Biologische landbouw, voedingskwaliteit en gezondheid

J.D. van Mansvelt [email protected]

>

15 Biologische landbouw, voedingskwaliteit en gezondheid —Een samenvatting van 15 jaar aan onderzoeksresultaten

J.D. van Mansvelt, O. van Nieuwenhuijze Inleiding

zoek tot eigen inzichten te komen; en die met ande-

Uit omvattend onderzoek van de beschikbare litera-

ren te kunnen delen. Vanzelfsprekend werden daar-

tuur sinds 2001 (99+ artikelen) blijkt dat er be-

bij in eerste instantie de meest simpele principes

trouwbare en duidelijke verschillen zijn tussen

verkend. Dat leidde tot de analytische, reductio-

voedsel dat biologisch en dat niet-biologisch ver-

nistische, mechanistische modellen die men tegen-

bouwd is. Deze verschillen betreffen zowel de vei-

woordig met de naam ‘Klassieke Wetenschap’ be-

ligheid van het voedsel als de aanwezigheid van

noemt. Sindsdien zijn andere wetenschappelijke vi-

primaire en secundaire voedingsstoffen.

sies ontwikkeld, die beter in staat zijn om de com-

Voedingsexperimenten hebben laten zien dat de

plexiteit van de natuur te begrijpen, ook al is dit

gezondheidseffecten daardoor verschillen. Dit arti-

niet altijd te beschrijven. Inmiddels is wel duidelijk

kel vat de bevindingen samen. Aan bod komen het

geworden dat ook de mens deel is van het geheel.

onderzoek, recente literatuur, conclusies over voed-

De kwantumtheorie maakt expliciet dat de benade-

selveiligheid, en aanbevelingen.

ring van ‘de waarnemer als buitenstaander’ niet geldt.

Achtergrond

De mens is net als elk wezen deel van het univer-

‘Biologische landbouw’ is een verrassende term. De

sum. Omgekeerd betekent dit ook dat alle bekende

natuurlijke groei van gewassen en dieren is deel

natuurwetten ook voor de mens gelden. Het is dit

van de natuurlijke ontwikkeling van onze planeet.

laatste dat we met zorg moeten begrijpen. Nog niet

Dit is deel van de natuurlijke ontwikkeling van het

alle natuurwetten zijn bekend, of begrepen. We

universum, zoals die al miljarden jaren aan de gang

kunnen daardoor niet doen alsof wat al welk be-

is. De term ‘bio-logisch’ (de naam geeft het al aan)

kend is op alles van toepassing is. De klassieke

maakt expliciet dat er een logica is te zien in de

analytische modellen suggereren dat planten en

samenhang van de hele natuur. Dit is een dynami-

dieren niet wezenlijk anders zijn dan machines.

sche samenhang, waarin de uitwisseling tussen een

Daaruit heeft zich een landbouw en veeteelt ontwik-

deel en het geheel de bepalende rol speelt.

keld die zich baseert op dat idee. Het begrip levens-

Dit is een veel meer omvattend begrip dan in de

middel wordt vervangen door ‘nutriënten’ (we leven

klassieke analytische wetenschap werd ontwikkeld.

van voedingsstoffen), en het concept vitaal door

Die ontstond circa 300 jaren geleden in een samen-

‘energie’. Dat is een vergissing. Levende wezens

leving die teveel door de onverzettelijke stellingen

zijn wezenlijk anders dan machines van dode mate-

van de kerk bepaald werd. Wetenschappelijke ana-

rie. Dat is ook de reden dat onder meer in Duits-

lyse verkende de weg om op basis van eigen onder-

land, Engeland en Frankrijk meerdere biologen be-

tig jaargang 21|22

Deel 2: Een nieuw concept van voedselproductie

147

>

J.D. van Mansvelt

Biologische landbouw, voedingskwaliteit en gezondheid

gonnen zijn met een andere interpretatie van de

bezaait, wiedt en oogst. Dat was ook de basis van

biologie. Niet één waarbij men zich stoelt op analy-

de natuur culturen: men leeft op het land, van het

tische reductionistische modellen, maar één waar-

land. Pas sinds men verhuisde naar fabrieken, en

bij leven weer wordt gezien als een vitaal gegeven.

steden, is er een vraag ontstaan naar ‘houdbare’

‘Bio-logisch’ is daardoor weer te gebruiken als term

producten, voor transport van het land naar de

voor het beschrijven van de levende natuur. En het

stad, en de fabrieken. Er ontstond sindsdien een

natuurlijke leven.

handel die zich geplaatst heeft tussen de cultuur en

Het lijkt soms alsof ‘Biologisch’ een logo of merk-

de natuur. En die door haar positie er nu zelfs naar

naam is geworden van een product dat men met

streeft om niet alleen de grond, de gewassen en de

glans wil verkopen. Het betreft producten van land-

dieren via patenten te kunnen monopoliseren, maar

bouw en veeteelt die werden geproduceerd met ge-

ook het water en de lucht te bezitten. De vraag of

bruikmaking van de natuurlijke ecosysteem-interac-

dat zinvol is, is niet relevant. Het antwoord ligt voor

ties, en dus zonder kunstmest of krachtvoer, zonder

het oprapen: natuurlijke gewassen zijn in balans

bestrijdingsmiddelen of manipulaties. Een ruime

met de natuur, dus ook met de mens. Biologisch is

vruchtwisseling met voldoende vlinderbloemigen er

logisch, gezien onze historie als deel van de evolu-

in (die zelf stikstof binden, uit de lucht) en een eco-

tie. Het is vreemd dat we zouden moeten bewijzen

logisch verantwoordde veestapel, die mest levert

dat dit het geval is. Maar gezien de argumenten

waarin de stikstof aan koolstof gebonden is, en op

zoals die op het moment soms worden gepresen-

die manier goed verplaatsbare vruchtbaarheid ople-

teerd is het zinvol om op een rij te zetten wat al

vert, zijn kern-elementen uit die Biologische

eeuwen bekend is: de voeding zoals die groeit op

Landbouw. Dit is een beschermde merknaam in de

Aarde is in balans met haar omgeving. Omgekeerd

EU, maar het is een vreemde benaming: een paar

is ons lichaam, in miljarden jaren van evolutie, af-

eeuwen geleden was alles wat men at biologisch.

gestemd om om te gaan met dat wat groeit op de

Misschien is het verhelderend om de producten van

Aarde. Dat is de natuurlijke basis van de gezond-

bedrijven die zich baseren op technologie als on-

heid van bio-logische producten.

biologisch te bestempelen. Misschien is de term

148

bio-onlogisch zelfs beter. Genetische modificaties,

Samenvatting literatuuronderzoek

‘vruchten’ van hybride zaden die steriel zijn, plan-

Een overzicht van de literatuur die bij dit onderzoek

ten en dieren die volop zijn bespoten met gifstof,

gebruikt is, is bij de auteur te verkrijgen. De litera-

zelf ‘voedingsproducten’ die weinig meer zijn dan

tuurlijst is te lang om op te nemen in dit jaarboek.

vulmiddel met geurstof en smaakstof… De aanpak

Voordat een samenvatting van de bevindingen

is onlogisch. De planeet Aarde voedt alle planten en

wordt gegeven, wordt eerst nog aandacht geschon-

dieren. Dit is al miljarden jaren het geval. Sinds kort

ken aan de veiligheid van voedsel. Wat we eten

is daar verandering in gekomen; niet omdat de pro-

heeft direct effect op onze gezondheid. Voedsel dat

ducten beter zijn, gezonder zijn, voedzamer zijn,

er goed uitziet, maar genetisch is gemanipuleerd, of

maar alleen om het geld. Het argument dat indus-

voortkomt uit steriele hybride gewassen, heeft op

trievoedsel goedkoper is, is snel te ontkrachten. Het

ons lichaam een andere effect dan het voedsel

wordt mede door de samenwerking van industrie en

waar ons lichaam als miljoenen jaren mee ver-

overheid kunstmatig goedkoop gehouden. Het sub-

trouwd is. In die zin is biologische landbouw geen

sidiebeleid speelt daarin een grote rol. Biologisch

terugval naar het verleden, maar het bewaren van

voedsel groeit gratis. Vroeger hoefde je het alleen

het contact tussen ons lichaam en onze omgeving.

maar te oogsten. Tegenwoordig vergt het dat ie-

Ook tussen onze gezondheid en de evolutie van

mand investeert in land, het land zaaiklaar maakt,

Aarde.

tig jaargang 21|22


J.D. van Mansvelt


Dat is ook wat de literatuur ons laat zien: biologi-

Voedselveiligheid

sche gewassen zijn in het algemeen gezonder, be-

Voedselveiligheid is en belangrijk gegeven. In veel

vatten meer voedingstoffen, en minder toevoegmid-

landen sterven veel mensen doordat de voeding is

delen waarvan sommige bewezen giftig zijn voor

bedorven: microben eten wat anderen lijken te heb-

onze omgeving.

ben vergeten. Ziekten zijn vaak het gevolg van on-

Vanzelfsprekend heeft onderzoek als dit conse-

voldoende hygiëne: omgevingsmicroben komen

quenties. Vandaar dat na de samenvatting een ad-

mee met het voedsel. Normaliter is dat een gezon-

vies wordt gegeven. Het onderzoek laat zien dat

de situatie: de planten die we eten zijn afgestemd

biologisch de logische keuze is voor voeding.

op de microben van hun omgeving. Die situatie

Vanzelfsprekend moet het resultaat worden bezien

wordt anders wanneer mensen, of door hun toe-

in het kader van onze sociale context. Dat biologi-

doen dieren, hun afval en ontlasting dumpen op de

sche voeding momenteel als een alternatief, of zelfs

plek waar gewassen groeien. Darmbacteriën van

een cult-fenomeen lijkt te worden beschouwd, heeft

het ene of andere dier komen dan in onze darmen

te maken met de opkomst van de industriële voe-

terecht, die daar soms niet mee kunnen omgaan.

ding. Historisch was er behoefte aan houdbaarheid

Het is zaak de levensmiddelen goed te wassen. Hier

voor vervoer van het land naar de steden. Later

gaat het er om de nuttige microben – veruit de

werd voeding voor de massa de basis voor massa-

meerderheid van alle microbensoorten– de hun

voeding, waarin natuurproducten door kunstmidde-

toekomende ruimte te geven. Zogenaamde schade-

len werden vervangen. De ontwikkeling van marga-

lijke microben zijn veeleer signalen voor ongewen-

rine, in plaats van boter, wordt toegeschreven aan

ste toestanden (‘ziekten’) in bodem, gewas of vee.

Napoleon, als voeding voor zijn soldaten. De voe-

Ze vormen deel van de opruimploegen van de na-

dingsindustrie heeft zich echter veranderd. De han-

tuur.

del in voeding heeft niet alleen geleid tot producten

Anders wordt het wanneer de verkeerde microben

die niet zijn wat ze lijken (veel niet biologische

in de voeding terechtkomen. Bijvoorbeeld, wanneer

vruchtensappen bevatten nauwelijks meer de sap

de schil wordt beschadigd; zoals bij transport vaak

van de genoemde vruchten). Het heeft er ook toe

het geval is. De microben eten (verteren) het (hun)

geleid dat de boerderijen in zekere zin door de han-

voedsel: de producten verrotten. In sommige geval-

del krijgen gedicteerd wat ze moeten verbouwen.

len vindt men dat lekker, of zelfs prettig: fermenta-

De supermarkten bepalen hun (lage) prijzen. Dit is

tie tot alcohol is daarvan een voorbeeld. Ons li-

ernstiger dan velen beseffen, en betreft vrijwel de

chaam kan met het product (op een aangepaste

hele wereld. Hele landen betalen de schulden af

manier) omgaan. Soms is dat niet het geval: de

van leningen die ze ‘kregen’ door nu voedsel te ver-

bacterieproducten interfereren met ons functione-

bouwen voor andere landen terwijl hun bevolking

ren, en heten dan toxinen. Van veel dieren zoals

niet genoeg heeft te eten.

spinnen en slangen is hun gifstof het enzym waar-

De biologische landbouw biedt daardoor een ge-

mee ze hun voeding verteren; in de aanval zijn ze

zond perspectief: het betreft in principe de traditio-

alvast met eten begonnen.

nele landbouw, waar het boerengezin en familie

Tegenwoordig hebben we met andere vormen van

van kon leven. De Slow Food beweging past daar

contaminatie te maken. Microben zijn daarin niet

naadloos bij aan met haar steven naar een fors

meer het belangrijkst. Het gaat om andere stoffen

aandeel in ons menu van voedsel dat in de streek

die tijdens bewerkingen worden gebruikt. Gifstoffen

waar men woont wordt verbouwd, en past in het ac-

op het land. Gifstoffen in de opslag en in de trans-

tuele jaargetij (seizoen).

portwagens. Gifstoffen in de verwerking (kleur, geur en smaakstoffen, weekmakers, verstevigers en

tig jaargang 21|22


>

149

>

J.D. van Mansvelt


noem maar op). Gif in tankauto’s komt door ver-

Pesticiden

scherpte regelgeving ook minder voor dan vroeger.

In de biologische landbouw zijn bijna alle pestici-

Gif op het land is echter zo gangbaar dat het lijkt of

den verboden. Afgezien daarvan zijn ze meestal on-

daaraan niet is te ontkomen. Het grootste risico is

nodig: doordat de grond gezond is, zijn de gewas-

echter milieuvervuiling: kerncentrales, verbranding

sen dat ook. Daardoor is hun immuunsysteem in-

van olieproducten, afvalbergen, en industrieel afval

tact en hebben parasieten geen vat. (Onkruid is een

komen allen op hun manier in de omgeving terecht,

teken dat de grondbalans verstoord is. Insecten en

en daarmee in ons voedsel.

schimmels zijn in principe een teken dat de planten

De ernstigste vervuiling is echter niet meer te zien.

zwak zijn.) Doordat ze niet worden bespoten, wor-

Het opvallende is dat die met opzet gebeurt: geneti-

den in biologische producten zelden residuen van

sche manipulatie. Genetisch materiaal wordt van de

agrarische gifstoffen gevonden.

ene levensvorm in de andere geïmplanteerd.

Daartegenover staat dat in de producten uit de

Daarvan zijn de consequenties niet te overzien. De

gangbare landbouw zulke gifresten, hoe gering ook,

aanname dat dit allemaal meevalt, is niet alleen on-

vaak nog aangetroffen worden; des te meer naar-

bewezen. Het is meer en meer te zien dat zulke gen-

mate er gebruik wordt gemaakt van soorten die als

implantatie instabiel is. Niet alleen in de plant of

‘resistent’ worden gekweekt (of zelfs via genetische

het dier zelf, maar ook in de hele voedselkringloop.

modificatie worden gemaakt) en daardoor juist

De vraag rijst: ‘Hoe krijg je dat schoon?’

meer (kunnen) worden besproeid omdat ze pestici-

‘Hoe krijg je dat schoon?’ is meer en meer een

deresistent zijn.

vraag over wat we eten.

Er is dan ook een groeiende bezorgdheid over het

Vroeger volstond het om de appel af te vegen: de

z.g. ‘cocktail’-effect van meerdere residuen op de

grond van de omgeving en omgevingsmicroben

menselijke gezondheid.

waren deel van onze levensomgeving. Met voeding

150

import en export werd dat anders. Andere dan de

Voedselvergiftiging

ons lichaam bekende microben kwamen mee: het

In biologische landbouw is de zorg voor de bodem

werd zaak de appels te wassen. Lastiger werd het

een direct punt van aandacht: op een gezonde

toen (door ongezonde bodems) men appels met

ondergrond groeien gezonde gewassen. In de na-

verdelgingsmiddelen begon te sproeien. En daar-

tuur is er een balans tussen de microben in de

overheen in de was werden gezet. Men ontkwam er

grond en de planten die erop groeien. Hetzelfde

niet aan de vitaminerijke schil af te schillen. Maar

geldt voor de dieren die ze eten, inclusief de mens.

hoe krijg je een appel schoon als de vervuiling door

Daardoor is er in biologische landbouw geen risico

GM-technieken wordt ingebouwd in de hele appel?

van voedselvergiftiging. Een recent onderzoek hier-

Het beste is om er niet aan te beginnen. En in

over heeft dat bevestigd, en geeft bovendien aan

plaats daarvan bio-logisch te eten: let op het EKO-

dat zorgvuldig composteren, typisch voor de biolo-

of Demeter-keurmerk.

gische landbouw, de ziekterisico’s verkleint. In

Het volgende vergelijkt biologische en niet-bio-logi-

goede compost ontwikkelen zich microben die in

sche producten, ten aanzien van hun verschillen op

balans zijn met de ondergrond en de gewassen. Het

diverse gebieden zoals pesticiden, voedingsstoffen

is de kunst van de landbouw om ervoor te zorgen

en andere factoren die onze voeding bepalen.

dat de gewassen die men plant van nature in die

Naast het ontbreken van negatieve (gif)waarden

grond kunnen groeien. De microbiële afstemming

gaat het immers uiteindelijk om de aanwezigheid

tussen grond en gewas blijft dan behouden.

van positieve voedingswaarden.

Daar staat tegenover dat in grond die onbiologisch is behandeld (vervuild, bespoten of met kunststof-

tig jaargang 21|22


J.D. van Mansvelt


fen behandeld) haar balans vaak heeft verloren: de

neemt toe, deels omdat de ziektekiemen er steeds

microbiële balans in de grond kan zijn verstoord

meer resistent tegen worden, deels vanwege het

waardoor ongewenste microben en micro-organis-

overmatige gebruik en de misbruik ervan in de in-

men daar kunnen gedijen. Wanneer de gewassen

tensieve veehouderij. Voor onze gezondheid is het

daar drager van worden, ontstaat het gevaar voor

ook van belang: door de resten van de antibiotica

voedselvergiftiging.

in de voeding kunnen ook wij minder gevoelig wor-

>

den voor antibiotica wanneer we ziek zijn.

GMO’s In de biologische landbouw worden zaden gebruikt

BSE en Creutzfeldt-Jacob-ziekte

van natuurlijke groei. Vaak gaat het om zaden van

Toen de gekke-koeienziekte uitbrak werden enorm

de gewassen die op dat land al werden verbouwd.

grote hoeveelheden koeien gedood. Tegelijkertijd

Dat levert gewassen die zijn afgestemd op, en in

kwamen er rapporten dat op biologische boerderij-

balans met, de lokale omgeving. Het is een natuur-

en, omringd door niet-biologische veefokkerijen, de

lijke bron van voeding voor de lokale bevolking. In

ziekte niet voorkwam. Er zijn geen vermeldingen

de biologische landbouw worden geen genetisch

van BSE en daaruit voortkomende Creutzfeldt-

gemodificeerde producten gebruikt.

Jacob-ziekte van dieren die zijn geboren en getogen

In de voedingsindustrie is dat wel het geval. Veel

in de biologische landbouw.

teelt is van hybride zaden. Genetisch gemanipuleer-

Omgekeerd was het juist door die constatering, dat

de producten worden vaker gebruikt dan algemeen

in Engeland een biologische boer is gaan verken-

bekend is. Ze zijn per definitie niet afgestemd op de

nen waarom dat het geval was. Hij kwam tot de

lokale grond, en haar cultuur van micro-organismen

conclusie dat de BSE waarschijnlijk ontstond door-

en microben. Mae-Wan Ho heeft laten zien dat de

dat koeien met organische fosfaten worden overgo-

insertie van genen in biomoleculen niet stabiel is;

ten, ter bestrijding van parasieten. Het waren vol-

en dat de gewassen die daaruit ontstaan door

gens zijn studie deze stoffen die werden opgeno-

kruisbestuiving de natuurlijke gewassen in de om-

men in het lichaam van de koe, en zich via de

geving contamineren. In dierproeven zijn duidelijk

bloedbaan in de hersenen fixeerden en de ziekte

negatieve effecten van GM-producten vastgesteld.

luxeerden.

Ook menselijke immuunaantasting door GM-pro-

Voedseltoevoegingen (additieven)

ducten is al beschreven.

Planten die door de natuur zijn ontwikkeld hebben

Antibiotica

een historie van miljoenen tot miljarden jaren. Hun

In de biologische landbouw worden antibiotica zel-

interne opbouw (anatomie) reflecteert hun interne

den gebruikt. Veel bio-boerderijen verkiezen

voedselkringloop (fysiologie) tussen hun cellen.

homeopathische zorg wanneer dieren ziek zijn.

Alle stoffen die voorkomen in de plant zijn deel van

Antibiotica worden – net als bij mensen – alleen in

dat integrale systeem. Op dezelfde manier is de

aangewezen gevallen gericht tegen ziekte gebruikt.

plant ook integraal deel van haar omgeving. De

In biologische producten zijn daardoor geen resten

planten transformeren de bodem net zoveel als de

van antibiotica te vinden.

bodem de plant transformeert. Over de millennia

In de voedingsindustrie is daarentegen het gebruik

heen ontstond een balans: elke plant heeft een

van antibiotica steeds vaker het geval. Het is vaak

eigen grond waarin die het beste gedijt. Om die

zelfs deel van de standaardvoeding (zalmproductie,

reden worden in de biologische landbouw vrijwel

varkenshouderij), als groeibevorderaar of middel

geen additieven gebruikt. Er zijn er maar 30 die toe-

voor ziektepreventie. De bezorgdheid daarover

gestaan zijn. Biologische landbouwnormen verbie-

tig jaargang 21|22


151

>

J.D. van Mansvelt


den het gebruik van toevoegingen die in verband

deel door de microfauna in de bodem bepaald. De

gebracht zijn met allergische reacties, hoofdpijn,

biologische landbouw richt zich er op om de bodem

astma, vertraagde groei, hyperactiviteit bij kinde-

te voeden. Daardoor is er een rijkheid en variatie

ren, hartkwalen en osteoporose.

van stoffen die worden opgenomen in de plant.

Daarentegen zijn in de intensieve industrie-agricul-

Door de bestaande onderzoeksverslagen kritisch te

tuur meer dan 5000 toevoegingen toegestaan voor

lezen, zijn de schrijvers van dit rapport in staat ge-

gebruik in de gangbare voedselproductie. Elk apart

weest vele rapporten die onbetrouwbare gegevens

blijft daarbij ruim onder de kritische grens, maar de

op dit gebied opleverden uit dit overzicht weg te

interactie effecten zijn praktisch onbekend: het is te

laten. De criteria zijn in het rapport zelf duidelijk be-

ingewikkeld en dus te duur om die te onderzoeken,

handeld en gemotiveerd. Dat levert het volgende

hoewel die uiteindelijk het meest relevant zijn.

beeld op:

Nergens in de natuur of in een mens is immers

Vitamine C- en droge stofgehalten zijn in het alge-

sprake van alleen optreden van een enkele gifstof.

meen hoger in biologische producten. Mineralengehalten zijn gemiddeld ook hoger, hoe-

152

Nitraat

wel het geringe aantal onderzoeken op dit gebied

Biologische landbouw gebruikt compost van dier-

om meer gericht onderzoek vraagt om er helemaal

lijke mest en/of plantaardige afvalstoffen. Dit zijn

zeker van te zijn.

de door wormen, schimmels en microscopische

Sporenelementen blijken in de gangbaar geprodu-

diertjes verteerde organische resten van dierlijke

ceerde landbouwproducten steeds minder voor te

mest cq de planten die groeiden op het veld. Deze

komen. Gericht onderzoek naar de mogelijk positie-

compost is een voeding voor de ondergrondse wor-

ve invloed hierop van biologische landbouw is nog

men en andere diertjes, die de kwaliteit van de

niet beschikbaar.

bodem bepalen. Het gevolg is dat biologische land-

Omgekeerd is geconstateerd dat de gewassen in

bouw vrijwel geen, en de BD-landbouw (Demeter)

niet-biologische landbouw steeds minder vitaminen

nooit, kunstmest gebruikt.

en sporenelementen bevatten. Ten opzichte van 20

In de niet-biologische landbouw zijn kunstmest en

jaren geleden is dit sterk afgenomen. Deze daling

krachtvoer voor dieren rijk aan stikstof, in zulke

wordt toegeschreven aan het gebruik van kunst-

grote hoeveelheden dat het dier en het land er vaak

mest, waardoor een plant 5 elementen toegevoegd

niet mee kunnen omgaan en de stikstof (N) terug-

krijgt, maar daarin andere elementen en sporenele-

komt in de natuur als nitraat en ammoniak.

menten mist die essentieel zijn voor de opname

Bemesting in de niet-biologische landbouw levert

van nutriënten uit de bodem. Dit wordt ook wel be-

ook in de groenten nitraatniveau’s die een potenti-

schreven als “de gewassen zijn steeds meer leeg”.

eel gevaar voor de gezondheid inhouden. Uit onder-

Door de groei overmatig te stimuleren met de stik-

zoek blijk dat die producten uit de biologische

stof wordt de rijping uitgesteld, waardoor de plant

landbouw meestal veel minder nitraat bevatten.

de complexere voedingsstoffen die daarbij thuishoren niet of nauwelijks kan vormen.

Primaire voedingsstoffen De afstemming tussen een gewas en de grond is

Secundaire voedingsstoffen

bepalend voor de balans van de stoffen die opge-

De verwachting dat producten uit de biologische

nomen kunnen worden in de plant. De kringloop

landbouw meer verschillende plantaardige voe-

van metabolieten per plant vormt een samenhan-

dingsstoffen bevatten, en die in hogere concentra-

gend systeem. De opname van stoffen uit de grond

ties dan gangbare producten, wordt meer en meer

vormt daar deel van. Die opname is voor een groot

door onderzoek bevestigd. Ook dit is een gevolg

tig jaargang 21|22


J.D. van Mansvelt


van wat hierboven werd beschreven.

Conclusies van het literatuuronderzoek

Deze plantaardige (natuurlijke) voedingsstoffen ver-

Alles bij elkaar genomen ondersteunen de gevon-

sterken het vermogen van de planten om invloeden

den feiten de veronderstelling dat biologische ver-

van buiten te weerstaan (milieu-invloeden zowel als

bouwde gewassen in belangrijke mate positief ver-

ziektedruk). De planten zijn dus gezonder. Dit bete-

schillen in voedselveiligheid, inhoudstoffen en voe-

kent ook dat de interne voedselkringloop per plant

dingswaarde ten opzichte van producten uit de

meer compleet is: de samenhang tussen haar meta-

niet-biologische landbouw.

bolieten is intact. Het onderlinge verband in die

Als deze conclusies in verder onderzoek steeds

stoffen van de planten blijkt gunstig te werken op

weer bevestigd worden heeft dan duidelijke conse-

de menselijke gezondheid. Meer onderzoek op dit

quenties voor de volksgezondheid, omdat het me-

gebied is nodig en zeer gewenst.

rendeel van de Engelse landbouw al sinds vele de-

>

cennia op niet-biologische wijze produceert. De toe-

Effecten op de gezondheid (dieren)

nemende ongezondheid van de bevolking is in de

Voedingsproeven met biologisch geproduceerd

boekbespreking (The Politics of Food) in meer detail

voedsel hebben significante verbeteringen laten

beschreven. Deze ongezonde situatie wordt vaak

zien op de groei, voortplantingsgezondheid en her-

toegeschreven aan de overconsumptie van in-

stel van ziekten van de proefdieren. Typisch is dat

dustrievoeding; ‘kant-en-klare maaltijden’ en ‘fast

er een verschil is in onderzoeken die gericht zijn op

food’. De landbouwindustrie en de voedselbewer-

groei en energie, en onderzoeken die kijken naar

kingsindustrie moeten echter niet met elkaar wor-

gezondheid en vitaliteit. Dit verschil tussen kwan-

den verward. Het zal duidelijk zijn dat de voedsel-

titeit en kwaliteit leidt ertoe dat de resultaten van

bewerkende industrie gebruik maakt van producten

studies niet altijd met elkaar zijn te vergelijken

die door de boeren worden geleverd. Als de boerde-

doordat de criteria zo verschillen.

rijen biologische methoden gebruiken, zijn de planten gezond en bevatten meer voedingsstoffen, in

Holistische benaderingen

een betere samenhang die onderbouwend is voor

Dit rapport heeft ook de resultaten van holistische

onze gezondheid. De grondstof van de voedselbe-

onderzoeksmethoden naar voedselgezondheid in

werkingsindustrie is dan gezonder en zo ook hun

haar studie betrokken, zoals beeldvormende me-

producten, als ze die niet alsnog met chemische

thoden en bewaarbaarheidstesten. Uit de beeldvor-

toevoegingen verminderen. De Eko- en Demeter-

mende methoden, inclusief de bio-kristallisatie en

richtlijnen kennen dan ook uitvoerige hoofdstukken

meting van biofotonen, kwamen herhaalbare ver-

betreffende de voedselverwerking, met als doel de

schillen naar voren tussen meer en minder verse

kwaliteit van het veld en de akker op weg naar de

producten en producten uit de biologische en niet-

consument optimaal intact te houden.

biologische landbouw. Hoewel de interpretatie van

In de praktijk blijkt dat de biologische landbouw

deze resultaten nog niet algemeen geaccepteerd is

wel fors duurder is in de portemonnee dan de in-

en de betekenis van die resultaten voor de gezond-

dustrielandbouw. Anders wordt het echter als je

heid van de consumenten nog niet is vastgesteld,

meerekent wat de natuur- en milieukosten zijn van

wordt vermoed dat ze meer en meer van belang

de gangbare landbouw en voedselverwerking, die

kunnen worden in het zoeken naar en werken aan

soms ook nog op diverse (ook verholen) manieren

verbetering van de voedselkwaliteit. Het zijn juist

wordt gesubsidieerd. De opbrengst voor bio-boer-

deze kwalitatieve onderzoeken die in de toekomst

derijen kan zo groot zijn als die van industrieboer-

de keuze van de voeding zullen bepalen.

derijen. Ook blijkt de voedingswaarde van de biologische landbouw veelal groter dan die van de gang-

tig jaargang 21|22


153

>

J.D. van Mansvelt


bare bedrijven. Daardoor is het gebruik van biologi-

voedingsstoffen van de gewassen, en ook die

sche landbouw ook voor de samenleving gezonder:

van de gewenste dan wel ongewenste effecten

met meer kleinere boerderijen die hun lokale omge-

van elk van die natuurlijke stoffen op de menselijke gezondheid.

ving voeden kunnen meer boeren leven van/met het land en zijn de consumenten gezonder.

4 Lange termijn voedingsproeven; zowel met dieren als met mensen zijn nodig om de effecten op

Aanbevelingen

de gezondheid van biologisch voedsel vast te

Consumenten die hun opname aan mineralen, vita-

stellen op verschillende gezondheidsparameters

minen en anti-oxydanten willen verhogen en tegelij-

inclusief de gezondheid van de nog ongeborenen en de vruchtbaarheid van mannen.

kertijd hun opname aan schadelijke pesticidenresiduen, nitraten en GMO’s en chemische toevoegin-

5 Holistische onderzoeksmethoden; hier is het

gen (voor bewaring en verwerking) willen verlagen,

nodig om de resultaten van methoden als bio-

kunnen het best zoveel mogelijk biologisch gepro-

kristallisatie, aurawaarneming en computerge-

duceerd en verwerkt voedsel kiezen.

stuurde vormanalysen te vergelijken met gevon-

Boeren die hun eigen gezondheid en die van hun

den effecten op de gezondheid van mens en dier.

medewerkers en gezinsleden willen beschermen en tevens de kwaliteit van hun producten willen verbe-

Een greep uit krantenberichten sindsdien

teren zouden zoveel mogelijk gebruik moeten

Na het doen van het literatuuronderzoek stonden

maken van de beschikbare adviezen en subsidies

de ontwikkelingen niet stil. Het volgende laat zien

die beschikbar zijn voor de overschakeling naar bio-

wat er in de kranten op dit gebied was te vinden. Ze

logische landbouw.

worden ‘krantenkopstijl’ gepresenteerd.

De overheid zou een nationaal gezondheidprogramma moeten starten waarin de ministeries en afde-

schermt tegen hart en vaatziekten).

en landelijke gebiedsontwikkeling samenwerken om de gezondheid van mens, natuur en milieu te

154

2001, Schotland: soep van bio-groenten bevat 6x zoveel salicylzuur als in die van gangbare (be-

lingen van milieu, voeding, landbouw, gezondheid

November 2002: Engelse kinderen die op school

bevorderen.

enkele weken voedsel te eten kregen zonder

Verder onderzoek is dringend nodig om de samen-

kleur-, smaak- en conserveermiddelen gingen

hangen tussen stijlen van landbouw en de voe-

zich beter gedragen, en konden zich beter concentreren: de schoolkeuken serveert verder bio.

dingswaarde van de producten op te helderen. Daarbij moeten de volgende onderwerpen dringend

Begin 2003, Californië: aardbeien, maïs en bra-

aan bod komen:

men geteeld zonder pesticiden bevatten 20-60%

1 De voedselveiligheid; waaronder de interactie-ef-

meer flavonoïden (beschermen tegen hartziekten en kanker).

fecten van meerdere pesticidenresiduen en GMOgewassen op de gezondheid.

2 De primaire voedingsstoffen; waaronder de effec-

schoolfruit en groenten zijn ok, maar alleen als die biologisch zijn, anders teveel contaminanten.

ten van bemesting, bodembewerking en de bestrijding van onkruiden en plagen, op de vitami-

Begin 2003: Milieudefensie Magazine alarmeert:

April 2004: Nederland gaat biologisch (SNM et

negehalten, mineralengehalten en droge stofge-

al: 34 landelijke organisaties!), reclame-actie met

halten van het voedsel.

plannen voor gezamenlijk onderzoek naar bevol-

3 De secundaire voedingsstoffen; het effect van be-

kingsgezondheid bio-/niet-bio-consumenten in ons land.

mesting, bodembehandeling, plaag en onkruidbestrijding op de concentraties van plantaardige

tig jaargang 21|22

April 2004: Dirk Lambrechts waarschuwt in het


J.D. van Mansvelt


NRC voor verlies traditionele gerechten door op-

www.eatwild.com

rukkende bureaucratie vanuit Brussel (veilig-

Charles Benbrook, Northwest Science and

heidsterreur, in belang van agro-chemo-in-

Environmental Policy Center, legt e.e.a. uit: zo

dustrie); zie ook Slow-Food als partner voor bio!

dodelijk als de NPK en pesticiden zijn voor de

Mei 2004: Jeroen Thyssen is enthousiast over

bodem, zo verziekend zijn de gemoleculiseerde

Odin’s BD groenten- en vleespakketten, in Trouw

nutriënten voor ons maag-darm-systeem dat es-

van zaterdag 15 mei.

sentieel op de werking van micro-organismen ge-

Mei 2004, Intermediair: kritiek over de vermarke-

baseerd is. Dat betekent enorme kosten voor de

ting van bio-producten. Misleiding van de consu-

samenleving: humane en milieu-gezondheid!

menten? Elitaire niche? Geen positief kwaliteits-

Goed voedsel (minstens bio) zou de volgende

verschil?

ziektes in de genoemde maten reduceren: kanker

Mei 2004, WUB: toxicoloog Murk zegt bio-zuivel

en ademhalingsziekten 20%, hart&vaatziekten

bevat minder dioxine; Meijs vertelt van onder-

25%, kinderen moeder-sterfte (rondom zwangerschap) en arthritis 50%.

zoeksvoorstel Rikilt & LBI m.b.t. immuunsysteem effecten van bio-voeding.

cussie start in Time (9/8) en NRC (Wim Koehler):

dustrie in ons land om te voorkomen dat we met

teveel calorieën en te weinig lichaamsbeweging,

minderwaardige bio-producten uit arme landen

waarbij de ‘over-raffinage’ (moleculisering van

(oost-Europa, derde wereld) worden overspoeld

het voedsel) een cruciale rol speelt. De stof-struc-

en daar ziek van worden. Stel hogere eisen aan

turen worden uit hun verband gerukt, zoals dat

onze bio-industrie om haar mensen milieu-

ook met de planten en dieren is gebeurd. Fast-

vriendelijk te maken.

en junk-food en soft-drinks zijn ontaarde produc-

Zomer 2004: Jan Wolkers in Smaakmakend blijkt

ten! Smakeloze misleiding van onze onbewuste spijsverterings-organisatie.

Juli 2004, John Grin in Trouw: technologisch voor-

uitgangsgeloof moet op de helling om tot duurza(Het Spook van Descartes ontmaskeren). De mil-

dat niet, andere bio-labels wel.

November 2004: de Wereld Dierenbescherming

jarden schade in de landbouw (veehouderij) zijn

(WSAP) waarschuwt voor de mondialisering van

niet toevallig maar systeem-typisch.

de bio-industrie, met alle daarbij horende ziek-

Juli 2004, Bram Bos (WUR Lelystad): geef plant

ten en plagen voor mens, dier en milieu. Zij advi-

en dier hun speelruimte, geef ze de tijd en de

seert o.a.:

ruimte om hun eigen orde (eco-psycho) te reali-

- Stop de groei en toename van batterij-houderij.

seren, minimeer je externe inputs om de efficiën-

- Schakel over op menswaardig duurzame land-

tie te verhogen (minder kosten, uiteindelijk meer opbrengsten, incl. de maatschappelijke en mi-

bouw. - Ga voor een wereldwijde ban op het gebruik van

lieukosten).

Oktober 2004: nitrofuranen in Ierse bio-kippen (grote batterij, >12,000 kippen). Soil Assoc. doet

me en respectvolle veehouderij te kunnen komen

Augustus-september 2004, de overvetheidsdis-

Juni 2004, NRC, Frans van der Helm: hou bio-in-

fan van bio.

antibiotica en groeihormonen.

Juli 2004, feiten van het internet: Probila Mother Earth: afname van nuttige nutriënten (mi-

De 10 Probio-pluspunten van de biologische landbouw, plus commentaar

neralen, vitaminen) in ons voedsel gaat gelijk op

Newsflash, (als voorbeeld), zie www.bioforum.be

met de toename in oogstbaar gewicht (‘watergroei’ zegt de BD al sinds decennia),

tig jaargang 21|22

>

Minimale milieubelasting …denk ook aan land & landschapsbouw!

Gezonde en smaakvolle voeding …smaak vertelt


155

>

J.D. van Mansvelt


over het product (lekker?).

te verkiezen. Iedereen die eten koopt of verbouwt

Rendabel zonder verborgen kosten …voor de

heeft zelf die keuze.

samenleving.

Neem je eigen verantwoordelijkheid als consu-

Meer werkgelegenheid …o.a. ook voor gehandi-

ment/industrie:

capten, moeilijke jeugd.

Vernieuwing op het platteland …bewuste verbindingen met de stedeling cultiveren.

tig integreren t.b.v duurzame ontwikkeling!

Respect voor natuur en landschap …inclusief

leren ondernemen!

Eerlijk duurt het langst.

Verantwoorde omgang met plant en dier …blij

Richt een ‘Organic Food Quality Research Centre’ (OFQRC) op samen met Biologica en de genoem-

Duurzame voedselvoorziening …minder nodig als het meer te vertellen heeft

Mens, Maatschappij, Natuur- en Milieuvriendelijk

streektypische veredeling. vlees versus stressvlees.

People, Planet, Product, Profit: bewust evenwich-

de partners.

Verantwoordelijkheid van supermarktketens met betrekking tot volksvoedinggezondheid.

Eerlijke Noord-Zuid relaties …Verbind en dien i.p.v. verdeel en heers.

Nieuwe kansen voor boer en boerin …inclusief

Literatuur

periodiek boer(in)-zijn.

Nierenberg, D. (Worldwatch Institute) & L. Garcés (World Society for the Protection of Animals,

Denk aan maatschappelijke partners

next global health crisis? Global Forum for Health

tuur).

Research, Mexico City, Mexico, 16-20 November, zie: wspa.org.uk

Natuur- en milieubehoud en bescherming (streek-rassen).

156

WSPA) (2004) Industrial animal agriculture – the

Slow Food (regionale specialiteiten, streekcul-

Soil Association (2001) Organic farming, food quality and human health. A review of the eviden-

Dierenbescherming.

Top Koks en grootkeukens.

Jeugdzorg, ouderenzorg, gehandicaptenzorg.

Leefbaar platteland.

gezonder dan gangbare?, Landbouwuniversiteit

VIPs voor Bio (radio, tv, kranten, sport, politiek).

Wageningen, Wageningen

ce, Bristol, UK, zie: www.soilassociation.org

Van Vliet, C.M.E. (1998) Is biologische voeding

Conclusie Het is duidelijk dat de biologische landbouw, dus de traditionele landbouw, voor onze gezondheid is

tig jaargang 21|22


J.D. van Mansvelt


<

Samenvatting Biologische landbouw, voedingskwaliteit en gezondheid Elke boer weet dat ‘biologische producten’ niet wor-

onze gezondheid is ‘biologisch’ voeding bio-lo-

den geproduceerd, maar groeien in de natuur. De

gisch: ons lichaam is daar al sinds miljoenen jaren

term is een paradox, en een tautologie: want wat op

aan gewend. Het artikel laat de merendeels positie-

Aarde groeit is per definitie bio-logisch. Soms wordt

ve resultaten zien van onderzoek naar de kwaliteit

gedaan alsof industrieel geproduceerde voeding

van producten uit de biologische landbouw en vee-

met kunststoffen en gifstoffen ‘normaal’ is. Voor

teelt van de laatste 15 jaren.

Summary Biological agriculture, the quality of its food, and its relevance for health ‘Biological products’. As any farmer knows, the

to the extent that it seems as if naturally grown food

terms represent a tautology and oxymoron. These

is alternative? For our health, natural food is the

are not products in the sense that they are not pro-

evident choice. It is what our body is used to during

duced. They grow naturally. As a result, they are

millions of years. The article shows the result of re-

bio-logical, as is all that grows on Earth. Why is it

search of the past 15 years, coming to the same

that products of the food industry are propagated

conclusion.

Key words food

food industry

natural health

biological nutrition

food quality

Auteur J.D. van Mansvelt, dr.sc.

157

adres Bruggensingel Noord 9 3823 BA Amersfoort t +31 (0)33 455 94 23 e [email protected] O. van Nieuwenhuijze, MSc, MD adres Gerard Doustraat 17-ii 1072 VJ Amsterdam

tig jaargang 21|22


Biologische landbouw, voedingskwaliteit en gezondheid

Recommend Documents