BiG Bang heeft concurrentie

Neurowetenschap over liefde

Roepende KoFFer

Pas op, zuivel!

APRIL 2010 nummer 2

Brengt je bij kennis

Sterft de Paling uit?

Barry Setterfield bedacht alternatief

Neerlands trots MAAKT EEN doorSTART

BiG Bang heeft concurrentie

Maakte een ijstijd korte metten met de mammoet?

DE OERKNALTHEORIE WAS AL NIET ONBESPROKEN. NU ZET SETTERFIELD ER EEN WEL HEEL WAARDIGE, ANDERE THEORIE TEGENOVER...

BLOND

HAAR BLAUWE OGEN Hitlers rassenideaal leidde tot Lebensborn Programm

HET PARADIJS

Ze praten er nóg over

Sneeuwvlokje had Melaninegebrek gelukkig word jij in de zomer wél bruin

VoorBeeld beeld foto Richard Ringer otte Rodvold

2

april 2010

Lucht acrobaat De snelste drummer ter wereld, Mike Mangini, die met zo’n 20 slagen per seconde op zijn instrument weet te roffelen, moet het afleggen tegenover deze rosse kolibrie (Selasphorus rufus). Dit kleine vogeltje slaat met zijn vleugels maar liefst vier keer sneller. Deze 80 slagen per seconde zet hij neer om in de lucht te kunnen ‘hangen’, loodrecht omhoog, naar beneden of zelfs achteruit te vliegen. Net een helikopter, zoals hij voor deze paradijsvogelbloem hangt!

ongelooflijk Zijn vliegkunst vergt wel veel energie. Hart en longen zijn dan ook (naar verhouding) groot gebouwd. Het hartje

‘rikketikt’ met een ongelooflijke snelheid van maar liefst duizend keer per minuut. En dan is de kolibrie nog wel in rust.

winterslaap Om die enorme snelheid te kunnen opbrengen, moet het vogeltje de hele dag eten. De energie moet immers ergens vandaan komen. Zelfs als het regent blijft hij daarom doorvliegen, op zoek naar voedsel. Hoewel hij dan minder vindt (bloemen sluiten zich bij regen), gaat hij toch door. Hij heeft gewoon dringend energie nodig. Een deel van zijn energie bespaart hij ’s nachts: dan vervalt hij in een soort winterslaap, zoals beren doen, en daalt zijn lichaams-

temperatuur enkele graden. Problemen krijgt de kolibrie als het langer dan een week aanhoudend regent: veel vogeltjes doet dat de das om. Ze sterven dan door een gebrek aan voedsel.

straaljager Amerikaanse onderzoekers aan de universiteit van Berkeley hebben berekend dat de mannetjeskolibrie tijdens zijn duikvluchten een relatief hogere snelheid bereikt dan een straaljager. Met behulp van supersnelle camera’s konden ze vastleggen dat de kolibrie elke seconde een afstand aflegde van 385 keer zijn eigen lichaamslengte! Daarmee is dit vuistgrote vogeltje relatief(!) het snelste gewervelde dier op aarde.

3

Inhoud

on topic

PARADIJS OP AARDE

14

Er zijn buiten-Bijbelse bronnen die aannemelijk maken dat de Hof van Eden écht heeft bestaan.

Paradijs De geschiedenis laat zien dat de Hof van Eden geen sprookje is IJSTIJD Zijn ijstijden Bijbels? Zomerkriebels Melanine, het zonnescherm in je vel Buiten bijbels belicht De gouverneur van Syrië Liefde Wat de neurowetenschap je kan leren over de liefde Bedreigd Het mysterie van de verdwenen paling Lebensborn Productie van de Übermensch Holocaust Teveel ellende voor één mensenleven on Topic

HOLocaust

37

Mevrouw Boeken over Auschwitz en Kratzau „Ik heb de kampen overleefd, anderen niet. dat zet je aan het denken...”

4

Heelal Barry Setterfield bedacht een alternatief voor de oerknal ON TOpic ogenblik Zout bijt schoon

ijstijd

18

ZIJN IJSTIJDEN BIJBELS?

6 14

18 21

25 26

28

34 37 43 44 49 51

april 2010

tekst

Jan rein de wit azn. Hoofdredacteur

Weet je… bedreigd

zelfde structuren als in de hele ijskap, in 50 jaar tijd, doen je kritisch naar het ijs op Groenland kijken. Het klimaat kon wel eens veel grilliger zijn dan wij van achter onze kachel denken.

28

Is de paling aan het uitsterven?

Heelal

44

ALTERNATIEF VOOR DE OERKNAL Big Bang heeft concurrentie van een andere theorie

zomerkriebels

21

De parasol in je lichaam Complexe processen beschermen je tegen UV-straling

...hoe het voelt om thuis te komen na een wandeling door de storm? Inspannend, maar toch verfrissend. Zo voelt het ook als Weet Magazine weer naar de drukker kan. Er brak ook een storm van reacties los op het eerste nummer. We zijn gesterkt door de bemoedigende respons. Dat voelt als een sterke wind in de rug. Dank jullie wel allemaal! Het doet ons echt goed, want tegenwind was er natuurlijk ook. Iemand dook op het artikel over vliegtuigen in het Groenlandse ijs. Daarin was te lezen dat in slechts 50 jaar maar liefst 78 meter ijs bovenop de vliegtuigen was afgezet! Wie zegt dan dat daar miljoenen jaren voor nodig zijn? Maar nu werd ons scherp te kennen gegeven dat de vliegtuigen op een bijzondere plek liggen, waardoor onze vergelijking met het totale ijspakket op Groenland niet eerlijk is. Kijk, dat is nu wat Weet een hoopvolle reactie vindt. Het bijzondere van snelle ijslaagvorming valt op! Dus toch een ijskap van miljoenen jaren? Nou nee. Bekijk het van de andere kant. De verschillende omstandigheden maken niet de hele ijskap plots erg oud, maar duiden erop dat ten tijde van de ijskapvorming er heel andere omstandigheden konden heersen dan nu. En dat is in het verre verleden zeker het geval geweest. 78 meter ijs, met de-

Gelukkig loopt nu de temperatuur langzaam op. Lente! De natuur ontwaakt. We laten in dit nummer een foto zien van een kolibrie. Wat een prestatie levert dit vogeltje! Ook duiken we in een nog kleinere wereld: het afweermechanisme van uw huid tegen de zon. En we verbazen ons over de onvoorstelbaar grote kosmos boven ons hoofd. Er zijn veel theorieën over de werking ervan. Een populaire, de Big Bang-theorie, kraakt in zijn voegen. Er is volop

We zijn gesterkt door de bemoedigende respons discussie over. Weet Magazine maakt u daar deelgenoot van. De herinnering van oude volkeren aan het Paradijs en de Boom des Levens halen we voor u boven water. Het Paradijs staat in schril contrast met de verschrikkingen van het nazisme, waar we ook de aandacht op vestigen. Zo vlak voor Bevrijdingsdag maakt het getuigenis van ‘tante Leny’ ons stil. Weet Magazine wil niet dat we dit vergeten. Iedereen weet waarom. Het doet mij mijn Bijbel pakken en beseffen hoe waardevol het is om gouden leefregels te hebben. Bovenal doet het me opzien naar God... [email protected]

5

On Topic REDACTIE ESTHER VERHOEVEN

Comfortabel vliegen Voor rijke mensen die de overvolle vliegtuigen zat zijn en helemaal zijn uitgekeken op cruiseschepen, is er de Aircruise. Per luxe luchtschip verplaats je je door het luchtruim. Voor de snelheid hoef je het niet te doen: een vlucht van Londen naar New York duurt ongeveer 37 uur. Maar spectaculair is het natuurlijk wel! De Aircruise is een stil en milieuvriendelijk voertuig. Het is 265 meter hoog en biedt plaats aan 120 gasten, inclusief bemanning. Met een snelheid van ongeveer 145 kilometer per uur vliegt het over de aardbol. Als je boven een mooi gebied vliegt, kan het luchtschip heel laag vliegen en hoogvliegers hebben de mogelijkheid om de wereld vanaf drieënhalve kilometer te bekijken. Is de reiziger moe geworden van al die vergezichten, dan kan hij zich terugtrekken in een van de 10 luxe appartementen. Met zijn 330.000 kubieke meter waterstofgas is de Aircruise namelijk in staat om maar liefst 396 ton op te tillen. Ontwerper Nick Talbot van Seymourpowell zegt dat de Aircruise een mix is van een cruiseschip en een zwevend hotel. „In deze wereld is snelheid een obsessie. Het idee van een luxe, langzame reis is een aangenaam contrast.” Luchtschepen waren in het begin van de vorige eeuw in opkomst. Op een gegeven moment werden ze echter verdreven door de veel snellere vliegtuigen, evenals door grote ongelukken met luchtschepen (de Hindenburg bijvoorbeeld). Talbot mag van Samsung een computeranimatie maken van de Aircruise. Daarna beslist de Japanse fabrikant pas of hij de Aircruise wil produceren. Een reisje boeken zit er voorlopig dus nog niet in...

6

Sabotage op afstand Een ex-medewerker van Texas Car Center wordt ervan verdacht dat hij honderden auto’s heeft ‘gehackt’ waardoor ze niet meer wilden starten of opeens begonnen te toeteren. De man gebruikte hiervoor een systeem waarmee autobezitters worden gewezen op het afbetalen van hun nog openstaande lening. Stiekem logde hij in op de website van Webtech Plus. Sommige Amerikaanse autobedrijven maken van dit systeem gebruik omdat daarmee hetzelfde effect kan worden bereikt als het fysiek in beslag nemen van auto’s die door klanten op afbetaling zijn gekocht. In de auto wordt dan van tevoren

een zwarte doos geplaatst waarmee het starten van de auto op afstand kan worden geblokkeerd. Ook kan de claxon worden bediend, zodat de klant het zich wel móét herinneren dat er nog niet is betaald. De politie heeft inmiddels een 20-jarige man aangehouden, die kort daarvoor was ontslagen bij Texas Auto Center. Naar men zegt was wraak het motief om de auto’s van klanten van zijn voormalige werkgever te hacken. De autodealer werd vijf dagen lang bestookt met telefoontjes van boze klanten.

Computer bedienen met armgebaren Je computer bedienen zonder hem aan te raken. Het klinkt futuristisch, maar het is al mogelijk. Onderzoeker Wim Fikkert van de Universiteit Twente onderzocht met welke gebaren mensen zo’n computer van nature zouden bedienen. Je bent gewend om je computer met een toetsenbord en een muis te bedienen. Sinds enkele jaren zijn daar de touchscreens bij gekomen. De volgende stap is dat je je computer kunt bedienen zonder iets aan te raken. Een beetje zoals de Nintendo Wii dus. Wim Fikkert van de Universiteit Twente onderzocht hoe mensen met enkel hand- en armgebaren computers kunnen bedienen. Opvallend was dat de meeste proefpersonen automatisch voor dezelfde gebaren kozen. De gebruikers bleken voor elk commando een apart gebaar te kiezen en hielden ook aan deze keuze vast. Verder viel op dat de gebruikers expliciet

hun handvorm veranderden bij het begin van een gebaar en ontspanden aan het eind van een gebaar. Fikkert gebruikte verschillende proefopstellingen voor zijn experimenten. In de meest eenvoudige opstelling verkeerden de proefpersonen in de veronderstelling dat ze zelf met hun gebaren een computer bedienden, terwijl iemand anders dit feitelijk deed. De proefpersonen bedienden het systeem met behulp van draadloze lasers op de bovenkant van de hand (waarmee ze konden wijzen) en kleine knopjes op de vingers (waarmee ze commando’s konden geven).

april 2010

RECENSIE Is Genesis geschiedenis? tekst ds. w. pieters

Gevolgen voor de moraal Wil je in kort bestek weten wat je aan moet met al die verwarrende meningen over de schepping die afwijken van de Schrift? Lees dan deze brochure. Je vindt eenvoudige, maar wel Bijbels/ theologisch en filosofisch verantwoorde argumenten voor een Bijbelse mening over de schepping, waarbij Genesis 1 letterlijk wordt genomen.

Wat komt er aan de orde? Dat Jezus zó over Genesis sprak, dat duidelijk blijkt dat Hij de beschrijving van Genesis 1 tot en met 3 letterlijk nam. Dat andere Bijbelschrijvers ook zo over schepping en zondeval en zondvloed hebben gedacht. Dat het loslaten van een letterlijke opvatting van de eerste drie hoofdstukken van de Bijbel zeer ernstige gevolgen heeft voor de verkondiging van en het geloof in het evangelie van Jezus Christus. Verder wordt duidelijk gemaakt dat het aanhangen van de evolutieleer na kortere of langere tijd moet leiden tot een Hitler-moraal. U weet immers

wat een geliefkoosde term uit het nazisme was: ‘der Übermensch’. Dit ene woord is genoeg om te beseffen waar uiteindelijk de evolutietheorie toe leidt, die immers zegt: dát ras of díe soort overleeft (en verdient het ook te overleven) die het best geschikt is (survival of the fittest = overleving van de geschiktste). Dat niet iedere evolutionist consequent is, is Gods goedheid, maar logisch moet de evolutietheorie leiden tot het afmaken van kinderen met het syndroom van Down et cetera, zoals de Joden door het Nationaal-socialisme werden uitgeroeid omdat zij een inferieur ras zouden zijn…   Kortom, een boekje dat voor ouderen en vooral jongeren erg lezenswaardig is; niet het minst om de vele verwijzingen naar websites met uitgebreide informatie.

VERKRIJGBAAR Is Genesis Geschiedenis? 15 argumenten, Don Batten en Jonathan Sarfati, Uitgeverij Mediagroep in Genesis, paperback, 48 blz., prijs € 3,95; ISBN 978 90 579 8294 1

Nieuwe Fokker in de maak Het lijkt erop dat vliegtuigfabrikant Fokker een doorstart gaat maken. Het bedrijf NG Aircraft wil de Fokker 100 nieuw leven inblazen met de Fokker 100 NG (Next Generation). De Nederlandse regering wil een krediet verstrekken van 20 miljoen euro. De Europese Unie moet dat nog wel goedkeuren. Vliegtuigfabrikant Fokker ging in 1996 failliet. De Fokker 100 NG is gebaseerd op de structuur van de Fokker 100, maar dan uitgerust met onder andere de nieuwste motoren en elektronica, grotere brandstofinhoud en winglets (opstaande verlengingen van een vliegtuigvleugel). Dat alles voor een groter vliegbereik en een groener en stiller vliegtuig. Ook krijgt het

vliegtuig een nieuw en modern interieur. Het prototype van de 100 NG staat al op vliegveld Woensdrecht. Op het moment zijn 35 ingenieurs van vijf verschillende ingenieurskantoren en het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlabora torium bezig met voorbereidingen. Zodra ‘Brussel’ het groene licht geeft, wordt het project echt gestart. Als alles volgens plan verloopt, komt de eerste Fokker 100 NG in 2015 op de markt.

Weet meer: www.rekkof.nl

Bloed, zweet en tranen Het is nog niet zo lang geleden dat het Pasen was. Misschien dat je toen in je Bijbel gelezen hebt dat de Heere Jezus in de Hof van Gethsémané zo angstig was dat Hij bloed zweette (Lukas 22: 44). Maar wat gebeurde er toen precies? De medische term voor het zweten van bloed is: haemathydrosis. Het is een zeldzaam voorkomend verschijnsel dat optreedt bij extreme emoties. Het kan voorkomen wanneer mensen onder zeer grote psychische spanning staan, bijvoorbeeld als ze de dood in de ogen kijken. Rond de zweetklieren zitten bloedvaten. Onder grote psychische druk kunnen die vaten gaan samentrekken, verwijden en uiteindelijk zelfs scheuren. Het bloed loopt dan de zweetklieren in, met als gevolg dat hier met bloed gemengd zweet uitkomt. Eén van de effecten van haemathydrosis is dat het de huid heel teer en gevoelig maakt, zodat beschadiging van de huid meer dan gewoonlijk pijn doet. De geseling van Jezus door de Romeinse soldaten was daarom dus extra pijnlijk! De Nederlandse scheepsarts D.H. Gallandat beschreef eind 18e eeuw een geval van haemathydrosis. Tijdens een hevige storm, waarbij het schip dreigde te vergaan, werd een 30-jarige Deense matroos zo door paniek bevangen dat het angstzweet van zijn gezicht droop. Dit zweet was rood gekleurd door bloed. Bij nauwkeurige inspectie door de scheepsarts bleek uit de poriën bloedig zweet te komen. De matroos had daarbij tijdelijk het bewustzijn verloren.

Weet meer: Prof. dr. Bob Smalhout, Bijbelse tijdgenoten, Het Spectrum 1997, p. 153.

7

On Topic

Betalen met cacao Over de hele wereld is chocolade een geliefde lekkernij. Zeker in Europa weten we wel raad met dit cacaoproduct. In Nederland eten we gemiddeld zo’n vijf kilo per persoon! Moet je eens opletten hoe mensen het in hun mond doen: alsof het een kostbaar product is… en in feite is dat het ook!

Bitterwater? De afkomst van de woorden ‘chocolade’ en ‘cacao’ is niet geheel duidelijk. Mogelijk zijn beide afgeleid van de taal der Azteken waarbij cacao de specifieke boom aanduidt en chocolade de drank ‘cacaowater’ of ‘bitterwater’. Maar er zijn ook andere theorieën

den en water een drank die geschonken werd aan het hof van de keizer. Suiker Chocolade komt oorspronkelijk uit het noor- voegden ze er niet aan toe. Deze drank den van Zuid-Amerika. Van daaruit vond stond bekend onder de naam Xocoatl. verspreiding in verschillende richtingen Cacaobonen waren erg kostbaar bij de plaats, onder andere naar Midden-Amerika. Azteken. Ze werden behalve als genotDe Maya’s en de Azteken kenden choco- middel ook gebruikt als betaalmiddel! lade als drank. Ze bereidden van cacaoza- Pas in het begin van de zestiende eeuw leerde Europa de cacao kennen. De Spaanse ontdekkingsreizigers die terugkeerden uit Midden-Amerika, namen de drank over. Zij voegden er suiker aan toe. Deze chocolade werd aan het Spaanse De romige chocoladerepen die bij ons in de hof gedronken. De drank versupermarkt liggen, werden pas mogelijk door de spreidde zich over Europa en uitvinding van Casparus van Houten in 1828. Hij in 1615 werd de cacaodrank was op zoek naar een manier om chocolade minder geïntroduceerd bij officiële vet te maken (de cacaoboon bestaat naar gewicht audiënties aan het Franse hof. voor ruim de helft uit cacaoboter!), zodat de drank In het midden van de zeventienminder zwaar op de maag zou liggen. Van Houten de eeuw kwamen in Nederland ontwikkelde een goedkope manier om het vet speciale koffie- en chocolade(cacaoboter) uit geroosterde cacaobonen te persen. huizen. Cacaobonen waren nog Van Houtens machine verminderde het cacaobotersteeds erg kostbaar. gehalte in de ruwe cacaobrokken met ongeveer Pas rond 1900 was de helft. Die brokken konden eenvoudig de prijs van cacao worden verpulverd tot cacaopoezover gedaald dat der, de basis voor alle chocolade een chocoladeproducten. v o l ks dra n k De eerste chocoladereep werd.

Met een digitale camera, een GPS-systeem, wat tape en een heliumballon maakte Robert Harrison schitterende opnames van de aarde op 35 kilometer hoogte. Ze waren zelfs zo mooi dat Nasa hem belde om te vragen hoe hij dat had gedaan.

’s Werelds eerste reep

werd in 1847 op de markt gebracht door de Engelse firma Fry and sons.

8

Stolp hou Spaanse chirurgen hebben voor het eerst een longtransplantatie uitgevoerd, waarbij het orgaan afkomstig was van een donor die buiten het ziekenhuis was overleden. Voor deze wereldprimeur gebruikten de medici van het ziekenhuis Puerta de Hierro een speciale installatie, die de condities in het menselijk lichaam simuleert, het orgaan test en gezond houdt. Er is een groot tekort aan donoror-

april 2010

Met een ballon de ruimte in

Harrisons proefballon fotografeerde op 35 kilometer hoogte.

Het opmerkelijke van Harrisons experiment is dat hij gebruikmaakte van goedkope onderdelen die hem tezamen slechts 500 pond kostten. Harrison monteerde een gewone Canon-camera aan een weerballon. Met behulp van software die hij gratis downloadde, stelde hij de camera opnieuw in zodat deze elke vijf minuten aanging, acht foto’s en een stukje film maakte en zichzelf daarna weer uitzette. Een GPS-systeem stelde Harrison in staat om de voortgang van de ballon tot op tien meter nauwkeurig te bepalen en om de camera bij terugkomst op aarde weer terug te kunnen vinden. Zowel camera als GPS waren in isolatiemateria al gewikkeld, wa ardo or de warmte van de app a rat u u r kon worden vastgehouden. Daar-

door bleven camera en GPSsysteem functioneren bij een temperatuur van 60 graden onder nul (want zo koud is het op 35 kilometer hoogte). Toen de heliumballon nog op

„Het zou nasa miljoenen kosten” de grond was, had hij een doorsnede van één meter. Maar toen de ballon steeg, zakte de luchtdruk en werd hij alsmaar groter, tot een diameter van 20 meter! Uiteindelijk klapte de ballon. Aan de camera had Harrison een kleine parachute verbonden, zodat hij het apparaat weer ongeschonden in handen kreeg. „Een man die voor Nasa werkte, belde me op en zei dat hij geïnteresseerd was in hoe we de foto’s hadden genomen”, zegt Harrison tegen de Britse krant The Times. „Hij dacht dat we een raket hadden gebruikt en vertelde dat het Nasa miljoenen dollars zou kosten om zulke foto’s te maken…”

Weet meer: www.robertharrison.org

dt donorlong langer goed ganen. Zelfs als iemand heeft aangegeven donor te willen zijn, is het nog maar de vraag of zijn organen na zijn dood gebruikt kunnen worden. Organen kunnen namelijk maar heel kort buiten het lichaam goed worden gehouden. Daarom kunnen alleen organen worden gebruikt van patiënten die in het ziekenhuis overlijden of van hersendoden die kunstmatig in leven worden gehouden. Door de donor en ontvanger nagenoeg gelijktijdig te opereren is de verblijftijd van

het kwetsbare orgaan buiten het lichaam minimaal. Onlangs pleitten twee onderzoekers er zelfs voor om een nier al uit een donorgeregistreerde patiënt te verwijderen zodra besloten is de behandeling van de patiënt stop te zetten. De patiënt leeft dan nog, maar overlijdt doorgaans binnen enkele uren. Met het systeem dat de Spaanse chirurgen gebruikten, waarvan melding gemaakt wordt in De Technologiekrant, hoeft een patiënt niet langer in het zieken-

huis te overlijden. Wel is het zaak de donorlong snel in het apparaat, dat enigszins lijkt op een grote kaasstolp, te plaatsen. Via een set slangen voorziet het apparaat het weefsel van voedingsstoffen en lucht. Het systeem levert naast tijdswinst

de mogelijkheid om het orgaan te testen, voordat het wordt geplaatst. Dit laatste is bij een longtransplantatie van groot belang, omdat het orgaan erg kwetsbaar is.

9

On Topic

Een roepende koffer Je zult het wel herkennen: ongeduldig loop je op het vliegveld heen en weer, zoekend en wachtend op het moment dat jouw koffer op de band verschijnt. Zou het niet prachtig zijn als je rustig op een stoel kon zitten totdat jouw bagage je zelf een seintje

Grootste zonneboot ter wereld Volgend jaar moet hij een reis rond de wereld gaan maken: de PlanetSolar, die onlangs in Duitsland is onthuld. Dit grootste door zonne-energie aangedreven vaartuig ter wereld heeft meer dan vijfhonderd vierkante meter aan zonnecellen aan boord.

De PlanetSolar is op 25 februari getoond op een scheepswerf in het Duitse Kiel, meldt Cnet. Al volgend jaar zou de reis kunnen worden uitgevoerd, waarbij een gemiddelde snelheid van 15 kilometer per uur moet worden gehaald. Het futuristisch uit-

geeft? Dat is de gedachte achter een simpel apparaat dat ontwikkeld werd door een klein Israëlisch bedrijf. De Easy-2-Pick bestaat uit twee delen: het ene deel bevestig je aan je koffer, het andere houd je in je zak. Zodra de afstand tussen beide delen minder is dan vijftien meter gaat het onderdeel in je zak piepen, oplichten of trillen. En dan is het dus tijd om de bagageband in de gaten te houden. Scheelt een hoop frustratie!

Weet meer: www.naftaliinc.com/easy2pick.php

„De man die zijn eigen leven en dat van zijn medeschepselen als zinloos beschouwt, is niet slechts betreurenswaardig, maar bijna gediskwalificeerd om te leven.” Albert Einstein in Mein Weltbild (1939)

10

ziende schip zou in theorie ruimte bieden aan tweehonderd passagiers en een topsnelheid van 25 kilometer per uur kunnen halen. De PlanetSolar kan door twee man worden bestuurd en is 35 meter lang, 23 meter breed en 6 meter hoog. Het schip is bedekt met ongeveer 38.000 zonnecellen, die met een rendement van 22 procent ongeveer 103.000 Watt aan zonne-energie produceren. Het schip is niet alleen de grootste zonneboot, maar met een topsnelheid van 25 kilometer per uur ook de snelste die een oceaan kan oversteken. Tijdens de reis zal het schip steden als Parijs, Londen en New York aandoen. Het vaartuig moet daar reclame voor duurzame energie maken. PlanetSolaroprichter Raphael Domjan werkt al sinds 1980 aan de wereldreis. „Het is een uniek gevoel om eindelijk de boot te zien waar ik zo vaak over heb gedroomd, aldus Domjan. Het project heeft tot dusver ongeveer 24 miljoen dollar gekost.

Copyright Planetsolar.org

Maak van je fiets een e-bike Onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology hebben een systeem ontwikkeld waarmee elke fiets in een handomdraai in een elektrische fiets verandert. En dat door slechts één wiel te verwisselen: de GreenWheel! Met dit fietswiel, waar een elektromotor in zit, kan een snelheid van bijna 50 kilometer per uur worden bereikt. Het systeem maakt gebruik van een draadloze Bluetooth-connectie waarmee ver-

binding wordt gelegd met de handvatten van de fiets; dat scheelt een hoop bekabeling. Via de handvatten kan de GreenWheel dan tijdens het fietsen worden ingesteld naar wens. De accu’s in de GreenWheel zijn van A123 Systems. Een groot voordeel van de GreenWheel is dat de motor weinig onderhoud vergt. Berekend is dat hij ongeveer 64.000 kilometer meegaat. Dat is zo’n acht jaar bij gemiddeld gebruik. Over een jaar moet de GreenWheel in de Amerikaanse schappen liggen. De prijs zal dan –omgerekend– 750 euro per stuk bedragen.

april 2010

De Bijbel is zijn tijd ver vooruit Joodse jongetjes worden altijd op de achtste dag besneden. Zelfs als de achtste dag op een sabbat, op een heilige feestdag of op de Grote Verzoendag viel, dan nog moest een jongetje worden besneden. Dat staat zo in de Torah, die Mozes duizenden jaren geleden schreef. Wetenschappelijk onderzoek in de twintigste eeuw toont aan dat de achtste dag inderdaad de perfecte dag is. In zijn boek Moderne wetenschap in de Bijbel onderbouwt bioloog Ben Hobrink de stelling dat de Bijbel zijn tijd ver vooruit was. Eén van de dingen die aan de orde komt, is de achtste dag van de besnijdenis.

Minste gevaar De eerste vier levensdagen zijn baby’s bijzonder vatbaar voor bloedingen. Bloedingen in die tijd kunnen heel hevig zijn en ernstige schade toebrengen aan onder meer de hersenen. Dat God de Israëlieten opdroeg hun zoons op de achtste dag te besnijden,

is perfect gekozen. Op deze dag liep de baby het minste gevaar. Hobrink legt uit: ‘In de eerste dagen na de geboorte zijn belangrijke bloedstollingselementen pro-trombine en vitamine K niet voldoende aanwezig in het bloed van de baby. De eerste dagen heeft een baby nog een van de moeder overgebleven hoeveelheid pro-trombine in zijn lichaam, maar die is op de derde dag nog slechts 30 procent van normaal. En vitamine K is bijna helemaal afwezig. Dat komt omdat het lichaam van de baby geen vitamine K van de moeder heeft gekregen en het ook nog niet zelf heeft kunnen aanmaken. Vitamine K wordt namelijk door bacte-

riën in onze darmen aangemaakt, maar omdat een baby steriel wordt geboren, duurt het enkele dagen voordat de bacteriewerking goed op gang komt en voldoende vitamine K wordt aangemaakt. Door de afwezigheid van vitamine K kan de aanwezige pro-trombine niet goed werken. Een operatie of verwonding van de baby tussen de tweede en de vijfde dag is daarom heel gevaarlijk. Om die reden krijgen moeders in veel ziekenhuizen vlak voor de geboorte een extra hoeveelheid vitamine K of worden baby’s direct na de geboorte ingespoten met één milligram vitamine K. Na enkele dagen komt de bacteriewerking goed op gang en wordt er voldoende vitamine K aangemaakt. Bovendien begint

de lever dan met de aanmaak van nieuwe pro-trombine.’

ideale dag Volgens Hobrink vliegt vanaf de derde dag de hoeveelheid bruikbare pro-trombine omhoog. ‘Op de achtste dag bereikt deze een bovennormaal niveau van 110 procent. Daarna daalt de hoeveelheid tot normaal en blijft gedurende het hele leven op de standaardwaarde van 100 procent. Op de achtste dag heeft een baby dus meer bruikbare pro-trombine in zijn lichaam dan in de rest van zijn leven! Dat wil zeggen dat op de achtste dag een bloeding sneller stopt dan op enig ander moment in zijn bestaan. De achtste dag is dus de ideale dag voor een besnijdenis.’

Alternatief voor de PET-fles Dolphin, een Nederlandse fabrikant van mineraalhoudend water, brengt sinds kort water op de markt in een nieuwe verpakking: de SmartPack. Handiger in gebruik en veel minder belastend voor het milieu dan de doorsnee PET-fles. De SmartPack heeft een inhoud van 250 ml en bestaat slechts uit een dun, speciaal

voor drinkwater ontwikkelde folie, zónder dopjes, etiketten en andere verpakkingsmaterialen. Door de vacuüm no-drip sluiting lekt de verpakking niet, ook al is hij geopend. Als je het zou willen, zou je

er zelfs liggend of ondersteboven uit kunnen drinken. De SmartPack is recyclebaar en levert in vergelijking met een doorsnee PET-fles tot 89% minder afval op. Nog niet alle supermarkten verkopen de SmartPack, maar hij zal in toenemende mate in de schappen verschijnen.

11

On Topic

Golfstroom tegen de stroom in De theorie luidt dat broeikasgassen ervoor zorgen dat de Warme Golfstroom in sterkte zal afnemen. Als de aarde opwarmt, smelt er ijs en dat verse water moet de Warme Golfstroom in kracht afzwakken, waardoor het alsmaar kouder wordt op aarde. Recente NASA-metingen wijzen echter uit dat de praktijk weerbarstiger is dan de theorie: de Warme Golfstroom is de laatste 15 jaar niet zwakker geworden, zelfs sterker!

De Warme Golfstroom is één van de oceaanstromingen die werken als een soort ‘lopende band’, aangedreven door de omwenteling van de aarde en grote globale luchtstromingen: warm water uit de tropen wordt aan de oppervlakte naar de poolgebieden gestuwd, koelt daar af en zakt naar grote diepte, vanwaar het wordt terug getransporteerd naar tropische gebieden enzovoorts.

Tegen de stroom in De afgelopen 15 jaar is er veel systematisch onderzoek gedaan naar de Warme Golfstroom. Hiervoor is gebruikgemaakt van satellieten en meer dan drieduizend drijvende ARGO-boeien, die de oceaantemperatuur meten en in redelijk grote dichtheid alle oceanen afdekken. De

De Noorse kust is dankzij de Warme Golfstroom altijd ijsvrij.

12

uitkomst daarvan is dat in die periode de sterkte van de Warme Golfstroom enigszins is toegenomen in plaats van zwakker. Deze resultaten zijn op 25 maart 2010 gepubliceerd in het blad Geophysical Research Letters.

Alarmerende berichten In de afgelopen jaren zijn er van tijd tot tijd alarmerende berichten in de pers verschenen dat de Warme Golfstroom, die het klimaat in West-Europa zo aangenaam beïnvloedt, er binnen afzienbare tijd wel eens mee zou kunnen ophouden. De hoofdschuldige voor dit drama zou de grote hoeveelheid zoet smeltwater zijn, dat wordt geproduceerd door de Groenlandse ijskap, die ‘zoals iedereen weet’ door het opwarmende klimaat steeds sneller zal gaan smelten. Nu is het zo dat de ijskap zeker smelt. Maar de jaarlijkse toename is de laatste tientallen jaren enkele centimeters per jaar méér dan de afsmelt, zodat het ijs daar netto toeneemt. Dit proces van onderaan afsmelten en bovenaan aangroeien is permanent. En toch blijft die Warme Golfstroom gewoon doorgaan. Vanwaar dan de angst? Veel van de berichtgeving over de Warme Golfstroom uit het verleden berust op incidentele metingen her en der, waaruit verstrekkende conclusies zijn getrokken. De metingen die NASA nu bekendmaakt, zijn wat dat betreft veel evenwichtiger en betrouwbaarder.

Lezers schrijven Een goede eigenschap van de wetenschap is dat zij zichzelf corrigeert. Het bestaat immers bij het voortschrijdend inzicht. Daarom vraagt Weet Magazine aan de lezer om te reageren op de gepubliceerde artikelen als hij meer weet. Inzendingen kunnen worden verstuurd naar: [email protected] De redactie behoudt zich het recht reacties zonder overleg te redigeren of niet te plaatsen.

Geen zoogdier We staan volledig achter de doelstelling, maar helaas hebben we moeten constateren dat de overname uit andere bronnen vanaf het allereerste begin wat mank gaat. Op bladzijde 35 van het eerste nummer lees ik in het artikel ‘Molrat geeft kanker geen kans’ in het eerste kopje: ’De meeste zoogdieren, waaronder mensen, hebben maar één gen, p27, dat hen tegen kanker beschermt.’ Duidelijk is hier dat de mens valt onder de zoogdieren. Jammer! M. van Doeland, Nijkerk

Dat is helemaal juist. De mens is meer dan een zoogdier en had daar niet toe gerekend mogen worden. Aanvullend bij dit artikel: p16 en p27 zijn beide ‘tumor suppressor’genen, die betrokken zijn bij de celgroei en de bescherming daarvan. De genen sturen de cellen aan waaruit het weefsel of orgaan bestaat, en signaleren als deze moet stoppen met groeien. Zo voorkomen zij dus ongecontroleerde celgroei, wat kanker is. De molrat blijkt een unieke combinatie te hebben van deze twee genen wat ertoe leidt dat de celgroei zeer goed wordt bewaakt. Het is overigens ook bekend dat mutaties in deze p16- en p27-genen kunnen leiden tot het ontstaan van kanker. Een mutatie van gen p16

april 2010

kan bijvoorbeeld leiden tot een melanoom, een vorm van huidkanker (zie pagina 21).

Hoe werkt de blusgranaat? Het artikel over de blusgranaat in het eerste nummer geeft terecht aan dat het hier om een effectief blusmiddel gaat. Maar is het u bekend hoe de blusgranaat werkt en waarom het vuur zo snel dooft na het vrijkomen van de blusvloeistof? Wanneer u water in een vuur spuit, zult u zien dat het water al sissend verdampt. Het water absorbeert de hitte van de vlammen, waarbij het water verandert in stoom. In grote hoeveelheden kan stoom een brand verstikken. In een brandende ruimte zullen ook de brandgassen bovenin de ruimte effectief gekoeld moeten worden. In die situatie is veel stoomvorming niet handig, omdat deze stoom voor een ongewenste verplaatsing van de brandgassen kan zorgen. Bovendien is hete stoom gevaarlijk voor mensen die zich in de ruimte bevinden, zoals

brandweerlieden. Het is de kunst om met zo weinig mogelijk blusmiddel en stoom een maximaal koelend effect te bereiken. En dat is nu precies wat de blusgranaat doet. De vloeistof in de flacon heeft een lage oppervlaktespanning, waardoor deze direct na het vrijkomen uit de flacon als een

fijne nevel in de ruimte wordt verdeeld. De kleine druppels in deze nevel absorberen de hitte van de brandgassen optimaal, zonder dat er veel stoom ontstaat. De hitte wordt als het ware direct uit de brand getrokken, met als gevolg een flinke temperatuurverlaging. Hierdoor stopt het verbrandingsproces. Nog een kleine correctie op het verder uitstekende artikel over de blusgranaat, in het vorige Weet Magazine: de vloeistof zit niet in een kunststof flacon, maar in een glazen buis. R. Hofman, projectleider Brandweeracademie, Rijssen

Slecht geïnformeerd Wetenschap is het testen van een hypothese en, als deze juist is, het bevestigen hiervan. Een wetenschapper hoeft geen rekening met de Bijbel te houden, omdat de zwaartekracht getest en bewezen is en ook niet in de Bijbel staat. Evolutie is wetenschappelijk bewezen en staat ook niet in de Bijbel. Het selecteren van wetenschappelijke artikelen op hun christelijke inhoud en/of vormgeving is dan ook geen wetenschap bedrijven, maar onjuist en willekeurig informeren. Als een experiment uitwijst dat iets zo is, hoe is dat dan in strijd met de Bijbel? Kan (als Hij bestaat) God het niet zo bedoeld hebben? Wat zijn dan de criteria van de wetenschap die jullie handhaven? Jim Walda, Ridderkerk

Wat zijn de criteria van de wetenschap die jullie handhaven?

Wetenschappers werken altijd vanuit een raamwerk van aannames, ook wel een paradigma genoemd. Binnen

Mooi blad met een boodschap Weet Magazine is een mooi blad met een boodschap. Bijbel en wetenschap zijn niet met elkaar in strijd. Het blad laat ook zien hoe groot de almacht van God is. Fijn als dat op een begrijpelijke wijze aan de hand van allerlei voorbeelden duidelijk wordt gemaakt. Het blad is werkelijk de moeite waard. Ook mijn kinderen hebben er met aandacht in gelezen. Wel heb ik een paar wensen. In de levende natuur speelt natuurlijke selectie een belangrijke rol. Wat betekent dit precies en hoe moeten we dit mechanisme uitleggen? Het zou, denk ik, heel goed zijn als er in een volgend nummer een inzichtgevend artikel komt over het verschil

dat paradigma worden hypotheses geformuleerd, getest, en soms verworpen. Maar het paradigma zelf wordt zelden in twijfel getrokken; dat is iets waar wetenschappers in geloven. Veel wetenschappers werken binnen het evolutieparadigma: ze gaan ervan uit dat de aarde miljarden jaren oud is, en de wereld en het leven op natuurlijke wijze (zonder Ontwerper) ontstaan zijn. Vanuit dat uitgangspunt stellen ze vragen als: Hoe is het leven op natuurlijke wijze ontstaan? Maar ze stellen zelden of nooit de vraag of het leven spontaan is ontstaan. Je stelt dat evolutie

tussen macro- en micro-evolutie. Tenslotte nog een wens. God heeft de aarde gemaakt. Er loopt een lijn door de Bijbel die wijst op Gods heerlijkheid in de schepping (Psalm 19:2). Er is ook een andere lijn: het schepsel zucht (Romeinen 8:22). Parasieten, organen waarvan we de functie niet meer (of nog niet) weten, de dood en vele andere zaken, zijn realiteit. Wellicht dat die zijde ook wat meer aan de orde kan komen. Graag wens ik Weet Magazine heel veel lezers en abonnees toe. Het blad is echt een aanwinst voor gezin, school en kerk. Ds. W. Visscher, Amersfoort

bewezen is (zonder erbij te vertellen wat dat bewijs dan wel is), maar in feite gaan de meeste evolutionisten simpelweg uit van evolutie. Er zijn ook wetenschappers die binnen een Bijbels paradigma werken. Zij gaan ervan uit dat God de wereld heeft gemaakt en er een wereldwijde zondvloed is geweest. En ze proberen vervolgens hypotheses op te stellen over de details waar de Bijbel ons niets over vertelt, bijvoorbeeld de manier waarop er tijdens de zondvloed aardlagen zijn ontstaan. En wat blijkt? Dit is een zeer succesvol paradigma waarbinnen de meeste waarnemingen zeer goed te plaatsen zijn. Eén van de doelstellingen van Weet Magazine is mensen te informeren over hoe veruit de meeste waarnemingen (niet slechts een kleine selectie ervan) binnen het Bijbelse kader verklaard kunnen worden.

13

Paradijs tekst Tjarko Evenboer

H Paradijs

Hoe de geschiedenis laat zien dat de Hof van Eden geen sprookje is

op aarde? Eva werd door de slang verleid tot het eten van de verboden vrucht. Adam viel ook in de zonde. Voor velen is dat tegenwoordig niet meer dan een verhaaltje uit de kinderbijbel. Een Joods-christelijke mythe. Maar is dat wel zo? Er zijn buiten-Bijbelse bronnen die aannemelijk maken dat de Hof van Eden écht heeft bestaan.

Het eerste Bijbelboek, Genesis, beschrijft hoe God de mens schiep en met hen leefde in een intieme vriendschap. Hij plaatste hen in een afgebakende paradijselijke omgeving (een ‘hof’ of ‘tuin’) waar verscheidene rivieren stroomden. Een Paradijs vol schitterende planten, dieren en bomen. Twee van die bomen worden specifiek genoemd: de Boom des Levens, waar Adam en Eva zoveel van mochten

14

eten als ze wilden, en de Boom van de Kennis van Goed en Kwaad. Van die laatste mochten ze niet eten. God gaf de mens een vrije wil. De mens kreeg daardoor bewust de mogelijkheid om zelf te

De Egyptenaren kenden de boom des Levens ook

kiezen voor leven of dood. Maar dan komt de slang tussenbeide. Hij maakt Eva wijs dat ze juist gelijk aan God zal worden als ze van de verboden vrucht eet. Eva zwicht voor het aantrekkelijke vooruitzicht en eet van de vrucht. Adam daarna ook. Door deze ongehoorzaamheid aan de Schepper viel de mens in zonde –

april 2010

de Hof van Eden echt gebeurd zou zijn. Dan zou Noach, de verre achterkleinzoon van Adam, die de wereldwijde vloed overleefde in een ark, de geschiedenis zeker aan zijn kinderen hebben verteld. En zijn drie zoons – Sem, Cham en Jafeth – zouden het op hun beurt weer aan hun kinderen en kleinkinderen hebben doorgegeven. Met andere woorden: de eerste volken op aarde zouden de geschiedenis gekend moeten hebben. Volgens sommige onderzoekers is dit ook werkelijk het geval. Het is, zeggen zij, niet meer dan logisch dat we daarom flarden van de geschiedenis rond Adam en Eva terugzien in de mythes van zoveel oude volken.

de oorsprong van ‘T paradijs Ons woord ‘Paradijs’ komt van het Latijnse woord ‘paradisus’ en het Griekse ‘parádeisos’. Bij ons betekent het: een overheerlijke plaats, een plek van grote vreugde. Maar wat betekende het woord oorspronkelijk? Daarvoor moeten we terug naar het oude Perzië. De Griekse en Latijnse woorden voeren namelijk terug naar een oud Perzisch woord: ‘pairidaêza’. Bijzonder genoeg had dit woord een heel andere betekenis, namelijk: ‘omsloten ruimte van de schepping’. ‘Pairi’ betekent ‘rondom’ (als in: ommuurd) en ‘diz’ betekent ‘scheppen’ of ‘creëren’. Zonder dat we het tegenwoordig doorhebben, gebruiken we een woord dat overduidelijk teruggrijpt naar de Hof van Eden. Blijkbaar wisten de oude Perzen nog precies waar ze het over hadden.

Boom des Levens Laten we als eerste eens naar de Boom des Levens kijken. Bijna alle vroege grote beschavingen hebben deze boom gekend en afgebeeld. Om te beginnen de volken in het oude Mesopotamië. Bij zowel de Soe-

Boom des Levens was voor hen de plek waar leven en dood elkaar raakten. Bij de oude Chinezen werd de Boom des Levens zelfs in tempels geëerd. Ook bij hen zat er een slang of draak in de boom, en vaak ook een vogel bovenin – iets wat we bij de Mesopotamische volken ook al zagen. Opmerkelijk genoeg geloofden de oude Chinezen dat het eten van bepaalde boomvruchten (vooral perziken) je onsterfelijk zou maken. De Grieken noemden het paradijs ‘de hof van de Hesperiden’, en in dit paradijs stond de Boom des Levens met haar gouden appels. De Hesperiden waren zeven nimfen die de boom bewaakten. Die gouden appels zouden voor onsterfelijkheid zorgen en waren aan Zeus en Hera – de eerste man en vrouw en ‘eerste goden’ –

Logisch dat we flarden van de geschiedenis van adam en eva terugzien in mythes

Adam en Eva moesten het Paradijs verlaten en werden sterfelijk.

‘scheppingsmythe’? Niet meer dan een verhaal, denken velen. Het is, zeggen ze, net zoiets als de mythes van de Grieken en Romeinen: verzinsels die men ooit heeft opgetekend en uiteindelijk zijn ze in de Bijbel terechtgekomen. Maar stél nou eens dat de gebeurtenis in

meriërs, de Babyloniërs, de Assyriërs als de Hittieten was de Boom des Levens een belangrijk symbool. De boom werd sterk in verband gebracht met de slang, en vaak werden mensen rond de boom afgebeeld die de vruchten aten. Boven de boom werd vaak een adelaar afgebeeld – een Mesopotamisch symbool voor onsterfelijkheid. Bij de Assyriërs was het zelfs zo dat hun koning naast de boom werd afgebeeld met het hoofd van een adelaar. Daarmee zeiden ze in feite dat hun koning onsterfelijk was en van de boom in het Paradijs kon eten. De Egyptenaren waren ook bekend met de Boom des Levens. Zij meenden zelfs dat de eerste man en vrouw, Isis en Osiris, uit de boom waren ontstaan. De

Een Azteekse afbeelding van de Boom des Levens.

15

Naamsverwarring

na de vloed leefden, dan is het verBijna alle volken op aarde be- Adima en Iva werden door bazingwekkend dat schrijven een eerste mensenBrahma op het eiland Ceylon zij nog zoveel flarpaar. Soms zijn de namen van geplaatst om te wonen. Hun den van de geschiedie twee totaal onherkenbaar, zoon Cardama zou zijn broer denis in de Hof van zoals Osiris en Isis, of Zeus Dacsha bovendien vermoord Eden kennen. Dat en Hera. Bij andere volken hebben terwijl hij een offer er een heleboel is roepen ze wel wat herkendeed, wat verwijst naar Kaïn De Assyrische vervaagd en verwaning op, zoals de Noordse die Abel vermoordde. De Boom des Levens terd, is dan ook niet Ask en Embla. Maar als het Indiase Veda’s kennen nog vreemd; de geschieom herkenbaarheid gaat, dan veel meer flarden van onze denis werd vanaf spannen de Indiase Veda’s de oergeschiedenis: zij noemen Noachs tijd bij veel en begon dit soort symbolen als iets godkroon: de eerste mens en zijn ook de vloedoverlevende, volken vaak monde- delijks te zien. Zo vereerden talloze volken vrouw worden daarin namelijk Manu, en zijn zonen Sherma, ling (en via Sem ook de slang. Vooral bij indianenvolken zien Adima en Iva genoemd. Charma en Jyapeti (zoals schriftelijk) doorge- we dit, maar ook bij de Grieken en de Mevermeld in het hindoegeschrift geven van generatie sopotamische volken. En vergeet de ChiIn sommige versies wordt Padma Purana). De oude op generatie. Dan nezen niet, die de draak eeuwenlang als de vrouw ook wel Heva of bevolking van India was zich komen er elemen- een god hebben aanbeden. Satarupa genoemd. Deze dus bewust van haar ‘roots’. ten bij die niet oor- Hetzelfde gebeurde met bomen. De oude spronkelijk zijn, en Grieken versierden tijdens het Saturniagegeven. Ook op de Griekse afbeeldingen andere elementen verdwijnen. Toch zie feest bomen en hingen hem vol met ijzevan de boom in het paradijs zien we stee- je door de mythologie te bestuderen dui- ren versiersels. De vroege Baäl-cultus in vast een slang om de stam gekruld. delijk dat alle oude volken kennis hadden het Midden-Oosten maakte ook gebruik van een Boom des Levens die te maken van het aanbidden van de boom. De aangoed onthouden had met het eerste mensenpaar. En tel- bidding van bomen is al zo oud en algeTot nu toe kun je nog zeggen: die oude kens zien we dezelfde elementen terug- meen onder volken dat de Bijbel er reeds volken rond het Midden-Oosten hebben komen: een paradijs of tuin, een slang in melding van maakt (Jeremia 10:3). De gewoon elkaars verhalen overgenomen. de boom, onsterfelijkheid en kennis. Als kerstboom die veel mensen in huis plaatMaar het verbazende is dat we de Boom je niet gelooft in de Bijbel, is het niet uit sen met kerst, is in feite terug te leiden des Levens net zo goed terugzien bij veel te leggen. op dit gebruik. van de inheemse De Hof van Eden werd zelfs door veel volvolken in Amerika aanbidding ken nagebootst. Opvallend veel volken (vaak indianen ge- Als we terugkijken in de geschiedenis, dan kenden vroeger namelijk ‘heilige tuinen’ noemd), zoals de valt op dat de geschiedenis van Eden op of ‘heilige boomgaarden’ die in verbinding Olmeken, Maya’s en een bepaald moment zo sterk verwaterd met het goddelijke zouden Azteken. Bij de Ol- was dat men de boom of slang zelf ging staan. Dit zien we onder meken zien we ook aanbidden. Men vergat God, de Schepper, oude volken in Europa, weer slangen die om de boom gekruld zijn. De Azteekse afbeelding van de Boom des Levens is zelfs bijna gelijk aan die van de oude Assyriërs, als je de afwijkende tekenstijl wegdenkt. En dat levert een probleem op voor wetenschappers die geloven dat de aarde al heel oud is. Want De Bijbel zegt niet wat voor een oorspronkelijke inwoners dit zijn volken die volgens de evolutionisvrucht de verboden vrucht was. Ons van de aarde ooit vlekkeloos rein tische wetenschap al zeker 10.000 jaar idee dat het om een appel zou gaan, waren en in perfecte blijdschap géén contact met elkaar gehad zouden komt uit de Griekse mythologie. En leefden, totdat één van hen ‘een hebben. Hun culturen zouden volledig onoveral op aarde beweren de volken vreemde substantie’ op de bodem afhankelijk van elkaar ontwikkeld moeten iets anders. Zo zegt een oude Monvan de aarde zag liggen en ervan zijn. Maar als je gelooft in de Bijbel, dan goolse legende dat de eerste mens proefde. Hij haalde de anderen over geloof je dat de volken na de zondvloed in in zonde viel door een pistachenoot om het ook te proeven, maar daareen korte tijd over de aarde zijn verspreid. te eten! Als straf kwamen hij en zijn door kregen zij kennis van goed en En in dat geval is het helemaal niet vreemd nakomelingen onder de macht van kwaad en verloren ze hun hemelse dat ze allemaal, stuk voor stuk, de Boom zonde en dood, waardoor het lijden staat. des Levens zo goed onthouden hebben.

Als je niet gelooft in de Bijbel, is het niet uit te leggen

Een appel? Of toch een pistachenoot?

Verwaterd verhaal Als je je realiseert dat deze volken lang

16

begon. Andere volken hielden het heel vaag. Een Boeddhistische legende uit Ceylon zegt dat de

Tja… een appel, een pistachenoot of een ‘vreemde substantie’? Het is duidelijk dat niemand precies weet wat voor een vrucht het was.

april 2010

ze hadden toen echt geen bijbels In het noorden en noordwesten van Europa leefden vroeger veel verschillende volksstammen. Vooral de Germanen zijn bekend; zij gaven hun naam zelfs aan Duitsland (‘Germany’). De godsdienst van deze volken kende veel goden en godinnen en allerlei heidense gebruiken. Maar toch, als we goed naar de Germaanse en Noordse mythologie kijken, zien we duidelijke flarden van het scheppingsverhaal in de Hof van Eden terug. De oude Germanen meenden dat er ‘in den beginne’ niets was dan een gapende afgrond. De almachtige schepper leefde hier, Fimbultyr genaamd, wat ‘machtige god’ betekent. Hij schiep een rijk waar een bron ontsprong in twaalf rivieren, Niflheim. De eerste levende wezens die geschapen werden, waren reuzen, die op een gegeven moment door een vloed werden gedood. Alleen de reus Bergelmir ontsnapte met zijn vrouw en kinderen in een boot, gemaakt van een uitgeholde boomstam. Na deze

vloed ontstond de nieuwe wereld, het rijk Midgard, waar de eerste mensen zouden wonen. De naam Midgard komt van de proto-Germaanse woorden ‘medja’ (midden) en ‘gardaz’ (omsloten terrein of ruimte). Letterlijk betekent Midgard dus: een omsloten terrein of ruimte in het midden. En dit omsloten terrein was ook volgens de oude Germanen een ‘hof’ of ‘tuin’. Dat blijkt wel, want ook het Engelse woord ‘garden’ is afgeleid van ‘gardaz’. In deze omsloten tuin werden de eerste man en vrouw

zoals in de Scandinavische, Griekse, Slavische, Romeinse en in de druïdische mythologie, maar ook in veel Aziatische en Afrikaanse culturen, zoals in India, Japan, West-Afrika, Anatolië en Syrië. Al in de 19e eeuw viel het onderzoekers op dat de aanbidding van bomen en slangen zo opvallend vaak met elkaar verbonden was. Een boek uit 1890 – Cultus Arborum: A Descriptive Account of Phallic Tree Worship with Illustrative Legends, Superstitions and Usages, door Kessinger Publishing in 2004 heruitgegeven – vermeldt: ‘Aanbidding van slangen is niet zo gemakkelijk te begrijpen als de

De Griekse Boom des Levens

geschapen. Dat ging volgens de Germanen als volgt: er waren twee bomen, en daaruit sneden de goden het eerste mensenpaar. Zo ontstonden Ask en Embla, uit wie alle mensen zijn voortgekomen. Ook de Boom des Levens zien we terug bij de Germanen. Dit was volgens hen de reusachtige levensboom Yggdrasil, die de toenmalige wereld overkoepelde. Een slang of draak knaagde aan de boom, en niet te vergeten: onder één van de wortels van de levensboom lag de ‘bron van kennis’. Het is niet

moeilijk om de parallellen te herkennen tussen het Noordse scheppingsverhaal en Genesis. Beide beschrijven een wereld waarin rivieren ontsprongen, een paradijs met twee bomen, de schepping van een eerste mensenpaar, een boom des levens met een slang, en zelfs een vloed die door één familie werd overleefd. En dat terwijl de oude Germanen echt geen Bijbels hadden!

De Boom des Levens in Midgard bij de (Noordse) Germanen.

aanbidding van bomen, maar het is een feit dat op veel plaatsen de twee zeer nauw met elkaar geassocieerd werden...’ Dat zoveel volken de levensboom aanbaden en de slang die erin zat, is een triest voorbeeld van hoe men nog flarden van de oergeschiedenis kende, maar de kern van de zaak vergeten was.

Breinbreker Hoe verklaren we het dat zoveel volken op aarde de Hof van Eden kenden en wisten van de schepping en de zondeval? Geleerden breken er al lange tijd hun hoofd over. Er zijn zoveel overeenkomsten tussen de scheppingsverhalen en mythes van volken (die volgens de evolutiewetenschap al vele duizenden jaren van elkaar

gescheiden zijn), dat men zelfs theorieën verzonnen heeft over het ‘collectief onbewuste’: volken zouden op spirituele wijze dezelfde verhalen hebben ontwikkeld… Wie in de Bijbel gelooft, heeft echter een goede verklaring voor het verschijnsel. De Hof van Eden heeft echt bestaan en de volken komen voort uit Noach. De eerste generaties hebben de geschiedenis van vader op zoon doorverteld. Het resultaat is dat we overal op aarde, van Europa tot Azië en van Afrika tot Amerika, het verhaal van de Hof van Eden in vervaagde vorm terugzien.

weet meer: E. Moor, Hindu Pantheon, Kessinger Publishing, 2003 G.S. Faber, The Origin of Pagan Idolatry Ascertained from Historical Testimony and Circumstantial Evidence, 1816 H.H. Wilson, The history of British India, Volume 1, London, 1858, p. 120

17

IJstijd tekst Andreas Boonstra

T

Twintig ijstijden? Veel christenwetenschappers hebben andere vermoedens

Zijn ijstijden Bijbels? Bij een ijstijd wordt vaak gedacht dat de temperaturen in zo’n ijstijd het hele jaar door ver onder de nul graden Celsius

moeten zijn geweest. Maar dat is niet wat geologen als graadmeter zien. Zij spreken van een ijstijd als de wintersneeuw niet geheel afsmelt in de zomerperiode. Bij een gemiddelde temperatuur van enkele graden zondvloed waren zo anders boven nul is dat al dat deze dieren zich misschien het geval.

Waar is de mammoet gebleven? IJstijden worden vaak in verband gebracht met mammoeten. Waar zijn deze grote dieren gebleven? Verschillende wetenschappers denken dat deze forse beesten zijn uitgestorven na afloop van de ijstijd. Dat is goed mogelijk. De omstandigheden na de

18

moeilijk konden aanpassen. Er zijn ook wetenschappers die het uitsterven in verband brengen met de jacht van de mens op deze grote dieren. En zeg nou zelf: dit is een aardig stukje vlees!

probleem Als we kijken naar verklaringen voor het ontstaan van

april 2010

IJstijden. Waarschijnlijk hebben we er allemaal weleens over gehoord. Hebben ze echt bestaan? Was er één ijstijd of waren er meerdere, zoals in de literatuur wordt beschreven? Kunnen we in de Bijbel lezen over ijstijden, of in ieder geval eruit afleiden dat er een ijstijd is geweest? Of komen ijstijden alleen voor in literatuur en animatiefilms, zoals Ice Age?

ijstijden, dan stuiten deze geologen op een probleem. Men weet namelijk niet echt hoe een ijstijd ontstaat. Er zijn wel wat theorieën. Eén daarvan is dat een ijstijd ontstaat door de verandering in de stand van de aardas. Het voert te ver om deze en andere theorieën in dit artikel uit te werken. Volgens veel geologen is de periode van ijstijden ongeveer tweeënhalf miljoen jaar geleden begonnen en circa tienduizend jaar geleden geëindigd. De ijstijden hebben veel sporen achtergelaten, ook in Nederland. De stuwwallen (onder andere de Utrechtse heuvelrug en

stuwwallen in Twente) en grondmorene afzettingen (Schokland in de Noordoostpolder) worden aangevoerd als bewijzen van een ijstijd.

logisch Maar wat is nu daadwerkelijk de oorzaak

van het ontstaan van ijstijden? Ook christenwetenschappers (die niet in miljarden jaren geloven) zullen theorieën op moeten stellen om de IJstijd te verklaren. Hierbij werken ze binnen een Bijbels kader. In de Bijbel staan de ijstijden niet als zodanig vermeld, maar wél de zondvloed. En wat blijkt? De zondvloedgeologie, het model dat uitgaat van een wereldwijde overstroming, biedt veel aanknopingpunten die het ontstaan van een ijstijd op een logische manier kunnen verklaren.

Volgens veel geologen is de periode van ijstijden ongeveer tweeënhalf miljoen jaar geleden begonnen

19

april 2010

Ingrediënten voor een ijstijd De Bijbel meldt in Genesis 7 vers 11: ‘In het zeshonderdste jaar des levens van Noach, in de tweede maand, op den zeventienden dag der maand, op dezen zelfden dag zijn alle fonteinen des groten afgronds opengebroken.’ Dit openbre-

Om het optreden van een ijstijd te verklaren, zijn twee tegenstrijdige ‘ingrediënten’ nodig: er moeten warme oceanen zijn. Zij zorgen voor veel neerslag. er moeten koude continenten zijn, waarop de sneeuw blijft liggen.

Een ijstijd past binnen de Bijbelse geschiedenis van de zondvloed, maar dan wel één ijstijd ken van de fonteinen van de grote afgrond ging gepaard met veel vulkanische activiteit. Een verklaring kan zijn dat door dit vulkanisme de temperatuur van de oceanen sterk steeg. Dat zorgde voor meer verdamping en neerslag. Door de vele vulkaanuitbarstingen kwam er een grote hoeveelheid stof in de lucht. Dit stof kaatste het zonlicht terug, waardoor de temperatuur op aarde daalde.

Als je ervan uitgaat dat er een zondvloed is geweest, kan het optreden van deze warme oceanen en koude continenten als volgt worden verklaard: Continentale verschuivingen zorgden ervoor dat water in contact kwam met hete magma, waardoor de oceanen warmer werden. Vulkanisch stof in de atmosfeer weerkaatste de zonnestralen voordat ze het landoppervlak bereikten. Land kan heel slecht

warmte vasthouden en zal dus rap afkoelen bij gebrek aan zonlicht.

veranderingen Wat er na de zondvloed gebeurde, is bepalend voor het optreden van een ijstijd. De oceanen deden er enkele eeuwen over om af te koelen (water houdt hitte namelijk goed vast). Het vulkanische as in de

Waterdeeltjes hechtten zich makkelijk aan de stofdeeltjes van de vulkaanuitbarstingen en hierdoor ontstond er meer bewolking. Meer bewolking zorgde op haar

Klaar voor een kleine ijstijd? Op de zon is het momenteel erg rustig. De zonnevlekken blijven weg. Dat zijn relatief donkere vlekken die de activiteit van de zon aangeven. Zijn er veel vlekken, dan is de zon krachtig; zijn er weinig, dan is de zon zwak. Tussen 2005 en 2007 hadden er meer zonnevlekken moeten komen, want elke elf jaar neemt

Links: Zwakke zon met weinig zonnevlekken. Rechts: Krachtige zon

20

gewoonlijk het aantal vlekken toe. Maar tot verbazing van velen kwamen de eerste vlekken pas in september 2009. Sommige wetenschappers, waaronder emeritus-hoogleraar astrofysica en ruimteonderzoek Cornelis de Jager, denken daarom dat er een koudere periode aankomt. Een kleine ijstijd!

atmosfeer werd voortdurend ververst door nieuwe vulkaanuitbarstingen, die optraden als ‘overblijfsel’ van de continentale veranderingen tijdens de zondvloed. De ijstijd kwam na een paar honderd jaar tot zijn eind toen de oceanen afgekoeld raakten en het vulkanisme afnam.

beurt weer voor meer neerslag. En omdat de temperatuur daalde, bestond die neerslag ook steeds vaker uit sneeuw. Meer sneeuw en ijs zorgden voor een weerkaatsing van zonnestralen die wél door de stofwolken het aardoppervlak vonden. Maar die weerkaatste zonnestralen warmden de aarde dus niet op, waardoor het nóg kouder werd.

één of meer ijstijden? Bijbels gezien kan de aanwezigheid van een ijstijd in de geologische geschiedenis worden verklaard. Door de zondvloed zijn er processen in gang gezet die het ontstaan van een ijstijd aannemelijk maken. Door de aanwezigheid van stuwwallen en grondmorene afzettingen weten we zeker dat er een ijstijd is geweest. Maar er zijn geen vier tot twintig ijstijden, zoals veel geologen beweren, geweest! Een ijstijd past binnen de Bijbelse geschiedenis van de zondvloed, maar dan wel één ijstijd. Geleidelijke afkoeling van de aarde, zoals veel geologen beweren, zorgt niet voor een ijstijd. Het is een snelle opwarming van de oceanen, zoals hierboven staat beschreven, die voor het ontstaan van een ijstijd zorgt.

Zomerkriebels tekst Randy J. Guliuzza

Melanine, het zonnescherm in je vel

De zomer komt eraan! Als het augustus is, hebben de meesten van ons al wel een bruin kleurtje. Maar naast de wens om lekker buiten te zijn, hebben velen ook vaak een sterke drang om juist uit de zon weg te blijven. Dat blijkt onder andere uit de verkoop van parasols. Maar weten we eigenlijk wel dat onze huid ook een ingebouwd zonnescherm heeft?

21

Het effect van DNA-schade door zonnestraling moet niet worden onderschat. De huid beschikt over een ingewikkelde biologische ‘machine’ om beschadiging door de zon te voorkomen. Ons bruine kleurtje is het resultaat van de werking van die speciale biologische machine. Deze functioneert als een eigen, in de huid ingebouwd zonnescherm om de extra gevoelige delen van onze huidcellen uit de zon te houden. Als deze machine er niet zou zijn, zou de mens alleen al door de stralingsenergie van de zon een hogere sterftekans hebben.

Op leven en dood De voor zonlicht kwetsbare toplaag van de huid (het deel dat stevig is, dat kan vereelten en uiteindelijk afschilfert) is gemaakt van het eiwit keratine. Kera-

tine wordt aangemaakt door de bovenste huidcellen (keratinocyten). Zonlicht, met name het ultraviolette deel van het licht, is van nature kankerverwekkend. Het kan tot in de bovenste huidcellen doordringen en daar het DNA beschadigen. En dat kan ertoe leiden dat bepaalde huidcellen zich gaan gedragen als kankercellen, zoals het geval is bij een melanoom (een kwaadaardige huidkanker die uitgaat van de pigmentcellen). Het effect van DNA-schade door zonnestraling moet niet worden onderschat. Het overleven van de mens is erg afhankelijk van een mechanisme om zonlicht

produceert en afgeeft aan de bovenste huidcellen (keratinocyten). Elk pigmentcel geeft pigment af aan tientallen huidcellen, waarmee met behulp van uitlopers (dendrieten) contact wordt gemaakt.

Hoornlaag Korrellaag

OPPERHUID Melanosomen

rood, bruin, zwart Gekleurde pigmenten in huisverf bescher-

Zonder melanine zou de mens door uv-straling eerder sterven

Zo werkt het Het ‘melanine-zonnescherm’ houdt de UV-stralen tegen door precies genoeg mealnine naar de bovenste huidcellen te transporteren. Dat gaat als volgt. De pigmentcel (melanocyt) is een type huidcel dat melanosomen

te reguleren en beschadigd DNA te repareren. Het menselijk lichaam maakt daarvoor een complexe stof aan, melanine, die het beschadigende effect van ultraviolet licht tenietdoet door straling om te zetten naar warmte. Ook op andere manieren helpt melanine om huidkankers te voorkomen. Maar deze bescherming is niet onbeperkt.

Stekelcellige laag

Keratinocyt

men het houtwerk tegen zonschade. Melanine is een kleurpigment dat op vergelijkbare wijze bij de mens werkt. Het is één van de stoffen die de huid zijn kleur geeft. Hierdoor zijn er mensen in verschillende kleurschakeringen: rood, bruin of zwart. Melanine wordt aangemaakt door pigmentcellen (melanocyten). Iedereen heeft – ongeacht de huidskleur – in zijn totaliteit ongeveer hetzelfde aantal pigmentcellen. Afhankelijk van de specifieke behoefte zijn die cellen op bepaalde plaatsen in meer of mindere mate aanwezig. Zo zijn er op de rug van je hand, die veel aan de zon wordt blootgesteld, meer dan 155.000 per vierkante centimeter; maar in de handpalm zijn er minder dan de helft daarvan. Afhankelijk van veranderende omgevingsinvloeden bepalen de erfelijke genetische factoren én genregulatie welke typen en hoeveelheden melanine door de pigmentcellen worden aangemaakt. En dat uit zich in iemands huidskleur en stelt de huid in staat om te

Dendriet Basale cellaag

22

De hoeveelheid pigmentcellen in je handpalm is ongeveer de helft van de hoeveelheid op je handrug.

april 2010

Tekort aan melanine Mensen kunnen geboren worden zonder melanine in huid of haar. Dat verschijnsel heet albinisme en openbaart zich in een witte huid en rode ogen. Albino’s kunnen slecht zien en kampen doorgaans met tal van andere oogproblemen. Albinisme komt ook voor bij dieren. Een bekend voorbeeld was Sneeuwvlokje, een gorilla die zeven jaar geleden in de dierentuin van Bar-

reageren op schadelijk ultraviolet licht.

Parasol Het pigment melanine is niet zomaar willekeurig verdeeld over de bovenste huidcellen, de keratinocyten. Het zit in kleine pakketten die melanosomen

celona overleed. Eén van de kenmerken van albinisme is dat de huid erg gevoelig is voor de zon en dus snel verbrandt. In 2001 werd bij Sneeuwvlokje een vorm van huidkanker geconstateerd, die mogelijk verband hield met zijn albinisme.

aan de zonnige kant van de celkern. Tijdens een voortdurende blootstelling aan de zon worden er zelfs extra melanosomen aangemaakt en opgeslagen aan de zonkant van de huidcelkern; soms zelfs verscheidene lagen dik. Eén persoon kan op die manier honderden miljoenen melanosomen per vierkante centimeter opstapelen, die allemaal de huidcelkernen beschermen. Daardoor gaat de huid er in z’n geheel steeds donkerder uitzien. Dat geeft ons dat ‘bruine kleurtje’. Maar... hoe beschermt melanine de huidcelkern? Dat gaat in twee stappen. De eerste stap verloopt via het ultraviolette licht. Dat UV-licht zorgt ervoor dat melanine een chemische reactie ondergaat, waardoor het donkerder wordt. Dat stelt het in staat om nóg meer UVlicht op te nemen. (Chemische ingenieurs zijn overigens druk bezig om verfpigmenten te ontwikkelen die ook automatisch van tint kunnen veranderen.)

heten (letterlijk: donkere lichamen). Omdat vooral het DNA van de huidcelkern bescherming nodig heeft, liggen de melanosomen vooral als een dicht op elkaar gepakt schild of beschermende ‘parasol’

De tweede stap is het stimuleren van de pigmentcellen om meer melanine aan te maken. Het komt erop neer dat aan de ene kant één pigmentcel een groot aantal huidcellen voorziet van het DNA-beschermende melanine, en dat aan de andere kant de huidcellen de pigment-

Kunstig transport Het transport van melanosomen (vanuit pigmentcellen naar huidcellen) is uniek in de biologie van de mens. Het vereist namelijk dat een compleet celdeel, dat ontwikkeld is door een bepaald celtype, wordt overgeplaatst naar een heel ander celtype. Hoe verloopt dat? De pigmentcel vormt lange uitlopers (dendrieten), een soort armen die zich uitstrekken tussen de huidcellen. Binnen die armen groeien microtubuli, super dunne buisjes waarvan er drieduizend (!) zouden passen in de diameter van een mensenhaar.

Deze microtubuli werken als treinsporen om melanosomen over te vervoeren. Kleine eiwitmotoren, die voor de microtubuli gemaakt zijn, trekken de melanosomen voort. Onder leiding van tenminste twee extra genen en gecontroleerd door vier ‘vrachtvervoer’-eiwitten, wordt de melanosoom in een overstapblaasje gezet aan het uiteinde van de arm. Dat blaasje past weer in een speciale instulping in de huidcel. Vervolgens kan de melanosoom in de huidcel worden geïnjecteerd. Vervolgens zullen de huidcellen de melanosomen

naar de zonkant van hun kernen vervoeren. Interessant is dat het aantal melanosomen, zowel in de producerende melanocyten als de ontvangende huidcellen, van invloed is op de stofwisseling en activiteit van deze cellen. Veranderingen worden door het centraal zenuwstelsel geregistreerd. Zo wordt de schadelijke aanval van veel UV-licht door de huidcellen geheel zelfstandig afgehandeld, zonder dat het centraal zenuwstelsel daarbij betrokken is. De aanval wordt echter wel via een omweg door dat centraal zenuwstelsel opgemerkt. Een in elkaar grijpende machinerie dus in je huid.

23

cellen weer beschermen door ze mooi af te dekken.

andere functies Melanine heeft ook functies in het lichaam die niets te maken hebben met het beschermen tegen ultraviolet licht. Alle aan-

Men is druk bezig om verfpigmenten te ontwikkelen die ook automatisch van tint kunnen veranderen maakroutes van melanine (er zijn er tenminste zes) vereisen een strikte regulering door eiwitenzymen. Als er bij de aanmaak van melanine maar één enzym ontbreekt,

Huidkanker vroeg herkend Vlekjes die op huidkanker kunnen wijzen, worden doorgaans herkend door hoe ze eruitzien. De kleur, grootte, structuur en of ze in of op de huid liggen, geven aan of er mogelijk iets ernstigs aan de hand is. Israëlische onderzoekers hebben echter een nieuw apparaat ontwikkeld waarmee de aanwezigheid van wordt er geen melanine geproduceerd. Bij de aanmaak van melanine wordt telkens een ‘boodschapper’ (cAMP genaamd) aan het werk gezet die de genen in de kern van pigmentcellen voor dit doeleinde kan activeren. UV-licht is daarbij een stimulus om het proces in gang te zetten.

Zelfreparerend Een andere stimulerende factor is nogal

De ‘parasol’ heeft grenzen In Nederland wordt jaarlijks bij 3.500 mensen een melanoom (een groep pigmentcellen die veranderd zijn in kwaadaardige kankercellen) vastgesteld, meldt KWF Kankerbestrijding. Daarnaast kunnen er nog vele andere te genezen huidkankerachtige aandoeningen optreden, in de meeste gevallen bij personen met een lichtere huid, vastgesteld. Melanine voorziet zeker in een mate

van natuurlijke bescherming, maar niemand is immuun voor huidkanker, wat je huidskleur ook is. Als mensen hun huid te veel blootstellen aan zonlicht, of als ze een defect hebben in de pigmentaanmaak, dan kan de ultraviolette energie van de zon uiteindelijk de beschermende en herstellingsmechanismen zover overbelasten dat de gevolgen dodelijk kunnen zijn.

tumoren, zoals melanomen, kan worden vastgesteld voordat ze met het blote oog zichtbaar zijn. Deze Optical Spectro-Polarimetric Imaging (OSPI)-biosensor, ontwikkeld door onderzoekers van Ben Gurion University (Negev), maakt gebruik van infrarood licht en zogenaamde LC-sensoren. opmerkelijk. Bij normale blootstelling aan de zon treedt altijd beschadiging van het huidcel-DNA op, maar er vindt óók herstel plaats. De mate waarin dit gebeurt (een bijzonder ingewikkeld proces, zie kader pagina 23) voltrekt zich binnen strikte grenzen. De pigmentcellen stellen als het ware vast hoeveel reparaties er moeten gebeuren. Als dat aantal stijgt (wat erop wijst dat er toegenomen schade is door de zon), dan wordt de melanineproductie verhoogd om zo het DNA te beschermen tegen verdere beschadiging. In managersjargon wordt dit ‘het aanpakken van de kernoorzaak van het probleem’ genoemd (in tegenstelling tot het bestrijden van de gevolgen).

Hoe bestaat het!? De werking van melanine in het menselijk lichaam laat zien dat leven zich niet in complexiteit heeft kunnen ontwikkelen zónder het bestaan van een Schepper. Zoals hierboven beschreven moet voor een goede werking van de huid de ‘ruwe’ zonne-energie eerst gereguleerd worden door vooraf bestaande samengestelde biologische systemen. Als die er niet van tevoren zouden zijn, wordt het leven onmiddellijk weer vernietigd. Een complex proces zorgt voor het aanmaken van de beschermende stof melanine. Om de huid goed te laten werken, worden honderden, door enzymatische reacties bestuurde gebeurtenissen gecontroleerd. En die verlopen niet zomaar in een vaste volgorde. Als in een netwerk beïnvloeden ze elkaar, in lagen van terugkoppelingen en controle, allemaal gericht op dat ene doel: het beschermen van de huidcelkern.

Bron: Guliuzza, R.J. (2009) Melanin, the Sunblock That’s Just Skin Deep. Acts & Facts 38 (8):10-11

24

Quirinius, Kurenios, Cyrenius: allemaal namen voor dezelfde persoon. De naam zelf is ook hetzelfde, zij het dat het telkens in een andere taal is geschreven; Latijn, Grieks of een verbastering vanwege de gekozen Bijbelvertaling. Met deze persoon begint de beschrijving van de geboorte van Jezus Christus. En daar is heel wat om te doen geweest…

Buiten bijbels Belicht

april 2010

tekst Ton Verdam

Deel 1

Gouverneur van Syrië Lukas 2:1-2 En het geschiedde in diezelfde dagen, dat er een gebod uitging van den Keizer Augustus, dat de gehele wereld beschreven zou worden. Deze eerste beschrijving geschiedde, als Cyrenius over Syrië stadhouder was.

Niet alleen is er veel verwarring over de naam Quirinius, Kurenios of Cyrenius. Ook over het woord ‘bewindvoerder’, ‘gouverneur’ of ‘stadhouder’ is al veel gediscussieerd. De grootste discussie gaat echter over de tijdsbepaling die Lukas hier geeft. Hoewel Lukas zelf zegt dat hij

als er fouten in de Bijbel zouden staan, hoe kunnen we die dan nog vertrouwen? alles van meet af aan nauwkeurig is nagegaan, betichten sommigen hem toch van fouten. En als er fouten in de Bijbel staan, hoe kunnen we die Bijbel dan nog vertrouwen?

inscriptie De oplossing is als volgt: ten eerste hoeft het Griekse woord dat dokter Lukas voor de functie-aanduiding van Cyrenius gebruikt, niet per se met ‘gouverneur’ te worden vertaald. ‘Bewindvoerder’, ‘stadhouder’ of – beter nog – ‘landvoogd’ mag

ook. Ten tweede was het heel gebruikelijk dat, als een gouverneur even op vakantie was of zich moest melden in Rome voor een of andere belangrijke aangelegenheid, hij een procureur aanstelde. Een bewindvoerder dus. Cyrenius was toen dus nog geen gouverneur, maar plaatsvervangend gouverneur en werd pas later in ongeveer 6 of 7 na Christus de echte gouverneur. Niets aan de hand dus. Kerkvader Justinus vermeldde dat overigens ook al:

‘…en zie eens in welk gedeelte van de aarde Hij geboren zou moeten worden, zoals voorzegd door een andere profeet, Micha. Deze sprak het volgende: ‘En gij, Bethlehem Efratha! zijt gij klein om te wezen onder de duizenden van Juda? Uit u zal Mij voortkomen, Die een Heerser zal zijn in Israël, en Wiens uitgangen zijn van ouds, van de dagen der eeuwigheid.’ (Micha 5:1). Nu is er een dorp in het land van de Joden, 35 stadia van Jeruzalem, waar Christus werd geboren. Dat kan je ook zien in de registers die zijn opgemaakt onder de belastingtelling van Cyrenius, jullie eerste Procureur (‘bewindvoerder’ – red. dus niet: ‘gouverneur’) in Judea.’ Early Church Fathers Justin Martyr Apology 1-34

De ontdekking van een oude inscriptie laat zien dat we hier te maken hebben met een b e s t u u rd er die voldoet aan de oms chrij vin g van Cyrenius en die twee keer in Syrië het bewind voerde. Daaruit blijkt dat de telling rond de geboorte van Jezus plaatsvond gedurende Cyrenius’ eerste bewind in Syrië. Daar waren militaire zaken zijn eerste verantwoordelijkheid, terwijl Varus als gouverneur verantwoordelijk was voor de politieke zaken. Cyrenius diende een tweede termijn in 6 tot 9 na Christus. Deze oplossing onderstreept de nauwkeurigheid van Lukas, zonder voorbij te gaan aan andere historische bronnen.

de andere gouverneur Het mooie aan dit scenario is dat het duidelijk maakt dat de ene gouverneur gaat en de andere Gouverneur (Jezus Christus) komt. Want het woord dat Micha voor ‘heerser’ gebruikt, is hetzelfde woord dat gebruikt wordt voor ‘gouverneur’.

Justinus Martyr

25

Liefde

Deel 1

tekst Sietse werkman

W

Wat de neurowetenschap je kan leren over de liefde

Bewaar het mooiste voor het laatst

Eenderde jeugd gaat vreemd Bijna 30% van de jongeren is wel eens vreemd gegaan. Hierbij blijft het lang niet altijd bij zoenen. Vertellen tegen je partner blijkt een hele opgave: de helft heeft het nooit opgebiecht. Dat is een van de conclusies van een onderzoek van Top-X, het jongerenpanel van het actualiteitenprogramma EénVandaag, zo werd onlangs bekendgemaakt. In samenwerking met NOS Headlines en het

26

programma Metropolis ondervroeg Top-X 2.300 jongeren tussen 12 en 24 jaar. De helft bekende wel eens in de verleiding te zijn geweest om vreemd te gaan. 28% zei voor de verleiding te zijn gezwicht. Van hen zei het merendeel met een ander te hebben gezoend, één op de drie had seks met een ander. Jongens gaan volgens het onderzoek vaker in de fout dan meisjes. Bron: Telegraaf

april 2010

Jongeren kunnen seksueel actief worden zodra ze vinden dat ze daar aan toe zijn. En als ze de juiste voorzorgsmaatregelen nemen, is alles prima. Zo denkt de moderne samenleving erover. Uitspraken als: „Wanneer het goed voelt, dan is het goed” zijn de laatste decennia als algemene waarheden geproclameerd. Klinkklare onzin, blijkt

uit het boek Hooked, waarin de resultaten van zestien jaar wetenschappelijk onderzoek zijn beschreven.

‘Seksualiteit kan letterlijk iemands brein en het gedachteproces veranderen en zelfs toekomstige beslissingen beïnvloeden,’ schrijven de auteurs McIlhaney en McKissic Bush. Aan de hand van modern neurowetenschappelijk onderzoek brachten ze nieuwe informatie aan het licht over de invloed van seksualiteit op onze hersenen.

Hersenontwikkeling Er wordt wel eens gezegd dat het grootste seksuele orgaan van de mens z’n hersenen zijn. Hersenen vormen in elk geval het meest complexe orgaan. Ze zijn verantwoordelijk voor activiteiten en effecten die veel verder gaan dan het tijdelijke plezier van seksualiteit. Bij de talloze zenuwcellen (neuronen), die via synapsen met elkaar verbonden zijn, kunnen nieuwe zenuwcellen gecreëerd worden, die zich verder ontwikkelen of afsterven, afhankelijk van onze gedachten en activiteiten. Op die manier verandert ieder mens zelf de specifieke structuur van z’n hersenen door z’n gedrag en door de keuzes die hij of zij maakt. Gezond gedrag vereist onderscheidingsvermogen. Dat vermogen is pas aanwezig als de hersenen volledig ontwikkeld zijn. Dan pas kunnen de gevolgen van gedrag volledig worden overzien. Voornamelijk met behulp van MRI-scans deden wetenschappers een belangrijke ontdekking over de groei en

de rijping van de hersenen. Het deel van de hersenen dat de mogelijkheid om volwassen beslissingen te kunnen nemen bestuurt, is namelijk voor het 25ste levensjaar, fysiek gezien, nog niet volgroeid.

Hormonen

Het was al bekend dat bij jongens uit gezinnen met een slechte, ongezonde ouderkindrelatie het risico om betrokken te raken bij allerlei soorten van gevaarlijk gedrag (ook op seksueel vlak) veel groter is dan bij leeftijdgenoten die opgroeien in een stabiel gezin. Bij meisjes uit zulke gezinnen is dat risico nog hoger. Bij de jongeren die vervielen in afkeurbaar seksueel gedrag bleek in alle gevallen dat de thuissituatie, opmerkelijk genoeg, een grotere invloed had dan hun bovenge-

Als het goed voelt, is het dan ook goed? middeld hoge hormoonwaarden. Als de ouder-kindrelatie goed was, leken deze hormoonwaarden zelfs nauwelijks meer een rol te spelen. Wat geeft dit aan? De auteurs schrijven erover: ‘Iedere puber gaat door een periode van enorme lichamelijke en geestelijke veranderingen. Een intense fascinatie voor seksualiteit gaat vaak gepaard met deze veranderingen. Maar blijkbaar bepaalt dit toch niet de beslissingen over het seksuele gedrag van jongeren.In een gezonde thuissituatie en bij goede ouderbegeleiding kan een jongere uitstekend door deze

that’s the question Wat kan de neurowetenschap ons leren over iets wat zo ondefinieerbaar en persoonlijk is als liefde? De schrijvers zochten antwoord op een aantal vragen, waaronder deze: Hoe kan het dat vrouwen die geen maagd meer waren toen ze trouwden, veel meer kans hebben om te scheiden dan zij die geen seks voor het huwelijk hadden? Hoe komt het dat getrouwde stellen hoger scoren bij seksuele tevredenheidonderzoeken dan ongetrouwde personen die één of meerdere seksuele partners hebben? Waarom hebben seksueel actieve jongeren meer kans om depressief te worden dan hun leeftijdsgenoten die niet seksueel actief zijn? Waarom hebben stellen die samenwonen vier keer zoveel kans op ontrouw in hun relatie dan getrouwde stellen? Volgens Mcllhaney en McKissic Bush geven de nieuwste onderzoeken op het gebied van de neurowetenschap duidelijke en opzienbarende antwoorden op deze vragen. Hierover meer in deel 2 van dit artikel. onstuimige periode heen komen.’ Overigens, in een onderzoek over seksualiteit, gepubliceerd in Seventeen Magazine, bekende de helft van de jongeren dat ze weliswaar vaak toegaven aan alleen maar een ‘spannende avond’ (‘just a hook-up’), maar dat ze eigenlijk graag een echte, vaste relatie wilden hebben. McIlhaney en McKissic Bush zijn ervan overtuigd dat, als deze nieuwe onderzoeken bekend zullen worden, er verandering van seksuele moraal mogelijk is: ‘Nu we deze informatie hebben, is er een grote kans dat we individueel en als samenleving een nieuwe seksuele revolutie teweeg kunnen brengen. Eén die werkelijk draait om seksuele gezondheid! Wij geloven dat echte verandering mogelijk is voor de grootste risicogroep: onze jongeren.’

Weet meer: het boek HOOKED. New science on how casual sex is affecting our children, Joe S. McIlhaney en Freda McKissic Bush, Moody Publishers, 2008

27

Bedreigd tekst Johan demoed

H Het mysterie Het IJsselmeer raakt steeds leger

van de verdwenen paling

Het vuur smeult in palingrokerij Smit Bokkum. Erboven hangen slangvormige vissen, deskundig door de kop gespiest, in rijen achtereen. Ze kijken palingroker Jan Smit glazig aan. Hij houdt de wacht over ‘zijn kroost’. Als de vlammen te hoog komen, blust hij met water. Rookpluimen dwarrelen langs zijn gezicht. Het deert de Volendammer niet. „Ik rook al 36 jaar.” Wat hem wél zorgen baart, is de aanvoer van de paling. Het IJsselmeer raakt leger en leger.

28

Het ambacht palingroken wordt met uitsterven bedreigd. Niet zozeer omdat er geen interesse voor is. Jan Smit heeft twee zoons in de rokerij lopen die graag het stokje van hem overnemen. De pijn zit meer in het feit dat de paling (met in het kielzog: de palingvissers) uit het IJsselmeer verdwijnt. Waar twintig jaar gele-

april 2010

zwemmend Wilgenblaadje In 1856 werd in de Middellandse Zee een bijzonder visje gevangen. Het is toen als een nieuwe vissoort omschreven. Achteraf gezien bleek het om een gewone palinglarve te gaan. Op zich is het niet verwonderlijk dat deze larve als nieuwe vissoort werd gezien. Met zijn kleine, smalle kop en hoge, zijdelings afgeplatte lichaam lijkt hij meer op een wilgenblaadje dan op een paling! Pas ruim veertig jaar later ontdekte de Deense onderzoeker Schmidt dat het hier gaat om een larvaal stadium van de aal. Sindsdien wordt het lugubere beestje Leptocephaluslarve genoemd.

den de Nederlandse palingvloot uit zo’n 150 schepen bestond, zijn dat er nu nog maar 25. Waar blijft de paling?

Glasaaltjes Wetenschappers wijzen op een combinatie van factoren die ertoe leiden dat de palingstand in het IJsselmeer afneemt.

Een van de belangrijkste is: de kaalslag op de aanvoer van glasaaltjes voor de Franse en Spaanse kust. Het is lang onbekend geweest waar de paling zich voortplant. Pas aan het begin van de vorige eeuw ontdekte de Deense onderzoeker Johannes Schmidt tijdens een expeditie op de Atlantische Oceaan

Paling wordt geboren in de Sargassozee.

Sargassozee

29

dat de rare visjes die hij vond palinglarven waren. Voor zover bekend (er is nooit een paaiende aal gevonden!) worden palingen in de Sargassozee geboren. Deze zee bevindt zich vlak bij de Bermuda-eilanden, tussen Bermuda, Florida en CubaHaïti, en is aan alle kanten omgeven door oceaanstromingen. Via de relatief warme Golfstroom dobberen de palinglarven naar het oosten, richting de Europese kust. Gedurende de reis, die ongeveer een jaar duurt, groeien de larven uit tot glasalen. Ze zijn dan zo’n tien centimeter en je kunt dwars door hen heen kijken. Japans onderzoek wijst uit dat het nauw luistert waar de larven geboren worden. Van de Japanse paling, ‘broertje’ van de Europese paling, is de kraamkamer heel precies gelokaliseerd: in de oceaan ver ten zuiden van Japan ligt het tussen twee onderwaterbergen, waardoor de larfjes na geboorte precies in de juiste stroming t e re c h t k o men; in dit geval richting Japan. Als de larven niet tussen de twee zeebergen ter wereld komen, neemt een verkeerde stroming hen mee en gaan ze dood. Op vergelijkbare wijze wordt ook de levensvatbaarheid van de larven in de Sargassozee bepaald.

De lekkerste paling vang je ’s zomers in het ijsselmeer

Kortetermijndenken In het voorjaar naderen de glasaaltjes in groten getale de Europese kust. Ze willen dan de overstap maken van zout naar zoet water; daar zijn ze lichamelijk toe in staat. Maar voordat ze zover komen, zijn vissers hen voor. Miljoenen glasaaltjes worden gevangen en verkocht aan palingkwekerijen, waar ze tot palingen worden opgekweekt en verkocht. Ook palingroker Jan Smit neemt kweekpaling af. Om het hele jaar verse paling te verkopen, móét hij wel. „De lekkerste paling vang je ’s zomers in het IJsselmeer. Dan is hij moddervet. Maar ’s winters kruipt hij in de bodem en houdt hij zich rustig. Daarom krijgen we in de wintermaanden paling aangeleverd door kwekerijen.” Zoon Evert houdt de vakbladen goed bij. Volgens hem is het grote probleem dat de Europese glasaal erg in trek is bij Aziaten. In China, Taiwan en Japan gebruikt

30

Jan Smit: „Het is de combinatie van rook en vuur die de paling zijn smaak geeft.”

Het geheim van de palingroker Paling roken is een vak apart. Binnen de familie Smit wordt het geheim ervan al vijf generaties doorgegeven, van vader op zoon. Jan licht een tipje van de sluier. „Voor het roken gebruiken we vurenhout. Het is de combinatie van rook en vuur die de typerende smaak aan de paling geeft.” Tijdens het roken houdt Jan de vlammen in de gaten. Als ze te hoog worden, gooit hij er water op. „Je moet van paling houden om dit werk jarenlang te doen”,

men de aaltjes als grondstof voor lokale palingmesterijen, om ze tenslotte te verwerken in Oosterse gerechten. „Pas geleden heeft de Franse regering ingestemd om 52 miljoen glasaaltjes –zo’n 14.000 kilo!– te exporteren naar de Aziatische

glundert Jan. Voordat de paling in het restaurant kan worden opgediend, gaat er veel handwerk aan vooraf. „Om het te bewerken, gaat de vis wel vijf keer door je handen. Veertig procent van de paling wordt weggesneden of verlaat tijdens het roken als gesmolten vet of vocht het lichaam. Per aangevoerde pond paling houd je er dus relatief weinig van over. Je kunt dan wel begrijpen waarom paling zo duur is.” En wat betaal je tegenwoordig voor een pond IJsselmeerpaling? „Ruim dertig euro.”

markt.” Voor de Franse glasaalvissers, die hiervoor de haven van Saint-Nazaire blokkeerden, betekende dit op korte termijn winst: de prijs voor een kilo glasaal steeg van 200 euro naar 850 euro! Maar op de langere termijn heeft deze actie fatale ge-

april 2010

volgen voor de markt, voorspelt Evert. „Het herstel van de palingstand in onder andere het IJsselmeer krijgt op Het reukorgaan van de rode prooien op die manier geen kans, want aal, zoals die in het IJsselmeer afstand te de glasalen worden massaal zwemt, is ongelooflijk goed vinden. Hij weggevist. Minder glasaal in ontwikkeld. Hij is in staat om heeft die sterke het IJsselmeer betekent ook 25 milligram gemalen slingerneus overigens hard weer minder paling die terugworm (tubifex) waar te nemen nodig! Zijn ogen zullen keert naar de Sargassozee in een bak water die zo groot hem weinig helpen, omdat om daar voor nageslacht te is als het hele IJsselmeer. Dit hij daarmee alleen licht-donzorgen.” reukvermogen stelt de aal kerverschillen kan waarnemen. Volgens een persbericht van onder andere in staat om zijn Ook is de paling stokdoof. de Nederlandse Vereniging voor Palinghandelaren (NeBron: Kennisdocument 11, Sportvisserij Nederland, 2005 VePaling) heeft Evert gelijk: ‘Het aantal palingen dat nu naar het Verre Oosten verhuist, is ruim twintig procent groter dan de Noord-Europese consumptie in 2008. (…) Het is een gemiste kans dat deze 52 miljoen glasaaltjes niet gebruikt worden voor verdere herstelmaatregelen binnen Europa.’

Fijngevoelige neus

Kapers op de kust

Hoopvol Hoewel de toekomst van de paling er somber uitziet, zijn de Volendamse palingrokers niet moedeloos. Er gloort licht aan de horizon. Er is vertrouwen in de herstellende kracht van de natuur, maar ook hoop op de wetenschap. Het probleem van het afvangen van glasaal zou namelijk verdwenen zijn als het lukt om de glasaal in gevangenschap te kweken. Evert: „Leidse wetenschappers zijn er pas in geslaagd om zelf larven te kweken uit volwassen palingen. Waar het op vastloopt, is het in leven houden van de larven. Ze weten nog niet hoe dat moet. Het wereldrecord staat nu op dertien en een halve dag. Het is natuurlijk moeilijk te zeggen wat er allemaal gebeurt daar onder in de Sargassozee. Wat eten de larven er bijvoorbeeld?” Toch zijn wetenschappers hoopvol. Over een jaar of drie zou het mogelijk zijn om op grote schaal paling te kweken, voorspelt professor Herman Spaink van het Gorlaeus Laboratorium in Leiden. Samen met universitair docent Guido van den Thillart is hij degene die erin slaagde om zelf larven te kweken uit volwassen palingen. In Volendam begint binnenkort de eerste experimentele glasaalkwekerij waar met de kennis en ervaring van het onderzoek in Leiden de palingkweek verder wordt uitgeprobeerd. Jan Smit kent de praktijk door en door. Van zijn vader, ‘ouwe’ Evert

Uit de rapporten van IMARES, instituut voor kust- en zeeonderzoek, blijkt dat de palingpopulatie de laatste decennia schrikbarend is afgenomen. De kans op herstel is klein, want het aantal glasaaltjes dat Nederland binnentrekt, ligt op een dieptepunt: slechts één procent van het niveau van voor de jaren ‘80. Daarnaast komt ook in Zuid-Europa nauwelijks meer glasaal binnen. Is dat allemaal aan de visserij te wijten? De dramatische achteruitgang van de paling in Europa is voor experts een mysterie. Voor de hand ligt om de visserij als schuldige aan te wijzen. Maar het probleem ligt waarschijnlijk dieper. De meeste wetenschappers denken dat een combinatie van factoren de paling langzaam de nek omdraait. Gemalen, stuwdammen en stuwen vormen barrières waar trekkende dieren niet langskomen (of ze worden er vermalen tot palingsoep). Daarnaast kunnen virussen, parasieten en ook verontreiniging met dioxines een rol spelen. Chemische milieuverontreinigingen hopen zich op in het vet van de dieren. Als de trek naar de paaigronden begint, worden de vetreserves aangesproken, waardoor de opgeslagen chemicaliën vrijkomen. Die kunnen tal van (hormona-

le) processen in het lichaam ontregelen, waardoor de volwassen paling de Sargassozee niet haalt en daar niet voor nakomelingen kan zorgen. Ook kunnen schommelingen in het klimaat en veranderingen in oceaanstromingen de paling treffen.

Aalscholver In de aalscholver ziet Evert Smit nóg een bedreiging voor de palingstand. „Er zijn er rond het IJsselmeer inmiddels al zo’n vijftigduizend! Vijftien jaar geleden was de aalscholver hier nog niet. Het probleem is dat het een hele goede visser is; véél beter dan de mens. Per dag eet hij maar liefst drie keer zijn lichaamsgewicht aan vis, waaronder veel paling. Niet voor niets heet hij aalscholver. Elke duik die hij neemt is het raak.” Een oplossing voor dit probleem ziet Evert voorlopig nog niet. „Er mag niet op de aalscholver worden gejaagd, want het is een beschermde diersoort.”

31

van larve tot schieraal Als larve is de paling maar 5 tot 7 millimeter lang. Hij ziet er dan slangachtig uit en heeft opvallend grote, vooruitstekende tanden. Wanneer de larve de kust bereikt, is hij doorzichtig en wordt hij glasaal genoemd. Glasalen kunnen tot ver in de Middellandse Zee voorkomen. De grootste aal die Jan Smit ooit gerookt heeft, woog ruim zes pond. Deze aal be-

vond zich, net als alle andere palingen die hij rookt, in het stadium van de rode aal. In deze leeftijdsfase is de paling ‘in de groei’. Hij bereidt zich dan voor op de grote reis, terug naar de Sargassozee, zo’n zesduizend kilometer verderop. De naam suggereert dat deze alen altijd rood van kleur zijn. Dat is niet zo: er komen ook uitzonderlijk licht gekleurde palingen voor, met name uit ondergrondse

Smit, hoorde hij hoe steeds meer palingen het IJsselmeer binnen zwommen door de komst van de Afsluitdijk, waardoor het brakke water in zoet water veranderde. Jan heeft de palingen ook langzaam zien

Een paling zit vol Omega 3-vetzuren.

rivieren, en witte, gele, goudkleurige of gevlekte. Als de paling geslachtsrijp wordt en naar zee verlangt, komt hij in het stadium van de schieraal. Uiterlijk verandert hij doordat zijn rug een donkere kleur en zijn hele lichaam een metaalachtige glans krijgt. Ook de ogen ondergaan een verandering –ze worden beduidend groter–, de huid wordt dikker en inwendig treden er veranderingen op zodat de aal ‘zeewaardig’ wordt.

zendertjes Over de reis naar de Sargassozee is weinig bekend. Eind vorig jaar meldden biologen in Science dat de vissen elke ochtend steil naar beneden

vertrekken. Hij denkt dat het schoner worden van het IJsselmeer ervoor zorgt dat de paling het hier minder naar zijn zin heeft gekregen. „Ik had hier laatst een groep van het Hoogheemraadschap op bezoek. Zij vertelden me dat tegenwoordig niet alleen chemische stoffen uit de rivieren worden gefilterd, maar ook organische. En dàt is nou juist het voedsel van veel dieren in het IJsselmeer! De paling eet levende dieren en vers aas. Hij is daarbij erg kieskeurig en eet alleen vers. Als aas te lang heeft gelegen, laat hij het liggen. Maar als andere dieren er niet meer zijn, zal ook de paling verdwijnen. Die kiest dan liever andere zoetwatermeren.” Evert: „Desnoods kruipt hij er drie kwartier voor over het land. Dat kan hij, want hij ademt deels met zijn huid.”

„Komt goed” Jan en Evert Smit verkopen alleen paling in het naast de rokerij gelegen restaurant en viswinkel. Aan de groothandel leveren ze niet. De aanvoer van verse paling is dagelijks ook maar minimaal. Momenteel werken er twee

32

duiken, tot meer dan een halve kilometer diep. Die meetresultaten zijn geboekt aan de hand van zendertjes die op de ruggen van de schieralen waren gebonden. Waarom palingen dit doen? Door overdag diep te duiken, is de kans kleiner dat ze worden opgegeten. En door ‘s nachts omhoog te komen, koelen ze minder af. Vooral die temperatuurregulatie is voor de paling van belang. Overdag hebben ze hogere temperaturen nodig (12 °C) om snel te kunnen zwemmen. De lage temperaturen dieper in zee (10 °C) zouden de rijping van de geslachtsorganen vertragen totdat de vissen op hun plaats van bestemming zijn gekomen.

mensen fulltime in de rokerij. Vroeger waren dat er veel meer. Evert, die Internationaal Recht heeft gestudeerd, in Spanje woonde en vloeiend Spaans spreekt, is toch positief over de

april 2010

Jan Smit: „Ik rook al 36 jaar.”

toekomst. Het klantcontact in het restaurant en de overname van het familiebedrijf („Ik behoor tot de zesde generatie”) verkiest hij boven een baan op het terrein waarvoor hij studeerde: „Op termijn komt het goed. Er moeten alleen nog wel vissers overblijven die op paling blijven vissen. Maar als de kweek van de glasaal eenmaal lukt, hoeft de glasaal in de natuur niet meer gevangen te worden. Dan zal ook de palingstand in het IJsselmeer verbeteren.” Het oog is gericht op de wetenschap…

Weet meer: www.wetenschap24.nl/video/bekijk/het-geheim-van-de-paling.htm www.kennislink.nl/publicaties/mannelijk-vrouwelijk-of-beide www.leidenuniv.nl/nieuwsarchief2/ 838.html www.fishbiology.net/guido/lifehistory.html resource.wur.nl/wetenschap/detail/ paling_in_het_rood/

Hoe gezond is paling? Het zal geen verbazing wekken dat palingrokers hun product als ‘zeer gezond’ betitelen. „Een paling zit vol Omega 3-vetzuren”, benadrukt Evert Smit. „Goed voor hart en cholesterol.” Jan: „Je wordt er zelfs intelligent van!” Naast Evert en Jan zijn er meer bronnen die aangeven dat paling best gezond is. Paling vermindert kans op depressiviteit. Verschillende onderzoeken tonen aan dat het eten van veel vis, dus ook paling, minder kans op depressiviteit oplevert. Omega 3-vetzuren DHA en EPA zijn hier verantwoordelijk voor. Paling vermindert kans op kanker. In vette vis zit veel vitamine D. Uit een groot Europees onderzoek, waarvan de resultaten in

januari 2010 bekend zijn gemaakt in het British Medical Journal, blijkt dat mensen met meer vitamine D in hun bloed minder kans hebben op dikkedarmkanker. Paling is goed voor de oren. Voedingswetenschapper Carla Dullemeijer van de Wageningen Universiteit heeft vastgesteld dat ouderen die regelmatig vette vis eten, beter horen dan leeftijdsgenoten die dat

niet doen. De visvetzuren verbeteren de bloedcirculatie in het binnenoor, waardoor met name lage tonen beter worden gehoord. Paling is goed voor de hersenen. Jarenlang onderzoek van de universiteit van Göteborg (Zweden) heeft uitgewezen dat je van meer dan eens per week vis eten een tikje slimmer wordt dan leeftijdsgenoten. Het onderzoek is uitgevoerd onder 4000 tieners en daaruit bleek dat jongens die vanaf hun vijftiende minstens één keer per week vette vis eten, op hun achttiende beter kunnen leren dan leeftijdsgenoten die minder vaak vis eten.

33

Lebensborn tekst Michael van der mast

H

Himmlers ‘kinderfabriek’ moest zuivere Duitsers creëren

Productie van de Übermensch De verschrikkingen van de doodskampen van nazi-Duitsland zijn alom bekend. Minder bekend is het Lebensborn Programm, een geheim en eveneens afschrikwekkend project van SS-leider Heinrich Himmler, dat tot doel had raszuivere kinderen te kweken.

Heinrich Himmler

34

Lebensborn, dat letterlijk vertaald ‘bron/fontein van het leven’ betekent, trad op 12 december 1935 officieel in werking. Dat was in hetzelfde jaar dat de Neuren-

berger wetten huwelijken verboden tussen Duitsers, Joden en anderen die tot de ‘mindere’ rassen behoorden.

Minder Duitsers Na de Eerste Wereldoorlog had Duitsland te

maken met een drastische inkrimping van de bevolking. Veel mannen – zo’n 2,8 miljoen – waren gesneuveld tijdens de oorlog, en dat had een teruggang van het geboortecijfer tot gevolg. Het aantal abortussen in het naoorlogse Duitsland was hoger dan het geboortecijfer. Door verkeerd uitgevoerde abortussen werd ongeveer de helft van de vrouwen die een abortus hadden ondergaan onvruchtbaar. Ook werd Duitsland gedwongen om grote delen van haar grondgebied af te staan, wat ook bijdroeg aan de inkrimping van het aantal Duitsers (met 7 miljoen mensen). Op die manier kwam het aantal inwoners van Duitsland op net boven de 59 miljoen. Heinrich Himmler stelde zich ten doel deze dalende tendens om te buigen en de bevolking te doen groeien tot 120 miljoen. Maar deze groei moest wel komen door een toename van raszuivere Arische Duitsers, de

april 2010

Hitlers rassenpolitiek tekst johan demoed

Het nazisme, de ideologie die aan de wieg stond van het Lebensborn Programm, is nauw verbonden met de ideeën van Darwin. De nazi’s gingen ervan uit dat evolutionaire vooruitgang hoofdzakelijk gebeurt als gevolg van het doden van zwakken in de strijd van het voortbestaan. Hitler maakte daar bijvoorbeeld geen geheim van. Dat stelt dr. Jerry Bergman, verbonden aan de Medical University en Northwest State Community College in Ohio. Dr. Jerry Bergman, die uitgebreid onderzoek deed naar Darwinistische uitingen in nazipublicaties, is niet de enige die een verband ziet tussen Darwinisme en nazisme. In het docudrama Expelled laat presentator Ben Stein wetenschappers aan het woord die aangeven dat het Darwinisme de nazi-zienswijze op ras en oorlog rechtvaardigde en aanmoedigde. Stein interviewt onder andere dr. David Berlinski, hoogleraar filosofie aan Princeton University in New Jersey, die zegt dat Darwinisme een noodzakelijke voorwaarde was om het nazisme te laten zijn zoals het was. Ook dr. Richard Weikart, geschiedenisprofessor aan California State University Stanislaus en auteur van From Darwin to Hitler, wordt in

toekomstige leiders van hun ‘Duizendjarig Rijk’. De vereniging van Himmler, geregistreerd onder de naam Lebensborn Eingetragener Verein, stelde zich ten doel jonge raszuivere

Doopplechtigheid De dopeling ligt voor een vlag met het Hakenkruis. Een SS-officier voltrekt de doopceremonie.

vrouwen in de gelegenheid te stellen in het geheim hun kind ter wereld te brengen. Na de bevalling werd het kind afgestaan aan de SS, de organisatie die verantwoordelijk was voor de adoptie en opvoeding van de boreling. De toekomstige vaders en moeders werden op hun raszuiverheid beoor-

de bekwaamste (rijkste) mensen uiteindelijk zouden overblijven. Zo zou er een superbeschaving ontstaan waaruit de zwakkere groepen waren ‘weggezuiverd’. Darwin gebruikte de uitdrukking ‘survival of the fittest’ later ook om zijn ideeën uiteen te zetten.

Wat zegt Hitler zelf?

Volgens Bergman zijn de artsen van het Derde Rijk sterk door deze ideeën beïnvloed. Ze knoeiden met selectieve voortplanting, toegepast op mensen, om daarmee het ras te verbeteren. Dit wordt ‘eugenetica’ genoemd. Om zijn stelling te onderbouwen geeft Bergman een aantal citaten van Hitler. Zo heeft Hitler op de partijdag in Neurenberg (1933) gezegd: „Een hoger ras onderwerpt een lager ras (…) een recht dat we in de ‘Tenslotte trok hitler natuur zien en wat gezien kan worden als het enige onontvreemdbare recht.” de conclusie dat de Daarnaast voert Bergman aan dat Hitler reeds in 1925, in hoofdstuk 4 van Mein joden geëlimineerd Kampf, de stelling uitwerkte dat het moesten worden’ Darwinisme de enige basis was voor een succesvol Duitsland. Bergman schrijft: ‘Hitler werkte zijn Darwinistische theohet docudrama ondervraagd. Volgens Weirieën uit door een vergelijk te maken tussen kart waren Hitler en veel nazi-wetenschapde sterken die de zwakken doden, de kat die pers fanatieke Darwinisten, die geloofden de muis opeet. Tenslotte trok hij daaruit de dat het menselijke genenbestand kon worden conclusie dat de Joden geëlimineerd moeten verbeterd door selectieve voortplanting. worden.’ En waarom? Bergman beantwoordt die vraag met een citaat van Hitler, dat is Survival of the fittest gepubliceerd in Hitler’s Secret Conversations Terug naar Bergman. In een paper schrijft (New York, 1953). Daar schrijft Hitler dat de hij dat de rassenpolitiek van de nazi’s sterk Joden ‘volkeren tot verval brengen (…) Op de steunde op het Darwinisme, en in het bijlange termijn elimineert de natuur de schadezonder de verfijnde uitwerkingen ervan door lijke elementen. Men kan worden afgestoten Herbert Spencer (1820-1903). Deze Engelse door deze wet van de natuur, die eist dat alle socioloog probeerde de samenleving in overlevende wezens elkaar moeten verslinden. eenstemming te brengen met de wetten der Maar de vlieg wordt opgeslokt door een libel, natuur. Spencer, die de uitdrukking ‘survival die zelf wordt opgeslokt door een vogel, die of the fittest’ voor het eerste gebruikte, zelf het slachtoffer wordt van een grotere ontwierp een keihard samenlevingsmodel vogel (...) door deze wetten van de natuur te waarbij, als de overheid niet zou ingrijpen, kennen (…) kunnen we ze gehoorzamen.’

35

deeld door hun voorouders tot het derde geslacht op raszuiverheid te onderzoeken. Sterke voorkeur hadden de onderzoekers voor mannen en vrouwen met blond haar en blauwe ogen. Zo streng was de selectie dat slechts veertig procent van de vrouwen die zich als Lebensborn-moeder hadden aangemeld tot het programma werden toegelaten. Het merendeel was niet gehuwd.

Hoeveel kinderen? Het aantal ontvoerde kinderen werd in 1946 op 250.000 geschat. Slechts 25.000 werden na de oorlog teruggezonden naar hun vaderland. Ook is bekend dat Duitse gezinnen weigerden de kinderen terug te geven die zij via het Lebensborn Programm hadden gekregen. Verder

Raszuivere productie In het begin van het programma werden Lebensborn-baby’s naar SS-kindertehuizen gebracht. Al snel werden deze huizen beschikbaar gesteld als ‘ontmoetingsplaatsen’ waar raszuivere vrouwen en SSofficieren samen een nacht konden doorbrengen. De SS zorgde dan later voor een plaats waar de aanstaande moeder veilig en onder medische begeleiding haar kind ter wereld kon brengen. Het eerste Lebensborn-huis werd geopend in 1936 in Steinhöring, een klein dorp niet ver van München. Huizen werden ingericht met meubels, die beschikbaar kwamen uit de woningen van Joden die naar Dachau

Duizende kinderen werden gekidnapt en kregen een duitse opvoeding

te compenseren. Dit bevel stuitte op weerstand. Veel Duitsers vonden de gedachte stuitend en immoreel om buitenechtelijke relaties aan te gaan. Uiteindelijk haalde Himmler bakzeil, maar hij zou nooit buitenechtelijke gemeenschap veroordelen. Zelf had hij twee kinderen buiten zijn huwelijk. Spoedig breidde Lebensborn de toelating uit; ook niet-Duitse moeders werden aangemoedigd aan het programma deel te nemen. Ook moedigde Hitler zelf zijn Duitse soldaten in 1942 aan om in bezette gebieden vader te worden. Voor de kinderen zou worden gezorgd. Vriendinnen en vrouwen, die na een avontuurtje met Duitse officieren in verwachting raakten, waren altijd welkom in een Lebensborn-huis. Het meest afschuwelijke onderdeel van Lebensborn was het kidnappen van raszuivere kinderen in de bezette gebieden na 1939. Sommige kinderen waren wees, maar het is aangetoond dat ook kinderen met geweld gestolen werden uit de armen van hun moeder. De SS was verantwoordelijk voor deze acties. Zo zijn duizenden kin-

waren vervoerd. Zo zijn uiteindelijk tien Lebensborn-huizen in Duitsland opgericht, negen in Noorwegen, twee in Oostenrijk en één in Nederland, België, Frankrijk, Luxemburg en Denemarken. De huizen werden deels ingericht op advies van Himmler. Ook adviseerde hij in de selectie van vrouwen die moeder mochten worden. Hij bezocht de Lebensborn-centra en had speciale interesse in de kinderen die op zijn verjaardag, 7 oktober, geboren waren. Toen in 1939 het programma niet voldeed aan zijn verwachtingen, vaardigde Himmler een bevel uit aan de SS en Ook Nederland had een Lebensborn-huis. Duitse politiefunctionarissen om zo veel kinderen te verwekken als mogelijk was om de verliezen van de oorlog

36

zijn er gevallen bekend van kinderen die niet terug wilden omdat zij de nazileugen geloofden dat zij raszuivere Duitsers waren. En dan was er nog een ‘restant’ van duizenden kinderen die niet ‘goed genoeg waren’ en in concentratiekampen zijn vernietigd.

deren naar Lebensborn-centra’s gebracht om daar een Duitse opvoeding te krijgen. Het aantal kinderen dat gekidnapt is uit Polen, wordt geraamd op honderdduizend. In de Lebensborn-centra werden de kinderen gehersenspoeld. Verpleegsters vertelden ze dat ze door hun ouders met opzet in de steek waren gelaten. Ze moesten hun afkomst en opvoeding vergeten en werden geïndoctrineerd met nazipropaganda. Kinderen die weigerden, werden vaak geslagen. Onhandelbare kinderen gingen naar concentratiekampen. Anderen opgenomen in SS-gezinnen. Tegen het einde van de oorlog werden de kinderen van de Lebensborn-huizen opgenomen in particuliere huizen. Maar toen op 1 mei 1945, een dag na Hitlers dood, de Amerikanen Steinhöring bevrijdden, vonden ze driehonderd kinderen, in de leeftijd van zes maanden tot zes jaar, verlaten door moeders en personeel. Ook werden kinderen door Engelse en Russische soldaten gevonden in tehuizen dicht bij Bremen en Leipzig. Het merendeel van deze kinderen is afgestaan ter adoptie of werd teruggestuurd naar hun land van herkomst. Helaas was dit niet voor alle kinderen mogelijk. Zij waren te zeer ‘verduitst’ om thuis te worden geaccepteerd.

Weet meer: www.spiegel.de/international/ 0,1518,446978,00.html www.spiegel.de/international/ 0,1518,470616,00.html

Holocaust

april 2010

tekst johan demoed

Teveel ellende voor één mensenleven Mevrouw Leny Boeken-Velleman (87) werd slachtoffer van Auschwitz-arts Josef Mengele

Genoeg gehoord over de oorlog? Over een paar dagen is het 65 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog in Nederland ten einde liep. Het gevaar dreigt om er maar weinig aandacht aan te besteden. Het is toch al zo lang geleden? En: hebben we er intussen niet genoeg

over gehoord? Helaas blijft het nodig om de verschrikkingen van de oorlog onder de aandacht te brengen. Het beeld kan vertroebelen als je het er niet meer over hebt. En dat vergroot de kans op herhaling. Het volgende interview met

een Auschwitz-overlevende onderstreept dat we nooit meer mogen vergeten wat er is gebeurd. Of we nu Duitser zijn of niet, er moet alles aan gedaan worden om niet nog eens in zo’n volksmisleiding te lopen.

37

Om het superieure Arische ras te beschermen tegen ‘vervuiling’, vond Hitler dat zwakke Untermenschen het onderspit moesten delven. In die categorie viel de nu 87-jarige jodin Leny Boeken-Velleman uit Amsterdam. Ze is één van de weinige overlevenden van Auschwitz en Kratzau, die haar verhaal nog kan navertellen. Niet omdat ze dat zelf zo graag wil, maar uit plichtsbesef voor haar vader, moeder, broertje en andere 182 familieleden die door Hitlers satanische regime om het leven zijn gebracht.

„Stehen bleiben, du Schweinehund! Du hast zweimahl Brot genommen!” Kras als ze is kan mevrouw Boeken het zich nog goed herinneren. Ze huivert als ze aan de harde Duitse woorden terugdenkt. Het was in concentratiekamp Kratzau, in

De meeste mensen kwamen in Auschwitz-Birkenau aan per trein, vaak na een afschuwelijke, dagenlange reis in veewagons zonder behoorlijke sanitaire voorzieningen, en veelal zonder voedsel of water.

38

Tsjecho-Slowakije, waar ze na haar verblijf in Auschwitz zat. Ze verstarde toen de Duitse bewaker het haar toeschreeuwde. Ze durfde zich niet meer te bewegen. Met het extra stukje brood in haar hand verraadde ze zichzelf. De bewaker kwam op haar af. Een harde klap op haar rug, ze kromp ineen. Daarna werd

ze aan haar kleren meegesleurd naar een gebouw. De straf leek mee te vallen: het hoofd van de ziekenafdeling smeerde een paarskleurige zalf op haar buik en ze mocht gaan. De pijn kwam pas later… Leny’s buik werd dikker en dikker. Haar navel puilde uit. Ze moest krom lopen om haar werk te doen. Toen het niet meer ging, werd ze naar een ziekenzaal gebracht waar de dokter haar onderzocht. Leny schrok. Voor haar stond de officier die in Auschwitz de selectie van aangevoerde mensen deed: zwakken naar links, sterken naar rechts. Ook zij mocht toen naar rechts. Zou hij haar nog herkennen? Ze wist het… voor haar stond dokter Mengele. Voordat Mengele haar behandelde, maakte hij Leny deelgenoot van de sadistische geest die in hem was. In een bedje lag een pasgeboren baby. Leny moest toezien hoe hij

april 2010

Josef Mengele: sadist in uniform In Auschwitz waande dokter Josef Mengele zich oppermachtig. Als de trein met nieuwe gevangenen binnenreed, stond hij al lang op zijn post. Gekleed in SS-uniform, zwaar behangen met decoraties die hij aan het front behaalde, wachtte hij met blinkend zwarte laarzen de gevangenen op. Mengele deed niets liever dan mensen selecteren. Naar rechts gingen zij die moesten werken, naar links gingen de meesten… naar de gaskamers. Veel van Mengele’s collega-artsen vonden de selecties het meest bedrukkende van hun werk. Sommige verschenen weleens dronken op het toneel. Dat gold niet voor Mengele. Hij kon zelfs niet op zijn beurt wachten en meldde zich dikwijls vrijwillig voor extra diensten. Zodra de menigte was opgesplitst, wandelde hij op zijn gemak tus-

Nog dagelijks wordt mevrouw Boeken overvallen door angst. „Als ik alleen ben, ga ik het liefst in bed liggen. Dan voel ik me veilig.”

Mengele deed niets liever dan mensen selecteren

Drie SS-officieren met elkaar in gesprek: dr. Josef Mengele (l), Rudolf Höss (m) en Josef Kramer.

het kindje de keel afkneep. Daarna liep hij naar haar toe, onderzocht de buik en pakte een injectienaald waarmee hij een pijnlijke prik gaf. Leny beet op haar tanden, maar gaf geen kik. „Niet huilen, dacht ik. Dat genot gunde ik hem niet.” Toen gebaarde hij dat ze kon gaan. En al die tijd had hij niets gezegd.

Overlevingsdrang In Auschwitz en Kratzau leerde de tamelijk beschermd opgevoede Leny hoe ze moest vechten om te overleven. Haar ouders was ze in het begin van de oorlog uit het oog verloren; tijdens

sen de rijen gevangenen door, roepend: „Zwillinge, zwillinge!” („Tweelingen, tweelingen!”) Mengele reserveerde speciale barakken voor ‘zijn’ tweelingen. Ook mensen die anders waren (bijvoorbeeld reuzen en dwergen) vonden hier onderdak. Deze barakken kregen spoedig de bijnaam:

het onderduiken al. Voor de veiligheid werd Leny op een ander adres ondergebracht dan haar ouders en haar broertje Andries. Toen ze na tweeënhalf jaar toch werd opgepakt –achteraf bleek dat ze verraden is door haar eigen verloofde!– belandde Leny in Westerbork. Zoals het alle ondergedoken Joden verging volgde na een paar dagen het transport naar Aus-

met een naald gaf hij mij een pijnlijke prik

de Zoo. Deze gevangenen werden door Mengele beter behandeld dan de andere. Dat gebeurde om hen zo lang mogelijk in leven te houden zodat Mengele ook zo lang mogelijk experimenten op hen kon uitvoeren. Hij wilde via de tweelingen er bijvoorbeeld achter komen hoe erfelijkheid werkte, en of erfelijkheid een effect had op hoe een ziekte zich ontwikkelt. Dit deed hij bijvoorbeeld door een tweeling in te spuiten met een ziekte en de verschillen tussen beide gevallen te analyseren. Bron: Verzet.org

chwitz, synoniem voor ‘hel op aarde’. De details die mevrouw Boeken noemt zijn te verschrikkelijk voor woorden. Met het nodige cynisme: „Het zijn genieën die dit vernietigingskamp hebben uitgevonden. Mensen afvoeren, vergassen, verbranden… hoe haal je het in je hoofd!” Mevrouw Boeken is ervan overtuigd dat slechtheid voortkomt uit de mens. Ook ontdekte ze in het vernietigingskamp een overlevingsdrang waarvan ze niet wist dat ze die in zich had. „In het kamp deed ik alles voor een hap brood. Je wilt

39

Verloofd met een verrader „Mijn vertrouwen in mensen is door de oorlog zwaar beschadigd”, vertelt mevrouw Boeken. Ze heeft er ook alle reden voor. Moegestreden wist Leny na de bevrijding Amsterdam te bereiken. Haar familieleden waren allemaal omgekomen. Ze had werkelijk niets meer. Waar moest ze heen? De persoon die als eerste in haar opkwam, was René. Officieel was hij haar verloofde, maar hij bleek intussen een ander te hebben. Toch mocht Leny bij hem overnachten. De dag erna zou ze weer weg moeten, omdat hij dan ging trouwen. „Maar ik was nog steeds zijn verloofde”, benadrukt mevrouw Boeken. „De volgende ochtend deed ik twee onaangename ontdekkingen: zijn aanstaande bruid was Nanny, een buurmeisje. En in het halletje op de overloop lag het zilveren kapstel op een glazen tafeltje. Het kapstel dat ik van mijn vader had gehad!

Ik was totaal beduusd.” Leny doorliep het hele huis om te zien wat René nog meer van haar had. Ze vond haar zilveren roomstelletje en in de keuken stond haar kristallen gebakservies. Dat wilde ze terug, maar René weigerde het te geven. Toen Leny daarna naar de politie ging, wilde men wel helpen, maar men kon niets doen zonder bewijs dat de spullen ook echt van haar waren. Teleurgesteld zwierf Leny dagenlang over straat. Totdat ze een bekende tegen het lijf liep: iemand die haar een schoenendoos met foto’s gaf. Het waren kostbare familiefoto’s. Leny huilde toen ze haar dierbaren zag. Toen ze een foto van zichzelf

tegenkwam waarop ze het zilveren kapstel vasthield, wist ze wat ze moest doen. Ze ging naar de politie en die accepteerde het als bewijs dat het kapstel van Leny was. René werd verhoord. „Zo kwam de politie erachter dat René een gemene rol had gespeeld: hij had mij, zijn vriendin, en mijn hele familie verraden voor geld! Iedere Jood die hij aanbracht, leverde hem zeven gulden vijftig op…”

Leny’s zilveren kapstel staat nog steeds bij haar in huis.

blijven leven, dus je wordt egoïstisch.” Ze vertelt hoe ze in Auschwitz geholpen heeft bij het leeghalen van de zigeunerbarakken, toen deze mensen allemaal vergast waren. De barakken kregen een nieuwe bestemming: voor de muzelmannen. Zo werden nagenoeg dode gevangenen genoemd. Afgeschreven, onbruikbaar. Ze kregen geen enkele verzorging. Ze waren totaal verwaarloosd en ondervoed en beseften vaak niet meer dat ze leefden. Ze wachtten op het naderende einde. „Elke nacht stierven er honderden. Die moesten de volgende dag naar

40

het crematorium worden gebracht. Het De volgende ‘lading’ ging daar dwars speciale commando voor dit werk kon overheen, tot zo’n acht lagen. Een ander de grote hoeveelheid gestorven muzel- commando duwde de karren naar het mannen niet aan. ‘Vrijwilligers’ hielpen hen. Ik was daar één van,” vertelt Gearriveerd in Auschwitz mevrouw Boeken terneergeslagen. „We sleepten de doden van die nacht uit de barak naar de klaarstaande handkarren. Daarop legden we de vaak al verstijfde lijken drie naast elkaar.

Naar Auschwitz werden ongeveer 1,3 miljoen mensen gedeporteerd. Hiervan zijn er ongeveer 1,1 miljoen om het leven gekomen, waarvan het grootste deel werd vergast.

crematorium. Mij leverde het een extra stukje brood op.”

Waarom? Wonderlijk is het dat juist de jonge Leny –ze was 19 toen ze werd opgepakt– de kampen overleefde. Ze was mager, zie-

„Ik heb de kampen overleefd, anderen niet. dat zet je aan het denken...” kelijk ook. In haar kinderjaren werd ze door haar familie vaak in bescherming genomen. „Mijn broertje was groter dan ik. Hij heeft wat met me afgesjouwd. En juist ik heb de kampen overleefd, de anderen niet. Dat zet je aan het denken: wat heb ik voor goeds of slechts gedaan dat ik nog leef?” Op die vraag heeft ze geen antwoord. Maar ze weet zeker dat haar wens om naar haar moeder terug te gaan, belangrijk is geweest om de verschrikkingen van de oorlog door te komen. Waarom juist zij, Leny Velleman, de kampen overleefde? Het antwoord kan achteraf gezien misschien

Op de drempel van de dood ‘Op een dag het niet meer en werd getroost door werden wij een paar meisjes om me heen. Toen geselecteerd. sloop het bericht door de rij: ‘Het lukt Onze hele barak. niet. Er is niet genoeg capaciteit bij Zonder bericht de crematoria. De gaskamers kunnen vooraf. We de grote aantallen wel aan, maar de voelden meteen verbrandingsovens niet.’ Dat gaf nieuwe hoop, maar het drong dat het fout nauwelijks tot me door. (…) Inmidzat. Nu was het dels stond ik nog slechts een meter onze beurt. We of tien verwijderd van de trap die zouden allemaal vergast worden. Iedereen was verslagen. (…) Meteen ons naar de ondergrondse uitkleedruimte van de gaskamer leidde. Toen na selectie moesten we ons in rijen schalde het plotseling keihard door opstellen. We werden naar de gasde luidspreker: ‘Umdrehen!’ (…) We kamers geleid. Het was een lange rij; honderden andere gevangenen liepen werden teruggestuurd naar onze barakken (…) Later die dag hoorden we al voor ons. Het tempo vertraagde snel en na een poosje stonden we stil. De eersten hadden de ‘We voelden meteen gaskamers bereikt. In de uren die volgden schodat het fout zat. Nu ven we telkens maar een klein was het onze beurt’ stukje op. Het was koud en het motregende. Verschrikkelijk, dat wachten. Je bent ontzettend bang, want je weet wat er dat het iets te maken had met het komt. Ik huilde zachtjes en werd door oprukken van het Russische leger. een vriendin getroost. Toch ben je Pas veel later drong het tot me door tegelijkertijd onverschillig; het einde dat ik op de drempel van de dood nadert, maar daardoor komt er ook had gestaan.’ een einde aan alle ellende. (…) Op een gegeven ogenblik, we hadden er inmiddels al wel tien uur gestaan, zei Weet meer: Breekbaar, ik: ‘Nou, gebeurt er nog wat? Wanmaar niet gebroken, L. Boekenneer gaan we naar binnen?’ Ik hield Velleman, uitgeverij Verbum, ISBN 978 90 74274 22 7, € 12,50

41

gevonden worden in het feit dat ze veel en openhartig over haar verleden spreekt. Als waarschuwing voor iedereen: dat nooit meer! „Ik móét erover spreken. Dat doe ik voor mijn ouders. Dat ben ik aan hen verplicht.” Mevrouw Boeken schreef een boek –Breekbaar, maar niet gebroken– waaraan ze niets verdiende; ook de uitgever wilde er geen winst op maken. „Niet ten koste van de ellende van mijn ouders.” Haar kennis en ervaring draagt ze ook uit door als gastspreekster lezingen te houden in Herinneringscentrum Kamp Westerbork en op verschillende scholen. En iedere keer dat het Nederlands Auschwitz Comité een Polenreis organiseert, meldt ‘tante Leen’ –zoals de deelnemers haar inmiddels noemen– zich aan. Ze heeft daar veel vriendschappen aan overgehouden. In één van de deelneemsters heeft ze zelfs een stukje familie teruggevonden.

Huiver voor selectie Mevrouw Boeken heeft de oorlog overleefd, maar is niet onbeschadigd uit de kampen gekomen. Een bewaakster sloeg haar long kapot, haar hart is zwak, Mengele’s experiment resulteerde in een harde buik (waardoor ze later zwangerschapsproblemen kreeg) en nog altijd is

De Duitsers waren uiteindelijk in staat om ‘Untermenschen’ als vee te behandelen... ze erg bang. „Wanneer ik alleen ben, ga ik het liefst in bed liggen. Dan voel ik me veilig. Ik kan slecht tegen stilte. Daarom sta ik vroeg op en ga ik vroeg naar bed.” Maar ondanks de verschrikkingen die ze meemaakte, heeft ze haar opgewektheid niet verloren. Ze is een gezellige vrouw die veel voor een ander over heeft. Het liefst ziet ze mensen om zich heen. Bij

42

Poolse kinderen, kort na aankomst in vernietigingskamp Auschwitz.

haar thuis is het dan ook een zoete inval. „De hele dag in mijn kamer zitten, kan ik niet. Daar ben ik te nerveus voor,” vertelt ze. En daarom doet ze de was van bewoners van het aanleunende verpleeghuis en staat ze drie dagen per week in de stoffenwinkel van haar zoon. Cynisme kenmerkt mevrouw Boeken. Ook als ze het over het oorlogsverleden heeft. Zo noemt ze zichzelf „de geluksvogel” als ze vertelt hoe lang ze in Auschwitz mocht blijven. En over de sanctie die stond op het twee keer brood nemen, zegt ze droogjes: „Dat is natuurlijk strafbaar als je verschrikkelijke honger hebt…” Zo cynisch als ze naar het verleden kijkt, zo kritisch kijkt ze naar het heden. Mevrouw Boeken moet niets hebben van de denkbeelden van Geert Wilders. „Hij selecteert! Dat deed Hitler ook. Of je het doet op basis van ras of geloof, voor mij maakt dat geen verschil.” Ze signaleert een gevaarlijke tendens in Nederland. „Als één Surinamer iets fout doet, wordt de hele groep erop aangekeken. Doet één Nederlander iets, dan blijft het bij die ene. Wat als de moordenaar van Milly Boele een Nederlandse politieagent was van Marokkaanse afkomst?

Of als de moordenaar van Pim Fortuyn een Surinamer was? Dan had men die bevolkingsgroepen erop aangekeken. Dat weet ik zeker.” Het punt dat mevrouw Boeken wil maken, is helder: leer van het verleden. Wat klein begon, eindigde groot. De Duitsers waren uiteindelijk in staat om ‘Untermenschen’ als vee te behandelen. Genieën ontwikkelden vernietigingsinstallaties, gewone burgers dreven de slachtoffers op. Zo werkten slimmeriken en domoren aan hetzelfde doel: het wegzuiveren van andere volken om zo het land voor eigen volk te bewaren. In de geschiedenis heeft dat motief vaker de kop opgestoken. De grote vraag is: leren we ervan?

Weet meer: www.auschwitz.nl/paviljoen/ nederlanders-in-auschwitz/overlevenden/leny-boeken www.verbum.nl/bookphp?ref=V HB22

On Topic

april 2010

REDACTIE ESTHER VERHOEVEN

‘Witte zalm smaakt niet’ Zalm herken je aan zijn rode vlees. Maar hoe komt hij eigenlijk aan die kleur? Van zichzelf is zalm namelijk een witte vis. De rode kleur in de zalm komt van de kleurstof astaxanthine, die gemaakt wordt door algen en eencellige organismen. Deze worden gegeten door garnalen, die de kleurstof in hun pantser en vlees opslaan. De zalm eet op zijn beurt garnalen en slaat de kleur weer op in zijn vetweefsel. Omdat de zalm de kleur niet kwijtraakt, kleurt hij in de loop van de tijd rood. Het dieet van zalmen verschilt. Daarom zit er een enorme kleurvariatie in natuurlijke zalm, van lichtroze tot dieprood. Flamingo’s danken hun rode kleur eveneens aan de astaxanthine die ze via hun voedsel binnenkrijgen. De mens slaat ook astaxanthine op in het vetweefsel, maar krijgt daarvan te weinig binnen om rood te worden.

Beeldscherm als autoruit Stel, je rijdt ‘s nachts op een onverlichte weg. Je hebt geen idee of er naast de weg iets of iemand loopt. De voorruitbrede head-up display zou dan uitkomst kunnen bieden. Het systeem geeft namelijk op de ruit precies aan waar een eventueel obstakel, mens of dier zich bevindt. Samen met diverse Amerikaanse universiteiten ontwikkelt General Motors een techniek die het mogelijk maakt om meer en betere informatie te geven via de voorruit. De hele voorruit wordt met behulp van het head up displaysysteem één groot doorzichtig beeldscherm. Al langer was het mogelijk om dashboardinformatie te projecteren op de voorruit. Met de nieuwe technologie is het mogelijk om kunstmatige figuren, lijnen en andere aanwijzingen te projecteren op de voorruit.

De bedoeling is om allerlei sensors en camera’s aan het systeem te koppelen. Met ultraviolet laser worden belangrijke gegevens of belangrijke punten in het uitzicht op de ruit getekend. Voor nachtzicht kan er een infraroodcamera aan gekoppeld worden, en een gewone camera met beeldanalyseprogramma. General Motors hoopt dat de nieuwe vinding automobilisten helpt bij onveilige of moeilijke situaties zoals rijden in mist en ‘s nachts rijden. De veiligheid zou door het systeem toenemen omdat bestuurders tijdig kunnen worden gewaarschuwd als een mogelijk gevaar, dat zich buiten het gezichtsveld bevindt, op de auto afkomt. Spelende kinderen op straat, motors of auto’s in de blinde hoek kunnen zo ook op tijd worden gesignaleerd. Het duurt nog even voor de eerste auto’s met deze techniek op de markt komen. General Motors verwacht dat op z’n vroegst in 2016.

Nieuw leukemie-gen ontdekt Tegenwoordig wordt de meeste zalm gekweekt. Zalmkwekerijen zijn er in verschillende soorten. Zalm kan bijvoorbeeld in zee worden gekweekt. In dat geval nemen de dieren natuurlijke voeding op en worden hiernaast bijgevoerd. De meeste zalm echter komt uit Noorwegen, Schotland, IJsland, Alaska en Chili en wordt gekweekt in tanks op het land. Deze dieren krijgen uitsluitend visvoer dat vrijwel geen garnalen bevat. Zonder garnalen of een andere bron van astaxanthine blijven zalmen wit. Omdat de consument geen witte zalm wil (hoewel de smaak precies hetzelfde is!) wordt aan het zalmvoer meestal astaxanthine toegevoegd.

Aan de Universiteit van Gent is een gen ontdekt dat een doorslaggevende rol speelt bij het ontstaan van leukemie. Deze ontdekking biedt perspectieven voor nieuwe behandelingen, meldt het tijdschrift Nature Genetics. De onderzochte vorm van de ziekte is acute leuke-

mie, ook wel T-cel acute lymfoblasten leukemie of T-ALL genoemd. Deze ziekte komt voor bij zowel kinderen als bij volwassenen. De ontdekking is om verschillende redenen belangrijk. Het gen is gelegen op het X-chromosoom, wat deels verklaart waarom meer mannen dan vrouwen getroffen worden door T-ALL. Da arna ast vertoont het gen een defect bij bijna

de helft van alle patiënten met deze vorm van bloedkanker. Dit wijst erop dat het gen een doorslaggevende rol speelt bij het ontstaan van deze vorm van kanker en biedt tegelijk perspectieven voor nieuwe therapieën. Het ontdekte leukemie-gen voert coderingen uit voor een eiwit dat een bijzondere functie heeft in de cel, met name het uitschakelen van bepaalde andere genen. Deze bevindingen geven aanleiding tot verder onderzoek.

43

Heelal beeld otte tekstRinger Rinus kiel

B ideetje

Barry John Setterfield bedacht een alternatief voor de Big Bang

van een eenling

De term ‘Big Bang’ werd voor het eerst door Fred Hoyle in 1950 gebruikt als een sarcastische aanduiding om zijn afkeer van de theorie tot uitdrukking te brengen. Tegenwoordig schamen veel wetenschappers er zich niet meer voor.

44

april 2010

De huidige, in de moderne wetenschap geldende theorie over het ontstaan van het heelal, is de Big Bang-theorie. Maar er zijn heel wat wetenschappers die er niet meer in geloven. De meerderheid doet dat nog wel, ondanks de grote problemen die dat met zich meebrengt.

Want vrijwel alle waarnemingen zijn in strijd met het Big Bang-model.

Wat is de Big Bang? De oerknal- of Big Bang-theorie gaat ervan uit dat het heelal 13,7 miljard jaar geleden ontstond uit een enorm heet punt met een oneindig grote dichtheid. Tegelijkertijd met de oerknal zouden ruimte en tijd zijn ontstaan. Deze theorie is onder meer gebaseerd op de waarneming van het voortdurend uitdijende heelal. De in dit artikel besproken roodverschuiving van sterrenlicht neemt in de Big Bang-theorie een belangrijke plaats in.

45

Een heelal van miljoenen jaren? Setterfield beweert van niet. De Big Bang-theorie heeft zijn wortels in de ontdekking van het principe van ‘roodverschuiving’. Wat dat is? Kort gezegd komt het hierop neer dat het licht van verder afstaande sterren (dat net als al het andere licht verscheidene kleuren bevat) niet helemaal een normale verde-

ling heeft; de rode kant van het licht is wat sterker aanwezig. Toen dat gemeten werd, nam men aan dat die roodverschuiving optreedt doordat die sterren zich steeds sneller van ons vandaan bewegen. Wat rekenwerk leert dat de verste sterren er dan zo’n 13,7 miljard jaar over gedaan moeten hebben om te komen waar ze zijn. En het licht van die sterren is dan ook 13,7 miljard jaar onderweg geweest om ons te bereiken. De afstand is dus 13,7 miljard lichtjaar. Maar deze beweringen staan haaks op datgene wat de Bijbel meldt, namelijk dat God alles zo’n zestot achtduizend jaar geleden schiep. Wat moet je hier als christen van denken? Inbedden binnen de scheppingsdagen van miljoenen jaren? Dat hoeft niet...

In sprongetjes Barry John Setterfield is een Amerikaanse fysicus/geoloog. Door historische metingen van de lichtsnelheid te onderzoeken conclu-

De afstand van sterren kan gemeten worden door kleurwaarden in hun licht.

Vooroordelen of feiten Barry John Setterfield’s opvattingen worden door vriend en vijand vurig bestreden. Kan het waar zijn dat je als eenling de waarheid ziet, terwijl de meerderheid dwaalt?

46

EEN VOORBEELD»

De feiten moeten zich maar aanpassen...

Ja, dat kan. Het is in het verleden regelmatig voorgekomen.

Om een beeld te geven hoe moeilijk het is om een onderbouwing ingang te laten vinden op universiteiten, volgt het volgende actuele voorbeeld.

Denk maar aan Galileï (de aarde draait om de zon) en Einstein (de relativiteitstheorie: het licht van verre sterren dat langs de zon scheert, wordt afgebogen door de zwaartekracht van de zon). Als je je maar laat leiden door de gegevens, de feiten, en niet door de vooroordelen, de hypothesen, de theorieën of wat ‘men’ meent.

Er zijn momenteel felle discussies gaande over het werk van Duitse christennatuurkundigen, waarin een wetenschappelijke onderbouwing staat dat op het bestaan van een jong heelal wijst. Zij hebben echter op de universiteit te horen gekregen dat de wiskundige modellen over het heelal en de materie juist zijn. Waarnemingen die daarmee in strijd zijn, kunnen dus niet waar zijn. Dat is een manier van denken die momenteel heel algemeen voorkomt en die ook de hoofdrol speelt in de discussie over het klimaat: de modellen spreken de waarheid, de feiten moeten zich maar aanpassen.

deert hij dat de Bijbelse gegevens goed sporen met wat we via de wetenschap vinden. Het heelal moet volgens Setterfield véél jonger zijn dan 13,7 miljard jaar. Setterfield ontdekte dat de lichtsnelheid naar het verleden toe steeds hoger is ge-

Kunnen miljoenen jaren ingebed worden in een enkele dagen durende schepping? weest; in het allereerste begin zelfs zo’n vierhonderd miljard keer sneller dan nu. Maar hij ontdekte nog wat, namelijk dat de genoemde roodverschuiving in sprongetjes verloopt (andere onderzoekers hebben inmiddels uitgevonden dat die sprongetjes te maken hebben met de energiedichtheid in het heelal).

onvoorstelbaar Volgens Setterfield betekent zijn ontdekking dat de verklaring voor de roodverschuiving een heel andere moet zijn dan doorgaans wordt gegeven. Het heelal blijkt namelijk gevuld te zijn met een energieveld van echt onvoorstelbare sterkte. Dit energieveld – officieel heet het een ‘nulpuntsveld’ – is in het begin van het bestaan van het heelal erg zwak geweest. Sindsdien is het energieveld volgens Setterfield gegroeid op een manier die ervoor zorgt dat de toename in

Barry John Setterfield is een Amerikaanse fysicus/geoloog. Door historische metingen van de lichtsnelheid te onderzoeken concludeert hij dat de Bijbelse gegevens goed sporen met wat we via de wetenschap vinden.

april 2010

Krijgt setterfield gelijk?

Dat de verste sterren 13,7 miljard lichtjaren van de aarde staan, zoals vaak wordt beweerd (zie grafiek), weerspreekt Setterfield. Volgens hem ging het licht in het verleden sneller, wat resulteert in een jonger heelal.

Als je uitgaat van een geleidelijke evolutie van sterrenstelsels betekent het dat aan de ‘rand’ van het heelal de sterrenstelsels nog in ontwikkeling moeten zijn. Probleem is echter dat deze sterrenstelsels er net zo volwassen uitzien als ‘in de buurt’ van de aarde. Voorzichtig veronderstellen sommige evolutio-

laden en één negatief geladen deeltje. Die bestaan maar buitengewoon kort en verdwijnen dan weer in het energieveld. Die deeltjes samen noemen we ‘virtuele deeltjesparen’. Zo zijn ze er, en zo zijn ze weer weg. Als een lichtdeeltje (foton) zo’n virtueel deeltjespaar tegenkomt, wordt het daardoor opgenomen. Het virtuele deeltjespaar verdwijnt dan en werpt daarbij het opgenomen foton weer uit, dat daarna zijn weg vervolgt. Dat gaat zo maar door. Nu gaat dat opnemen en uitstoten ongelooflijk snel, maar het kost toch een minuscuul stukje tijd. Alles tezamen

het begin heel snel ging en vervolgens steeds langzamer. In onze tijd is de toename min of meer gestopt. Er is zelfs een kleine afname te zien. Dat komt doordat het heelal niet uitdijt en niet krimpt, maar ongeveer gelijk blijft van grootte, terwijl het een beetje ‘wiebelt’ (in- en uitdijt). Het energieveld is volgens Barry Setterfield verantwoordelijk voor het voortbestaan van de materie en voor de energie in de atomen; als dat energieveld er niet zou zijn, zouden de atomen ‘ontploffen’. Wanneer dat energieveld toeneemt, moeten alle atomen in het heelal hun energieniveau aanpassen. Maar die kunnen dat alleen maar in vaste stapjes doen. ‘Kwanta’ noemen we die stapjes. Nadat in het hele heelal de atomen zo’n sprongetje hebben genomen, wordt het licht dat zij uitstralen iets blauwer (vóórdat ze Deze illustratie geeft aan hoe de roodverschuidat sprongetje maakten, ving van sterrenlicht plaatsvindt. De getallen was het licht dus iets rogeven de golflengte van sterrenlicht aan in der). Dat is volgens Setnanometers (miljoenste millimeters). terfield de oorzaak van De onderste ster is relatief dichtbij. Je  de roodverschuiving in kunt zien dat de absorptielijnen in het sprongetjes.

Roodverschuiving van sterrenlicht

Hoe oud? Maar er is meer… Waar de energie in dat veld iets dichter is, ontstaan twee deeltjes: één positief ge-

kleurenspectrum een bepaald patroon hebben. Een nabij sterrenstelsel. De absorptielijnen zijn iets meer naar de rode kant verschoven. Een ver sterrenstelsel. De roodverschuiving is nog weer groter. Een zeer ver object. Door de enorme roodverschuiving zijn enkele absorptielijnen buiten beeld geraakt.

nistische kosmologen daarom ook dat de lichtsnelheid in het begin van de Big Bang misschien enorm veel hoger is geweest. Maar eigenlijk is dat onverenigbaar met hun theorie. Zal Setterfield dan toch gelijk krijgen?

kost het dus steeds meer tijd en gaat het licht langzamer wanneer het door een dicht energieveld moet, zoals dat vandaag de dag het geval is. Vroeger was het energieveld veel zwakker en bevatte het minder virtuele deeltjesparen. Toen ging het licht dus ook sneller dan nu.

grote gevolgen Twee dingen zijn er aan dat energieveld gekoppeld: de roodverschuiving en de lichtsnelheid. Maar ook de energie van atomen wordt door dat nulpuntsveld bepaald. Dat komt erop neer dat in een zwak veld – vroeger dus – het radioactieve verval veel sneller ging, terwijl de sterkte van de radioactieve straling veel kleiner was. Deze constatering heeft grote gevolgen voor het meten van de ouderdom van dingen op aarde. Dat wordt momenteel gedaan op basis van ‘atoomtijd’. Dat wil zeggen: door het radioactieve verval van iets vast te stellen, zoals bijvoorbeeld het uraniumverval. Maar die ‘atoomklokken’ liepen in het verleden ook veel sneller, concludeert Setterfield op basis van zijn onderzoek. In het allereerste begin was dat volgens hem wel 400 miljard keer zo snel; net als het licht. En dus moeten we die ‘atoomtijden’ corrigeren voor de dingen die we nu meten. Op deze wijze komt Setterfield uit op een maximale ouderdom van de aarde van achtduizend jaar. Zijn er veel mensen die geloven dat Setterfield gelijk heeft? Nee. Maar in de wetenschap is het niet ‘meeste stemmen gelden’, maar ‘wie houdt zich trouw aan de feiten’. En daarin is Setterfield buitengewoon sterk.

weet meer www.setterfield.org

47

x. 0e 0 0 . k 50 dru in

Drs. Ben Hobrink

Moderne wetenschap in de bijbel De Bijbel is de wetenschap 3500 jaar vooruit

Er is wetenschap in de Bijbel, veel meer dan in enig ander boek uit de oudheid. Bioloog Ben Hobrink laat in dit uitvoerig gedocumenteerde boek zien dat de Bijbel geen verzameling sprookjes is, maar kennis bevat die de wetenschap duizenden jaren vooruit is. Toepassing ervan had miljoenen mensen het leven kunnen

redden tijdens epidemieën. En ook nu zou deze kennis talloze ziekten kunnen voorkomen, zoals hart- en vaatziekten en geslachtsziekten. Zelden werd zoveel kennis uit de Bijbel op leesbare wijze bijeengebracht en toegelicht. Paperback – 360 pag – ISBN: 978-90-6067-901-2

w w w. g i d e o n b o e k e n . n l

18,50

Lee Strobel

Feiten genoeg… die voor een Schepper pleiten

Het verbaast wetenschappers steeds meer hoe ongelofelijk complex het heelal in elkaar zit. En de piepkleine menselijke cel? Onder de microscoop lijkt die een heelal op zich. De twijfel groeit of dit alles bij toeval is ontstaan. Journalist en schrijver Lee Strobel wilde weten

hoe sterk de argumenten zijn voor het geloof in toeval en evolutie, én voor het geloof in een Schepper. De feiten die voor een Schepper pleiten, zijn overweldigend. Paperback – 360 pag – ISBN: 978-90-6067-790-2

19,95

De boeken zijn te koop bij de (christelijke) boekwinkel en bij Uitgeverij Gideon Uitgeverij Gideon, Dorpsweg 3, 4223 NA, Hoornaar – 0183-581696 – [email protected] – www.gideonboeken.nl

GIDEON

Bezoek de bijeenkomsten in mei en juni De internationale creationistische sprekers Emil Silvestru (Can.) en Philip Bell (GB) zijn dit voorjaar in het land. Er is nog ruimte in hun agenda om hen uit te nodigen voor een presentatie in school of kerk. Mail snel bij belangstelling naar [email protected]

Nodig een spreker uit

Emil Silvestru 9 mei Anna Paulowna (voorl.) 9 mei nog beschikbaar 10 mei nog beschikbaar Philip Bell (ook overdag nog ruim beschikbaar voor scholen) 4 juni Haarlem 5 juni Roermond toerustingsdag 6 juni Hengelo 7 juni VU Amsterdam 8 juni Urk 9 juni nog beschikbaar

Voor de actuele agenda, kijk op

WWW.SCHEPPINGOFEVOLUTIE.NL

On Topic

april 2010

REDACTIE ESTHER VERHOEVEN

Schone elektriciteit uit een doosje Dé oplossing op het gebied van energie is een goedkope, zuivere bron die geen afvalgassen uitstoot. Meer dan honderd jonge bedrijven in Sillicon Valley werken aan zo’n concept. Eén van die bedrijfjes, Bloom Energy, heeft zijn uitvinding al gepresenteerd: een kleine elektriciteitscentrale in een doosje, dat je gewoon in je tuin kunt droppen. De Bloom Box kan elektriciteit produceren door zuurstof te mixen met een verscheidenheid aan brandstofsoorten, waaronder aardgas en biogas. Het resultaat: efficiënt geproduceerde stroom, zonder verbranding en schadelijke uitstoot. Een Bloom Box zou elektriciteit voor zes tot acht eurocent per kilowattuur kunnen genereren. Het hart van de Bloom Box bestaat uit een soort tegels die zijn gebakken uit zand. En dat maakt hem volgens de makers schoner en efficiënter dan traditionele brandstofcellen, die zware metalen en zuren gebruiken. Google maakt in een testproject al gebruik van vier Bloom Energy-servers. De vier Bloom Boxen produceren samen 400 kilowatt elektriciteit. Eén Bloom Box ter grootte van een brood is voldoende om een huishouden van elektriciteit te voorzien. Zo’n apparaat zal binnen vijf à tien jaar niet meer gaan kosten dan drieduizend dollar.

Let op met zuivel en vlees Onderzoekers van de Vrije Universiteit in Amsterdam hebben aangetoond dat ook natuurlijk transvet negatieve effecten heeft op de cholesterolgehaltes in het bloed. Transvet uit melk en vlees verhoogt het ‘slechte’ LDL-cholesterol en verlaagt het ‘goede’ HDL-cholesterol, waardoor de kans op een hartinfarct vergroot. Volle melk, roomboter, kaas, rundvlees en schapenvlees bevatten kleine hoeveelheden transvet. Tot nu toe werd gedacht dat dit natuurlijke transvet niet schadelijk was; zelfs gezond. Eén specifiek transvet uit melk, het zogenaamde geconjugeerde linolzuur of CLA, wordt zelfs als voedingssupplement verkocht. Het is al langer bekend dat kunstmatig geproduceerd transvet de cholesterolgehaltes in het bloed ongunstig beïnvloedt. Dat is ook de reden dat het in mar-

garines en frituurvet voor een groot deel is vervangen door vetten met gunstiger effecten op de cholesterolgehaltes. Ingeborg Brouwer van de afdeling Gezondheidswetenschappen van de Vrije Universiteit in Amsterdam zegt over de onderzoeksresultaten dat ze een extra reden zijn voor consumenten om het eten van vet uit vlees- en zuivelproducten te verminderen.

Hardnekkige leugens In 2005 heeft Peter Scheele, auteur van het boek Degeneratie, een persbericht gestuurd naar de media. Hierin vroeg hij of er meer bekendheid kon worden gegeven aan leugens die in lesboeken stonden. Maar het heeft toen weinig geholpen. De leugens waarop Peter Scheele in zijn persbericht doelde, zijn de vervalste tekeningen van de Duitse bioloog Ernst Haeckel (1834-1919). De tekeningen moesten de ‘wetenschappelijke bewijsvoering’ leve-

Peter Scheele

ren van de gedachte dat er een evolutie is Behalve de pers benaderde Peter Scheele geweest van eencellige naar vis, reptiel en ook alle politieke partijen. Er kwam nauuiteindelijk naar mens. Haeckel meende welijks een reactie. Met als gevolg? De afdat de embryonale ontwikkeling een afbeeldingen bleven gewoon gehandhaafd. spiegeling was van de evolutionaire ontwikkeling. Hij beweerde dat er een soort vroeg embryonaal stadium was overgebleven Naar aanleiding van de en een mens naast elkaar dat gelijk was in alle gehuis-aan-huis verspreide om dit proces duidelijk te wervelden. Haeckel heeft folder Schepping of evolumaken. Nu weten we dat tekeningen van dit vroege tie, wat geloof jij?, heeft dit idee niet klopt.’ stadium gemaakt, maar Kennislink.nl (website van Ook uitgeverij Malmberg later is bewezen dat hij het Nationaal Centrum (uitgever van het bioloze heeft vervalst. In 1915 voor Wetenschap en Techgieboek Biologie voor jou) is hier al een boek over nologie) in februari 2009 heeft aangegeven dat de verschenen. En in 1997 is een brochure uitgegeven tekeningen van Haeckel er een publicatie geweest waarin wordt bevestigd in de zesde druk zijn van Michael K. Richarddat Haeckels tekeningen verwijderd. son met foto’s waarop te niet kloppen. In deze Vanaf mei worden de zien is hoe dit eerste stafolder staat letterlijk: eerste boeken geleverd dium er werkelijk uitziet. ‘Haeckel tekende de zonder deze afbeeldingen, Verre van Haeckels tekeembryo’s van vijf dieren bevestigt Malmberg. ningen!

Na 95 jaar tekeningen uit biologieboek!

49

Aan welke eisen moet uw vaste fotowinkel voldoen? Constant hoog serviceniveau Uitgebreid assortiment (bijna) alles op voorraad Scherpe prijs Deskundig en vriendelijk personeel Lekkere koffie met koekjes In dat geval...

WELKOM!

www.cameranu.nl - (0527) 690 404 - Het Spijk 8 - 8321WT Urk

Ogenblik

colofon Uitgever Christelijke Tijdschriften BV Brigittenstraat 1 3512 KJ Utrecht Uitgever: Ringer Otte

tekst

Johan Démoed

Zout bijt schoon

Hoofdredacteur Jan Rein de Wit Eindredactie Johan Démoed Redactie Andreas Boonstra, Joop Buker, Kees van Helden – Brigittenstraat 1, 3512 KJ Utrecht – 030 230 3508 –  [email protected] Medewerkers Daniel en Nancy Adams, Lex van Bokhove, Jan Bor, Dr. Peter Borger, Koos van Delden, Bert Dorenbos, Willy Duister, Tjarko Evenboer, Erik van Geel, Andre van Gelder, Frans Gunnink, Stef Heerema, dr. Wim Hoek, Drs. Hans Hoogerduijn, Johan Huibers, Rinus Kiel, Erik Koning, Jan van Meerten, Peter Scheele, Pieter Siebesma, Ton Verdam, Esther Verhoeven, Gerrit de Wit Ontwerp en art direction Chris-Jan de Leeuw Vormgeving en druk: GBU grafici Marketing Hans van Lindenberg Abonnementen Een jaarabonnement op Weet Magazine kost € 25,- (6 nrs). Adreswijziging of opzegging uiterlijk 4 weken voor einde abonnementsperiode bekend maken via: Brigittenstraat 1, 3512 KJ Utrecht - 030 230 3508 - [email protected] Beeldrechten Indien niet specifiek vermeld, berusten de fotorechten bij de fotostockbureaus StockExchange, Istock, Wikimedia of bij de bij het artikel vermeldde bronnen; Pag 2-3: Richard Rodvold; Pag 4-5: Tselem (J.R. de Wit); Pag 28-33: Huy Nguyen; Pag 34-42 foto’s Leny Boeken: Huy Nguyen. www.weet-magazine.nl © Weet Magazine 2010 ISSN 2210-2167

april 2010

Misschien studeer je biologie en wil je tegelijkertijd vasthouden aan datgene wat de Bijbel leert. Dan heb je het moeilijk. Je zult de confrontatie aan moeten gaan met andersdenkenden. Niet-christenen, maar ook christenen. Want hoeveel zijn er niet die zeggen dat zij het evolutiegeloof prima kunnen combineren met hun christen-zijn? Het lijkt prima samen te gaan, maar is dat zo? Wie probeert miljoenen jaren van dood en verderf te vereenzelvigen met de geschiedenis van Genesis, doet water bij de wijn als hij de Bijbel leest. Zou dat evolutieproces de manier zijn waarop God de hemel en de aarde schiep, met alles erop en eraan? Als je ‘ja’ antwoordt, schuift de tweede vraag naar voren: Welke rol speelt Christus dan nog als Verlosser? Hebben die vragen dan iets met elkaar te maken, zul je zeggen? In eerste oogopslag lijkt het misschien van niet. Genesis en de evangeliën liggen minimaal vierduizend jaar van elkaar verwijderd. Toch zegt Paulus wat anders. Als de dood lang vóórdat Adam zondigde heel normaal was, wat heeft Christus dan gedaan? Ons verlossen van de dood? Waar is Zijn kruisigingsdood en opstanding dan goed voor? Paulus onderstreept dat als hij de rol van Christus aanwijst. In zijn brief aan de Romeinen (hoofdstuk 5) en aan de Korinthiërs (1 Kor. 15:21) wordt de zonde van de eerste Adam direct verbonden met het verlossingswerk van de laatste Adam, Jezus Christus. Maar mag je dan op geen enkel vlak water bij de wijn gieten? Moet dan alles letterlijk worden genomen wat er in Genesis staat? Laten we stiekem toch een beetje water bij de wijn doen. Eens kijken wat er dan gebeurt… Laten we zeggen dat de zondvloed een

lokale overstroming was in plaats van een wereldwijde. Er zijn wetenschappers die daar hun bewijzen voor hebben gevonden. Maar het probleem is: wat vandaag waar is, kan morgen door diezelfde wetenschap weer worden ontkracht. Dan luidt de conclusie: ‘De aanname die we deden, bleek niet te kloppen. We trekken weer een andere uit de kast.’ En zo gaat het onderzoek verder… Wil je je daar op blindstaren? Waarom een wetenschappelijke onzekerheid zwaarder laten wegen dan het overgeleverde Woord van God? Als je dat doet, loop je onherroepelijk tegen onoverkomelijke problemen aan bij de uitleg van Bijbelteksten. Want als de zondvloed niet wereldomvattend was, waarom zaten er dan vogels aan boord? Die konden in zo’n geval toch gewoon naar een droge plek vliegen? Waarom zaten er überhaupt dieren aan boord als die konden overleven buiten het overstroomde gebied? En waarom

Laten we stiekem eens wat water bij de wijn doen gaf God de regenboog? Hij zou Zijn belofte om nooit meer met een vloed te straffen reeds talloze malen hebben gebroken als deze plaatselijk was. Geloof in wetenschappelijke onzekerheden maakt Gods Woord tot een leugen. Beter is om wetenschappelijke gegevens in een model te plaatsen dat Bijbels is. De zondvloedgeologie biedt daarvoor houvast. Je kunt de feiten laten zoals ze zijn en je zult zien dat ze een opmerkelijk helder licht werpen op datgene wat God reeds in Zijn Woord openbaarde. Je hoeft je niet te schamen voor Gods Woord! Je hoeft de Bijbel niet met een korreltje zout te nemen. Christus draagt je op om iets heel anders met zout te doen. Je moet zelf een zoutend zout zijn in deze wereld. Zout prikt. Strooi het maar eens in een wond. Dat strijdt tegen het vlees, maar het bijt wel schoon.

51