskader bevat dat scholen handvatten biedt om weloverwogen keuzes te maken.

Minister Plasterk heeft inmiddels opdracht gegeven voor de ontwikkeling van een wettelijk verankerde fusietoets. Deze zal per sector verschillend worden vormgegeven en binnen 1 à 2 jaar klaar zijn. Per brief doet de minister een dringend beroep op scholen in het basis en middelbaar onderwijs om in afwachting van de fusietoets niet te fuseren. SP-kamerlid Jasper van Dijk heeft er weinig vertrouwen in dat de fusietoets op tijd klaar is. Hij pleit voor een spoedwet.

Toets moet fusies reguleren De overheid heeft de afgelopen 25 jaar schaalvergroting in het onderwijs nadrukkelijk gestimuleerd. Besturen zijn daardoor, soms tegen wil en dank, gaan fuseren. De huidige bewindslieden vinden dat daardoor de menselijke maat onder druk is komen te staan. Daarom wil het kabinet een fusietoets gaan invoeren. Omdat die pas over twee jaar klaar is discussieert de Tweede Kamer nu over de mogelijkheden om scholen te dwingen een geplande fusie op te schorten. PvdA-Kamerlid Depla wil voor twee jaar een fusieverbod voor roc’s. Hij vindt dat de opleidingen de komende twee jaar hun handen vol hebben aan de invoering van andere, onderwijskundige vernieuwingen. Depla krijgt voor zijn pleidooi vooralsnog alleen steun van SP, GroenLinks en Verdonk, die deze tijdelijke fusiestop ook voor het voortgezet onderwijs willen laten gelden. Het CDA vindt een tijdelijke fusiestop voor roc’s te ingrijpend. Kamerlid Biskop denkt dat sommige centra juist sterker staan als ze samengaan. Het CDA denkt dat zelfstandig voortbestaan van kleine instellingen in landelijke gebieden zal leiden tot een verschraling van het onderwijsaanbod.

.

Peter Langerak is senior consultant bij Hay Group, bereikbaar via [email protected] Het onderzoek ‘Lessen in leiderschap’ is te downloaden van: www.haygroup.nl

Topicus ontwikkelpartner van Simac Simac Onderwijs en Topicus gaan samenwerken bij de technische ontwikkeling van onder anderen het onderwijsinformatiesysteem @VO. Beide partijen denken op deze wijze de technische ontwikkelingen in de ICT wereld beter en sneller te kunnen omzetten naar concrete oplossingen voor de onderwijsmarkt. Simac Onderwijs levert, implementeert en exploiteert op maat gesneden ICT oplossingen voor het voortgezet onderwijs. Met het onderwijsinformatiesysteem @VO heeft zij een marktaandeel van ruim 30%. Topicus is gespecialiseerd in het leveren van volledige SaaS (Software as a Service) oplossingen, hetgeen voor de klant tot aanzienlijke besparingen op het beheer leidt. De gebruikersvereniging IbO van @ VO juicht deze samenwerking dan ook toe.

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

31

ADRESSEN BINNEN HANDBEREIK ... Na 6 jaar gewerkt te hebben met een gesloten passysteem besloot de Meerwegen Scholengroep over te gaan tot het bancaire open betaalkaartsysteem, de Chipknip. Er is gekozen voor het FacilityPro systeem van Magna Carta Chipcard Solutions uit Amsterdam dat werkt met de Chipknip.

ADVISERING

i

Argentum B.V. Nieuweweg 1, 6871 CA Renkum Tel.: 0317 - 314 254, fax: 0317 - 314 354 Website: www.argentum.nl E-mail: [email protected] Praktisch ingesteld advies- en projectmanagementbureau dat opereert op het gebied van facilitair, verander- en risicomanagement.

De Meerwegen Scholengroep van gesloten pas naar Chipknip met FacilityPro systeem

BLMC Recruitment & Consultancy Hoogeveenseweg 38, 7943 KA Meppel Tel: 0522-242224, fax: 0522-246497 www.blmc.nl/www.facilityjob.nl Contactpersoon: Laurens Derks E-mail: [email protected] BLMC is expert in recruitment, interim management en consultancy binnen facility management. Persoonlijke aanpak gecombineerd met vakkennis vormt onze kracht.

i

De Meerwegen scholengroep, gelegen in Amersfoort en omgeving, verzorgt voor 5.200 leerlingen christelijk onderwijs van gymnasium tot praktijkonderwijs. Deze brede school biedt “meer dan het gewone” en wil aansluiten bij de wensen en behoeften van de leerlingen. Van gesloten pas naar Chipknip De heer Albert Marsman, Hoofd Centrale Administratie, legt uit dat in 4 van de 5 zelfstandige scholen die vallen onder de Meerwegen scholengroep sinds dit schooljaar gebruikmaken van de Chipknip. Na 6 jaar met een gesloten pas te hebben gewerkt, die storingsgevoelig bleek, heeft deze scholengroep Alle leerlingen vanaf 12 jaar betalen binnen de Meerwegen Scholengroep met de Chipknip. Al na één maand merkten we

dat iedereen, zeer tevreden is over de Chipknip, de betaalautomaten en minikassa’s van Magna Carta Chipcard Solutions.

bewust gekozen voor het open systeem. Men wilde meer grip hebben op de geldstroom en het contante geld verbannen van de school. Bovendien wilde men af van de zakken met geld en het geldtransport naar de bank. Keuze voor Magna Carta “We hebben alles op een rij gezet en hebben toen besloten voor het open systeem. Na een half jaar inventariseren en overleg met de bank is besloten om in zee te gaan met Magna Carta en te kiezen voor het FacilityPro systeem dat werkt met de Chipknip. We hebben nu 40 verkoopautomaten en diverse minikassa’s die werken met de Chipknip. Ook zijn er een aantal opwaardeerstations bij de 4 vestigingen geplaatst. Uiteindelijk is alles heel snel gegaan, mede dankzij de projectleider, Anton van de Berg, van Magna Carta en de hulp bij de communicatie van de Rabobank.” Snelle acceptatie van leerlingen Alleen bij het praktijkonderwijs betaalt men (uit educatieve overwegingen) nog met contant geld, de andere 4.900 leerlingen zijn nu volledig gewend aan de Chipknip. Voor 10- en 11-jarige leerlingen gebruiken we, als uitzondering, een Mifare pas, die uiterlijk tot 3 weken na hun 12e geboortedag gebruikt kan worden. Alle andere leerlingen hebben een Chipknip en betalen daarmee voor frisdrank, snacks en verse producten in de kantine. Al na één maand merkten we dat iedereen zeer tevreden is over de Chipknip, de betaalautomaten en minikassa’s van Magna Carta. Een werkgroep vanuit de school, met daarin ouders, ICT-ers en een medewerker van de Rabobank voor de communicatie rondom de Chipknip heeft de introductie uitstekend voorbereid. Zelfstandig beleid en afstorten Het Corderius College, Corlaer College, Farel College en Prisma College voeren een zelfstandig beleid en bepalen zelf hun prijsstelling met het FacilityPro Systeem van Magna Carta. Het afstorten van de gelden van de Chipknip naar Equens regelt elke school zelf.

32

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

Brink Groep Appelboogerd 2, 4003 BV Tiel Postbus 415, 4000 AK Tiel Tel: 0344-675813, fax: 0344-675873 E-mail: [email protected] Website: www.brinkgroep.nl Goed onderwijs vraagt om een passende leeromgeving. Een stimulerende leeromgeving begint bij de juiste huisvesting, die past bij de eisen van deze tijd én bij uw visie op onderwijs. Stichting Expertise Centrum Onderwijs (ECO) Secretariaat - HAN Employment Ruitenberglaan 31, 6826 CC Arnhem Postadres - Postbus 39, 7220 AA Steenderen E-mail: [email protected] Website: www.expertisecentrumonderwijs.nl Onafhankelijk centrum voor facilitaire diensten en huisvesting, voor en door het onderwijs.

“We hebben afgesproken dat we dat wekelijks doen, zodat we enigszins zicht hebben in het verloop van de inkomsten. Dat verloopt efficiënt en snel”. Mediatheek en printen/kopiëren “Op sommige locaties binnen de Scholengroep wordt voor printen en kopiëren het bedrag direct van de Chipknip afgeschreven. Op andere locaties wordt met behulp van de Chipknip een bedrag op het netwerk gestort. In de Mediatheek worden boetes betaald via de minikassa. In de toekomst, als er meerdere printers of multifunctionals gebruikt gaan worden, kan het systeem uitgebouwd worden naar een “Follow-me” printsysteem. Ook daar hebben ze bij Magna Carta al de mogelijkheden voor ontwikkeld. Voorlopig zijn we heel tevreden met onze keuze en met de samenwerking met Magna Carta”.

i

.

Informatie over Magna Carta en de uitgebreide bedrijfspresentatie kijk op www.schoolfacilities.nl via ► Leveranciers ► Safety & Security ► Chipkaart en Kaartsystemen

AFZUIGINSTALLATIES Beuk Horeca/Beuk Institutioneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: 030-2410666 /030-2414004 Fax: 030-2410850 / 030-2416176 E-mail: [email protected] / [email protected] Website: www.beukhoreca.nl / www.beuk-institutioneel.nl Beuk is totaalleverancier en doet de levering, installatie en service van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechniek. AUTOMATEN Autobar Holland bv Postbus 900, 3300 AX Dordrecht Tel: 078-6544544, fax: 078-6544501 Compleet in automaten, automatenwanden, zetapparatuur, producten, service en volledig beheer van automaten en geautomatiseerde kantines. Coca-Cola Enterprises Nederland bv Postbus 8775, 3009 AT Rotterdam Tel: 010-2455400, fax: 010-2455490 Fabrikant van compleet frisdrank-assortiment; Coca-Cola, Coke light, Fanta, Spri­te. Coca-Cola stelt verkoopapparatuur beschikbaar, inclusief volledige service.

Jaski Automaten bv Nijverheidsweg 17, 3771 ME Barneveld Tel: 0342-491313, fax: 0342-414329 Automaten voor food- en non-food. O.a. fritesen diepvriesautomaten. BETAALSYSTEMEN

i

Quality Equipment Benelux bv Wolweverstraat 18 Postbus 95, 2980 AB Ridderkerk Tel: 0180-442 442, fax: 0180-442 443 Website: www.qe.nl E-mail: [email protected] Betaalsystemen op basis van smartcards. Dit kan zijn de bancaire kaart of een eigen (contactloze) chipkaart.

i

Xafax Nederland bv Postbus 107, 1800 AC Alkmaar Berenkoog 13, 1822 BH Alkmaar Tel: 072-5667400, fax: 072-5667466 Website: www.xafax.nl E-mail: [email protected] Innovatieve registratie- & betaalsystemen voor mag­neet-, slim-, chip-, mifarekaarten en Chipknip. Voor (on-line) toepassing op copiers, printers, automaten, telefoons, te laat komsysteem en aan- of afwezigheidsregistratie etc. BROOD/BAKE-OFF FORNU Postbus 404, 8260 AK Kampen Gildestraat 10, 8263 AH Kampen Tel: 038 - 3388877, fax: 038 - 3388878 Website: www.fornu.nl E-mail: [email protected] Producent van breed en veelzijdig programma ovens en steamers, voor afbakken snacks & broodproducten. Levens Cooking & Baking Systems bv Broekakkerweg 27, 5126 BD Gilze Tel: 0161-459100, fax: 0161-459199 E-mail: [email protected] Website: www.leventi.com Ovens met makkelijke bediening, optimaal resultaat voor brood & snacks. CAMERABEWAKING WebcamCenter.nl Markt 18, 6131 EK Sittard Tel: 046-4586683, fax: 046-4586684 E-mail: [email protected] Website: www.WebcamCenter.nl Specialist in professionele netcam of IP-camera’s, oplossingen voor bewaking en observatie. Ervaring met o.a. Axis, Mobotix en Panasonic camera’s. Voor totaaloplossingen en losse camera’s. CARDSYSTEMEN

i

ID-ware International BV Didamseweg 144, 6902 PE Zevenaar Tel: 0316-243400, fax: 0316-243409 E-mail: [email protected] Website: www.id-ware.com

i

Magna Carta Chipcard Solutions bv Naritaweg 126, 1043 CA Amsterdam

Tel: 020-5822050, fax:020-5822051 Website: www.magnacarta.nl E-mail: [email protected] Magna Carta produceert en levert complete chipkaartoplossingen, incl. kaarten, soft- en hardware voor veel toepassingen.

i

Nedap Education BV Postbus 103, 7140 AC Groenlo Parallelweg 2e, 7141 DC Groenlo Tel: 0544-471666, fax: 0544-464255 E-mail: [email protected] Website: www.nedap-education.com Nedap levert multifunctionele systemen en/of diensten op het gebied van automatisering, bedrijfsprocessen en informatieverwerking binnen het onderwijs.

i

Quality Equipment Benelux bv Wolweverstraat 18 Postbus 95, 2980 AB Ridderkerk Tel: 0180-442 442, fax: 0180-442 443 Website: www.qe.nl E-mail: [email protected] Betaalsystemen op basis van smartcards. Dit kan zijn de bancaire kaart of een eigen (contactloze) chipkaart.

i

Xafax Nederland bv Postbus 107, 1800 AC Alkmaar Berenkoog 13, 1822 BH Alkmaar Tel: 072-5667400, fax: 072-5667466 Website: www.xafax.nl E-mail: [email protected] Innovatieve registratie- & betaalsystemen voor mag­neet-, slim-, chip-, mifarekaarten en Chipknip. Voor (on-line) toepassing op copiers, printers, automaten, telefoons, te laat komsysteem en aan- of afwezigheidsregistratie etc.

E-mail: [email protected] Website: www.toptencatering.nl Uw volleerde partner voor verantwoorde schoolcatering. Trefwoorden: efficiency, niveau, rust en sfeer. VRC “The Place” Schoolcatering Postbus 314, 2240 AH Wassenaar Tel: 070-5115356, fax: 070-5142271 E-mail: [email protected] informatie: www.vrctheplace.nl Concept voor cateren en beheren van schoolkantines via een unieke franchise formule. Lid van o.a. Nederlandse Franchise Vereniging. Voor informatie of advies bezoek onze website. DIGITALE SCHOOLBORDEN

i

BIS Rietdekkerstr. 14, 2349 BM Ridderkerk Tel.: 0180-486777, fax: 0180-486700 E-mail: [email protected] Website: www.bis.nl

i

Legamaster Kwinkweerd 62, 7241 CW Lochem Postbus 111, 7240 AC Lochem Tel.: 0573-257433, fax 0573-253783 E-mail: [email protected] Website: www.legamaster.nl FIETSPARKEREN

i

Bike-Safe bv Koningshoek 15, 5094 CD Lage Mierde Tel: 013-5091370 Fax: 013-5096141 E-mail: [email protected] Website: www.bike-safe.nl Stuurdraagsysteem.

CATERING

FRISDRANKEN

Cater Concept bv Overkampsweg 14, 8102 PH Raalte Tel: 0572-346100, fax: 0572-346109 Website: www.caterconcept.nl E-mail: [email protected] Specialisten in catering van schoolkantines met diverse beheersvormen.

Coca-Cola Enterprises Nederland bv Postbus 8775, 3009 AT Rotterdam Tel: 010-2455400, fax: 010-2455490 Fabrikant van een compleet frisdrankassortiment waaronder Coca-Cola, Coke light, Fanta, Spri­te en stelt verkoopapparatuur beschikbaar, inclusief full service.

i

Cormet Schoolcatering bv Groenweg 6, 1607 MK Hem Tel: 0228-544065, fax: 0228-544208 Website: www.cormet.nl E-mail: [email protected] Cormet biedt maatwerk voor een partnerschap voor de langere termijn. Sodexo Education bv Rivium Boulevard 2 2909 LK Capelle aan den IJssel Tel: 010 - 2884100, fax: 010 - 2884111 E-mail: [email protected] Website: www.sodexho-nl.com Graag adviseren en informeren wij u over de diverse exploitatiemogelijkheden, onze ideeën omtrent gezonde voeding en studentgerichte aanpak. Top Ten Catering Ooipoortstraat 59-61, 6981 DT Doesburg Postbus 132, 6890 AC Doesburg Tel: 0313-471775, fax: 0313-479072

GLAS- & GEVELONDERHOUD

i

Service Glasherstel B.V. Boedijnhof 83, 1628 SE Hoorn Tel.: 0229-276555, fax: 0229-216242 Website: www.serviceglasherstel.nl E-mail: [email protected] HACCP JohnsonDiversey bv Postbus 40441, 3504 AE Utrecht Tel: 030-2476885, fax: 030-2476334 Leverancier van producten, materialen en adviezen voor reiniging en hygiëne. Vak=Kennis Hof van Brabant, 5341 PW Oss Tel: 0412-692 165, fax: 0412-692 197 E-mail: [email protected] Website: www.vakiskennis.nl Vak=Kennis beschikt over ruim 25 jaar ervaring en kenmerkt zich in het coachen en onder-

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

33

ADRESSEN BINNEN HANDBEREIK... steunen van scholen bij het invullen van o.a. kwaliteitszorg, HACCP, ARBO, Milieu, trainingen en bouwtechnische inrichtingen (o.a. kantines en restaurants). HUISVESTING

i

Brink Groep Appelboogerd 2, 4003 BV Tiel Postbus 415, 4000 AK Tiel Tel: 0344-675813, fax: 0344-675873 E-mail: [email protected] Website: www.brinkgroep.nl Goed onderwijs vraagt om een passende leeromgeving. Een stimulerende leeromgeving begint bij de juiste huisvesting, met eisen van deze tijd én uw visie op onderwijs.

i

GMA Facility Services bv H. Dunantweg 40, 2402 NR Alphen a/d Rijn Postbus 4646, 2400 AP Alphen a/d Rijn Tel: 0172-425210, fax: 0172-424876 E-mail: [email protected] Website: www.gma-fs.nl

i

Imtech Maintenance bv Minervum 7220, 4817 ZJ Breda Postbus 5613, 4801 EA Breda Tel: 076-5717473, fax: 076-5718269 E-mail: [email protected] Website: www.imtech.eu M3V bv Amsterdamseweg 495 (terrein Papendal). Postbus 92, 6800 AB Arnhem Tel. 026-4822520, fax: 026-4822090 Website: www.m3v.nl E-mail: [email protected] PRC bv, Marktgroep Onderwijs Goudseweg 181, 2411 HK Bodegraven Postbus 1051, 2410 CB Bodegraven Tel. 0174-631414, fax: 0174-611902 Website: www.prc.nl E-mail: [email protected]

i

Van Aarle de Laat Beukenlaan 133, 5616 VD Eindhoven Postbus 677, 5600 AR Eindhoven Tel. 040-2592700, fax: 040-2592701 Website: www.vanaarledelaat.nl E-mail: [email protected] HYGIENE/SCHOONMAAK JohnsonDiversey bv Postbus 40441, 3504 AE Utrecht Tel: 030-2476885, fax: 030-2476334 Leverancier van producten, materialen en adviezen voor reiniging en hygiëne. Evon Services Steurstraat 3-H, 1317 NZ Almere Tel: 036-5378913, fax: 036-5376944 Website: www.evonservices.nl E-mail: [email protected] Ewepo bv Simon Stevinweg 6, 8013 NB Zwolle Postbus 119, 8000 AC Zwolle Tel: 038-4655633, fax: 038-4652933 E-mail: [email protected] Website: www.ewepo.nl

34

SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

Ewepo uw partner in schoonmaak, machines, materialen en middelen!

projecten als kantines, ontvangst- & kantoorruimtes.

INTERIEUR/INRICHTING

KEUKENAPPARATUUR

Armstrong Building Products BV Claudius Prinsenlaan 126, 4818 CP Breda Tel: 076-5217733, fax: 076-5210407 E-mail: [email protected] Website: www.armstrong.nl/plafonds Wereldwijd marktleider in productie en verkoop van akoestische plafondsystemen.

AKB Bert Muller Postbus 216, 3700 AE Zeist Tel: 030-6950814, fax: 030-6957244 E-mail: [email protected] Website: www.bertmuller.nl Gespecialiseerd in inrichting van schoolkantines (restaurants) en kook-leslokalen. Onder het motto "van bestek tot bestek" levert AKB Bert Muller keukeninrichtingen, uitgiftebuffetten en klein keuken-, servies- en tafelmateriaal.

i

i

BIS Rietdekkerstr. 14, 2349 BM Ridderkerk Tel.: 0180-486777, fax: 0180-486700 E-mail: [email protected] Website: www.bis.nl

i

Drechtwerk ComGuard Kasten Kamerlingh Onnesweg 1 Postbus 528, 3300 AM Dordrecht Tel: 078-6525422, fax: 078-6187460 E-mail: [email protected] Website: www.comguard.nl Interne postverdeelkasten; open- en afsluitbare systemen. Eromes projectinrichters bv Postbus 13, 6600 AA Wijchen Tel: 024-7502310, fax: 024-7502301 E-mail: [email protected] Website: www.eromes.nl Voor betaalbare, sfeervolle en functionele inrichtingen voor basisonderwijs, voortgezet onderwijs, ROC en HBO. Presikhaaf Schoolmeubelen Bruningweg 10, 6827 BM Arnhem Postbus 5457, 6802 EL Arnhem Tel: 026-3685685, fax: 026-3685777 Toonaangevend leverancier en producent voor uw complete school- en kantoorinrichting, van basis-, voortgezet en hoger onderwijs tot projecten als kantines, ontvangst- & kantoorruimtes. Stalad Projectinrichting bv Albert Harkemaweg 70, 9831 TA Aduard Postbus 96, 9800 AB Zuidhorn Tel: 050-4031331, fax: 050-4031897 E-mail: [email protected] Website: www.stalad.nl Stalad produceert en levert school- en projectmeubilair. Maatwerk op een aanvaardbaar prijsniveau is het streven. ISO 9001 gecertificeerd. KANTOORARTIKELEN

i

BIS Rietdekkerstr. 14, 2349 BM Ridderkerk Tel.: 0180-486777, fax: 0180-486700 E-mail: [email protected] Website: www.bis.n Presikhaaf Schoolmeubelen Bruningweg 10, 6827 BM Arnhem, Postbus 5457, 6802 EL Arnhem Tel: 026-3685685, fax: 026-3685777 Toonaangevend leverancier en producent voor uw complete school- en kantoorinrichting, van basis-, voortgezet en hoger onderwijs tot

Levens Cooking & Baking Systems bv Broekakkerweg 27, 5126 BD Gilze Tel: 0161-459111, fax: 0161-459199 E-mail: [email protected] Website: www.leventi.com De partner voor uw complete keukeninrichting.

ADRESSEN BINNEN HANDBEREIK ...

[email protected] Website: www.beukhoreca.nl / www.beuk-institutioneel.nl Beuk Horeca is totaalleverancier en houdt zich bezig met de levering, installatie en service van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechniek. KOELTECHNIEK Beuk Horeca/Beuk Institutioneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: 030-2410666 /030-2414004 Fax: 030-2410850 / 030-2416176 E-mail: [email protected] / [email protected] Website: www.beukhoreca.nl / www.beuk-institutioneel.nl Beuk Horeca is totaalleverancier en houdt zich bezig met de levering, installatie en service van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechniek.

SAFETY & SECURITY

i

Nedap Education Postbus 103, 7140 AC Groenlo Parallelweg 2e, 7141 DC Groenlo Tel: 0544-471666, fax: 0544-464255 E-mail: [email protected] Website: www.nedap-education.com Nedap levert multi-functionele systemen en/of diensten op het gebied van automatisering, bedrijfsprocessen en informatieverwerking binnen het onderwijs. SCHOOLMEUBILAIR Eromes projectinrichters bv Postbus 13, 6600 AA Wijchen Tel: 024-7502310, fax: 024-7502301 E-mail: [email protected] Website: www.eromes.nl Voor betaalbare, sfeervolle en functionele inrichtingen voor basisonderwijs, voortgezet onderwijs, ROC en HBO.

KOFFIEAPPARATUUR/-SYSTEMEN Beuk Horeca/Beuk Institutioneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: 030-2410666 / 030-2414004 Fax: 030-2410850 / 030-2416176 E-mail: [email protected] / [email protected] Website: www.beukhoreca.nl / www.beuk-institutioneel.nl Beuk Horeca is totaalleverancier en houdt zich bezig met de levering, installatie en service van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechniek. Bouter bv Postbus 674, 2700 AR Zoetermeer Tel: 079-3451515, fax: 079-3451588 E-mail: [email protected] Website: www.bouter.nl Complete onderwijsinrichting voor les-keukens, aula’s, uitgifte. FORNU Postbus 404, 8260 AK Kampen Gildestraat 10, 8263 AH Kampen Tel: 038 - 3388877, fax: 038 - 3388878 Website: www.fornu.nl E-mail: [email protected] Complete lijn keukenapparatuur voor horeca, kantines & lessituaties KLEIN KEUKEN GEREEDSCHAP & BENODIGHEDEN AKB Bert Muller Postbus 216, 3700 AE Zeist Tel: 030-6950814, fax: 030-6957244 E-mail: [email protected] Website: www.bertmuller.nl Gespecialiseerd in de inrichting van schoolkantines (restaurants) en kook-leslokalen. Onder het motto "van bestek tot bestek" levert AKB Bert Muller keukeninrichtingen, uitgiftebuffetten en klein keuken-, servies- en tafelmateriaal. Beuk Horeca/Beuk Institutioneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: 030-2410666 /030-2414004 Fax: 030-2410850 / 030-2416176 E-mail: [email protected] /

Beuk Horeca/Beuk Institutioneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: 030-2410666 /030-2414004 Fax: 030-2410850 / 030-2416176 E-mail: [email protected] / [email protected] Website: www.beukhoreca.nl / www.beuk-institutioneel.nl Beuk Horeca is totaalleverancier en houdt zich bezig met de levering, installatie en service van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechniek.

Eurofysica Schoolinrichters bv Postbus 3435, 5203 DK 's-Hertogenbosch Tel: 073-6491212, fax: 073-6491219 Website: www.schoolinrichters.com E-mail: [email protected] Eurofysica Schoolinrichters heeft een ruim assortiment van traditioneel en technisch meubilair. Ruimtebesparende en kwalitatief hoogwaardige oplossingen zijn onze specialiteit die steunt op de ruim 50-jarige ervaring van Eurofysica als onderwijsleverancier. Als geen ander weten wij wat er speelt bij de inrichting van scholen. FORNU Postbus 404, 8260 AK Kampen Gildestraat 10, 8263 AH Kampen Tel: 038 - 3388877, fax: 038 - 3388878 Website: www.fornu.nl E-mail: [email protected] Producent van een omvangrijk programma leerlingset, zowel RVS als in volkern uitvoering, incl. alle kookapparatuur.

LOCKERS

i

Drechtwerk ComGuard Kasten Kamerlingh Onnesweg 1, Postbus 528, 3300 AM Dordrecht Tel: 078-6525422, fax: 078-6187460 E-mail: [email protected] Website: www.comguard.nl Garderobe- en vakkenkasten met mechanische- of met chipcard sloten. Leerkotte bv Asveldweg 4, 7556 BP Hengelo Postbus 376, 7550 AE Hengelo Tel: 074-2430885, fax: 074-2422518 E-mail: [email protected] Website: www.leerkotte.nl De leverancier van innovatief schoolmeubilair voor basis en voortgezet onderwijs. Producent en leverancier van lockers, garderobekasten, postkasten en garderobes. Producent van sanitaire cabines.

i

Sonesto bv De Boeg 4, 9206 BB Drachten Tel: 0512-539394, fax: 0512-538801 E-mail: [email protected] Website: www.sonesto.nl Ruim assortiment in functionaliteit en design in verschillende typen lockers, kledingkasten & postvakken.



Leerkotte bv Asveldweg 4, 7556 BP Hengelo Postbus 376, 7550 AE Hengelo Tel: 074-2430885, fax: 074-2422518 E-mail: [email protected] Website: www.leerkotte.nl De leverancier van innovatief schoolmeubilair voor basis en voortgezet onderwijs. Producent en leverancier van lockers, garderobekasten, postkasten en garderobes. Producent van sanitaire cabines. Presikhaaf Schoolmeubelen Bruningweg 10, 6827 BM Arnhem, Postbus 5457, 6802 EL Arnhem Tel: 026-3685685, fax: 026-3685777 Toonaangevend leverancier en producent voor uw complete school- en kantoorinrichting, van basis-, voortgezet en hoger onderwijs tot projecten als kantines, ontvangst- en kantoorruimtes. SchoolPoint Nederland BV Vierde Broekdijk 21, 7122 JD Aalten Postbus 474, 7000 AL Doetinchem

Tel: 0543-474700, fax: 0543-474282 E-mail: [email protected] Website: www.schoolpoint.nl Leverancier van hoogwaardig school- en projectmeubilair voor PO, VO, ROC en HBO instellingen. SchoolPoint levert o.a. maatwerk uit eigen productie en is daardoor zeer flexibel. Een van onze specialiteiten is het inrichten van natuur- en scheikunde lokalen inclusief installatiewerkzaamheden.

met alle bereidings- en presentatie apparatuur. Levens Cooking & Baking Systems bv Broekakkerweg 27, 5126 BD Gilze Tel: 0161-459111, fax: 0161-459199 E-mail: [email protected] Website: www.leventi.com Partner voor uw complete bedrijfsrestauratieve inrichting. Belt u ons! VAATWASMACHINES

SPORTACCOMMODATIES Nijha bv Postbus 3, 7240 AA Lochem Tel: 0573-288555, fax: 0573-254554 E-mail: [email protected] Website: www.nijha.nl Inrichting en onderhoud van sportaccommodaties, sport & spelmateriaal. Tevens uitgebreid pakket aan speeltoestellen. TECHNISCH BEHEER & ONDERHOUD

i

Imtech Maintenance bv Minervum 7220, 4817 ZJ Breda Postbus 5613, 4801 EA Breda Tel: 076-5717473, fax: 076-5718269 E-mail: [email protected] Website: www.imtech.eu UITGIFTEBALIES AKB Bert Muller Postbus 216, 3700 AE Zeist Tel: 030-6950814, fax: 030-6957244 E-mail: [email protected] Website: www.bertmuller.nl Gespecialiseerd in de inrichting van schoolkantines (restaurants) en kook-leslokalen. Onder het motto "van bestek tot bestek" levert AKB Bert Muller keukeninrichtingen, uitgiftebuffetten en klein keuken-, servies- en tafelmateriaal. Beuk Horeca/Beuk Institutioneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: 030-2410666 /030-2414004 Fax: 030-2410850 / 030-2416176 E-mail: [email protected] / [email protected] Website: www.beukhoreca.nl / www.beuk-institutioneel.nl Beuk Horeca is totaalleverancier en houdt zich bezig met de levering, installatie en service van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechniek. Bouter bv Postbus 674, 2700 AR Zoetermeer Tel: 079-3451515, fax: 079-3451588 E-mail: [email protected] Website: www.bouter.nl Complete onderwijsinrichting voor leskeukens, aula’s, uitgifte. FORNU Postbus 404, 8260 AK Kampen Gildestraat 10, 8263 AH Kampen Tel: 038-3388877, fax: 038-3388878 Website: www.fornu.nl E-mail: [email protected] Producent van een breed programma uitgiftebuffetten, -balies en RVS maatwerk. Compleet

Beuk Horeca/Beuk Institutioneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: 030-2410666 /030-2414004 Fax: 030-2410850 / 030-2416176 E-mail: [email protected] / [email protected] Website: www.beukhoreca.nl / www.beuk-institutioneel.nl Beuk Horeca is totaalleverancier en houdt zich bezig met de levering, installatie en service van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechniek. VLOERONDERHOUD Ewepo bv Postbus 119, 8000 AC Zwolle Tel: 038-4655633, fax: 038-4652933 E-mail: [email protected] Website: www.ewepo.nl Ewepo uw partner in schoonmaak, machines, materialen en middelen! ZOETWAREN Katja Fassin bv Postbus 2, 7040 AA ‘s-Heerenberg Tel: 0314-676280, fax: 0314-676295 E-mail: [email protected] Fruitspetters, Biggetjes, Yoghurtgums Original, Kokindjes, Dropharingen, Apekoppen, Zure Matjes en Zoo Mix. Leaf Holland bv Postbus 69, 4900 AB Oosterhout Tel: 0162- 485485, fax: 0162-485575 Merken: Red Band, Venco, Sportlife, Xylifresh, Läkerol. Breed assortiment zoetwaren in verschillende verpakkingen, zoals rollen, zakjes eurolijn en pocketpacks. ZUIVEL Campina Nederland Out of Home Postbus 222, 3440 AE Woerden Tel: 0348-429914, fax: 0348-429931 Campina en Mona, zuivel op maat. Merken: Campina, Mona, Vifit, Optimel, Yogho Yogho, Goedemorgen! Drinks in handige hersluitbare meeneemflesjes! En voor het basisonderwijs Campina Schoolmelk (0900-2356355).

i

HiFri, frituren zonder vet Het is nu mogelijk om frites en snacks te frituren zonder vet of olie, zondat dat dit ten koste gaat van krokantheid of smaak. De HiFri® is namelijk in staat om, in een vergelijkbare tijd met de traditionele methode, de producten te frituren zonder gebruik te maken van frituurvet. Het proces van frituren zorgt ervoor dat producten een krokant korstje krijgen. Dat korstje zorgt voor een smaakvolle beleving van frites en diverse snacks. Doordat er bij deze populaire manier van bereiden fouten worden gemaakt, met alle kwalijke gevolgen voor de kwaliteit van het vet, heeft frituren een negatieve bijklank gekregen. Door een systeem te ontwikkelen waarbij geen vet meer nodig is, worden de risico’s van verouderd en verzadigd vet uitgesloten. De HiFri® is vergelijkbaar met een traditionele frituur, maar voor het bereiden van de producten worden in plaats van vet hete lucht en stoom gebruikt. De HiFri® is een technisch geavanceerd apparaat, dat wordt aangestuurd met een computer. Dat gebeurt door middel van een touchscreen met duidelijke iconen en toelichtende teksten. Het systeem heeft een geïntegreerde reinigingsfunctie met diverse checks, zodat het reinigingsmiddel goed wordt verwijderd. Voordelen Frituren in de HiFri® houdt in dat de frites en snacks geen extra vet opnemen. Uit cijfers van het Voedingscentrum scheelt dat 12 procent bij aardappelproducten en 10 procent bij snacks ten opzichte van een traditionele frituur. Het werken met een traditionele frituur vereist het nodige vakmanschap. Doordat de bediening van de HiFri® geheel met de computer plaats vindt is deze heel eenvoudig. Alle programma’s zijn volledig voorgeprogrammeerd, zodat het systeem voor alle acties de juiste instellingen hanteert. Het energieverbruik van de HiFri ligt aanzienlijk lager dan dat van een traditionele frituur. Dat komt vooral doordat het een gesloten systeem is en dat lucht en stoom eenvoudig en sneller op te warmen zijn. Bij een koude start is het apparaat al na tien minuten klaar voor gebruik. Voor meer informatie zie www.hifri.nl

Bedrijven met een i-tje bij hun naam staan met een uitgebreide bedrijfspresentatie en praktijkvoorbeelden op

www.schoolfacilities.nl SCHOOLFACILITIES FEBRUARI 2009

35

Vormgeven vanuit

Visie

#REATIEVEENDOORDACHTEOPLOSSINGENVOOR BELEIDORGANISATIE HUISVESTINGEN PROCESMANAGEMENT

onderwijs

cultuur

:OEKTUEENPARTNERINHETVORMGEVENVANHETNIEUWEBELEIDVOORUWORGANISATIE %ENPARTIJDIEUONDERSTEUNTBIJDEIMPLEMENTATIEVANVERNIEUWINGENINUWPRIMAIRE PROCES%NDIECREATIEVEHUISVESTINGSCONCEPTENKANONTWIKKELEN$ANBENTUBIJ-6 AANHETJUISTEADRES -6ISINSTAATUWVRAAGTOTDEESSENTIETERUGTEBRENGENENVERTAALTUWTOEKOMSTIGE MANIERVANWERKENMOEITELOOSNAARFRISSEENVERNIEUWENDEHUISVESTINGSCONCEPTEN VOOR BIJVOORBEELD BREDE SCHOLEN -&!´S VOORZIENINGEN VOOR SPORT  LEISURE +ULTURHUSEN ZORGCENTRA OF COMBINATIES DAARVAN -AAR OOK GEMEENTELIJK EN BESTUURLIJK BELEID ZOALS DOORDECENTRALISATIE INTEGRALE GEBIEDSONTWIKKELING EN STEDELIJKEREVITALISATIEHORENTOTONSPAKKET

welzijn

%N TIJDENS HET ONTWERP EN BOUWPROCES KUNNEN WE OOK UW INHOUDELIJKE AMBITIES BEWAKEN 'EDURENDE ALLE STADIA OPEREREN WE ALS PARTNER VAN ONZE OPDRACHTGEVER SAMENZOEKENWENAARDEBESTEOPLOSSING

sport

mfa’s en

brede sch

olen

+IJK GERUST EENS OP ONZE WEBSITE VOOR EEN UITGEBREIDE BESCHRIJVING VAN ONZE WERKZAAMHEDENENERVARINGWWWMVNL

ONDERSCHEIDEND VERMOGEN: t
5IVJT
JO
EF
XFSFME
WBO
POEFSXJKT
DVMUVVS
XFM[JKO
FO
TQPSU t
3JKLF
FSWBSJOH
JO
CFMFJETPOUXJLLFMJOH
FO
JNQMFNFOUBUJF t
7FSOJFVXFOEF
IVJTWFTUJOHTDPODFQUFO t
7FSCJOEFOEF
BBOQBL
WPPS
JOUFHSBMF
DPODFQUFO t
&YQFSUJTF
JO
QSPDFTNBOBHFNFOU t
0QFOIBSUJH
DSFBUJFG
JOOPWBUJFG
FO
QSBHNBUJTDI

0OSTBUS !"!RNHEM\¯\INFO MVNL\WWWMVNL