Bovenkop
Foto: Joost Grol
22
hOb 07 12-28.indd 22
Onderwijsblad07
7 april 2012
30-03-12 15:40
Bovenkop
De bestorming van de brugklas Groep 8 is niet alleen een emotioneel jaar voor de leerlingen, ook veel ouders slapen slecht vanwege de lotingsstress. Zijn er oplossingen voor dit pijnlijke circus dat zich ieder jaar weer voordoet? Gemeenten doen hun best maar stuiten op besturen die gewoon hun gang gaan. De wet moet veranderen, zegt de stichting van kritische ouders in Amsterdam (VSA). Dat is nergens voor nodig, vindt de voorzitter van de VO-raad. “De kwaliteit van de scholen moet omhoog, dan is er genoeg plek.” Tekst Gaby van der Mee Beeld Joost Grol en Fred van Diem 7 april 2012
hOb 07 12-28.indd 23
Onderwijsblad07
23
30-03-12 15:40
Foto: Joost Grol
“Februari en maart, dat zijn pittige maan-
pesten of tegen elkaar opbieden. “De dalen
den in groep 8, dan krijgt iedereen het emo-
en pieken van groep 8 is een proces dat
tioneel voor zijn kiezen.” De stress van ouders blijft niet onopgemerkt door de juf van groep 8. Beatrijs van der Stee (naam is gefingeerd) maakt het al zo’n jaartje of tien mee in hartje Utrecht. “Het is echt een emotionele achtbaan”, zegt ze. In de Domstad moet er ieder jaar weer geloot worden op de populaire scholen. Anders dan in Amsterdam zoeken Utrechters vaak hun heil buiten de stad op scholen in Zeist of Bilthoven. “Je weet nooit van tevoren welke
‘Er wordt nu ieder jaar opnieuw gekeken waar de knelpunten ontstaan, dan loop je altijd achter de feiten aan’
ieder kind meemaakt, ik vind het leuk om dat proces te begeleiden.” Ze heeft het een paar keer meegemaakt dat ouders van hun tweede naar hun derde of zelfs vierde keuze moesten. “Nu moet iedereen zijn tweede en derde keuze direct al opgeven. Dat vinden ze trouwens ook niet leuk, dan zijn ze bang dat er direct al doorgezapt wordt naar keuze twee.” Natuurlijk praat ze er veel over met ouders en adviseert hen te kiezen voor een wat minder populaire school.
school het populairst is. Dit jaar gaat het
“De vmbo-scholen in de stad werken heel
opeens weer goed met de vernieuwings-
hard om hun kwaliteit te verbeteren en tim-
school Unic”, zegt Van der Stee.
meren aan de weg. Er zijn nu twee grote scholengemeenschappen in De Meern, een
In veel grote en middelgrote steden moet er dit jaar weer geloot worden. Den Haag,
snel genoegen met een volgende keuze, ter-
wijk van Utrecht, die in trek zijn. Mensen
Utrecht, Haarlem, Nijmegen, Amsterdam,
wijl ouders zich er juist erg in vastgebeten
zoeken toch naar alternatieven, want het
Eindhoven, Nieuwegein, het Gooi. Voor de
hebben. Bij de elite van de Oudegracht is
tekort in de stad blijft bestaan.”
grote steden is het een jaarlijks terugkerend
dat echt een prestigekwestie. Aan de andere
pijnlijk ritueel. Groeigemeentes als Nieu-
kant zijn er ook ouders die eerst goed kijken
Triest record
wegein (Cals College) maken het voor het
naar hun kind voordat ze tot een school
Overal in Nederland oefenen ouders als kri-
eerst mee.
besluiten.”
tische consument druk uit op de besturen.
De spanningen en teleurstellingen als een
De kinderen raken vaak wel aangetast door
De Stichting Vrije Schoolkeuze Amsterdam
kind uitgeloot is, zijn volgens Van der Stee
die spanningen. Vaak ziet ze hen dan terug-
(VSA) werd door ontevreden ouders opge-
het grootst bij de ouders. “Kinderen nemen
vallen in oude slechte gewoontes: plagen,
richt die net als in andere steden te maken
24
Onderwijsblad07
7 april 2012
hOb 07 12-28.indd 24
30-03-12 15:40
kregen met lotingen. Inmiddels is de stich-
vingen, verspreid over achttien scholen.
elkaar afstemt en kijkt naar de langere ter-
ting een belangrijke gesprekspartner voor
Van Beek vindt dat de wet gewijzigd moet
mijn. Er wordt nu ieder jaar opnieuw geke-
de gemeente en de besturen. Voorzitter
worden omdat besturen nu kunnen doen
ken waar de knelpunten ontstaan, dan loop
Krijn van Beek denkt dat er steeds meer kri-
wat ze willen. “Wij hebben in januari een
je altijd achter de feiten aan.” Scholen zijn
tische ouders zullen komen, omdat er meer
brief naar de Tweede Kamer gestuurd dat
elkaars concurrent, maar hebben er wel alle-
informatie is over de kwaliteit van scholen.
het zo niet werkt. De besturen bepalen nu
maal baat bij om hun gezamenlijke capaci-
“Vijf jaar geleden ging het vooral om het
zelf wat het aanbod is in de regio. Er ont-
teit krap te houden. “Als ze meer aanmel-
gebrek aan plaatsen op de populaire gymna-
breekt een ‘loods’ die aanbod en vraag op
dingen hebben dan plaatsen, zijn ze popu-
sia. Die hebben dat zelf opgelost door twee
lair. Bovendien zitten ze niet met lege plek-
extra vestigingen op te zetten. Nu zit het
ken in de klassen. Scholen die minder in
grootste tekort op havo-niveau.”
trek zijn, profiteren van de gedwongen win-
Er is in de hoofdstad wel geïnvesteerd in extra plaatsen voor vwo-leerlingen, maar voor havo-leerlingen gebeurde er niets. Integendeel, sommige scholen willen alleen nog leerlingen met een gecombineerd havo/vwo-advies aannemen, degenen met alleen een havo-advies zijn niet welkom. Kritiek van onderwijswethouder Lodewijk Asscher, ouders en de vereniging van schoolbesturen op deze gang van zaken bleek geen enkel effect te hebben.
‘In Amsterdam zouden genoeg havo-plaatsen zijn, als sommige scholen geen beperkingen hadden ingevoerd’
kelnering: zij krijgen het overschot aan leerlingen. Op die manier houdt iedereen de markt kunstmatig krap.” In de brief stellen de ouders dat de samenwerkende scholen eerder de kenmerken vertonen van een kartel, dan van een club die opkomt voor de belangen van de leerling. Van Beek vindt dat er nu initiatieven moeten komen voor een aparte havo-school in Amsterdam teneinde het aanbod meer in overeenstemming te brengen met de vraag.
Het gevolg is dat dit jaar het trieste record
“Maar de andere scholen moeten hiervoor
bereikt werd van in totaal 824 overinschrij-
toestemming geven, dus het is heel erg g
Foto: Fred van Diem
7 april 2012
hOb 07 12-28.indd 25
Onderwijsblad07
25
30-03-12 15:40
Foto: Joost Grol
onzeker of dit gaat lukken.” Een ander pijn-
terug ten gunste van havo en vwo. In het
punt van de VSA is dat kinderen van bui-
jaarverslag van de inspectie zal ook dit jaar
ten Amsterdam soms meer rechten hebben
staan dat de examencijfers lager worden.
dan kinderen uit de buurt. Zo is de vernieuwingsschool op IJburg, het IJburgcollege, de enige school voor voortgezet onderwijs in deze groeiende wijk, met overaanmeldingen op alle niveaus. Kinderen die naast de school wonen, lopen het risico uitgeloot te worden en moeten dan ver reizen om elders in de stad op school te gaan. “Leerlingen uit Almere, Muiden of Weesp hebben net
‘Kinderen nemen snel genoegen met een volgende keuze, ouders bijten zich er in vast’
Is het winst dat er steeds minder kinderen naar het vmbo gaan?” Slagter plaatst vooral vraagtekens. Hij vindt het niet fout dat scholen elkaars concurrent zijn en laat in het midden of het juist is dat de ‘excellentie’ van scholen soms ten koste gaat van de leerling met een gewoon havo-advies. “Soms gaat het bij de keuze van ouders ook om een witte vlucht. Amsterdam heeft
zoveel kans daar ingeloot te worden, maar
nu twee nieuwe gymnasia, maar als er dan
kunnen zich ook elders inschrijven. De
opeens ergens een andere school populair
loterij heeft voor hen dus niet zulke zware
is lopen die gymnasia weer leeg. Waar we
consequenties als voor de Amsterdamse kin-
vooral vóór zijn is het beleid alle scholen kwalitatief te verbeteren. Er mogen geen
deren.” Vorig jaar is het aantal lotingen beperkt
niets gebeurt dan herhalen zich ieder jaar
zeer zwakke scholen meer zijn. Wij hebben
gebleven. Na overleg kwam er hier en daar
dezelfde drama’s.”
daar ook een steunpunt voor. In Utrecht
een klas bij en werd er in Amsterdam-
gaat dat nu goed, in Amsterdam heeft
Noord Hyperion opgericht, een school
Lagere cijfers
voor de vwo-plus-leerling. Dit jaar wordt er
De voorzitter van de VO-raad, Sjoerd Slag-
vwo-aanbod aantrekkelijker te maken. Daar
opnieuw overlegd, maar volgens Van Beek
ter, heeft regelmatig overleg met de bestu-
staan wij achter.”
zijn meer van dit soort structurele oplossin-
ren en het ministerie over de evenwich-
Het zijn zeker niet alleen de categoriale
gen nodig. “Er wordt een bevolkingsgroei
tige verdeling van vraag en aanbod. Hij
gymnasia die te maken hebben met over-
voorspeld voor Amsterdam tot 2025, maar
ziet geen noodzaak de wet te wijzigen. “De
aanmelding. Vernieuwingsscholen of scho-
dat geldt ook voor de andere grote steden,
kernvraag is hoe om te gaan met de druk
len die zich profileren met extra aanbod,
die dezelfde problematiek hebben. Als er
van de ouders. De beroepskolom loopt
trekken nieuwe groepen ouders. Bij het Spi-
26
Onderwijsblad07
7 april 2012
hOb 07 12-28.indd 26
Asscher geld uitgetrokken om het havo-
30-03-12 15:40
noza Lyceum in Amsterdam, een brede daltonschool voor mavo, havo, vwo en gym-
Zelfs in Ubbergen moest geloot worden
nasium, meldden zich dit jaar 330 leerlin-
Een aparte havo. Het Amsterdamse VSA ziet het als de oplossing voor de havo-
gen aan, terwijl er plaats is voor 229. Dat
scholieren die in de hoofdstad buiten de boot vallen. Even buiten Nijmegen,
was zes jaar geleden wel anders, weet Marja
in Ubbergen, staat de enige, of beter gezegd: de laatste categoriale havo van
Out, die er toen net conrector was gewor-
Nederland, Notre Dame des Anges. Marij van Deutekom, rector van deze rooms-
den. “Toen hadden we 172 aanmeldingen
katholieke éénpitter vindt het zelf ook bijzonder dat deze school, met een geschie-
en moesten we voor iedere leerling vechten.
denis van meer dan honderd jaar, tegen de stroom in overeind is gebleven. Ze is
Maar we hebben in de afgelopen jaren heel
er zelf pas in 2005 gekomen, maar weet dat er indertijd geknokt moest worden
hard gewerkt. Het gebouw is vernieuwd,
om zelfstandig te blijven. “Nu wil iedereen weer terug naar kleinschaligheid, toen
de kwaliteit van het onderwijs is verbe-
moest er vooral gefuseerd worden.”
terd, we hebben veel meer aan public rela-
Heel vroeger was het een meisjespensionaat. Aan die geschiedenis heeft de
tions gedaan, bijvoorbeeld door proefles-
school nog wel zijn plek te danken in de landelijke omgeving van de Ooijpolder. Het
sen te geven op basisscholen. Dat heeft dus
gebouw is net helemaal vernieuwd, in samenspraak met het Gelderse natuurbe-
gewerkt.”
heer. “We hebben er een verdieping bovenop gebouwd waardoor we minder grond
Het Spinoza trekt leerlingen uit de hele
nodig hadden en dat terug konden geven aan de natuur.”
regio. Out kent de kritiek van de ouder-
De havo is een begrip in de regio, dit jaar moest er zelfs geloot worden. Van de 600
vereniging VSA, die vindt dat kinderen
leerlingen komt een derde uit Nijmegen, de rest komt aangefietst uit de omrin-
uit Amsterdam voorrang moeten hebben.
gende dorpen. Dat geeft, volgens Van Deutekom, een leuke mix van stad en dorp.
“Er was zelfs sprake van een rechtsproce-
“Onze leerlingen hebben ook een heel verschillend niveau, maar het rendement
dure, maar in en rondom Amsterdam is
van de onderbouw is goed, iedereen doet namelijk zijn best de leerlingen hier te
geen andere vo-school die daltononderwijs
houden. In een scholengemeenschap denk ik dat je toch wat makkelijker naar een
aanbiedt. Wij hebben dus echt een regio-
lager niveau gaat als het er toch is. Andersom hebben de leerlingen hier niet het
functie.” Om te voldoen aan de groeiende
gevoel hebben dat ze minder zijn omdat ze geen vwo doen. Het geeft ze, denk ik,
vraag naar daltononderwijs wil het Spinoza
meer zelfvertrouwen, ze kunnen hier zichzelf zijn en worden ook zo gewaardeerd.”
graag in Amsterdam-West een tweede dal-
Van Deutekom weet waar ze over praat. Ze begon haar loopbaan als docent Engels
tonschool, maar voorlopig hangt die vraag
en was twee maal conrector op een lyceum in Oss en Nijmegen. “Havo-leerlingen
nog boven de markt. De conrector heeft
zijn excellent op hun eigen manier. Ze zijn praktischer ingesteld en heel sociaal.
een dubbel gevoel over de grote belangstel-
De excellente bèta’s bouwen hier een auto. Het zijn aanpakkers.” Ze denkt dat een
ling. “Aan de ene kant ben ik natuurlijk blij
aparte havo deze leerlingen goed doet. De docenten hebben hoge verwachtingen
dat we niet voor niets zo hard gewerkt heb-
en er is een natuurlijke doorlopende leerlijn omdat een docent een leerling soms
ben, maar ik vind het ook heel erg naar g
vijf jaar lesgeeft. De voordelen zijn dus legio. Zijn er ook nadelen? “Als éénpitter zijn we kwetsbaar, financieel zou het ongunstig zijn als we bijvoorbeeld een klas zakken. Dus je moet je altijd waarmaken. Omdat wij een veilige, kleine school zijn, vinden ouders van niet zo makkelijk lerende kinderen ons aantrekkelijk. Dat is goed. Tegelijkertijd moet je oppassen dat die niet gaan overheersen. Iedereen is gebaat bij een ideale mix. We doen hier alles samen, iedereen voelt zich verantwoordelijk. Zo’n team is natuurlijk heerlijk, maar je moet oppassen dat je mensen niet overvraagt.”
Krimp In Nijmegen en omgeving heeft de krimp nog niet echt toegeslagen in het voortgezet onderwijs. Op drie scholen moest er dit jaar geloot worden, één school breidt uit met een extra brugklas. Ook op de Notre Dame werden tien leerlingen uitgeloot. Marij van Deutekom vindt dat heel vervelend, maar er zijn afspraken om vanwege de bevolkingsprognoses niet te gaan uitbreiden. “Wij zitten gunstig omdat we vlakbij een groeigebied staan, maar er zijn grotere scholen in Nijmegen die wel last krijgen van de krimp. Opvallend vindt ze het dat er een trend is van leerlingen die ten zuiden van Arnhem wonen om in Nijmegen naar school gaan. Dit jaar waren dat er zo’n 200.”
Foto: Fred van Diem
Marja Out: “Zes jaar geleden moesten we voor iedere leerling vechten.” 7 april 2012
hOb 07 12-28.indd 27
Onderwijsblad07
27
30-03-12 15:40
Bestorming gaat nog even door Het voortgezet onderwijs krijgt de komende twee jaar nog een flinke toeloop van brugpiepers. Het babyboompje van rond de eeuwwisseling doet de komende jaren de Cito-toets en gaat op zoek naar een geschikte middelbare school. Na 2014 zakt de groei landelijk in, maar houdt plaatselijk aan. In gemeenten als Utrecht, Amsterdam en Den Haag blijft het de komende jaren knokken om een plek op de populaire scholen. Dat blijkt uit een analyse van cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek en het ministerie van Onderwijs. Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank Rond de eeuwwisseling hadden de ver-
den hebben ze ook nog een aanzuigende
de groei aanhoudt, helpt het daar niet om
loskundigen het razend druk: Nederland
werking op bruggers uit de regio.
één jaartje de capaciteit uit te breiden. De
beleefde een kleine babyboom. Het ging
In Utrecht, Amsterdam en Den Haag zijn
populaire scholen in die gemeenten hebben
economisch goed waardoor meer jongeren
namelijk wel categoriale gymnasia, dalton-
al jarenlang te maken met loting en zullen
het aandurfden een gezin te starten, oudere
lycea of montessoricolleges te vinden,
dat houden als het aanbod of het aanname-
ouders kregen een derde kind, carrièrevrou-
maar niet in naburige groeigemeenten als
beleid niet verandert.
wen kozen na het uitstel van hun kinder-
Houten, IJsselstein of Nootdorp. En omdat
wens alsnog voor het moederschap. Die generatie bestormt nu de brugklassen, zo blijkt uit de cijfers. Komend schooljaar zijn er rond de 1500 leerlingen meer dan het jaar daarvoor; in schooljaar 2013-2014 komen er weer meer dan 3500 extra bruggers bij. Dat zijn omgerekend een slordige 160 brugklassen.
Grootste brugklasdruk tot en met schooljaar 2015 Top twintig gemeenten 1. Utrecht 2. Amsterdam 3. Den Haag Leeuwarden Leeuwar
4. Haarlemmermeer
Krimpgebieden
•
5. Haarlem
Alleen is de babyboom niet zo netjes ver-
6. Deventer
deeld over het land. Krimpgebieden als
7. Zwolle
Limburg, Zeeland en Oost-Groningen schie-
8. Pijnacker-Nootdorp
ten in vrijwel alle gemeenten ook in het
9. Helmond
voortgezet onderwijs volgend jaar al in de
10. Lelystad
min, terwijl de stormloop op populaire
11. Amersfoort
scholen in andere plaatsen gewoon doorgaat. In schooljaar 2014-2015 is voor veel gemeenten de hausse aan twaalfjarigen al weer voorbij en neemt de druk op de brugklassen af. Dan zijn er 3.500 leerlingen minder te verdelen. Scholen die daarom voorzichtig zijn met het uitbreiden van hun
•• •••
Deventer
•• PijnackerNootdorp
15. Breda
19. Den Bosch
Maar dat geldt niet voor een grote groep
20. Leeuwarden
Amersfoort
••
Utrecht
Enschede
•
•
•••
Den Haag
IJsselstein
•••
Lansingerland
17. Rotterdam
gevallen groot gelijk.
••
Almere Almer
Haarlemmermeer Amster Amsterdam dam •
14. Lansingerland
opnamecapaciteit hebben in de meeste
zet onderwijs tot 2016 zeker aanhoudt.
••
13. Barendrecht
16. IJsselstein
Zwolle
•
12. Almere
18. Enschede
gemeenten waar de druk op het voortge-
Lelystad Haarlem
•
•
Rotterdam
•
Barendrecht
•
Den Bosch
• Breda Br
•
Daar gaat de bestorming van de brugklassen
Helmond
••
door. Aan kop gaan Utrecht, Amsterdam en Den Haag, waar jaar in jaar uit vele honderden twaalfjarigen extra een plaats zoeken in het voortgezet onderwijs. En vanwege het gevarieerde aanbod van scholen in deze ste7 april 2012
hOb 07 12-28.indd 29
Onderwijsblad07
29
30-03-12 15:41
