Body Worlds: An Anatomical Exhibition of Real Human Bodies een anatomische tentoonstelling van echte menselijke lichamen Samenvatting van de ethische beoordeling
Voorwoord Het hierbij gevoegde Ethische Rapport is een weergave van het nauwgezette onderzoek dat in 2004/2005 is uitgevoerd in opdracht van het California Science Center met betrekking tot de tentoonstelling: Body Worlds, een anatomische tentoonstelling van echte menselijke lichamen. Zoals in het bijgaande rapport uitvoerig besproken, stonden bij het werk van de commissie de volgende aspecten centraal: het persoonlijk bekijken van de relevante documenten met betrekking tot lichaamsdonatie en de praktijk van het doneren door een deskundige op het gebied van bio-ethica, evenals een uitgebreide analyse door de adviescommissie van het Science Center. Tot onze taken behoorde het bekijken van relevante informatie met betrekking tot de BODY WORLDS tentoonstelling zoals die in 2004 heeft plaatsgevonden. Onze doelstelling luidde een oordeel te vellen over de ethische vraagstukken die verband houden met de organisatie van de BODY WORLDS tentoonstelling. Daarbij wilden wij ons ervan overtuigen dat er voldoende verklaringen tot toestemming van de lichaamsdonateurs voorhanden waren, de tentoonstelling waardevol was op het gebied van informatie en voorlichting, en dat de tentoonstelling respectvol omgaat met stoffelijke overschotten. Op basis van ons rapportagewerk hebben wij de tentoonstelling BODY WORLDS met de in dit rapport omschreven beperkingen georganiseerd. Wij hebben besloten de foetussen, die niet in leven hadden kunnen blijven, niet in de tentoonstelling te laten zien. Aan dit besluit lag ons enige oordeel ten grondslag dat deze niet voldeden aan de in de ethische beoordeling genoemde criteria, om precies te zijn dat hun wetenschappelijke waarde in het kader van voorlichting niet opwoog tegen de mogelijke kwetsing van culturele en maatschappelijke gevoelens. Hoewel het ons verheugt dat het door het Science Center uitgevoerde onderzoek ook voor andere musea van belang is gebleken willen wij ons niet aanmatigen voor anderen te spreken. Op basis van onze ervaringen en onderzoek doen wij de volgende nadrukkelijke aanbevelingen voor andere tentoonstellingslocaties:
1.
De actieve participatie en advisering door een plaatselijke ethiekcommissie is absoluut nodig.
2.
Het is niet acceptabel, menselijke lichamen of organen zonder de volledige, vrijwillige en op informatie gebaseerde toestemming van de nog levende donateurs ten toon te stellen. Overtuig u ervan dat lichamen en organen met de specifieke, volledige en op informatie gebaseerde toestemming van de lichaamsdonateur worden gedoneerd.
3.
Zorg ervoor dat de tentoonstelling geen inbreuk maakt op wet- en regelgeving, vooral wanneer culturele, ethische of religieuze controverses te verwachten zijn.
Wij spreken deze aanbevelingen uit met onze bijzondere waardering voor dr. Gunther von Hagens en voor zijn doel, de 'medische voorlichting aan en waardering van leken' te stimuleren. Zijn baanbrekende educatieve tentoonstelling, die in 2004 voor het eerst in het Science Center te zien was, wordt zeer gewaardeerd en blijft een gouden standaard op zijn terrein. Met het oog op deze en elke andere tentoonstelling waarin stoffelijke overschotten onderwerp van beschouwing zijn, is ons duidelijk dat de beslissingen die musea tegenwoordig moeten treffen complex en soms ook controversieel zijn. Wij hebben dit rapport over onze manier van werken opgesteld in de hoop dat het voor andere musea nuttig kan zijn bij hun overwegingen.
30 November 2009 Jeffrey N. Rudolph, President & CEO, California Science Center Diane Perlov, Ph.D., Senior Vice President for Exhibits, California Science Center Leden van de ethische adviescommissie: Eerwaarde Richard Benson, C.M., Vincentian Fathers at St. John's Seminary David C. Blake, Ph.D., JD, Cedars Sinai Health System Rabbi Morley Feinstein, University Synagogue Dr. Stanley Korenman, MD, UCLA Medical Center Dr. Neil Wenger, MD, UCLA Department of Medicine
Samenvatting van de ethische beoordeling 2004/2005 Achtergrond In december 2004 toonde het California Science Center zich geïnteresseerd in de mogelijkheid de Europese tentoonstelling Body Worlds: An Anatomical Exhibition of Real Human Bodies voor het eerst in Amerika te organiseren. Deze tentoonstelling over anatomie en fysiologie, opgezet door dr. Gunther von Hagens, omvat meer dan 200 echte, geconserveerde menselijke preparaten, zowel volledige lichamen als individuele organen, lichaamsdelen en transparante lichaamsschijven. Van 1995 tot 2004 was deze tentoonstelling te zien op diverse locaties in Europa; er kwamen meer dan 15 miljoen bezoekers. Maar ondanks het enorme succes dat Body Worlds oogstte bij de bezoekers ging het organiseren van de tentoonstelling in sommige landen gepaard met controversiële berichtgeving in de media. Na hun bezoek aan Body Worlds in Duitsland waren leidende medewerkers van het Science Center van mening dat de tentoonstelling een grote educatieve waarde had. Gezien de aard van de tentoonstelling en ook de eerdere controversiële berichten in de media begon het Science Center aan een nauwgezette beoordelingsprocedure om Body Worlds te evalueren als een mogelijke speciale tentoonstelling. Centraal in deze beoordelingsprocedure stonden de samenwerking met internationaal erkende bio-ethici en een plaatselijke Ethische Adviescommissie. De commissie was specifiek opgericht om het Science Center te adviseren met betrekking tot ethische kwesties die verband houden met de organisatie van Body Worlds.
De plaatselijke Ethische Adviescommissie Lid van het Science Center Ethics Advisory Committee waren de hieronder genoemde vertegenwoordigers uit religieuze, medische en bio-ethische instellingen in de wijde omgeving van Los Angeles: Eerwaarde Richard Benson, C.M., Ph.D. Wetenschappelijk Assistent Moraaltheologie en Academisch Decaan St. John’s Seminary, roomskatholiek aartsbisdom Los Angeles David C. Blake, Ph.D., JD Vice President, Mission & Ethics/HR & Organizational Responsibility Officer, Saint John’s Health Center Rabbi Morley Feinstein Senior Rabbi, universiteitssynagoge Eerwaarde Leonard Jackson Medegeestelijke, Eerste Afrikaanse Methodistische Episcopaalse Kerk (Eerste AME) Stanley G. Korenman, MD Universiteitsdecaan voor ethiek en M.S.T.P., en professor geneeskunde, UCLA Medical Center Eerwaarde Cecil L. 'Chip' Murray, REL. D. Seniorgeestelijke, Eerste Afrikaanse Methodistische Episcopaalse Kerk (Eerste AME) Aurora Mordey, Ph.D.
Hoogleraar Spaans en Directeur voor talen- en culturele studies, St. John’s Seminary, rooms-katholiek aartsbisdom Los Angeles Thomas Weinberger CIO, Weinberger Asset Management, Inc., Bioethics Committee & Executive Committee, Bioethics Center, Cedars-Sinai Hospital Neil S. Wenger, MD Professor algemene interne geneeskunde, en Voorzitter van de Ethische Commissie van het UCLA Medical Center, UCLA Medical Center Fran Wiley Gepensioneerd verpleegkundige, UCLA Medical Center Algemeen oordeel en specifieke aanbevelingen van de Ethische Adviescommissie • De Ethische Adviescommissie was eensgezind in haar standpunt dat de tentoonstelling een grote educatieve waarde heeft en geschikt is voor het Science Center. • Wat deze tentoonstelling zo boeiend maakt, namelijk de echte lichamen die alledaagse houdingen aannemen, is ook precies datgene wat de enorme controverse veroorzaakt. Zonder deze specifieke eigenschappen zou de tentoonstelling nooit zo’n educatieve kracht hebben. • De religieuze adviseurs vonden dat de tentoonstelling geen inbreuk vormde op de ethische en morele ideeën van de Joods-christelijke religies. De tentoonstelling kan echter wel tegenstand oproepen op basis van individuele waarden en gevoeligheden, en deze moeten wij zorgvuldig in overweging nemen. De twee gevoeligste punten zijn de herkomst van de lichamen en het feit dat de lichamen alledaagse houdingen aannemen. Het Science Center moet deze twee kwesties correct behandelen en ze op een heldere manier kenbaar maken aan het grote publiek respectievelijk de bezoekers. • De plastinaten worden tentoongesteld in verband met de wetenschap, voorlichting over gezondheid en medische vorming, en creëren een atmosfeer van respect. • Het hoofddoel van de tentoonstelling wordt schitterend verwoord in de Body Worlds catalogus: 'Voor medische voorlichting van het lekenpubliek en de waardering daarvan'. Alle lichamen moeten op de juiste wijze gedoneerd zijn. De adviseurs vonden dit het meest controversiële aspect van het project. Het Science Center moet voldoende kunnen controleren dat de lichaamsdonatie correct verloopt en de volgende aspecten omvat: Het formulier voor lichaamsdonatie moet een op informatie gebaseerde verklaring van toestemming omvatten. • Diverse adviseurs hebben het formulier voor lichaamsdonatie nagekeken en vonden het goed en erg grondig. Er moet echter nog nagegaan worden of het voldoet aan de norm op het gebied van voorlichting en op informatie gebaseerde verklaring van toestemming. • Verder biedt het formulier diverse keuzemogelijkheden ten aanzien van de lichaamsdonatie. De donorformulieren met betrekking tot de in de tentoonstelling gebruikte lichamen moeten worden gecontroleerd om er zeker van te zijn dat de lichaamsdonoren inderdaad akkoord zijn
gegaan met publieke tentoonstelling. De herkomst van de gedoneerde lichamen moet controleerbaar zijn. • Verzoek een onafhankelijke partij de donorformulieren te controleren en na te gaan of alle lichamen correct gedoneerd zijn. • Bij de ingang van de tentoonstelling moet aan de bezoekers duidelijk gemaakt worden dat het hier om gedoneerde lichamen gaat.
Speciale bio-ethische beoordeling door professor dr. Hans-Martin Sass Op aanbeveling heeft het Science Center een internationaal erkende bio-ethicus, dr. Hans-Martin Sass, verzocht om een onafhankelijke beoordeling te geven over de documentatie betreffende lichaamsdonatie in het kader van de tentoonstelling. Hans-Martin Sass, Ph.D. is directeur van het Europese Programma op het gebied van Beroepsethiek, Senior Research Scholar aan het Kennedy Institute of Ethics van de Georgetown University in Washington D.C., professor in de filosofie en directeur van het Centrum voor Medische Ethiek aan de Ruhr-Universität te Bochum. Ook is hij gastprofessor aan het Peking Union Medical College, de Chinese Academy of Medical Sciences in Beijing en nog een aantal andere universiteiten. Vóór het Science Center hem de opdracht gaf, heeft dr. Sass schriftelijk verklaard dat hij geen contacten had met het IfP, en evenmin een tentoonstelling had gezien. Hij kende het werk van Gunther von Hagens echter wel; hij had de controversiële debatten in de pers gevolgd en de korte televisiebijdragen gezien. Toestemming voor lichaamsdonoren – controle en resultaat In maart en april 2004 ging dr. Sass naar de kantoren van Body Worlds in Duitsland (het Institute for Plastination [IfP] in Heidelberg), waar hij uitgebreid heeft overlegd met de staf van het IfP en de toestemmingsdocumenten voor lichaamsdonatie kon bekijken. Verder bracht hij ook een bezoek aan de Body Worlds tentoonstelling in het Duitse Frankfurt. In opdracht van het Science Center bestudeerde dr. Sass alle toestemmingsformulieren van overleden lichaamsdonoren (206), hij vergeleek de donorformulieren met de overlijdensaktes, controleerde dat de lichaamspreparaties correct gedoneerd waren met het oog op tentoonstelling in het openbaar en ging ook na of de donorformulieren voldeden aan de erkende normen betreffende geïnformeerde toestemming. Hieronder vindt u een overzicht van zijn bevindingen. De formulieren voor lichaamsdonatie van het Institute for Plastination voldoen aan de normen voor op informatie gebaseerde toestemming in Duitsland; ze gaan zelfs verder dan de wettelijke vereisten voor op informatie gebaseerde toestemming tot klinisch onderzoek en de gebruikelijke formulieren voor lichaamsdonatie bestemd voor de opleiding aan universitaire anatomie-afdelingen. Ondanks het feit dat de 'op informatie gebaseerde toestemming' van patiënten en proefpersonen in het therapeutische en niet-therapeutische klinische onderzoek in Duitsland sinds 1900 wettelijk
verplicht is, bestaat er geen vaststaand formulier voor het verkrijgen van deze op informatie gebaseerde toestemming. Aangezien alle klinische protocollen verschillend zijn, controleren de ethische commissies elk toestemmingsformulier met betrekking tot de informatie over risico’s en mogelijk nut, de mogelijkheden de toestemming te herroepen en de leesbaarheid en begrijpelijkheid van de formuleringen. Het donatieformulier van het IfP is gedetailleerder dan de meeste formulieren voor lichaamsdonatie, omdat het de donor de kans biedt om zijn/haar redenen voor de donatie kenbaar te maken. Bovendien kan de donateur ook aangeven of hij al dan niet akkoord gaat met publieke tentoonstelling, dat wil zeggen dat het lichaam ook gebruikt zou worden voor de voorlichting aan en informatie van leken en niet enkel bij de opleiding van studenten geneeskunde. De intentieverklaring voor donatie van het IfP is eenvoudig te begrijpen en informeert mogelijke donoren uitdrukkelijk dat ze hun donatieverklaring te allen tijde kunnen intrekken. De donoren uit deze groep zijn akkoord gegaan met publieke tentoonstelling voor educatieve doeleinden. De toestemming is gedetailleerd en stelt de individuele personen in staat te kiezen uit diverse opties zoals: anonimiteit, of zij het geplastineerde lichaam of orgaan al dan niet als ‘anatomisch kunstwerk’ beschouwen en dit al dan niet als 'kunstwerk' willen laten beschouwen, en het toestaan van 'het aanraken van mijn geplastineerde lichaam'. Dr. Sass controleerde de overlijdensaktes en bijbehorende formulieren voor lichaamsdonatie van 206 personen, door telkens de originele donorformulieren te vergelijken met de overlijdensaktes van elk van deze personen. Dr. Angelina Whalley heeft bevestigd dat zowel de geplastineerde volledige lichamen als de orgaanplastinaten in de tentoonstelling van Frankfurt afkomstig zijn van deze groep van 206 donoren. Daarna evalueerde het Science Center ook alle 206 donorformulieren om te controleren dat van de 206 donoren ongeveer 180 personen hun toestemming hadden gegeven voor publieke tentoonstelling voor educatieve doeleinden. Tussen de donorformulieren en overlijdensaktes enerzijds en het plastinatielaboratorium zit een strikte scheiding. Daardoor worden de privacy van de donoren en de gedetailleerde gegevens over de opvattingen van de donoren, hun filosofie en de redenen waarom zij de voorkeur gaven aan lichaamsdonatie in plaats van een traditionele begrafenis afgeschermd tegenover de personeelsleden in het kantoor, het medische personeel en de deskundigen in het plastinatie laboratorium. Deze bescherming van de persoonsgegevens is in overeenstemming met de Duitse wet op de bescherming van persoonsgegevens en de algemene privacyvoorschriften. Het IfP houdt zich aan deze regels. Dr. med. Gunther von Hagens, dr. med. Angelina Whalley en het IfP hebben gebruik gemaakt van hun morele recht ethische beslissingen te nemen ter bescherming van de privacy van de donoren door hun naam, leeftijd, plaats van geboorte of overlijden, of gezondheidstoestand niet bekend te maken. Het is onwaarschijnlijk dat in verband met het plastinatie programma van het IfP een schandaal zou ontstaan rond de onethische of illegale verkoop van lichamen of lichaamsdelen uit een lichaamsdonatieprogramma. Het vervoeren, begraven en verwijderen van lijken is in Duitsland sterk gereglementeerd, en bovendien is er geen reden voor het IfP over te gaan tot illegale
activiteiten zoals het smokkelen van lijken in en uit Duitsland. Volgens een persbericht van 29 februari 2004 beschikt het IfP over 5.900 ondertekende verklaringen voor lichaamsdonatie. Het Institute for Plastination en Gunther von Hagens zijn zich ervan bewust dat zij een taboe doorbreken door geschonken lichamen en lichaamsdelen te gebruiken voor publieke vorming en tentoonstelling. Sinds de eerste publieke tentoonstellingen in Mannheim in 1997 hebben zij zich moeten verantwoorden voor de rechtbank. Volgens de Duitse wet zijn het verstoren van de rust van overledenen en het op vernederende wijze behandelen van lijken in het kader van het overtreden van de begrafeniswetten strafbaar. Ze hebben geen van de rechtszaken verloren; in de meeste gevallen besloot de openbare aanklager het onderzoek niet verder voort te zetten.
Beslissingen van het California Science Center op basis van de aanbevelingen en bevindingen van de lokale ethische commissie en de speciale bio-ethische adviseur 1. De presentatie van de tentoonstelling moet met het nodige respect gebeuren. De Ethische Adviescommissie heeft het concept en de presentatie van de tentoonstelling bekeken en de volgende aanbevelingen gedaan, die gevolgd zijn door het Science Center: • Bij elk lichaam moet een tekstbord staan met uitleg over de educatieve reden waarom het lichaam de betreffende houding aanneemt - bijvoorbeeld ter illustratie van een bijzonder anatomisch of fysiologisch kenmerk. • Het gedeelte van de tentoonstelling dat zich richt op de voortplanting moet in een afzonderlijke en duidelijk aangeduide ruimte worden opgesteld. • Het personeel dat bij de tentoonstelling betrokken is moet de omstandigheden kennen van de meest controversiële stukken, bijvoorbeeld hoe de zwangere vrouw is gestorven en waarom de foetus niet gered kon worden. Ook is het van belang te weten of zij haar toestemming heeft gegeven toen zij al wist dat zij zwanger was, of vóór haar zwangerschap. De medewerkers van het Science Center hebben deze en andere potentieel controversiële plastinaten besproken met dr. von Hagens. De medewerkers kregen een bevredigende uitleg. De beschikbare documenten zijn gecontroleerd. 2. Er moet rekening gehouden worden met ouders met kinderen. • Sommige personen zullen misschien van mening zijn dat de tentoonstelling niet geschikt is voor hun kinderen. Vandaar dat de adviseurs aan het Science Center voorgesteld hebben ervoor te zorgen dat de bezoekers duidelijk weten waarover de tentoonstelling gaat voordat zij hun kaartje kopen. Op die manier kunnen de bezoekers (en vooral diegenen met kinderen) een weloverwogen besluit nemen over het bezoeken en aanbevelen van de tentoonstelling. Op basis van dit voorstel heeft het Science Center advies ingewonnen bij een kinderpsycholoog van de Universiteit van Californië (UCLA) en bij de eigen deskundigen die zich bezighouden met het opvoeden van kleine kinderen. Vervolgens werd er een Parent & Child Guide gemaakt die ouders moet helpen beslissen of zij hun kind meenemen naar de tentoonstelling. Voor diegenen die beslissen dat wel te doen, biedt de gids tips om - voorafgaand aan het be-
zoek - met hun kind over de tentoonstelling te praten. • De adviseurs vonden dat er voor de tentoonstelling geen minimumleeftijd gesteld moet worden, maar eventueel wel een minimumleeftijd voor zelfstandig bezoek; jongere kinderen moeten dan vergezeld worden door een volwassene. Het Science Center heeft dan ook bepaald dat alle kinderen jonger dan 13 jaar vergezeld moeten worden door een verantwoordelijke volwassene. • De adviseurs hebben het Science Center er wel op gewezen dat men de wetenschappelijke inhoud niet zou moeten weghalen om de tentoonstelling begrijpelijk te maken voor kinderen. 3. De tentoonstelling moet bij de ingang een ruimte hebben waar bezoekers op de ervaring worden 'voorbereid'. De bezoekers moeten de lichamen met het nodige respect en waardering bekijken. Om te komen tot een dergelijke houding heeft het Science Center een ruimte voor binnenkomst gecreëerd waar onder andere: • meegedeeld wordt hoe de tentoonstelling gestructureerd is en wat de bezoekers te zien krijgen; • een antwoord gegeven wordt op eventuele vragen van de bezoekers over de authenticiteit en de herkomst van de lichamen, evenals de redenen voor de alledaagse houdingen; • de wetenschappelijke en medische doelstellingen van en de gezondheidspolitieke redenen voor de tentoonstelling worden meegedeeld; • melding gemaakt wordt van de grondige ethische beoordeling van de tentoonstelling door maatschappelijke en religieuze adviseurs, die vooraf uitgevoerd werd door het Science Center; • de toestroom van bezoekers wat vertraagd wordt, om een eerbiedige en respectvolle sfeer te creëren; • de tentoonstelling in een historische context geplaatst wordt met behulp van anatomische tekeningen en citaten; • respect en waardering voor de lichamen en voor het inzicht dat ze bieden wordt gestimuleerd. 4. Dit is een overweldigende tentoonstelling, de bezoekers hebben tijd nodig om te acclimatiseren. De onderstaande aanbevelingen zijn gerealiseerd: • geen volledige lichamen in de eerste ruimtes. De tentoonstelling kan eventueel beginnen met historische tekeningen die het geheel in een historische context inkaderen; • begin met gewone skeletten; de bezoekers zijn daar wellicht al beter mee bekend. Deze aanbevelingen zijn opgevolgd, en het Science Center organiseerde twee Body Worlds tentoonstellingen achter elkaar van 2 juli 2004 tot en met 27 maart 2005. Aanbevelingen voor toekomstige publieke tentoonstellingen van geplastineerde menselijke lichamen en organen Op basis van de ervaringen die werden opgedaan met de eerste plastinaten tentoonstelling in de
Verenigde Staten hebben het California Science Center en de speciale bio-ethische adviseur de volgende aanbevelingen voor toekomstige tentoonstellingen gegeven: 1. Een plaatselijke ethische commissie moet de algemene en specifieke ethische en culturele vragen ten aanzien van de geplande tentoonstelling evalueren. Een dergelijke evaluatie moet plaatsvinden voordat de tentoonstelling contractueel wordt vastgelegd; de plaatselijke ethische commissie moet ook gedurende de tentoonstelling beschikbaar zijn voor advies. Gezien het feit dat in de verschillende delen van het land verschillende culturele en religieuze mentaliteiten aanwezig zijn, is het advies van een plaatselijke ethische commissie onmisbaar. 2. Wanneer het gaat om het tentoonstellen van geplastineerde menselijke lichamen of organen moet in een speciale evaluatie worden nagegaan of de lichamen en organen geschonken zijn met volledige en op informatie gebaseerde toestemming van de donoren. Het is niet acceptabel dat menselijke lichamen en organen tentoongesteld worden zonder een dergelijke vrijwillige en op informatie gebaseerde toestemming. 3. Er moet een garantie worden gegeven dat de tentoonstellingen niet in strijd zijn met weten regelgeving, vooral als men een culturele, ethische of religieuze controverse kan verwachten. Deze aanbevelingen zijn gebaseerd op onze zorg met betrekking tot de mensen- en burgerrechten, ons grote respect voor de vrije wil en ons begrip voor het feit dat gevoelige onderwerpen zoals het publiekelijk tentoonstellen van geplastineerde menselijke lichamen en organen aanleiding zullen geven tot culturele en ethische discussies. Dergelijke discussies vormen echter een essentieel onderdeel van de wetenschappelijke vorming en de evaluatie van de rol van wetenschap en technologie in de maatschappij.
Een paar citaten van ethische adviseurs 'De glorie van God vinden we terug in de mens die ten volle leeft. Het menselijk lichaam is een essentieel onderdeel van ons mens-zijn - van onze persoonlijkheid. Hoe beter men het menselijk lichaam kent en begrijpt, des te groter is de appreciatie van onze waardigheid als menselijk wezen.' Eerwaarde Richard Benson, C.M., Ph.D. St. John’s Seminary, rooms-katholiek aartsbisdom Los Angeles 'Wat deze tentoonstelling zo onweerstaanbaar maakt is het feit dat er een zinvolle en veelomvattende blik in het menselijke lichaam wordt geboden. Dat maakt de tentoonstelling echter ook zo controversieel. Zonder die specifieke eigenschappen zou de tentoonstelling nooit zo’n indrukwekkende educatieve ervaring kunnen zijn.' David C. Blake, Ph.D., JD Saint John’s Health Center 'Ik was er trots op dat het bestuur van het Science Center en de betrokken deskundigen bereid waren risico te nemen en veel kritiek te aanvaarden met het oog op een hoger doel, namelijk het informeren van het publiek over gezondheid en het menselijke lichaam. Bovendien is het zo dat, wanneer we met eigen ogen de ongelooflijke structuur van het menselijke lichaam met zoveel details te zien krijgen, we God, die de mens heeft geschapen en gevormd, beter zullen begrijpen.' Rabbi Morley Feinstein Universiteitssynagoge 'De mens denkt altijd aan zijn lichaam, maar weet vaak niet hoe het functioneert. BODY WORLDS laat mensen kennismaken met de wonderen van het menselijke lichaam en helpt hen om zichzelf fysiek te begrijpen. Als artsen verheugen wij ons over de toenemende medische kennis van onze patiënten, want samen met hen kunnen wij hen nog gezonder maken.' Dr. Stanley G. Korenman, MD. UCLA Medical Center 'De plastinaten laten het geheel van de lichaamsdelen zien en hun onderlinge samenhang. Een les die verder gaat dan de biologische eenheid. Hij heeft betrekking op de sociologische gemeenschap.' Eerwaarde Cecil 'Chip' Murray Eerste Afrikaanse Methodistische Episcopaalse Kerk 'Deze tentoonstelling geeft het publiek een kans die doorgaans is voorbehouden aan artsen en andere medische experts. De bezoekers kunnen een blik werpen in hun eigen lichaam en vol verbazing en respect zien wat het betekent een mens te zijn.' Prof. dr. Hans-Martin Sass Kennedy Institute of Ethics, Georgetown University 'Elke arts wordt ooit wel eens getroffen door de pure elegantie en complexiteit van het menselijke lichaam. Maar er zijn nauwelijks leken die de kans krijgen dit wonder te ervaren. Deze tentoonstelling is een van de zeldzame mogelijkheden voor leken om deelgenoot te worden van deze bevoorrechte blik op onszelf.' Dr. Neil S. Wenger, MD, UCLA Medical Center
