Bolek Krzeszewski Cees Nowak Stefan Kossakowski Ad Kuijl Stas Szamrowicz

56 tel. 076-54 15 041, e-mail: [email protected] Bolek Krzeszewski, Lage Heijning 1, 4847 SL Teteringen, tel. 0762e Secretaris: 5714474, e-mail: [email protected] Penningmeester: Cees Nowak, Kapucijnenhof 24, 4811 XG Breda, tel. 076-5874683, email: [email protected] en Stefan Kossakowski, Schutsestraat 9, 4841 EC Prinsenbeek, tel. 076-5425555, e-mail: [email protected], Ad Kuijl, Munnikenland 95, 4254 EZ Sleeuwijk, tel. 0183-303032, e-mail: [email protected], Stas Szamrowicz, Regenwulp 47, 4822 RJ Breda, tel. 076-54 13 982, e-mail: [email protected] Leden en /of donateurs kunnen contributie en / of een bijdrage storten op de bankrekening: 1089.04.962 t.n.v. Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland.

1

2

55

Inhoud verenigingsblad nr. 3 Het programma: “In het spoor van de divisie” nr.3. 2004 / 1 Inhoud Poolse soldaat. Advertentie Poolse bezienswaardigheden op de UNESCO-lijst Advertentie ‘De slag om het Markkanaal’ – J. Nowokowski en M. Salewicz Advertentie ‘De slag om het Markkanaal’ Weduwe generaal Maczek overleden in Schotland Foto van het monument in Ter Aalst uit dit boek. Boeken tip: ‘Monumenten voor de 1e Poolse Pantserdivisie’ Advertentie De Brencarrier – Jos van Alphen Het Monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie te Warschau Het Monument voor de 1e PPD in Warschau (project) ‘Het vaandel van de Polen’ in Breda Advertentie Programma van de inzegening van ‘Het vaandel van de Polen’ Foto’s van de inzegeningplechtigheid Boeken tip” “De soldaten van generaal Maczek” – Z. Mieczkowski Advertentie Steun bouw van het monument van gen. Maczek in Gdańsk! Het project van het monument van gen. Maczek in Gdansk Gouden Baar van de 1e Poolse Pantserdivisie Gedicht van dhr. Szczerbinski De Bond van Kringen 1e Poolse Pantserdivisie Nieuwtje uit Żagań Advertentie KMA in actie voor oorlogskinderen – ‘In het voetspoor van de Polen’ Fotoreportage van het bezoek van de KMA cadetten in Żagań Tankinterieur onthult 60-jaarig “geheim” Marketgarden – een nieuwe website + advertentie Programma van herdenkingen ter ere van de Poolse soldaten in 2004 Het voorlopige programma van herdenkingsplechtigheden 29-31 okt. Uitnodiging het 40-jarige jubileum POC Nederland Colofon

10.30 - 17.45 uur Voetbal toernooi op de velden van de Sportvereniging “ADVENDO”, Bastenakenstraat 36 18.00 - 20.00 uur Schaaktoernooi in het gemeenschapshuis “De Belcrum”, Pastoor Pottersplein 12. 20.00 - 01.00 uur Feestelijke jubileumavond met Poolse muziek en prijsuitreiking in het gemeenschapshuis “De Belcrum”, Pastoor Pottersplein 12. Het Pools Olympisch Comité in Nederland werkt nauw samen met het Pools Olympisch Comité in Warschau en de Poolse sport- en cultuurorganisaties in Nederland. Het hoofddoel van het Pools Olympisch Comité is streven om gunstige omstandigheden voor de Poolse sportmensen te creëren zodat zij op de olympische spelen kunnen starten. Bovendien het olympische idee te propageren en de Poolse deelnemers aan de Olympische Spelen meer bekendheid te geven. Gebruik maken van de diverse gelegenheden om de sport en de Poolse sportmensen te promoten en te steunen.

Colofon Redactieleden: Krystyna Stopa-Konowrocka, Adrian Stopa Stefan Kossakowski (wegens omstandigheden tijdelijk op non-actief) Andrzej Skibinski (lay out van dit nummer) Firma Blom Administratie verzorgde volledig het kopiëren van het nummer 3. Dit verenigingsblad wordt tweemaal per jaar uitgegeven, in het najaar en voor de zomer. Voor extra exemplaren, informatie of kopij kunt u zich wenden tot de redactie. U kunt ook eigen kopij hier inleveren. De redactie is op zoek naar mensen die een bijdrage willen leveren aan ons verenigingsblad en het redactiewerk willen steunen omdat Krystyna en Adriaan Stopa van plan zijn om op 1 januari 2005 ermee te stoppen. Voor het plaatsen van advertenties kunt u zich wenden tot de redactie. Bestuursleden: Adrian Stopa, Omegaplein 31, 4811 BJ Breda, Voorzitter: tel./fax 076-5202024, e-mail: [email protected] Vice-voorzitter: Manfred Mroziński, Ganzerik 12, 4822 RK Breda, tel. 076-5421593, e-mail: [email protected], Frans Olejek, Biezenstraat 5, 4823 ZJ Breda, 1e Secretaris:

54 14.00 uur

13.00 uur 13.00 uur 15.00 uur 15.30 uur 20.00 uur

3

Rondrit van militaire voertuigen vanuit de 2e wereldoorlog met oud-strijders door de bevrijdingsroute in Breda naar de Grote Markt Fietstocht door de stad langs de bevrijdingsroute Expositie over de 2e wereld oorlog in het Stadskantoor Ontvangst van gasten door de burgemeester op het oude Stadshuis van Breda Taptoe door de militaire orkesten van Polen (Żagań) en Nederland na afloop van de rondrit Feestelijke bevrijdingsavond voor de Poolse oud-strijders en bewoners van Breda ter gelegenheid van 60 jaar bevrijding van Breda in “Jeugdland” te Ulvenhout Zondag, 31 oktober 2004

Breda: 10.00 uur

12.00 uur 13.30 uur

Heilige Mis opgedragen door de bisschop van Breda, Gardiaan van de Kapucijnen en Poolse priester in de Mariakerk te Breda (Ginneken) Dodenappèl op het Poolse Ereveld aan de Vogelenzanglaan te Ginneken Herdenkingsceremonie op het Pools Militair Ereveld aan de Ettensebaan te Breda

s’ Middags zal ook het Generaal Maczek Museum gevestigd op de Trip van Zoudtlandtkazerne aan De la Reyweg 95, open zijn. Foto uit het boek van Juliusz L. Englert en Krzysztof Barbarski “General Maczek i zolnierze 1 Dywizji Pancernej”. Een ontspanend moment, soldaat beschildert paaseiren volgens de Poolse tradities, in Gasford House, april 1943.

UITNODIGING Namens het organisatiecomité heb ik genoegen om U uit te nodigen op de festiviteiten rond het 40 jarige jubileum van het Pools Olympisch Comité in Nederland op 12 juni 2004 te Breda. Wij hopen U te kunnen begroeten. Tot ziens. A. Wieliszek, voorzitter

4

53 6.

Baarle - Nassau / Hertog, zondag, 3 oktober 2004. (anders altijd op 1 oktober) 11.00 uur een herdenkingsdienst in de Parochiekerk. Daarna volgt o.a. een stille tocht naar de drie oorlogsmonumenten van Baarle. Organisator: Herdenkingscomité Baarle, info: tel. 013-5079390.

7.

Oosterhout: zaterdag, 30 oktober 2004 (laatste weekend van oktober) 10.30 uur Dodenappel op het Poolse Ereveld in Oosterhout aan de Veerseweg 54. Organisator: Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland, info: tel. 076-5415041.

8.

Breda: zondag, 31 oktober 2004 (laatste weekend van oktober) 10.00 uur Poolse H. Mis in de Mariakerk (Ginneken) Organisator: Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland, info: tel. 076-5415041. 12.00 uur Herdenkingsceremonie op het Poolse Ereveld, Vogelenzanglaan 13 (Ginneken). Organisator: Comité Herdenking 1944 Ginneken, info: tel. 076-5653 402. 13.30 uur Herdenkingsceremonie op het Poolse Militaire Ereveld - Ettensebaan. Organisator: Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland, info: tel. 0765415041.

Het voorlopige programma van de herdenkingsplechtigheden op 29, 30 en 31 oktober 2004. Vrijdag, 29 oktober 2004 Breda: 20.00 uur

Concert met Poolse en Nederlandse artiesten voor de bewoners van Breda in de Grote Kerk Zaterdag, 30 oktober 2004

Oosterhout: 10.30 uur Breda:

Dodenappel op het Poolse Ereveld aan de Veerseweg 54

52 Programma van herdenkingen ter ere van de Poolse soldaten, die voor de bevrijding van Nederland gesneuveld zijn, waar onze Vereniging actief aan deelneemt: 1.

Oosterhout: 4 mei 2004 op het Poolse Ereveld, Veerseweg 54. 18.00 uur Aanvang herdenking en daarna de krans- bloemlegging; Organisator: Gemeente Oosterhout, info: tel. 0162-489205.

2.

Breda: 4 mei 2004 in het park Valkenberg, monument "De Vlucht" 18.30 uur Herdenkingbijeenkomst in de Grote Kerk 19.15 uur Aanvang stille tocht naar het monument 19.30 uur Aanvang van de herdenking en de kranslegging; 20.45 - 21.45 uur Concert in de Grote Kerk Organisator: Stichting 4 mei Dodenherdenking Breda, info: tel. 076-5650654 Website: hptp://home.wanadoo.nl/dodenherdenking

3.

4.

5.

Alphen - N.Br. vrijdag, 14 mei 2004, (op de eerste vrijdag na de 10e mei) 18.15 uur Ontvangst in het Culturele Centrum "Den Heuvel", Heuvelstraat 5, 19.00 uur Herdenkingsdienst in de Parochiekerk. Daarna bloemlegging bij het oorlogsmonument voor de Poolse en Nederlandse gevallenen naast de kerk en een dodenappèl op de begraafplaats. Organisator: Bond van Wapenbroeders afdeling Alphen, info: tel. 013-508 1466 Axel. Zeeuws -Vlaanderen, zaterdag, 18 september 2004, (op zaterdag rond 19 sept.) 9.30 uur H. Mis in de Rooms Katholieke Kerk aan de Walstraat 31. Ontvangst in het Gregoriuscentrum, Walstraat 33 Kranslegging: de Algemene begraafplaats op het Ereveld, Burchtlaan; het Poolse monument, Zeestraat / Oranjestraat; 13.00 uur vertrek naar het Pools Dragonderkruis aan de Hulsterseweg. Organisator: Vrienden Poolse Oudstrijders Axel, info: tel./fax 0115-562534 Driel, zaterdag, 18 september 2004. (op zaterdag rond 17 september) 13.30 uur Landing van Poolse parachutisten 15.00 uur Kranslegging bij het Polen Monument op het Polenplein. Organisator: Gemeente Overbetuwe, info: tel. 0481-362 308, [email protected]

5 Ondanks de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog kan Polen zich beroemen op historische monumenten van wereldklasse. Op de UNESCO-Lijst van Wereld Cultureel Erfgoed zijn tal van bezienswaardigheden ingeschreven: het historische centrum van Krakau; de zoutmijn in Wieliczka die sinds enkele eeuwen onafgebroken in werking is; de Oude Stad van Warszawa die na de oorlog met piëteit werd herbouwd; de Oude Stad in Zamość ; Toruń - een van de eerste steden die door de Kruisridders zijn aangelegd met goed bewaarde stadsfragmenten uit de Middeleeuwen, de geboorteplaats van de grote Poolse astronoom Nicolaas Copernicus; het Kasteel van de kruisridders in Malbork; de Zebrzydowska Calvarie - een religieus sanctuarium; het concentratiekamp Auschwitz - Birkenau en het oude woud van Europa, het oerwoud van Białowieża. Noodnummer voor bezoekers van Polen Buitenlandse toeristen die in Polen in de problemen komen, kunnen gebruik maken van een ‘Emergency Tourist Line’. Via die lijn wordt in de voornaamste Europese talen praktische hulp verstrekt aan reizigers. Het gratis nummer om te bellen is 0800-200300 vanaf een vast toestel in Polen en het betaalde nummer (0048)-22-601 5555 vanaf mobiele telefoons. Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden in Polen ul. Chocimska 6, 00-791 Warszawa tel. 0048-22-849 2351 of 849 2352 fax 0048-22-848 8345 Honorair Consulaat Gdańsk ul. Jana Pawla II 20 80-462 GDAŃSK tel. 0048-58-346 9878

Honorair Consulaat Poznań Ul. Gwarna 7, 61-703 POZNAŃ tel. 0048-61-852 7884 Ministerie van Buitenlandse

Zaken Honorair Consulaat Wrocław ul. Oławska 2, 50-123 WROCŁAW

Al. Szucha 23, 00-580 WARSZAWA tel. 0048-22-523 9000

6

51

MIROSŁAWA OUWERKERK – GRZYB Beëdigd vertaalster / tolk Pools – Nederlands Tłumacz przysięgły Polsko – Niderlandzki ook legalisatie van documenten bij de Nederlandse Ambassade in Warschau również legalizacja dokumentów w Ambasadzie Niderlandzkiej w Warszawie Postbus 1620 4700 BP Roosendaal Tel.: 06 – 21 422 784

50

7 Het Markkanaal Een ooggetuigeverslag van oorlogveteranen Jerzy Nowokowski en Michal Salewicz van het 24ste Cavalerieregiment (24. Pułk Ułanów). Oude vriendschap roest niet. Deze mooie Nederlandse uitdrukking kwam weer naar boven toen ik tot mijn grote vreugde en verbazing mijn oude vriend, Jerzy Nowokowski tegen het lijf liep in de Poolse stad Łódz. Na een innige omhelzing kwamen we al snel op het onvermijdelijke onderwerp: de tweede Wereldoorlog. Na de koffie en wodka haalde mijn vriend een dagboek uit de kast. Hierin had hij onze belevenissen beschreven in het 24ste Cavalerieregiment. Het was misschien de hoeveelheid koffie of wodka, maar we besloten dat we jullie deze verhalen niet konden onthouden. We mogen onze gesneuvelde kameraden in de slag om het Markkanaal nooit vergeten. De slag om het Markkanaal De vissen in het Markkanaal Konden zich vrij van oever tot oever zwemmend begeven Maar aan de mensen achter de noordwal Was de vrijheid nog steeds niet gegeven Want het water hield de bevrijders tegen En er waren geen andere wegen. Met bootjes gingen ze naar de overkant Helaas de vijand had hier nog steeds de overhand Ook via een loopplank werd de aanval ingezet Maar ook hier had de vijand opgelet En menig soldatenleven Werd er voor de vrijheid gegeven. En na een zwaar gevecht heen en weer over het water Kwam de overwinning, maar pas twaalf uur later Zouden de vissen nog steeds aan hun kleinkinderen Net als wij, DE SLAG OM HET MARKKANAAL doorvertellen!?

8 De slag om het Markkanaal 24e Cavalerieregiment Forceren van het kanaal en de noordelijke oever bezetten was op 3 november 1944 de opdracht aan de 10e brigade. Aan de 10e brigade (zonder het 2e regiment) werd toegevoegd: het bataljon jagers van Podhale (Batalion Strzelców Podhalańskich), het 9e bataljon jagers en de 10e compagnie genie. Er werd hulp verzekerd van de gehele divisie artillerie en ook van de aan de rechter flank opererende 7e Britse pantserdivisie, evenals van de luchtmacht met jagers - bommenwerpers. De bataljons jagers, die zelf geen anti-tank wapens hadden, kregen elk een batterij antitank geschut toegewezen. Na het oversteken van het kanaal zou een brug tot 40 ton gelegd worden door een Britse genie compagnie. Verkenning van het kanaal wees uit, dat de zuidelijke oever over zijn hele lengte bestond uit een hoge wal, daarentegen was die op de noordelijke oever (die hoger was dan van de zuidelijke) een paar honderd meter onderbroken, (noordelijk van het dorp Ter Aalst). De bestaande bruggen op het kanaal, westelijk bij de rivier de Mark en oostelijk bij het Wilhelmina kanaal, waren door de vijand vernietigd. Het plan van de brigade bevelhebber om in de ochtend van de 3 november bij verrassing het kanaal over te steken, kon succes hebben in de buurt van Ter Aalst en aan de oostelijke oever, waar in de buurt van Oosterhout achter het Wilhelminakanaal de 7e Britse pantserdivisie stond. Dit was de aangegeven plaats om een brug te bouwen. Helaas, tijdens de verkenning op 2 november, was de Britse genie- officier juist op deze plaats gevangen genomen. Zo kwam de vijand te weten over de gemaakte plannen, wat twee dagen later bevestigd werd door een in Made gevangen genomen Duitse officier. Van uit tevoren ingegraven posities verdedigde de vijand sterk het kanaal. De verdediging werd gecompleteerd met mijnenvelden en opgezette vallen, aan beide kanten van het kanaal. De vijandelijke verdediging op de achtergrond van Terheijden, een eind van Den Hout en Made bestond uit een behoorlijk aantal mortieren en automatisch anti-tank geschut. De Duitse verdediging kon rekenen op de hulp van zware artillerie en ook van de allerzwaarste treinartillerie. Bedoeling van de bevelhebber van de 10e tank brigade was op 3 november, nog voordat het licht werd, bij verrassing het kanaal over te steken en zo bij het aanbreken van de dag de bouw van de brug aan de oostkant zeker te stellen. De aan de brigade toegewezen afdelingen werden gegroepeerd en opgesteld in de richting van hun actie. Om de aandacht van de vijand af te leiden van de werkelijke geplande richting van de oversteek, werd besloten om op 2 november door jachtbommenwerpers zware bombardementen uit te voeren op de vijandelijke verdediging in het district Terheijden. Deze demonstratie zou in de nacht van 2 op 3 november met artillerievuur en met tankbewegingen en tankvuur op de weg Breda – Terheijden zuidelijk van de vernietigde brug op het kanaal gesteund worden.

49 Plus ruim één kuub afval. Niet alleen volop aarde, blikjes en frietzakken, maar ook speelgoed zoals proppenschieters, een klappertjespistool, een hockeystick en sportkleding. Want heel wat generaties straat- en schooljeugd vonden in het monumentale pantser een dankbaar speelobject. En niet alleen zij, getuige de ongetwijfeld betreurde aanwezigheid van bromfietspapieren en het koperen mondstuk van een trompet. Laatstgenoemd attribuut ‘ontviel’ de blazer van een carnavalsbandje dat zich medio jaren tachtig voor een platenhoesje op de tank liet vereeuwigen. Zoveel is dus al bekend; nu de naam van de gedupeerde trompetter nog. Dit ongeregeld residu van zes decennia stadsleven kregen de restaurateurs er gratis bij. Maar waar ze werkelijk naar zochten liet soms langer op zich wachten. Zo zochten ze aanvankelijk tevergeefs naar het voor kenners zeer belangrijke chassisnummer van de tank, omdat daarmee in de Duitse fabrieksarchieven veel historische informatie valt op te sporen. Zonneveld: „Alleen daaraan hebben we al tientallen uren besteed. Niks te vinden.“ Bleek het chassisnummer (210198) gewoon aan de buitenkant ingeslagen te zijn, op de transportbeugel van de loop. Die toevallige vondst heeft twee volle maanden op zich laten wachten. Enkele kleine stukken tankinventaris worden momenteel in de Centrale Bibliotheek geëxposeerd door de Bredase afdeling van het Centrum voor Oorlogsdocumentatie 1940-’45.

48 Artikel uit BN/DeStem van 17 april 2004. Tankinterieur onthult 60-jarig ‘geheim’ Door Leo Nierse Zaterdag 17 april 2004 - BREDA – Iedereen die ook maar één keer in Breda is geweest, lijkt hem al meteen te hebben opgemerkt: de Duitse tank op de hoek Gen. Maczekstraat/Paul Windhausenweg. Het herkenningspunt voor velen - vaak abusievelijk als de ‘Poolse tank’ aangeduid - is voor restauratie een halfjaartje van zijn plek, maar Jan en alleman kan het oorlogsmonument wel dromen. Dat wil zeggen: de buitenkant. Want zo vertrouwd als de aanblik van het exterieur is, zo onbekend is het inwendige van het op de Duitse bezetter buitgemaakte oorlogstuig, dat de Poolse bevrijders van Breda in oktober 1945 aan de stad schonken. Niet zo vreemd, want na aankomst in Breda is de tank meteen dichtgelast. En nooit meer open geweest. 58 jaar lang bleef het nagenoeg unieke tankinterieur een goed bewaard (publiek) geheim. Over de Bredase Panther D-tank - een type waarvan er voor zover bekend maar drie in de gehele wereld zijn overgebleven - circuleerden dan ook decennialang de vreemdste geruchten. Zo zou de tank volgeschept zijn met zand. Andere - zelfs officiële schriftelijke - bronnen melden dat het motorblok met beton werd volgestort. Onzin Nu het oorlogsmonument afgelopen december ten langen leste door restaurateurs is geopend, blijkt het allemaal onzin te zijn. Toen het pantservoertuig werd dichtgelast, zaten alle onderdelen en inventaris er nog in. Uit het motorblok waren slechts de ontsteking en de accu’s verwijderd. Veel van het inwendige is gewoon door binnengesijpeld regenwater weggerot. Nog een misvatting: de Polen zouden een nieuwe tank hebben weggegeven, die recht uit de fabriek kwam en nooit in een veldslag had gediend. De Bredase ‘Panther’ blijkt echter wel degelijk een ‘oorlogsverleden’ te hebben. Reparatiesporen getuigen daarvan, alleen hebben de restaurateurs tot op heden niet kunnen achterhalen waar de in de tweede helft van 1943 gefabriceerde tank zoal ingezet is geweest. „We hebben de hele wereld al aangeschreven, maar er is niemand te vinden die het ons kan vertellen“, verzucht de Bredase tank-expert Ger Zonneveld. „Bekend is alleen dat er in de zomer van ’43 tweehonderd Panther D-tanks aan de slag bij Koersk hebben deelgenomen en dat er iets later nogeens tweehonderd stuks naar Italië zijn gegaan.“ Als historisch en technisch adviseur van restauratie-aannemer Ton Visker, heeft Zonneveld inmiddels honderden uren tussen de door roest aangevreten pantserwanden doorgebracht. Behalve boordgereedschap, reserveonderdelen en munitie, trof hij ook kledingstukken, verbandmiddelen, eet- en scheergerei, zelfs een zonnebril en een pakje sigaretten van de Duitse (5-koppige) bemanning aan. Trompet

9 In overeenstemming met de uitgevaardigde bevelen had een gedeelte van het 1e pantserregiment, dat in de nacht van 2 op 3 november veel herrie had gemaakt met de motoren en rupsbanden op de weg, plaats genomen zuidelijk van Fort Strikberg en om 04.40 uur zwaar vuur geopend op de vijandelijke verdediging zuidelijk van Terheijden. Om 04.45 uur, heeft een grote concentratie van zware artillerie de intensiviteit van de demonstratie op dit doel vergroot. Als antwoord opende de vijand op dit vermoedelijke doel van de oversteek van het kanaal zwaar mortier- en artillerievuur, inclusief het allerzwaarste kaliber, zonder schade toe te brengen aan onze afdelingen, die ergens anders wachten op 05.00 uur, op welk uur ze onder bescherming van de nacht het kanaal moesten oversteken. Om 05.00 uur begon het bataljons jagers van Podhale de oversteek op het traject Ter Aalst, het oversteken geschiedde met aanvalsboten. De vijand was totaal verrast en na een kort vuurgevecht met handwapens werd een brughoofd van enkele honderden meters diep geslagen, wat verdere landingen en het overbrengen van zwaardere wapens door de genie mogelijk heeft gemaakt. Dit succes werd behaald nog voordat de vijand het in de gaten kreeg en het vuur van zijn mortieren en artillerie op de plaats kon richten. De 2e compagnie van de 24e cavalerieregiment begon staande aan het kanaal de ingenomen stelling met hun kanonvuur te ondersteunen en met hun anti-tank kanonnen hun linker flank te beschermen, die bedreigd werd vanuit het westen. Verdere versterking van het brughoofd geschiedde langzaam, want toen de vijand merkte dat hij verrast werd, richtte hij het vuur op de weg, van waar uit het zuiden eenheden van het bataljon jagers van Podhale aankwamen om ook naar de overkant over te steken. Versterking van het brughoofd van de jagers van Podhale werd gedaan door de tankcompagnie van het 24e cavalerieregiment. Dit werd mogelijk na het bouwen van een brug op het gebied van het 9e jagers bataljon, daar beide oevers van het kanaal in het district van het jagers bataljon van Podhale niet geschikt waren voor het overbrengen van tanks en ander zwaar materieel, ook niet voor een brug klasse 40 ton. Overeenkomstig ontvangen bevelen begon het 9e jagersbataljon om 05.00 uur het kanaal over te steken, met moeite konden de voorste compagnieën de noordelijke oever bereiken. De vijand verwachtte hier de oversteek van ons, daarom werd dit geen verrassingsaanval. Zwaar vijandelijk vuur bracht de voorste compagnieën ernstige verliezen in mensen en materieel toe. Door de Poolse en Britse genie soldaten gebrachte offers, die op het vernauwde stuk naast de sluis een loopplank hadden gelegd, kon deze niet goed benut worden door het vijandelijk machinevuur. Al gauw werd een van de bevelhebbers van de twee voorste compagnieën gedood, de rest van de officieren raakte gewond. Het handjevol soldaten, dat niet de noordelijke oever kon bereiken, vocht met een vijand, die veel sterker was, en ze werden tot dichtbij omsingeld en leden verliezen - het handjevol smolt zienderogen.

10 Ondersteuning van eigen artillerie kon ook niet veel helpen, want het vuur moest zo gericht worden, dat er geen gevaar dreigde voor eigen soldaten. Het overbrengen van tanks naar de noordelijke oever werd steeds noodzakelijker om beide stellingen te ontlasten, vooral om de positie van de kleine stelling van het 9e jagersbataljon te verbeteren. Om op het vernauwde stuk naast de sluis een brug proberen te bouwen, werd een teleurstelling, want beide oevers waren vernietigd en de brug bleek te kort te zijn. Een tankcompagnie van het 24e cavalerieregiment (3e compagnie), die opgesteld stond richting de oversteek, ondersteunde met haar vuur de zwakke stelling en legde een rookgordijn ten noorden en westen aan ter bescherming. Een zekere verlichting in deze positie was de aanval van 48 jachtbommenwerpers, die om 10.00 uur de vijandelijke verdediging noordelijk van het kanaal bombardeerden. Gelijktijdig werd door onze en de naastliggende 7e tankdivisie door vuur concentraties de achterhoede van de Duitse verdediging langzaam maar doeltreffend gedesorganiseerd. De tankcompagnie van de 7e tankdivisie, die noordwestelijk van Oosterhout stond en de laatst genoemde tankcompagnie van de 24e cavalerieregiment hebben gezamenlijk een dicht rookgordijn voor de stelling van het 9e jagersbataljon gelegd, om zo de verdere oversteek mogelijk te maken. Verdere bombardementen door de jachtbommenwerpers, maar nu kleiner in aantal, op de vijandelijke verdediging, verzwakte bovendien de hevigheid en de doeltreffendheid van het vijandelijk vuur. Tussen 11.0 en 12.00 uur keerden de kansen in deze strijd op deze plaats en het 9e jagersbataljon begon het kanaal weer over te steken. Dit keer werd in snel tempo de stelling aan de noordzijde van het kanaal bedwongen. De Britse genie begon meteen een Bailey brug klasse 40 ton te bouwen onder zwaar Duitse artillerievuur. Om 15.00 uur, werd de nieuwe brug voor gebruik aan de brigade overgedragen. Onmiddellijk begonnen eenheden van het 10e regiment, die van ’s morgens al op deze gelegenheid wachtten, het kanaal over te steken. Het waren twee compagnieën van het 10e regiment en ook de 1e tankcompagnie van het 24e regiment versterkt met genie soldaten. Hun opdracht was het veroveren van het dorp Den Hout om zo de stelling te verbreden en te voorkomen dat de hele brigade in de te smalle ruimte zich zou concentreren op wat in de nacht kon leiden tot grote verliezen onder het vijandelijke vuur. Eén afdeling naderde het dorp Den Hout uit het zuiden en in kleine groepen trok het langs de weg naar voren. Achteraan, maar via de weg naar Den Hout, trok een gedeelte van het 9e jagersbataljon en zuiverde het dorp Vraggelen van de vijand. Daarna trok de 3e compagnie van het 24e regiment de brug over en ging via een landweg langs de noordelijke oever van het kanaal om de stelling van jagersbataljon van Podhale te versterken en te verbreden. Als laatste in de rij ging de rest van het 24e regiment de brug over, om de volgende dag als geheel te kunnen opereren. Om 17.00 uur eindigde de korte maar hevige strijd. Het doel van de strijd was bereikt, de stelling was verbreed en aan de flanken versterkt door eenheden, die ook aan deze oever

47

46 Volgende week laten de twee militairen in een dagboek in BN/DeStem weten hoe het hen vergaat in het voetspoor van de Polen.

11 hebben plaats genomen. De na de schemering uitgerukte patrouille naar Eind van den Hout en Made, maakte onmiddellijk contact met de vijand.

Fotoreportage van het bezoek van de KMA cadetten in Żagań In het boek, “3 novemb er 1944, De slag om het Markka naal” uit de serie ‘Oorlog en bevrijdi ng in woord en beeld’ geschre ven door de heer Jos van Alphen, kunt u meer hierove r lezen.

Waarne mes-

12 posities van het 1e Poolse Artillerie Regiment op 3 november 1944.

45 Artikel uit BN /DeStem van 09-01-2004 In het voetspoor van de Polen Door Nico Schapendonk Vrijdag 9 januari 2004 - BREDA – Cadet Ricky de Landmeter en sergeant-majoor Francois de Visser van de Koninklijke Militaire Academie in Breda treden zondag in de voetsporen van de Eerste Poolse Pantserdivisie die Breda heeft bevrijd. In zeven dagen wil het tweetal 2100 kilometer afleggen. De route die cadet Ricky de Landmeter en sergeant-majoor Francois de Visser volgen in navolging van de Poolse bevrijders. Driehonderd kilometer gemiddeld per dag. Het is een flinke afstand om af te leggen. „Het liefst loop ik zo min mogelijk“, zegt cadet De Landmeter. Dat zal nog niet meevallen zonder geld, voedsel en vervoer. Maar de KMA’ers doen het niet voor niks. Ze willen zich door zoveel mogelijk mensen laten sponsoren om het bijeengebrachte geld tenslotte te overhandigen aan War Child, de organisatie die kinderen in oorlogsgebieden helpt. De twee militairen beginnen bij de Normandische invasiestranden bij Caen, waar de Poolse bevrijders voor het eerst voet zetten op Europese bodem na D-Day in 1944. Dan gaan ze via Falaise, Ieper, Gent, Breda en Stadskanaal naar Wilhelmshaven in Duitsland. Vandaaruit moeten ze nog in Warschau en de West-Poolse plaats Zagan zien te komen. Zagan, het eindpunt, is de legerplaats van de Elfde Poolse Pantserdivisie, die de tradities en symbolen van de bevrijders heeft overgenomen. „We streven ernaar om zo veel mogelijk bij mensen thuis te slapen. We hebben van tevoren niets gepland dus we zullen in het wilde weg hulp moeten vragen en dan maar hopen dat we verder komen“, aldus De Landmeter. De route door Frankrijk, België en Nederland zal nog betrekkelijk snel worden afgelegd. Het wordt pas spannend wanneer de militairen richting Polen gaan. „We zullen het eerste stuk dan ook zo snel mogelijk proberen af te leggen“, aldus de Bredase cadet. De Landmeter weet nog niet precies wat hem te wachten staat, maar hij heeft goede hoop dat de reis een succes wordt. „Ik ben gewend om primitief te reizen. Ik ga als reisleider wel eens vaker met groepjes mensen op de bonnefooi op pad. Dan leer je wel hoe je onderweg met mensen moet omgaan“, zegt de Bredase militair. Voor de zekerheid is er een ‘bezemwagen’ in de buurt om bij eventuele problemen te helpen. Maar als alles goed gaat, hoeven De Landmeter en Visser hun collega’s in de volgwagen pas tegen te komen in Zagan, op het einde van de rit.

Nieuwtje uit Żagań:

44

13 Weduwe generaal Maczek overleden in Schotland

In december 2003 heeft de divisiegeneraal Stanislaw Nowakowicz, de 11e Cavalerie Pantserdivisie in Żagań verlaten. De nieuwe bevelhebber is divisiegeneraal Waldemar SKRZYPCZAK geworden. De bevelhebber, brigadegeneraal Boguslaw Samol, heeft de 10e Cavalerie Pantserbrigade genoemd naar generaal Stanislaw Maczek in Świętoszòw verlaten. Vanaf 2 maart 2004 is de 10e brigade met haar nieuwe bevelhebber, kolonel dipl. Pawel LAMLA, weer binnen de structuur van de 10e divisie.

Actuele informatie over de 11e divisie zijn te vinden op de website: www.11ldkpanc.mil.pl en uit de stad Żagań op: www.um.zagan.pl

Het garnizoenorkest van de 11e divisie komt naar Breda uit Żagań en neemt deel aan de festiviteiten die ter gelegenheid van 60 jaar bevrijding van Breda georganiseerd worden.

Door Peter de Leeuw Edinburgh / Breda – In haar Schotse woonplaats Edinburgh is op 85-jarige leeftijd Zofia Maczek overleden. Zij was de weduwe van generaal Stanislaw Maczek, de bevelvoerder van de Eerste Poolse Pantserdivisie die in 1944 en 1945 vele Franse, Belgische en Nederlandse steden en dorpen bevrijdde van de Duitse bezetting. Overmorgen wordt Zofia Maczek in stilte begraven. Henry Weber, een van de veteranen van de Eerste Poolse Pantserdivisie, heeft gisteren vanuit Engeland laten weten dat de weduwe van generaal Maczek vorige week, 27 april, is overleden. Haar echtgenoot is op 11 december vorig jaar op 102-jarige leeftijd in Edinburgh gestorven en in Breda met volledige militaire eer begraven op het Pools Militair Ereveld, te midden van zijn manschappen. Toen in september 1939 de oorlog uitbrak, en haar man strijd leverde tegen de Duitsers, week zij vanuit Polen uit naar Groot-Brittannië. In 1944 bevrijdden Stanislaw Maczek en zijn pantserdivisie onder meer de stad Breda en Oost-Zeeuws-Vlaanderen. Na de oorlog wenste het echtpaar niet terug te keren naar het geboorteland Polen, waar zich een communistisch regime had gevestigd. Mede uit zorg voor hun gehandicapte dochter kozen zij de Schotse hoofdstad als woonplaats. Zofia en Stanislaw Maczek brachten een zoon en twee dochters groot. Afgelopen december, na het overlijden van haar man, liet zij burgemeester Nijpels nog haar groeten overbrengen aan de bevolking van Breda. Bron: De Stem, 03-05-1995 Foto’s uit het boek “General Maczek i zolnierze 1 Dywizji Pancernej”, Londyn 1992 Stanislaw en Zofia Maczek tijdens hun huwelijksreis, Konstanza, 1928

14

43

Triomfantelijke ontmoeting van Generaal Maczek en zijn vrouw Zofia bij aanwezigheid van de burgemeester van Breda met de burgers van de stad.

Na de tragische dood van generaal Grudziński, werd luitenant kolonel Jerzy Wasilewski de nieuwe voorzitter. In 1984 is hij, wegens zijn slechte gezondheid, afgetreden. Toen werd Witold Deimel gekozen als de nieuwe voorzitter en B.Z. Kierstan als secretaris generaal. Op 31 juli 1985 heeft generaal Maczek de verordening betreffende de invoering van het Kruis van de 1e Pantserdivisie goedgekeurd. Alle soldaten, die tussen 25.02.1942 en 10.06.1947 in de divisie dienden, hebben recht op zo’n Kruis.

Vanaf januari 1986, werd de Gouden Divisiebaar ingevoerd. "Kapituła Złotej Odznaki Dywizji" - Collegium van de Gouden Divisiebaar kan deze eer aan alle personen toekennen, die bijzondere verdiensten hebben in het verspreiden van roem en legende van de divisie, het onderhouden van de tradities en collegiale banden. De Bond van de Kringen onderhoudt constant contacten met alle kringen in de hele wereld, wisselt de informaties over activiteiten uit en geeft voor de alle verzamelde informaties het informatieblad "Komunikat" uit. Op dit moment bestaat het bestuur uit: dhr. W.A. Deimel – voorzitter, adres: 6 CONNAUGHT CLOSE, READING, BERKS, RG30 2UG, GROOT – BRITTANNIË dhr. M. Wartalski - vice-voorzitter, dhr. J.H. Weber - secretaris generaal, mw. Gabriel – penningmeester, dhr. Z.S. Kowalski - lid

42 Bond van Kringen van de 1e Poolse Pantserdivisie. Bron: secretaris generaal – dhr. J.H. Weber Nadat de oorlogsactiviteiten van de divisie en daarna de diverse activiteiten tijdens de bezetting van Duitsland zoals oefeningen, wachtdiensten, zorg en hulp aan de uitgedreven mensen, beëindigd waren, werd de divisie gedemobiliseerd. Er is de tijd gekomen van zeer belangrijke privé beslissingen - terugkeren naar Polen of in het Westen blijven. Maar ondanks alles, wilden deze soldaten trouw aan hun vaandels, divisietradities en collega's blijven ook als ze zich over de hele wereld verspreiden. Daarom, in augustus 1948, had de Hoofdinspecteur van de Poolse Strijdkrachten de statuten van "de Bond van de voormalige soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie" goedgekeurd. Generaal Stanisław Władysław Maczek werd de eerste voorzitter, generaal Klemens Rudnicki en kolonel Antoni Grudziński werden de vice-voorzitters. Al na drie maanden waren ook de statuten van Kringen van alle divisieeenheden goedgekeurd. In 1951 werd een nieuwe naam gekozen; "De Bond van Kringen van de 1e Poolse Pantserdivisie". Het bestuur onder leiding van generaal Maczek werkte zonder veranderingen tot 1970. Alleen de meest eisende functie van secretaris werd door de volgende personen uitgeoefend: J.W. Popiel, M.L. Maksymowicz, L.E. Michael, O. Grzeczkowski en W.A. Deimel. Enkele jaren was de heer B. Weber de penningmeester. De hele tijd was de vice-voorzitter, generaal Antoni Grudziński, voor alle activiteiten van deze Bond verantwoordelijk. Vanaf 1953 organiseerden zich ook de Landelijke Kringen in verschillende landen van Europa en over zee. In 1970, werd de renovatie van één van de zalen in "Het Instituut en het Museum genoemd naar generaal Sikorski in Londen" door deze Bond betaald. Dit Instituut is de schatkist van herinneringen van de Poolse Strijdkrachten in het buitenland. Daar worden de vaandels van leger eenheden bewaard, die voor de vrijheid en onafhankelijkheid van Polen gevochten hebben. Dus o.a. ook die van de 1e Pantserdivisie.

15 Foto uit het boek: Monumenten voor de 1e Poolse Pantserdivisie “Pomniki Pierwszej Dywizji Pancernej, Monuments of the Polish Armoured Divisie”, Het monument in Ter Aalst met een tekst op het herinneringbord: “3 November 1944 1. Polska Dywizja Pancerna 240 Field Comp. Royal Engineers Princes Irene Brigade.”

16

41 Foto’s: met Gouden Baar

Boeken tip: Monumenten voor de 1e Poolse Pantserdivisie ‘Pomniki Pierwszej Dywizji Pancernej’ ‘Monuments of the Polish Armoured Divisie, Bron: Het boek ‘Monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie Warschau’ Samengesteld door Jos van Alphen in 1996. In vele steden en dorpen waar de veldtocht van de 1e Poolse Pantserdivisie langs voerde kan men straatnamen, gedenkplaten en monumenten vinden. Al deze gedenktekens drukken de dankbaarheid uit van de plaatselijke bevolking die door de Poolse soldaten van vier jaar Duitse onderdrukking werd verlost. Zelfs in noord Duitsland is te zien hoe goed de graven van Poolse militairen door de plaatselijke bevolking worden onderhouden. Op initiatief van de ’Vereniging van oud-strijders van de 1e Poolse Pantserdivisie’ werd een inventarisatie gemaakt van al deze tekens van dankbaarheid. Het waren er aanzienlijk meer dan men verwachtte en men besloot er een boek aan te wijden. Dit tweetalige fotoboek “Pomniki Pierwszej Dywizji Pancernej” ofwel “Monuments of the Polish Armoured Divisie”, ISNB 0-948202-35-1, was in 1989 klaar. Oudstrijder Zbigniew Mieczkowski verzorgde de uitgave en Ed Cuber uit Ulvenhout, zoon van een Poolse oud-strijder, maakte voor dit boek indrukwekkende foto’s. Nadat het boek klaar was ontstonden nog meer gedenktekens en de climax was natuurlijk de herdenking van de 50 jarige bevrijding. Ieder zich respecterende plaats deed wel iets! Vanuit de Poolse symboliek gezien vormen al deze gedenktekens schakels in een teken van gebeurtenissen. De manschappen die in de 1e Poolse Pantserdivisie dienden verlieten in 1939 hun land. Ze meldden zich als vrijwilliger in Frankrijk en toen het daar ook mis liep trokken ze naar Schotland om daar weer opnieuw te worden ingezet. Nu bij kustbewaking want er dreigde daar in 1940 duidelijk het gevaar van een Duitse invasie. In 1944 gingen onze Poolse bevrijders vanuit Schotland op weg om Polen te gaan bevrijden van de Duitse bezetters. Niet meer en niet minder. Dat was hun doel. Helaas vielen ze in mei 1945 stil als bezettingsmacht in noordwest Duitsland. Nadat in februari 1945 tijdens de conferentie van Jalta de grootmachten de invloedssferen hadden verdeeld was het hun niet gegund verder naar Polen op te rukken. De laatste 400 kilometers werden een niet meer te nemen barrière. De lange keten vanaf de vlucht uit Polen in 1939 tot de demobilisatie in Duitsland in 1947 / 1948 miste de laatste schakel. De terugkeer naar Polen. Veel Poolse

1. 2.

Dhr. Edmund Wagner met echtgenote in Schijndel Dhr. D. Dyrka, mevr. K. Stopa-Konowrocka en E. Skrzypek in Londen

40 Dat is de roem van ons, gevallenen Ik klaag niet en ik zeur niet En ik schrik ook nooit meer van een ontploffing Ik lig alleen maar hier onder de linden In de zomer, herfst, winter en lente Bij jou schijnt nog steeds de zon en het is mooi licht Bij mij is al alles gedoofd Bij jou schiet nog steeds de vijand op de vijand Bij mij rust de vijand naast de vijand Want in mijn donkere kelder is er geen onderscheid meer Denk je nog steeds aan mij mijn vaderland? Oudstrijder van de 1e Poolse Pantserdivisie Edward L. Szczerbiński Foto: E.Szczerbinski met Gouden Baar en zijn echtgenote

17 soldaten weigerden naar het vaderland te vertrekken omdat ze niet onder een communistisch regiem verder wilden leven. Degenen die vrouw en kinderen in Polen hadden hebben desondanks in veel gevallen wel met lood in de schoenen de reis naar huis aanvaard. Generaal Maczek had goed praten! Hij had zijn gezin naar Engeland weten te krijgen maar dat was voor de gewone soldaat niet weggelegd. Een geweldig dilemma, voor iedereen. Het is nauwelijks te geloven maar een opvallend aantal Poolse soldaten, die jarenlang alle gevaren hadden weten te trotseren, maakten in Duitsland in die periode een eind aan hun leven. In bovenstaande keten van gebeurtenissen ontbreekt de laatste schakel, de terugkeer naar een democratisch geregeerd Polen. Overdrachtelijk ontbrak er in de keten van monumenten ook de laatste schakel, een monument voor de levende en overleden leden van de 1e Poolse Pantserdivisie in Polen. Helaas moesten onze bevrijders daar nog ruim vijftig jaar op wachten en daarom hebben velen van hen de onthulling van het monument niet meer mee mogen maken.

18

39 Gouden Baar van de 1e Poolse Pantserdivisie Op 7 december 2003, heeft Het Hoofdbestuur van de Gouden Baar van de 1e Poolse Pantserdivisie in Londen aan 9 mensen deze hoge onderscheiding, voor hun bijzondere verdiensten voor hun inzet ten goede van 1e Poolse Pantserdivisie, toegekend. Deze keer hebben dit insigne toegekend gekregen: drie personen uit Nederland; 1. Edward L. Szczerbinski – oud-strijder uit ’s Hertogenbosch, erelid, 2. Edmund Wagner – oud-strijder uit Schijndel, ook ons erelid, 3. Krystyna Stopa-Konowrocka – actief vanaf 1989 in o.a. de Bredase Culturele Vereniging “Polonia” als redactielid van het “Infoblad”, het Generaal Maczek Museum en de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland als redactielid van het verenigingsblad “In het spoor van de divisie”. vier personen uit Polen; 4. Zbigniew Szura – generaal en voormalige bevelhebber van de 11e Cavalerie Pantserdivisie uit Żagań, 5. Elzbieta Skrzypek – oprichter en lid van de vereniging “Beskidzkie Stowarzyszenie Maczkowcow” en directeur van Bouwscholengemeenschap genoemd naar gen. Maczek in Bielsko-Biala, 6. Jerzy Cichocki – vice-voorzitter van Kring 24 Ulanen regiment in Krasnik, 7. Stanislaw Rybczynski – directeur van scholengemeenschap genoemd naar gen. Maczek te Koronowo, één persoon uit Frankrijk; 8.Daniel Dyrka – lid van de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie van gen. St. Maczek in Frankrijk, één persoon uit Canada; 9. Franciszek Czapran – bestuurslid van de kring Canada. Op 18 januari 2004, ontvingen dit insigne de drie personen die ervoor naar Londen kwamen, uit handen van het bestuur van de wereldwijde organisatie: Bond van de Kringen 1ste Poolse Pantserdivisie; de voorzitter W. Deimel, vice-voorzitter M. Wartalski en secretaris, H. Weber. De onderscheidingen werden in het Generaal Sikorski Instituut, 20 Princes Gate, in Londen, uitgereikt. Ter nagedachtenis aan de 50 verjaardag van de bevrijding Denk je nog steeds aan mij mijn vaderland? Want oorzaak van dit graf, dat is je vrijheid Het witte kruisje rondom het groene gras

38

19

DE BRENCARRIER In het eerste nummer van dit blad stond een stuk over de opbouw van de 1e Poolse Pantserdivisie. Daarin wordt vermeld dat de infanteriebataljons de beschikking hadden over brancardiers. Er wordt duidelijk bedoeld Brencarriers. Wellicht is het een schrijffout maar dit voertuig is toch interessant genoeg om eens wat nader te bekijken. Als we dat grondig doen moeten we terug naar de 1e Wereldoorlog. Dit was een stellingenoorlog waar ingegraven infanteristen gesteund door artillerie soms jarenlang vochten om enkele meters grond. Tijdens deze oorlog begonnen zich nieuwe ontwikkelingen af te tekenen. Voor het eerst werd gebruik gemaakt van vliegtuigen om verkenningen uit te voeren en om zelfs af en toe een klein bommetje te laten vallen. Omdat beide partijen dit deden ontstonden er ook voor het eerst in de geschiedenis luchtgevechten. Het vliegtuig had zijn bruikbaarheid bewezen en in Engeland werd na afloop van de oorlog hard gewerkt om nieuwe modellen jagers en bommenwerpers te bouwen. Het gevolg was dat Duitse vliegers, na het uitbreken van de 2e Wereldoorlog, superieure Britse vliegtuigen zoals de Spitfire tegen kwamen. De eerste grote confrontatie met de Luftwaffe tijdens de “Battle of Britain” werd door de Engelsen dan ook gewonnen. Overigens mede dank zij de voortreffelijk hulp van Poolse vliegers. In de tweede helft van de 1e Wereldoorlog verschenen er tanks in het veld. Dit was nog nooit vertoond en het succes was maar betrekkelijk. Er waren veel technische mankementen en men wist ook niet goed om te gaan met dit volkomen nieuw wapen. Met de verdere ontwikkeling van de tank na de 1e Wereldoorlog liep het vreemd af. De Duitsers zagen duidelijk mogelijkheden en die begonnen met grote voortvarendheid, in het geheim, tanks te ontwikkelen. Maar er werd ook een nieuwe strategie ontwikkeld om tanks te gebruiken namelijk de “Bewegings-oorlog”. De Duitsers lieten in september 1939 in Polen en in mei 1940 in onze omgeving zien hoe die bewegingsoorlog ofwel “Blitzkrieg” verliep. Snelle zware tanks, gesteund door gemotoriseerde infanterie en artillerie rukten verrassend in hoog tempo op omdat ze begeleid werden door vliegtuigen die per radioverbinding de meest gunstige koers aangaven. Nu iedereen een mobieltje heeft is zoiets vanzelfsprekend maar we praten over de tijd dat de ontwikkeling van de radio nog in de kinderschoenen stond. Daarom waren er op

20 de tanks grote hekwerken gemonteerd die als antenne dienden maar de gewone burgers meenden dat de soldaten daar de was aan moesten drogen! Soms werden zelfs Fallschirmjäger af geworpen om vitale doelen te verzekeren. Ook dat was nog nooit vertoond.

Een ander gegeven waar niemand op had gerekend was het verstoren van de logistiek. Alle legers gebruikten in die jaren spoorwegen als transportmiddel. Sommige legers hadden zelfs eigen locomotieven en spoorwegmateriaal en spoorwegtroepen. Maar de Duitsers bombardeerden vlak voordat de Blitzkrieg los barstte alle spoorwegknooppunten waar langs versterkingen aangevoerd konden worden. Nu terug naar Engeland want daar verliep dat allemaal heel anders. De conser-vatieve Engelse Generale Staf zag niets in het gebruik van tanks. Men rekende alleen maar op een nieuwe stellingenoorlog. Tot in 1940 werden er “Tunneling Companies” opgericht om gangen onder de stellingen van de vijand te graven om daarna de boel op te blazen. De enorme kraters die door deze werkwijze tijdens de 1e Wereldoorlog gevormd werden zijn in België nu nog te zien. Men gaf dus weinig geld uit om nieuwe tanks te ontwikkelen omdat de infanterie de “Konigin van het slagveld” zou blijven. Er werd alleen een “Infantry Tank” ontwikkeld met de naam Matilda. Eigenlijk een mitrailleur op rupsbanden. Licht gepantserd en bediend door een chauffeur en een schutter. Dit alleen dus maar ter ondersteuning van de infanterie. Verder bleek er behoefte bij de infanterie om sneller zware wapens te kunnen verplaatsen. Voorheen gebeurde dat met mankracht maar de wapens werden steeds zwaarder in kaliber en gewicht.

37 Project van het monument van gen. Maczek in Gdansk.

36

21

Steun bouw van het monument van gen. Maczek in Gdansk!!! Voorzitter Wladyslaw Dwojak, informeerde mij dat de Landelijk Vereniging van de Oud-strijders van de Poolse Strijdkrachten in het Westen, het provinciale bestuur in Gdansk, bezig is om een monument van generaal Stanislaw Maczek in Gdansk op het Generaal Maczekplein te plaatsen. Ze hebben reeds alle nodige vergunningen, documenten en het project (zie bijlage AUB). Ze doen hun best om de onthulling nog dit jaar op 8 augustus a.s. te realiseren. Het monument gaat 15.000 PZL kosten. Het is hen al gelukt om meer dan de helft van dit bedrag te verzamelen. Zelfs de gemeenten Baarle-Nassau en Baarle -Hertog hebben ervoor een collecte in de kerk gehouden tijdens de herdenkingen op 1 oktober 2003. Het is een merkwaardig idee om op deze manier de verdienstelijke en beroemde bevelhebber van de 1e Poolse Pantserdivisie te gedenken. Met deze willen wij U vriendelijk verzoeken om de bouw van dit monument te steunen.

Daarom werd er eigenlijk al vanaf de 1e Wereldoorlog gewerkt aan een “Carrier Infantry”. Na veel experimenten komt dan een ontwerp tot stand dat U op de foto ziet. Een met 11 mm. staal gepantserd rupsvoertuig dat van boven open is. Lang 386 m.m., breed 210 m.m. en hoog 147 m.m. Gewicht 3,5 ton. Max. snelheid 30 mile/hour. De algemene naam werd Brencarrier. Heel eenvoudig afgeleid van het gegeven dat op deze carrier meestal een Bren machinegeweer was gemonteerd. Er bestaan echter veel meer uitvoeringen en geleidelijk aan werd de Brencarrier het “manusje van alles”. Op de foto ziet u een carrier als vlammenwerper uitgevoerd. Dit voertuig kreeg de naam Wasp Mk1. Twee carriers vervoerden samen een zware mortiergroep met bemanning en soms stond er zware Vickers mitrailleur op. Een zwaardere uitvoering met links en rechts vier loopwielen was de Loyd carrier, die een 6 ponder anti-tank vuurmond trok. Hoewel de carrier als infanterievoertuig bedoeld was maakten andere eenheden er ook gebruik van. Er bestond bijvoorbeeld een uitvoering met een ingebouwd electrisch aggregaat. Daar kon men electrisch mee lassen, accu’s opladen en het hoofdkwartier of de feestavond mee verlichten.

U kunt uw bedrag rechtstreeks op de rekening van deze vereniging in Polen overmaken: Centrala PKO BP Warszawa Plac Bankowy 2. Swift B P K O PL PW Rekening PKO BP SA O/Gdansk Nr. 29 10201811 102270480. t.n.v. Ogolnokrajowe Stowarzyszenie Kombatantow Polskich Sil Zbrojnych na Zachodzie. (Landelijke Vereniging van Oud-strijders van de Poolse Strijdkrachten in het Westen) ATTENTIE: Elke sponsor krijgt een bewijs van ontvangst in vorm van een oorkonde en een uitnodiging om de plechtigheid op 8 augustus a.s. in Gdansk bij te wonen.

De “Carrier Infantry” werd in vele uitvoeringen in meerdere landen gebouwd en tot lang na de 2e Wereldoorlog gebruikt. Ook het Nederlandse leger gebruikte in voormalig Nederlands Indië veel carriers. Het voertuig heeft zijn diensten bewezen hoewel het eigenlijk al een achterhaald ontwerp was toen de productie op gang kwam. De voor- en nadelen van het voertuig kunt U het beste bij oud-strijders gaan vernemen. Zij denken daar namelijk nog al verschillend over. Ik kan uit eigen ervaring zeggen dat de rupsbanden een hard ratelend lawaai maakten. Als er wat harder mee werd gereden begon de carrier stevig te deinen vandaar dat wij ze “hobbelende geiten” noemden. De meest spectaculaire voorstellingen ontstonden als de weg glad was door sneeuw of ijs. De stalen rupsbanden gingen zich dan als schaatsen gedragen en de carrier tolde volkomen onbestuurbaar om zijn as!! Jos van Alphen Februari 2004 Dorst

22

Het monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie te Warschau Bron: Het boek ‘Monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie Warschau’ Samengesteld door Jos van Alphen in 1996. WAAROM PAS IN 1995? Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog was aanvankelijk de houding van de Poolse regering naar de terugkerende oud-strijders van de 1e Poolse Pantserdivisie even redelijk tolerant. De eerste vertegenwoordiger van de Poolse regering in Warschau bij de Nederlandse regering was zelfs een oud-strijder van de 1e Poolse Pantserdivisie. De situatie veranderde echter heel snel toen de communisten een steeds vastere greep op het geheel kregen. De deelname van de Poolse soldaten aan de strijd in West Europa werd door de Poolse communistische regering doodgezwegen. Teruggekeerde gedemobiliseerde militairen werden vervolgd, gediscrimineerd en jarenlang gewantrouwd omdat zij het verzet tegen de communistische onderdrukking zouden kunnen organiseren. Polen die in Russische dienst vochten daarentegen werden als helden bejubeld. Ze kregen een pensioen en andere voordelen. Weduwen van gesneuvelde soldaten, die

35

34 Hierbij, verklaar ik uw Stichting financieel te willen steunen door 100,- dollar USA naar u over te maken. Ik verwacht ook dat de Poolse uitgave wordt mij z.s.m. toegestuurd. Als bijlage, stuur ik u het bankbewijs van overmaking naar rekeningnummer van De Stichting Herdenking 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Stanislaw Maczek. Rekeningnummer: 95 1370 1037 0000 1701 4020 9200 BISE Bank Inicjatyw Spoleczno-Ekonomicznych S.A. III Oddzial, ul. Dubois 5 A, 00-184 Warszawa Code SWIFT: BISPPLPW. Graag invullen in de blokletters AUB: Imię i nazwisko

Ulica

Uw voornaam en achternaam

Straat en huisnr.

Nr kodu pocztowego

Postcode

Miasto, kraj

Stad en land

Sposob dokonanego przelewu -----------------------Datum Data

Manier van geldovermaking ----------------------------------------Handtekening van de besteller Podpis zamawiającego

23 met de Russen samen vochten, kregen ook een pensioen terwijl weduwen van Poolse soldaten die in het westen sneuvelden geen enkele vorm van ondersteuning kregen. Omdat generaal Maczek alleen zijn regering in ballingschap in Londen erkende en met die houding ook zijn oudgedienden inspireerde, wekte hij de toorn op van de communistische regering in Warschau. Hij kreeg daarom van deze regering een brief dat, let wel, de heer Maczek, en dus niet de generaal, ontheven was uit zijn Poolse burgerrechten wegens het verlenen van diensten aan het imperialistische Engeland en het kapitalistische Amerika. Tijdens de zogenaamde “Koude Oorlog” ontstond er vanuit de landen waar de 1e Poolse Pantserdivisie had gevochten een stroom humanitaire hulp naar Polen. De Poolse bevolking leed honger en dat hadden onze bevrijders en hun families toch niet verdiend. Door die ontwikkeling kon de Poolse regering niet langer doodzwijgen dat er landgenoten in het westen hadden gevochten. Zoals dat in een dictatuur gaat werden de geschiedenisboekjes even herschreven. In de pers en op de televisie werd het Poolse aandeel aan de strijd in het westen ineens wel behandeld. Men had plotseling opvallend veel belangstelling voor de oud-strijders in het westen. De Poolse ambassadeur drong zich op om bijeenkomsten bij te wonen van oud-strijders waar hij gezien het standpunt van generaal Maczek uiteraard niet welkom was. Toen de Poolse regering in Warschau probeerde de stoffelijke resten van generaal Wladyslaw Sikorski vanuit Engeland, waar hij op een begraafplaat in Newark on Trent lag, over te brengen naar Polen, verzetten de oud-strijders in het westen zich hevig en ging het niet door. Eind jaren tachtig werden de bordjes echt verhangen. De reus op lemen voeten stortte in elkaar. De Russen verloren in al hun satellietstaten de macht. De democratie werd hersteld, dankzij Solidarność , de vrijheidsbeweging die medegefinancierd werd door veteranen in het westen. Als teken dat er werkelijk iets fundamenteels was veranderd nodigde de democratisch gekozen Poolse President Lech Wałęsa alle Poolse oud-strijders, die buiten Polen woonden, uit om op 15 augustus 1992 naar Warschau te komen. Ze kwamen met 5500 man en brachten vier honderd vaandels mee. Op het grote Piłsudskiplein in Warschau bedankte de president de oud-strijders voor hun inspanningen om het vaderland te bevrijden. Er werden decoraties uitgereikt en de mannen paradeerden voor hun president. Deze ontvangst was zo belangrijk dat er een mouwembleem voor werd ontworpen en dat er een speciale postzegel van werd uitgegeven. Zie de postzegel beneden. De weg was vrij om met de laatste schakel, een monument in Warschau, de keten te gaan sluiten.

24 Het monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie te Warschau (project)

33 Boeken Tip: “De soldaten van generaal Maczek” van Z. Mieczkowski Dit boek werd door Stichting Herdenking 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Stanislaw Maczek, opgericht door Zbigniew Mieczkowski, voorzitter van het Bouwcomité van het Monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie in Warschau, in het Pools uitgegeven. Het is een samenstelling van de geschiedenis van de divisie. Er is de oorlogsroute beschreven en geïllustreerd met verschillende landkaarten. Het bevat een overzicht van uitgeverijen en publicaties betreffende de divisie in het Pools, Engels, Frans, Nederlands en Duits. De lijst bestaat uit meer dan 200 titels. Er zijn herinneringen opgenomen van de deelnemers aan de gevechten, die nog leven en van die al heengegaan zijn. Ook levensverhalen van soldaten die na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog over de hele wereld verspreid zijn. Op de 88 van de 420 pagina’s bevinden zich foto’s die de geschiedenis illustreren van deze divisie vanaf de oprichting tot de oprichting van het Monument in Warschau, dus tot de symbolisch terugkomst naar het vaderland. Er is ook een lijst met 700 personen en instanties die de bouw van het Monument financieel gesteund hebben. De Stichting Herdenking 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Stanislaw Maczek mag geen economische activiteiten verrichten en daarom is dit boek op basis van het gesponsord geld uitgegeven. Zij zijn van plan om dit boek in het Engels uit te geven. Om het geld voor de Engelse uitgave te verzamelen, stellen zij u voor om een steentje bij te dragen in de vorm van een gift ten hoogte van 100,- dollar USA aan hun te schenken. Diegenen die dit doen, ontvangen dit boek in het Pools (incl. verzendkosten) als cadeau. Om de procedure makkelijk te maken biedden zij u een formulier aan. Dit kunt u naar het correspondentieadres van hun Stichting (Fundacja Upamiętnienia 1. Polskiej Dywizji Pancernej gen. St. Maczka) sturen. Zie AUB het correspondentieadres op het formulier hiernaast.

De heer J. Mieczkowski komt in oktober a.s. voor het 60 jarig jubileum van de bevrijding van Breda en biedt de al verbeterd goedkopere Engelse versie te koop aan.

A T T E N T I E !!! Aanmeldingsformulier De Stichting Herdenking 1e Poolse Pantserdivisie van gen. St. Maczek Correspondentieadres: Adres do korespondencji: Fundacja Upamiętnienia Polskiej Dywizji Pancernej gen. St. Maczka ul. Myśliwska 10 m 4, 00-459 Warszawa, POLEN

32 Foto’s: “Het vaandel van de Polen”

25

26 Het monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie te Warschau kan men op ’t Inwalidówplein in de wijk Żoliborz bezoeken. Het was een initiatief van Stichting Herdenking van de 1e Poolse Pantserdivisie van generaal St. Maczek onder leiding van prof. J. Milewski. Realisatie van dit project was mogelijk door donaties van steden die in België, Nederland en Frankrijk door de 1e Poolse Pantserdivisie bevrijd waren en steden in Schotland, Ministerie van buitenlandse zaken van Groot-Brittannië, en ook donaties van de Poolse gemeenschap en oud-strijders die in Polen en in het buitenland wonen. Het ontwerp was van twee jonge Poolse kunstenaars: beeldhouder J. Sikorski en architect A. Kiciński. Onthulling vond in 1995 plaats tijdens de 1e Wereld Samenkomst van soldaten e van de 1 Poolse Pantserdivisie. De basis van dit monument bestaat uit een vierkante sokkel van gewapend beton die 2,50 m. hoog is. Deze sokkel werd bekleed met 4 platen van diep donkerrood gepolijst Pools graniet. Op de voorkant van de sokkel, die op het westen is gericht, is een kaart van Europa aangebracht waarop de route staat die de 1e Poolse Pantserdivisie in 1944-1945 tijdens de veldtocht door Europa volgde. Aan de achterkant staat een intrigerende uitspraak van generaal Maczek in het Pools: “De Poolse soldaat vecht voor de vrijheid van andere landen, maar sterft alleen voor de vrijheid van Polen.” Aan de rechter zijkant zien we opschriften (stedenwapens) die betrekking hebben op Nederland en België, aan de linker zijkant op Groot-Brittannië en Frankrijk. Boven op de vierkante sokkel staat een ranke obelisk van 7 m hoog in donkerrood graniet. Vlak boven deze sokkel is op de obelisk een in brons gegoten Poolse adelaar met gespreide vleugels en kroon aangebracht. Boven op de obelisk staat afsluitend het, in brons uitgevoerde divisie, embleem. Zoals op de schetstekening te zien is, ligt er in de directe omgeving een vijver van 10 cm diep, waar een 60 meter lange kunstlijn mee werd uitgebeeld. De kustlijn vanaf Cean in Frankrijk tot Królewiec in Rusland met uitspringend Denemarken. Langs die kust wordt op het land met een betonnen spoor van een Sherman tank de opmarsweg van de 1-ste Poolse Pantserdivisie uitgebeeld. Tegenwoordig, vindt er elk jaar een plechtigheid plaats ter gelegenheid van de Dag van de 1e Pantserdivisie, op 26 oktober.

31 Twee foto’s van de inzegeningplechtigheid (van Bolek Krzeszewski)

De symbolische handeling van het bevestigen van naamplaatjes op de stok van het Poolse vaandel door de Peters en Meters van dat vaandel en door andere vrienden van de bevrijders.

30

27 ‘Het vaandel van de Polen’ in Breda Na de oorlog is in Breda op initiatief en door bemiddeling van Pater Ephrem en van het uitvoerend Comité, door middel van de vrijwillige bijdragen van de Poolse arbeiders het vaandel van de Polen zeer kunstzinnig gemaakt uit echte natuurlijke zijde, geleverd door de Firma Nissen uit Versaille in Frankrijk. Het is versierd met de afbeelding van de Moeder Gods van Czestochowa, de Koningin van Polen en met het wapen van de Poolse staat, de Witte Adelaar. De inzegening van het vaandel van de Polen vond op 28 oktober 1951 plaats, op de zevende verjaardag van de bevrijding van Breda door de Poolse strijdkrachten in aanwezigheid van o.a. de burgemeester van de stad Breda, dr. Claudius Prinsen en de bevrijder van Breda, Generaal Stanislaw Maczek, de Commandant van de 1e Poolse Pantserdivisie in 1944. Generaal Stanisław Maczek was één van 24 peters en meters. De oorkonde van de inzegening van het vaandel van de Polen, is opgemaakt en voorzien van de handtekeningen van de vertegenwoordigers van de Geestelijkheid, van de Nederlandse en Poolse kringen. Het legt getuigenis af van voortdurende trouw en liefde van de Polen voor hun vaderland en de Pools – Nederlandse vriendschap. (zie bijlage) De laatste jaren heeft de Poolse Katholieke Vereniging, Kring Breda, zorg gedragen voor het vaandel en tijdens de ceremonies op de Poolse Erevelden was het vaandel van de Polen altijd aanwezig. De Poolse Katholieke Vereniging, Kring Breda is ontbonden in april 2002 en heeft de zorg aan de jonge generatie over gedragen. Vanaf 28 mei 2002 zorgt de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland, opgericht op 25 mei 2002 en gevestigd in Breda, voor het vaandel. Dit vaandel verblijft in het Generaal Maczek Museum (Trip van Zoudtlandtkazerne, De la Reyweg 95) te Breda en u kunt het daar bekijken. Bron: De Oorkonde van de inzegening van het vaandel van de Polen

28

Eurolines biedt internationale buslijndiensten aan naar 36 bestemmingen in heel Polen. Al vanaf € 91 heeft u een retourticket naar bijna elke bestemming. Wilt u meer informatie kijk dan op www.eurolines.nl of bel met 020-560 87 88.

29