Bouwfysica tabellen en formules Klimaatgegevens ........................................ 2 Warmte en vocht ......................................... 2 Akoestiek ...................................................... 9 Formules geluid ........................................ 13 Verlichting .................................................. 15
1
162505 Bouw_Katern#06
1
05-09-2006, 15:05
Klimaatgegevens
Buitenklimaat (bewerkt naar gegevens van het KNMI te De Bilt) In tabel 1 worden voor De Bilt de maandgemiddelden gegeven van – temperatuur ( Te ) – waterdampspanning ( Pe ). Tabel 1 Maandgemiddelden te De Bilt van temperatuur en waterdamspanning
maand
T e (°C)
Pe (Pa)
januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december
2,3 2,5 4,9 7,8 12,4 14,8 16,6 16,0 13,6 9,6 5,0 2,9
650 650 720 855 1095 1316 1525 1575 1375 1095 860 715
In tabel 2 wordt het aantal uren gegeven dat een bepaalde temperatuur jaarlijks wordt onderschreden. Tussen haakjes is aangegeven hoeveel van de aangegeven uren binnen kantoortijd (7.00–19.00 uur, 5 dagen per week) vallen. Tabel 2 Aantal uren dat een bepaalde buitentemperatuur wordt onderschreden
temperatuur (°C) – 10 – 5 0 5
aantal uren dat een bepaalde temperatuur wordt onderschreden 35 180 781 2 432
(8) (45) (202) (661)
Binnenklimaat Voor de verschillende klimaatklassen kan worden aangegeven wat de gemiddelde waterdampspanning gedurende de win-
termaanden ( piw ) is. Tevens wordt aangegeven wat bij een temperatuur van ca. 20 °C de bijbehorende relatieve vochtigheid ( ϕiw) is. Deze indeling van de klimaatklassen is gebaseerd op hetgeen in publicatie nr. 51 van de Stichting Bouwresearch wordt gegeven. piw = 700 Pa; ϕiw = 30% (indien verwarmd): gebouwen met te verwaarlozen vochtproductie, zoals schuurtjes, transformatorhuisjes, garages en opslagruimten; II piw = 935 Pa; ϕiw = 40%: gebouwen met vrij geringe vochtproductie, zoals woningen, kantoren en winkels (alle zonder luchtbevochtiging); III piw = 1170 Pa; ϕiw = 50%: gebouwen met een hogere vochtproductie, zoals scholen, bejaardentehuizen en gebouwen met geringe luchtbevochtiging; IV piw = 1400 Pa of hoger; ϕ iw = 60% of hoger: gebouwen met hoge vochtproductie, zoals wasserijen, zwembaden, zuivelfabrieken en gebouwen met sterke luchtbevochtiging, zoals drukkerijen en textielfabrieken.
I
Warmte en vocht
Globale benadering hoeveelheid inwendige condensatie in de winterperiode 100 [g/m2] voor klimaatklasse I Σμ ⋅d 600 m= [g/m2] voor klimaatklasse II Σμ ⋅d 1000 m= [g/m2] voor klimaatklasse III Σμ ⋅d
m=
Hierin is: m de hoeveelheid gedurende de winter condenserend vocht in g/m2 Σμ · d de som van de μ · d-waarden van het binnenoppervlak af tot aan de plaats waar de condensatie plaatsvindt
2
162505 Bouw_Katern#06
2
05-09-2006, 15:05
Warmteoverdracht door straling tussen twee evenwijdige vlakken qs =
ε1 ⋅ ε 2 · 56,7 · 10–9 · (T14 – T24) ε1 − ε1 ⋅ ε 2 + ε 2 [W/m2]
Hierin is: qs de netto stralingsoverdracht in W/m2 ε1, ε2 de emissiecoëfficiënt van oppervlak 1 respectievelijk oppervlak 2 T1, T2 de temperatuur in Kelvin van oppervlak 1 en 2.
Warmteafgifte door straling met de onderstaande formule qs = ε · 56,7 · 10–9 · T4 = ε · qsz
[W/m2]
Hierin is: qs de warmtestroomdichtheid van de afgegeven straling in W/m2 ε de emissiecoëfficiënt van het materiaaloppervlak T de absolute temperatuur in K qsz de warmtestraling van het ‘zwarte lichaam’ 56,7 · 10–9 constante van Stefan-Boltzmann
Q = ρ · c · d · ΔT
Tabel 3 Hygroscopisch vochtgehalte van verschillende materialen
materiaal
ϕ = 40%
ϕ = 65%
ϕ = 95%
grindbeton hout baksteen enz. kalkzandsteen pleisterlagen houtwolcement
2 6 – 2 1 2
3 10 – 4 2 3
7 18 – 10 4 6
Tabel 4 Emissie/absorptiecoëfficiënt voor warmtestraling bij enkele materiaaloppervlakken
materiaaloppervlak
ε
glanzend gepolijste metalen verzinkt staal aluminium normaal glad aluminium geanodiseerd aluminium lak normale lak, iedere kleur baksteen, beton, dakleer, hout en praktisch alle andere bouwmaterialen
0,02–0,07 0,20–0,30 0,07–0,09 0,40–0,50 0,35–0,40 0,90–0,95 0,90–0,95
Tabel 5 Uitzetting van diverse materialen
[J/m 2]
Hierin is: Q de hoeveelheid warmte die per m2 in de constructielaag is geaccumuleerd ρ de volumieke massa (dichtheid) van het materiaal in kg/km3 c de soortelijke warmte in J/kg · K d de dikte van de laag in m ΔT de temperatuurstijging die de laag heeft ondergaan in K
lineaire uitzettingscoëfficiënt α (m/m · K)
materiaal baksteen beton staal aluminium polystyreenschuim polyurethaanschuim (gecacheerde plaat) geschuimd glas
5 10 12 23 70
· · · · ·
10 –6 (0,000 005) 10–6 10–6 10–6 10–6
27 · 10–6 9 · 10 –6
Tabel 6 Warmteweerstanden (R w) van enkele veel toegepaste constructie-, afwerk- en afdeklagen
Rw (m 2 · K/W)
laag
flexibele dakbedekking, al dan niet voorzien van een grindverzwaring 0,04 dakbedekking van pannen incl. de luchtlaag tussen de pannen dakbeschot 0,06 pleisterlaag tegen een binnenoppervlak 0,02
3
162505 Bouw_Katern#06
3
05-09-2006, 15:05
Tabel 7 Aan te houden U -waarden volgens NEN 5128 voor ramen en deuren dubbel glas, ruitafstand 12 mm bedekkingslaag spouwvulling
hout/ kunststof
metaal overig (thermisch onderbroken)
geen warmtereflecterend emissiecoëfficiënt 0,15–0,25 warmtereflecterend emissiecoëfficiënt < 0,15
lucht
2,8
3,2
4.0
lucht argon
2,4 2,2
2,8 2,6
3,4 3,2
lucht > 80% argon
2,2 1,8
2,6 2,2
3,2 3,0
hout/ kunststof
metaal overig (thermisch onderbroken)
dubbel glas, ruitafstand 6 mm bedekkingslaag spouwvulling geen warmtereflecterend emissiecoëfficiënt 0,15–0,25 warmtereflecterend emissiecoëfficiënt < 0,15
lucht
3,2
3,6
4,2
lucht argon
2,8 2,6
3,2 3,0
4,0 3,6
lucht > 80% argon
2,6 2,4
3,0 2,8
3,8 3,4
5,0 3,4
5,4
6,2
enkel glas deuren zonder lichtdoorlatende delen
Warmtedoorgangscoëfficiënten van ramen en deuren die een scheiding vormen met een aangrenzende besloten ruimte of aangrenzende onverwarmde serre deuren zonder lichtdoorlatende delen deuren en ramen met enkel glas deuren en ramen met dubbel glas
2,8 4,0 2,8
Tabel 8 Richtwaarden voor de zonweringsgegevens, de lichttoetreding en de U-waarde voor verschillende raamsystemen raamsystemen
ZTA
CF
LTA
U (W/m2 · K)
enkelglas (6 mm), onafgeschermd enkelglas, binnenjaloezieën (lichte kleur) enkelglas, buitenjaloezieën dubbelglas, onafgeschermd dubbelglas, binnenjaloezieën (lichte kleur) dubbelglas, binnenweefsel met opgedampte metaallaag – licht – zwaar dubbelblas, buitenjaloezieën dubbelglas verticaal gespannen doek – licht – zwaar dubbelglas, uitvalscherm (niet aaneengesloten) dubbelglas, markies zonreflecterend dubbelglas – licht – zwaar zonabsorberend dubbelglas – licht – zwaar dubbelglas met spectraal selectieve coating en aangepaste spouwvulling (warmte-isolatie) drievoudig glas
0,80 0,45 0,15 0,70 0,47
0,01 0,50 0,05 0,04 0,55
0,84 0,15 0,12 0,74 0,12
5,7 5,4 4,9 3,2 3,1
0,50 0,30 0,12
0,30 0,50 0,05
0,30 0,05 0,10
3,0 2,9 2,8
0,20 0,13 0,15 0,11
0,10 0,15 0,15 0,18
0,15 0,05 0,14 0,05
2,8 2,8 2,8 2,8
0,45 0,25
0,02 0,05
0,65 0,35
* *
0,45 0,25
0,06 0,10
0,35 0,10
3,2 3,2
0,65 0,57
0,05 0,07
0,55 0,50
1,6 2,2
• Bij ruiten waarbij de reflectie wordt verkregen door een opgedampte metaallaag aan de binnenzijde van de buitenruit, wordt ook warmte-overdracht in de spouw beperkt en kan de U-waarde dalen tot 1,8 à 2,0 W/m2 · K en zelfs tot 1,4 à W/m2 · K als ook nog een andere spouwvulling dan lucht wordt toegepast. N.B. De in de tabel gegeven waarden moeten worden beschouwd als richtwaarden. Specifieke producten kunnen sterk afwijkende eigenschappen hebben. Verder is bij veel constructies (glasvlakken) de hoek van inval van de directe zonnestraling van invloed op de reflectie aan het buitenoppervlak. In deze tabel is uitgegaan van een invalshoek van 45°. Bij jaloezieën is de zonwering daarnaast nog sterk afhankelijk van de lamelstand. In deze tabel is uitgegaan van 45°, dus loodrecht op de zonnestraling.
4
162505 Bouw_Katern#06
4
05-09-2006, 15:05
Tabel 9 Maximale waterdampconcentratie en waterspanning in afhankelijkheid van de temperatuur
De verzadigde waterdampspanning p s in N/m2
c max g/m 3
Temp. °C
,0
,1
,2
,3
,4
,5
,6
,7
,8
,9
39,56 37,54 35,62 33,77 32,02
+ 35 34 33 32 31
5627 5323 5033 4757 4496
5657 5352 5061 4785 4521
5688 5381 5090 4812 4546
5720 5412 5118 4838 4573
5752 5443 5146 4866 4598
5784 5472 5176 4893 4625
5816 5503 5205 4921 4650
5848 5533 5234 4949 4677
5880 5564 5264 4977 4704
5912 5595 5293 5005 4730
30,34 28,73 27,21 25,75 24,36
30 29 28 27 26
4245 4007 3782 3567 3363
4270 4031 3803 3588 3383
4294 4054 3826 3610 3403
4319 4078 3848 3630 3423
4344 4102 3871 3651 3443
4369 4125 3893 3674 3463
4393 4149 3915 3695 3484
4418 4173 3939 3716 3504
4443 4197 3962 3738 3530
4469 4221 3984 3760 3546
23,05 21,78 20,55 19,43 18,35
25 24 23 22 21
3169 2985 2811 2645 2488
3188 3003 2828 2661 2504
3207 3022 2844 2677 2518
3226 3040 2861 2693 2535
3246 3058 2879 2710 2549
3264 3076 2896 2727 2565
3284 3095 2915 2744 2581
3303 3114 2932 2760 2597
3323 3132 2949 2778 2613
3343 3151 2967 2793 2629
17,28 16,30 15,37 14,47 13,65
20 19 18 17 16
2340 2198 2065 1938 1818
2353 2212 2077 1950 1830
2368 2225 2090 1962 1842
2382 2240 2104 1978 1854
2397 2253 2117 1988 1866
2412 2268 2130 2001 1878
2428 2281 2144 2014 1890
2442 2296 2157 2026 1902
2457 2310 2170 2034 1914
2473 2325 2184 2052 1926
12,85 12,07 11,35 10,65 10,01
15 14 13 12 11
1706 1599 1498 1403 1313
1717 1609 1507 1413 1321
1728 1619 1518 1422 1331
1739 1630 1527 1431 1339
1750 1641 1538 1441 1349
1761 1651 1547 1450 1358
1773 1662 1558 1459 1366
1784 1673 1569 1469 1375
1796 1684 1578 1478 1385
1808 1696 1589 1489 1394
9,40 8,82 8,27 7,76 7,28
10 9 8 7 6
1229 1148 1072 1002 935
1237 1156 1080 1008 942
1245 1164 1087 1016 948
1253 1172 1095 1023 955
1262 1179 1103 1030 962
1270 1187 1110 1036 968
1278 1195 1118 1044 975
1287 1203 1126 1051 982
1295 1212 1132 1059 988
1305 1220 1140 1066 995
6,83 6,40 5,99 5,59 5,21
5 4 3 2 1
872 814 758 706 657
879 819 763 711 661
884 826 768 716 667
891 831 775 722 671
898 836 780 727 676
903 843 786 732 681
910 848 791 736 685
916 855 796 742 691
923 860 802 747 696
928 867 808 752 701
4,84 4,84
+0 –0
611 611
615 605
620 600
624 596
628 591
633 587
637 581
643 576
647 572
652 567
4,48 4,14 3,82 3,53 3,26
– – – – –
1 2 3 4 5
563 517 476 437 401
557 513 472 433 397
553 508 468 429 395
548 504 464 425 391
544 500 460 423 388
539 496 456 419 384
535 492 452 415 381
531 488 448 412 377
525 484 444 408 375
521 480 440 404 371
3,01 2,77 2,55 2,34 2,15
–6 –7 –8 –9 – 10
368 337 309 283 260
365 335 307 281 257
361 332 304 279 255
359 329 301 276 252
356 327 299 273 251
352 323 296 271 248
349 320 293 269 245
347 317 291 267 244
344 315 288 264 241
340 312 285 261 240
1,98 1,82 1,67 1,53 1,41
– – – – –
11 12 13 14 15
237 217 199 181 165
235 215 196 179 164
233 213 195 177 163
231 211 193 176 160
229 209 191 175 159
227 207 189 173 157
225 205 188 171 156
223 204 185 169 155
221 201 184 168 153
219 200 183 167 152
1,29 1,18 1,08 0,99 0,90
– – – – –
16 17 18 19 20
151 137 124 113 103
149 136 124 112 101
148 135 123 111 101
147 133 121 111 100
145 132 120 109 98,7
144 131 119 108 98,7
143 129 117 107 97,4
141 128 116 105 96,0
140 127 116 105 94,7
139 125 115 104 94,7
5
162505 Bouw_Katern#06
5
05-09-2006, 15:05
Tabel 10 Dichtheid ρ, warmtegeleidingscoëfficiënt λ, soortelijke warmte c en dampdiffusieweerstandsgetal μ van bouwmaterialen
ρ (kg/m3)
Materiaalsoort
Metalen Lood Koper IJzer Staal Zink Aluminium Natuursteen Basalt Graniet Kalksteen Hardsteen Marmer Zandsteen Tufsteen Metselstenen Gevelklinkers Hardgrauw
{
Rood/Boerengrauw Isolatiesteen Kalkzandsteen
Grindbeton Verdicht gewapend Verdicht ongewapend Niet verdicht gewapend Niet verdicht ongewapend Lichte betonsoorten
{
Algemene indicatie
12250 9000 7900 7800 7200 2800
35 370 72 41–52 110 200
35 370 72 41–52 110 200
3000 3000 2750 2750 2750 2000–2300 1100–1500
3,5 3,5 2,3 2,3 2,3 2–4 0,35–0,50
3,5 3,5 2,9 2,9 2,9 4–6 0,5–0,7
2100 1700–1900 1700 1500 1300 1000 2000
0,8 0,65–0,70 0,65 0,55 0,45 0,30 1,0
1,3 1,0–1,2 1,0 0,85 0,75 1,5
} }
2500 2400 2300 2200
1,9 1,7 1,4 1,3
2,3 2,2 1,9 1,7
}
1900 1600 1300 1000 700 500 300 200 700–1000 1000–1400
0,95 0,70 0,45 0,35 0,23 0,17 0,12 0,08 0,23–0,35 0,35–0,50
1,4 1,2 0,8 0,5
220 400 650 1300 1000 700 400
0,18–0,35 0,35–0,85 0,07 0,11 0,20 0,50 0,35 0,23 0,17
400–750 1900 1600 1300 1000
0,17–0,26 0,70 0,45 0,30 0,23
1,0 0,7 0,45 0,35
1600–1900 800–1400
0,35–0,70 0,23–0,46
0,95–1,2 (–)–0,65
2500 2500 120–150
0,8 1,4 0,05–0,06
0,8 1,4
50–800 35–250
0,04–0,23 0,041
{ 500–1000 { 1000–1800
Bimsbeton Beton met geëxpandeerde klei e.d. als toeslag
{
Polystyreenschuimbeton Cellenbeton Cellenbeton op cementbasis Cellenbeton op kalkbasis Hoogovenslakkenbeton
Andere anorganische materialen Asbestcement Gipsplaten Glas (spiegelglas en vensterglas) Glaskeramiek Schuimglas Minerale toeslag voor beton Minerale wol
{ {
{
λ (W/m · K) I *) II *)
c (J/kg · K)
μ –
130 390 530 480–530 390 880
∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞
840
– – – – – 15 5–10
840
31 9–14 9 8 7,5 – 25
}
} }
1,2 0,7
6
840
840
840
}
840
}
840
}
6
162505 Bouw_Katern#06
840
05-09-2006, 15:05
37–200 31–200 27–200 23–200 13,0 8,0 7,5 6,5 5,5 4,5 3,5 2,8 6 6,5–12 5–6,5 6,5–12 4,5–5,5 16–20 – 7,5–9 5,5–7,5 4,5–7,5 3–7,5 3,7–6,5 14 10 8 6,5 37–150 6
840
∞ – ∞ – 1,1–1,8
Pleisterlagen Cementpleister Kalkpleister Gipspleister
1900 1600 1300
0,93 0,70 0,52
1,5 0,8 0,8
}
Tegels Hardgebakken tegels Plavuizen
2000 1700
1,2 0,8
1,3 1,1
}
100–200
840
15–41 9–41 7–10
840
28 23
0,041–0,046
1760
4,5–29
100–200 1200 1200–1500 100 250–350 200–400
0,041–0,046 0,17 0,17–0,29 0,035 0,08–0,09 0,08–0,12
1760 1470 1470 1470 2100 2100
9–46 1800 900 450–900 3 3
300–700 330–700
0,08–0,17 0,08–0,12
1880 1470
7–46 3,5–7
Organische materialen al dan niet gebonden (met uitzondering van houtproducten en kunststoffen) Geëxpandeerde kurk Geëxpandeerde geïmpregneerde kurk Linoleum Rubber Geëxpandeerde eboniet Rietvezelplaat Strovezelplaat Vlasschevenplaat gebonden met kunsthars Vlasschevencementplaat
Houtproducten Hardhout Naaldhout Triplex-multiplex Hardboard Zachtboard
{
Spaanplaat Houtspaan-cementplaat Houtwolcementplaat Houtwolmagnesietplaat
{
Harde kunststoffen Polyesterplaat (met glasvezels versterkt) Polyetheen Polymethacrylaat Polypropeen Polyvinylchloride ABS polymeren
350–700 400–500
1200 920–950 1200 900 1400 1100
Kunststofschuimen Polystyreenschuim geëxpandeerd Polystyreenschuim geëxtrudeerd Ureumharsschuim Polyurethaanschuim Fenolharsschuim (hard) Polyvinylchlorideschuim
0,71 1) 0,14 1) 0,17 0,29 0,08 0,10 0,15 0,29
800 550 700 1000 250–300 450 600 1000
0,09–0,21 0,10–0,12
}
0,2
15–30
0,035
30–40 8–20 30–60 25–200 25–50
0,027 0,0542) 0,021–0,026 0,035 0,035
0,231) 0,171) 0,23
}
1880
}
1880
1680 2100
– – – 46–75 – – – –
}
1470
3,7–10 3,7–10
}
1470
9000
1470
150–300 1,5–3 23–185 3,7 92–260
}
23–150
Opmerking: wanneer twee waarden van ρ en λ zijn gegeven kan λ voor tussengelegen waarden van ρ lineair worden geïnterpoleerd. 1) Loodrecht op de vezels. 2) Bij toepassing als spouwvulling. 3) λ kan bij veroudering ten gevolge van het verdwijnen van de freonvulling stijgen tot 0,035 W (m.K). –
over de μ-waarden van houtproducten is nog weinig bekend. Bovendien hangt de μ-waarde in zeer sterke mate af van het vochtgehalte.
*) Kolom I heeft betrekking op omstandigheden waarbij het vochtgehalte overwegend bepaald wordt door het binnenklimaat. Kolom II slaat op omstandigheden waarbij gemiddeld op een hoger vochtgehalte moet worden gerekend.
7
162505 Bouw_Katern#06
7
05-09-2006, 15:05
Akoestiek Tabel 11 Dampremmende lagen
Benaming
Geblazen bitumen Asfalbitumenvilt 330–37 Gebitumineerd glasvlies Bezand asfaltbitumenvilt 500–56 Teervilt 280–40/45 Eénzijdig gebitumineerd papier Flintkote (bitumenmengsel) Polyesterfolie Polystyreenfolie Polyvinylchloridefolie Polyetheenfolie Asfaltbitumen met aluminiumfolie inlage Eénzijdig met kunststof gecacheerd aluminiumfolie 0,06 mm Tweezijdig met kunststof gecacheerd aluminiumfolie 0,08 mm
d (10–3 m)
μ (103 –)
μ·d (m)
– – – 2,6 – 0,1 – 0,1 0,1 0,1 0,1 –
70–120 – – – – – 0,75 13 42 10–100 50–100 –
–
–
100
–
–
160
1 20 20–180 50 14 0,7 – 1,3 4,2 1–10 5–10 100–∞
Bij de samenstelling van deze tabel werd ook gebruik gemaakt van enkele door ‘Vedidak’ ter beschikking gestelde gegevens.
Tabel 12 Akoestische absorptiecoëfficiënten (Uit: Bouwfysische Tabellarium, TU Delft)
A
=
materiaal direct tegen harde ondergrond
B
=
materiaal op regelwerk, luchtspouw
C
=
materiaal op regelwerk, spouw geheel gevuld met akoestisch materiaal
D
=
materiaal op regelwerk, spouw gedeeltelijk gevuld met akoestisch materiaal
E
=
materiaal op regelwerk, spouw gedeeltelijk gevuld met akoestisch materiaal
Referentiekarakteristiek
8
162505 Bouw_Katern#06
8
05-09-2006, 15:05
Tabel 12 (vervolg)
Nr. Materiaal (maten in mm)
Absorptiecoëfficiënten a [m2 O.R.] bij de middenfrequenties
Type
Karakteristiek
125
250
500
1000 2000 4000
1
Steenachtige materialen grindbeton, ca. 500 kg/m2
0,01
0,01
0,02
0,02
0,03
0,04
2
gasbeton, 70 kg/m 2
0,14
0,19
0,24
0,32
0,41
–
3
bimsbeton
0,15
0,40
0,60
0,60
0,60
0,60
4
schoon baksteenmetselwerk
0,02
0,03
0,03
0,04
0,05
0,07
A
0,01
0,01
0,02
0,02
0,02
0,04
5
Pleisters kalkcement pleisterwerk, direct op steenachtige ondergrond
6
akoestische pleister, in enige lagen aan te brengen
A
0,15
0,20
0,35
0,60, 0,6
0,5
7
spuitasbest
A
0,29
0,24
0,65
0,79
0,88
0,65
8
Akoestische materialen zachtboard (ongeverfd), d = 19; s = 23
B
0,13
0,72
0,59
0,76
0,90
0,92
9
halfhardboard (ongeverfd), d = 6,2; s = 50
B
0,24
0,20
0,09
0,04
0,04
0,12
10
spaanplaat, 5,0 kg/m2, d = 8; s = 30
B
0,25
0,22
0,04
0
0,03
0,08
11
spaanplaat (lichtgewicht), 6,4 kg/m2, d = 19; s = 50
B
0,16
0,58
0,75
0,53
0,54
0,42
12
houtwolcementplaat, akoestisch, d = 25
A
0,15
0,23
0,23
0,51
0,73
0,75
13
houtwolcementplaat, akoestisch, d = 25; s = 10
B
0,30
0,26
0,51
0,91
0,79
0,95
14
houtwolcementplaat, akoestisch, d = 25; s = 30
B
0,25
0,29
0,79
0,76
0,74
0,93
15
houtwolcementplaat, akoestisch, d = 25; s = 50
B
0,11
0,33
0,67
0,53
0,64
0,80
16
houtwolcementplaat, akoestisch, d = 25; s = 80
B
0,23
0,55
0,64
0,57
0,81
0,80
17
houtwolcementplaat, akoestisch, d = 25; s = 30
C
0,43
0,80
1,00
0,79
0,80
0,98
18
houtwolcementplaat, akoestisch, d = 25; s = 80 a = 30
D
0,76
1,00
0,90
0,73
0,94
0,95
9
162505 Bouw_Katern#06
9
05-09-2006, 15:05
Tabel 12 (vervolg) Nr. Materiaal (maten in mm)
Absorptiecoëfficiënten a [m2 O.R.] bij de middenfrequenties
Type
Karakteristiek
125
250
500
1000 2000 4000
19
kurkplaten, akoestisch met verflaag, d = 20; s = 25
B
0,08
0,15
0,44
0,54
0,38
0,60
20
kunststofschuimplaat (polystyreen), d = 10; s = 4
B
0,05
0,11
0,31
0,73
0,58
0,47
21
houtcellulose, gesaust, d = 22
A
0,07
0,20
0,60
1,00
1,13
1,13
22
Geperforeerde platen gipskarton, ongeperforeerd, d = 9,5; s = 100; a = 30
D
0,28
0,14
0,09
0,06
0,05
0,10
23
gipskarton, geperforeerd 6%, d = 9,5; s = 100; a = 30, gaatjes ∅8, ∅15, ∅20
D
0,39
0,81
0,68
0,44
0,25
0,20
24
gipskarton, geperforeerd 19,6%, d = 9,5; s = 100; a = 30, gaatjes ∅15
D
0,30
0,69
1,01
0,81
0,66
0,62
25
gipskarton met zaagsleuven, d = 9,5; s = 30; a = 20, sleuven 2,3
D
0,10
0,26
0,92
0,55
0,20
0,10
26
asbestcementplaat, ongeperforeerd, d = 4; s = 50
B
0,43
0,15
0,10
0,05
0,04
0,02
27
asbestcementplaat geperforeerd 16%, d = 4; s = 50
C
0,13
0,65
0,90
0,82
0,82
0,77
E
0,60
0,85
0,80
0,82
0,70
0,62
28
Schrootjes houten latten, breed 85, tussenruimte 25 mm, d = 12; s = 200; a = 25
29
houten latten, breed 45, tussenruimte 16 mm, minerale wol op bitumenpapier in de spouw, d = 25; s = 50; a = 20
E
0,19
0,36
0,73
0,50
0,25
0,31
30
aluminium lamellen, breed 50, tussenruimte 12,5 mm, d = 0,3; s = 176; a = 20
D
–
0,89
1,00
0,88
0,88
0,61
A
0,02
–
0,03
–
0,04
–
A
0,04
0,04
0,06
0,12
0,10
0,15
31
32
Vloerbedekking linoleum, gelijmd op ondergrond parket, gelijmd op ondergrond
10
162505 Bouw_Katern#06
10
05-09-2006, 15:05
Tabel 12 (vervolg) Nr. Materiaal (maten in mm)
Absorptiecoëfficiënten a [m2 O.R.] bij de middenfrequenties
Type
Karakteristiek
125
250
500
1000 2000 4000
33
tapijt, 1,87 kg/m2, d = 4,5
A
0
0,02
0,04
0,15
0,36
0,32
34
tapijt, 1,87 kg/m2, met onderlaag (8 mm vilt), d = 4,5
A
0,05
0,13
0,60
0,24
0,28
0,32
35
tapijt, 1,98 kg/m2, d = 5,3
A
0
0,03
0,05
0,11
0,31
0,58
36
tapijt, 1,98 kg/m2, met onderlaag (8 mm vilt), d = 5,3
A
0,04
0,10
0,31
0,70
0,93
0,74
37
kokosvloerbedekking, los op ondergrond, 2 kg/m2, d = 10
A
0,03
0,03
0,07
1,13
0,28
0,55
0,1
0,04
0,03
0,02
0,02
0,02
38
Diversen glas
39
kunststoffolie, strak gespannen, PVC 0,2 kg/m2, d = 0,2; s = 20
B
0
0
0,64
0,19
0,12
0,04
40
kunststoffolie, geplooid 3:1, PVC 0,2 kg/m2, d = 0,2; s = 20
B
0
0,13
0,51
0,66
0,59
0,30
41
gordijn, katoen, strak gespannen, s = 50, ca. 0,4 kg/m2
B
0,04
0,09
0,37
0,68
0,89
0,72
42
gordijn, katoen, geplooid 3:1 s = 50, ca. 0,4 kg/m2
B
0,15
0,45
0.96
0,91
1,06
1,02
43
één zittend persoon
0,15
0,30
0,45
0,45
0,45
0,45
44
één persoon in ruimte met veel nagalm (bijv. kerk)
0,65
0,75
0,85
0,95
0,95
0,80
45
publiek (incl. orkest) per m2
0,52
0,68
0,85
0,97
0,93
0,85
46
houten stoel (onbezet)
0,02
0,02
0,02
0,04
0,04
0,03
47
beklede stoel (onbezet)
0,15
0,30
0,30
0,40
0,40
0,40
Opmerking: Bovenstaande tabel geeft slechts globale waarden ontleend aan de literatuur. Vollediger gegevens met nauwkeuriger waarden met productomschrijving, leveranciers, enz. zijn te vinden in: – Bobran, H.W.: Handbuch der Bauphysik. Berlin, Ullstein, 1967. – Bouwcentrum/Ratiobouw: Akoestische materialen. Uitgave NL 1962. – Deutscher Normenausschuss (DNA): Schallabsorptionsgrad-Tabelle. Berlin, Beuth-Vertrieb, 1968. – Furrer, W.: Room and buidling acoustics and noise abatement. London, Butterworths, 1964. – Hartmann, G.: Praktische Akustik; Band 2: Raum- und Bauakustik. München, Oldenbourg, 1968.
11
162505 Bouw_Katern#06
11
05-09-2006, 15:05
Tabel 13 Grensfrequentie voor coïncidentie bij verschillende materialen
materiaal
fg · d
aluminium staal glas beton glasbeton kalkzandsteen poriso lichtbeton gips gipskarton hout spaanplaat lood
12 12 12 17 38 21 26 32 35 35 25 25 51
voorbeeld d (mm) fg (Hz)
500 800 800 300 000 400 000 000 500 500 000 000 200
2 1 4 120 80 105 50 80 50 9 12 8 0,5
Tabel 14 Normwaarden luchtgeluidisolatie
octaafband met middenfrequentie, in Hz 125 normwaarde voor de genormeerde luchtgeluidisolatie (DnT), in dB
6 250 12 800 3 200 144 475 204 520 400 710 3 944 2083 3 125 102 400
500 1000
43
50
2000
53
54
T T T T T T T T T T
= = = = = = = = = =
ca. 0,5 s 0,5–0,7 s 0,7–0,9 s 0,6–0,8 s 0,8–1,2 s 0,9–1,3 s 1,2–1,5 s 1,2–1,6 s 1,7–2,3 s 1,5–2,5 s
3
C in dB
250
2 500 4 267 1 600 87 190 102 289 160 507 2 367 1 136 1 389 25 600
goed gemeubileerde kamer kantoorvertrek kantoortuin schoollokaal muzieklokaal schouwburg kamermuziekzaal opera concertzaal kerk (orgelmuziek)
Tabel 15 Normwaarden contactgeluidniveau
octaafband met middenfrequentie,in Hz 125
5 3 8 200 200 210 90 200 70 15 22 18 2
Tabel 17 Richtwaarden voor nagalmtijd in verschillende ruimten
250
34
voorbeeld d (mm) fg (Hz)
500 1000
2000
2
Lp tot = Lp1 + C (dB)
1
0
normwaarde voor het genormeerde contactgeluidniveau (LnT), in dB 70
0
2
4
6
8
10
66
66
66
70
14
Figuur 1 Optellen van geluiddrukniveaus
Tabel 16 Verzwakking of versterking volgens de A-weging
frequentie in Hz
A-weging in dB
63 125 250 500 1000 2000 4000 8000
– 26,1 – 16,1 – 8,6 – 2,6 0,0 1,2 1,0 – 1,0
ΔR, isolatievermindering in dB
oppervlakteverhouding:
S2 Stotaal
30
12
1
0,3
0,1
25
0,03
20
0,01
15
0,003
10
0,001 0,0003
5
0,0001 0
0
1
10
15
20
25
30
35
40
isolatieverschil in dB: R1 - R2
Figuur 2 Isolatievermindering van een wand ten gevolge van een gedeelte met kleinere isolatie
12
162505 Bouw_Katern#06
12
verschil tussen Lp1 en Lp2 in dB (Lp1 ≥ Lp2)
05-09-2006, 15:06
Tabel 18 Toelaatbare geluidniveaus in werkvertrekken
stoorgeluid van buiten e.d. Leq in dB (A) voorkeur max
achtergrondgeluid van installaties e.d. L95 in dB (A) voorkeur max
in éénpersoonsvertrekken bij studie, denkarbeid enz. in leeszalen
30–35
40
30–35
40
in één- of meerpersoonskamers bij ontwerptechniek, redactioneel werk enz. in leslokaal
35–40
45
30–35
40
40
45
35
40
vertrek/arbeid
in grotere kantoorruimten bij administratieve werkzaamheden, tekenwerk, enz. in grote kantoorzalen bij typen, mechanische administratie enz.
45
50
40
45
in telex- en computerruimten enz.
45–55
60
45–55
60
Opmerking: in grote kantoorzalen (kantoortuinen) is het vaak wenselijk een achtergrondgeluidniveau te hebben van 50–55 dB (A). Door dit vrij hoge geluidniveau worden andere geluiden gemaskeerd en wordt de privacy vergroot. Voor kantoortuinen gelden verder nog allerlei aparte voorwaarden’.
Tabel 19 Luchtgeluidisolatie
luchtgeluidisolatie-index Ilu resp. Ilu;k in dB minimale eis voorkeur
scheiding tussen vertrekken van verschillende woningen tussen vertrekken binnen dezelfde woning tussen kantoorvertrekken waarbij grotere privacy (vertrouwelijke gesprekken) gewenst is
0
+5
– 20
– 15
0
+5
tussen ruimten met hoge geluidproductie (typekamers, meerpersoonskamers) en stillere vertrekken (éénpersoonskamers)
– 5
0
tussen leslokalen
– 10
– 5
tussen gelijksoortige, nomale kantoorvertrekken
– 15
– 10
tussen vertrekken en gangen
– 20
– 15
Formules geluid
Geluiddrukniveau Lp = 10 log
peff p0
2
2
[dB]
Hierin is: Lp het geluiddrukniveau in decibel peff de effectieve geluiddruk p0 de referentie geluiddruk 2 · 10–5 Pa
Geluidintensiteit p2 I= voor een diffuus geluidveld 4 ⋅ ρ ⋅c p2 voor een vlakke lopende golf I= ρ ⋅c Hierin is: I de geluidintensiteit in W/m2 (energie) p de geluiddruk in Pa ρ de soortelijke massa van de lucht in kg/m 3 c de geluidsnelheid in m/s ρ · c voor gemiddelde omstandigheden, getalwaarde ongeveer 400
13
162505 Bouw_Katern#06
13
05-09-2006, 15:06
Geluidvermogenniveau W Lw = 10 log [dB] W0 Hierin is: Lw het geluidvermogenniveau in dB W het geluidvermogen in watt W0 het referentievermogen 10–12 W
Optellen van geluiddrukniveaus Lptotaal = 10 log (10Lp1/10 + 10Lp2/10 + 10Lp3/10 ...) [dB] Hierin Lp1 Lp2 Lptotaal
is: het geluiddrukniveau van geluid 1 het geluiddrukniveau van geluid 2 het resulterende geluiddrukniveau in decibel
Golflengte en frequentie c=f·λ
[m/s]
Hierin is: c de voortplantingssnelheid van het geluid in m/s f de frequentie in Hz λ de golflengte in m.
Massa-veerresonantie in spouwconstructies m1 + m2 1 f0 = 60 [Hz] ⋅ m1 ⋅ m2 b Hierin is: f0 de resonantiefrequentie bij loodrecht invallend geluid m1 massa van het ene spouwblad in kg/m2 m2 idem tweede spouwblad b breedte van de spouw in m
Geluidisolatie van een constructie S R = Lz – Lo + 10 log [dB] A Hierin is: Lz het geluiddrukniveau in het zendvertrek in dB Lo het geluiddrukniveau in het ontvangvertrek in dB S het oppervlak van de wand A de absorptie in het ontvangvertrek
De genormeerde luchtgeluidisolatie volgens NEN 1070 T D nT = Lz – Lo + 10 log [dB] T0 Hierin is: D nT de genormeerde luchtgeluidisolatie in dB Lz het geluiddrukniveau in het zendvertrek in dB Lo idem in het ontvangvertrek T de in het ontvangvertrek gemeten nagalmtijd T0 de genormeerde nagalmtijd (= 0,5 s)
Het genormeerde contactgeluidniveau volgens NEN 1070 T L nT = Lco – 10 log [dB] T0 Hierin is: LnT het genormeerde contactgeluidniveau in dB Lco het in het ontvangvertrek gemeten geluiddrukniveau in dB
Karakteristieke luchtgeluidisolatieindex Ilu;k V Ilu;k = Ilu – 10 log ( )–1 6T0 ⋅ S Hierin is: Ilu;k karakteristieke isolatie-index voor luchtgeluid in dB Ilu isolatie-index voor luchtgeluid in dB V netto volume van het ontvangvertrek in m 3 T0 referentie-nagalmtijd in s S oppervlakte tussen zend- en ontvangruimte in m2 1. indien de verhouding V > 2,5 6T0 ⋅ S dient deze verhouding voor de berekening van de Ilu;k gelijk te worden gesteld aan 2,5; 2. indien er geen gemeenschappelijk deel van de scheidingsconstructie tussen zend- en ontvangruimte is, dient S voor de berekening van Ilu;k gelijk te worden gesteld aan 10 m2.
14
162505 Bouw_Katern#06
14
05-09-2006, 15:06
Verlichting 09.00 - 17.00 u. of 07.00 - 15.00 u.
07.00 17.00 u.
08.00 16.00 u.
LUX 13000 12000 11000 10000 9500 9000 8500 8000 7500 7000 6500 6000 5500 5000 4500 4000 3800 3600 3400 3200 3000
minimum verlichtingssterkte in het vrije veld gedurende het aangegeven percentage van de gekozen periode
06.00 - 18.00 u.
2800 2600
REFERENTIEWAARDEN VAN DE VERLICHTINGSSTERKTE IN HET VRIJE VELD IN NEDERLAND
2400 2200 2000 1800 1600
40
50
60
70
80
90
1400 100%
percentage van de tijd dat de aangegeven verlichtingssterkte wordt overschreden Figuur 3 Verlichtingssterkte in het vrije veld
Tabel 20 Interne reflectiecomponent in % bij diverse reflectiefactoren van de wandafwerking in het vertrek. Reflectiefactor plafond ca. 70%, vloeren ca. 20%.
reflectiefactor wanden glasoppervlak t.o.v. vloeroppervlak in %
20%
40%
60%
80%
10 20 30 40
0,2 0,3 0,5 0,6
0,3 0,6 0,9 1,2
0,6 1,1 1,5 2,0
0,9 1,7 2,4 3,1
15
162505 Bouw_Katern#06
15
05-09-2006, 15:06
60°
50°
2,0
1,5
1,0
185
b/a
0° 0
0
185
b/a
1
0,5
α 10°
20° b (schaal 1:40)
30°
64
40°
1,0
2
20
50°
1,5
3
60°
2,0
4
2,0
1,5
1,0
60°
50°
0
β
0
0,5
h /a
10°
20°
40°
0,5
10°α 20° b (schaal 1:40)
40°
0 1,0 h /a
1
30°
20°
10°
β
0
0,5
30°
30°
40°
m 4
3
2
1
0
16
m 4
3
2
1
0
2
Figuur 4 Stippendiagram voor bepaling van hemelfactor
05-09-2006, 15:06
16
162505 Bouw_Katern#06
h (schaal 1:40)
h (schaal 1:40)
