BREDA'S MUSEUM. Jaarverslag 2010

BREDA'S MUSEUM Jaarverslag 2010

Inleiding Het jaar 2010 heeft voor Breda’s Museum in het teken gestaan van pogingen om het museum verder in ontwikkeling te brengen. Met tentoonstellingen en aanvullende publieksactiviteiten is -bijna systematisch- aansluiting gezocht op het culturele profiel dat Breda wil gaan ontwikkelen: erfgoed en beeldcultuur. Mede in dit verband is de samenwerking aangegaan met plaatselijke partijen als het festival Breda Photo, kunstacademie AKV St.Joost, het Stadsarchief en het Museum voor Grafische Vormgeving. Tegelijkertijd is aan de eigen collectie veel aandacht besteed, waardoor deelcollecties als het zilver, de fotografie en vooral de beeldende kunst voor het voetlicht zijn gebracht. De rol die het museum heeft als podium van hedendaagse kunst in Breda is hierbij ook aan bod gekomen. Waar mogelijk heeft Breda’s Museum deelgenomen aan de culturele evenementen, lokaal zowel als bovenlokaal. Er is een start gemaakt om de ontvangst in het museum meet klantgericht te maken; zowel de museumwinkel als het museumcafé worden qua aanbod en bediening aangepakt. Resultaten daarvan mochten in 2010 echter nog niet verwacht worden. In het collectiebeheer wordt mede dankzij subsidies van de provincie Noord-Brabant grote vooruitgang geboekt met de automatisering van de collectieregistratie en de digitalisering van de beelddocumentatie. En de lijst van aanwinsten getuigt ook van voortvarende ontwikkelingen, waarbij vooral de aankopen voor rekening van de Vereniging Vrienden van Breda’s Museum in het oog springen. Een hardnekkig probleem van het museum bij dit alles blijft het gebrek aan voldoende bekendheid van de hoofdlocatie aan de Parade. Dat is al zo in Breda e.o. en het speelt ook parten in pogingen om bovenlokaal aandacht en publiek te trekken. De twee dependances die gelegen zijn in de traditionele toeristische route van de stad, de Kerkschat in de Grote Kerk en het Breda’s Begijnhofmuseum worden door veel bezoekers aangedaan maar de intensieve programmering van tentoonstellingen en activiteiten aan de Parade scoren beduidend minder. In vergelijk met musea elders zijn de prestaties overigens zeker niet slecht. Daarbij is geen excuus maar wel vermeldenswaardig dat PR en marketing van het museum in personele bezetting en budget al jaren geen volwaardig deel vormen van het museumbedrijf. In het licht van de begrotingscijfers van het museum en dan met name de hoogte van het totale budget is dit op het eerste gezicht een vreemde zaak. Door factoren als de gemeentelijke doorbelasting en de verrekening van de totale kosten van het museumgebouw op de museumbegroting is het budget van het museum optisch hoog. Maar de daadwerkelijk besteedbare ruimte voor het museum is na aftrek van deze posten echter ver onder het gewenste niveau. In 2010 was er nog wel de tijdelijke oplossing van eenmalige middelen door vrijval van investeringsruimte. Er speelden al voor 2010 enige problemen en dat is ook dit jaar zo gebleven. De al jaren lopende pogingen om het museum te verzelfstandigen en dus buiten de gemeentelijke organisatie plaatsen stranden keer op keer op de kosten die nodig zijn om dat voor Breda’s Museum op een gezonde basis van financiën en huisvesting te bewerkstelligen. Tegen het einde van het jaar is door het college verkozen om een extern onderzoeker de opdracht te geven om een algemene toekomstvisie te ontwikkelen, waarbij verzelfstandiging binnen het huidige budget uitgangspunt is. Het jaarverslag 2011 zal hierover hopelijk nader kunnen berichten.

Beleid

2

• Bedrijfsplan In 2010 is ‘Decamerone, bedrijfsplan 2010-2014’ van start gegaan, mede met het oog op een komende verzelfstandiging. Het bedrijfsplan biedt een bedrijfsanalyse en een strategische oriëntatie, alsmede een exploitatieopzet voor de realisatie van Breda’s Museum ‘nieuwe stijl’. De vijf hoofddoelstellingen die in het plan worden uitgewerkt zijn: 1. Verdere professionalisering van de organisatie; 2. Het museum als belevingsregisseur; 3. Uitbreiding en aanpassing van de huisvesting; 4. Uitgekiende inzet van de gedigitaliseerde collectie in de netwerksamenleving; 5. Verzelfstandiging. In de meerjarenraming van het bedrijfsplan zijn de investeringslasten voor de noodzakelijke aanpassingen van de infrastructuur (het gebouw) niet meegenomen. Via speciaal georganiseerde personeelsbijeenkomsten zijn de medewerkers geïnformeerd over de stand van zaken, de vervolgstappen en de wijze van implementering. • Verzelfstandiging In november 2008 is een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd onder de volgende opdracht: “Volledige en transparante informatie en aanbevelingen op basis waarvan de directieraad/het college en uiteindelijk de raad kunnen afwegen of en zo ja onder welke condities en met welke perspectieven verzelfstandiging van Breda’s Museum realiseerbaar is.” Na een vervolgonderzoek in 2009 zijn vier scenario’s gepresenteerd voor de toekomst van het museum. Hieruit dient, ook los van de eventuele verzelfstandiging van het museum, een keuze gemaakt te worden. Deze scenario’s zijn: 1. Niets doen, hetgeen leidt tot een afkalving van het volwaardig functioneren van Breda’s Museum; 2. Voldoen aan de minimale eisen van een volwaardig functionerend museum. Dit vraagt structureel € 161.000; 3. Een concurrerend perspectief bieden voor Breda’s Museum. Dit vraagt incidenteel € 137.000 en structureel € 800.000. Dit laatste bedrag kan, in geval van verzelfstandiging, deels uit subsidies verkregen worden; 4. Het borgen van de dienstverlening en opnieuw de rol van het museum bekijken in relatie tot het gemeentelijk cultureel erfgoed. Dit scenario en de daarmee samenhangende kosten, dient nog geheel onderzocht te worden. Deze scenario's zijn via het Overdrachtsdocument in maart 2010 onder de aandacht gebracht van het nieuwe college van B&W. Het nieuwe college heeft besloten scenario 4 uit te voeren en heeft in november 2010 extern onderzoeker Peter Rijntjes opdracht gegeven om een nieuwe visie op het museum in rapport te brengen • Profilering en huisstijl Met de komst van een Programmamanager a.i. die verantwoordelijk is voor de programmering, de productie en redactie van publieksactiviteiten en voor de aansturing van de marketing en communicatie, wordt een begin gemaakt met een duidelijker profilering van Breda’s Museum. In 2011 zal de nieuw ontworpen huisstijl worden

3

geïmplementeerd. Een belangrijk en strategisch communicatiemiddel is de website van Breda’s Museum. Deze zal meer mogelijkheden krijgen waaronder een webwinkel. Bovendien zullen de gebruiksvriendelijkheid en uitstraling eveneens worden vernieuwd en aangepast aan deze huisstijl.

4

Publiekszaken Breda’s Museum heeft in 2010 doelbewust gestreefd meer en een grotere diversiteit aan publieksgroepen te bereiken. Dit is op verschillende manieren gebeurd. Allereerst met de kerntaak van het museum: het organiseren van aansprekende tentoonstellingen. Ten tweede met rondleidingen. Ten derde met het organiseren van activiteiten zoals lezingen en evenementen. En ten slotte met vernieuwing van educatieve programmering voor het onderwijs. • Tentoonstellingen Het Hemels Lichaam (4 april 2009 tot en met 11 april 2010, na verlenging). In 2009 heeft Breda’s Museum via een legaat een unieke verzameling relieken en devotionalia verworven: de zogeheten Hamers-IJsebrand-collectie. In 2010 is de collectie aan Breda’s Museum daadwerkelijk overgedragen. Deze verzameling bestaat uit 475 voorwerpen en in de expositie is een keuze gemaakt uit enerzijds de topstukken en anderzijds de variëteit aan reliekhouders. Op deze manier is de uniciteit van deze collectie voor het publiek navoelbaar gemaakt. Bij de tentoonstelling is een rijk geïllustreerde catalogus met dezelfde titel verschenen, geschreven door de kunsthistorici Anique de Kruiff en Evelyne Verheggen. Voorafgaande aan de opening door mgr. Johannes van den Hende, bisschop van Breda, hebben prof. dr. Jos Koldeweij, Anique de Kruiff en Evelyne Verheggen, aspecten van de collectie Hamers-IJsebrand belicht. Fragile (17 oktober 2010 tot en met 24 januari 2011). Van de internationaal bekende keramist Johan van Loon (Rotterdam 1934) heeft Breda’s Museum uit de periode 1960 tot 2002 werken in de collectie. Ter gelegenheid van Van Loons 75ste verjaardag heeft Breda’s Museum dit en vooral zijn meest recente werk geëxposeerd vergezeld van een gelijknamige catalogus. De tentoonstelling is geopend door Thimo te Duits, conservator design van Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam. The Picture Show (22 januari tot en met 27 juni 2010). Speerpunten van het culturele beleid in Breda zijn erfgoed en beeldcultuur. Gecombineerd stonden deze begrippen centraal in de tentoonstelling The Picture Show. Op tal van beeldschermen waren oude foto’s en historische filmbeelden van Breda te zien, waaronder veel nooit eerder vertoond materiaal. Het merendeel was afkomstig uit de eigen museumcollectie. Een deel van de filmbeelden is dankzij samenwerking met het Stadsarchief beschikbaar gekomen voor de expositie. Voor kinderen is er een speciale zithoek ingericht met wonderlijke toverlantaarnbeelden. Bij de expositie is een catalogus verschenen. De opening vond plaats tijdens de Cultuurnacht. Zilver uit eigen collectie (5 februari tot en met 29 augustus 2010). In Breda zijn eeuwen lang edelsmeden werkzaam geweest. Hun opdrachtgevers zijn de adel, kerkelijke instanties en de gegoede burgerij. Breda’s Museum heeft een belangwekkende collectie profaan en religieus zilver vanaf de zestiende tot en met de negentiende eeuw. De diversiteit aan voorwerpen gespreid door de tijd is het centrale

5

6

thema. Daarnaast worden objecten getoond waaruit de relatie van de zilversmid met zijn opdrachtgever valt af te lezen. Deze tentoonstelling is een beknopte reprise van de grote overzichtstentoonstelling Zilver en zilversmeden uit de Baronie van Breda die in 2000 is gehouden naar aanleiding van de publicatie van het standaardwerk over Breda’s zilver door drs. Jean-Pierre van Rijen. Er heeft geen officiële opening plaatsgevonden. Kapitein van Waegeningh Fotograaf (1 mei tot en met 29 augustus 2010). Emile van Waegeningh (1870-1944) is apotheker bij de militaire geneeskundige dienst. Hij vestigt zich in 1900 in Breda waar hij tot 1922 woont en werkt. Hij experimenteert met fototechnieken en kleurenfotografie. Hij maakt prachtige foto’s van zijn gezin, familieleden, vrienden, stadsgezichten en de natuur. Ook stereofoto’s maken deel uit van zijn oeuvre en vormen een van de attracties van deze expositie. Van Waegeningh is ook pionier in de forensische fotografie. Tijdens de voorbereiding van de expositie stuitte conservator Pierre van der Pol op de oudst bewaard gebleven forensische foto’s in Nederland: van de in 1900 op de elfjarige leeftijd vermoorde Marietje Kessels uit Tilburg. Bij de expositie verscheen een rijk geïllustreerd boek over het leven en werk van Van Waegeningh door Pierre van der Pol en Harry van Boxtel. Na een inleiding door de directeur van Breda’s Museum, Jeroen Grosfeld, werd de opening verricht door Xavier Debeerst, gepassioneerd fotograaf, medeoprichter en eigenaar van Mindex Internet Consulting Services en liefhebber van historische foto’s. 128 personen woonden deze gebeurtenis bij. Master AKV/St. Joost (10 juli tot en met 5 september 2010): samenwerking Breda’s Museum en AKV/St. Joost Breda en Den Bosch Acht studenten beeldende kunst en grafisch ontwerp (Adam Adriel van Drimmelen, Mari Stoel, Mehdi-Georges Lahlou, Dominique Teufen, Kit-Yim Cheng, Janneke Kornet, Daniele Marx, Yiannis Papadopoulos) en zes studenten fotografie (Ted Oonk, Annette Behrens, Suzanne de Bruin, Willem Popelier, Anaïs Lopez en Don Sars) exposeerden hun werk ter afronding van hun Mastersopleiding aan de AKV/St. Joost te Breda en Den Bosch. De expositie werd geopend door de Bredase wethouder van cultuur, Wilbert Willems, in aanwezigheid van 301 bezoekers. De opening werd gecombineerd met de uitreiking van de diploma's. Breda Photo 2010: TILT (16 september tot en met 24 oktober 2010): samenwerking Breda’s Museum en Breda Photo De vierde editie van het internationale fotofestival Breda Photo was gewijd aan de wereld van nu. Diverse fotografen geven hun visie op de complexe wereld van vandaag: de financiële crisis, de opwarming van de aarde, het individuele antwoord op een crisissituatie. In acht verschillende exposities was werk van internationaal bekende fotografen in Breda’s Museum te zien: Olaf Otto Becker, Antoine d’Agata, Rena Effendi, Charlotte Lybeer, Stefan Canham, Rufina Wu, Chris Jordan en Kalle Kataila. Breda Photo 2010 was behalve in Breda’s Museum ook op andere locaties in de stad te zien en dan met name in de openlucht in het Chassépark rondom het museum. De dichter des vaderlands, Ramsey Nasr, opende het festival in poppodium Mezz. Voorafgaand aan de opening vond in Breda’s Museum een bijeenkomst met buffet plaats waaraan 115 personen deelnamen. Gedurende de maanden september en

7

8

oktober vonden in het kader van Breda Photo speciale activiteiten en ontvangsten in Breda’s Museum plaats waaraan in totaal 904 personen deelnamen. Noord (1 tot en met 24 oktober 2010). Kinderen uit Breda-Noord zijn, gewapend met een fotocamera, een week in NoordIerland geweest. De foto’s werden op negen panelen in Breda’s Museum tentoongesteld. De opening, bezocht door 39 personen, werd verricht door Frans Kuiper, voorzitter van Nederlandse Stichting Kinderhouse. Passage. Kunst uit eigen huis: 12e eeuw tot heden (vanaf 7 december 2010). Aan de hand van 250 kunstwerken uit eigen collectie wordt een overzicht vanaf de twaalfde eeuw tot heden, getoond. Na 1750 is een historische relatie met een kunsttraditie in Breda meer prominent aanwezig. De 19e eeuw is vertegenwoordigd met werk van Petrus van Schendel (1806-1870), Josephus Augustus Knip (1777-1847), Jacobus Huijsmans (1776-1859), Christiaan Cornelis Kannemans (1812-1884), Izaak Schouman (1801-1878) en August Allebé (1838-1927). Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de kunst vinden plaats tussen 1900 en 1970 en deze zijn te zien aan de hand van het werk van Jan Sluijters (1881-1957), Jan Bogaerts (1878-1962), Gra Rueb (18851972), Tinus van Doorn (1905-1940) en Niel Steenbergen (1911-1997). De expositie eindigt met werk van hedendaagse kunstenaars als Jaap de Vries (1959), Jan de Bie (1946), Arjan Janssen (1965), Loek Grootjans (1955) en Peter Kantelberg (1947). De expositie is niet officieel geopend. • Evenementen Cultuurnacht met het thema ‘Echo’ (22 januari 2010) Tijdens de Cultuurnacht, waarbij het museum tot twee uur ’s nachts geopend is en de dependances tot middernacht, is de Gemeente Breda Oeuvreprijs uitgereikt aan de beeldend kunstenaar Carolein Smit (1960). In Breda’s Museum is een vitrine met haar werk uit zijn collectie en die van de kunstenares ingericht. De expositie ‘The Picture Show’ wordt geopend en op de glazen pui van de binnenplaats wordt doorlopend tot en met 11 april een videokunstwerk met de titel ‘Unframed’ van 4d Film-Visions, in samenwerking met Buda Staging Performance, vertoond. In totaal telt de Cultuurnacht 3.131 bezoekers. Speciaal voor kinderen is er het programma ‘Fladders’ waaraan 60 kinderen hebben deelgenomen (zie hierna onder Educatie). Museumweekend met het thema ‘Verleiden’ (10 en 11 april 2010) Het Museumweekend in Breda’s Museum is speciaal op kinderen afgestemd met workshops over de toverlantaarn. Dé expert op dit gebied, prof. dr. W.A. Wagenaar, vertelt een (verzonnen) verhaal naar aanleiding van de afbeelding op een schilderij uit de collectie ‘Spoken op zolder’ van R.W. Kleijn uit 1881. Dit verhaal wordt in een aantal scènes door de kinderen getekend. Die tekeningen vormen tezamen een complete voorstelling Elk kind studeert vervolgens een rol in onder leiding van Wagenaar waaronder ook gestommel en gekrijs. Tenslotte wordt de voorstelling met de toverlantaarn uitgevoerd door Wagenaar en de kinderen in de aula. Er zijn drie workshops geweest waaraan 44 kinderen, exclusief hun begeleiders, hebben deelgenomen.

9

Naast deze kinderactiviteit zijn op beide dagen gratis rondleidingen gegeven. Op zaterdag is een zogeheten ‘innamedag’ gehouden: publiek krijgt de gelegenheid eigen foto’s en film- of videobeelden aan te leveren voor ‘The Picture Show’ (zie ook hierna onder Samenwerking). In totaal trekt het Museumweekend 873 bezoekers in Breda’s Museum: 314 op zaterdag en 559 op zondag. De dependance in het begijnhof wordt op zaterdag door 241 personen bezocht en op zondag door 109, in totaal 350 bezoekers. • Lezingen N.a.v de tentoonstelling ‘Zilver uit eigen collectie’ (12 mei 2010). De collectie Breda’s zilver en de zilversmeden uit Breda en de Baronie, zijn onderwerp van een grondig onderzoek geweest, uitgevoerd door dé kenner op dit gebied, JeanPierre van Rijen. Zijn studie is in 2000 uitgemond in een overzichtstentoonstelling en standaardwerk ‘Zilver en zilversmeden uit de Baronie van Breda’. Tien jaar later verzorgt hij een lezing met de titel ‘Zilver met een verhaal’. Daarin wordt onder andere aandacht geschonken aan vervalsingen: waarom worden deze gemaakt en hoe zijn zij te herkennen. Een tweede lezing over het huidige vak van zilversmid, wordt verzorgd door Jef Huibers. Hij is beeldend kunstenaar en ontwerper en is jarenlang als docent vormgeving en kunstgeschiedenis verbonden geweest aan de opleiding voor goud- en zilversmeden in Schoonhoven. Zijn ontwerpen resulteren in zilveren objecten waarvan er een aantal tentoongesteld zijn tijdens deze lezingenavond. De lezingen werden door veertien personen bezocht. Filmavonden naar aanleiding van ‘The Picture Show’ (11 en 18 mei 2010). In Breda is reeds decennialang de cineast Bob Entrop actief. Hij heeft zijn opleiding aan de Academie Sint Joost gevolgd en maakt van 1970 tot 1975 deel uit van het eerste filmcollectief in Nederland, De Kritiese Filmers. Al zijn films zijn maatschappelijk en sociaal geëngageerd. Op 11 mei worden vijf films van zijn hand vertoond na door Entrop zelf te zijn ingeleid: 500 gastarbeiders (1969) over de mogelijke huisvesting van 500 gastarbeiders in het voormalig seminarie te Hoeven; Miss 70 (1970) over het uit de hand lopen van de miss-verkiezing tijdens de Cinemanifestatie in Utrecht; Welles Nietes (drugs) (1972), over de drugsscene in Breda in de jaren ’70 van de vorige eeuw; Enka Breda Bezet (1974), over de eerste georganiseerde bedrijfsbezetting in Nederland; Spelen met onze Veiligheid (1979), over de acties van het actiecomité ‘LPG weg ermee’ in de Bredase wijk Tuinzigt. Deze filmavond wordt door 56 personen bezocht. Op 18 mei worden vier films van Entrop door hem ingeleid en vertoond: Euroshima Nee Bedankt (1982), over drie jongeren die van Breda naar Amsterdam liften om te gaan demonstreren tegen de kruisraketten; Wat willen jongens eigenlijk (1988). In deze gedramatiseerde film vertellen jongens eerlijk en openhartig hoe zij over meisjes denken; Tussen eten en afwas (1990) is een 99-delige televisieserie; hiervan worden twee afleveringen gedraaid ‘Verdriet’ en ‘De eerste keer alleen op vakantie’. Twee Bredase jongeren confronteren in genoemde afleveringen hun vaders met moeilijke vragen;

10

Een gevoel van meer (1986) is een speelfilm over de voormalige fietsenstalling aan de Nieuwstraat te Breda. Deze filmavond wordt door 27 personen bezocht. Lezingen naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Kapitein van Waegeningh Fotograaf’ (9 juni 2010). Uitgenodigd is Frank van de Goot, een van de drie forensisch pathologen in Nederland. De titel van de lezing luidt ‘Forensische pathologie, een vak apart’. Aanleiding vormt de vondst tijdens de voorbereiding van de expositie, van de oudste forensische foto’s in Nederland, gemaakt door Van Waegeningh. In tal van thrillers en televisieseries speelt de (forensisch) patholoog een prominente rol. In de televisieserie ‘Silent Witness’ bijvoorbeeld worden conclusies getrokken aan de hand van aannames en soms verhoort de patholoog zelfs verdachten. Van de Goot schetst een geheel ander en realistischer beeld van dit boeiende vak. Onder leiding conservator Pierre van de Pol, bezoeken de 29 aanwezigen de expositie van Kapitein van Waegeningh waar ook enkele forensische foto’s van zijn hand zijn te zien. • Publicaties In 2010 zien drie publicaties het licht: twee naar aanleiding van een tentoonstelling en één als specialisatie van de conservator van Breda’s Museum: historische fotografie. Het betreft:  ‘The Picture Show. Historische foto’s en films: een digitaal spektakel van Bredaas erfgoed’, Breda 2010;  Harry van Boxtel en Pierre van der Pol, ‘Kapitein van Waegeningh Fotograaf’, Breda’s Museum 2010 (ISBN 978-90-806108-6-6);  Pierre van der Pol, ‘Brabants stads- en dorpsleven Prentbriefkaarten van Herman de Ruiter, fotograaf en uitgever’, Uitgeverij Veerhuis i.s.m. Stichting Brabants Fotoarchief, 2009 (ISBN 978-90-8730-026-5). • Overige activiteiten Rondleidingen Elke zondagmiddag wordt aan de bezoekers van Breda’s Museum twee maal een rondleiding aangeboden. Gedurende 2010 is 32 maal van dit aanbod gebruik gemaakt met in totaal 327 deelnemers. Op verzoek hebben negen rondleidingen plaatsgevonden met in totaal 204 deelnemers terwijl tijdens het Museumweekend vier rondleidingen zijn gegeven voor 44 bezoekers. Door de Vrienden van Breda’s Museum zijn twee speciale rondleidingen voor de sponsors van het museum in het voormalige Burgerweeshuis gegeven; 24 personen hebben hieraan deelgenomen. Na de lezing van Frank van de Goot over forensisch onderzoek, hebben de 29 bezoekers een rondleiding over genoemde tentoonstelling gehad door conservator Pierre van der Pol met aandacht voor dit aspect in het fotografisch oeuvre van Kapitein Van Waegeningh. Kinderfeestjes Op verzoek zijn tien kinderfeestjes in het museum gehouden, voor 75 kinderen. In de loop van 2010 is een nieuw feestje voor kinderen van vier tot en met zeven jaar ontwikkeld, getiteld ‘Dieren in het museum’. Samen met Muis en Spin wordt het feestje

11

op de spannende zolder van het museum gevierd. Maar voordat het zover is moet de zolder eerst gevonden worden... Daar aangekomen zien de kinderen wat er allemaal wordt bewaard en maken zij kennis met de bewoners. Dat roept de vraag op: wonen er misschien nog meer dieren in het museum? Er wordt met de dieren een spelletje gespeeld en het feestje eindigt met het maken van je eigen favoriete museumdier. De ‘try out’ van dit nieuwe concept wordt op 19 november met tien kinderen uitgevoerd. Taxatiemiddag Venduehuis der Notarissen (16 februari 2010) Op 16 februari vindt de jaarlijkse taxatie- en innamemiddag voor kunst en antiek plaats, georganiseerd door Breda’s Museum in samenwerking met het Venduehuis der Notarissen uit Den Haag. 163 mensen laten hun voorwerpen taxeren of bieden deze ter veiling aan. Eigen beelden in The Picture Show: samenwerking Breda’s Museum en Stadsarchief Breda (19 maart, 10 april en 23 april 2010) Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘The Picture Show’ (zie ook hierboven onder Tentoonstellingen) worden zogeheten ‘innamedagen’ gehouden. Breda’s Museum en het Stadsarchief Breda openen op genoemde drie dagen hun deuren voor publiek om eigen foto’s, films en videobeelden te tonen, te laten digitaliseren of af te staan. De innamedagen worden door zeventien personen bezocht (respectievelijk 1, 11 en 5 personen). Er zijn ongeveer twintig aanbiedingen ter uitbreiding van de collectie binnengekomen. Erfgoeddag Brabant samenwerking Breda’s Museum en Erfgoeddag provincie NoordBrabant (9 juni 2010) Breda’s Museum geeft een presentatie van de registratie en digitalisering van zijn collectie tijdens de Erfgoeddag van de provincie Noord-Brabant in het voormalige CHVgebouw te Veghel. Website ‘Thuis in Brabant’ Ten behoeve van de digitalisering van de collectie van Breda’s Museum heeft de provincie Noord-Brabant subsidie beschikbaar gesteld met de voorwaarde een bijdrage te leveren aan de website ‘Thuis in Brabant’ van Erfgoed Brabant. Fëanor Timmers, studente kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, heeft gedurende drie maanden haar masterstage in Breda’s Museum besteed aan het aanleveren van een databestand voor genoemde website. In totaal zijn 505 objecten uit de collectie van Breda’s Museum digitaal aangeleverd. Omdat de website bedoeld is voor een groot publiek en het Brabantse erfgoed centraal staat, is gekozen voor een diversiteit aan relevante én aansprekende objecten.

12

13

'Brabant Brands': samenwerking Breda’s Museum met 2018 Brabant samen culturele hoofdstad (10 september 2010) Breda’s Museum ontwikkelt als project voor de kandidatuur voor Brabant Stad Culturele Hoofdstad, ‘Brabant Brands’. Uitgangspunt vormen bekende merken die Breda heeft voortgebracht en in het collectieve geheugen staan gegrift: Kwatta, Hero, Etna, Faam, Loda, 3 Hoefijzers, Nibb-it, Lonka, Enka, De Jong thee koffie tabak, Mentos, Backer en Rueb, en Princess. Dit onderwerp – merken en hun naamsbekendheid - kan vanuit Breda worden uitgebreid over de gehele provincie, denk bijvoorbeeld aan Bergen op Zoom met B3 en Bruynzeel, Roosendaal met de Liga, Venco, Red Band en Vero, Etten-Leur met Tomado en Felix/Bonzo, Oosterhout met Jamin, Drunen met Lips, Tilburg met AaBee, Eindhoven met Philips en Daf, Helmond met Hatema en Vlisco, Valkenswaard met Karel I en Willem II, Oss met Unox, Zwanenberg en Organon, en Den Bosch met de Gruyter. Uiteraard kan deze lijst nog met tal van bedrijven worden uitgebreid. Het thema is buitengewoon geschikt voor een scala aan flankerende activiteiten die verschillende publieksgroepen aanspreken. Op 10 september is in Breda’s Museum de aftrap van dit project gegeven. Na lezingen van Jos van der Zwaal, ontwerper en docent, en Mieke Gerritzen, directeur Graphic Design Museum, over sterke merken, vindt in aanwezigheid van 54 vakgenoten een discussie en inbreng plaats onder leiding van Patrick Timmermans, medewerker cultuurhistorie van de provincie Noord-Brabant.

Landelijke Open Monumentendag met het thema ‘De smaak van de negentiende eeuw’ (11 september 2010) Breda’s Museum heeft dit jaar geen speciale activiteiten georganiseerd. Desondanks bezoeken maar liefst 630 mensen de dependance in het begijnhof. Dependance het Casino trekt 29 bezoekers en Breda’s Museum 27. Slotmanifestatie project ‘Onder onze voeten; een reis langs Brabantse bodemschatten’ (19 december 2010) Naar aanleiding van het tienjarig bestaan van het Brabantse meldpunt voor archeologische vondsten wordt het project ‘Onder onze voeten’ uitgevoerd. Het vormt onderdeel van Schatten van Brabant en de looptijd is een jaar. De bedoeling is de verhalen achter de vondsten op te tekenen: wie heeft wat waar en wanneer gevonden. Tot op heden is dat nooit gebeurd. Vondsten worden in ontvangst genomen en

14

geregistreerd maar het verhaal van de vinder ontbreekt. De projectleider is Joris van Dierendonk. Op 19 december wordt het project in aanwezigheid van 63 betrokkenen in Breda’s Museum afgesloten. • Educatie Stofnesten Sinds 1999 is in Breda’s Museum een tentoonstelling ingericht voor jonge kinderen van vier tot en met zeven jaar met de titel ‘Stofnesten’. Het is een ‘groot’ avontuur op zolder waar dingen van vroeger tot leven komen. Kinderen gaan op ontdekkingstocht aan de hand van stillevens van oude voorwerpen. Zij ontmoeten een spin en een muis die tussen de spullen op de zolder wonen. Maar er zijn nog meer verrassingen: zoals de kat, een gekke stoel en een betoverende speelgoedkast. De kinderen voeren een opdracht uit en na afloop kunnen ze een zelf gemaakte kaart versturen. Ronk het pientere varken In 2010 is voor kinderen het educatieve programma ‘Ronk het pientere varken’ ontwikkeld. In 1988 wordt een zestiende-eeuws Antoniusvarken voor de collectie van Breda’s Museum verworven. Dit lindehouten beeld heeft deel uitgemaakt van een beeld van Antonius Abt. Het wordt de mascotte van Breda’s Museum dat vanaf de jaren ’30 van de vorige eeuw tot halverwege de jaren ’90 gevestigd is in de Vleeshal, later de Boterhal aan de Grote Markt te Breda. Daarnaast is in de semi-permanente expositie ‘Tijdspiegels’ een skelet van een middeleeuws varken geëxposeerd. Beide objecten vormen aanleiding aan deze diersoort op verschillende manieren aandacht te besteden. De kinderen maken eerst kennis met het varken aan de hand van een filmpje. Vervolgens worden zij geconfronteerd met de vele producten, wel 45 stuks, die van varkens worden gemaakt. Vervolgens vindt een zoektocht door het museum plaats naar het hierboven genoemde Antoniusvarken. Aan de hand van het varkensskelet wordt het leven van dit dier vroeger en nu behandeld. Tenslotte staan wapenschilden met afbeeldingen van varkens centraal: Breda’s Museum heeft enkele van dit soort schilden in de educatieve ruimte opgesteld. De kinderen leren over de heraldiek van dit dier en maken vervolgens hun eigen wapenschild. Tijdens het programma worden de kinderen aan het denken gezet door de vragen die zij moeten beantwoorden. Deze gaan over dierenwelzijn, over vegetarisch eten en over varkensvlees in de diverse religies. Kinderprogramma Fladders (Cultuurnacht) Tijdens de Cultuurnacht met het thema ‘Echo’ (22 januari 2010) is door Breda’s Museum een kinderprogramma ‘Fladders’ over vleermuizen georganiseerd. De keuze voor de vleermuis is ingegeven door het feit dat deze het vermogen van echolocatie heeft: het dier kan voorwerpen lokaliseren door zelf geluid uit te zenden en te luisteren naar de echo. Door de kinderen worden oogmaskers en lampionnen gemaakt en versierd. Vervolgens worden de kinderen met hun zelfgemaakte voorwerpen rondgeleid door de als ‘deftige mevrouw’ verklede educatief medewerker. In totaal nemen 60 kinderen deel aan dit programma. CKV-dagen (5 en 19 oktober en 10 november 2010) Elk jaar maken scholieren van het middelbaar onderwijs in het kader van de Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV) kennis met allerlei vormen van cultuur: theater, film,

15

beeldende kunst, archief, poppodium, dans, muziek en ook het museum. Op 5 en 19 oktober en 10 november hebben respectievelijk 112, 107 en 33 leerlingen Breda’s Museum bezocht. • Museumcafé In 2010 wordt een begin gemaakt met de opwaardering op alle niveaus van het museumcafé. Allereerst wordt een plan gemaakt om het assortiment fors uit te breiden. Ten tweede wordt besloten de geselecteerde medewerkers meer te scholen in ‘hospitality’, gastvrijheid, en de taken die in het museumcafé van de toekomst moeten worden uitgevoerd. Daarnaast zullen in 2011 geschoolde krachten op free lance basis worden aangetrokken. Het museumcafé biedt tevens een stageplaats voor leerlingen van het Cingelcollege. • Winkel In grote lijnen worden dezelfde plannen voor het museumcafé toegepast op de winkel. Het assortiment dient vergroot, verbreed, gevarieerder en meer toegespitst op de collecties te zijn. Ook de voor de winkel geselecteerde en geschikte medewerkers dienen beter voor de hen toebedeelde taken, het beheer en de bediening, toegerust te worden.

16

Bezoekcijfers In 2010 heeft Breda’s Museum 93.731 bezoekers getrokken. De locatie Breda’s Museum wordt door 28.860 (= 31%) mensen bezocht. Het Breda’s Begijnhofmuseum trekt 11.898 bezoekers (= 13%), de Buitenpost Holland Casino 4.862 mensen (= 5%) en de Kerkschat in de Grote Kerk 48.111 (=51%). Het totale bezoekersaantal vertoont een redelijke groei in vergelijking met de twee voorafgaande jaren. In 2009 worden 85.017 bezoekers geteld en in 2008 76.355. Ondanks deze stijging is het teleurstellend dat de locatie van Breda’s Museum aan de Parade relatief weinig bezoekers telt. De slechte vindbaarheid en bekendheid van het museumgebouw blijft in deze parten spelen. Analyse leert ook dat de exposities qua inhoud en aantrekkelijkheid goed scoren maar dat ze te weinig worden ‘verkocht’. De PR en marketing schieten in tal van opzichten tekort, niet in de laatste plaats door een groot gebrek aan eigen budget. Dit vertaalt zich naar de bezoekerscijfers. Dit probleem wordt al jaren onderkend en daarom is in 2010 een part time Programmamanager aangetrokken die de portefeuilles publiekzaken, PR, marketing en communicatie beheert (zie ook hieronder Bedrijfsvoering, Personeel).

17

Publiciteit Breda’s Museum is regelmatig onderwerp in de dagbladen en tijdschriften. Te zien is dat de exposities een recensie opleveren in de regionale kranten, eenmaal in een vakblad en eenmaal in een provinciaal tijdschrift. Daarnaast is een artikel van de conservator van Breda’s Museum gepubliceerd in een provinciaal tijdschrift; het handelt over een aspect van een expositie. Hiermee komt onmiddellijk het hierboven geschetste probleem naar voren: de publiciteit is te beperkt en te gering en kent een te klein verspreidingsgebied. Hierna volgt een opsomming: • Januari 2010: Barbara Bunskoek, ‘Johan van Loon. Vijftig jaar keramist’, in: Klei Keramisch Magazine, jaargang 30, januari 2010, p. 15 en 16; • 29 januari 2010: Leo Nierse, BN/De Stem, ‘Een bombardement van onbekende beelden uit Breda. Erfgoed Picture Show in Breda’s Museum: foto’s films en videobanden getuigen van stadsverleden’; • Maart 2010: Joep Eijkens, ‘The Picture Show in Breda. Verleden terug door film en foto’, in: BC BL Brabant Cultureel Brabant Literair, jaargang 59, maart 2010, p. 38 en 39; • Maart 2010: Breda-nu, ‘Tentoonstelling Breda’s Museum: The Picture Show’; • 7 april 2010: dé Week Krant, ‘‘Laat je verleiden’ Op 10 en 11 april is het jaarlijkse Museumweekend’; • 10 april 2010: Edine Wijnands, BN/De Stem, ‘Hoe een historische moord opeens weer actueel is. Conservator Pierre van der Pol vindt oude forensische foto’s van een plaats delict en brengt daarmee ongewild de kindermoord op de Tilburgse Marietje Kessels weer in de belangstelling’; • 12 april 2010: Nico Schapendonk, BN/De Stem, ‘‘Het gaat juist om de mens... De gebeurtenissen’. Breda’s Museum en het Stadsarchief zijn als de dood dat mensen hun oude foto’s en films weggooien. The Picture Show redt oud en vergeten beeldmateriaal’; • 22 april 2010: Leo Nierse, BN/De Stem, ‘Wonderfoto’s van een bijna vergeten pionier. De militaire apotheker Emile van Waegeningh vervulde menige pioniersrol. In het vroeg-20e-eeuwse Breda verrichtte hij baanbrekend werk als amateurfotograaf. Breda’s Museum wijdt een expositie én boek aan het herontdekte genie’; • 6 mei 2010: BN/De Stem, ‘Bredase films in museum’; • Augustus 2010: Pierre van der Pol, ‘De ‘griezelplaatjes’ van kapitein Van Waegeningh’, in: In Brabant Tijdschrift voor Brabants heem en erfgoed, jaargang 1, augustus 2010, p. 44 tot en met 55; • 15 december 2010: Leo Nierse, BN/De Stem, ‘Bredase kunst gaat ruim acht eeuwen terug. Met ‘Passage’ geeft Breda’s Museum in circa 250 kunstwerken een indruk van zijn kunstcollectie, waarvan het oudste stuk uit de 12e eeuw stamt’.

18

Collectie • Aankopen, schenkingen, bruiklenen, overdrachten De collecties van Breda’s Museum zijn in 2010 uitgebreid met aankopen (zie Bijlage 1), met schenkingen (zie Bijlage 2), met langdurige bruiklenen (zie bijlage 3) en met overdrachten (zie bijlage 4). In totaal zijn gedurende 2010 54 aankopen gedaan verdeeld over de volgende collecties: textiel, bedrijf en techniek, religie, de historisch topografische atlas, zilver en beeldende kunst. Door de Vereniging Vrienden van Breda’s Museum zijn twee schilderijen aangekocht, van George Gillis Haanen (1807-1879) en van Frans de Momper II (1603-1660). Door schenkingen is de collectie met 52 objecten uitgebreid. Een particulier uit Vught heeft een schilderij van Petrus van Schendel (1806-1870) in langdurig bruikleen gegeven. De grootste impuls voor de collectie betekende de overdracht in langdurig bruikleen van de collectie Hamers/IJsebrand: bijna 500 objecten van volksdevotie bestaande uit relieken en reliekhouders en kunstvoorwerpen. Via overdrachten, zes van het Instituut Collectie Nederland en twee van de gemeente Breda, zijn de collecties prenten en schilderijen verrijkt. • Restauraties In 2010 zijn uiteenlopende objecten uit de collectie gerestaureerd. In totaal heeft de Bredase schilderijenrestaurator John Post zeven schilderijen die tot de kerncollectie van Breda’s Museum behoren, gerestaureerd. Restauratieatelier De Riemkap in Heemstede heeft 75 prenten geconserveerd terwijl drie cultuurhistorische objecten eveneens een behandeling hebben ondergaan. Zie voor de details Bijlage 5. • Registratie Van 2005 dateert de beleidsnotitie ‘Met oog op de tijd’. Daarin staat geformuleerd dat een transparant collectiebeheer een noodzakelijke voorwaarde is voor een goed functionerend museum. Met de start van het project ‘Collectieregistratie’ wordt uitvoering gegeven aan deze voorwaarde. Dit project loopt tot en met 2012. Er is een thesaurus gemaakt, gebaseerd op de internationaal gebruikte Art & Architecture Thesaurus (AAT). Tijdens het traject wordt niet alleen geregistreerd maar wordt de collectie ook geïnspecteerd en ontzameld. De depots worden overzichtelijker ingedeeld en de bewaaromstandigheden aangepast. Daarnaast is een voortvarende start gemaakt met de digitalisering van de museale voorwerpen. • Digitalisering Ten behoeve van de digitalisering van de collectie is subsidie aangevraagd bij de provincie Noord-Brabant. Voor 2010 is met de toegekende subsidie aangevuld met de eigen bijdrage, voor circa € 55.000 gedigitaliseerd. De provincie heeft als ‘tegenprestatie’ gevraagd medewerking te verlenen aan de website ‘Thuis in Brabant’. De meest relevante stukken van de collectie van Breda’s Museum zijn op deze website te raadplegen. De digitalisering is in 2010 met extra personele inzet voortvarend ter hand genomen.

Bedrijfsvoering

19

• Personeel Breda’s Museum is onderdeel van de gemeentelijke organisatie. In 2010 zijn diverse gemeentelijke functies geherwaardeerd volgens het zogeheten ‘Functieboek’. Voor alle medewerkers van Breda’s Museum is er thans een nieuwe functieomschrijving en – waardering waarop de inschaling is afgestemd. Het museum telt 19,9 fte. Eind 2010 zijn er 25 personen werkzaam waarvan vijf in tijdelijke dienst. Het personeel is als volgt samengesteld:

>55 jaar 45-55 jaar 35-45 jaar 25-35 jaar < 25 jaar Totaal

Man 9 3 1 0 0 13

Vrouw 3 4 4 0 1 12

Het personeelsverloop is zeer gering. In 2010 is een personeelslid overleden. Het ziekteverzuim bedraagt in 2010 6,5%. Dat is relatief hoog maar wordt veroorzaakt door drie langdurige ziekmeldingen. Wanneer deze niet worden meegerekend bedraagt het ziekteverzuim < 3%. In 2010 zijn de volgende personen werkzaam in Breda’s Museum: Drs. Jeroen Grosfeld, directeur Drs. Gert Groenendijk, interim hoofd Bedrijfsvoering (tijdelijk dienstverband) Henny Luijten, interim hoofd Publiekszaken (tijdelijk dienstverband) Pierre van der Pol, conservator Bibliotheek & Historisch Topografische Atlas Drs. Hans Sprangers, conservator Erfgoed Drs. Johanna Jacobs, curator publiekszaken Selma van Gorkum, vormgever (tijdelijk dienstverband) Tina Matulessy, conservator textiel en kostuums Cynthia Nooijens, behouds- en beheersmedewerker Reinhild Verhaeren, documentalist Drs. Helma van der Holst, coördinator collectieregistratie Drs. Karin Troost, medewerker collectieregistratie (tijdelijk dienstverband) Laurens Siebers, bibliotheekregistrator Lesley Timmers, management-assistent Ans Schellinger, medewerker publiekszaken en contacten Vereniging Vrienden van Breda’s Museum Ellen Goossens, medewerker Publiekszaken (tijdelijk dienstverband) Hetty Oom, projectmedewerker (tijdelijk dienstverband) René Vos, coördinator Techniek en Veiligheid Betje Schijf, medewerker Technische Dienst Kees Flipsen, medewerker Technische Dienst Aart de Braaf, coördinator publiekszaken Chris Brand, medewerker publiekszaken Lisette Brouwer, medewerker publiekszaken Mia van Emmerik, medewerker publiekszaken Nell de Hoog, medewerker publiekszaken

20

Peggy Purvis, medeweker publiekszaken Mohammed Koundi, medewerker veiligheid. Peter van Pijlen, medewerker publiekszaken Gerard Raeimakers, medewerker publiekszaken Wally Andries, medewerker publiekszaken (tijdelijk dienstverband) • Oproepkrachten en vrijwilligers In 2010 kon het museum een beroep doen op een zeer betrokken groep oproepkrachten die vooral zijn ingezet bij rondleidingen en kinderfeestjes: Inez Bos Janneke Gilsing Ellies Learbuch Nace Leendertse Nienke Quadekker Monique Taminiau Riedette Swaans Tevens waren als vrijwilliger aan het museum verbonden: Agnes Jongedijk, assistentie collectiebeheer Cora van Beek, toezicht Breda's Begijnhof Museum

Organisatie • Pilot nieuwe organisatievorm In 2010 heeft het museum zijn organisatie enigszins aangepast. Dat is een uitvloeisel van het ‘Bedrijfsplan 2010-2019 Decamerone’ dat in november 2009 is uitgebracht. De bedoeling van de aanpassing van de organisatie is dat er meer klantgericht wordt gewerkt en dat de diverse competenties van de medewerkers beter worden benut. Dit zal tot een kwaliteitsimpuls leiden van processen en procedures. De uiteindelijke uitkomst dient een meer slagvaardig museum te zijn. Een evaluatie van deze aanpassing zal plaatsvinden in het voorjaar van 2011. Aan de hand van de uitkomsten zal beslist worden of deze wijziging een permanent karakter krijgt. • Veiligheidszorg Veiligheidszorg is sedert 2008 een voortdurende bron van zorg en aandacht. In dat jaar is het rapport ‘Risicoanalyse Breda’s Museum’ uitgevoerd door Museum Security Network en de Brabantse Museum Stichting, uitgekomen. In maart 2010 is het integrale ‘Veiligheidszorgplan’ opgeleverd. Voorts zijn er twee ontruimingsoefeningen gehouden en is er een doorlopend opleidings- en scholingsprogramma voor het personeel (AED en BHV). Daarnaast participeert Breda’s Museum in (boven)lokale netwerken betreffende veiligheidszorg.

21

Financiën Het boekjaar 2010 is afgesloten met een nagenoeg nihil resultaat (- € 9.000 = < 0,4%). Binnen bescheiden financiële kaders is een rijk geschakeerd aanbod tot stand gekomen dat recht doet aan de kerntaken van een verantwoord collectiebeleid en een aantrekkelijke publieke profilering. Stringent begrotingsbeheer, terughoudend uitgavenbeleid en vergroting van de eigen inkomsten, hebben daaraan bijgedragen. Overzicht van baten en lasten (in euro’s) Baten Exploitatiesubsidies Overige subsidies Commerciële inkomsten

Totaa l

2.433.200 112.500 91.700

2.63 7.40 0

92,3 4,2 3,5

100

Lasten Collectie Presentatie Bedrijfsvoering -personeel -huisvesting -doorbelasting gemeentelijke diensten -overig Totaal bedrijfsvoering Totaa l

138.800 248.400

5,2 9,3

1.097.800 545.600 468.000 148.800 2.260.200 2.64 6.40 0

85,4 100

22

Huisvesting • Gebouw Zoals al jaren bekend, vertoont het gebouw waarin zowel het museum, de depots, de werkplaatsen als de kantoren gevestigd zijn, nogal wat mankementen. Gedurende het hele jaar zijn lekkages in de goten gerepareerd. Deze werkzaamheden zijn bovenop het reguliere onderhoud dat volgens een schema plaatsvindt, uitgevoerd. Er is een verbeterd ‘sluitplan’ ingevoerd. Sleutels van de binnendeuren worden bij aanvang en beëindiging van de werkzaamheden in een sleutelkast opgeborgen waardoor zij het pand niet verlaten. Uiteraard komt dit de veiligheid ten goede. Het hele pand is in 2010 voorzien van vluchtplattegronden. De brandmeldcentrale is vervangen. In de museumzalen zijn verschillende verbeteringen aangebracht: er is nieuw marmoleum gelegd op de vloeren van de tentoonstellingsruimten op de eerste verdieping. De vloer van zaal 1 is opgeknapt. Voorts zijn in zaal 1 nieuwe voorzetwanden geplaatst en zijn de lichtrails in zaal 1, 2 en 3 ofwel aangepast ofwel vernieuwd. Er is in de expositieruimten een infrastructuur aangebracht ten behoeve van beveiliging via camera’s; in zaal 1 zijn camera’s geïnstalleerd. Ten behoeve van het hele gebouw hebben er aanpassingen aan de telefooncentrale plaatsgevonden en zijn er nieuwe telefoontoestellen geplaatst. Er is een nieuw eigen netwerk ten behoeve van de Apple-computers opgezet inclusief een server en een ‘remote back up’. • Depots In 2010 is door conservator Hans Sprangers, verantwoordelijk voor het depotbeheer, in samenspraak met de behouds- en beheersmedewerker, de coördinator collectieregistratie en de textielconservator, een depotplan geschreven. Behoudens enkele aanpassingen ten behoeve van het opstellen van museumobjecten is de situatie als redelijk te bestempelen. Enkele collecties hebben in andere depots een beter onderkomen gekregen. Met luchtbe- en ontvochtigers worden de depots zo goed mogelijk klimatologisch op orde gehouden terwijl de depots fysiek zijn beveiligd. In 2010 is de beveiliging van diverse ramen in de depots verbeterd door de plaatsing van trilcontacten. Het achterste gedeelte van het groot depot is door middel van een deur afgesloten waardoor de klimatologische omstandigheden beheersbaar zijn gemaakt. In de quarantaineruimte is een afzuiginstallatie geplaatst. Het buitendepot aan de Slingerweg is ongewijzigd redelijk tot goed te noemen. • Problematiek huisvesting Het museum, de depots, de werkplaatsen en de kantoorruimtes zijn gevestigd in een pand uit 1896 dat niet is toegerust voor de huisvesting van deze bestemmingen. Met kunst- en vliegwerk wordt getracht de collecties in de depots en de geëxposeerde voorwerpen in de tentoonstellingszalen zo goed mogelijk te beheren. In 2008 is er, zoals hierboven reeds vermeld, een ‘Risicoanalyse Breda’s Museum’ gemaakt. Op enkele verbeteringen na, is de situatie in feite nog dezelfde. In 2010 is het voorbereidend werk in het kader van een eventuele verzelfstandiging van het museum voortgezet. Een belangrijke voorwaarde voor een perspectiefrijke verzelfstandiging is dat de huisvesting op orde is. De (klimatologische) condities van het pand maken een bedrijfseconomisch en museaal verantwoord beheer onmogelijk. Uit een extern onderzoek is naar voren gekomen dat investeringen in het pand nodig zijn

23

om te kunnen voldoen aan de professionele standaarden voor een wervend publieksbereik, een volwaardig collectiebeheer, en een strikte veiligheidszorg. Deze uitkomsten zijn aanleiding voor het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Breda om in 2011 een extern onderzoek te laten verrichten naar ‘een toekomstbestendig Breda’s Museum (in verzelfstandigde vorm)’.

24

Bijlag e 1: Aa nk op en januari 2010 1. Kaart van het beleg van Breda door Frederik Hendrik, 1637 I.C. Hendrickx, uitgever ets, gravure inv.nr. GT 1748 aankoop: Antiquariaat Plantijn, Breda 2. Plattegrond der stad Breda, 1863 A.J. Bogaerts litho inv.nr. GT 1749 aankoop: Antiquariaat Plantijn, Breda 3. Johan van Loon (1934) Orchis, 2007 keramiek inv.nr. G 2722 aankoop: kunstenaar

4. Johan van Loon (1934) Zonder titel, 2007 keramiek inv.nr. G 2723 aankoop: kunstenaar 5. Johan van Loon (1934) Révèrence, 2007 keramiek inv.nr. G 2724 aankoop: kunstenaar februari 2010 6. Daniël Hechter (1938) Damesmantel, 1970 wol inv.nr. G 3470 aankoop: Anne van Dyck, Antwerpen maart 2010 7. Rianne de Witte (1967) Peace deux piece (muts en handschoenen), 2004 wol inv.nr. G 3484

aankoop: mode-ontwerper 8. Rianne de Witte (1967) Sjaal uitlopend in handschoenen, 2004 wol inv.nr. G 3483 aankoop: mode-ontwerper 9. Rianne de Witte (1967) Tapestry jurk fotoprint, wol inv.nr. G 3482 aankoop: mode-ontwerper 10. Rianne de Witte (1967) Jumpsuit ‘Aqua-sailor’, 2009 katoen, tricot inv.nr. G 3480 aankoop: mode-ontwerper 11. Rianne de Witte (1967) Robe manteau, 2010 linnen inv.nr. G 3479 aankoop: mode-ontwerper 12. Rianne de Witte (1967) Mantel ‘Rubia’, 2008 fluweel, wol inv.nr. G 3478

aankoop: mode-ontwerper 13. Rianne de Witte (1967) Schulpjas, 1994 linnen inv.nr. G 3476 aankoop: mode-ontwerper 14. Rianne de Witte (1967) Jas, 1997 hennep, textiel inv.nr. G 3477 aankoop: mode-ontwerper 15. Rianne de Witte (1967) Sjaal ‘Lua’, 2010 fotoprint, zijde

25

inv.nr. G 3481 aankoop: mode-ontwerper april 2010 16. Jacomijn den Engelsen (1958) Zonnebloem, 2006 houtsnede op linnen, 143 x 95 cm inv.nr. G 2740 aankoop: Galerie Ecker, Breda

17. Jacomijn den Engelsen (1958) In ’t begin, 2008 houtsnede op linnen, 160 x 96 cm inv.nr. G 2741 aankoop: Galerie Ecker, Breda mei 2010 18. Johan van Loon (1934) Kom, 1960 keramiek inv.nr. G 2745 aankoop: Hanneke van Hassel, Breda 19. Paul Bril (1554-1626) Jachtscène, 1600-1625 ets inv.nr. GT 1887 aankoop: Th. Laurentius, Middelburg 20. Paul Bril (1554-1626) Struikrovers, 1600-1625 ets inv.nr. GT 1888 aankoop: Th. Laurentius, Middelburg 21. Paul Bril (1554-1626) Bosgezicht met wandelaars, 1600-1625 ets inv.nr. GT 1889 aankoop: Th. Laurentius, Middelburg 22. Paul Bril (1554-1626) Kustgezicht, 1600-1625 ets inv.nr. G 1890 aankoop: Th. Laurentius, Middelburg 23. Affiche 3 Hoefijzers, drukwerk op papier inv.nr. GT aankoop: Van Sabben Auctions, Hoorn 24. Anoniem Sint Colomba van Sens, 1670-1700 Ontwerptekening in pen en bruin en zwart penseel op papier voor devotieprent

inv.nr. BT 4069 aankoop: Th. Laurentius, Middelburg 25. Anoniem Passiekruis, 1670-1700 Ontwerptekening in pen en bruin en zwart penseel op papier voor devotieprent inv.nr. BT 4070 aankoop: Th. Laurentius, Middelburg 26. Anoniem Passiewerktuigen met vanitassymbolen, 1670-1700 Ontwerptekening in pen en bruin en zwart penseel op papier voor devotieprent inv.nr. BT 4071 aankoop: Th. Laurentius, Middelburg 27. Rembrandt van Rijn (1606/6-1669) en Jan van Vliet (1622-1666) De onthoofding van Johannes de Doper, 1600-1645 ets inv.nr. BT 4072 aankoop: Th. Laurentius, Middelburg 28. Lucas van Leyden (circa 1494-1533) Christus voor Annas, 1521 (mogelijk achttiende-eeuwse nadruk) ets aankoop: Bubb Kuiper, Haarlem 29. Lucas van Leyden (circa 1494-1533) Christus in het voorgeborchte, 1521 (mogelijk achttiende-eeuwse nadruk) ets inv.nr. BT 4073 aankoop: Bubb Kuiper, Haarlem 30.Lucas van Leyden, (circa 1494-1533) Bespotting van Christus, 1521 (mogelijk achttiende-eeuwse nadruk) ets aankoop: Bubb Kuiper, Haarlem juni 2010 31. George Gillis Haanen (1807-1879) Avondles: winteravond met lezende en kaartspelende familie, 1831 olieverf op paneel, 75,5 x 65 cm inv.nr. G 2749 aankoop: VendueHuis der Notarissen, ’s-Gravenhage door: Vereniging Vrienden van Breda’s Museum

26

aankoop: VenduHuis der Notarissen, ’sGravenhage oktober 2010 40.Tinus van Doorn (1905-1940) Portret van zijn opa Vermeulen, 1928 olieverf op doek, 74 x 57 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2769 aankoop: Kunsthandel Ruud van der Velden, Rotterdam

augustus 2010 32. Reclamebord Lodaline, 1950-1970 emaille inv.nr. G 2761 aankoop: Marktplaats 33. Reclamebord Molenschot Weegbruggen Breda, 1950-1970 emaille inv.nr. G 2778 aankoop: Marktplaats 34. W. van Veluw, Zeist Zes speldjes De Jong Koffie/Thee, Breda, 1960-1980 metaal inv.nr. G 2777 aankoop: Marktplaats september 2010 35. Vlag Hero Perl, 1980-2000 polyester, keper inv.nr. G 2766 aankoop: M.A. Pols, Maastricht 36. Vaantje Hero, 1960-1980 linnen, keper inv.nr. G 2767 aankoop: M.A. Pols, Maastricht 37. Vaantje Hero Perl, 1960-1980 linnen, keper inv.nr. G 2768 aankoop: M.A. Pols, Maastricht 38. Barent Johannes Cornelis Weingärtner (1837-1897) Portret van zijn vader, 1855 olieverf op doek, 94 x 78 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2770 aankoop: VenduHuis der Notarissen, ’sGravenhage 39. Barent Johannes Cornelis Weingärtner (1837-1897) Portret van zijn moeder, 1855 olieverf op doek, 94 x 78 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2771

41. Jan Sleper (1919-2000) Portret van C.J. Asselbergs, 1957 gravure inv.nr. GT 1988 aankoop: J. Emmerik, ’s-Gravenhage 42. Pam Georg Rueter (1906-1998) Ex libris van C.J. Asselbergs, 1959 houtsnede inv.nr. GT 1987 aankoop: J. Emmerik, ‘s-Gravenhage november 2010 43. Frans de Momper II (1603-1660) Landschap met Breda aan de horizon, 1640-1660 olieverf op paneel, 60 x 75 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2779 aankoop: Veilinghuis Christie’s, Amsterdam door: Vereniging Vrienden van Breda’s Museum

27

51.

52.

53. 44. Collectie moederfoto’s ansichten, 19491960. Het betreft hier 79 moederfoto’s van straten, gebouwen, gezichten enzovoorts van Breda, Ulvenhout en Teteringen inv.nrs. GT 4107-GT 4185 aankoop: Ed Grol, Heerlen 45.Collectie van 96 stuks glasnegatieven voor prentbriefkaarten, 1947-1963 De glasnegatieven zijn afkomstig uit het archief van drukkerij/uitgeverij Gebroeders Simons uit Ubach over Worms en betreffen opnames van straten, gebouwen, gezichten enzovoorts van Breda, Ulvenhout, Bavel en Ginneken inv.nr. GT 4186 aankoop: Ed Grol, Heerlen 46. Glasservies: twee karaffen, een bokaal en veertien wijnglazen, 1840-1860 glas, kristal inv.nr. G 2780 aankoop: VendueHuis der Notarissen, ’s-Gravenhage 47. Kaart van het beleg van Breda door Ambrogio Spinola, 1624 Nicolaas van Geelkercken, uitgever gravure en boekdruk inv.nr. GT 1985 aankoop: Antiquariaat Plantijn, Breda 48. Militaire oefening bij Breda prent inv.nr. GT aankoop: Antiquariaat Plantijn, Breda 49. Willem Witsen (1860-1923) ‘Boerenerf’ of ‘De groote boerderij, Brabant’, 1892-1912 ets, aquatint inv.nr. GT 1993 aankoop: Bubb Kuiper, Haarlem december 2010 50. anoniem Boerderij in de Baronie van Breda, 1900-1910 foto

54.

inv.nr. GT 1992 aankoop: B. Veenstra, Nieuwveer Aller oogen zijn gericht op Kwatta’s Manoeuvre Chocolaad, 1920-1930 affiche inv.nr. GT 3996 aankoop: Marktplaats Teoflux Synthetische Lakverf Wagemakers Breda-Holland, 1955-1960 affiche inv.nr. GT 3998 aankoop: Van Sabben Auctions, Hoorn Tabak- en Sigarenfabriek, Koffiebranderij en Groothandel in Thee van de Gebroeders Van den Biggelaar in Breda, 1920-1930 affiche inv.nr. GT 3998 aankoop: Van Sabben Auctions, Hoorn Beja’s Chocoladerepen, Breda, 19201929 affiche inv.nr. GT 3999 aankoop: Van Sabben Auctions, Hoorn

28

Bijlag e 2 : Sc henki ng en januari 2010 1. Collectie negatieven door: Stevens Fotografie, Breda nog niet geïnventariseerd 2. Negen reclame prentbriefkaarten van de Hero, 1930-1935 litho’s inv.nrs. GT 1754-GT 1762 door: Marcel Douzy, Oosterhout 3. Sigarendroogtrommel van Sigarenfabriek W.J. Schouten, 19001940 blik inv.nr. G 2716 door: Frank Siegmund, Breda 4. Sigarenpijp, 1930-1960 barnsteen, metaal, textiel inv.nr. G 2718 door: Frank Siegmund, Breda 5. Sigarettenpijp in etui, 1930-1960 barnsteen, metaal, textiel inv.nr. G 2719 door: Frank Siegmund, Breda 6. Etui voor sigaren, 1930-1960 riet inv.nr. G 2720 door: Frank Siegmund, Breda 7. Etui voor sigaren, 1930-1960 textiel, linnen, riet inv.nr. G 2721 door: Frank Siegmund, Breda februari 2010 8. Lukas van der Meer (1881-1949) Kerstgroep, 1944-1949 lindehout, gepolychromeerd inv.nr. G 2726 door: Josephine Siebers, Bergeijk maart 2010 9. Naamplaat en gietstukken van NV Machinefabriek Breda, voorheen Backer en Rueb, 1950-1970 brons, bronslegering inv.nr. G 2735 door: B. van Wanrooij, Breda 10. Jacques van Poppel (1909-1976) Zelfportret, 1960 brons inv.nr. G 2730 door: J.G. van der Steen, Bergen op Zoom 11. Jacques van Poppel (1909-1976) Portret van Petronella van PoppelBusch, 1960 brons inv.nr. G 2731 door: J.G. van der Steen, Bergen op Zoom

12. Jacques van Poppel (1909-1976) De Vlucht, 1945-1955 gips model inv.nr. G 2732 door: J.G. van der Steen, Bergen op Zoom 13. Jacques van Poppel (1909-1976) Portret van een meisje, 1950-1970 terracotta inv.nr. G 2733 door: J.G. van der Steen, Bergen op Zoom 14. Jacques van Poppel (1909-1976) Zelfportret, 1960-1970 gips inv.nr. G 2734 door: J.G. van der Steen, Bergen op Zoom 15. Naar Aldo Rossi Reversspeld ‘Lighthouse’, 1992 metaal, cloisonné inv.nr. G 2728 door: Reinhild Van Haeren, BaarleNassau 16. Speld voor 25 jaar gemeentedienst Koninklijke Begeer, Zoetermeer zilver inv.nr. G 2727 door: Reinhild Van Haeren, BaarleNassau a. Fotoalbums en documentatie van de Collectie Hamers- IJsebrand, 19202007 inv.nr. G 2737 door: Stichting Hamers-IJsebrand, Breda 17. Inventarisboeken van de Collectie Hamers-IJsebrand, 1920- 2007 inv.nr. G 2742 door: Stichting Hamers-IJsebrand, Breda 18. Doctorsbul van Henricus Joannes Adrianus Hamers, 1986 inv.nr. G 2738

29

door: Stichting Hamers-IJsebrand, Breda april 2010 19. Fiet van Dael-van der Stam (19142005) Portret van Willem van Dael, 1957 olieverf op doek, 80,5 x 60,5 cm inv.nr. G 2747 door: Monica van Dael, Rotterdam 20. Fiet van Dael-van der Stam (1914-2005) Portret van Willem van Dael, 1957-1960 olieverf op doek, 92 x 72 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2748 door: Monica van Dael, Rotterdam 21. Fiet van Dael-van der Stam (19142005) Portret van Monica van Dael, 1950-1960 houtskool op papier inv.nr. GT 4093 door: Monica van Dael, Rotterdam 22. Fiet van Dael-van der Stam (19142005) Portret van Monica van Dael, 1945-1955 houtskool op papier inv.nr. GT 4094 door: Monica van Dael, Rotterdam 23. Fiet van Dael-van der Stam (1914-2005) Portret van Monica van Dael, 1945-1960 krijt in kleur op papier inv.nr. GT 4095 door: Monica van Dael, Rotterdam 24. Fiet van Dael-van der Stam (19142005) Portret van Lucy van Dael, 1945-1960 krijt in kleur op papier inv.nr. GT 4096 door: Monica van Dael, Rotterdam 25. Dio Rovers (1896-1990) Portret van Fiet van Dael-van der Stam, 1946 houtskool op papier inv.nr. GT 4097 door: Monica van Dael, Rotterdam 26. Dio Rovers (1896-1990) Portret van Fiet van Dael-van der Stam, 1948 houtskool op papier

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

inv.nr. GT 4098 door: Monica van Dael, Rotterdam Dio Rovers (1896-1990) Portret van Fiet van Dael-van der Stam, 1975 houtskool op papier inv.nr. GT 4099 door: Monica van Dael, Rotterdam Paul Gregoire (1915-1988) Portret van overleden of slapende man (vader van Wim van Dael?), 1950-1970 litho inv.nr. GT 4100 door: Monica van Dael, Rotterdam Fiet van Dael-van der Stam (1914-2005) Portret van Sjoera Siebers, 1950-1970 potlood op papier inv.nr. GT 4101 door: Monica van Dael, Rotterdam Fiet van Dael-van der Stam (19142005) Portret van Monica van Dael, 1954 potlood op papier inv.nr. GT 4102 door: Monica van Dael, Rotterdam Fiet van Dael-van der Stam (19142005) Portret van Jan Sleper, 1952 potlood op papier inv.nr. GT 4103 door: Monica van Dael, Rotterdam Théodore Strawinsky (1907-1989) Portret van Yvo van Dael, 1963 potlood op papier inv.nr. GT 4104 door: Monica van Dael, Rotterdam Fiet van Dael-van der Stam (1914-2005) Portret van Anita Tanberg, 1960 olieverf op doek, 97 x 65 cm inv.nr. G 2782 door: Monica van Dael, Rotterdam Jan Sleper (1919-2000) Christus met doornenkroon, 1955-1965 balpen op papier inv.nr. GT 4105

30

door: Monica van Dael, Rotterdam 35. Jan Sleper (1919-2000) Drie ruiters met lansen te paard rond een achthoekige ster, 1963 houtgravure inv.nr. GT 04106 door: Monica van Dael, Rotterdam 36. Fiet van Dael-van der Stam (1914-2005) Collectie schilderingen, waarschijnlijk academiestukjes olieverf op doek inv.nr. GT 4107 door: Monica van Dael, Rotterdam mei 2010 37. Filmprojector, 1955-1965 inv.nr. G 2752 door: B. Piederiet, Breda 38. Film, filmstrips en glasplaten voor toverlantaarn, 1955-1965 inv.nr. G 2753 door: B. Piederiet, Breda juni 2010 39. Gerrit de Morée (toegeschreven ontwerp), Louis Vermijs (drukker) Academie St. Joost exposeert, 19551960 affiche inv.nr. GT 1820 door: Familie Giesbers, Breda 40. Cape, mantelet, 1850-1880 zijde inv.nr. G 3485 door: J.J. Lambert-Posthumus, Bavel 41. Omslagdoek met applicaties, 1875-1900 zijde inv.nr. G 3487 door: J.J. Lambert-Posthumus, Bavel juli 2010 42. Kraaijer BV, Wormerveer Herenmantel, 1975-1995 wol inv.nr. G 3490 door: dhr. Van Gaal, Teteringen 43. Jos Cohen en Zoon, Rotterdam Jack van brandweeruniform, 1975-1995 textiel, metaal, goudgalon, katoen, polyester inv.nr. G 3491 door: dhr. Van Gaal, Teteringen 44. Christian Dior Sportjas, 1965-1975 skaileer, polyamide inv.nr. G 3502 door: Octovina Matulessy, Breda augustus 2010

45. L. Smits van Dongen, Breda Bril met brillenkoker, 1930-1950 glas, metaal, leer, goud inv.nr. G 2776 door: Pierre van der Pol, Breda november 2010 46. Moniek Toebosch (1948) Het bezichtigen van de werkruimte, 1979 foto inv.nr. 2704 door: Martin Peulen, Breda 47. Martin Riebeek (1957) Studietekening voor ‘De Maaier’, 19901991 pen en penseel in kleur op papier inv.nr. GT 1989 door: Octovina Matulessy, Breda 48. Martin Riebeek (1957) Studietekening voor een kunstwerk, 1990-1991 pen en penseel in kleur op papier inv.nr. GT 1990 door: Octovina Matulessy, Breda 49. Martin Riebeek (1957) Studietekening voor een kunstwerk, 1990-1991 pen en penseel in kleur op papier inv.nr. GT 1991 door: Octovina Matulessy, Breda 50. Collectie tekeningen inv.nr. GT door: Jacques van Elewout, Breda 51. Leo van Waegeningh (1899-1954) Portret van Huub van Waegeningh, 1920-1930 diapositief inv.nr. GT 3950 door: Mieke van Waegeningh, Oegstgeest

31

Bijlag e 3: La ngd urig e br uikl enen maart 2010 1. Petrus van Schendel (1806-1870) Dienstbode op de markt bij kaarslicht, 1869 olieverf op doek, 110 x 96 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2736 door: J.R.M. Grasveld, Vught

2.

Collectie Hamers IJsebrand 475 objecten relieken, reliekhouders en voorwerpen van volksdevotie door: Stichting Hamers / IJsebrand, Breda

32

Bijlag e 4: O v erdr ac ht en juni 2010 1. Gerard van Honthorst (1592-1656) Mary Stuart met haar zoon Willem III, 1652 olieverf op doek, 250 x 165,5 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2750 door: Gemeente Breda

7.

Pieter van Unen (1953) Vier doeken uit de schilderijenserie van negen stuks: ‘Acht’, ‘Vier’, ‘Vijf’, ‘Negen’, 1991 olieverf op doek, ‘Acht’ 130 x 110 cm; ‘Vier’ 110 x 80 cm; ‘Vijf’ 85 x 60 cm; ‘Negen’ 40 x 30 cm inv.nr. G 4130 door: Gemeente Breda

juli 2010 2. R.N. Roland Holst (1868-1938) Brabantsche fuikenzetter, 1931 litho inv.nr. GT 1842 door: Instituut Collectie Nederland, Rijswijk 3. R.N. Roland Holst (1868-1938) De Waard, 1931 litho inv.nr. GT 1843 door: Instituut Collectie Nederland, Rijswijk 4. R.N. Roland Holst (1868-1938) De Hengstenleider, 1931 litho inv.nr. GT 1844 door: Instituut Collectie Nederland, Rijswijk 5. R.N. Roland Holst (1868-1938) De Stroper, 1931 litho inv.nr. GT 1846 door: Instituut Collectie Nederland, Rijswijk 6. R.N. Roland Holst (1868-1938) De Bulleboer, 1931 litho inv.nr. GT 1847 door: Instituut Collectie Nederland, Rijswijk

33

Bijlag e 5: R esta urati es 1. Tinus van Doorn (1905-1940) Zonder titel [Stroper bij maanlicht], 1936 olieverf op doek, 186 x 132 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2703 2. Bart Klunne (1875-1924) Stilleven, 1900-1920 olieverf op doek, 186 x 113 cm inv.nr. G 2662 3. Gerard van Honthorst (1592-1656) Mary Stuart met haar zoon Willem III, 1652 olieverf op doek, 250 x 165,5 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2750 4. Hendrik Maarten Krabbé (1868-1931) Portret van mejuffrouw J.H.H. Houwing, 1894 olieverf op doek, 93,5 x 63,7 cm inv.nr. S 3112 5. Petrus van Schendel (1806-1870) Dienstbode op de markt bij kaarslicht, 1869 olieverf op doek, 110 x 96,5 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2736 6. Tinus van Doorn (1905-1940) Portret van zijn opa Vermeulen, 1928 olieverf op doek, 74 x 57 cm (inclusief lijst) inv.nr. G 2769

Tenslotte zijn de volgende drie voorwerpen gerestaureerd of geconserveerd: 1. Ceremonieel saluutkanon, 1697 inv.nr. S 276 door: Cor Hardonk te Breda 2. Stoommachine van Machinefabriek Breda, voorheen Backer & Rueb, 1946 inv.nr. S 6025 door: Frank Siegmund te Breda 3. Chinoiserie behangsel, porte-dessus, 1775-1800 inv.nr. S 8667 door: Art Conservation te Vlaardingen

75 prenten zijn in Restauratieatelier De Riemkap in Heemstede gerestaureerd. Drie series prenten zijn uit het album losgemaakt en gewassen. 1. Hans (Jan Baptist I) Collaert, uitgever Veertien prenten uit de serie over het leven van de Heilige Franciscus van Assisi, 1551-1575 etsen inv.nrs. BT 4078-BT 4091 2. Philip Galle (1537-1612) 35 prenten uit de serie Acta Apostolorum, 1575-1582 etsen inv.nrs. BT 4092-BT 4126 3. Maarten de Vos (1532-1603) Christus wordt aan het kruis genageld, 1575-1600 ets inv.nr. B 4127 4. Maarten de Vos (1532-1603) 25 prenten uit de serie Vrouwelijke kluizenaars, 1593 etsen inv.nrs. BT 4128-BT 4152

34