Brabant Breedband. Inventarisatie van breedbandinitiatieven in Noord-Brabantse gemeenten. In opdracht van de provincie Noord-Brabant 2004

Brabant Breedband Inventarisatie van breedbandinitiatieven in Noord-Brabantse gemeenten

In opdracht van de provincie Noord-Brabant 2004.80-0518-01

Dialogic innovatie & interactie Utrecht, september 2005 Auteur: Ir. Marieke L. Fijnvandraat

2

Inhoudsopgave 1

Breedband in de Brabantse G25 .........................................................................6 Bergen op Zoom.....................................................................................................6 Bernheze...............................................................................................................9 Best ................................................................................................................... 10 Boxmeer ............................................................................................................. 11 Boxtel ................................................................................................................. 12 Breda ................................................................................................................. 14 Deurne ............................................................................................................... 17 Eindhoven ........................................................................................................... 18 Etten-Leur ........................................................................................................... 24 Geldrop-Mierlo ..................................................................................................... 27 Halderberge......................................................................................................... 29 Helmond ............................................................................................................. 30 Heusden.............................................................................................................. 32 Moerdijk.............................................................................................................. 34 Nuenen ............................................................................................................... 35 Oosterhout .......................................................................................................... 38 Oss .................................................................................................................... 41 Roosendaal.......................................................................................................... 42 ’s-Hertogenbosch ................................................................................................. 44 Tilburg ................................................................................................................ 47 Uden .................................................................................................................. 51 Valkenswaard ...................................................................................................... 53 Veghel ................................................................................................................ 55 Veldhoven ........................................................................................................... 58 Waalwijk ............................................................................................................. 59

2

Interstedelijke en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden ....................61 2.1 BrabantStad ............................................................................................. 61 2.2 Het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven................................................ 61 2.2.1 2.3

3

SRE en dienstenontwikkeling................................................................... 63 MIBRI (Midden-Brabants ICT-overleg).......................................................... 64

Gemeentelijke initiatieven................................................................................65 3.1 Gerealiseerde lokale glasvezelnetten............................................................ 65 3.1.1

FttI ..................................................................................................... 65

3.1.2

Bedrijventerreinen ................................................................................. 65

3.1.3

FttH .................................................................................................... 65

3.2

Lopende gemeentelijke breedbandinitiatieven ............................................... 66

3.2.1

FttI ..................................................................................................... 66

3.2.2

Bedrijventerreinen ................................................................................. 66

3.2.3

FttH .................................................................................................... 67

3.3 3.3.1

Gerealiseerde intergemeentelijke glasvezelnetten .......................................... 67 FttI ..................................................................................................... 67

3

3.4 3.4.1

Lopende intergemeentelijke breedbandinitiatieven......................................... 67 FttI ..................................................................................................... 67

Bijlage 1: Tabellen glasvezelnetwerken ................................................................. 68 Bijlage 2: Contactpersonen .................................................................................... 75

4

5

1 Breedband in de Brabantse G25 Bergen op Zoom Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

66.136 inwoners (1-1-2004)

Oppervlakte:

93,13 km² (waarvan 12,21 km² water)

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er ligt een glasvezelnetwerk in een groot deel van de binnenstad specifiek en alleen voor gebruik van camera’s. Dit netwerk is in gemeentelijk eigendom en beheer. Markiezenhof en het stadskantoor zijn aangesloten op een gelicenseerde straalverbinding. De schouwburg en het oude stadshuis zijn aangesloten op een straalverbinding in de ongelicenseerde band.

Initiatieven FttI Introductie: Doel van het breedbandproject is om de interne organisatie en een aantal organisaties in de omgeving aan te sluiten op breedband en verbindingen naar andere plaatsen (o.a. Roosendaal) te realiseren. Het betreft de aansluiting van 10 tot 15 gebouwen van de gemeentelijke organisatie. Status: Het project bevindt zich in de initiatiefase. Het probleem wordt onderkend maar er zijn nog geen concrete plannen en er is nog geen projectteam. Planning: In 2005 nog moet er een redelijk advies aan het directieteam worden uitgebracht. Verder is er nog niets bekend.

Netwerkgegevens Type netwerk: De keuze voor managed dark fiber of een belicht netwerk zal afhankelijk zijn van de prijsverhouding en beschikbaarheid. Snelheid: Minimaal 100 Mbps upstream en downstream.

6

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: De inrichting van de passieve laag is afhankelijk van de derde (nog op te richten) partij. Het netwerk zal in ieder geval niet in handen komen van de gemeente. Businessmodel: Nog niet bekend Verantwoordelijke organisatie: In eerste instantie is de gemeente verantwoordelijk, later zal de verantwoordelijkheid worden overgedragen aan de derde partij (stichting). Huidige rol van de gemeente: Initiatiefnemer en financier. Uiteindelijke rol van de gemeente: Afnemer. Opbouw van de waardeketen: Nog niet bekend. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Nog niet bekend.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Een aanbesteding is wel gepland. Of Europees wordt aanbesteed hangt af van het bedrag van de aanbesteding. Juridische inbedding: Nog niet bekend. Toetredingscondities: Nog niet bekend.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: Door de gemeentelijke organisatie. Dekking exploitatiekosten: Nog niet bekend. Tarieven: Nog niet bekend. Toetredingstermijn: Nog niet bekend. Opzeggingstermijn: Nog niet bekend.

Knelpunten Juridisch: Afspraken rondom eigendomsrecht zijn lastig. Er moeten afspraken gemaakt worden richting de toekomst, terwijl de markt zich heel snel ontwikkelt. Je wilt als gemeente een netwerk afschrijven in 20 jaar terwijl het misschien na drie jaar alweer verouderd is. Is de gekozen oplossing wel echt toekomstvast?

Financieel: Het is niet haalbaar om glasvezel bij gewone carriers af te nemen. De gemeente wil geen eigen glasvezelnetwerk maar kan het op de markt niet tegen aanvaardbare tarieven afnemen. Een straalverbinding is vele malen goedkoper, alleen is hiervoor een LOS (een directe zichtlijn tussen zender en ontvanger) nodig. De straalverbindingen zijn 20 Mbps en zijn op te waarderen naar 33 Mbps. Probleem met een straalverbinding is dat je voor elk gebouw dezelfde investering moet doen en de investering dus niet kunt verdelen over de aangesloten gebouwen (opschalen is dus kostbaar). Dit kan wel bij glasvezel, waardoor glasvezel uiteindelijk goedkoper is.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Hiervoor is een subsidieaanvraag gedaan bij de gemeente voor de verglazing door Fastfiber. Status: De voorstellen zijn binnen.

7

Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: Een aantal organisaties en ziekenhuizen in Etten-Leur, Woensdrecht, Bergen op Zoom, gemeente Steenbergen (zorginstellingen in Roosendaal, Lievensberg ziekenhuis Bergen op zoom, GGZ WMB) werken samen om te kijken of er behoefte is aan onderlinge glasvezelverbindingen. Er is grote behoefte aan zeer hoge bandbreedtes bij zorginstellingen om flexibeler om te gaan met zorg, bijvoorbeeld om hartfilmpjes over te sturen. Status: De mogelijkheden voor glasvezelverbindingen worden nu verder onderzocht. Planning: Nog niet bekend.

Slim graafwerk Bij de herinrichting van de binnenstad is getracht om partijen te benaderen om te bewerkstelligen dat de straten zo min mogelijk meer open hoeven. Dit is niet altijd gelukt.

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten GEMNet zorgt wel voor de basisdienstverlening maar parallel hieraan wordt gestreefd naar meer samenwerking. Er wordt samen met Roosendaal gekeken naar mogelijkheden, er vindt hierover overleg plaats over wie wat nodig heeft en wie wil investeren. De gemeenten willen op lange termijn wel, omdat ze het voor de toekomst interessant vinden. De ziekenhuizen zijn nu echter al zeer geïnteresseerd.

Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Er is een trend zichtbaar naar meer samenwerking tussen gemeenten. De meeste gemeenten zijn te klein om complexe applicaties in de lucht te houden in verband met schaalgrootte (bijvoorbeeld shared service centers). Het tot stand brengen van gemeentelijke samenwerking kost echter veel tijd. Veel gemeenten hebben slechte ervaringen met gemeenschappelijke regelingen (dit zijn losse organisaties die zaken uitvoeren voor meerdere organisaties, bijvoorbeeld de brandweer). De grip op dergelijke organisaties qua kosten en diensten wordt te laag wanneer zij te zelfstandig gaan handelen. Er kunnen dan tegenvallers ontstaan die je niet meer aan kunt zien komen. De gemeenten zijn op dit punt dus nog terughoudend.

Samenwerking tussen/binnen sectoren om tot opschaling te komen Deze vindt alleen plaats met ziekenhuizen.

8

Bernheze Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

28.868 inwoners (2004)

Oppervlakte:

90,38 km²

Kernen: Heesch (gemeentehuis), Heeswijk-Dinther, Loosbroek, Nistelrode en Vorstenbosch.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Geen.

Initiatieven FttI Geen.

Initiatieven Bedrijventerreinen Geen.

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Geen.

Slim graafwerk Geen.

9

Best Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

28.658 inwoners (2004)

Oppervlakte:

35,35 km²

Overige kernen: Best, Aarle en De Vleut.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er is geen glasvezelnetwerk van de gemeente, wel zijn verschillende publieke instellingen aangesloten op het breedbandnetwerk van Essent.

Initiatieven FttI De Gemeente Best is momenteel niet actief met een eigen breedbandinitiatief.


Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Geen.

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken De gemeente Best maakt deel uit van het kaderwetgebied SRE.


10

Boxmeer Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

29.395 inwoners (2004)

Oppervlakte:


Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er ligt geen gemeentelijk netwerk, wel een netwerk van BT. De bedrijven Stork en Intervet zijn hierop aangesloten.


Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Er wordt gesproken over een glasring om Boxmeer en over de aansluiting van een nieuw industrieterrein op glasvezel. Deze gesprekken vinden plaats in het duurzaam bedrijvenoverleg, een overleg tussen bedrijven en de gemeente. Status: initiatiefase.

Overige initiatieven Essent doet een proef met virtueel FttH. Dit zijn glasvezelsnelheden over het coaxnetwerk over ethernet (EttH). Ook de zorginstellingen en scholen kunnen hierop aansluiten.

Slim graafwerk Op een industrieterrein liggen wel lege buizen voor eventueel glas op maat.

11

Boxtel Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

29.512 inwoners (2004)

Oppervlakte:

65 km² (waarvan 0,07 km² water)

Overige kernen: Lennisheuvel en Liempde. Geografische ligging: Boxtel is gelegen temidden van de driehoek Tilburg, Eindhoven en ’sHertogenbosch.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Van de vier gemeentelijke vestigingen zijn er drie door middel van glasvezel met elkaar verbonden.

Initiatieven FttI Introductie: Er zijn geen initiatieven voor FttI. Status: Het netwerk is reeds in gebruik en verbindt drie gemeentelijke instellingen met elkaar. Aangesloten instellingen: Gemeentelijke brandweer, Wegwijsloket: een verdieping in het ziekenhuis voor een one-stop-shop voor klanten en Gemeentelijke werken.

Netwerkgegevens Onbekend.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Customer-owned door de gemeente Boxtel. Businessmodel: De drie instellingen kunnen er gebruik van maken. Verantwoordelijke organisatie: Gemeente Boxtel. Huidige rol van de gemeente: Eigenaar. Uiteindelijke rol van de gemeente: Eigenaar. Opbouw van de waardeketen: Passieve infrastructuur: Aangelegd door HAK. Actieve infrastructuur: Gerealiseerd door gemeente zelf, eigen belichtingsapparatuur. Toepassingen en diensten: Gesloten gemeentelijk net, geen dienstenaanbieders.

12

Onderhoud en beheer: Gemeente Boxtel. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Niet aanwezig.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Er is wel aanbesteed maar niet Europees, omdat het bedrag onder de Europese aanbestedingsgrens lag. Juridische inbedding: Geen. Toetredingscondities: Andere publieke gebouwen kunnen aansluiten op het netwerk. Het ziekenhuis gaat het netwerk gebruiken voor het repliceren van zijn data. Als wederdienst maakt de gemeente gebruik van de computerruimte in het ziekenhuis. Er is dus sprake van een PPS met gesloten beurzen.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: Door de gemeente zelf aangeschaft. Dekking exploitatiekosten: Gaat van de gemeentelijke begroting. Wordt in een aantal jaren afgeschreven en via werkplekken belast naar de verbonden instellingen. Toetredingstermijn: n.v.t. Opzeggingstermijn: n.v.t.

Knelpunten De Gemeente Boxtel telt haar zegeningen op dit gebied. Het beheer is eenvoudig en de communicatie gaat snel. De gemeente kan haar gegevens nu repliceren op een andere locatie (het ziekenhuis). Dit bespaart circa €2.000,- per maand aan uitwijkcontracten (d.w.z. geld betalen aan een instelling die je gegevens komt dupliceren zodat ze ergens anders voorhanden zijn als er brand uitbreekt).

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel De sociale diensten van Haaren en Boxtel zullen samengevoegd worden middels een glasverbinding. Hoe de front offices verbonden moeten worden en hoe dat technisch moet is nog niet duidelijk.

Slim graafwerk Waar nu glasvezel ligt zijn lege mantelbuizen gelegd, zodat de scholen, mochten zij op het glas willen, niet meer hoeven te graven. De scholen hebben echter nog geen interesse getoond. De lege mantelbuis ligt precies tussen twee scholen in.

13

Breda Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

167.908 (1 januari 2005)

Oppervlakte:

129.15 km2

Overige kernen: Bavel, De Rith, Effen, Eikberg, Haagse Beemden, Ginneken, Hoeveneind, Kerkeind, Lies, Prinsenbeek, Roosberg, Strikberg, Teteringen, Ulvenhout.

Bron: wikipedia


Initiatieven FttI Introductie: In Breda wordt eenzelfde project uitgevoerd als bij BIT in Tilburg. Het is als het ware een vervolg van het BIT project. Twaalf instellingen, waaronder de Koninklijke Militaire Academie (KMA), Nederlandse Hogeschool voor Toerisme en Verkeer (NHTV), Amphia ziekenhuis, Wonen Breeburg, Oranjehaven en SIRE hebben een gezamenlijke aanbesteding gedaan. Aanvankelijk was de planning om een customer-owned model te hanteren maar binnen de korte termijn waarop het Amfia ziekenhuis een netwerk wilde realiseren was het niet mogelijk voldoende partijen bijeen te krijgen voor een vraagbundelingsproject. Om deze reden is het netwerk aanbesteed. Casema heeft de aanbesteding gewonnen. Status: Het netwerk is sinds 3 juni 2005 operationeel. Planning: In de tweede fase wordt gekeken welke grote bedrijven kunnen aansluiten. In de derde fase wordt gekeken welke kleine bedrijven (met één vestiging) kunnen aansluiten met korte aflopers.

Netwerkgegevens Type netwerk: Casema biedt managed dark fiber aan. De partijen belichten het netwerk zelf. Snelheid: 10 Mbps.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Carrier-owned door Casema. Businessmodel: Het netwerk is in juridisch eigendom van Casema. Voor 15 jaar is er een exclusieve gebruiksovereenkomst gesloten met Breedband Breda BV. Het economisch eigendom is voor 15 jaar in handen van de vier grondleggers van het netwerk: Amphia

14

Ziekenhuis, Casema NV, Stichting Elisabeth Ziekenhuis en Stichting Revalidatiecentrum Breda. Na 15 jaar wordt Casema NV weer economisch eigenaar. Het netwerk staat open voor bedrijven en instellingen met vestigingen in Breda en Oosterhout. Men kan zijn eigen vezels huren voor een termijn van 15 jaar. Dat is met name interessant voor instellingen met meerdere locaties in de stad of in de beide steden. Het is ook interessant voor bedrijven op bedrijventerreinen, waar de vraag van meerdere geïnteresseerde bedrijven kan worden gebundeld.

Deelnemers Initiatiefnemers: Amphia Ziekenhuis, Casema NV, Stichting Elisabeth Ziekenhuis en Stichting Revalidatiecentrum Breda. Huurders: De hogescholen KMA en NHTV, de Open Universiteit, de woningbouwcorporaties Cires en Wonen Breeburg voor hun eigen bedrijfslocaties.

Verantwoordelijke organisatie: BV Breedband Breda (www.breedbandbreda.nl). Huidige rol van de gemeente: De gemeente is initiële investeerder van € 5.000,-. Iedere initiële kandidaat heeft dit instapbedrag betaald. De gemeente is echter later uit het initiatief gestapt. Uiteindelijke rol van de gemeente: Clustering (bij elkaar brengen van bedrijven) en initiële investeerder. Opbouw van de waardeketen Passieve infrastructuur: Eigendom, onderhoud en beheer in handen van Casema. Actieve infrastructuur: Vrije keus: er volgt nog een sessie voor de partijen om te achterhalen wat ze willen: Casema laten belichten of zelf belichten. Toepassingen en diensten: Open (was een voorwaarde van het Ministerie).

Marktplaats voor dienstenleveranciers De instellingen en bedrijven kunnen ervoor kiezen om de vezels van de hoofdlocatie te laten verbinden met de door de BV gekozen co-locatie. Op de co-locatie kunnen providers hun diensten – Internet access en overige diensten – aanbieden aan meerdere geïnteresseerde afnemers.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Er is Europees aanbesteed voor de passieve laag. Indien er nieuwe toetreders komen zal opnieuw een aanbesteding gedaan moeten worden. Juridische inbedding: Breedband Breda BV is economisch eigenaar, Casema juridisch eigenaar. Toetredingscondities: Huurders betalen een klein gedeelte mee van de backbone (ze kopen zich dus wel in) maar ze worden klant van Casema. De diensten kunnen klanten zelf kiezen.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: De vier initiators (Amphia Ziekenhuis, Casema NV, Stichting Elisabeth Ziekenhuis en Stichting Revalidatiecentrum Breda) hebben de initiële investering

15

van € 2,5 miljoen voor het netwerk (70 km) opgebracht. Bij nieuwe toetreders delen deze vier partijen ook in de winst.

Tarieven: Eenmalige investering (/locatie) van € 22.500,-. Toetredingstermijn: 15 jaar.

Knelpunten Het Amphia ziekenhuis had haast en had een deadline voor een netwerkverbinding. Daarom was een customer-owned netwerk niet haalbaar. Nu is het netwerk dus carrier-owned.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Fastfiber is actief op de bedrijventerreinen Hoogeind en Moleneind. Status: Voorstellen liggen bij de gemeente. Planning: De gemeente wil in september 2005 een beslissing nemen.

Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: De stad maakt deel uit van stedelijk netwerk BrabantStad, regio West-Brabant en het Midden-Brabants ICT-overleg.

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Breda is via het netwerk van Breedband Breda BV verbonden met Oosterhout. Het Amphia ziekenhuis heeft daar een dependance. De Gemeente Oosterhout komt wellicht ook op het netwerk. Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Dertien gemeenten, waaronder Tilburg, hebben het Midden-Brabants ICT-overleg (MIBRI) gevormd om een gemeenschappelijke ICT-infrastructuur te realiseren. Breedbandverbindingen zijn daarvan onderdeel. Tevens is er een regionale aanpak van regio West Brabant: Expanding Visions gaat een kansenkaart maken. Enerzijds onderzoekt het bureau welke netwerken en operators er in de regio aanwezig zijn, anderzijds welke diensten de regio kan ontwikkelen op de gebieden zorg, toerisme en logistiek. De gemeenten die deelnemen in het project zijn Oosterhout, Breda, Moerdijk, Bergen op Zoom, Roosendaal, Ravensdonck-Veer en Etten Leur (dit zijn de gemeenten met grotere bedrijventerreinen).

16

Deurne Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

32.083 inwoners (2004)

Oppervlakte:


Overige kernen: Helenaveen, Liessel, Neerkant en Vlierden

Bron: wikipedia




Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: De gemeente Deurne maakt deel uit van het kaderwetgebied SRE. Deurne participeert in het SRE project. Status: Verkennend.

17

Eindhoven Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

208.573 inwoners (1 januari 2005)

Oppervlakte:

88,28 km2

Geografische ligging: Buurgemeenten: Son en Breugel, Nuenen, Gerwen en Nederwetten, Geldrop-Mierlo, Heeze-Leende, Valkenswaard, Waalre, Veldhoven, Oirschot en Best.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Is nu in aanleg.

Initiatieven FttI Introductie Een aantal organisaties in de regio Eindhoven heeft het initiatief genomen om hun behoefte aan breedbandige communicatie in de regio Eindhoven te bundelen en gezamenlijk in de markt te zetten. Zij deden dit onder de noemer Regionaal Breedband Consortium Zuidoost Brabant (RBC) onder penvoerderschap van de gemeente Eindhoven. Het Regionaal breedband consortium (RBC) is opgegaan in Breedband Regio Eindhoven (BRE). Het Kenniswijk initiatief heeft geleid tot een aantal ontwikkelingen, waarbij samen met de gemeente Eindhoven binnen Eindhoven wordt gekeken naar instituten die aangesloten willen worden op managed dark fiber. Doelstelling: Alle publieke en publiek-private instellingen aansluiten op glasvezel en het initiatief uitbreiden naar de hele regio ZO Brabant. Status: In Implementatie: er is groen licht en er wordt feitelijk uitvoering gegeven aan de plannen. Planning: Er worden nu 130 gebouwen aangesloten op managed dark fiber, waaronder de SRE gebouwen, het ROC en de TUE. Eerst was de aansluiting beperkt tot Eindhoven maar nu is er ook over de grenzen samenwerking met bijvoorbeeld ziekenhuizen. In september 2005 wordt het netwerk opgeleverd. Wie worden uiteindelijk aangesloten? Alle publieke instellingen en enkele publiek-private instellingen. Aantal aansluitingen: 23 organisaties, 70 tot 100 locaties.

18

Netwerkgegevens Type netwerk: In september 2005: Dark fiber. In een later stadium wordt het netwerk belicht. Snelheid: Er zijn geen beperkingen in snelheid. Locatie van het netwerk: 90% van het netwerk ligt door heel Eindhoven heen en bereikt tevens een aantal gebouwen buiten de gemeentegrenzen.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Customer-owned (de deelnemers zijn gezamenlijk eigenaar van het telecommunicatienetwerk). De gezamenlijke (ring)infrastructuur komt in eigendom van de Stichting Glaswijk die deze vervolgens aan de deelnemers van de beschikbaar stelt. Het netwerk wordt collectief gefinancierd door de deelnemers. Deelnemers Bedrijfsleven: (Semi)

Philips Research, FEI Electron Optics, NRE Netwerk, Simac ICT Nederland.

Overheid: Gemeente Geldrop-Mierlo, Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE), Catharina ziekenhuis, Maxima Medisch Centrum, Elkerliek ziekenhuis, St. Anna ziekenhuis, Geestelijke gezondheidszorg Eindhoven en De Kempen, Thuiszorg EindhovenKempenstreek, Woningstichting SWS, Woonstichting Hertog Hendrik van Lotharingen, Stichting Trudo, Woningcorporatie Domein, De Vitalis Zorg Groep, Technische Universiteit Eindhoven (TU/e), ROC Eindhoven, Loket W, Stedelijk College Eindhoven, Openbare Bibliotheek Eindhoven, en de Gemeente Eindhoven.

Verantwoordelijke organisatie: De Stichting Glaswijk is verantwoordelijk, De BV Regio Breedband Eindhoven voert uit. Huidige rol van de gemeente: Initiatiefnemer, launching customer en mede-eigenaar van het netwerk. Uiteindelijke rol van de gemeente: Launching customer en mede-eigenaar van het netwerk. Opbouw van de waardeketen: Passieve infrastructuur: Aangelegd door BAM. Actieve infrastructuur: Geregeld door de deelnemers zelf. Toepassingen en diensten: De BV Regio breedband Eindhoven en NRE nutsbedrijf zorgen voor de dienstverlening. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Nog niet bekend.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Er is een Europese aanbestedingsprocedure gevolgd. Juridische inbedding: Stichting Glaswijk (eigendom) en Breedband Regio Eindhoven BV (uitvoering). Toetredingscondities: Klanten worden aandeelhouder en kopen zich in. Gekozen is voor een juridische constructie, waarbij de deelnemers gezamenlijk een BV oprichten. Deze BV (‘Breedband Regio Eindhoven BV’) sluit het contract met de aannemer, verwerft het netwerk in eigendom en stelt dit beschikbaar aan de deelnemers op basis van een

19

gebruikersovereenkomst. De deelnemers verwerven naar rato van hun investering in de realisatie van het netwerk aandelen in de BV. De activiteiten van de BV worden door een managementcontract integraal uitbesteed.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: Elke organisatie betaalt de initiële investering uit eigen middelen. Dit kan door leningen, betalingen naar voren halen of het leggen van andere prioriteiten. Het BRE-initiatief gaat uit van gezamenlijke inkoop van onbelichte glasvezels tussen eigen locaties, waarbij de deelnemers gezamenlijk de investeringen dragen voor de gemeenschappelijke ringinfrastructuur. Deelnemers dragen, naar rato van het aantal vezelparen dat ze in de ring willen hebben, bij aan de aanlegkosten van de gemeenschappelijke infrastructuur. Naast de gemeenschappelijke kosten betalen organisaties voor hun eigen aansluitingen op de ring (de zogenaamde ‘aflopers’). De aansluitingen buiten Eindhoven (Geldrop, Veldhoven en Helmond) worden beschouwd als aflopers van de Eindhovense ring. De partijen die van deze afloper profiteren, delen de kosten hiervan. Dekking exploitatiekosten: De gebruikskosten worden naar rato berekend verdeelsleutels, omdat niet iedere partij even zwaar is aangesloten (qua aantal fibers).

met

Tarieven: Nieuwe toetreders betalen proportioneel mee aan de nu gemaakte aanloopinvesteringen. Dit betekent dat per nieuwe deelnemer de gemaakte aanloopinvestering van de (op dat moment) zittende deelnemers wordt verrekend. Toetredingstermijn: In principe 15 jaar maar in feite tot het moment dat deelnemers hun aandelen verkopen. Opzeggingstermijn: Geen.

Knelpunten

Het plan is traag van de grond gekomen door onbekendheid met de materie en de gedachte dat andere partijen een dergelijk netwerk wel zouden aanleggen. Dit is echter niet gebeurd. De Rijksoverheid legt geen infrastructuur aan en geeft geen richting. Uiteindelijk heeft de gemeente daarom besloten het zelf te gaan doen.

Vraagstimuleringsprocessen nemen jaren in beslag. Er is gewacht tot het ‘nu of nooit’ moment: iedereen was ervan doordrongen dat niemand het aan ging leggen.

Een project, waarbij ruim 20 organisaties betrokken zijn, kent een grote complexiteit. Het kost veel energie om de zaken afgestemd te houden en alle betrokken partijen adequaat te betrekken.

Een Europese aanbesteding is een complex en tijdrovend proces, dat met name veel technische en juridische deskundigheid vereist.

Bestaande aanbieders van infrastructuur hebben, buiten de aanbesteding om, deelnemers in het RBC met zeer aantrekkelijke aanbiedingen bestookt om het consortium te laten stranden.

Besluitvorming bij de verschillende deelnemers kent een grote variatie in procedures en doorlooptijd.

Op dit moment participeert alleen het voortgezet onderwijs (Stedelijk College). Het gekozen model gaat uit van een initiële upfront-investering, waarbij een beschikbaarheid van minimaal 15 jaar is gegarandeerd. Dit lijkt slecht te passen binnen de financiering van onderwijsinstellingen, die van OCW jaarbedragen voor ICT krijgen.

20

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Fastfiber is actief op bedrijventerreinen De Hurk, Esp, GDC en Kapelbeemd. Status: Het project voor De Hurk is medio november 2004 gestart. Een eerste gesprek met gemeente is gevoerd. Het plan sluit geheel aan bij visie en ontwikkelingen binnen Eindhoven. De gemeente gaat daarom akkoord met voorstel. Zij wil de kosten van het project voor haar rekening nemen en heeft het voorstel voorgelegd. Projecten op de terreinen GDC en Kapelbeemd: de gemeente gaat akkoord met het voorstel. Zij wil de kosten van het project voor haar rekening nemen en heeft het voorstel voorgelegd

Initiatieven FttH Introductie: FttH-last mile (via Ons Net Eindhoven). Doelstelling: Aansluiting Tongelre. Status: In implementatie: er is groen licht en er wordt feitelijk uitvoering gegeven aan de plannen. Er wordt nu gegraven in verschillende wijkdelen. Planning: In juli 2005 moeten alle 7.000 huizen in Tongelre zijn aangesloten. Wie worden uiteindelijk aangesloten? Particuliere huishoudens in Tongelre. Aantal aansluitingen: 7.000, waarvan 40% particuliere woningen en 60% woningen van woningbouwcorporaties.

Netwerkgegevens Type netwerk: Geactiveerd netwerk. Snelheid: 10 Mbps, 5 à 6 Mbps operationeel. Locatie van het netwerk: Tongelre.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Customer-owned: Ons Net beheert het telecommunicatienetwerk en biedt dit aan. De coöperatie Ons Net bestaat uit de gebruikers. Businessmodel: Het netwerk is in eigendom van de coöperatie Ons Net en dus van de gebruikers. De gebruikers zijn lid van de coöperatie. Verantwoordelijke organisatie: Ons Net Eindhoven is verantwoordelijk. Huidige rol van de gemeente: Ondersteunende rol. Uiteindelijke rol van de gemeente: Uiteindelijk zal de gemeente geen rol spelen. Opbouw van de waardeketen: Passieve infrastructuur: Aangelegd door Volker Stevin. Actieve infrastructuur: Actieve apparatuur wordt ingekocht door Ons Net. Toepassingen en diensten: Open netwerk. Onderhoud en beheer: In eigendom van de coöperatie. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Onbekend, er wordt gewerkt aan een EIX bij de TUE.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Er is een aanbestedingsprocedure gevolgd.

21

Juridische inbedding: Coöperatie Ons Net Eindhoven. Toetredingscondities: Gebruikers betalen €800,- entreegeld om aan te sluiten.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: De Minister van Economische Zaken heeft besloten dat de Gemeente Eindhoven, stadsdeel Tongelre gebruik kan maken van de Kenniswijk subsidieregeling. Elke bewoner binnen de bebouwde kom van het stadsdeel Tongelre en binnen het postcodegebied van Ons Net die de formulieren inlevert, komt in aanmerking voor de subsidie en kan worden aangesloten op het glasvezelnetwerk. Met de subsidie worden de aansluitkosten van €500,- geheel vergoed. Dekking exploitatiekosten: Mensen hebben €200,- betaald voor de exploitatie, dit bedrag is verdisconteerd in de €800,- subsidie. De overige €600,- is voor de aansluiting. Tarieven: Het eerste jaar is gratis: elke bewoner ontvangt €300,- subsidie om een jaar lang de snelle Internetverbinding (10 Mbit/s) te gebruiken. De subsidie wordt uitgekeerd aan Ons Net Tongelre. Er is momenteel een enorme concurrentie tussen aanbieders van (snel) Internet. Daarom heeft het pas zin om medio juni 2005 te onderhandelen met de provider over de nieuwe tarieven. De coöperatie is bezig met de ontwikkeling van een triple play pakket, hier moet nog een prijskaartje uit rollen. Toetredingstermijn: Het contract wordt automatisch na een jaar beëindigd. Na dat jaar loopt het contract af en moeten bewoners zelf contractverlenging aanvragen, wanneer zij gebruik willen blijven maken van de diensten van Ons Net. Opzeggingstermijn: Geen.

Knelpunten Het probleem van collectieve deelname: iedereen moet meedoen, als maar 10% mee doet schiet het niet op. Niemand nam echt het initiatief in Eindhoven.

Succesfactoren De woningcorporatie Nuenen nam het initiatief. Er is toen een coöperatie opgericht om de Nuenenaren te laten meedoen. Toen het in Nuenen lukte sloeg het succes over op Eindhoven. Samen met woningbouwcorporaties en woonbedrijf Tongelre lukt het nu ook in Eindhoven. De gebruikers van Ons Net worden mede-eigenaar van het netwerk. Ons Net is bovendien een coöperatieve vereniging zonder winstoogmerk.

Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: De gemeente Eindhoven maakt deel uit van het kaderwetgebied SRE en stedelijk netwerk BrabantStad.

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Met ziekenhuizen in Geldrop-Mierlo en met het gemeentehuis Geldrop. Stichting Glaswijk is eigenaar van dit het netwerk. Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel

22

De samenwerking vindt plaats binnen het SRE-verband. Hierin zijn 21 gemeenten verenigd. Het is de bedoeling dat het netwerk steeds verder wordt opgeschaald. Men is nu bezig met het aansluiten van de cityring in Veldhoven. Er worden gefaseerd modellen ontwikkeld om gemeenten te betrekken. Nog niet alle SRE gemeenten zijn overtuigd en vanuit SRE moet er nog veel ‘de profeet’ worden gespeeld. Om alle netwerken aan elkaar te knopen wordt nu nagedacht over het oprichten van de Eindhoven Internet Exchange. Samenwerking tussen/binnen sectoren om tot opschaling te komen Eduweb: Verbindende factor boven scholen. Het betreft hier het ontwikkelen van vehikels om breedbandtoepassingen te kunnen gebruiken. Scholen worden via vraagbundeling bijeen gebracht om aan te haken bij FttI of last-mile-initiatieven. De scholen functioneren nu nog als onafhankelijke instituten en zitten niet op één netwerk.

Slim graafwerk Dit wordt wel zo veel mogelijk geprobeerd maar het is erg moeilijk te realiseren, omdat niemand weet wat er in de straat ligt.

23

Etten-Leur Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

39.657 inwoners (2004)

Oppervlakte:


Overige kernen: Geen.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er zijn vijf publieke gebouwen gekoppeld met een glasvezelnetwerk dat in handen is van de gemeente: Stadskantoor, Zwembad, Gemeentelijke muziekschool, Brandweer en de Gemeentewerf.

Initiatieven FttI Introductie: Er is een initiatief om een cityring aan te leggen in de vorm van koppeling van gemeentelijke gebouwen. Doelstelling: Ring beschikbaar stellen voor alle publieke instellingen. Status: Exploitatie / in gebruik: voor de vijf betrokken gemeentelijke gebouwen. Voor de uitbreiding van de ring is het project nog niet gestart. Er loopt nu een onderzoek naar de mogelijke organisatievorm en eventueel verkoop van de ring. Planning: Voor de rest van het project is nog geen tijdsplanning gemaakt, omdat er nu geen druk vanuit de gemeente is.

Netwerkgegevens Type netwerk: Geactiveerd netwerk. Snelheid: Gigabit snelheden. Locatie: De ring ligt rond het stadskantoor met een straal van 500 meter. Aan de ene kant liggen de andere vier gebouwen, de andere zijde is leeg. Er ligt een uitloper naar het stadskantoor.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Customer-owned (deelnemers zijn gezamenlijk netwerkeigenaar). Businessmodel: Het netwerk is in collectief eigendom van de gemeentelijke diensten. Verantwoordelijke organisatie: Gemeente Etten-Leur.

24

Huidige rol van de gemeente: Initiatiefnemer, financier en eigenaar. Uiteindelijke rol van de gemeente: Mede-eigenaar. Opbouw van de waardeketen: Passieve infrastructuur: Aangelegd, onderhouden en beheerd door Getronics. Actieve infrastructuur: Doet de gemeente zelf. Toepassingen en diensten: Geen (gesloten net). Onderhoud en beheer: Getronics. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Geen.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Ja. Juridische inbedding: Nu niet, maar bij uitbreiding wordt het waarschijnlijk een stichting. Toetredingscondities: Dit kan nu niet. Er zijn nog geen ideeën over. Eerst moet de organisatiestructuur helder worden.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: Vanuit een ICT voorziening vanuit de gemeente zelf. Dekking exploitatiekosten: Vanuit de gemeente gedekt. Tarieven: De ICT-kosten worden gevat onder algemene voorzieningen. De kosten worden doorbelast op basis van daadwerkelijk gebruik van werkplekken en capaciteit.

Knelpunten Juridisch was het lastig om een graafvergunning te krijgen, omdat er net was gegraven.

Succesfactoren Kostenbesparing: er is meer verdiend dan er aan geld is geïnvesteerd. Een voorbeeld is dat het aantal telefooncentrales kon worden teruggebracht van vijf naar één. De voordelen zijn duidelijk aanwezig.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Bedrijventerrein Vosdonck via Fastfiber. Status: De gemeente heeft de opdracht aan Fastfiber gegeven

Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: Etten-Leur, Moerdijk, Roosendaal tot Bergen op Zoom en alles wat hier tussen ligt.

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Nog niet.

25

Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Etten-Leur wil dit wel heel graag. Er is een samenwerkingsverband West-Brabant van 11 gemeenten in oprichting om tot een gezamenlijk shared services center te komen. Hiervoor is glasvezelinfrastructuur nodig. Samenwerking tussen/binnen sectoren om tot opschaling te komen Er wordt gekeken of de cityring kan worden aangesloten op andere alternatieven, bijvoorbeeld van Fastfiber. De ring kan dan uitbreiden of eventueel worden overgedragen aan de eigenaren van een ander netwerk. De hele insteek van de glasring is geweest om rondom het centrum instellingen te verbinden. Kansen zijn er bijvoorbeeld voor politie en camerabewaking in het centrum.

Slim graafwerk Ten eerste is er overcapaciteit en ten tweede zijn er lege buizen in het traject aangelegd. Bij uitbreiding moet deze uitbreiding passen binnen de geplande graafwerkzaamheden, er mag dus niet zomaar gegraven worden.

26

Geldrop-Mierlo Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

37.680 inwoners (2004)

Oppervlakte:

31,39 km²

Geografische ligging: Buurgemeenten zijn: Nuenen, Gerwen en Nederwetten, Helmond, Someren, Heeze-Leende en Eindhoven.

Bron: wikipedia


Initiatieven FttI Introductie: Geldrop Mierlo is aandeelhouder van het BRE netwerk. Status: In implementatie. Planning: In september 2005 wordt het netwerk opgeleverd. Op dit moment staat de aansluiting van het gemeentehuis en ziekenhuis in Geldrop ingepland. Er is belangstelling vanuit andere publieke instellingen maar hierover wordt later besloten.

Netwerkgegevens Zie BRE Eindhoven.

Organisatorische opzet Zie BRE Eindhoven.

Juridische aspecten Zie BRE Eindhoven.

Financiële aspecten Zie BRE Eindhoven.


27

Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: De gemeente Geldrop-Mierlo maakt deel uit van het kaderwetgebied SRE. Geldrop Mierlo participeert in het BRE project.

28

Halderberge Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

29.679 inwoners (2004)

Oppervlakte:

75,04 km²

Overige kernen: Bosschenhoofd, Hoeven, Oud Gastel, Oudenbosch (gemeentehuis) en Stampersgat.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Vrijwel alle publieke gebouwen zijn afgestoten door liberalisering, behalve het gemeentehuis. In de kern van Oudenbosch ligt glasvezel en in Oud Gastel en Hoeve wil Essent glas gaan realiseren.



Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Via de eigen netwerken van Essent en CaiW.

29

Helmond Geo- en demografische kenmerken Aantal inwoners:

85.127 inwoners (2004)

Oppervlakte:


Overige kernen: Brouwhuis, Rijpelberg, Dierdonk, Mierlo-Hout, Stiphout, Brandevoort.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Een afgeschermd publiek glasvezelnet voor eigen communicatie dat alle gemeentelijke instellingen verbindt.

Initiatieven FttH Introductie: Het project is een aantal jaren geleden begonnen en loopt nu. De vraag is of de businesscase sluitend is te krijgen. Doelstelling: Alle huishoudens in de stad Helmond moeten worden aangesloten. Opschaling naar randgemeenten is in de toekomst wel de bedoeling maar daar ligt nu nog niet de focus. Status: Voorbereiding: er is een project en projectteam opgezet dat werkt aan een voorstel. Planning: Binnen 4 jaar moet iedereen aangesloten zijn. In 2005 moet duidelijk zijn hoe de aansluitingen georganiseerd en gerealiseerd moeten gaan worden.

Netwerkgegevens Type netwerk: Geactiveerd netwerk. Snelheid: Nog niet bekend. Locatie: Door de hele stad (later eventueel ook randgemeenten).

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Carrier-owned (een onderneming beheert het telecommunicatienetwerk en biedt dit aan). Businessmodel: Een open netwerk in handen van een netwerkexploitatiemaatschappij waarop aanbieders diensten kunnen aanbieden. Verantwoordelijke organisatie: Gemeente Helmond en twee commerciële partijen (welke partijen is vertrouwelijk) zijn verantwoordelijk. Huidige rol van de gemeente: Initiatiefnemer, aanjager/stimulator.

30

Uiteindelijke rol van de gemeente: Launching customer. Opbouw van de waardeketen: mededelingen gedaan.

Nog

in

onderhandeling.

Hierover

worden

nu

geen

Passieve infrastructuur: Aanvankelijk gerealiseerd door een partij, later wellicht door meerdere. Actieve infrastructuur: Meerdere partijen. Toepassingen en diensten: Open netwerk. Marktplaats voor dienstenleveranciers Nog onbekend.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Op dit moment niet. Juridische inbedding: Moet uit een nu lopend onderzoek blijken. Toetredingscondities: Partijen worden klant van de rechtsvorm/ carrier.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: Door de partijen die meedoen. Geen gemeentelijke investeringen. Dekking exploitatiekosten: Door gemeentelijke investering.

de

partijen

die

meedoen

en

klanten.

Er

is

geen

Tarieven: Maximaal wat een klant nu ook betaalt voor een triple play pakket.

Knelpunten Financieel is het project moeilijk rond te krijgen. Daarnaast is de weten regelgeving over de mogelijke rol van de gemeente onduidelijk. Ten slotte brengt een opschaalbaar model voor de hele stad risico’s met zich mee.

Succesfactoren Helmond is een compacte stad en er ligt nog geen ander glasvezelnetwerk.


Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: Helmond maakt deel uit van het kaderwetgebied SRE en het stedelijke netwerk BrabantStad.


Slim graafwerk Minimaal.

31

Heusden Aantal inwoners:

43.108 inwoners (1 januari 2004)

Oppervlakte:

78,73 km²

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Niet aanwezig.


Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Begin 2005 heeft de gemeente is het project gestart. De gemeente Heusden neemt deel in het project. Indien er genoeg animo is komt Fastfiber met een voorstel waar bedrijven voor kunnen tekenen. Status: In voorbereiding: er is een project en projectteam opgezet dat werkt aan een voorstel. Men is nu bezig met de inventarisatie van bedrijven die aangesloten willen worden. Planning: In 2005 moet de eerste schop de grond in. Wie worden uiteindelijk aangesloten? Vier bedrijventerreinen: Groene Woude, Meeuwaert, ’t Hoogt en Nieuwkuijk. Aantal aansluitingen: 60 bedrijven hebben interesse getoond.

Netwerkgegevens Type netwerk: Belicht netwerk. Snelheid: Onbeperkt.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Carrier-owned. Businessmodel: Het netwerk is in eigendom van een commerciële aanbieder die diensten verhuurt aan klanten. Verantwoordelijke organisatie: De projectorganisatie van Fastfiber (niet de BV dus). Huidige rol van de gemeente: Aanjager/stimulator, ondersteunende rol.

32

Uiteindelijke rol van de gemeente: Afhankelijk van hoe de zaken zich ontwikkelen, wellicht wordt de gemeente dienstenprovider. Opbouw van de waardeketen: Passieve infrastructuur: Onder leiding van Fastfiber. Actieve infrastructuur: Onder leiding van Fastfiber. Toepassingen en diensten: Open, reeds 45 verschillende dienstenaanbieders hebben zich aangemeld. Onderhoud en beheer: Fastfiber. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Ja, maar virtueel, niet fysiek.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Er is een onderhandse aanbesteding gedaan. Juridische inbedding: Dit moet uit het project naar voren komen, is nu nog niet duidelijk. Toetredingscondities: Dit moet uit het project naar voren komen, is nu nog niet duidelijk.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: Onder de paraplu van Fastfiber. De BV heeft een aantal externe financiers die de aanleg betalen. De bedrijven op de bedrijventerreinen betalen niet. Dekking exploitatiekosten: Waarschijnlijk ook vanuit Fastfiber BV maar dit is nog onduidelijk. Men zit nu in de fase om dat te verduidelijken.

Succesfactoren De begeleider vanuit Fastfiber had veel ervaring in Tilburg opgedaan, hetgeen als een succesfactor beschouwd kan worden.


Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel De gemeenten Loon op Zand, Waalwijk en Heusden hebben een intergemeentelijke sociale dienst in Waalwijk. Hier gaat wel datacommunicatie naar toe.

Slim graafwerk Er zijn op bedrijventerrein ’t Hoogt lege buizen neergelegd maar er wordt geen gericht beleid gevoerd.

33

Moerdijk Aantal inwoners:

36.775 inwoners (2004)

Oppervlakte:

180 km2

Overige kernen: Zevenbergen.

Fijnaart,

Heijningen,

Klundert,

Standdaarbuiten,

Willemstad

en

Bron: wikipedia


Initiatieven FttI Er zijn geen initiatieven vanuit de gemeente. De gemeente laat dit over aan private carriers als KPN en Essent. Er zijn wel publieke gebouwen aangesloten bij deze carriers. Essent is nu bezig met de uitrol van 4 Mbps breedband over kabel. De meeste bedrijven hebben ADSL van KPN.


Initiatieven FttH Geen.

34

Nuenen Aantal inwoners:

23.367 inwoners (2004)

Oppervlakte:


Overige kernen: Eeneind, Gerwen, Nederwetten, Nuenen (gemeentehuis), Olen, Opwetten en Stad van Gerwen.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Ons Net Nuenen.

Initiatieven FttH Introductie: In december 2003 werd aan Nuenen de kenniswijk status verleend. Het resultaat daarvan is de uitrol van een breedbandnetwerk in drie maanden tijd met een penetratiegraad van 97% waarbij ruim 7.500 woningen in vooraf bepaalde postcodegebieden aangesloten zijn. Doelstelling: De doelstelling van de initiatiefnemers en de Gemeente Nuenen c.a. is om heel de gemeente, dus inclusief de kerkdorpen, aan te sluiten op de glasvezelkabel. Status: Exploitatie/ in gebruik: de eerste gebruikers maken feitelijk al gebruik van diensten. Planning: 1 juni 2005 start de aansluiting van bedrijven. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: 7.500 huishoudens. Aantal uiteindelijke instellingen en aansluitingen: Ook bedrijven.

Netwerkgegevens Type netwerk: Geactiveerd netwerk. Snelheid: 1 Gbps ingekocht maar er wordt nu maar 400 Mbps per dag gebruikt. De rest zal gebruikt worden voor nieuwe aansluitingen, bijvoorbeeld bedrijven. Locatie van het netwerk: Door de hele dorpskern van Nuenen (bebouwde kom), drie bedrijventerreinen.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Customer-owned (de deelnemers zijn gezamenlijk eigenaar van het telecommunicatienetwerk). Businessmodel: In Nuenen wordt het aangesloten leden lid zijn van Ons Net.

coöperatieve

model

gehanteerd,

waarbij

de

35

Verantwoordelijke organisatie: De coöperatieve vereniging Ons Net koopt aandelen van de netwerkexploitatiemaatschappij Nuenen BV (NEM). De NEM is investeerder en eigenaar van het netwerk. De inwoners hebben aandelen bij de NEM en dus zeggenschap. Huidige rol van de gemeente: Aanjager/stimulator, ondersteunende rol maar geen financier. Uiteindelijke rol van de gemeente: Klant. Opbouw van de waardeketen Passieve infrastructuur: Volker Stevin Telecom is de aannemer, NEM is eigenaar. Actieve infrastructuur: NEM BV. Toepassingen en diensten: Welke diensten worden aangeboden wordt bepaald door Ons Net. De leden van Ons Net hebben inspraak in de keuze van diensten en leveranciers. Onderhoud en beheer: Volker Stevin Telecom. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Nog niet maar komt er wel op 1 jan 2006 (virtueel).

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Er is niet aanbesteed. juridische inbedding: Vereniging Ons Net en NEM BV. Toetredingscondities: Klanten worden lid van Ons Net en kopen aandelen van de NEM.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: De initiatiefnemers hebben particuliere investeerders bereid gevonden om in Ons Net te investeren. Het kapitaal dat zo is bijeengebracht, maakt het mogelijk circa 7.500 woningen in de dorpskern van Nuenen aan te sluiten. Naar bedrijventerreinen liggen al lege buizen. De aflopers worden betaald door NEM. Dekking exploitatiekosten: Kenniswijk subsidieregeling. Met de subsidie worden de aansluitkosten van €500,- geheel vergoed. Elke bewoner ontvangt daarnaast €300,- subsidie om een jaar lang de snelle Internet verbinding (10 Mbps) te gebruiken. Met de gemeente is afgesproken dat als de exploitatie van het netwerk positieve resultaten laat zien, die bedragen bestemd worden om de leningen van de investeerders af te lossen en om de aanleg te bekostigen van de aansluitingen in de kerkdorpen. Tarieven: Eenmalige investering (/locatie) €800,- voor lidmaatschap van Ons Net. Nieuwe gebruikers die buiten de subsidieregeling vallen moeten dit eenmalig betalen. Voor dit bedrag krijgen klanten een jaar gratis Internet (vgl. UPC rekent €50,- per maand), daarna worden marktconforme prijzen in rekening gebracht (bijv. €9,50 voor telefonie). De uiteindelijke kosten voor telefonie, radio/tv en aanvullende diensten worden bepaald door het aantal leden. Opzeggingstermijn: Een maand opzegtermijn. Het contract van eindgebruikers wordt automatisch na één jaar beëindigd, zonder opzegtermijn. Na dat jaar loopt het contract af en moeten gebruikers zelf contractverlenging aanvragen als zij gebruik willen blijven maken van de diensten van Ons Net.

Knelpunten De vraag speelde of een woningbouwcorporatie wel mag investeren in een netwerk. De NEM heeft een brief van VROM waarin toestemming is gegeven. Daarnaast waren er problemen

36

met huidige marktpartijen die het niet eens waren met de uitrol.

Succesfactoren De gebruikers van Ons Net worden mede-eigenaar van het netwerk. Ons Net is bovendien een coöperatieve vereniging zonder winstoogmerk. Nuenen is een gemeente met een hoge samenwerkingsgraad en de overheid stond er 100% achter. Ook de goede PR en de ‘worst’ van gratis Internet en lokaal telefoonverkeer heeft bijgedragen aan het succes. 50 à 60% van het belverkeer vindt plaats binnen het dorp, waardoor gratis bellen binnen Nuenen een ‘unique selling point’ is. Ten slotte heeft het aanbod van lokale diensten, zoals nieuws en sport en promotie vanuit de gebruikers zelf bijgedragen.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Aansluiting van bedrijven op Ons Net Nuenen. Status: In voorbereiding. Planning: 1 juni 2005 start de aansluiting van bedrijven op het netwerk van Ons Net Doelstelling: Drie bedrijventerreinen aansluiten op Ons Net.

Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: Uitbreiden van Ons Net om heel de gemeente, dus inclusief de kerkdorpen, aan te sluiten op de glasvezelkabel.

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Er is een glasvezelverbinding met Eindhoven. Dit is een glasvezelnet met 48 vezelparen (er worden maar vier gebruikt) in eigendom van Ons Net. Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Er is toegezegd om een voorlichtingsdag te houden over de uitrol van glasvezel voor de randgemeenten van Eindhoven. De gemeenten moeten er wel zelf voor kiezen.

Samenwerking tussen/binnen sectoren om tot opschaling te komen Alle scholen binnen Nuenen zijn verbonden. Er wordt gewerkt aan het koppelen van Nuenen aan de ziekenhuizen in Eindhoven, Geldrop en wellicht Helmond. Er liggen op dit gebied kansen voor bibliotheken. Ook is men druk met de dienstenontwikkeling binnen zorg en onderwijs samen met Philips. Het betreft diensten voor de huisarts, thuiszorg en ziekenhuiszorg aan huis.

Slim graafwerk Wanneer er straten opengaan worden er lege buizen gelegd door de NEM.

37

Oosterhout Aantal inwoners:

52.928 inwoners (2005)

Oppervlakte:

73 km² (waarvan 1,14 km² water)

Overige kernen: Baarschot, Den Hout, Dorst, Eind van den Hout, Groenendijk, Heikant, Heistraat, Hespelaar, Oosteind, Seters, Steelhoven, Steenoven, Ter Aalst, Vijfhuizen en Vrachelen.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Een aantal jaren geleden is er door REWIN een onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden voor het ontsluiten van publieke gebouwen. Er is geen gemeentelijk netwerk, daar is men nu mee bezig. De instellingen worden nu hoofdzakelijk door KPN aangesloten.

Initiatieven FttI Introductie: De koppeling van de ziekenhuizen van Eindhoven, Breda, Tilburg en Oosterhout. Ook publieke gebouwen kunnen aansluiten. Het initiatief is genomen door een particulier die ervaring had in Eindhoven. Hij kon echter de financiering niet rond krijgen voor de verbinding Breda-Oosterhout. Omdat er al veel glas lag op dit traject van Casema, konden de graafkosten naar beneden gebracht worden en is het initiatief overgedragen aan Casema. Doelstelling: Aansluiten van 1) ziekenhuizen, verzorgingstehuis, 2) woningbouwstichting en 3) gemeentehuis. En andere publieke gebouwen. De scholen zijn afgehaakt wegens uitblijven van subsidie. Status: In Implementatie, het netwerk ligt deels in de grond. In Breda moet nog 30 km worden gegraven. De offerte voor een aansluiting op dit netwerk voor het gemeentehuis loopt nog. Planning: Over een half jaar moet het rond zijn. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: Nog geen. Aantal uiteindelijke instellingen en aansluitingen (streefwaarde): 6 à 7 in Oosterhout.

Netwerkgegevens Type netwerk: Geactiveerd netwerk. Snelheid: Gigabit netwerk. Locatie van het netwerk: Noord-Zuid.

38

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Carrier-owned (Casema beheert en biedt het telecommunicatienetwerk aan). Businessmodel: Het netwerk is in eigendom van Casema. Casema verhuurt diensten aan gebundelde klanten. Verantwoordelijke organisatie: Casema. Huidige rol van de gemeente: Klant. Uiteindelijke rol van de gemeente: Klant. Opbouw van de waardeketen Passieve infrastructuur: Casema. Actieve infrastructuur: Casema. Toepassingen en diensten: intern LAN. Onderhoud en beheer: Casema. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Niet aanwezig.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Ja, er zijn diverse aannemers langs geweest. Juridische inbedding: niet van toepassing: Casema biedt diensten aan. Toetredingscondities: Partijen worden klant van Casema.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: De kosten zijn verdeeld over de deelnemers. Zij regelen het zelf. In Oosterhout komt dit geld uit een ideeënpot voor intergemeentelijk ICT beleid. Tarieven: De tarieven zijn nog niet duidelijk, aangezien de gemeente nu nog in de offertefase zit.

Knelpunten Het bij elkaar brengen van de deelnemers, maar hiervoor is Casema dus ingeschakeld.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Er loopt een onderzoek vanuit de gemeente naar interesse van bedrijven op bedrijventerreinen voor glasvezel om de beveiliging/ bewaking te verbeteren. Mocht er interesse zijn, dan volgt een aanbesteding.

Initiatieven FttH Introductie: In Vragle 3 (Vlindervallei) zijn door Trilink lege buizen gelegd naar 700 woningen.

Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Introductie: De koppeling van de ziekenhuizen van Eindhoven, Breda, Tilburg en Oosterhout.

39

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Oosterhout wordt nu met Breda verbonden. Er zijn geen interlokale gemeentelijke netten, wel netten van carriers (glasvezel van Casema). Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Samenwerking vindt niet plaats, er is wel informatie-uitwisseling. Samenwerking tussen/binnen sectoren om tot opschaling te komen Koppeling van de ziekenhuizen van Eindhoven, Breda, Tilburg en Oosterhout.

Slim graafwerk Met vaste partijen worden afspraken gemaakt. Elk half jaar worden de gemeentelijke projecten doorgenomen en wordt getoetst of er interesse is bij de partijen om infrastructuur mee te leggen in de geplande tracés.

40

Oss Aantal inwoners:

76.307, waarvan 57.000 in de kern Oss, 4.500 bedrijven (1 januari 2004)

Overige kernen: Berghem - Megen - Haren - Macharen – Ravenstein

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er ligt wel glas maar geïnterviewde weet niet of dit in gemeentelijke handen is. Er is wel een aantal bedrijven aangesloten op glasvezel. Organon heeft een glasvezelaansluiting. Een aantal bedrijven kan hier gebruik van maken. Het bedrijventerrein waar Organon zit is dus waarschijnlijk verglaasd.

Initiatieven FttI Er zijn geen initiatieven. Oss beschouwt dit als de rol van de markt.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Het project is medio november 2004 opgestart. Er is een studie aan de gang onder ondernemers uit Oss of er belangstelling is voor een glasvezelaansluiting. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Fastfiber. Doelstelling: Bedrijven aansluiten op glasvezel. Status: De voorstudie wordt nu uitgevoerd. De financiering van deze studie komt voor 50% van de provincie, voor 25% van de gemeente (€12.500,-) en voor 25% van de ondernemersvereniging.



Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Hiervan is geen sprake. Er is nog geen vraag vanuit scholen, ziekenhuizen, etc. gekomen.

41

Roosendaal Aantal inwoners:

77.739

Oppervlakte:

107,21 km² (waarvan 0,61 km² water) (Stand 1 januari 2005).

Overige kernen: Heerle, Moerstraten, Nispen, Wouw en Wouwse Plantage.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er zijn vijf gemeentelijke gebouwen die met glasvezel met elkaar verbonden zijn als verlenging van het eigen LAN netwerk.

Initiatieven FttI Introductie: Verbinding van de ziekenhuizen Sint Fransiscus in Roosendaal en Sint Lievens in Bergen op Zoom middels glasvezel. Deze ziekenhuizen willen met elkaar verbonden worden met breedband. Onderzoek waaraan de gemeente tevens deelneemt om te kijken of ook de gemeenten verbonden kunnen worden, vindt momenteel plaats. Status: De opdracht voor een inventariserende studie is gegeven aan Dialogic. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: Geen. Aantal uiteindelijke instellingen en aansluitingen: Nog onbekend.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Op een nieuw industrieterrein is breedband gerealiseerd onder parkmanagement. Elk bedrijf betaalt hieraan mee doordat de kosten van de glasverbinding verdisconteerd zijn in de grondprijs. Het industrieterrein is in handen van een publiek-private BV waarin o.a. de gemeente en Heijmans participeren. Hoe het eigendom van de glasvezel geregeld is, is de geïnterviewde niet bekend. De eerste stukken grond zijn net verkocht, er staan nog geen gebouwen op het terrein. Daarnaast heeft Fastfiber heeft plannen geïnitieerd op bedrijventerreinen Majoppeveld en Borchwerf. Status: In september volgen besprekingen in het kader van het Fastfiber project.


42


Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Er liggen hier kansen voor samenwerking tussen gemeenten en openbare instellingen, regionale milieudiensten en hulpdiensten zoals de brandweer. Er zou veel gewonnen kunnen worden door glasvezel (i.e. een goede verbinding tegen redelijke kosten) op het gebied van gegevensuitwisseling, vergaderen (videoconferencing) en inzicht in elkaars gegevens. Samenwerking tussen/binnen sectoren om tot opschaling te komen Alleen de studie naar de verbinding van de ziekenhuizen.

43

’s-Hertogenbosch Aantal inwoners:

134.005 (per 1 januari 2005)

Overige kernen: Bokhoven, Deuteren, Empel, Engelen, Kruisstraat, Meerwijk, Orthen, Rosmalen, Maliskamp.

's-Hertogenbosch,

Hintham,

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er ligt een eigen gemeentelijk glasvezelnetwerk dat 19 gemeentelijke instellingen verbindt. Dit netwerk fungeert als intranet. Er is sprake van overcapaciteit, dus het netwerk kan nog even mee. Het netwerk is 60 km lang.

Initiatieven FttI Introductie: Bosch net, koppeling van non-profit instellingen. Doelstelling: Zoveel mogelijk non-profit instellingen koppelen via een inkooporganisatie. Model is vergelijkbaar met Tilburg en Eindhoven. Status: Voorbereiding, er is een project en projectteam opgezet dat werkt aan een voorstel. Planning: Eind 2005 zal de aanbesteding plaatshebben. In 2006 is de aanleg en ingebruikname van het netwerk gepland. De uitrol is afhankelijk van het tempo van de aanbesteding. In de loop van het project zal gekeken worden of het publieke netwerk in Bosch net kan worden ingebracht, eventueel door overdracht aan de inkoopcombinatie. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: Nog geen. Op dit moment bevindt het project zich in de wervingsfase binnen de sectoren wonen, cultuur, zorg en onderwijs. Aantal uiteindelijke instellingen en aansluitingen: Alle publieke instellingen, dit zijn er circa 75, waarvan meer dan 50 in de sector onderwijs, 10 in de sector cultuur en ontspanning, en 15 in overige sectoren. Niet publieke deelnemers mogen ook aanhaken.

Netwerkgegevens Nog onbekend. Locatie van het netwerk: Waarschijnlijk stadsbreed.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Waarschijnlijk een open aanbesteding. Zowel customer- als carrierowned mogelijkheden worden nog verkend. Businessmodel: Is nog helemaal open.

44

Verantwoordelijke organisatie: Gemeente Den Bosch. Huidige rol van de gemeente: Initiatiefnemer, aanjager/stimulator, projectleider. Uiteindelijke rol van de gemeente: Nog niet bekend, de gemeente kan er helemaal uitstappen maar ook de rol van launching customer innemen. Eerst wordt een kosten/baten afweging gemaakt waaruit moet blijken of participatie wel zinvol is voor de gemeente. Opbouw van de waardeketen: Nog niet aan de orde. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Nog niet aan de orde.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Er zal worden aanbesteed. Juridische inbedding: Nog niet aan de orde. Toetredingscondities: Nog niet aan de orde.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: De initiële investering moet worden opgebracht door de betrokken marktpartijen, tesamen met subsidie van EZ van €250.000,-. Dekking exploitatiekosten: De exploitatiekosten moeten worden gedekt door de gebruikers. Tarieven: Nog nader te bepalen.

Knelpunten Glasvezel is in Den Bosch, ten opzichte van andere Brabantse steden pas laat op de agenda gekomen. Er is geen academisch ziekenhuis (dit kan juist een versnellende factor). Er is eerst voor een Vinex-wijk een FttH initiatief doorgerekend, dat niet haalbaar bleek. Daarna is de focus verschoven naar nieuwe bedrijventerreinen (aanleg op bestaande terreinen bleek ook niet rendabel). Pas in derde instantie is men zich gaan richten op de non-profit instellingen.




Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Marktpartijen hebben van alles liggen langs de A2. De backbone netwerken zijn van glasvezel. Daarnaast liggen er coax netwerken van Essent.

45

Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Er is samenwerking met Tilburg om van hun businessmodel te leren. Het einddoel is om Tilburg, Eindhoven en Den Bosch te koppelen. Den Bosch kan bijvoorbeeld beginnen waar het netwerk van Tilburg ophoudt, dit is maar een korte verbinding. Een netwerk tussen de grote vijf Brabantse gemeenten (B5) zou heel interessant zijn om vervolgens in te haken op de Kenniswijk ervaring om de dienstenontwikkeling op groter volume te kunnen testen. Samenwerking tussen/binnen sectoren om tot opschaling te komen Binnen Den Bosch bestaat samenwerking tussen de afdelingen EZ, wonen, cultuur, welzijn, onderwijs en zorg. Niet gericht tussen verschillende steden binnen sectoren. Dit kan wel voorkomen bij regionale partijen, zoals het middelbaar onderwijs. In BIT en Bosch net zitten overlappende partijen. Kansen liggen op dit vlak met name in het stimuleren van dienstenontwikkeling op grotere schaal.

Slim graafwerk Op nieuwe bedrijventerreinen worden door marktpartijen lege mantelbuizen geplaatst als onderdeel van gebiedsmanagement. Dit wordt door de gemeente gestimuleerd.

46

Tilburg Aantal inwoners:

198.772 (2005)

Oppervlakte:

118,88 km². Wateroppervlak: 1,48 km²

Overige kernen: Berkel-Enschot, Udenhout.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Sinds februari 2004 is het netwerk van BIT in gebruik.

Initiatieven FttI Introductie: Op 1 april 2003 wordt de Stichting Breedband Inkoopcombinatie Tilburg opgericht. Deze ontstaat door het bundelen van de vraag naar breedbandvoorzieningen van 11 instellingen uit de sectoren cultuur, onderwijs, overheid, woningbouw en zorg. Begin 2004 is het netwerk opgeleverd. Er zijn in de eerste instantie 110 locaties ontsloten uit de sectoren zorg (CZ, verzorgingstehuis en ziekenhuizen), onderwijs (ROC en VO), wonen (woningbouwcorporatie), cultuur (bibliotheek) en gemeente (gemeentehuizen). Status: Het netwerk is in gebruik. Planning: In juli 2005 start de aansluiting van bedrijven. Er worden nu ook al bedrijven aangesloten die interesse hebben. In 2007 zullen appartementen worden aangesloten. Doelstelling: Glasvezel in Tilburg. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: 130 locaties en 14 instellingen, twee partijen hebben toegezegd en twee hebben half toegezegd. Aantal uiteindelijke instellingen en aansluitingen: Eerst sociaal maatschappelijke overheidsinstellingen, daarna ook grote en kleinere bedrijven en bedrijventerreinen in de stad. Over 1,5 tot 2 jaar ook appartementen.

Netwerkgegevens Type netwerk: Stichting BIT levert alleen managed dark fiber, Stichting TOWN zorgt ook voor de andere drie lagen. Snelheid: Per locatie is in principe een onbeperkte symmetrische snelheid verkrijgbaar.

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Customer-owned (de deelnemers zijn gezamenlijk eigenaar van het telecommunicatienetwerk).

47

Deelnemers

Gemeente Tilburg: alle stadskantoren.

Woningbouwcorporatie Wonen Breburg, v/h Wonen Midden-Brabant.

Stichting Educatie en Beroepsonderwijs (S.E.B.) voor VMBO en ROC.

Vereniging Ons Middelbaar Onderwijs (O.M.O.) voor scholen voortgezet onderwijs.

Twee Steden ziekenhuis.

St. Elisabeth ziekenhuis.

Dr. Bernard Verbeeten Instituut.

Stichting de Wever, instellingen voor verzorging, verpleging en reactivering.

Openbare Bibliotheek Tilburg, afgekort O.B.T.

CZ Groep (CZ).

Universiteit van Tilburg als PoP voor Internetacces.

Koning Willem II college.

Beatrix college.

Verantwoordelijke organisatie: Stichting TOWN is verantwoordelijk projectleider. Huidige rol van de gemeente: Deelnemer met 24 locaties aangesloten en financier. De gemeente heeft samen met de provincie subsidie verschaft voor de projectleiding. Uiteindelijke rol van de gemeente: Deelnemer. Opbouw van de waardeketen: Passieve infrastructuur: Nakab. Actieve infrastructuur: doen deelnemers zelf. Toepassingen en diensten: TOWN biedt diensten aan, maar tevens open voor iedere aanbieder. Onderhoud en beheer: Nakab. Marktplaats voor dienstenleveranciers: Er is een marktplaats. Alle vezels komen uit op de Universiteit van Tilburg. Daar zijn allerlei providers aanwezig. De keuze voor een dienstenprovider ligt bij de klant.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Er is een Europese aanbesteding gedaan, ook voor de actieve componenten en diensten. Juridische inbedding: Stichting BIT is eigenaar van het netwerk. Stichting TOWN is projectleider en voor deze functie ingehuurd door BIT. Toetredingscondities: Er zijn twee opties. Ten eerste kan men toetreden als deelnemer. Deelnemers hebben tevens medezeggenschap over het netwerk. Na 15 jaar wordt elke deelnemer tevens mede-eigenaar van het netwerk. De initiërende partijen zijn nu deelnemer. Daarnaast kan men ervoor kiezen om huurder te worden. Men huurt de lijn dan voor een periode van doorgaans 15 jaar (maar dat mag ook korter).

Financiële aspecten Financiering initiële investering: De initiële investering in opgebracht door de inbreng van de deelnemers. Op basis van drie criteria is vastgesteld welk bedrag een deelnemer moet betalen. De eerste €3,3 miljoen die de Stichting nodig had om het netwerk aan te leggen is

48

bijeengebracht door deelnemers. Dit geld is in de stichting BIT gestopt. De deelnemers hebben een gebruikersovereenkomst voor 15 jaar afgesloten met BIT. Na deze 15 jaar zijn de deelnemers mede-eigenaar van het netwerk. Dekking exploitatiekosten: Alleen onderhouds- en beheerkosten van €30.000 per jaar. Deze worden naar rato van gebruik verdeeld over de deelnemers. Tarieven: Eenmalige investering (/locatie) €18.750,- per locatie. Hiervoor krijgt men een gebruikersrecht voor 15 jaar. Het bedrag wordt op deze wijze in 15 jaar terugbetaald. Toetredingstermijn: Is er niet maar het gebruikersrecht is voor 15 jaar. Opzeggingstermijn: Per einde contractstermijn: als je het niet wilt, moet je niet deelnemen.

Knelpunten Het enige probleem was dat het zo snel moest. Het netwerk is in heel korte tijd aangelegd. Iedereen moest dan goed bij de les blijven.

Succesfactoren Dat potentiële deelnemers zijn tot op het laatste moment, dus tot aan het moment dat alle zekerheid er is, vrijgelaten om wel of niet deel te nemen. Ze hoeven het niet lange tijd vooraf aan te geven.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Het Laar, Kraaiven en Vossenberg bedrijventerreinen worden verglaasd door Fastfiber. Status Het Laar is operationeel. Bij het project Kraaiven zijn de gegevens van de betrokken partijen binnen. Er is een quick-scan gemaakt om de haalbaarheid te achterhalen. Het project Vossenberg is opgestart. De bedrijven worden aan het einde van augustus geïnformeerd over het project.

Initiatieven FttH Introductie: Over 1,5 tot 2 jaar (2007) worden ook appartementen aangesloten op het BIT netwerk.

Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven In een samenwerkingsverband van 13 steden in midden Brabant, onder de naam MIBRI wordt getracht een glasvezelnetwerk aan te leggen tussen deze steden. Er vindt nu een inventarisatie plaats of het haalbaar is om de 13 steden te laten samenwerken door middel van glasvezel. Hierbij zullen ook stukjes van het BIT netwerk gebruikt worden als die binnen het tracé vallen. Het betreft onder meer de volgende gemeenten: Goirle, Oisterwijk, Hilvarenbeek, Baarle Nassau, Waalwijk, Oosterhout, Dongen, Kaatsheuvel en Loon op Zand. Tilburg maakt daarnaast deel uit van stedelijk netwerk BrabantStad. Doelstelling van dit verband is om verbindingen tussen gemeenten door middel van vraagbundeling goedkoper te maken.

49

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Het BIT netwerk heeft aflopers in Goirle en Oisterwijk. Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel In het MIBRI verband. Samenwerking tussen/binnen sectoren om tot opschaling te komen Met ziekenhuisdependances in Waalwijk en met scholen (ROC) liggen connecties via glasvezel. Kansen liggen hier nog voor de geestelijke gezondheidszorg in Dongen en met woningbouw van Tilburg en Breda.

Slim graafwerk Er is een strakke coördinatie vanuit de gemeente en er vindt coördinatie overleg plaats over de aanleg van leidingen.

50

Uden Aantal inwoners:

40.125 inwoners (2004)

Oppervlakte:

67,50 km²

Overige kernen: Odiliapeel en Volkel.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er ligt een beperkte hoofdstructuur aan de kant van de bedrijventerreinen, verder niet. Het netwerk van CAI is verglaasd.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Revitaliseringsproject bedrijventerreinen. De gemeente heeft mantelbuizen aangelegd op een bedrijventerrein voor toekomstige glasvezelverbindingen. Status: Onderzoeksfase, de stichting beheer Bedrijventerreinen Uden (SBBU) voert op dit moment een onderzoek uit naar initiatieven voor daadwerkelijke aanleg van de glasvezels. Het initiatief voor aanleg moet vanuit de markt komen, de gemeente wil een puur ondersteunende rol spelen. Eén van de onderzoeken van het SBBU is ook gericht op camerabeveiliging in het centrum. Hiervoor zou ook glas moeten komen maar dit bevindt zich puur in de ideeënfase. Planning: Eind mei 2005 vindt besluitvorming plaats over de daadwerkelijke aanleg van glasvezel. Doelstelling: Bedrijven aansluiten. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: Geen.

Netwerkgegevens Nog niet bekend.

Organisatorische opzet Nog niet bekend. Huidige rol van de gemeente: Initiatiefnemer (voor mantelbuizen) en financier (voor mantelbuizen. Uiteindelijke rol van de gemeente: Nog niet bekend.

51





Slim graafwerk Hier wordt in ieder geval naar gestreefd, maar in de praktijk is dit lastig te realiseren. Er is een samenwerkingsverband tussen RWGas, het waterbedrijf en Essent over gezamenlijke graafwerkzaamheden.

52

Valkenswaard Aantal inwoners:

31.091 inwoners (2004)

Oppervlakte:


Overige kernen: Borkel en Schaft en Dommelen.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Niet aanwezig. De SRE gaf weinig toegevoegde waarde en het vraagstuk is doorgeschoven naar de afdeling EZ.

Initiatieven FttI Introductie: In SRE verband vindt er overleg plaats. In opdracht van de SRE inventariseert M&I Partners binnen de gemeente of de gemeente aan wil sluiten op het netwerk in Eindhoven. Er ligt een vragenlijst bij de gemeente. Als deze is ingevuld volgt er een masterplan en een prijskaartje. De gemeente zal dan beslissen of zij wel of niet aansluit bij het SRE initiatief. Doelstelling: Valkenswaard aansluiten op de glasring van Eindhoven. Status: Initiatiefase, probleem wordt onderkend maar nog geen projectteam. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: Geen. Aantal uiteindelijke instellingen en aansluitingen: Nog onbekend.

Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Aansluiting van bedrijventerrein Uden, Loopkant-Liessent en Goorkens. Status: Er is een bespreking geweest met de gemeente. Men heeft een intentieovereenkomst gesloten met KPN om in gezamenlijkheid het terrein te ontwikkelen. Beiden brengen een deel van de infrastructuur in. Planning: De samenwerking staat onder druk. Op 12 oktober 2005 valt de beslissing.


Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Valkenswaard maakt deel uit van het kaderwet gebied SRE.

53

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Binnen het SRE project.

Slim graafwerk Daar is men wel mee bezig. De gemeente gaat nu rekening houden met de uitkomsten van het M&I onderzoek.

54

Veghel Aantal inwoners:

36.807

Overige kernen: Veghel (24.000 inwoners) en Erp (5.000 inwoners), Zijtaart, Eerde, Mariaheide, Boerdonk en Keldonk en de buurtschap De Laren.

Bron: wikipedia

Huidig breedbandnetwerk Er is geen gemeentelijk netwerk, wel hebben Essent en KPN glasvezels liggen.


Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Revitalisering van bedrijventerreinen in Veghel. Op dit moment ligt er glasvezel van Essent op de bedrijventerreinen maar de betrokken bedrijven vinden dit te duur. Er is gebleken dat middels gezamenlijke inkoop en het in eigen hand nemen van een netwerk kosten bespaard kunnen worden op communicatie infrastructuur. Status: Voorbereiding, er is een project en een projectmanager aangesteld. Men zit in een voortraject voor de vraagbundeling. De opdracht gaat nu bijna uit naar de manager die de vraagbundeling moet gaan organiseren. Bij voldoende vraag gaat het project door. Tevens is er vanuit de gemeente een stuurgroep die het proces begeleidt. Planning: Eind 2005/ begin 2006 moeten de kabels de grond in gaan (mits er een ‘go’ komt voor het project). Over planning van de overige vier terreinen is nog niet nagedacht. In het projectplan staat wel dat deze terreinen ook verglaasd gaan worden maar hoe en wanneer is nog niet besproken. Doelstelling: Het verglazen van bedrijventerrein ‘Dubbelen’ en als dat succesvol is tevens vier andere bedrijventerreinen verglazen met als doel kostenbesparing voor de betrokken bedrijven. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: Op het nieuwe netwerk nog geen maar op het bestaande netwerk van Essent zijn zeer veel bedrijven aangesloten. Aantal uiteindelijke instellingen en aansluitingen: Aanvankelijk alleen bedrijven, later ook enkele (semi)publieke instellingen. Zeker geen particulieren. Het betreft ca 200 bedrijven op bedrijventerrein ‘Dubbelen’.

55

Netwerkgegevens Nog niet bekend. Locatie van het netwerk: vier bedrijventerreinen in Veghel, één in Erp.

Organisatorische opzet (voorlopige insteek, kan nog veranderen). Opzet passieve laag: Customer-owned (de deelnemers zijn gezamenlijk eigenaar van het telecommunicatienetwerk). De inkoop voor netwerkcapaciteit vindt centraal plaats door de stichting. Verantwoordelijke organisatie: Stichting Vitaal bedrijven Veghel. Huidige rol van de gemeente: Financier (kleine bijdrage voor voorbereidingskosten), aanjager/stimulator en ondersteunende rol. De gemeente spant zich 100% in en faciliteert in tracés voor de aanleg. Ook vanuit de provincie is er een subsidie verstrekt; een tweede aanvraag ligt bij de provincie en wordt waarschijnlijk ingewilligd. Uiteindelijke rol van de gemeente: Er worden aandelen verkocht. In principe koopt de gemeente geen aandelen, tenzij zij zich ook op het netwerk aansluit. Maar dan fungeert de gemeente alleen als deelnemende gebruiker. Opbouw van de waardeketen Passieve infrastructuur: Wordt aanbesteed. Actieve infrastructuur: ? Toepassingen en diensten: Open netwerk. Beheer en onderhoud: Wordt door de deelnemende bedrijven uitbesteed aan gespecialiseerde partij. Marktplaats voor dienstenleveranciers: alle aanbieders kunnen op het netwerk komen.

Juridische aspecten Aanbestedingsprocedure: Voor het voortraject is een aanbesteding gedaan. Juridische inbedding: Stichting. Dit moet nog wel concreet gemaakt worden. Toetredingscondities: Klanten worden aandeelhouder en kopen zich in (dit is nu de insteek, er zijn nog geen contracten).

Financiële aspecten Financiering initiële investering: Door emissie van aandelen en een lening bij een bank. Dekking exploitatiekosten: Nog niet helemaal in beeld, maar waarschijnlijk door de gebruikers. De gemeente betaalt in ieder geval niet mee. De exploitatie moet sluitend zijn. Tarieven: Nog niet bekend.

Knelpunten Het project sleept al jaren voort als gevolg van de slechte markt: niemand investeerde door de slechte economie. De benodigde investeringen waren te hoog en de economische omstandigheden waren slecht.

56

Succesfactoren De markt is veel beter geworden en de prijzen voor de aanleg van netten en randapparatuur zijn enorm gedaald. Het was een ‘nu of nooit’ kwestie geworden. Het project sleepte al zo lang dat bedrijven er of voor wilde gaan of wilden stoppen.


Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven Via Gemnet.

Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten In het bijzonder met Uden. Er wordt gesproken over het trekken van een glasvezel tussen de twee steden. Er wordt ook (nog heel prematuur) gesproken met andere gemeenten in de omgeving over koppeling, o.a. Schijndel. Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Alleen met ROC De Leijgraaf. Als het bedrijventerrein netwerk wordt doorgetrokken naar Erp, komt er wellicht ook een ziekenhuis op het netwerk.

Slim graafwerk De gemeente heeft onder de wegen lege mantelbuizen laten leggen, zodat de wegen niet open hoeven als er glas geblazen gaat worden.

57

Veldhoven Aantal inwoners:

42.545 (2004)

Oppervlakte:


Geografische ligging: Ten westen van Eindhoven, ten zuiden van Best en ten noorden van Valkenswaard.

Bron: wikipedia


Initiatieven FttI Er zijn geen initiatieven en plannen in Veldhoven. Niet vanuit de gemeente en ook niet vanuit andere partijen. Wel is het ziekenhuis in Veldhoven aangesloten bij BRE.



Betrokkenheid bij interstedelijke initiatieven De gemeente Veldhoven maakt deel uit van het kaderwetgebied SRE.



58

Waalwijk Aantal inwoners:

45.597 (2004)

Oppervlakte:

68,15 km²

Overige kernen: Sprang-Capelle en Waspik.

Bron: wikipedia



Initiatieven Bedrijventerreinen Introductie: Verglazing industrieterreinen door Fastfiber. Aanvang van het project was 1 oktober 2004. Er is een projectvoorstel gedaan. Tevens heeft de gemeente onderzoek gedaan naar FttI en FttB. In beginsel staat men positief tegenover het concept Fastfiber. De gemeente Waalwijk heeft de opdracht gegeven om het project Fastfiber op te starten. In november 2004 is het project opgestart in het kader van de revitalisering van de industrieterreinen. Breedband is toen meteen meegenomen. Er is nu een aanvraag binnen voor aanleg van breedband in de havens. Status: In aanbesteding, over acht weken begint de revitalisering en dan moeten ook de kabels gelegd worden. Planning: De bedoeling is dat er over circa acht weken gegraven wordt onder voorbehoud dat alle vergunningen dan rond zijn. Voor augustus 2005 is de aanvang van de realisatie gepland. In oktober 2005 moet de aanleg gereed zijn. Doelstelling: Verglazen van industrieterrein Haven 1-5. Aantal huidige instellingen en aansluitingen: Geen. Aantal uiteindelijke instellingen en aansluitingen: Haven 5/6 gebied: twee aan elkaar grenzende industrieterreinen die door een haven worden gescheiden. Haven 7 is nieuw: er staan nog geen gebouwen maar er liggen wel lege mantelbuizen.

Netwerkgegevens Onbekend.

59

Organisatorische opzet Opzet passieve laag: Onbekend. Businessmodel: Onbekend. Deelnemers: Onbekend. Verantwoordelijke organisatie Fastfiber. Huidige rol van de gemeente: Vergunningverlener, de gemeente stopt er geen geld in. Uiteindelijke rol van de gemeente: Geen. Opbouw van de waardeketen: Onbekend Marktplaats voor dienstenleveranciers: Onbekend.

Financiële aspecten Financiering initiële investering: Gedeeltelijk vanuit potjes van de provincie. Dekking exploitatiekosten: Onbekend. Tarieven: Indicaties (www.fastfiber.nl): Aansluiting: eenmalig: €60,-. Per maand; €20,- voor 2 Mbps. Voor internet (incl. ISDN/VoIP): ca. € 25,- per maand. Aansluitkosten: €150,- (klein) tot €500,- (groot).



Sector- of gemeente- overschrijdende samenwerking en netwerken Verbindingen gemeente met andere gemeenten Momenteel niet direct vanuit gemeentelijke instellingen. Er ligt uiteraard wel van alles in de grond. Samenwerking met andere gemeenten met opschaling van netwerken als doel Er is een intergemeentelijk overlegorgaan dat weer opbloeit. Overleg met omliggende gemeenten als Tilburg, Oosterhout en Gilze-Rijen. Er worden gesprekken gevoerd met Breedband Tilburg over de aansluiting van scholen en ziekenhuizen (pril stadium).

60

2 Interstedelijke en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden 2.1 BrabantStad BrabantStad is een samenwerkingsverband tussen de steden Breda, Eindhoven, Helmond, 'sHertogenbosch en Tilburg en de provincie Noord-Brabant. Het verband heeft als doel een stedelijk netwerk te gaan vormen en Noord-Brabant nadrukkelijk op de Europese kaart te zetten als toonaangevende kennisregio. Er wordt samengewerkt op economisch, ruimtelijk, sociaal en cultureel terrein. Met een verzorgingsgebied van 1,5 miljoen mensen en 20% van de industriële productie van Nederland behoort BrabantStad tot één van de belangrijkste stedelijke regio's van Nederland.

Figuur 1: Potentiële koppeling van de B5

2.2 Het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven Het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven, afgekort SRE, is een regionaal bestuursorgaan in het zuidoosten van Noord-Brabant. Het SRE omvat de volgende 21 gemeenten:

Asten

Eersel Eindhoven

Nuenen,

Son en Breugel

Bergeijk

Geldrop-Mierlo

Valkenswaard

Best

Gemert-Bakel

Gerwen en Nederwetten Oirschot

Waalre

Bladel Cranendonck Deurne

Heeze-Leende Helmond Laarbeek

Veldhoven

Reusel-De Mierden Someren

61

Het SRE heeft een eigen status onder de kaderwet en is op basis van de Wet gemeenschappelijke regeling verplicht om op een aantal terreinen samen te werken. Door de regio worden zo bepaalde zaken opgepakt voor de gehele regio, onder andere ICT. Tevens kan de regio het SRE vragen voor facilitering van beleid op bepaalde gebieden.

Figuur 2: SRE kaderwetgebied.

Het SRE initiatief Het idee voor een SRE initiatief om alle (eerst gemeentehuizen van de) 21 SRE gemeenten aan te sluiten, is ontstaan uit de ervaring van BRE, Nuenen, Kenniswijk en de uitlopers van dit netwerk. De doelstelling van het initiatief is om uiteindelijk de 21 SRE gemeenten met elkaar te verbinden. Er wordt nu gekeken naar de mogelijkheid om het coöperatieve model van Nuenen naar andere gemeenten over te brengen. Adviesbureau M&I Partners doet onderzoek naar de realisatie van een masterplan. In topologische zin worden alle mogelijkheden in kaart gebracht voor het verbinden van gemeentelijke instellingen en bedrijven. Geldrop Mierlo is reeds aangesloten op de ring van Eindhoven.

Planning Op 1 juli 2005 zal de beeldvorming van wat er wel en niet mogelijk is klaar zijn. Vanuit de SRE wordt er een ICT route 2010 opgesteld. In 2010 moeten bedrijven, instellingen en bewoners van het grootste gedeelte van de 21 gemeenten op glas zijn aangesloten. RBC (nu BRE), regionale ringen, Kenniswijk en zorg/onderwijsinitiatieven worden hier planmatig ingepast. Kansrijke projecten worden in een 2-jaren programma beschreven.

Netwerkgegevens De planning nu is dat de 21 gemeentehuizen met managed dark fiber worden Het wordt in ieder geval een ring met redundantie. Eigenaren hebben hierop een en kunnen eigen diensten bepalen. De gemeenten kunnen zelf andere aansluiten. De TUE gaat op eigen terrein een internet exchange opzetten. gekoppeld worden aan de RBC ring. Deze IX zal als marktplaats fungeren.

verbonden. eigen vezel instellingen Deze moet

Binnen de hoofdring (verbinding van de 21 gemeenten) komen lokale ringen die door middel van vraagbundeling tot stand moeten komen. Er komt een draaiboek voor gemeenten hoe zij tot deze vraagbundeling kunnen komen. De ervaringen van het BRE kunnen hiervoor

62

gebruikt worden. De gemeenten uit het BRE hebben om hun locaties op glas aan te sluiten de business case rond gekregen. Elke SRE gemeente heeft twee geïnteresseerde contactpersonen, een bestuurlijke contactpersoon en een ambtenaar. In een regionaal overlegorgaan worden de resultaten in de regio besproken. De uiteindelijke rol van de gemeenten zal die van klant zijn.

Organisatorische opzet De strategie die gevolgd wordt is om vanuit Eindhoven de ring groter te maken naar omliggende gemeenten als Son, Best, Waalre, etc. Het is als het ware een ‘revival’ van het gezamenlijk optrekken net als bij de CAI netten indertijd. Er is nog niet besloten hoe het businessmodel er uit gaat zien. De beste optie moet voortkomen uit het onderzoek van M&I.

Deelnemers Deelnemers aan het initiatief zijn vooralsnog gemeenten maar in de toekomst kunnen ook bedrijven, onderwijsinstellingen, etc. aansluiten. SRE is de verantwoordelijke organisatie voor het project.

Financiële aspecten Voor de aanleg van de ring is er een subsidiebijdrage van de provincie voor het SRE project. Iedere gemeente moet haar eigen broek ophouden. De ring is gezamenlijk maar de aflopers zijn voor eigen kosten van de gemeenten. Om deze aflopers te betalen worden lokale vraagbundelingsprocessen georganiseerd.

Knelpunten Het probleem zit bij de kleine kernen en bij de medewerking binnen de afzonderlijke gemeenten.

2.2.1 SRE en dienstenontwikkeling Vanuit het SRE wordt aandacht besteed aan diensten op de kerngebieden mobiliteit, onderwijs en zorg. Mobiliteit wordt gezien als een belangrijk item. Er loopt een project om met ICT te komen tot aankondiging van wegwerkzaamheden, etc. In het onderwijs is Eduweb een belangrijk project, waarbij Eindhoven alle basisscholen wil aansluiten op glasvezel. Gekeken wordt hoe Eduweb in het SRE project kan worden ingepast. Ook Ons Middelbaar Onderwijs (OMO) neemt deel aan deze gesprekken. OMO is het schoolbestuur van 45 scholen in Noord Brabant. Op het vlak van de zorg is samen met TNO het project Virtueel Plein gestart. Het richt zich op het aanbieden van diensten in de kleine kernen via ICT. Via ICT wordt een virtuele zorgmarkt ontwikkeld. Ten slotte wordt de EIX in Eindhoven gezien als koppelpunt om diensten te realiseren.

63

2.3 MIBRI (Midden-Brabants ICT-overleg)1 Mibri is een samenwerkingsverband op ICT-gebied tussen gemeenten in Midden-Brabant. In totaal zijn dertien gemeenten aangesloten bij MIBRI, te weten: Hilvarenbeek, Loon op Zand, Tilburg, Dongen, Goirle, Gilze en Rijen, Waalwijk, Oisterwijk, Oosterhout, Alphen en Chaam, Drimmelen, Baarle Nassau en Geertruidenberg. Het doel van het MIBRI-overleg is om een gemeenschappelijke ICT-infrastructuur tot stand te brengen en voordelen te bewerkstelligen op het gebied van risicobeheersing, bedrijfszekerheid, efficiency van bedrijfsmiddelen en verbetering van de dienstverlening richting burgers en bedrijven.

Binnen MIBRI zijn al een paar samenwerkingsinitiatieven gestart, waarbij verschillende ICTapplicaties met elkaar worden gedeeld. De gemeenten Drimmelen, Goirle, Oisterwijk, Gilze Rijen en Oosterhout al gekoppeld aan het Easynet-netwerk. Iedere gemeente heeft een eigen IP VPN-oplossing (Virtual Private Network) van Easynet waarover de datacommunicatie tussen het gemeentehuis en de verschillende andere gemeentegebouwen verloopt. Alle instanties die met elkaar in verbinding staan maken gebruik van dezelfde veilige internetverbinding.

De gezamenlijke MIBRI-oplossing brengt aanzienlijke financiële besparingen met zich mee. Er is nu centraal één overkoepelende ICT-oplossing ingekocht, terwijl voorheen iedere gemeente zelf haar inkoop en onderzoek deed. Niet alleen werden hierdoor dubbele investeringen gedaan; het leidde ook tot een veelheid van oplossingen die niet konden worden gekoppeld. Dit bemoeilijkte de communicatie tussen gemeenten onderling en communicatie tussen verschillende gemeentelocaties. De nieuwe netwerkoplossing vergemakkelijkt en versnelt de communicatie en maakt het mogelijk dat gemeenten informatie en applicaties onderling kunnen delen. Op dit moment (mei 2005) vindt er een inventarisatie plaats of het haalbaar is om de 13 steden te laten samenwerken door middel van glasvezel. Hierbij zullen ook stukjes van het BIT netwerk gebruikt worden als die binnen het tracé vallen. In onderstaande figuur is weergegeven hoe het MIBRI netwerk eruit ziet als gesloten ringnetwerk.

Figuur 3: Potentieel MIBRI netwerk (zwart). 1

http://www.nl.easynet.net/?pag=38&nid=290

64

3 Gemeentelijke initiatieven 3.1 Gerealiseerde lokale glasvezelnetten 3.1.1 FttI De gemeenten Bergen op Zoom, Boxtel, Etten-Leur, Roosendaal, Den Bosch en Tilburg beschikken over een operationeel glasvezelnetwerk dat (semi) publieke gebouwen met elkaar verbindt. De netwerken zijn allemaal gesloten en, met uitzondering van Tilburg (Stichting TOWN), in eigendom van en gefinancierd door de betreffende gemeenten. De rol van de gemeente is gebruiker, en/ of eigenaar en/ of financier van het netwerk. Alle netwerken zijn customer-owned. In Bergen op Zoom ligt een glasvezelnetwerk in een groot deel van de binnenstad, specifiek en alleen voor gebruik van camera’s. Dit netwerk is in gemeentelijk eigendom en beheer. Van de vier gemeentelijke vestigingen In Boxtel zijn er drie door middel van glasvezel met elkaar verbonden. Het betreft hier de gemeentelijke brandweer, een wegwijsloket (i.e. een verdieping in het ziekenhuis voor een one stop shop voor klanten) en gemeentelijke werken. In Etten-Leur zijn vijf publieke gebouwen gekoppeld met een glasvezelnetwerk dat in handen is van de gemeente, namelijk het stadskantoor, het zwembad, de gemeentelijke muziekschool, de brandweer en de gemeentewerf. Ook in Roosendaal zijn vijf gemeentelijke gebouwen met glasvezel met elkaar verbonden als verlenging van het eigen LAN netwerk. Het gemeentelijke netwerk van ’s Hertogenbosch verbindt 19 gemeentelijke instellingen. Dit netwerk fungeert als intranet. Het netwerk in Tilburg is in handen van Stichting TOWN. Er zijn nu 130 locaties van tien (semi) publieke instellingen aangesloten. De gemeente is met 24 locaties aangesloten. Zie voor een samenvatting Tabel 1.

3.1.2 Bedrijventerreinen Bedrijventerrein Het Laar in Tilburg is verglaasd onder leiding van Fastfiber dat een vraagbundelingstraject heeft gecoördineerd. Er nemen nu 58 bedrijven deel aan het project. Deze bedrijven zijn sinds juni 2004 aangesloten op een glasvezelnetwerk dat in handen is van KPN. Zie voor een samenvatting Tabel 2.

3.1.3 FttH In december 2003 werd aan Nuenen de kenniswijk status verleend. Het resultaat daarvan is de uitrol van een breedbandnetwerk in drie maanden tijd met een penetratiegraad van 97% waarbij ruim 7.500 woningen in vooraf bepaalde postcodegebieden aangesloten zijn. De coöperatieve vereniging Ons Net koopt aandelen van de netwerk exploitatiemaatschappij Nuenen BV (NEM). De NEM is investeerder en eigenaar van het netwerk. De inwoners hebben aandelen bij de NEM en dus zeggenschap. Zie voor een samenvatting Tabel 3.

65

3.2 Lopende gemeentelijke breedbandinitiatieven In verschillende gemeenten in Noord Brabant vinden initiatieven plaats om (semi-)publieke instellingen, bedrijven of woonhuizen op glasvezel aan te sluiten. Er zijn veel initiatieven, waarvan een groot gedeelte zich echter nog in een beginnend stadium bevindt. In de eerste drie fasen (nog geen concrete plannen, initiatiefase, voorbereiding) is vaak nog weinig bekend over de inrichting van de businesscase, de juridische inbedding en de financiering. In de voorbereidingsfase worden deze aspecten verder uitgewerkt.

3.2.1 FttI In zes gemeenten vinden nu initiatieven plaats om (semi)publieke instellingen met elkaar te verbinden. In Eindhoven, Etten-Leur en Geldrop-Mierlo is gekozen voor een gesloten, customer-owned model. Breda hanteert een open model en gebruikt de infrastructuur van Casema. In Bergen op Zoom en Den Bosch is nog niet voor een specifiek model gekozen maar worden verschillende mogelijkheden nog verkend. Alle projecten hebben hun netwerk aanbesteed op nationaal of Europees niveau. Alleen in Breda speelt de gemeente geen rol in het initiatief. In de andere projecten speelt de gemeente een aanzienlijke rol hetzij als initiatiefnemer, financier, mede-eigenaar of een combinatie van meerdere van deze rollen. In Bergen op Zoom en Etten-Leur wordt het netwerk door de gemeente gefinancierd. In Eindhoven en Geldrop Mierlo zijn er tevens andere partijen die meefinancieren. Zie voor een samenvatting Tabel 4.

3.2.2 Bedrijventerreinen Fastfiber is de naam van een project dat zich richt op de verglazing van bedrijventerreinen (Fiber to the Business, [FTTB]) door middel van een open netwerkstructuur. In NoordBrabant heeft Fastfiber verschillende initiatieven lopen. De meeste verkeren nog in een redelijk pril stadium, waarbij al wel gesprekken met de gemeenten zijn gevoerd en eerste verkenningen zijn gedaan onder bedrijven maar nog geen concrete uitrol is gestart of op korte termijn gepland. In Valkenswaard, Veghel en Nuenen lopen tevens plannen om bedrijven aan te sluiten maar deze gaan buiten Fastfiber om. In Valkenswaard ligt het plan om de bedrijventerrein Uden, Loopkant-Liessent en Goorkens te verglazen. De gemeente heeft een intentieovereenkomst gesloten met KPN om in gezamenlijkheid het terrein te ontwikkelen. Beiden partijen brengen een deel van de infrastructuur in. Per 12 oktober valt de beslissing of het plan definitief doorgaat. In Veghel loopt het initiatief ‘Revitalisering bedrijventerreinen Veghel’. Op dit moment ligt er glasvezel van bestaande operators op de bedrijventerreinen maar de betrokken bedrijven vinden dit te duur. Er is gebleken dat middels gezamenlijke inkoop en het in eigen hand nemen van een netwerk kosten bespaard kunnen worden op communicatie infrastructuur. Men zit nu in een voortraject voor de vraagbundeling van bedrijventerrein ‘Dubbelen’, waar 200 bedrijven gevestigd zijn. Indien er een ‘go’ komt voor het project, moeten eind 2005/ begin 2006 de kabels de grond in gaan. Aanvankelijk wordt alleen bedrijventerrein Dubbelen verglaasd. Er bevinden zich nog vier bedrijventerreinen in Veghel maar over planning van deze terreinen is nog niet nagedacht. In het projectplan staat wel dat deze terreinen ook verglaasd gaan worden maar hoe en wanneer is nog niet besproken. Op 1 juni 2005 start in Nuenen de aansluiting van drie bedrijventerreinen op het netwerk van Ons Net Nuenen. Zie voor een samenvatting Tabel 5.

66

3.2.3

FttH

In Eindhoven worden via Ons Net Eindhoven 7000 huizen in de wijk Tongelre aangesloten op glasvezel. Het betreft 40% particuliere woningen en 60% woningen van woningbouwcorporaties. Er wordt nu gegraven in verschillende wijkdelen en in juli 2005 moeten alle huizen zijn aangesloten. Elke bewoner binnen de bebouwde kom van het stadsdeel Tongelre en binnen het postcodegebied van Ons Net komt in aanmerking voor de Kenniswijk subsidieregeling van het Ministerie van EZ en kan worden aangesloten op het glasvezelnetwerk. Met de subsidie worden de aansluitkosten van €500,- geheel vergoed. In Tilburg zijn plannen om bewoners aan te sluiten op het BIT netwerk. Over 1,5 tot 2 jaar (2007) worden ook appartementen aangesloten op het BIT netwerk. In Helmond verkent de gemeente de mogelijkheden om alle huizen in Helmond aan te sluiten op glasvezel. Opschaling naar randgemeenten is in de toekomst wel de bedoeling maar daar ligt nu nog niet de focus. Begin juni 2005 moet duidelijk zijn hoe de aansluitingen georganiseerd en gerealiseerd moeten gaan worden. Er kan ook een no-go beslissing uitkomen. Bij een ‘go’ is het de bedoeling dat binnen vier jaar alle huishoudens zijn aangesloten. Zie voor een samenvatting Tabel 6.

3.3 Gerealiseerde intergemeentelijke glasvezelnetten 3.3.1 FttI Breda is middels glasvezel verbonden met Oosterhout. Het ziekenhuis heeft daar een dependance. De gemeente Oosterhout komt wellicht ook op het netwerk. Het netwerk is in eigendom van Breedband Breda BV. Eindhoven heeft verbindingen met Geldrop Mierlo middels ziekenhuizen en met het gemeentehuis in Geldrop. Eigenaar van dit netwerk is de Stichting Glaswijk. Tevens ligt er een glasvezelverbinding met 48 vezelparen tussen Nuenen en Eindhoven. Dit netwerk is in eigendom van Vereniging Ons Net. Tilburg is middels aflopers van het BIT netwerk verbonden met Goirle en Oisterwijk. Tevens zijn er glasvezelconnecties met ziekenhuisdependances in Waalwijk en met scholen (ROC). Zie voor een samenvatting Tabel 7.

3.4 Lopende intergemeentelijke breedbandinitiatieven 3.4.1 FttI De gemeente overstijgende plannen om instellingen uit verschillende gemeenten met elkaar te verbinden verkeren vrijwel allemaal nog in een beginnend stadium. Er wordt overleg gevoerd, maar er zijn nog geen concrete plannen of projectteams. Alleen in Eindhoven en Oosterhout wordt daadwerkelijk gegraven. Oosterhout wordt nu met Breda verbonden en Eindhoven wordt nu verbonden met Veldhoven in het kader van het SRE initiatief. In dit kader wordt ook gesproken over een verbinding tussen Eindhoven en Valkenswaard. Tussen verschillende gemeenten zijn initiatieven in de zorgsector zichtbaar: de koppeling van de ziekenhuizen van Eindhoven, Breda, Tilburg en Oosterhout en een verbinding van de ziekenhuizen Sint Fransiscus in Roosendaal en Sint Lievens in Bergen op Zoom. De ziekenhuizen hebben behoefte aan hoge snelheden met elkaar voor het oversturen van diensten met hoge bandbreedte (bijvoorbeeld hartfilmpjes). Zie voor een samenvatting Tabel 8.

67

Bijlage 1: Tabellen glasvezelnetwerken Tabel 1: Gerealiseerde FttI netwerken in Noord Brabantse gemeenten Gemeente

Open/ gesloten

Eigendom netwerk

Netwerk beheer& onderhoud

Customer/ carrierowned

Bergen op Zoom

Gesloten

Gemeente

Gemeente

Customer

Boxtel

Gesloten; toetreding publieke instellingen mogelijk

Gemeente

Gemeente

Customer

Etten-Leur

Gesloten

Opbouw netwerk

P:HAK

Verantwoordelijke actor

Dekking investering

Aanbesteed

Juridische inbedding

Rol gemeente

Gemeente

Gemeente

?

-

Eigenaar

Gemeente

Gemeente

binnen Nederland

-

Eigenaar

ja

-

Initiatiefnemer financier eigenaar

-

Eigenaar

A:gemeente

Gebruiker

is

Gemeente

Getronics

Customer

P: Getronics

Gemeente

Gemeente

Gemeente

Gemeente

A: gemeente Roosendaal

Gesloten

Gemeente

Customer

Gebruiker Den Bosch

Gesloten

Gemeente

Customer

Gemeente

Gemeente

-

Eigenaar Gebruiker

Tilburg

Gesloten

Stichting BIT

Nakab

Customer

P: Nakab A: deelnemers IP: open Diensten: open

Stichting TOWN

Initieel: deelnemers financieren voor Exploitatie: naar rato van gebruik

Europees

Stichting TOWN

Gebruiker Financier

Tabel 2: Gerealiseerde glasvezelnetwerken op bedrijventerreinen in Noord Brabantse gemeenten Gemeente

Open/ gesloten

Eigendom netwerk

Netwerk beheer


Opbouw netwerk


Dekking investering

Tilburg

open

KPN

KPN

Carrier

P+A: KPN

Fastfiber

Vraagbundeling

Aanbesteed


Rol gemeente geen

Tabel 3: Gerealiseerde FttH netwerken in Noord Brabantse gemeenten Gemeente

Open/ gesloten

Nuenen

Ons Net bepaalt aanbod, gebruikers hebben inspraak

Eigendom netwerk

Netwerk beheer

NEM

Volker Stevin Telecom


Opbouw netwerk

Customer

P:NEM BV A: NEM BV IP: Edutel Diensten: Ons Net

Verantwoor delijke actor

Dekking investering

Vereniging Ons Net

Particuliere investeerders Exploitatie: Kenniswijk subsidie

Aanbesteed

nee

Juridische inbedding Vereniging Ons Net en NEM BV

Rol gemeente

Aanjager stimulator ondersteuner

69

Tabel 4:Lopende gemeentelijke FttI initiatieven in Noord Brabantse gemeenten Gemeente

Bergen op Zoom

Breda

Open/ gesloten

Eigendom netwerk

Netwerk beheer


-

-

-

-

Open

Casema, belicht net

Casema

Carrier

Opbouw netwerk

P:Casema A:open IP:open


Dekking investering

Aanbesteed

Eerst gemeente, later stichting

Gemeente

Gepland

BV Breedband Breda

Aandeelhouders brachten 2,5 miljoen op

Voor passieve laag

BV = econ. Eigenaar; Casema = juridisch eigenaar

Geen

1

Gesloten

BV RBE

customer

P: BAM A:EIX

Stichting Glaswijk

Eigen middelen van deelnemers Exploitatie: naar rato van gebruik

Europees

Stichting Glaswijk en BV RBE

Launching customer Mede-eigenaar

5

Gemeente Etten-Leur

Algemene voorzieningen van gemeente

Ja

Wrsch. stichting

Initiatiefnemer Financier

1

Stichting Glaswijk

Eigen middelen van deelnemers Exploitatie: naar rato van gebruik

Europees

Stichting Glaswijk en BV RBE

Mede-eigenaar Launching customer

5

Gemeente

Betrokken marktpartijen icm EZ subsidie

Ja

Wordt verkend

Initiatiefnemer Aanjager Projectleider

3

IP: open

Waarsch. stichting

Rol gemeente

Status*

Initiatiefnemer

2

Financier Afnemer

Diensten: Eindhoven


Diensten: BV RBE en NRE nuts Etten-Leur

Gesloten

Gemeente

Getronics

customer

P: Getronics A:gemeente IP:?

Mede-eigenaar

Diensten: geen GeldropMierlo

Gesloten

BV RBE

customer

P: BAM A:EIX IP: open Diensten: BV RBE en NRE nuts

Den Bosch

70

Wordt verkend

Wordt verkend

Wordt verkend

Wordt verkend

Wordt verkend

Tabel 5: Lopende initiatieven voor verglazing van bedrijventerreinen in Noord Brabantse gemeenten Open/ gesloten

Eigendom netwerk

Netwerk beheer


Opbouw netwerk


Dekking investering

Bergen op Zoom

Open

-

-

Carrier

-

Fastfiber

Subsidie aanvraag gemeente

Boxmeer

Open

Gemeente

-

-

-

-

Gemeente

Aan besteed


Rol gemeente

-

-

-

bij

Status*

2

-

-

-

-

Fastfiber

2

Breda

open

-

-

-

-

Fastfiber

-

-

-

-

1

Eindhoven

Open

-

Fastfiber

-

-

Fastfiber

-

-

-

-

3

Etten-Leur

open

-

-

-

-

Fastfiber

-

-

-

-

2

Heusden

open

-

-

-

-

Fastfiber

-

-

-

-

3

Tilburg

Open

-

-

-

-

Fastfiber

-

-

-

-

2

Waalwijk

open

-

-

-

-

Fastfiber

-

-

-

-

4

Valkens-

-

KPN

KPN

Carrier

-

Gemeente

-

-

-

initiator

Gesloten

Bedrijven

-

Customer

-

Stichting Vitaal bedrijven Veghel

Gemeente (voorbereidingsk osten)

Ja, voor het voortraject

Stichting Vitaal bedrijven Veghel

Financier Aanjager Gebruiker

Vereniging Ons Net Nuenen

Particuliere investeerders

nee

Vereniging Ons Net

geen

waard Veghel

Nuenen

Gesloten

NEM

Volker Stevin Telecom

Carrier

P:NEM BV A: NEM BV IP: Edutel Diensten: Ons Net

Provincie NB Aandelenemissie

Exploitatie: Kenniswijk subsidie

en BV

NEM

2

3

5

71

Tabel 6:Lopende FttH initiatieven in Noord Brabantse gemeenten Gemeente

Open/ gesloten

Eigendom netwerk

Netwerk beheer

Eindhoven

gesloten

Ons Net Eindhoven

Ons Net Eindhoven


Opbouw netwerk

Customer

P: Volker Stevin A: Ons Net


Dekking investering

Aanbesteed


Ons Net Eindhoven

Kenniswijk subsidie

Ja

Gemeente en twee commerciële partijen

Deelnemende partijen, geen gemeentegeld

Stichting TOWN

Initieel: deelnemers financieren voor

Rol gemeente

Status*

Coöperatie Ons Net Eindhoven

geen

5

Nog niet

Wordt verkend

Launching customer Initiatiefnemer Aanjager

2

Europees

Stichting TOWN

Gebruiker Financier

2

IP: ? Diensten: open Helmond

open

exploitatie maatschap pij

-

Carrier

P: 1 partij, later misschien meer A: meerdere partijen Diensten: open

Tilburg

Gesloten

Stichting BIT

Nakab

Customer


*

72

1

Geen concrete plannen

2

Initiatiefase

3

Voorbereiding

4

In aanbesteding

5

Implementatie

Exploitatie: naar rato van gebruik

Tabel 7:Gerealiseerde intergemeentelijke FttI netwerken in Noord Brabantse gemeenten Netwerk beheer

Customer/ carrier owned

Gemeente

Open/ gesloten

Eigendom netwerk

Breda

Gesloten

Breedband Breda BV

Customer

Eindhoven

Gesloten

Stichting Glaswijk

Customer

Nuenen

Gesloten

NEM

Customer

Tilburg

Gesloten

Stichting BIT

Nakab

Customer

Opbouw netwerk



Dekking investering

Aan besteed


Rol gemeente

Stichting TOWN

Initieel: deelnemers financieren voor

Europees

Stichting TOWN (projectleid er)

Gebruiker Financier

Exploitatie: naar rato van gebruik

Stichting BIT (eigenaar)

73

Tabel 8:Lopende intergemeentelijke FttI initiatieven in Noord Brabantse gemeenten Gemeente

Initiatief

Status*

Er wordt met Roosendaal gekeken naar mogelijkheden voor een glasvezelverbinding. Er vindt inventariserend overleg plaats.

1

Boxtel

De sociale diensten van Haaren en Boxtel gaan samengevoegd worden middels een glasverbinding. Hoe de frontoffices verbonden moeten worden en hoe dat technisch moet is nog niet duidelijk.

1

Eindhoven

SRE verband: Men is nu bezig met het aansluiten van de cityring in Veldhoven. Er worden gefaseerd modellen ontwikkeld om gemeenten te betrekken.

5

Etten-Leur

Er is een samenwerkingsverband West Brabant van 11 gemeenten (Etten-Leur, Moerdijk, Roosendaal tot Bergen op Zoom en alles wat hier tussen ligt) in oprichting om tot een gezamenlijk shared services center te komen. Hiervoor is glasvezelinfrastructuur nodig. Er wordt gekeken of de cityring kan worden aangesloten op andere alternatieven, bijvoorbeeld van Fastfiber. De ring kan dan uitbreiden of eventueel worden overgedaan aan de eigenaren van een ander netwerk.

1

Nuenen

Er wordt gewerkt aan het koppelen van Nuenen aan de ziekenhuizen in Eindhoven, Geldrop en wellicht Helmond.

3

Oosterhout

Oosterhout wordt nu met Breda verbonden via carriers (glasvezel van Casema). Verder koppeling van de ziekenhuizen van Eindhoven, Breda, Tilburg en Oosterhout.

5

Roosendaal

Verbinding van de ziekenhuizen Sint Fransiscus in Roosendaal en Sint Lievens in Bergen op Zoom middels glasvezel. Deze ziekenhuizen willen met elkaar verbonden worden met breedband. Er vindt hier een onderzoek naar plaats waaraan de gemeente tevens deelneemt om te kijken of ook de gemeenten verbonden kunnen worden.

1

Den Bosch

Einddoel is om Tilburg, Eindhoven, Den Bosch te koppelen. Den Bosch kan bijv. beginnen waar het netwerk van Tilburg ophoudt, is maar een korte verbinding.

1

Valkenswaard

Valkenswaard aansluiten op de ring van Eindhoven (SRE)

2

Vehgel

Er wordt gesproken over het trekken van een glasvezel tussen Uden en Veghel. Er wordt ook (nog heel prematuur) gesproken met andere gemeenten in de omgeving over koppeling, o.a. Schijndel.

1

Bergen Zoom

*

74

1 2 3 4 5

op

Geen concrete plannen Initiatiefase Voorbereiding In aanbesteding Implementatie

Bijlage 2: Contactpersonen Bergen op Zoom

Moerdijk

Dhr. Dick Schuttert

Dhr. Kees Machielse

E-mail: [email protected]


Tel: 0164 277 000 (alg)

Tel: 0168-373 600/ 0168-373 651

Bernheze

Nuenen

Mevr. Susanne Hurkmans

Henri Smits



Telefoon: 0412-458 888

Tel: 040-2834508

Best

Oosterhout

Dhr. Vallinga

Dhr.Alex Luiken

Tel: 0499-360 911

Tel: 0162-489 421

Boxmeer

Oss

Dhr. Jos de Graaf

Dhr. Erik Saras


Tel: 0412-629 911/995

Tel: 0484-585 911 Boxtel

Roosendaal

Dhr. P. Vendel

Dhr. P. Vermeulen


Tel: 0497- 650 650

Tel: 0411- 655287 (di t/m do) Breda

’s-Hertogenbosch

Jan Nooijen/ Kees Kerstens

Dhr. Piet Jan den Dikken

E-mail:


Tel:

Tel: 073- 615 5155

Deurne

Tilburg

E-mail: Charles Eringfield

Dhr. J.A.M. Nooijen

Tel: 0493-3870711/ 0493 03870277

E-mail: [email protected] Tel: 013-5901210

Eindhoven

Uden

Theo Merks

Dhr. Frank Loermans / Dhr. Jeroen de Vos

E-mail: [email protected] Tel: 040-2594594

E-mail: [email protected]: 0416-281 911 (algemeen)/ 0416 281 269 (de Vos)

Etten-Leur

Valkenswaard

Dhr. Ruud Danen

Dhr. Wim Bischoff



Tel: 076-502 4320

Tel: 040 2083417

Geldrop-Mierlo

Veghel

Dhr. Timmers

Piet van Weert (gemeente)/ Hans Griffioen (projecttrekker vanuit de bedrijven)

Tel: 040- 289 3893

E-mail: Halderberge Dhr. Van Overveld Tel: 0165-390500

Van Weert: [email protected] Griffioen: [email protected] Tel: Van Weert: 0413-386 625/ Griffioen: 0413 343 770

Helmond

Veldhoven

Dhr. Frank Eggels

Mevr. Mieke Verbruggen


Tel: 040-258 4570 (direct)

Tel: 0492- 587193 Heusden

Waalwijk

Frank van de Leur

Dhr. Alex de Jonge (gemeente)

Tel: 073-513 1789 (alg)

Yves Koenengracht (Grontmij) 06 534 293 86 Joop van Troost (Fastfiber) E-mail: De Jonge: [email protected] Tel: De Jonge: 0416-683 438/883

Geraadpleegde Websites: www.breedbandeindhoven.nl www.ispwijzer.nl/ispwijzer/files/ICTOSFile.2004-11-18.3335/file/ www.bit-tilburg.nl www.onsneteindhoven.nl www.onsnetnuenen.nl www.fastfiber.nl

76

Brabant Breedband. Inventarisatie van breedbandinitiatieven in Noord-Brabantse gemeenten. In opdracht van de provincie Noord-Brabant 2004

Recommend Documents