Bijbelstudiedag Oud Beijerland – Klaagliederen – zie www.kaleo.nl 11 januari 2014
Opzet: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Inleiding Oorsprong van Klaagliederen Boodschap van Klaagliederen Structuur van Klaagliederen Klaagliederen en de Holocaust Hoop in Klaagliederen Toepassing in deze tijd
1. Inleiding •
Klaagliederen, geen aantrekkelijk Bijbelboek: o Geen positieve boodschap, maar veel ellende; o Moeilijke poëtische taal; o Geen duidelijke boodschap; o Uitzondering: Klgl. 3:22-24 (Lezen) > Maar dan meestal verkeerd toegepast > Klaagliederen beschrijft grote historische catastrofe + verder Klgl. 3:29b (Lezen).
•
Desalniettemin kent de Bijbel ruimte voor klagen: o Klaagliederen & Job; o Verschillende klaagpsalmen > o.a. Ps. 5,6,7&22; o Andere gedeelten > Lezen: Amos 5:1-3 + Ezech. 2:9-3:3. Zie ook Ezra 9, Neh. 9, Dan. 9. Hoe gaan wij hiermee om? > Kiezen tussen lijden/oordeel en zegen of beiden tezamen in de juiste context nemen? Feit is dat de huidige wereld en ons (geloofs)leven ook beiden kent. Vanuit deze optiek kan Klaagliederen ons herkenning, erkenning, antwoorden, waarschuwingen & richting geven. Verder leert het ons vanuit de juiste context te klagen. Klaagliederen bestuderen is als werken in een diamantmijn. Daar beginnen wij vandaag mee.
• • • •
2. Oorsprong van Klaagliederen •
•
•
Naam: Klaagliederen is een vertaling van het Hebreeuwse 'qinot'. Deze titel werd al gebruikt in de LXX en de Vulgata. De Joodse traditie neemt traditiegetrouw het eerste woord uit het Bijbelboek als titel > lett. 'ach/hoe' > Lezen: Klgl. 1:1, 2:1, 4:1. Auteur: Het is niet geheel duidelijk wie Klaagliederen heeft geschreven > vermoedelijk (zeker grote delen) Jeremia, de schrijfstijl en de thema's komen namelijk overeen met Jeremia > vgl. bijv. Klgl. 2:1112 met Jer. 9:17-22 (Lezen). Zie ook plaatsing in LXX en Vulgata na Jeremia. Targum (Aramese verklaring OT), Pesjitta (Syrische vertaling van de Bijbel), Talmoed (Joods commentaar op OT), beschouwen Jeremia ook als de schrijver. Tijd van schrijven: Klaagliederen is niet lang na de verwoesting van Jeruzalem geschreven en beschrijft de gevolgen hiervan treffend en hard > Lezen: Klgl. 2:19-20 + 4:4-5+9-10 + 5:11.
1
Plaats in de Schrift • Klaagliederen behoort tot de Geschriften (Ketubim) en wordt gezien als een Nationaal Historisch boek (net als Daniël, Esther, Ezra en Nehemia). Het heeft verwantschap met Job (Individueel Historisch). • Klaagliederen behoort binnen de Geschriften tot de feestrollen (Megillot, verder: Hooglied > Pesach, Ruth > Wekenfeest , Prediker > Loofhuttenfeest, Esther > Purimfeest). • Klaagliederen werd en wordt gelezen op de 9e Ab, Tisha b'Av (5e maand, juli/augustus) > verwoesting van 1e (en later 2e tempel in AD 70) herdacht. • 9e Ab is een compromis tussen 7e Ab en 10e Ab > Lezen: 2 Kon. 25:8-12 (aanval begint) + Jer. 52:12 (aanval afgerond) > Nederland in WO II > 10-05 en 15-05. • De herdenking van de verwoesting van de tempel wordt al vroeg ingesteld > Lezen: Jer. 41:4-8 + Zach. 8:19 (eerst 4 vastentijden om verwoesting tempel te herdenken, later bleef alleen de 5e maand over). • Volgens de Joodse overlevering hebben de Joden meer rampen getroffen op de 9e Ab, welke ook op deze dag herdacht worden: o Israël wordt geweigerd het beloofde land in te gaan vanwege 10 ongelovige verspieders; o AD 135 > Val van Betar tijdens laatste opstand tegen de Romeinen; o AD 1095 > Paus Urbanus II roept op tot 1e Kruistocht, hierbij worden vele Joden omgebracht; o AD 1290 > Joden uit Engeland verdreven; o AD 1492 > De Joden worden uit Spanje verbannen; o AD 1914 > Duitsland verklaart Rusland de oorlog. WO I vormt opmaat tot WOII met Shoah; o AD 1942 > Begin deportatie van de Joden uit de getto van Warschau. • Van hieruit bezien dienen wij Klaagliederen te beschouwen als: o In specifieke zin betrekking hebbend op het oordeel dat Israël in de Koningentijd trof; o In algemene zin betrekking hebbend op catastrofes die het Joodse volk getroffen hebben; o Daarbij gaat Klaagliederen over het lijden van het volk, Job gaat over het lijden van de individu > Lezen: Klgl. 2:6 + 4:20. Desalniettemin is er in Klaagliederen wel ruimte voor het lijden van de individu > Lezen: Klgl. 3:1-9.
3. Boodschap van Klaagliederen •
•
Klaagliederen is een berouwvolle rouwklacht over het oordeel en het bijkomende leed dat het volk Israël trof. Rouwklachten werden in de historie vaker bezongen over verwoeste steden ('stadsklacht'). Zij hadden hun oorsprong in de rouw t.a.v. overledenen > Lezen: Klgl. 1:1-2. o 'Berouwvolle rouwklacht' > Lezen: Klgl. 1:4; o 'Berouwvolle rouwklacht' > Lezen: Klgl. 3:39-42. I.t.t. veel catastrofes die het Joodse volk troffen, is in Klaagliederen de oorzaak van de ellende wel duidelijk > Lezen: Klgl. 1:5b, gevolg > Lezen: Klgl. 2:3.
Belangrijk voor het begrijpen van de boodschap van Klaagliederen is om de Bijbelse context te zien: • Deuteronomium > De basis van Gods oordeel over Israël ligt in de verbondsbreuk waarvoor in Deuteronomium gewaarschuwd wordt > Lezen: Deut. 28:15 + Vgl. Deut. 28:22 met 5:10, Deut. 28:33 met 5:2, Deut. 28:49-50 met 5:13-14, Deut. 28:53 met 2:20, Deut. 28:65-67 met Klgl. 3:49 + 4:15. Zie ook Klgl. 2:17 (Lezen). • Psalmen > Overeenkomsten met Klaagpsalmen, vgl. Klgl. 3:31-33 met Ps. 103:8-11 (Lezen). Maar ook elementen uit de Psalmen omgekeerd > Vgl. Ps. 23, 34:19-21 met Klgl. 3:1-9 (Lezen). Kortom: In Klaagliederen worden de Psalmen aangepast geïntegreerd naar de omstandigheden. • Prediker > Vgl. Klgl. 1:16+4:9 met Pred. 4:1-3 (Lezen). Klaagliederen bevindt zich in de sfeer van Prediker: Ver van God vandaan & Tijd en toeval dat allen treft. • Profeten > Dag des HEREN, Vroeger & Straks > Lezen: Klgl. 1:12+21 + 2:21 + 4:21-22.
2
• •
Jesaja > Vgl. 3:1-3 met Jes. 53:3-5 + vgl. Jes. 40:1-2 met 1:2+9+16-17+21 (Lezen). Zie ook Joh. 14:16-18 (Lezen). Jeremia > Gods oordeel treft Israël vanwege ongehoorzaamheid > Vgl. Klgl. 5:7 met Jer. 31:29 (Lezen) en Klgl. 5:21 met Jer. 5:18-20 (Lezen). Jeremia = WARNING > VERWOESTING TEMPEL < Klaagliederen = MOURNING.
Kortom: • Gods oordeel treft Israël vanwege hun ongehoorzaamheid; • God heeft Zijn handen van Israël afgetrokken en aan haar lot overgelaten; • Het lijden dat Israël treft is onbeschrijfelijk; • Israël kan maar één ding doen > Lezen: Klgl. 5:21-22; • De uitkomst wordt echter in Klaagliederen niet beschreven > Zie de realiteit van heden ten dage m.b.t. Israël + soms ook de realiteit van ons eigen leven.
4. Structuur van Klaagliederen Klaagliederen kent een lineaire ('rite de passage' v.d. rouw) en concentrische structuur:
Klaagliederen "Wat klaagt dan een mens die leeft? Laat ieder klagen over zijn zonden!" (Klgl. 3:39) Hfdst. 1 Hfdst. 2 Hfdst. 3 Hfdst. 4 Hfdst. 5 Acrostichon Klacht Oorzaak Hoop Inkeer Gebed Jeruzalem treurt Straf van de HERE Hoop te midden Zonde van het Gebed om van lijden volk genade "Want de HERE heeft haar bedroefd om haar talrijke overtredingen" (Klgl. 1:5)
"De HERE heeft gedaan wat Hij Zich had voorgenomen (…) Hij heeft afgebroken en niet gespaard" (Klgl. 2:17)
"Het is de goedertierenheid van de HERE dat wij niet omgekomen zijn, dat Zijn barmhartigheid niet opgehouden is" (Klgl. 3:22)
"Het is vanwege de zonden van haar profeten, vanwege de ongerechtigheden van haar priesters, die in haar midden vergoten hebben het bloed van de rechtvaardigen" (Klgl. 4:13)
"HERE bekeer ons tot U, dan zullen wij bekeerd zijn! Vernieuw onze dagen als vanouds" (Klgl. 5:21)
Gebeurd
Reflectie
Hoop
Reflectie
Gewenst
Daarbij zijn verschillende sprekers aan het woord: Dichter Vrouwe Sion Gemeenschap 1:1-9b 1:9c 1:10-11b 1:11c-16 1:17 1:18-22 2:1-19 2:20-22 3:1-66 4:1-16 4:17-20
Profeet
4:21-22 5:1-22
5. Klaagliederen en de Holocaust
3
Reeds eerder hebben wij gezien dat op de 9e Ab en met het lezen van Klaagliederen op die dag ook andere tragedies herdacht worden die de Joden treffen. Hieronder bevindt zich ook de Holocaust. In Klaagliederen zijn een aantal teksten te vinden waarin de gevolgen van Holocaust te herkennen zijn.
Klgl. 1:11 Klgl. 2:19b Klgl. 2:22 Klgl. 3:4+6 Klgl. 3:45 Klgl. 3:52 Klgl. 4:1b Klgl. 4:4-5
Klgl. 4:8 Klgl. 4:17a Klgl. 4:18
Holocaust in Klaagliederen "Heel haar bevolking zucht, op zoek naar brood. Zij hebben hun kostbaarheden gegeven voor voedsel, om hun ziel te verkwikken." "Hef tot Hem uw handen op, vanwege het leven van uw kleine kinderen, die van honger versmachten op de hoeken van alle straten." "Wie ik op handen heb gedragen en heb grootgebracht, heeft mijn vijand omgebracht." "Hij heeft mijn vlees en mijn huid doen wegteren, Hij heeft mijn beenderen gebroken. (…) In duistere oorden doet hij mij wonen als degenen die allang dood zijn." "Uitvaagsel en afval hebt U van ons gemaakt in het midden van de volken." "Zij die mijn vijanden zijn zonder reden, hebben fel op mij gejaagd als op een vogel." "De stenen van het heiligdom liggen in het rond op de hoeken van alle straten." "De tong van de zuigeling kleeft aan zijn gehemelte van dorst. Kleine kinderen vragen om brood, niemand verstrekt het hun. Zij die eens lekkernijen aten, kwijnen nu weg op de straten; zij die eens met karmozijnrode stof vertrouwd waren, omarmen nu het vuil." "Maar zwarter dan roet is nu hun gestalte, onherkenbaar zijn zij op de straten. Hun huis is ineengeschrompeld op hun beenderen, ze is verdord, ze is geworden als hout." "Voortdurend bezweken onze ogen, uitziend naar hulp voor ons. Tevergeefs." "Zij jaagden onze voetstappen na; wij konden op onze pleinen niet gaan. Nabij is ons einde, onze dagen zijn voorbij, voorzeker ons einde is gekomen."
De Holocaust is niet één gebeurtenis in de Joodse historie. Het is één van de laatste feiten uit een lange rij van tragedies die het Joodse volk door de eeuwen heen getroffen heeft.
6. Hoop in Klaagliederen Lezen: Klgl. 3:19-33 • Gedeelte bezien vanuit de enorme tragedie die Israël tijdens de verwoesting van de tempel trof. • Niet de omstandigheden veranderen, maar de houding van de dichter. • God heeft een deel van het volk over gelaten omwille van Deut. 30:1-3 (Lezen) + komst Messias. Gods verbondstrouw is in vers 22 terug te zien in de woorden 'goedertierenheid' en 'barmhartigheid' welke overeenkomen met 'goedertierenheid' (vers 6+ 7) en 'barmhartig' (vers 6) uit de hernieuwde verbondssluiting met Israël in Ex. 34 (Lezen). • De moeilijke omstandigheden moeten het volk leren dat het beter af is als zij God vrezen, dan wanneer zij eigenzinnig hun eigen weg gaan. Gods toorn is ook als zodanig bedoeld. • De veranderde houding van de dichter in Klgl. 3:19-33 loopt uiteindelijk uit in de oproep in Klgl. 3:38-42 (Lezen). • De veranderde houding van de dichter zien wij uiteindelijk overgenomen worden door de gemeenschap > Lezen: Klgl. 5:19-22. • Klaagliederen heeft een open eind: o Het leed was voor Israël nog niet geleden, 70 jaar ballingschap wachtte nog + Jaarweken; o Heden ten dage wacht Israël al bijna 2000 jaar op het herpakken van Gods plan met hen.
4
7. Toepassing in deze tijd • • •
•
Klaagliederen is een berouwvolle rouwklacht van het volk Israël over de toorn van God over hun zonden in de Koningentijd. De beschrijvingen van een intense tragedie voor een heel volk eeuwen geleden kunnen wij niet zo maar 1 op 1 toepassen onze eigen persoonlijke situatie in deze tijd. Desalniettemin mogen wij wel: o Inzicht krijgen in de historie en het enorme leed van Gods volk Israël; o Op bepaalde gebieden herkenning vinden in het leed dat hen trof, zowel voor wat betreft groepen vervolgde gelovigen als individueel leed; o Lering trekken uit de wijze hoe gelovige Israëlieten met lijden omgingen. o Ons zelf afvragen in hoeverre rouw(verwerking) een plek in ons (geloofs)leven en onze samenkomsten heeft. Tenslotte is het toch zo dat het verleden lessen leert m.b.t. het heden. Niet voor niets worden de verwoesting van de tempel en ook andere tragedies nog steeds ieder jaar herdacht door de Joden: o 3 sabbatten voorafgaand aan 9e Ab > Gedeelten die scherpe waarschuwingen en veroordelingen bevatten > Jer. 1:1-2:3, 2:4-28. Jes. 1:1-27. Messiaanse Joden lezen hierbij ook gedeelten over het lijden van de Here Jezus. o 9e Ab (Tisha b'Av) > Klaagliederen. o 7 sabbatten na 9e Ab > Vertroosting vanuit Jes. 40-63. Messiaanse Joden lezen zeven gedeelten over de opstanding van de Here Jezus. Daarna nieuwjaar (volgens Misjna).
Afsluiten met Jes. 60:15-22 (Lezen).
5
