Blinden en slechtzienden op het web

Blinden en slechtzienden op het web. Een oplossing voor het ontwikkelen en het bereiken van mensen met een visuele handicap.

interne promotor: Jan De Meyer externe promotor: Roel Van Gils

Gioacchino Brucato Grafische en digitale media: multimedia

Academiejaar: 2009 - 2010

Artevelde hogeschool

Industrieweg 232 - 9030 Gent

Eindwerk voorgedragen door Gioacchino Brucato tot het behalen van het diploma Bachelor in Grafische en Digitale Media: Mulimediaproductie proDEV

Woord vooraf

Zoals de titel reeds verraadt, zal ik mij verdiepen in de wereld van blinden en slechtzienden. In dit werk zal ik u uitleggen wat een visuele beperking precies kan zijn. Ook zal ik een opsomming geven van organisaties die zich inzetten voor blinden. Ik praat over hoe blinden en slechtzienden met een computer werken en welke hulpmiddelen ze voorhanden hebben. De meeste van deze hulpmiddelen heb ik met eigen ogen kunnen waarnemen, met dank aan Roel Van Gils, een medewerker van Blindenzorg Licht en Liefde en AnySurfer. Voor dit schrijven en voor de realisatie van mijn project werd ik geïnspireerd door het werk van AnySurfer. Wie en wat dit project aanbelangt, komt dan ook uitgebreid aan bod. In een voorlaatste hoofdstuk bespreek ik de mogelijkheden voor het toegankelijk ontwikkelen in Adobe Flash. In het finale hoofdstuk bespreek ik mijn project dat ik gerealiseerd heb. Het gaat om een online bevraging voor blinden en slechtzienden. Dit werk kan dienen als naslagwerk om het toegankelijk maken van websites beter te begrijpen.


 


2


Inhoudstafel Woord vooraf................................................................................................................... 2 1. Wat betekent blindheid en slechtziend zijn?............................................................ 4 1.1. Blinden en slechtzienden ........................................................................................... 4 1.2 Soorten slechtziendheid.............................................................................................. 4 1.3 Mogelijke oorzaken van blindheid ............................................................................... 5 1.4 Organisaties ................................................................................................................ 5 1.5 Hulpmiddelen .............................................................................................................. 7 2 Hoe verwerken blinden en slechtzienden digitale informatie................................ 10 2.1 In het algemeen ........................................................................................................ 10 2.2 De computer van een slechtziende........................................................................... 10 2.3 Vergrotingsprogramma's........................................................................................... 11 2.4 Spraaksynthesizers................................................................................................... 11 2.3 De computer van een niet-ziende ............................................................................. 11 2.4 Schermuitleesprogramma's ...................................................................................... 12 2.5 Brailleleesregels........................................................................................................ 12 2.6 Internet browsers voor personen met een visuele beperking ................................... 13 2.7 Toetsenbordaanpassingen ....................................................................................... 13 2.8 Besluit ....................................................................................................................... 14 3. AnySurfer label ......................................................................................................... 15 3.1 De beginjaren............................................................................................................ 15 3.2 De voordelen............................................................................................................. 16 3.3 Wetgeving ................................................................................................................. 16 3.4 Het AnySurfer label aanvragen ................................................................................. 17 3.4.2 De validatie ............................................................................................................ 18 3.4.3 Template-advies .................................................................................................... 19 3.4.4 het Anysurferlabel .................................................................................................. 19 4. Toegankelijk bouwen in Adobe Flash ..................................................................... 20 4.1 Het Accessibility Panel.............................................................................................. 20 4.2 Geef geen oneindige animaties weer en werk met een alternatief voor kleur .......... 22 4.3 Toetsenbord shortcuts .............................................................................................. 22 4.4 Besluit ....................................................................................................................... 23 5. Project ........................................................................................................................ 24 5.1 Opdracht ................................................................................................................... 24 5.2 Vereisten van de applicatie ....................................................................................... 24 5.3 Resultaat ................................................................................................................... 25 5.4 Problemen................................................................................................................. 29 5.5 Besluit ....................................................................................................................... 30 Bronnenlijst ................................................................................................................... 31 Bijlagen .......................................................................................................................... 33





 


3


1. Wat betekent blindheid en slechtziend zijn?

Bij blinden stellen wij ons in de eerste plaats mensen voor met een witte stok, een donkere bril en als het nog eventjes kan een blindegeleide hond. Allemaal beschouwen wij ze als één groep, als één geheel. Maar door mij specifiek te gaan richten op deze doelgroep, heb ik moeten vaststellen dat zelfs binnen deze groep nog enorm veel variaties en gradaties voorkomen. Daarom eerst een klein woordje uitleg over wat blind of slechtziend zijn nu eigenlijk is.

1.1. Blinden en slechtzienden Er is een verschil tussen blinden en slechtzienden. Iemand wordt als blind beschouwd als die een gezichtsscherpte heeft van minder dan of juist 1/10 met beide ogen of als zijn gezichtsveld kleiner is dan of gelijk aan 20 graden. 1 op 1000 mensen is blind. Van alle blinden is er 65 % ouder dan 60 jaar. Zij zijn te herkennen aan hun witte stok of hun blindegeleide hond. Daarnaast bestaan er ook badges met de vermelding ‘slechtziend’. Slechtziend is hij/zij die met bril of een andere optische correctie een gezichtsscherpte heeft van 1/10 tot 3/10 of een gezichtsveld van 20 tot 40 graden. Alle vormen van slechtziendheid hebben met elkaar gemeen dat ze niet of niet volledig bijgestuurd kunnen worden door een bril of andere hulpmiddelen.

1.2 Soorten slechtziendheid Wazig zien: de persoon in kwestie ziet niet scherp, dit kan bijvoorbeeld zo zijn bij de aandoening van Cataract (vertroebeling van de ooglens). Uitval van het perifere gezichtsveld of tunnelzicht: hierbij is het centrale gezichtsveld vaak nog intact. De persoon slaagt er bijvoorbeeld nog in de krant te lezen. Oriëntatie is hierbij heel moeilijk omdat men geen overzicht heeft. Deze mensen maken veel hoofdbewegingen om toch een zicht te krijgen op het geheel. Een opstapje neemt de persoon niet altijd waar, terwijl hij wel de deur aan de overkant van de gang zal kunnen zien. Storing in het centrale gezichtsveld: hierbij heeft de persoon problemen met detailwaarneming zoals lezen en herkennen van iets of iemand. Je krijgt het gevoel dat de persoon als het ware langs je heen kijkt. Vlekkenzicht: hierbij is het zicht verstoord door verschillende vlekken op het beeld dat wordt doorgestuurd naar de hersenen. Halfzijdig zien: dit kan een gevolg zijn van een tumor. 
 


4


Kleurenstoornis: de persoon zal moeite hebben met het onderscheiden van kleuren bij: onzuivere kleuren, kleine oppervlakken of zwakke belichting. Gestoorde licht- en/of donkeradaptie: deze personen zijn overgevoelig aan licht of duisternis. Zij zijn heel rap verblind en hebben problemen bij overgang van licht naar donker. Sommige zijn nachtblind: zij ervaren dan voornamelijk problemen in het schemerduister of bij de overgang van een klare naar een donkere ruimte.

1.3 Mogelijke oorzaken van blindheid Blind geboren: door ziekte van de moeder, of het gebruik van bepaalde medicijnen van de moeder tijdens de zwangerschap kan het kindje blind geboren worden. Erfelijke afwijking: soms wordt een oogziekte doorgegeven van generatie op generatie, dan is men blind door een erfelijke afwijking. Ziektes: bepaalde ziektes op volwassen leeftijd kunnen blindheid veroorzaken, vb. diabetes en hypertensie (te hoge bloeddruk). Ouderdom: oudere mensen krijgen vaak meer problemen met het gezichtsveld door hun leeftijd. Ongeval: door een auto-ongeluk, iets zwaar dat op het hoofd valt, of een scherp voorwerp dat in de ogen terechtkomt kan er ook blindheid ontstaan. Tijdelijke blindheid: soms kan iemand tijdelijk blind worden door shocktoestanden, hysterie of ziekte. De zon: te lang in de zon kijken kan blindheid veroorzaken.1

1.4 Organisaties Hieronder vindt u een lijst met een selectie van organisaties actief in hoofdzakelijk Vlaanderen. Deze organisaties zetten zich allemaal in voor de noden van mensen met een visuele beperking. Het zijn vrij bekende verenigingen, opgenomen in de samenwerking met de overkoepelende organisatie BCBS. Waarschijnlijk bestaan er ook nog veel kleinschaligere projecten, maar deze wegen niet zo zwaar door in deze sector.

























































 1


 


Voorgaande is gebaseerd op: http://www.kimbols.be/ogen/zien/blind_slechtziend.php

5


BCBS Belgische Confederatie van Blinden en Slechtzienden. De BCBS werkt als overkoepelend orgaan voor alle verenigingen die zich inzetten voor mensen met een visuele beperking. Zij streven ernaar om dan ook van zoveel mogelijk organisaties een vertegenwoordiger te hebben die zetelt in de BCBS. Zij proberen zoveel mogelijk gezamenlijke activiteiten te organiseren met alle instanties. Verder zorgen zij ook voor een optimale informatieverstrekking naar alle organisaties toe en doen zij studies op het domein van mobiliteit. Zij hebben ook een sociaal luik waarin zij ijveren naar het onderwijzen en de tewerkstelling van mensen met een visuele beperking. Zij hebben hun hoofdkantoor in Brussel. Blindenzorg Licht en Liefde Deze organisatie is al gesticht in 1923 in Brugge. De vereniging is gegroeid vanuit een kleine braillebibliotheek naar een netwerk van diensten en instellingen verspreid over heel Vlaanderen en Brussel. Op hun website bieden zij zoveel mogelijk informatie over basisaanpassingen die kunnen worden gedaan aan de computer. Hierbij geven ze een zo uitgebreid mogelijk overzicht over welke toepassingen er reeds bestaan om het gebruik van een pc toegankelijker te maken. Op hun website tonen zij ook welke activiteiten er doorgaan voor zowel blinden en slechtzienden als voor hun begeleiders en geïnteresseerden. Maar je hoeft niet noodzakelijk hulpbehoevend te zijn om iets bij te leren. Webmasters kunnen op de site uitleg vinden over het AnySurferlabel, een label dat kan worden toegekend als je site voldoende ondersteund is zodat deze gebruiksvriendelijk is voor visueel gehandicapten. Blindenzorg Licht en Liefde is veel meer dan enkel een informatiekanaal. Ze hebben een dienst Thuisbegeleiding waarin ze hulp bieden aan blinden of slechtzienden die zelfstandig willen wonen. Ze helpen de mobiliteit te vergroten door oriëntatieoefeningen. Hierbij wordt de blinde of slechtziende vertrouwd met het gebruiken van de witte of gele stok. Ze leren hen het hanteren van sprekende wekkers, zodat ook de blinde de tijd kan weten. Je kan bij hen terecht voor cursussen braillelezen, dactylolessen, etc. Brailleliga Deze vereniging is ontstaan in 1922 en heeft haar hoofdzetel te Brussel. Zij is een beetje de tegenhanger van Blindenzorg Licht en Liefde. Zij hebben beide dezelfde doelstellingen voor ogen. Net zoals Blindenzorg Licht en Liefde streeft ook Brailleliga naar verbetering op sociaal, cultureel en professioneel vlak voor blinden en slechtzienden. Een van hun grote streefdoelen is het taboe verbreken door mensen voldoende te informeren over leven met een visuele handicap. Met behulp van een nieuw pedagogisch instrument richten zij zich op de jongste doelgroep van onze samenleving namelijk de lagere school. Met hun mobiele Braille Box introduceren zij een stukje van de donkere wereld in de 
 


6


leefwereld van de kinderen. Op die manier leren ze reeds aan jonge kinderen wat blind zijn is en hoe die wereld er dan uitziet. Ze doen ook aan preventie. Zij willen vooral de oudere laag van de bevolking informeren over verschillende oogziektes die het zicht kunnen aantasten. En dan zetten ze zich natuurlijk ook in voor de blinden en slechtzienden zelf. Specifieke nieuwtjes worden regelmatig geüpdated op de website. Zo is er momenteel een artikel over het nieuwe 2 euromuntstuk van Louis Braille dat ter ere van zijn 200e geboortedag werd uitgebracht . De letters L en B zijn in braille geschreven op het nieuwe munststuk, en is dus herkenbaar op de tast. VeBeS Vereniging van Blinden en Slechtzienden Licht en Liefde vzw. Deze organisatie werkt heel nauw samen met Blindenzorg Licht en Liefde en maakt ook deel uit van het netwerk Licht en Liefde. Zij willen voornamelijk de leden informatie en ontspanning bieden. De organisatie zelf wordt geleid door ervaringsdeskundigen, met andere woorden mensen die zelf leven met een visuele beperking. Zij kunnen beter dan wie dan ook inschatten wat al dan niet belangrijk is voor de doelgroep. Zij zetten zich in voor de sensibilisering en belangenverdediging van de doelgroep. Concreet houdt dit in dat ervaringsdeskundigen vormingen geven voor blinden en slechtzienden. Zij geven daarnaast ook advies over toegankelijkheid. In Vlaanderen en Brussel telt de vereniging voor en door blinden het grootst aantal leden. Het verenigingsleven is vooral zeer actief op regionaal gebied. Tijdens de activiteiten kan er onderlinge informatie worden uitgewisseld, kunnen nieuwe contacten worden gelegd en banden worden gesmeed. 2

1.5 Hulpmiddelen Blinden en slechtzienden zijn bijna evengoed bereikbaar als ‘normale’ mensen. Zo hebben zij vergrotingsprogramma’s waarbij de informatie vergroot wordt weergegeven op het beeldscherm. Deze beeldschermen zijn dan aangepast, zijn groter dan standaardschermen en hebben een heel hoge beeldkwaliteit. Een spraaksynthesizer is dan een programma dat informatie, afkomstig van het beeldscherm vertaalt naar gesproken vorm. Deze moet wel in gekoppeld worden aan een schermuitleesprogramma, anders kan je met de spraaksynthesizer zelf niets aanvangen. Het schermuitleesprogramma draait continu in op de achtergrond van je computer, speelt de juiste informatie door die je te zien krijgt op het Windows schermbeeld. Het helpt ook om vlot te navigeren in alle programma’s en om makkelijk je weg te vinden op websites. Voor mensen die vertrouwd zijn met het braille-alfabet bestaan er ook brailleleesre























































 2


 


Voorgaande is gebaseerd op: http://users.skynet.be/tekstinfo/presentatie/organisaties/1.html

7


gels. Dit is een toestel waarbij de tekst wordt weergegeven van op een beeldscherm van een computer die aan de hand van plastieken pinnetjes naar omhoog brengt. Ook dit toestel kan pas worden gebruikt in combinatie met een schermuitleesprogramma. Om een optimaal informatiekanaal te hebben wordt de spraakweergave gecombineerd met de brailleleesregel en het schermuitleesprogramma. Voor de niet- of slechtziende die toch nog moeite zou hebben met het toetsenbord bestaan er ook aangepaste toetsenborden met vb de letters in braille. Let wel, niet alle mensen zijn vertrouwd met brailleschrift. Vooral de jongere doelgroep is hiermee vertrouwd. Mensen die pas op latere leeftijd problemen krijgen met hun zicht neigen sneller naar spraaktechnologie. Alles komt meer in detail aan bod in het volgende hoofdstuk. Aanpassen van de website Websites kunnen evengoed door blinden worden gelezen en daarvoor is er slechts een kleine inspanning nodig van de webmaster. Blindenzorg Licht en Liefde zorgde samen met Rudi Canters voor een initiatief op technologisch vlak. Zij ontwikkelden een label vroeger gekend onder de naam Blindsurfer. Nu is het gelanceerd onder de naam AnySurfer. AnySurfer is een Belgisch kwaliteitslabel dat staat voor toegankelijkheid op het web. Websites met het label zijn voor iedereen bruikbaar: slechtzienden, (kleuren)blinden, ouderen en personen met een auditieve of motorische handicap. Meer concreet wil dit zeggen dat je dit label enkel kan verkrijgen als je site voldoet aan de bepaalde normen. Naast de technische ondersteuning op de website bieden zij ook opleidingen aan voor webmasters om hun site zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. Het label heeft twee varianten: het basislabel "AnySurfer" en het meer uitgebreide label "AnySurfer Plus". Het basislabel garandeert een vlotte toegankelijkheid voor iedereen. Ook voor de webdesigner vraagt dit label slecht een kleine inspanning om dit te kunnen behalen. Het AnySurfer Plus is aangevuld met extra criteria die de toegankelijkheid nog groter maken. Eens een site het label heeft verkregen mag het dan ook het label publiceren op zijn website. Vooral op overheidswebsites vind je het AnySurferlabel terug. Meer hierover in hoofdstuk drie. Aangepaste brochures Voor mensen met een visuele handicap is het belangrijk dat zij net als anderen evenveel toegang krijgen tot informatie. Zo kunnen ook de brochures worden aangepast naar deze doelgroep. Tekst kan worden weergegeven in braille, of voor degene die nog deels zicht hebben (denk aan mensen met kokerzicht of wazig zicht) kan het al helpen om rekening te houden met het juiste contrast van bepaalde kleuren samen. Zo kan u testen of uw brochure al dan niet voldoet aan een goed contrast aan de hand van een blueprint. Dit is een gewone scan zoals 
 


8


we die thuis hebben, maar als je een zwart-wit kopie neemt geeft het blauwe scanlicht de contrasten heel goed weer. Eventuele kaartjes in de brochure (denk aan fietsroutes of wandelroutes) kunnen in reliëf gedrukt worden zodat de visueel gehandicapte aan de hand van de legende ook het parcours kan visualiseren. Aangepaste producten Niet alleen de informatie over de producten zelf moet worden aangepast, maar de producten zelf moeten natuurlijk ook consumeerbaar zijn door deze doelgroep. Zo hoef je je niet te concentreren op wat visueel beperkten niet kunnen, maar juist wat zij wel allemaal kunnen waarnemen en doen. Gastronomische pakketten kunnen minstens even geapprecieerd worden door blinden en slechtzienden als door mensen zonder beperking. Rondleidingen in musea, gebouwen, etc. kunnen ook worden aangepast. Zo hebben sommige musea reeds kunstwerken die ‘voelbaar’ zijn, of maquettes nagemaakt waarbij de blinden kunnen voelen hoe iets juist is opgebouwd. 3

























































 3

Voorgaande is gebaseerd op: http://www.anysurfer.be/nl/over-anysurfer/over-webtoegankelijkheid/hoe-mensenmet-een-handicap-surfe/ en http://www.kimbols.be/hulp/index.php


 


9


2 Hoe verwerken blinden en slechtzienden digitale informatie 


2.1 In het algemeen Om de leesproblematiek van een visueel gehandicapte, die een computer gebruikt, te kunnen begrijpen, probeer ik te schetsen waar de problemen liggen. Er is een groot onderscheid tussen blinden en slechtziende computer gebruikers. Het grootste probleem bij het gebruiken van een computer met een verminderd of afwezig visus, is het raadplegen van het beeldscherm. Ook de manier om je muis te gebruiken, gaat gepaard met een visuele controle op het scherm. Gelukkig bestaan er tal van hulpmiddelen die een oplossing bieden voor deze problemen en dus de standaard Windows toepassingen bruikbaar maken voor iemand met visuele beperkingen. Ook op de Macintoch zijn er tal van hulpmiddelen voorzien en zelfs bij de standaard installatie van OS X is er een schermvoorleesprogramma aanwezig. Hiermee kan men navigeren in het besturingssysteem en tussen de programma's. Deze optie is niet zo uitgebreid als screenreader software, maar is een goed hulpmiddel voornamelijk voor slechtzienden. Door comand + F5 in te duwen activeer je de voiceoverAi zoals die door Apple wordt genoemd.

2.2 De computer van een slechtziende Een slechtziende persoon beschikt nog over een bruikbaar visus en zal daarom deze nog optimaal willen benutten. Hoe zou je zelf zijn? Hij heeft hierdoor meestal een vergrotingsprogramma nodig dat wat op het beeldscherm aanwezig is zal vergroten. Naargelang de mate van de visuele afwijking gebruikt hij ook nog een vergroot beeldscherm. Met zo'n vergrotingprogramma kunnen ook de kleuren worden aangepast van het beeldscherm. Dit met het oog op een verbeterd contrast naargelang de visuele beperking. Een vergrote weergave is in veel gevallen handig voor het typen van een tekst of het bekijken van afbeeldingen, maar voor het lezen van tekst betekent een spraakweergave in vele gevallen een beter alternatief dan vergroting. De meeste slechtzienden gebruiken daarom een vergrotingsprogramma in combinatie met een spraakprogramma. Dit zorgt ervoor dat vergrote weergave en gesproken weergave gelijktijdig mogelijk maakt. Hierdoor kunnen de meeste slechtzienden zonder probleem een computer gebruiken. 
 


10


2.3 Vergrotingsprogramma's Een vergrotingsprogramma zorgt ervoor dat wat op het schermbeeld wordt weergegeven, kan worden uitvergroot volgens een door de gebruiker instelbare vergrotingsfactor. Het gevolg is dat er een schermoverzicht verlies optreed omdat wat je uitvergroot over heel het scherm wordt weergegeven. Dit overzichtsverlies is groter naar mate de vergrotingsfactor hoger wordt ingesteld. Het is daarom essentieel dat een vergrotingsprogramma beschikt over opties die dit overzichtsverlies compenseren. Dit kan gaan van het volgen van de acties van de gebruiker tot het voorlezen van elementen. Deze vergrotingsprogramma's zijn geschikt voor slechtziende personen die doorgaans een vrij geringe vergrotingsfactor behoeven en die daarom geen behoefte hebben aan bijkomende spraak- of brailleondersteuning. Een vergrotingsprogramma kan eventueel worden gecombineerd met een groter beeldscherm om wat meer overzicht te creëren en voor een duidelijkere weergave. Ogen raken snel vermoeid bij beeldschermwerk, waarbij het overschakelen op spraak een uitkomst biedt. Intensief leeswerk wordt meestal als comfortabeler beschouwd, bij het gebruik van een spraaksynthesizer.

2.4 Spraaksynthesizers Een spraaksynthesizer is een programma dat informatie, afkomstig van het schermbeeld van de computer, omzet naar gesproken vorm: kunstmatige (synthetische) spraak. De informatie die het spraaksyntheseprogramma weergeeft, krijgt het aangereikt door een schermuitleesprogramma. Zonder zo'n schermuitleesprogramma kan de spraaksynthesizer niets aanvangen.

2.3 De computer van een niet-ziende In tegenstelling tot blinden, kunnen slechtzienden vergrotende hulpmiddelen gebruiken. Een blinde persoon zal door een gebrek van het visus doorgaans heel andere hulpmiddelen nodig hebben. In de meeste gevallen wordt gebruikt gemaakt van een brailleleesregel of spraaksynthesizer of gebruikt men beide. Zo'n brailleleesregel is in staat om tekst van op het beeldscherm om te zetten in brailletekst. Een spraaksynthesizer zet dan weer de tekst van het beeldscherm om in synthetische spraak. Beide toestellen kunnen afzonderlijk of gelijktijdig werken en functioneren los van elkaar. Ze kunnen wel op elkaar afgestemd worden. Omdat er enkel tekst kan worden weergegeven, is er nog extra 
 


11


software vereist: een schermuitleesprogramma. Dit programma zorgt ervoor dat de talrijke grafische elementen die het schermbeeld rijk is, beschreven worden in tekst, zodat ze via braille of spraak kunnen worden weergegeven. Tot slot is er nog een alternatief voor de muisbediening vereist. Deze laatste kan enkel bereikt worden door een kleine inspanning van de webmaster (in het geval van websites) door met een aantal zaken rekening te houden.

2.4 Schermuitleesprogramma's Het schermuitleesprogramma is een programma dat permanent in de achtergrond op de computer draait en dat ervoor zorgt dat de spraaksynthesizer en/of de brailleleesregel continu de juiste informatie uit het schermbeeld toegespeeld krijgen. Zonder een schermuitleesprogramma kan je met een spraaksynthesizer of brailleleesregel niets aanvangen op een computer. Een schermuitleesprogramma geeft immers niet enkel de tekst door naar de leesregel en/of spraaksynthesizer, maar geeft ook informatie door over de grafische elementen op het scherm. Daarnaast biedt het schermuitleesprogramma heel wat navigatiefuncties om je weg te vinden op het bureaublad, in mappen, in Word-documenten, in internetpagina's etc. Voor mensen die van slechtziendheid naar blindheid evolueren en daarom het brailleschrift aanleren, kan het zinvol zijn als het schermuitleesprogramma ook vergrotingsmogelijkheden biedt. Sommige maar niet alle schermuitleesprogramma's hebben deze optie.

2.5 Brailleleesregels Een brailleleesregel is een toestel dat de gegevens van het computerscherm via een schermuitleesprogramma omzet in brailletekens. Deze brailletekens verschijnen dan op een brailleleesregel. Elk teken op het scherm wordt weergegeven op één braillecel. In elke cel kunnen acht braillepunten verschijnen dankzij intrekbare staafjes. De brailleleesregel is samengesteld uit een reeks cellen, ingebouwd in een elektronische drager. De brailleleesregel is randapparatuur die de monitor vervangt en wordt vaak onder het toetsenbord van de computer opgesteld. De informatie die de leesregel weergeeft, krijgt hij aangereikt door een schermuitleesprogramma. Zonder dit schermuitleesprogramma kan je met een brailleleesregel niets aanvangen. Een brailleleesregel wordt, omwille van het complexe visuele basisconcept van elk bestruringssysteem, best gecombineerd met spraakweergave. Zo'n combinatie kan immers meer informatie bieden dan een systeem dat uitsluitend op brailleweergave steunt. Een digitale tekst leesbaar maken voor een 
 


12


brailleleesregel heeft in feite niets met braille te maken, er komt zelfs helemaal geen braille aan te pas. Het komt er op aan de tekst digitaal aan te passen en zo te schikken dat de brailleleesregel de tekst integraal en met het nodige comfort in zich kan opnemen. Bij het braillevriendelijk maken van teksten volstaat het de teksten passend te schikken en te filteren volgens bepaalde regels. Op de websites van braille op het blad kan je deze informatie terugvinden. Ook ikzelf heb zo'n tekst gemaakt (bijlage). In hoofdstuk vijf vertel ik hier meer over.

2.6 Internet browsers voor personen met een visuele beperking Sommige schermuitleesprogramma's kunnen zeer goed samenwerken met standaard bladerprogramma's zoals wij die kennen. Denk maar aan Internet Explorer en Safari. Andere schermuitleesprogramma's hebben dan weer een extra stukje software nodig om vlot met deze standaard browsers te werken. Software als Web-Wizard, Simply Web, WebFormator, Web Accessories en IBM Home Page Reader. Er bestaan ook speciale bladerprogramma's die specifiek ontwikkeld zijn om efficiënt bruikbaar te zijn voor visueel gehandicapten. Programma's als Lynx, Net-Tamer, WebbIE, pwWebSpeak en BrailleSurf. Belangrijk is echter dat geen enkel bladerprogramma in staat is om grafische elementen (zoals foto's of logo's) op webpagina's te vervangen door beschrijvende tekstuele informatie. Het is daarom van het grootste belang dat de webpagina's reeds bij de aanmaak voldoende extra gegevens meekrijgen om hun algemene toegankelijkheid en bruikbaarheid te verhogen.

2.7 Toetsenbordaanpassingen In tegenstelling dat de meeste hulpmiddelengebruikers het toetsenbord uit het hoofd kennen en dus blind gebruiken, zijn er voor wie als niet- of slechtziende toch moeite zou hebben met het gebruik van een toetsenbord, een aantal hulpmiddelen. Een brailletoetsenbord maakt het mogelijk om gegevens in te geven in een computer door ze in braille in te typen. Omdat een brailletoetsenbord over het algemeen wat moeizamer werkt bij het ingeven van allerlei toetscombinaties, blijft het gewone toetsenbord naast het brailletoetsenbord aangesloten (en dus bruikbaar). Slechtziende computergebruikers die in min of meerdere mate naar de toetsopschriften kijken tijdens het typen, kunnen baat hebben bij een vergrotende aanpassing.


 


13


We onderscheiden in deze productgroep: toetsenbordstickers, toetsenbordhoezen en toetsenborden die van huize uit voorzien zijn van grote opschriften. 4

2.8 Besluit Gewapend met deze kennis kan u zich wellicht inbeelden dat er bij het ontwikkelen van webpagina's best rekening gehouden wordt dat deze hulpmiddelen gebruikt worden. Bovendien zal dit inzicht u helpen om "het waarom" van de web-toegankelijkheidsrichtlijnen van AnySurfer beter te begrijpen.

























































 4

Voorgaande is gebaseerd op: http://www.braille.be/nl/diensten/ en http://www.kimbols.be/hulp/index.php en http://www.anysurfer.be


 


14


3. AnySurfer label

AnySurfer is een nationaal project van Blindenzorg Licht en Liefde vzw (BLL). Dit is een dienstverlenende organisatie voor blinden en slechtzienden in Vlaanderen en Brussel. AnySurfer is een Belgisch kwaliteitslabel voor toegankelijke websites. Sites die het label dragen, voldoen aan een zorgvuldig samengestelde set met richtlijnen: de AnySurfer checklist. De geestelijke vader is Rudi Canters. BLL heeft een aantal medewerkers die het grootste deel van hun tijd aan AnySurfer spenderen. Daarnaast heeft AnySurfer nauwe contacten met internetgebruikers met uiteenlopende handicaps. Hun belangrijkste bron van expertise zijn net deze internetgebruikers. Als ervaringsdeskundige zijn zij een vitale schakel in hun werking. Ze worden betrokken bij audits, gebruikerstests, het verzorgen van opleidingen en ze beslissen mee over de toekomst van het project. AnySurfer was lid van het EuroAccessibility Consortium, dat webtoegankelijkheid op Europees niveau nastreeft. Sinds januari 2008 is er ook het AnySurfer Netwerk waarmee ze naast de technische toegankelijkheid van websites ook willen werken rond begrijpbaarheid van webteksten en toegankelijkheid voor heel specifieke doelgroepen. Het AnySurfer Netwerk is een logische uitbreiding op het bestaande AnySurferproject. Zes organisaties bundelen de krachten met als voornaamste doelstelling de diensten en de doelgroep van het AnySurferaanbod uit te breiden en hun expertise nog te verruimen. 5

3.1 De beginjaren Blindenzorg Licht en Liefde begreep de positieve impact die de plannen van Rudi Canters zouden hebben op de maatschappij. BLL en Rudi Canters startte in 2000 een intense samenwerking, die resulteerde in de oprichting van BlindSurfer. Op 18 april 2001 werden het project, het bijbehorende kwaliteitslabel en de eerste toegankelijke websites voorgesteld aan de pers. Webmasters konden op diezelfde dag kennismaken met de richtlijnen die Rudi Canters en BLL hadden opgesteld. Tijdens de eerste twee jaren kon BlindSurfer rekenen op de financiële steun van Gelijke Kansen Vlaanderen en Mieke Vogels, toenmalig minister van Welzijn. Deze periode was cruciaal voor het project. Via een doorgedreven samenwerking met alle Vlaamse provinciebesturen kregen ze BlindSurfer op de politieke agenda en groeide de naambekendheid. Na verloop van tijd toonden ook federale politici interesse. AnySurfer ging op zoek naar een Waalse partner. Ze vonden deze bij het Oeuvre Nati























































 5


 


Gebaseerd op http://www.anysurfer.be/nl/over-anysurfer/het-label

15


onale des Aveugles of ONA, de Waalse tegenhanger van BLL. Op deze manier kreeg BlindSurfer steeds meer opdrachten toevertrouwd. Talloze bijdragen aan studiedagen, aanvragen voor opleidingen en het ambitieuze ToegankelijkWeb-project van de Vlaamse overheid zijn hiervan slechts enkele voorbeelden. Het misverstand dat het behalen van het BlindSurferlabel enkel voor slechtzienden en blinden loont, bleef echter hardnekkig standhouden. Hierdoor werden in het project in de zomer van 2006 grote veranderingen doorgevoerd en de naam BlindSurfer werd verandert naar AnySurfer. Met de nadruk op any, of iedereen. 6

3.2 De voordelen Toegankelijk bouwen heeft niet alleen voordelen voor de bezoekers maar ook voor de sitebeheerders. De site richt zich tot het hele websurfende publiek: meer bezoekers = meer aandacht = meer inkomsten. Zoekmachines zijn een klein maar cruciaal percentage van hun bezoekersaantal. Toegankelijke websites scoren spectaculair hoger dan andere sites dus toegankelijk bouwen is momenteel een van de belangrijke regels in search engine positioning. Search engine positioning of in het Nederlands zoekmachieneoptimalisatie is heel belangrijk er zorgt ervoor dat je site snel word gevonden. Bovendien is een toegankelijke site die opgebouwd is aan de hand van templates en die de scheiding van inhoud en presentatie toepast, veel gemakkelijker en sneller te onderhouden. Een toegankelijke site draagt bij aan het imago van uw bedrijf of organisatie. Het kan dus zeker geen kwaad om uw toegankelijkheidsinspanningen te promoten naar de buitenwerled. Toegankelijk bouwen is niet moeilijker of gemakkelijker dan ontoegankelijk bouwen. Een toegankelijke website houdt per definitie rekening met het gebruik van software die het scherm voorleest en software die de inhoud van de website kan veranderen zoals contrast, kleuren, tekstgrootte etc.

3.3 Wetgeving

Internet krijgt een steeds grotere rol in de communicatie van de Vlaamse overheid. Daarnaast worden steeds meer informaticatoepassingen ontwikkeld die enkel toegankelijk zijn via het net. Via de browser krijgt men toegang tot de toepassing. Dit heeft gevolgen zowel voor de burger als voor de ambtenaar van de Vlaamse overheid. De toegankelijkheid van het internet en het intranet van de Vlaamse overheid is een 























































 6


 


Gebaseerd op http://www.anysurfer.be/nl/over-anysurfer/over-de-organisatie/ontstaan-en-missie/

16


belangrijke voorwaarde zodat mensen met een handicap volledige toegang zouden krijgen tot de aangeboden diensten binnen de Vlaamse overheid. De basis voor elke regelgeving over webtoegankelijkheid zijn de Web Content Accessibility Guidelines 1.0 van het World Wide Web Consortium. W3C is een organisatie die de webstandaarden voor het World Wide Web ontwerpt, zoals HTML, XHTML, XML en CSS. Het wordt geleid door Tim Berners-Lee, de originele bedenker van het HTTP protocol en HTML. Hierop is het Web oorspronkelijk en nog steeds grotendeels gebaseerd. Experts zijn het er over eens dat de eerste versie van de WCAG onvolledig is en inconsistenties bevat. Bovendien zijn sommige van de vereisten uit de WCAG 1 nauwelijks praktisch toepasbaar en leveren ze weinig voordeel op doordat hulpprogramma's voor internetgebruikers met een handicap er onvoldoende ondersteuning aan bieden. Aan versie twee van de WCAG werd jaren gewerkt en uiteindelijk gepubliceerd in december 2008. De huidige AnySurferrichtlijnen worden momenteel geëvalueerd en bijgewerkt. Men doet dit om te voldoen aan de nieuwste internationale normen. AnySurfer betreurt dat er in België nog geen wet is die bedrijven en overheden verplicht de toegankelijkheidsrichtlijnen toe te passen bij het bouwen van websites. 7

3.4 Het AnySurfer label aanvragen Voor je over het AnySurferlabel beschikt moet je twee verplichte stappen doorlopen: de audit en de validatie. Dit traject kan uitgebreid worden voor een beter en sneller resultaat. Het totale traject om het label te behalen kan maximum zes maand duren. AnySurfer biedt templateadviezen aan, opleidingen en workshops. Elk hebben ze hun eigen prijs. We gaan nu dieper in op de verschillende stappen en beginnen met de audit. 3.4.1 De audit De audit is de eerste verplichte stap in het traject dat naar de toekenning van het AnySurferlabel leidt. Een audit is een systematische controle van alle AnySurferrichtlijnen, uitgevoerd door enkele ervaringsdeskundigen en een toegankelijkheidsexpert. Met ervaringsdeskundigen worden mensen bedoelt met een ITC-opleiding en slechtziend of blind zijn. Met een toegankelijkheidsexpert wordt dan weer iemand bedoeld die op het gebied van internet, software en elektronische toepassingen de toegankelijkheid onderzoekt. Het resultaat is een auditrapport dat men ontvangt binnen 2 à 3 weken na de aanvraag. 























































 7


 


Gebaseerd op: http://www.anysurfer.be/nl/over-anysurfer/over-webtoegankelijkheid/wetten-en-standaarden/

17


De steekproef Het zou te veel geld en tijd kosten om de audit op heel de website uit te voeren. Daarom gebeurt deze op een dertigtal pagina's. Voor deze steekproef selecteert AnySurfer in elk geval de homepage en de eerste pagina van elk item uit de hoofdnavigatie. Indien aanwezig voegen ze daar pagina's aan toe zoals de sitemap, het contactformulier, de zoekfunctie, de helppagina en dergelijke. Als men een audit aanvraagt, kan men zelf een aantal pagina's opgeven die AnySurfer zeker in de steekproef moet opnemen. Webmasters kennen hun site immers beter dan AnySurfer en zijn medewerkers en weten waar de "complexe" pagina's zitten. Men heeft er alle belang bij dat ze deze pagina's in de audit opnemen zodat AnySurfer de webmaster kan wijzen op eventuele toegankelijkheidsproblemen. Onder complexe pagina's rekent AnySurfer formulieren, pagina's met een afwijkende opbouw en pagina's die multimediabestanden en gegevenstabellen bevatten. De grootste reden is dat de meeste screenreader software hier niet mee omkunnen gaan en deze niet kunnen lezen zonder aanpassingen. Het auditrapport De toegankelijkheidsproblemen die tijdens de audit aan het licht komen, bundelen de experts in een auditrapport. Het is een html-document dat voor elk ijkpunt van de AnySurferrichtlijnen aangeeft of het in orde is of niet. Als er een toegankelijkheidsproblemen zijn, geven ze aan waar ze zich voordoen en hoe men het kan verhelpen. Van het auditrapport bestaat een standaardversie en een uitgebreide variant. Beide versies bevatten evenveel voorbeelden en tips om de toegankelijkheidsproblemen te verhelpen. In een uitgebreid rapport zijn ze wel uitvoeriger beschreven. Zo'n uitgebreid auditrapport is met verduidelijkende screenshots, html-codevoorbeelden en concrete tips ter verbetering aangevuld. Op basis van de informatie in het auditrapport is men in staat om alle aangehaalde toegankelijkheidsknelpunten weg te werken. Na de ontvangst van het auditrapport heeft men drie maanden tijd om de nodige aanpassingen uit te voeren.

3.4.2 De validatie De validatie is de tweede en laatste verplichte stap in het traject dat naar de toekenning van het AnySurferlabel kan leiden. Bij de validatie beperken ze zich niet tot een steekproef van een paar pagina's, maar controleren ze de hele website op alle ijkpunten van de AnySurferrichtlijnen. De grootste aandacht wordt besteed aan het controleren van de 
 


18


punten die in het auditrapport zijn aangehaald. Toch kan het gebeuren dat er nog een toegankelijkheidsprobleem opduikt in een pagina die niet tot de steekproef behoorde. Vandaar dus het belang om reeds bij de auditaanvraag complexe pagina's mee te delen. Net als bij de audit, resulteert de validatie in een rapport. Er zijn twee mogelijke uitkomsten. Bij een positieve beoordeling ontvangt uw website het AnySurferlabel. In het andere geval, wanneer er nog problemen zijn, krijgt u de tijd om deze te verhelpen. Na deze tijd voert Anysurfer een laatste validatie uit. Als blijkt dat de site dan nog niet voldoet, kunt u nog bijkomende validaties aanvragen, maar deze zullen apart worden aangerekend. De totale validatiefase mag niet langer zijn dan zes maanden. Hiermee bedoelt men de tijd van aanvraag tot labeltoekenning. Er is geen procedure voor het aanvragen van een validatie. Het volstaat Anysurfer een mailtje te sturen met het verzoek de validatie voor uw site te starten.

3.4.3 Template-advies Veel toegankelijkheidsproblemen ontstaan in de templates en stijlbladen. Deze worden gemaakt in een vroeg stadium en AnySurfer kan feedback geven op de eerste ontwerpen in HTML en CSS. In het template-stadium zijn eventuele problemen nog relatief eenvoudig aan te passen. Later neemt de complexiteit alleen maar toe en kunnen aanpassingen op meerdere plaatsen en in verschillende pagina's nodig zijn, wat zorgt voor dubbel werk. Een template-advies is niet verplicht in het AnySurfer traject, maar kan u aardig wat verbeteringswerk besparen.

3.4.4 het Anysurferlabel Als uw website door het AnySurferteam toegankelijk wordt bevonden, mag u het label op de homepage plaatsen. Opdat alle bezoekers het label zouden opmerken, vragen ze u om instructies op te volgen. Er zijn twee blokjes met HTML-code. Het eerste deel bevat de HTML-code voor het grafische label en het andere een tekstuele melding die bedoeld is om screenreadergebruikers meteen na het inladen van de pagina te informeren over de aanwezigheid van het label. Het grafische label is voor iedereen zichtbaar. De tekstuele melding wordt uitsluitend door screenreader gebruikers opgemerkt en door wie CSS heeft uitgeschakeld. 8

























































 8


 


Overgenomen van: http://www.anysurfer.be/nl/label-behalen/

19


4. Toegankelijk bouwen in Adobe Flash

Wanneer we praten over het ontwikkelen van toegankelijke websites, denk je niet meteen aan Flash. Totdat in de Verenigde Staten een wet werd aangenomen die bekend staat als Section 508. Hierin stond dat alle informatie die de overheid digitaal aanbiedt ook voor visueel en anderszins gehandicapten toegankelijk moest zijn. Voor een bedrijf als Adobe betekende dit dat wanneer zij niet zorgden dat hun software voldoende opties bevatte om toegankelijke producten te ontwikkelen, de federale overheid hun software niet meer zou mogen gebruiken. Dat wilden ze uiteraard voorkomen en zodoende heeft de toegankelijkheid van Flash een grote sprong voorwaarts genomen. Maar hoe kunnen we dit nu zelf toepassen? De stappen die besproken worden zijn specifiek gericht op het toegankelijk maken van je flashsite voor visueel gehandicapten die gebruik maken van screenreader software. Het gaat hier dus niet zozeer om tekstbrowsers, maar met name om software die de website aan je voorleest. Momenteel zijn er tenminste twee screenreader programma’s die flash accessibility ondersteunen: Window-Eyes van GW Micro en Jaws van Freedom Scientific (beide alleen gesproken in het Engels). Voordat ik het hoe en wat kan uitleggen, is er een keerzijde die ik wil uitleggen. Aan het toegankelijk ontwikkelen in Flash zit namelijk een ‘maar’. Het kan op zich prima, maar dan alleen met een nieuwe versies van Flash (vanaf de 2004 versie). In oudere versies kun je het toegankelijk bouwen eigenlijk wel vergeten. Vroeger kon je naast je flashsite alleen een alternatieve site in HTML aanbieden. Ik ben van mening dat dit niet telt als toegankelijk, want daarmee is je flashmovie nog steeds zo ontoegankelijk als daarvoor. Voor de flash-player geldt hetzelfde. Je zou denken dat deze mee geüpdate worden, maar doordat ze niet met de standaard bladerprogramma's surfen wordt de flash-player niet zo regelmatig geüpdate als bij 'ons'.

4.1 Het Accessibility Panel Reeds sinds Flash MX 2004 kan je beschikken over het Accessibility Panel. Hiermee kan je objecten toegankelijk maken. Je vindt dit onder het menu 'Window'. Het panel bestaat uit twee varianten: één met opties die gelden voor de volledige flashmovie en een met opties voor aparte objecten. Bij de name-tag typ je de naam in van de movie zoals je wilt dat de screenreader software deze voorleest. Bij description kun je ook nog een omschrijving toevoegen. Deze twee teksten worden alleen voorgelezen op het moment dat de volledige movie geladen is. Dit 
 


20


word voorgelzen in de taal van de screenreader software. Het is dus aangeraden hier rekening mee te houden. Een Nederlandse tekst voorgelezen in het Engels is niet te verstaan. Wanneer een bezoeker op jouw flashsite terecht komt, hoort hij bij binnenkomst de paginatitel (uit de HTML code) en de net ingevoerde ‘name’ en ‘description’. Pas wanneer hij de pagina ververst, zal de screenreader software deze drie teksten nogmaals voorlezen. Wanneer de bezoeker de tabtoets gebruikt om door de pagina te navigeren, worden per object telkens deze twee teksten voorgelezen. Omdat standaard beide worden voorgelezen, kun je met het oog op gebruiksvriendelijkheid beter slechts een van deze twee invullen. Bijvoorbeeld bij een knop naar de homepage typ je bij ‘name’ ‘Go to Homepage’ in. Heb je een langere omschrijving nodig bij bijvoorbeeld een foto, dan gebruik je alleen ‘description’. Het is niet altijd noodzakelijk om al je buttons een naam of omschrijving te geven. Wanneer je tekst (met een textfield) in een knop hebt gezet, dan leest de screenreader software deze automatisch voor. Het is in dit geval niet nodig dat je ook een naam en een omschrijving ingeeft. Dan kan de situatie ontstaan waarin de screenreader zegt: “Button homepage. Name homepage. Description: ga terug naar de homepage”, terwijl één maal “homepage” voldoende was geweest. Denk dus na bij wat je doet en controleer het door je zojuist gebouwde pagina te beluisteren. Objecten in Flash kunnen ook weer andere objecten bevatten. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan een movieclip met daarin een aantal graphics. In sommige gevallen zul je deze plaatjes apart een beschrijving willen geven, in andere gevallen is alleen een omschrijving van het object dat deze groepeert voldoende. Voor deze beslissing maak je gebruik van het aan- of uitvinken ‘Make child objects accessible’. Objecten die je met het net beschreven Accessibility Panel toegankelijk kunt maken zijn tekstvelden, buttons, movieclips en graphics. Elke eigenschap die je invult in het Accessibility Panel kan ook via ActionScript aan een object gekoppeld worden. Een overzicht van welke eigenschappen dat precies zijn en hoe je deze aanroept, kun je bij Adobe terugvinden. Naast de net genoemde objecten kun je in Adobe Flash ook componenten toegankelijk maken. Door middel van het in ActionScript aanroepen van de functie enableAccessibility() per componenttype (zoals de combobox of text input velden) in het eerste frame van de movie, kun je ervoor zorgen dat de screenreader ook de labels van deze componenten voorleest aan de bezoeker.


 


21


4.2 Geef geen oneindige animaties weer en werk met een alternatief voor kleur Een animatie die steeds opnieuw begint, wordt door screenreader software geïnterpreteerd alsof de pagina ververst. Dit verversen zorgt er dan weer voor dat de screenreader de pagina opnieuw begint voor te lezen. Het is dus verstandig om deze animaties te verbergen voor screenreader software. Je kan dit doen met het Accessibility Panel. Je kan bepaalde objecten die voorkomen in andere objecten ontoegankelijk maken, door 'Make child object accessible’ uit te vinken. Wanneer uitsluitend kleur wordt gebruikt om informatie over te brengen, zullen mensen met een kleurstoornis hier moeite mee hebben. In sommige gevallen worden links niet voorzien van een onderstreping en worden ze alleen maar aangegeven door een andere kleur. Voor kleurenblinden is dit een probleem wanneer het contrast zo laag is dat ze het verschil met de gewone tekst niet kunnen zien. Zorg er daarom voor dat alle informatie die met behulp van kleur wordt overgebracht ook beschikbaar is zonder kleur.

4.3 Toetsenbord shortcuts Door gebruik te maken van het Accessibility Panel kan je op een eenvou-

dige manier 'shortcuts' toewijzen aan objecten. De screenreader lees deze toetsen voor bij het openen van de pagina. Wanneer een gebruiker veelvuldig de site bezoekt is dit erg handig als je weet dat hij dan niet telkens door alle objecten moet heen tabben. De tabvolgorde in een flash movie is volgens volgorde van aanmaak en dit komt meestal niet overeen met de volgorde van gebruik. De tabvolgorde stel je het eenvoudigst in met behulp van ActionScript. Dit kan op twee manieren. Bij de eerste methode bedenk je de volgorde vooraf en stel je die in met behulp van de eigenschap tabindex. Stel je hebt een navigatie_mc, tekst_mc en een volgendebutton_mc. De tabvolgorde kun je nu op de volgende manier instellen, al naar gelang die het beste is voor de bezoeker: navigatie_mc.tabindex = 1; tekst _mc.tabindex = 2; volgendebutton _mc.tabindex = 3; Echter, bij uitgebreide flashsites of bijvoorbeeld een Rich Internet Applicatie (zoals mijn project) met dynamische content is dit niet de meest makkelijke methode. Elk element, of dit zichtbaar is op de stage of niet, moet opgenomen worden in de tabvolgorde. Elementen die de screenreader mag negeren moeten ofwel niet zichtbaar zijn middels de eigenschap ‘visible’ of niet hoorbaar met de eigenschap ‘silent’. Voor uitgebreide applicaties kun je beter alle elementen op de stage op ‘silent’ 
 


22


zetten en naast de stage – dus niet zichtbaar op je website – onder elkaar de meest belangrijke objecten nogmaals plaatsen die dan automatisch wel voorgelezen worden door de screenreader. Bovendien geeft dit je de mogelijkheid om extra informatie te vertellen die alleen voor screenreader gebruikers van toepassing is.

4.4 Besluit Luister zelf eens naar je site. Zoals eerder vermeld kan je demo's downloaden van screenreader software. Hiermee kan je dan een half uur luisteren naar je site en daarna moet je opnieuw installeren. Op deze manier krijg je een goed beeld hoe een gebruiker met een beperking jouw Flashsite ervaart. Je zult erachter komen dat bepaalde dingen die je anders zo logisch vindt, helemaal niet overkomen zoals je bedoeld hebt. Flash wordt vaak gebruikt als middel om de gebruiker een speciale online ervaring mee te geven. Voor ontwikkelaars in Flash (zoals ik) is het dus ook de uitdaging om dergelijke ervaringen over te brengen op mensen met (verschillende) beperkingen. Als je wilt dat blinden en slechtzienden jou flashsite bezoeken hou je hier best rekening dat je bepaalde elementen verbergt voor screenreader software en de tabvolgorde in orde maakt. U kunt flash-inhoud maken die op een bepaalde manier werkt wanneer een screenreader actief is. Gebruik hiertoe de ActionScript-methode: Accessibility.isActive(). Deze retourneert de waarde "true" wanneer een screenreader aanwezig is en anders wordt false geretourneerd. U kunt vervolgens de flashinhoud zodanig ontwerpen dat deze compatibel is met het gebruik van een screenreader. 9

























































 9

Voorgaande is gebaseerd op: http://www.blindict.nl/web/toegankelijk-ontwikkelen-van-websites.php en http://www.accessibility.nl/internet/artikelen/flash


 


23


5. Project

5.1 Opdracht Ik kreeg de vraag om een online enquête te ontwikkelen voor blinden en slechtzienden. Dit zou gaan om het recreatief en toeristisch reisgedrag bij deze doelgroep te onderzoeken. De resultaten zullen moeten worden verstuurd en verwerkt. De resultaten zullen gebruikt worden om een grondig besluit te vormen en aan te tonen hoe blinden en slechtzienden in Vlaanderen hun vakantie invullen. Iedereen moet de enquête kunnen gebruiken, dus ook zonder aangepaste software. Voorgaande hoofdstukken hebben ertoe geleid om een goede oplossing te bieden. Omdat ik van dit project, tegen beter weten in, een Rich Internet Applicatie wou maken die zowel voor blinden als slechtzienden toegankelijk en aantrekkelijk is, heb ik gekozen om te ontwikkelen in Adobe Flash. Om dit mogelijk te maken heb ik zowel voor de beperkingen van blinden en slechtzienden een oplossing gezocht. Ik heb uit de richtlijnen van AnySurfer geleerd waar blinden en slechtzienden problemen mee hebben om te surfen. Omdat toegankelijk ontwikkelen in Flash (met het Accessibility Panel) enkel nut heeft voor twee browsers met specifieke plug-in, ben ik zeker op mijn manier meer mensen te kunnen bereiken.

5.2 Vereisten van de applicatie Hoewel er functionaliteiten zijn die zowel een blinde als een slechtziende kan gebruiken, zijn er ook veel functionaliteiten nodig voor elk specifiek. Ik denk bijvoorbeeld aan de contrastfunctie die voor een nietziende persoon geen nut heeft. contrast Is enkel van toepassing voor de slechtziende en zorgt ervoor dat alles op de pagina in negatieve waarden wordt weergegeven. Ik heb dit bereikt doordat mijn vragen en antwoorden movieclips zijn die ik met code aanmaak en kan doen veranderen door het drukken op een knop. De contrast functie blijft natuurlijk ook werken wanneer de vergroot functie wordt gebruikt.


 


24


geluid Zorgt ervoor dat elke vraag en elk antwoord wordt voorgelezen na het drukken op een knop. De toetsen die worden aangetypt bij het selecteren van een antwoord worden ook voorgelezen. Elk navigatie element word voorgelezen wanneer deze gebruikt wordt zodat men weet wat er gebeurt. De antwoorden die men heeft geselecteerd of nog net niet, kunnen worden voorgelezen. De instructies voor elke toets kunnen worden opgeroepen op elk moment na het drukken van een bepaalde toets. Elk geluid is in een niet-professionele studio opgenomen met een micro, mengpaneel en computer. Later is alles bewerkt in soundtrack pro en als mp3 gebruikt in flash. toetsenbord De volledige online bevraging kan worden ingevuld met het toetsenbord. Dit was nodig voor de niet-zienden. Er is rekening gehouden met windows en mac toetsenborden, met toetsenborden voor vaste computers en toetsenborden van laptops. Ook is er geen probleem wanneer men kiest voor de cijfers van het alfanumeriek toetsenbord of die van het numeriek toetsenbord. De shortcut-optie van het Accessibility Panel kon hieraan niet voldoen. vergroting Elke vraag en elk antwoord kan worden vergroot tot meer dan het dubbelle, voor een duidelijkere weergave. Wanneer men in vergrote-modus werkt is het de bedoeling dat men volledig het toetsenbord gebruikt. Dit komt omdat dan de vraag over heel het scherm staat en er geen plaats meer is voor knoppen. Ik gebruik hiervoor de TweenLite classe. Als ActionScript developer kun je voor het scripten van een tween gebruik maken van de standaard tween classes die Adobe aanbiedt. Echter, dit zijn niet de meest briljante tween classes omdat ze vrij traag en onstabiel zijn in de afhandeling. TweenLite is een lichte, minder uitgebreide versie van de TweenMax classe die veel meer opties heeft. (greensock.com)

5.3 Resultaat Hierna volgen enkele screenshots van de applicatie. De online bevraging bevat 25 vragen over het toeristisch reisgedrag van blinden en slechtzienden. De antwoorden worden pas verstuurd wanneer alle vragen zijn ingevuld. Er kan steeds worden weergekeerd naar een vorige vraag. Het antwoord kan men dan opnieuw bekijken en aanpassen als dat nodig is. De vragen worden ingelezen vanuit een XML-bestand. (zie bijlage) Aan elke vraag zijn in de XML antwoorden en geluiden gekop
 


25


peld. Wat er gebeurt na het kiezen van een bepaald antwoord wordt ook meegegeven vanuit deze XML. Dit komt omdat je bijvoorbeeld voor antwoord “a” van een bepaalde vraag, je naar vraag "twee" gaat, maar na het kiezen van “b” ga je misschien naar vraag "drie". De antwoorden worden verstuurd in een makkelijk te lezen lijst d.m.v. PHP.(zie bijlage) De applicatie is nu bereikbaar op:

http://www.gioacchino.be/project/online_bevraging/

welkom scherm (zie afb.1): Hier moet de gebruiker kiezen tussen zijn mate van visuele beperking. Hij kan dit doen het de muis of het toetsenbord. tweede welkom scherm (zie afb.2): Hier krijgt de gebruiker instructies afhankelijk van voorgaande keuze voorgelezen. Men krijgt instructies die voor hem/haar van toepassing zijn om de enquête goed te kunnen invullen. de eerste vraag (zie afb.3): Hier begint de bevraging. Naargelang het type van gebruiker zal er met de muis en/of met het toetsenbord genavigeerd worden. Wanneer men een antwoord wil selecteren, kan men het aanklikken of door middel van de bijhorende toets aan te typen selecteren. Men ziet in volgorde: een voorleesknop, contrastknop, vergrootknop, helpknop, instructieknop en een informatieknop. Deze kan men ook oproepen met de toetsen: 1,2,3,7,8 en 9. De instructieknop lees de toetsen voor, wat ze uitvoeren en hun shortcut. De informatieknop vertelt u waar u zich bevind in de bevraging. En de helpknop vertelt u welke antwoorden u hebt geselecteerd. contrast mode (zie afb.4)


 


26


afbeelding 1

afbeelding 2


 


27


afbeelding 3

afbeelding 4


 


28


5.4 Problemen In een testfase heb ik samen met twee niet-zienden en één slechtziend persoon mijn applicatie getest. Nadat de slechtziende de enquête had ingevuld en ik nauwkeurig op haar handelingen had gelet, bleek dat ze heel tevreden was met de zoom en contrast opties. Ze vindt dat elke site deze opties moet bevatten in de plaats dat ze daar vergrotingssoftware voor nodig heeft of dat ze haar instellingen van haar beeldscherm moet aanpassen. Wanneer er veel antwoorden mogelijk waren bij een vraag verkoos ze om het geluid te gebruiken. Dit om haar ogen te laten rusten. Ze navigeerde alles met de muis, nadat ze had ingezoomd moest ik vertellen dat het de bedoeling was dat ze nu het toetsenbord gebruikte. Dit had ik vooraf duidelijker moeten meegeven. Bij de blinde personen heb ik wel wat verwarring ontdekt bij het gebruik van de bevraging. Het eerste probleem is dat de screenreader software niet met flash-objecten om kan. Ze bekijken dit als één grote afbeelding. Wat er dan gebeurt, wanneer een niet-ziende met deze software surft, is dat de software een beschrijving geeft van het flash-object in binaire taal. In veel gevallen weet de niet-ziende niet eens wat flash is en zal dus zo snel mogelijk deze pagina willen verlaten. Wat dan weer niet goed is voor mijn enquête. De stem die ik heb geprogrammeerd praat dan door die van de screenreader en is heel lastig. Nadat de screenreader software was uitgeschakeld en men opnieuw de site bezocht was dit geen probleem meer. Mijn geprogrammeerde stem is dan de enige die ze horen en begint met de instructies voor te lezen. Deze instructies bleken iets te lang of te technisch waardoor de blinde neigde af te haken. In de instructies wordt verwezen naar een toets die men later kan oproepen, deze leest de toetsen en bijhorende functies voor. Deze toets is niet genoeg, de begin instructies moeten ook kunnen herhaald worden.


 


29


5.5 Besluit Ik ben zeer tevreden over de reacties en het resultaat van mijn project. De online bevraging is toegankelijk verklaard door zowel blinden als slechtzienden. De enquête is door zeventien mensen van de doelgroep ingevuld en dit was voldoende voor mijn klant. Dit resultaat had ik nooit kunnen bereiken als ik geen uitvoerige testfase had doorgevoerd. Voor de blinden was dit niet steeds gemakkelijk. De problemen zijn pas duidelijk geworden na mijn testfase. Voor een éénmalige enquête, hiermee bedoel ik een enquête die door de gebruiker maar éénmaal wordt ingevuld, zou dit project te veel geld kosten. Wanneer er heel veel mensen bereikt worden, zou je dit anders kunnen bekijken. De blinden in kwestie moet goed luisteren naar de instructies en toetsencombinaties en het is dan de vraag of hij dit wil opbrengen voor een éénmalige bevraging. Wanneer meerdere enquêtes echter op deze manier zouden gemaakt worden en dienen ingevuld te worden door deze doelgroep, wordt het misschien wel interessant omdat ze dan vertrouwd zijn met de toetsen. Blinden zijn niet geneigd om hun screenreader software af te zetten. Hiervoor moeten ze heel zeker zijn dat alles werkt en wordt voorgelezen of ze missen informatie of erger ze vinden hun weg niet meer op de computer. Wat AnySurfer doet met het toegankelijk maken van html-sites is iets waar blinden en slechtzienden op kunnen vertrouwen. Ze kunnen zo informatie lezen van het internet door middel van hulpmiddelen als screenreaders en brailleleesregels. Spijtig genoeg zijn nog te weinig sites aangepast hiervoor. Ook slechtzienden kunnen op deze websites makkelijker hun weg vinden. De opties om je Flash-movie toegankelijk te maken zijn maar weinig uitgebreid. Als je een doelpubliek hebt van blinden en/of slechtzienden, bied je best informatie aan via een htmlsite. Heb je een flash-site waarvan je denk dat blinden en slechtzienden deze zouden moeten bezoeken, dan kan je best werken met het Accessibility Panel. Sinds zeer kort is er nu Flash CS5. In deze nieuwste versie is er nog meer gewerkt aan dit panel en zijn er uitgebreide classes bruikbaar. Moest ik de kans hebben dergelijk project opnieuw te kunnen maken, zou ik dit zeker proberen met het Accessibility Panel. Mijn poging om de screenreader software éénmaling te vervangen is dan misschien wel gelukt, maar de bevraging kan ook perfect samenwerken met deze software (zeker nu met de nieuwe ontwikkelingen). Om deze doelgroep te bereiken zal altijd een kleine extra inspanning nodig zijn. De inspanningen in Adobe Flash zijn wel iets groter dan deze in HTML. De keuze is afhankelijk van het aantal geld en tijd die het project voorhanden heeft.


 


30


Bronnenlijst Bols,K. (2002). Wat is blind en wat is slechtziend? Opgeroepen op 24 april, 2010, van de site van Kim Bols: http://www.kimbols.be/ogen/zien/blind_slechtziend.php BBL. (2000). Verenigingen van of door blinden. Opgeroepen op 02 februari, 2010, van de site: http://users.skynet.be/tekstinfo/presentatie/organisaties/1.html Brailleliga. (2002). Diensten van de Brailleliga. Opgeroepen op 03 februari, 2010 van de site van Brailleliga: http://www.braille.be/nl/diensten/ VeBeS. (2009). Vereniging van blinden en slechtzienden. Opgeroepen op 02 februari, 2010, van de site van VeBeS: http://www.vebes.be/DeVereniging.aspx AnySurfer. (z.j.). Hoe mensen met een handicap surfen. Opgeroepen op 29 januari, 2010 van de site van Anysurfer: http://www.anysurfer.be/nl/overanysurfer/over-webtoegankelijkheid/hoe-mensen-met-een-handicap-surfe/ Bols,K. (2002). Hulpmiddelen en of aanpassingen voor blinden en slechtzienden. Opgeroepen op 29 januari, 2010, Van de site van Kim Bols: http://www.kimbols.be/hulp/index.php AnySurfer. (z.j.). Het label. Opgeroepen op 02 februari, 2010, van de site van AnySurfer: http://www.anysurfer.be/nl/over-anysurfer/het-label AnySurfer. (z.j.). Ontstaan en missie. Opgeroepen op 24 april, 2010, van de site van AnySurfer: http://www.anysurfer.be/nl/over-anysurfer/over-deorganisatie/ontstaan-en-missie/ AnySurfer. (z.j.). Wetten en standaarden. Opgeroepen op 28 april, 2010, van de site van AnySurfer: http://www.anysurfer.be/nl/over-anysurfer/overwebtoegankelijkheid/wetten-en-standaarden/


 


31


AnySurfer. (z.j.). De trajecten. Opgeroepen op 05 februari, 2010, van de site van AnySurfer: http://www.anysurfer.be/nl/label-behalen/ Blindict. (z.j.). Toegankelijk ontwikkelen van websites. Opgeroepen op 30 april, 2010, van de site van Blindict: http://www.blindict.nl/web/toegankelijkontwikkelen-van-websites.php Accessibility . (2010). Flash en toegankelijkheid. Opgeroepen 29 april, 2010, van de site Accessibility: http://www.accessibility.nl/internet/artikelen/flash Impuls . (2004). Flash toegankelijkheid. Opgeroepen op 02 april, 2010, Van de site Impuls: http://www.open.ou.nl/impuls/4_media_codering/4_3_flash.asp Impuls . (2008). Toegankelijkheidsinformatie toevoegen in flash. Opgeroepen op 02 april, 2010, van de site Impuls: http://help.adobe.com/nl_NL/Flash/10.0_UsingFlash/WSd60f23110762d6b88 3b18f10cb1fe1af6-7c3ea.html#WSd60f23110762d6b883b18f10cb1fe1af67c35a


 


32


Bijlagen


 


33


Verslag vrijdag 16/04 testfase

aanwezig: Ruben: blind – 28 jaar oud - loopt stage als masseur Elke: slechtziend – 39 jaar oud - moeder William: blind – 29 jaar oud - studeert voor maatschappelijk assistent - ervaring ITC

opmerkingen: Net als de screenreader zorgt de webformatter voor problemen bij het openen van mijn applicatie. Het is dus belangrijk om dit in de begeleidende mail ook te vermelden. De brailleregel geeft naar analogie met de screenreader verkeerde informatie weer en beschrijft het flash-object in zijn geheel. De instructies in de welkomsschermen moeten kunnen opnieuw afgespeeld worden. Dit is niet voor iedereen nodig. Dit komt omdat alles er uitgebreid wordt in uitgelegd en de aandacht kan verlozen gaan. Om naar een volgende vraag te gaan moet men na het aanklikken van het juiste antwoord nog bevestigen door op “enter” te duwen. Dit werd niet goed genoeg aangegeven in de instructies. Het gevolg was dat de blinden in kwestie dan zat te wachten op de volgende vraag. Er waren problemen met het geluid van vraag 8 en vraag 20. Het probleem was dat de geluidsbestanden van deze vragen te kort afgeknipt waren in het begin en op het einde. Wanneer je geheugen gebruikt, kan het zijn dat dit geluid iets achterkomt, en door het mankeren van die spatie zou een deel van de tekst wegvallen. Wanneer men een vraag deselecteerd met het toetsenbord, hoor je enkel dat je die toets induwd. De blinden zien niet wat er gebeurt. Of hij op dit moment het antwoord selecteert of deselecteert. Men kan wel de geselecteerde antwoorden laten voorlezen, maar het is aangeraden om bijvoorbeeld te horen: “a select” of “a deselect” ipv enkel “a”. De instructies die worden voorgelezen waren al voorzien dat bij een blinde alles nog duidelijker wordt uitgelegd. Doordat er functionaliteiten zijn in de applicatie die enkel voor een slechtziende van toepassing zijn, is het overbodig om aan hen die functionaliteiten uit te leggen. Ik heb voorzien dat de resultaten pas verstuurd worden als de volledige enquête is ingevuld. Hierdoor heb ik ervoor gezorgd dat je pas een nieuwe vraag krijgt indien je de vorige hebt ingevuld. Hierdoor kan je geen vraag openlaten. Stel je wilt niet antwoorden of je vindt geen antwoord dat voor jou van toepassing is. Dan zou er een optie of een antwoord moeten ter beschikking staan die bijvoorbeeld “geen mening” zegt.


 


34


Instructiemail

Geachte, Beste, Een tijdje geleden gaf u zich op om deel te nemen aan de bevraging rond toerisme en recreatie bij blinden en slechtzienden. De bevraging zal ongeveer 15 minuten duren. Deze is zo ontwikkeld dat iedereen, ook mensen zonder screenreader deze kunnen invullen. Vergeet het geluid niet aan te zetten. De enquête zal beschikbaar zijn tot en met donderdag 22 april. Daarna worden alle resultaten verwerkt. Als er nog vragen zouden zijn, of problemen bij het invullen, aarzel niet om mij te contacteren via mail op [email protected] De resultaten worden anoniem verwerkt. Op onderstaande link kan u de bevraging starten : http://www.gioacchino.be/online_bevraging/ Uw mening maakt het verschil, alvast bedankt voor uw medewerking ! Mvg, Lynn Steyaert - Dienst Infrastructuur - Toerisme Oost-Vlaanderen - Sintniklaasstraat 2 - 9000 Gent - Tel : 09-269 26 28


 


35


Deel van de XML file met de vragen 
 sounds/vragen/1.mp3 sounds/info/1.mp3 Gaat u soms op vakantie in eigen land? Ja. Nee. sounds/vragen/2.mp3 sounds/info/2.mp3 Wat is de hoofdreden? (U kan hiervoor meerdere antwoorden aanduiden.) Reizen is onvoldoende aangepast. Reizen is te duur. Geen interesse. Andere reden. sounds/vragen/3.mp3 sounds/info/3.mp3 Neemt u uw hoofdvakantie gewoonlijk in eigen land? Ja. Nee.


 


36


Voorbeeld van een antwoordenlijst 
 Antwoorden : --------------------------vraag 1: A vraag 2: niet beantwoord vraag 3: B vraag 4: niet beantwoord vraag 5: A vraag 6: C vraag 7: A vraag 8: A vraag 9: A E vraag 10: A vraag 11: A vraag 12: D vraag 13: A vraag 14: C vraag 15: A B vraag 16: B vraag 17: niet beantwoord vraag 18: B vraag 19: A vraag 20: B vraag 21: A vraag 22: A vraag 23: C vraag 24: A vraag 25: B


 


37


Voorbeeld braillevriendelijke tekst 
 1. Gaat u soms op vakantie in eigen land? -Ja. : ... -Nee. : ...

2. Wat is de hoofdreden? (U kan hiervoor meerdere antwoorden aanduiden.) -Reizen is onvoldoende aangepast. : ... -Reizen is te duur. : ... -Geen interesse. : ... -Andere reden. : ...

3. Neemt u uw hoofdvakantie gewoonlijk in eigen land? -Ja. : ... -Nee. : ...

4. Wat is de gemiddelde duur van uw hoofdvakantie in eigen land? -1 week of minder. : ... -1 à 2 weken. : ... -2 weken. : ... -Langer dan 2 weken. : ...

5. Maakt u een tussenvakantie in eigen land zoals een weekendje Ardennen of een citytrip in Gent? -Ja. : ... -Nee. : ...

6. Wat is de gemiddelde duur van deze tussenvakantie? -1 dag met overnachting. : ... -2 dagen met overnachting. : ... -3 dagen met overnachting. : ... -Langer dan 3 dagen met overnachting. : ...


 


38


Besluit online bevraging 20-04-2010 1. Verblijfstoerisme in eigen land In het eerste deel van de bevraging werd onderzocht hoe vaak er aan verblijfstoerisme wordt gedaan in eigen land en wat de gemiddelde verblijfsduur hiervan is. In vraag 1 zien we dat 88% van de ondervraagden op vakantie gaat in eigen land. De andere 12% geeft aan dat zij niet reizen in eigen land wegens gebrek aan interesse en omdat het reizen onvoldoende aangepast is aan hun noden. 40 % van de ondervraagden neemt ook hun hoofdvakantie in eigen land, met als gemiddelde verblijfsduur 1 à 2 weken. De meerderheid van de deelnemers nemen ook een tussenvakantie in eigen land, met een gemiddelde verblijfsduur van 3 overnachtingen. 2. Informatie om een vakantie te regelen In het tweede deel van de enquête werd onderzocht of er moeilijkheden worden ondervonden om hun reis zelfstandig te boeken in het binnenland met de beschikbare kanalen die er zijn. Uit de resultaten blijkt dat 53 % moeite heeft om een reis volledig zelfstandig te boeken, de overige 47 procent kan wel zelfstandig zijn reis boeken. Het tekort aan degelijke middelen om een reis te boeken heeft bij het merendeel echter geen invloed op hun reisgedrag. De belangrijkste bronnen waar informatie wordt verzameld is bij familie en vrienden, Tv-programma’s als Vlaanderen Vakantieland en toeristische websites. 3. Reisgedrag in het binnenland Het volgende deel onderzocht hoe blinden en slechtzienden reizen. Zo werd gevraagd naar de organisaties waarmee reeds werd gereisd en wie het belangrijkste gezelschap was op de reizen. Bijna alle blinden en slechtzienden reizen in het gezelschap van familie of vrienden. Iets minder dan de helft heeft ook al meegereisd met organisaties specifiek voor blinden en slechtzienden. Hieruit kunnen we stellen dat een belangrijk deel van de markt in handen is van de organisaties specifiek voor blinden en slechtzienden. Slechts de helft van de deelnemers doet beroep op een toeristische organisatie om te reizen. Terwijl reizen organiseren voor de toeristische organisatie de hoofdtaak is, en voor de vrijwillige organisaties slechts een bijkomende taak is. 4. Recreatie in het binnenland Het volgende stuk peilt naar de deelname aan recreatie in België. 94% van de deelnemers doet aan recreatie in het binnenland. 56 % doet dit maandelijks, de rest doet dit zelf meer dan 1 keer per maand. Wandelen en fietsen zijn heel populair, maar ook het bezoeken van attracties zoals musea en parken zijn heel geliefd. Wanneer er een uitstapje wordt gedaan vraagt slechts 37% informatie aan bij een toeristische dienst. De rest maakt geen gebruik van de diensten. 5. Kwaliteitszorg van de toeristisch-recreatieve sector Dit deeltje onderzocht hoe de kwaliteitszorg in de sector wordt ervaren. Meer dan de helft van de blinden en slechtzienden vinden dat er te weinig rekening wordt gehouden met hen in de toeristische sector in het algemeen. Specifiek voor de ReCa (restaurants en cafés)krijgt maar de helft een positieve evaluatie. De logiessector krijgt nog minder voorstanders. 59 % vindt dat er te weinig rekening wordt gehouden met blinden en slechtzienden. En dit terwijl de toegankelijkheidslabels al een tijdje worden toegepast in de logiessector. 6. Blindegeleidehonden Een opmerking die ik vaak las tijdens mijn research was dat blindegeleidehonden niet overal werden toegelaten ondanks de regelgeving dat de honden in elk openbaar gebouw de toegang niet kunnen worden geweigerd. Ik nam de proef op de som in de bevraging en dit is het resultaat: de helft van blinden en slechtzienden heeft thuis een blindegeleidehond, en bij het overgrote deel werden de honden altijd toegestaan in openbare gebouwen. 10

























































 10

Overgenomen van: Steyaert.L. (2010). Besluit online bevraging “recreatief en toeristisch reisgedrag” bij blinden en slechtzienden in Vlaanderen.Oost-Vlaanderen. Howest


 


39


Logboek 17/12/2009

afspraak

04/01/2010 19/01/2010

voorstel “webcam” met interne promotor start examens stop examens

28/01/2010

afspraak

opdracht enquête

29/01/2010 blinden”

afspraak

nieuw voorstel “slechtzienden en

01/02/2010

opzoeken

inleiding opstellen

02/02/2010

opzoeken

organisaties

03/02/2010

opzoeken

any surfer label

04/02/2010

afspraak

afspraak klant: vragen enquete + info

07/02/2010 klant

afspraak

nieuw onderwerp/concept voorstellen

08/02/2010

opzoeken

externe promotor

09/02/2010

afspraak

interne promotor

13/02/2010

uitvoeren

ontwerp

15/02/2010

uitvoeren

ontwerp

24/02/2010

afspraak

afspraak externe promotor + contract

25/02/2010

uitvoeren

start project + vragen aanpassen

26/02/2010

uitvoeren

ontwerp afwerking

01/03/2010

uitvoeren

setup stage in flash

02/03/2010

uitvoeren

setup stage in flash

03/03/2010

uitvoeren

vragen opnemen in studio

04/03/2010

uitvoeren

document classe

06/03/2010

uitvoeren

contrast functie


 


40


07/03/2010

uitvoeren

contrast finctie

08/03/2010

uitvoeren

vragen bewerken naar mp3

09/03/2010

uitvoeren

vragen bewerken naar mp3

11/03/2010

uitvoeren

vragen in xml zetten

12/03/2010

uitvoeren

vragen in xml zetten

13/03/2010

uitvoeren

zoom functie

07/04/2010

uitvoeren

online gezet en mail gestuurd

08/04/2010

uitvoeren

feedback van promotor

09/04/2010

afspraak

braille op het blad

12/04/2010

opzoeken

klikken

13/04/2010

opzoeken

klikken

14/04/2010

uitvoeren

doc opstellen voor braille leesregel

16/04/2010

meeting

testfase met blinden in praktijk

19/04/2010

start stage

19/04/2010

uitvoeren

aanpassingen uitvoeren

20/04/2010

uitvoeren

aanpassingen uitvoeren

21/04/2010

uitvoeren

aanpassingen uitvoeren

22/04/2010

uitvoeren

aanpassingen uitvoeren

23/04/2010

uitvoeren

aanpassingen uitvoeren

van 24/05/2010

opzoeken en schrijven

tot 18/06/2010

opzoeken en schrijven


 


41