Bibliotheek in ontwikkeling Programma van eisen voor de Centrale Bibliotheek in Leeuwarden
Leeuwarden, Stichting Bibliotheken Midden-Fryslân, 2013
Inleiding
Inhoud
Aspecten met betrekking tot de huisvesting
10
Randvoorwaarden en uitgangspunten
13
De productie van informatie blijft toenemen, het wordt steeds moeilijker de juiste en geverifieerde informatie te vinden. Zeker mensen die daar onvoldoende ervaring mee hebben, zullen de bibliotheek als onafhankelijke intermediair nodig hebben. Het vak van bibliothecaris gaat daarom een nieuwe en veelbelovende toekomst tegemoet.
23
Deze notitie bevat het Programma van Eisen voor
zitgelegenheid in allerlei vormen, van studieplek tot
de centrale openbare bibliotheek in Leeuwarden.
luie leesplek. Het aantal bezoekers zal verdubbelen
25
Hoewel er op het moment van schrijven geen
evenals de verblijfsduur.
Inleiding 3 Samenvatting
4
Bibliotheek in ontwikkeling
6
Ruimtelijke eisen en oppervlakte definities Bijlage: Berekening van de ruimten
Deventer, gebruikt gemaakt van het PvE voor een nieuwe bibliotheek in Deventer. In de fysieke bibliotheek worden vier onderdelen onderscheiden en in relatie tot elkaar gebracht. Het warenhuis, de beleefbibliotheek, de digitale bibliotheek en de servicebibliotheken worden met elkaar verbonden door de “catwalk”. De ambities van de vernieuwde bibliotheek worden ook in dit onderdeel beschreven. De centrale bibliotheek zal beschikken over ruime openingstijden (van 9 tot 9), er is alle dagen wat te doen, de digitale voorzieningen zijn uitstekend en er is voldoende
concrete plannen zijn, komt het onderwerp huisvesting met enige regelmaat aan de orde bij de
In het uitgebreide derde deel “Randvoorwaarden
gemeente en in de politiek. Vaak gaat het gesprek
en uitgangspunten” wordt ingegaan op de meer
dan alle kanten op doordat een duidelijk kader
praktische aspecten van de vernieuwing. Het gaat
ontbreekt. Met deze notitie levert de bibliotheek de
dan over de locatie, karakter, aard en sfeer van het
basis om goede afwegingen te kunnen maken bij de
gebouw. Het beschrijft ook meer in detail hoe de
vormgeving van een toekomstbestendige centrale
verschillende onderdelen en functies zich tot elkaar
bibliotheek.
verhouden en de meer specifiekere beschrijving met betrekking tot aard en sfeer.
Het eerste deel met de titel “Bibliotheekwerk in
2
ontwikkeling” beschrijft de lijnen waarlangs het
Het laatste deel “Ruimtelijke eisen en
openbaar bibliotheekwerk zich zal ontwikkelen, het
oppervlaktedefinities” geeft in het kort een aantal
gaat dan om de fysieke, de educatieve en de digitale
technische eisen weer en het begrippenkader voor de
bibliotheek en het belang van netwerken voor het
oppervlakberekening. In de bijlage is het programma
functioneren van de bibliotheek.
van eisen vertaald in vierkante meters.
In “Aspecten met betrekking tot de huisvesting”
Dit Programma van Eisen is op d.d. 24 september 2013
wordt het indelingsconcept van de vernieuwde
vastgesteld door bestuur en managementteam.
centrale bibliotheek beschreven. Hiervoor is, met
Goedgekeurd door de Raad van Toezicht op d.d. 24
toestemming van de directeur van Bibliotheek
september 2013.
3
Samenvatting De bibliotheek van de toekomst is een
• met als streven om alle digitale publicaties zonder belemmeringen (en buiten de invloed • afstemming collectie, inrichting/presentatie,
laagdrempelige, onafhankelijke en overal
activiteiten en marketing op de belangrijkste
toegankelijke hulp voor alle inwoners in het
doelgroepen
werkgebied. De functies lezen, leren en informeren
• ruime openingstijden
blijven de kern. De verschijningsvorm past bij de zich
• optimaal verblijfsklimaat (zowel op het gebied van
digitaal oriënterende mens.
Versneld volwassen worden Bibliotheek Leeuwarden bindt bestaande gebruikers door haar dienstverlening. Door die aantrekkelijke
voorzieningen als gastheer/kennis/adviesfunctie) • flexibele gebouwen die vrij indeelbaar zijn, waardoor de bruikbaarheid over lange tijd gegarandeerd is • focus op selfservice
dienstverlening en via huidige leden (ambassadeurs), werven we ook nieuwe gebruikers. De uitleenfunctie
De servicebibliotheek:
is nu nog de ‘cashcow’ van de bibliotheek. Maar
• bibliotheekvoorzieningen voor specifieke
deze functie nadert langzaam het eind van de
doelgroepen met specifieke collecties,
levenscyclus, zeker als het gaat om het uitlenen van
programma’s en marketing
informatieve media. De bibliotheek moet enerzijds
• servicepunten in wijken en woonzorgcentra,
de teruggang in leners en uitleningen afremmen en
serviceconcept voor primair en voortgezet
anderzijds versneld ‘volwassen’ worden, zodat er een
onderwijs en bibliotheken voor brede scholen
goede basis ligt voor de toekomst.
en kindcentra
Lange termijn doelen Bibliotheken Midden-Fryslân • in het werkgebied is 50% lid bibliotheek
en inburgering • een bezorgservice
(nu al bijna 50% gebruik, maar ‘slechts’ 22%
De educatieve bibliotheek:
lid), waarvan 60% bibliotheek of activiteit
• aantrekkelijke programma’s voor jeugd tot 12
daadwerkelijk bezoekt; • jaarlijks 600.000 bezoeken, 800.000 uitleningen en 100.000 beantwoorde informatie-adviesvragen; • jaarlijks 365 culturele en informatieve activiteiten en 200 educatieve activiteiten.
Vier verschijningsvormen Waar de afgelopen periode door teruglopende inkomsten is bezuinigd op personeel, collectie en ICT is in de komende periode (2015-2018) een kwaliteitsverbetering noodzakelijk om het bibliotheekwerk bij de tijd te kunnen houden. Hierbij onderscheiden we vier verschijningsvormen: De fysieke bibliotheek: • bibliotheek als warenhuis: verleidelijke opstelling collectie media, informatieve, educatieve & culturele activiteitenprogramma’s (i.s.m. tal van partners uit stad, regio en provincie), presentatie niet-literaire kunst, ruimte voor verblijf, ontmoeting & interactie, uitstekende digitale voorzieningen 4
• aanbod en aanpak t.b.v. anders/makkelijk lezen
jaar i.s.m. VVE, kinderdagverblijven, basisscholen en naschoolse opvang, om lezen tot een aantrekkelijke en waardevolle vrijetijdsbesteding te maken; • uitgebreid aanbod voor het onderwijs, met het landelijke concept Bibliotheek op School als leidraad; • eigen collectie voor scholen met minimaal 350 leerlingen, die jaarlijks voor 12 tot 15% wordt vernieuwd en wordt beheerd door de openbare bibliotheek; • meer vakspecialisten in dienst die scholen kunnen adviseren en ondersteunen. De digitale bibliotheek: • een groeiende collectie digitale bronnen en digitale diensten (ook voor hele kleine en/of specifieke doelgroepen), die voor leden ook thuis te raadplegen en gebruiken is; • een door bibliotheken gezamenlijk ingenomen marktpositie t.a.v. uitgevers van digitale publicaties, die door individuele burgers nooit kan worden bereikt;
Randvoorwaarden • Een goed bereikbare en zichtbare plek in de
van leveranciers) in de bibliotheekvestigingen te
binnenstad, met culturele bedrijvigheid en
kunnen aanbieden, conform de huidige en ook in
winkelend publiek.
de toekomst beoogde rol als informatieknooppunt; • medewerkers als onpartijdige bemiddelaars van waardevolle en geselecteerde informatie (curator) die naar gelang de situatie op maat wordt samengesteld en wordt verrijkt (contextualiseren),
• Open naar buiten, verschillende lichtniveaus binnen. • Ruim gebouw met goed overzicht, royale entree en flexibele systeemvloer. • Hoge mate van flexibiliteit van het gebouw als het
waarbij meer en meer gebruik zal worden gemaakt
gaat om indeelbaarheid en veranderbaarheid, met
van de informatie van andere gebruikers (co-
uitzondering van de hoofdstructuur / verticale
creatie).
verbindingen. • Displays voor frontale presentatie, digitale etalages
Samenwerken met andere lokale, provinciale,
en presentatiemogelijkheden, catwalk langs
regionale en landelijke (bibliotheek)organisaties is
themacollecties en lage opstelling in het midden
noodzakelijk. De netwerkpartners moeten kunnen
van ruimtes.
rekenen op kwaliteit, daarom moet de bibliotheek blijven voldoen aan de certificeringseisen.
• Heldere routing en bereikbaarheid voor iedereen van alle ruimtes (liften en roltrappen bij hoogbouw). • Deelbibliotheken met eigen karakter, zoals voor de
Centrale als ruggengraat De centrale bibliotheek vormt de ruggengraat van het Leeuwarder openbaar bibliotheekwerk.
jeugd- en jongeren doelgroepen 0-8 jaar, 8-12 jaar en 12-16. • Activiteitenruimtes (o.a. voor
Vernieuwing van de centrale is de noodzakelijke
Volksuniversiteit Fryslân), flexibele
impuls voor inhoudelijke groei en uitbouw.
theaterfunctie, huiskamerbioscoop, moderne presentatiemogelijkheden, StadsStudieCentrum,
Vlaggenschip
literair café, expositieruimte, media-atelier/
In 2018 is de centrale bibliotheek het
fablab, kantoren, expeditie en opslag, magazijn,
vlaggenschip waar:
serverruimte, sanitair, gebouwtechniek,
• vrijwel alle activiteiten en uitleningen plaatsvinden • de aantrekkelijk (en voor de helft frontaal) gepresenteerde collectie zo’n 95.000 (multi-) media-artikelen omvat • de openingstijden zijn verruimd van ’s morgens 9.00 uur tot ’s avonds 21.00 uur, zeven dagen
fietsenstalling. • Mogelijkheid voor horeca en terras. • Goed bereikbaar met het openbaar vervoer • Het ontwerp van bibliotheek dient verder te voldoen aan de vigerende Nederlandse wet- en regelgeving. In het bijzonder het bouwbesluit en het Handboek voor Toegankelijkheid (2003) (ITS-niveau).
per week • ruim 350 zitplaatsen zijn en zo’n 200 internet PC’s aanwezig zijn • het hele jaar door activiteiten worden
Bestaand gebouw of nieuwbouw In het programma van eisen wordt het concept van een moderne, toekomstbestendige bibliotheek
georganiseerd, door of in samenwerking met
beschreven. Dit concept wordt verfijnd naar fysieke
allerlei formele en informele organisaties uit
verschijningsvormen, die op hun beurt weer
de stad
worden vertaald naar vierkante meters. Vorm volgt
• jaarlijks 600.000 bezoekers komen
functie en de benoemde randvoorwaarden zijn
(merendeel herhalingsbezoek), waarvan
de uitgangspunten bij de beoordeling van een
30% kinderen en jeugdigen
bibliotheekgebouw. Het Beursgebouw is heel goed te
• de gemiddelde verblijfduur meer dan een uur is
revitaliseren als bibliotheek. Ligging en beschikbare
• jaarlijks 800.000 uitleningen plaatsvinden
vloeroppervlak zijn grote pluspunten. Eventuele
(waarvan 100.000 uitleningen via online bestellen
andere mogelijkheden in bestaande bouw of
uit netwerkcollecties komen)
nieuwbouw zullen op basis van dit programma van eisen tegen elkaar afgewogen moeten worden.
5
Bibliotheekwerk in ontwikkeling Doelstelling
“De bibliotheek is het lokale fysieke en digitale informatieknooppunt dat de persoonlijke ontwikkeling van burgers stimuleert en faciliteert. De bibliotheek schept essentiële voorwaarden voor een leven lang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en groepen en levert daarmee een cruciale bijdrage aan de kennissamenleving. De kernfuncties van de bibliotheek zijn lezen, leren en informeren en daaraan ondersteunend cultuur en ontmoeting en debat.” (Uit: “De Bibliotheek levert waarde”. Strategienota 2012 -2016 van de branchevereniging bibliotheken, 2012) Stichting Bibliotheken Midden-Fryslân neemt deze doelstelling volledig over en zal vanuit deze doelstelling handelen. Kernbegrippen zijn daarbij: onafhankelijk, betrouwbaar, pluriform en kwaliteit.
in aan kwaliteit. Dit is een heilloze weg, zonder onderscheidende kwaliteit te bieden zal de bibliotheek gemarginaliseerd raken. Het is de hoogste tijd om de negatieve trend om te buigen. Hierbij onderscheiden we drie verschijningsvormen van de bibliotheek: de fysieke bibliotheek, de educatieve bibliotheek en de digitale bibliotheek. In het volgende wordt een beschrijving gegeven van de ontwikkelingsrichting van deze drie onderdelen.
De fysieke bibliotheek Het aantal fysieke vestigingen zoals ze nu zijn vormgegeven (complete collectie, alle groepen worden bediend) zal waarschijnlijk verminderen. Wel zullen er meer doelgroepvestigingen ontstaan, vaak in samenwerking met derden. Zo zal bijvoorbeeld het aantal scholen met een collectie voor kinderen toenemen. Enerzijds wordt daarmee de bibliotheek dichter naar bepaalde doelgroepen gebracht, anderzijds zullen grote groepen inwoners aangewezen zijn op een beperkt aantal centrale openbare bibliotheken. Dit soort bibliotheken voert het complete assortiment aan collectie, producten en dienstverlening. Er is schaalgrootte benodigd om ruime openingstijden te kunnen realiseren, het volledige pakket te kunnen bieden, aantrekkelijk te zijn als samenwerkingspartner en de beschikbare middelen efficiënt te kunnen inzetten.
Waar gaan we heen
Steeds meer zal de focus komen te liggen op
Voor de bibliotheek is het dringend noodzakelijk zich
promotie van literatuur en lezen en het makelen
los te maken van het 20ste-eeuwse imago en een
van informatie. Juist in het overstelpende
forse stap te maken naar een moderne bibliotheek
informatieaanbod van de digitale wereld wordt
die integraal en onlosmakelijk onderdeel is van de
het curatorschap van de bibliotheek steeds
huidige en toekomstige maatschappij. De functies
belangrijker. Er zal minder aandacht en omzet zijn
lezen, leren en informeren blijven daarbij de kern.
bij de uitleenfunctie. In de personeelsformatie
De verschijningsvorm zal echter meer toegespitst
zullen aanpassingen noodzakelijk zijn. Een aantal
zijn op de burger die vooral digitaal zijn weg moet
vakgebieden zoals marketing, pr, webontwikkeling,
vinden in de samenleving. De bibliotheek zal voor
ict en sociale media is te summier aanwezig of
alle inwoners van het werkgebied de laagdrempelige,
ontbreekt helemaal in de organisatie. De behoefte
onafhankelijke en overal toegankelijke hulp zijn.
aan de instroom van medewerkers met competenties
Zowel om zich persoonlijk te kunnen ontwikkelen als
in deze vakgebieden is groter dan het natuurlijk
om als democratisch burger te kunnen functioneren.
verloop in de bestaande formatie. Bovendien is de kans heel groot dat door de veranderingen
6
De kosten zijn de afgelopen jaren sneller gestegen
in de aard van veel vestigingen voor sommige
dan de totale inkomsten. Het aantal vestigingen is
functies boventalligheid ontstaat. Voor sommige
in stand gebleven, wel is beknibbeld op personeel,
medewerkers zal een exittraject gestart moet worden
collectie en ict. Stapje voor stapje boet de bibliotheek
en dit gaat gepaard met frictiekosten.
Het bovenstaande scenario zal zich naar verwachting
De educatieve bibliotheek
in de hele provincie voltrekken. Binnen een
Door de vermindering van het aantal vestigingen
betrekkelijk kort tijdsbestek zal in de provincie het
zoals we ze nu kennen en het afschaffen van
aantal bibliotheekvestigingen zoals we ze nu kennen
de bibliobus wordt de toegankelijkheid van de
sterk verminderen. De overblijvende bibliotheken
fysieke bibliotheek voor sommige inwoners ernstig
gaan een groter werkgebied bedienen, mensen
belemmerd. Dit raakt met name de mensen die aan
moeten verder reizen om een bibliotheek te bezoeken.
dorp of wijk gebonden zijn. Ruime openingstijden
De verblijfsduur in de vestigingen zal toenemen.
van de overblijvende vestigingen gecombineerd
De centrale bibliotheek in Leeuwarden moet
met een boek aan huisservice kunnen de negatieve
daarom beschikken over een uitstekend
effecten deels opvangen.
verblijfsklimaat. Indien de centrale in het Beursgebouw gehuisvest blijft, zal deze bibliotheek
Jeugd tot een jaar of twaalf is echter veelal
gemoderniseerd moeten worden. De bibliotheek
afhankelijk van anderen om gebruik te kunnen
moet uitnodigen tot verblijven, recreëren, studeren,
maken van de bibliotheek. In verband met het
ontmoeten, onderzoeken en tot kennisdelen. De
kunnen ontwikkelen van leesvaardigheid en
bezoekers moeten worden verrast, verblijd en
leesplezier is het voor hen juist van groot belang
geënthousiasmeerd om snel weer terug te komen.
dat ze kunnen beschikken over een voldoende
De bibliotheek beschikt over een soort van Genius
gevarieerde en op de leeftijd en interesse
Bar (zoals in Applewinkels) waar alle vragen worden
toegesneden collectie die zich onder handbereik
afgehandeld, of ze nu gaan over het nieuws van
bevindt.
gisteren, de voostellingen in de stadsschouwburg, de onroerend zaakbelasting of het maken van
Uit alle onderzoek blijkt dat geoefende lezers het
beroepskeuzetest.
op allerlei terreinen beter doen op school. Om het leesplezier bij kinderen te bevorderen is een
De collectie media staat verleidelijk opgesteld en
voortdurende aanvoer nodig van aansprekende
is in alle ruimten in het zicht en onder handbereik.
boeken. Ouders spelen een zeer belangrijke rol bij
Verder is er veel ruimte en gelegenheid voor
het stimuleren van het leesplezier. Voortdurend
presentatie van niet-literaire kunst. Er is ruimte om
en systematisch zullen zij worden geconfronteerd
elkaar te ontmoeten en het nieuws van de dag met
met het belang van lezen, meestal in samenwerking
elkaar door te nemen, er is ruimte voor werkgroepen
met de VVE, de BSO, de kinderdagverblijven en
en voor de individuele “studeerder”. Er zijn genoeg
de basisscholen. Samen met deze instellingen
plekken om rustig een tijdschrift te lezen, maar dat
ontwikkelt de bibliotheek aantrekkelijke
kan ook in een café-achtige setting. De bibliotheek
programma’s om het lezen tot een aantrekkelijke en
beschikt over uitstekende digitale voorzieningen
waardevolle vrijetijdsbesteding te maken.
die niet onderdoen voor waar men thuis over kan beschikken. Veel literatuur en informatie is digitaal
De bibliotheek wil de dienstverlening aan het
beschikbaar. Schrijvers en andere producenten
onderwijs verder uitbreiden. Het landelijke
worden uitgenodigd om de bibliotheek te gebruiken
concept van de Bibliotheek op School zal hierbij als
als platform. Er is veel interactie tussen deze
leidraad dienen. Domeinspecialisten onderhouden
aanbieders en bezoekers van de bibliotheek. De
nauwe contacten met de scholen. Zij brengen
inrichting van de bibliotheek leent zich hier bij
actief de dienstverlening van de bibliotheek onder
uitstek voor.
de aandacht en denken mee over het opzetten van (ondersteunende) leesprogramma’s die
Medewerkers zijn duidelijk herkenbaar aanwezig
beantwoorden aan de vraagstelling van een school.
en makkelijk aanspreekbaar. Door hun houding en
Scholen en andere instellingen kunnen tegen
gedrag geven ze de bezoekers het gevoel welkom
tarief gebruik maken van collecties en andere
te zijn. De medewerkers zijn ambassadeurs
dienstverlening van de bibliotheek.
van de bibliotheek, zij zullen niet nalaten de dienstverlening actief onder de aandacht van de
De komende tijd zal daarom nog meer worden
individuele bezoeker te brengen.
ingezet op de samenwerking met het basisonderwijs. 7
De digitale bibliotheek
bezit, maar om het kunnen gebruiken. Daarmee
hoge kwaliteit zijn. Meer nog dan nu zal er meer
moeten beschikken over een eigen collectie, die net
De uitdrukking “je gedachten op papier zetten” is
verandert de verhouding tussen leverancier en klant. In
tijd moeten zijn voor ontwikkeling, onderzoek
zoals de bibliotheekcollectie, jaarlijks voor 12 tot 15%
Grote basisscholen vanaf zo’n 350 leerlingen zouden
volledig verouderd, alles wordt digitaal vastgelegd.
het digitale tijdperk zal de leverancier een veel sterkere
en ontsluiting. Scholing en ontwikkeling van de
wordt vernieuwd. Niet in de collectie aanwezige titels
De digitalisering van de maatschappij en de effecten
positie hebben om de gebruiksbepalingen op enig
persoonlijke competenties zijn noodzakelijk om de
kunnen bij de bibliotheek worden aangevraagd. De
snelle veranderingen te kunnen volgen.
ervan op de samenleving nemen nog steeds toe en
moment in zijn voordeel te wijzigen. In het uiterste
openbare bibliotheek zorgt voor het volledige beheer
het tempo blijft versnellen. Alleen de Googles van
geval zal een publicatie gewoon niet meer beschikbaar
van de schoolbibliotheek.
deze wereld zijn in staat een deel van deze digitale
zijn. Het zou daarom een goede zaak zijn wanneer
Netwerken
Hoewel een passende collectie van essentieel
berg te ontsluiten. Dit zijn commerciële partijen
alle digitale publicaties in de bibliotheekvestigingen
De bibliotheek zal nooit in staat zijn zelfstandig alle
belang is om kinderen goed te kunnen bedienen
die geen openheid kunnen en willen geven over de
zonder belemmeringen en dus buiten de invloed van
ontwikkelingen te volgen en te vertalen naar de
is het bijna net zo belangrijk om volhardend en
manier waarop de informatie wordt geselecteerd
de leveranciers te gebruiken zijn.
eigen organisatie. Daarvoor ontbreekt het eenvoudig
structureel de kinderen mee te nemen in het
en gepresenteerd. Transparantie en onpartijdigheid
ontwikkelen van leesplezier. Ouders en leerkrachten hebben hierbij een sleutelpositie, ondersteund
aan volume in geld, mensen en omzet. Het is echter
ontbreekt, reden waarom de openbare bibliotheek ook
De bibliotheek kan daarmee haar rol als
van cruciaal belang dat de bibliotheek kan aansluiten
in de digitale wereld een belangrijke rol blijft spelen.
informatieknooppunt volledig waar blijven
bij de ontwikkelingen elders. Samenwerken met
maken, helemaal conform de doelstelling. Door
andere (bibliotheek)organisaties is noodzakelijk om
door de vakspecialisten van de bibliotheek. In het Voorlopig zal er sprake zijn van een gedeeltelijke
het gezamenlijk optrekken kunnen de bibliotheken
te kunnen blijven functioneren. Samenwerking vindt
beschreven hoe alle kinderen tot zelfstandig lezen
verdringing van het fysieke boek door de digitale
bovendien een marktpositie innemen die door
plaats op lokaal, provinciaal, regionaal en landelijk
worden gestimuleerd. Door een goede monitoring
jaarprogramma van de school staat voor elke groep
evenknie. Verwacht wordt dat het digitale boek
individuele burgers nooit kan worden bereikt. En
niveau. Voor een deel gaat het om verplichte relaties
vanuit de school kan snel worden gereageerd op
op een groot aantal terreinen een positie in gaat
hoewel het aantal uitleningen jaarlijks terugloopt,
en af te nemen producten. De tendens is dat het
eventuele afhakers.
nemen naast het fysieke boek. De bestaande
blijft het uitlenen van materialen voorlopig een
aandeel verplichte relaties zal toenemen wat ten
collectie zal slechts voor een klein deel ook digitaal
belangrijk proces binnen de bibliotheek. Uiteindelijk
koste gaat van de lokale beleidsvrijheid.
Om de bovenstaande dienstverlening op te bouwen
beschikbaar komen. De bibliotheek zal flexibel op de
zal het gebruik van de collectie wel een verschuiving
heeft de bibliotheek meer medewerkers nodig met
marktontwikkelingen moeten kunnen inspelen.
laten zien van fysieke uitleningen naar een gebruik
De bibliotheek maakt deel uit van verschillende
de juiste competenties om te kunnen werken op het
De inkoop van digitale content wordt grotendeels
ter plaatse.
netwerken. Het netwerk van bibliotheken in
snijvlak van school en bibliotheek. Deze medewerkers
op landelijk niveau geregeld. Met een gezamenlijk
De medewerkers zullen zich zichtbaarder moeten
Nederland is essentieel, zonder dit netwerk zou de
zijn een goede gesprekspartner voor de leraren en
vast te stellen collectiebeleidsplan hebben de
manifesteren in de digitale bibliotheek. Nu zijn
bibliotheek ernstig in haar functioneren worden
weten een optimale match te maken tussen de
Nederlands openbare bibliotheken invloed op
de werkzaamheden nog vooral gericht op het
belemmerd. Het lenen van boeken uit collecties
behoeften van het onderwijs en de mogelijkheden
de aankooppolitiek.
werk in het gebouw met de fysieke collectie als
van andere bibliotheken zou niet meer mogelijk
materiaal. Er wordt een overgang gemaakt naar
zijn maar ook zou de bibliotheek bijvoorbeeld
van de bibliotheek. Op dit moment is het echter nog allerminst duidelijk
dienstverlening via digitale kanalen. De kennis en
geen toegang meer hebben tot de digitale content
Over de bekostiging van deze schoolbibliotheken
op welke manier bibliotheken over digitale boeken
de bronnen moeten actief op deze kanalen worden
die landelijk wordt ingekocht. Om deel te kunnen
zal de gemeente afspraken moeten maken met het
kunnen en mogen beschikken. Een geschikte
aangeboden. Medewerkers gaan daarbij optreden
zijn van dit netwerk is het noodzakelijk dat de
wetgeving ontbreekt en rechthebbende partijen
als onpartijdige bemiddelaar van waardevolle en
bibliotheek voldoet aan de certificeringseisen.
als schrijvers en uitgeverijen weten nog niet een
geselecteerde informatie (curator) die naar gelang
Deze eisen waarborgen dat de bibliotheken een
opstelling te kiezen. Er zal een ander verdienmodel
de situatie op maat wordt samengesteld en wordt
bepaalde standaard dienstverlening kunnen bieden,
voor digitale publicaties moeten ontstaan,
verrijkt(contextualiseren). Daarbij zal meer en meer
andere netwerkpartners kunnen daar op rekenen.
maar onduidelijk is nog hoe. Ondertussen heeft
gebruik worden gemaakt van de informatie van andere
Provinciaal vormen de bibliotheken samen met
Bibliotheek.nl (die straks opgaat in de Koninklijke
gebruikers (co-creatie).
Bibliotheek Service Fryslân het Fries Bibliotheken
onderwijs en bibliotheek.
Netwerk. Er wordt samengewerkt op de terreinen
Bibliotheek) voor de Nederlandse bibliotheek met een aantal uitgeverijen overeenstemming bereikt
De bibliotheek heeft behoefte aan medewerkers met
van expeditie, bibliotheekautomatisering, innovatie
over het uitlenen van een deel van de oudere
andere competenties en zal andere functies moeten
en kenniscentrum. En op gemeentelijke schaal
titels uit hun fondsen. Begin 2014 zullen naar
invullen. De nieuwe mogelijkheden moeten met
maakt de bibliotheek deel uit van het culturele
verwachting ongeveer 2.000 titels beschikbaar zijn
verve worden gepresenteerd en “in de markt gezet”.
netwerk. De bibliotheek is bovendien een belangrijke
(ter vergelijking: de bibliotheek in de Beurs beschikt
Gezien het belang van de digitale kanalen en de snelle
dienstverlener aan het onderwijs. Om ten volle
over zo’n 80.000 unieke titels). Nadat de nieuwe
ontwikkelingen op dit gebied zal er behoefte zijn aan
te kunnen profiteren van elkaars expertise en
wet op het bibliotheekstelsel in 2015 is ingegaan zal
medewerkers met diepgaande kennis en interesse
doelgroepen is het noodzakelijk op lokaal niveau
de Koninklijke Bibliotheek de inkoop van de digitale
in internetgebruik en het gebruik van sociale media
tot een nog betere afstemming en samenwerking
bibliotheek gaan verzorgen.
bijvoorbeeld. Een actieve presentatie van de steeds
te komen.
wijzigende mogelijkheden van de bibliotheek betekent
8
Analoog aan de ontwikkelingen in de muziekwereld
ook toepassing van marketing- en pr-technieken.
gaat het bij digitale publicaties niet meer om het
En natuurlijk moeten de ict-voorzieningen van
9
Aspecten met betrekking tot de huisvesting Behouden én vernieuwen
Het vergroten van de deelname op basis van
De bibliotheek Leeuwarden kiest voor een offensieve
lidmaatschap van 22 naar 50% vormt de - lange termijn
strategie. Vanuit het behoud van bestaande
- hoofddoelstelling, waaraan de andere doelen worden
gebruikers op basis van hun binding met de huidige
gerelateerd. Deze doelstelling lijkt uiterst ambitieus.
dienstverlening, zullen nieuwe gebruikers worden
De bibliotheek heeft een lidmaatschapsbereik van
geworven.
22% van de bevolking, maar wordt op dit moment al door ongeveer de helft van de bevolking op één of
De ontwikkelingen rondom veranderd mediagedrag
andere manier gebruikt. De doelstelling is gericht
hebben consequenties voor de prestaties van
op het omzetten van ‘vrijblijvend’ gebruik in een
bibliotheken. Uitleencijfers lopen langzaam maar
geregistreerd lidmaatschap. Aan de andere kant zullen
gestaag terug. Deze grote aantallen uitleningen
ingrepen in de spreiding juist leiden tot een lagere
vormen voor de bibliotheek nog steeds een belangrijke
penetratiegraad.
legitimatie. Tegelijk ontwikkelt de bibliotheek nieuwe digitale diensten en culturele en informatieve
Nieuw indelingsconcept
activiteiten, die nog in ontwikkeling zijn en zich in een
In een viertal fysieke ‘bibliotheken’ zijn de
fase van vraag- en marktontwikkeling bevinden.
inhoudelijke programmalijnen onderscheiden en
De uitleenfunctie is nog steeds de “cashcow” van de
samengebracht. De ‘bibliotheken’ zullen zich de
bibliotheek. Wel nadert deze functie langzaam het eind
komende jaren verder ontwikkelen en in een andere
van de levenscyclus, zeker als het gaat om het uitlenen
verhouding tot elkaar komen te staan – mede
van informatieve media.
afhankelijk van maatschappelijke ontwikkelingen.
De bibliotheek zal in deze positie een dubbelslag
Deze ontwikkeling vraagt om een flexibel gebouw dat
moeten maken:
vrij indeelbaar is waardoor de bruikbaarheid van het
1. Het tegengaan van een verdere teruggang van de
gebouw ook over lange tijd gegarandeerd is.
klassieke uitleen-functie en daarmee het verlengen van de levenscyclus (behouden). 2. Het versnellen van vernieuwing van ontwikkeling
Bibliotheek als warenhuis De bibliotheek als warenhuis is het concept
naar volwassenheid waardoor de bibliotheek een
voor het verlengen van de levenscyclus van de
goede nieuwe toekomstige basis krijgt (vernieuwen).
uitleenbibliotheek. Marketing en in het bijzonder de toepassing van retailmarketingtechnieken
Strategische doelen
vormen de basis van de bibliotheek als warenhuis.
Op basis van bovenstaande visie is het passend om
Doelgroepanalyse met behulp van de Mosaic
ambitieus de toekomst tegemoet te treden en algemene
segmentatie levert een beeld van het bereik onder de
strategische doelen vast te stellen die op langere
diverse segmenten. Bibliotheekvestigingen worden
termijn nagestreefd worden en daarmee richtinggevend
- voor het onderdeel warenhuis - ingericht voor de
zijn voor de activiteiten en de programma’s in de nabije
drie belangrijkste strategische doelgroepen: collectie,
jaren. De volgende doelen zijn richtinggevend.
inrichting en presentatie en activiteiten concentreren
Lange termijn doelen voor het werkgebied van
zich sterk op deze doelgroepen.
Bibliotheken Midden-Fryslân:
Het tarievenstelsel zorgt voor eenvoudige
• 50% lid bibliotheek
gebruiksregels en tarieven: één pas biedt toegang tot
• 60% bezoekt bibliotheek of activiteit
alle diensten van de bibliotheek, zowel de oude als
• 600.000 bezoekers
de nieuwe diensten. Selfservice staat centraal, zowel
• 100.000 informatie-adviesvragen beantwoord
voor lenen als terugbrengen en betalen, maar ook voor
• 800.000 uitleningen
diensten als inschrijven, reserveren en aanvragen,
• 2.000.000 digitale raadplegingen/leveringen
printen en kopiëren.
• 365 culturele en informatieve activiteiten • 200 educatieve activiteiten
10
Beleefbibliotheek
netwerkcollecties – de zogenaamde ‘longtail’ –
Het concept van de beleefbibliotheek geeft invulling
uit geheel Nederland, hetzij met documenten en
aan de bibliotheek als een plek om te verblijven en
informatie uit de digitale bibliotheek die door de
langdurig in aanraking te komen met tal van bronnen
Koninklijke Bibliotheek wordt beheerd. Zo is en blijft de
van kennis en cultuur, ook met vele andere bronnen
bibliotheek ‘voor iedereen’.
dan de media van het warenhuis. De bibliotheek
En dat totale aanbod kan door voortdurende
beschikt over een soort van Genius Bar (zoals in
modernisering van de website en het toepassen van
Applewinkels) waar alle vragen worden afgehandeld,
nieuwe technieken steeds meer op maat en steeds
of ze nu gaan over het nieuws van gisteren, de
meer persoonlijker gebruikt.
voostellingen in de stadsschouwburg, de onroerend
Alle bronnen van de digitale bibliotheek worden op
zaakbelasting of het maken van beroepskeuzetest.
allerlei manieren aantrekkelijk gepresenteerd en zijn raadpleegbaar via digitale etalages en op de vele
Informatieve, educatieve en culturele activiteitenprogramma’s zorgen dat er voor jong en
digitale werkplekken.
oud elke dag wat te doen is en men zich kan laven aan
Servicebibliotheken
vele uitingen van kennis en cultuur. De bibliotheek
Naast de bibliotheek voor brede doelgroepen in
doet dat in nauwe samenwerking met tal van formele
het warenhuis – is de bibliotheek er voor specifieke
en informele partners uit stad, regio en provincie.
doelgroepen in servicebibliotheken. Met specifieke collecties, met programma’s en met specifieke
In het StadsStudieCentrum zijn veel zitplaatsen waar
marketing. En voor een aantal doelgroepen op basis
men fysieke en digitale bronnen kan raadplegen, met
van afspraken over 100% lidmaatschap. Deels wordt
goede digitale werkplekken met internetfaciliteiten. Er
de dienstverlening op maat geconcentreerd in een
is volop ruimte voor lezen, kijken en luisteren en om te
of meer vestingen, deels bij de specifieke doelgroep
studeren en te werken. Er is een huiskamerbioscoop en
in de eigen omgeving afgeleverd. Het gaat hierbij in
er zijn diverse (digitale) cursus- en activiteitenruimten
algemene zin om onder andere:
en media-ateliers en gamezones. Een goed toegeruste
• Kleine kernen en wijken: servicepunten op maat
Makersspace of FabLab staat ter beschikking van
• Onderwijsdienstverlening
experimenterende scholieren, studenten of zzp’ers.
- Bibliotheek op School serviceconcept
De cursussen van de Volksuniversiteit Fryslân en de activiteiten van BiebWerkt vinden plaats in de Beleefbibliotheek. Presentaties van niet-literaire kunstvormen zijn overal in het bibliotheekgebouw te vinden, maar vooral in de Beleefbibliotheek. De
voor primair onderwijs - Biebsearch serviceconcept voor voortgezet onderwijs • Onderwijs: ontwikkeling van bibliotheken voor Brede scholen en Kindcentra
restauratieve voorzieningen zorgen mede voor een
• Woonzorgcentra: servicepunten op maat
prettig verblijf.
• Maatschappelijke doelgroepen - Anders lezen
Digitale bibliotheek Het concept van de digitale bibliotheek is tweeledig.
- Makkelijk Lezen - Laaggeletterdheid en inburgering
Het zorgt voor: • een groeiende collectie digitale bronnen en digitale diensten • die behalve in de bibliotheek ook thuis te raadplegen en te gebruiken zullen zijn.
De activiteitenprogramma’s op het gebied van Cultuur en lezen en Kennis en informatie worden flink uitgebouwd en verder geprofessionaliseerd. Er vindt steeds meer een koppeling plaats tussen fysieke
Waar de bibliotheek als warenhuis zich door de
programma’s, fysieke bronnen in vestigingen en
keuze voor strategische doelgroepen richt op een
digitale bronnen en diensten via de website in de vorm
breed publiek en een geselecteerd breed aanbod,
van maatwerk voor specifieke doelgroepen.
zorgt de digitale bibliotheek via de Nationale
Met dit veranderingsprogramma wil de bibliotheek
Bibliotheek Catalogus Plus ervoor dat ook voor kleinere
haar centrale doelstelling - de helft van de bevolking
doelgroepen een specifiek aanbod beschikbaar
heeft een bibliotheekpas en gebruikt die ook minstens
is. Hetzij via het complete aanbod van de fysieke
eenmaal per jaar - bereiken.
11
Dit wordt mede mogelijk door een zich sterk
zorgen voor een optimaal beheer van de dagelijkse
ontwikkelende organisatie, een enthousiaste inzet
dienstverlening.
door de medewerkers van de bibliotheek en een
De openingstijden van de centrale bibliotheek
groeiende samenwerking met tal van partners in de
zijn verruimd naar van ’s morgens 9.00 uur tot
Leeuwarder samenleving.
’s avonds 21.00 uur. De bibliotheek is zeven dagen in de week open.
Ambities voor de centrale bibliotheek
Er zijn ruim 350 zitplaatsen en zo’n 200 internet PC’s.
Belangrijk voor de toekomst is het vernieuwen
Het is er bedrijvig. In de centrale bibliotheek zijn de
van de Centrale. De centrale bibliotheek vormt
gebruikers door het diverse en uitgebreide aanbod
de ruggengraat van het Leeuwarder Openbaar
met allerlei verschillende dingen bezig. Het hele jaar
bibliotheekwerk. De centrale bibliotheek is niet alleen
door is er een reeks van activiteiten in samenwerking
de belangrijkste vestiging voor de frontoffice maar
met allerlei formele en informele organisaties uit de
huisvest ook de andere onderdelen van de organisatie:
stad. De helft van alle activiteitenprogramma’s die in
• het team van backoffice-consulenten die de
de bibliotheek plaatsvinden worden door mensen en
Uit bezoeken aan diverse bibliotheken in Nederland
Karakter en aard van het gebouw
en het buitenland, gesprekken en impressies is
Het karakter van het gebouw moet gekenmerkt
een ambitie en referentiebeeld geformuleerd over
worden door zichtbaarheid.
belangrijke thema’s van de nieuw te ontwikkelen
Er is een hoge mate van flexibiliteit van het
centrale vestiging. De samenvatting van deze ambitie is
gebouw als het gaat om indeelbaarheid en
in dit hoofdstuk gegeven.
veranderbaarheid, met uitzondering van de
Beursgebouw, bestaand gebouw of nieuwbouw
hoofdstructuur / verticale verbindingen. De functies van de bibliotheek moeten vanaf de straatzijde zichtbaar zijn. Het toepassen van glas
In dit programma van eisen wordt het concept van
in het gebouw moet het overzicht bevorderen
een moderne, toekomstbestendige bibliotheek
en zorgt ervoor dat het gebouw van binnen licht
organisaties uit de stad georganiseerd.
beschreven. Dit concept wordt verfijnd naar fysieke
is. Tegelijk biedt het gebouw mogelijkheden om
verschijningsvormen, die op hun beurt weer worden
media te kunnen presenteren met verschillende
• de facilitaire dienst
De bibliotheek is belangrijk voor mensen die zich
vertaald naar vierkante meters. “Vorm volgt functie” en
lichtniveau’s en is het lichtniveau en –toetreding
• het management van de bibliotheek
willen ontwikkelen. In meer formele maar ook in
de benoemde randvoorwaarden zijn de uitgangspunten
van dien aard dat het geen last oplevert bij het
bij de beoordeling van een bibliotheekgebouw.
beeldschermgebruik.
Het Beursgebouw is heel goed te revitaliseren als
In verband met flexibel gebruik van het gebouw
bibliotheek. In opdracht van de bibliotheek is in 2010
is het gebruik van een zogenaamde systeemvloer
door Architectenbureau Aequo een compleet plan
aan te bevelen.
gemaakt voor de restyling van het bibliotheekconcept,
De verbinding met de openbare ruimte gebeurt
bibliotheek.
het gebouw en de stedenbouwkundige omgeving.
door een ruime, lichte en overzichtelijke entree,
De ligging, het beschikbare vloeroppervlak en de
laagdrempelig en doelmatig te gebruiken.
In de op de jeugd gerichte servicebibliotheken komen
grote mogelijkheden van het Beursgebouw zijn grote
Het gebouw moet goed bereikbaar zijn voor
pluspunten. Eventuele andere mogelijkheden in
aan- en afvoer van materialen en media met
bestaande bouw of nieuwbouw zullen op basis van dit
transportbussen. Het laden en lossen moet
programma van eisen tegen elkaar afgewogen moeten
overdekt kunnen plaatsvinden in verband met
worden.
de kwetsbaarheid van de materialen voor vocht.
specifieke programma’s voorbereiden op de kernfuncties van de bibliotheek
informele zin. Dagelijks bezoeken onderwijsgroepen De organisatie voert de regie ten behoeve van alle
de bibliotheek om deel te nemen aan de programma’s
vestigingen op het gebied van:
rond taal en lezen en rond mediawijsheid. Dagelijks
• het samenstellen, dagelijks aanvullen en
komen leerlingen voortgezet onderwijs en studenten
onderhouden van de totale collectie • het voor de gebruikers toegankelijk maken van
hoger onderwijs individueel en samen werken in de
deze collecties door middel van passieve en actieve informatiebemiddeling • activiteitenprogramma’s en promotionele activiteiten in de meest ruime zin
heel veel kinderen en jeugdigen. Ze vormen 30% van de bezoekers. Ze lenen beperkt maar komen vooral voor
• het administreren van uitgeleende materialen,
de voor hen bestemde beleefbibliotheekprogramma’s
het houden van toezicht op uitleentermijnen,
en de digitale mogelijkheden die er zijn. Hele gezinnen
het reserveren van gevraagde maar uitgeleende
brengen hun zondagmiddagen regelmatig samen door
materialen, het transporteren en het opbergen van
in de bibliotheek.
Locatie
De centrale bibliotheek ontvangst jaarlijks 600.000
is een plek in de binnenstad. De visie gaat uit van
teruggebrachte materialen, de ledenadministratie • het verzorgen van de extramurale dienstverlening ten behoeve het onderwijs en
bezoekers. Het merendeel daarvan is herhalingsbezoek.
de diverse instellingen, ouderen, zieken en (lees)
Dagelijks komen 1.000 tot 1.500 bezoekers naar
gehandicapten
de bibliotheek met een gemiddelde verblijfduur
• management activiteiten, stafdiensten,
Uitgangspunt voor de locatie van de centrale bibliotheek culturele bedrijvigheid in het gebied en een goede doorstroming van publiek naar het winkelgebied. De
Het expeditiebusje dient nabij de dienstingang geparkeerd te kunnen worden voor aanvulling, schoonmaak e.d.
Gebouwsfeer Voor een prettige sfeer, beleving en goede
locatie van de bibliotheek sluit aan bij stromen van
gebruiksmogelijkheden mogen de (publieke)
van > 1 uur.
winkelend publiek en cultuurbezoekers.
ruimten van de bibliotheek niet te klein worden.
De bibliotheek is de meest bezochte publieke functie
De publieksruimten moeten overzicht bieden, je
De bibliotheek is een plek waar velen rondneuzen en
van Leeuwarden. Voor de bibliotheek is het daarom een
moet kunnen zien waar je bent en je moet de vloer
eis om goed zichtbaar te zijn in het straatbeeld en is
kunnen overzien. Bij meer verdiepingen zijn er
als gebouw herkenbaar in de stad. Vanaf de straatzijde
liften en roltrappen, de positie van dezen in het
moet de functie van het gebouw goed afleesbaar zijn.
gebouw mag een naar verdieping gesegmenteerd
Er is een goede bereikbaarheid per fiets, fietsparkeren
gebruik niet frustreren.
is goed geregeld en er is geen grote afstand naar
De bibliotheek wordt ingedeeld in verschillende
autoparkeervoorzieningen.
ruimtetypes. Elk kent z’n eigen karakter,
De locatie is via het openbaar vervoer makkelijk bereik
functionaliteit, presentatie en sfeer. Kleurgebruik
baar met een stopplaats van de (streek)bus voor de deur.
is geen taboe en kan gedurende de gebruiksduur
Voor een goed verblijfsklimaat dient het onderbrengen
wisselen. De bibliotheek nodigt uit om er
van (ondergeschikte) horeca mogelijk te zijn, incl.
langdurig te verblijven.
terrasmogelijkheid.
automatisering, logistiek en transport et cetera.
12
Randvoorwaarden en uitgangspunten
De vernieuwde centrale – in 2016 – is de noodzakelijke
allerlei media vinden die ze ter plekke raadplegen,
flinke impuls die de ruimte schept voor inhoudelijke
bekijken, beluisteren en lezen en natuurlijk ook lenen.
groei en uitbouw. Hiermee ontstaat een beeld van de
Met zo’n 800.000 uitleningen blijft het warenhuis
bibliotheek in 2018.
in de centrale bibliotheek een belangrijke plek
In 2018 is de centrale bibliotheek het vlaggenschip
houden. Aan de ene kant is de collectie in 2018 al
waar de vrijwel alle activiteiten en uitleningen zullen
veel multimedialer en digitaler geworden. Aan de
plaatsvinden. De collectie omvat zo’n 95.000 (multi-)
andere kant zorgt bestellen via de website, dat voor
media en wordt aantrekkelijk gepresenteerd –
alle gebruikers heel normaal is, voor zo’n 100.000
waarvan 50% frontaal.
uitleningen uit netwerkcollecties, die via dagelijks
Selfservice en hoogwaardige logistieke afhandeling
transport ‘komen en gaan’.
13
Presentatie materialen
Bedrijfsvoering
Beschrijving te huisvesten functies
De collecties worden ruim en voor 50% frontaal
De bibliotheek heeft de ambitie om de openingstijden
In dit hoofdstuk worden de functies omschreven die
De onderscheiden functie worden beschreven en
gepresenteerd in combinatie met tal van displays.
fors te verruimen. De bibliotheek is in de toekomst
de bibliotheek Leeuwarden nodig heeft om te kunnen
toegelicht.De ruimtelijke consequenties van deze
Digitale etalages en presentaties maken zichtbaar wat
altijd 7 dagen in de week open, dus ook altijd op
functioneren en om haar ambities te realiseren .
functies zijn opgenomen in de ruimtelijst.
niet in huis is wat digitaal raadpleegbaar is. Steeds
zondag. De service en dienstverlening is gebaseerd
Het gaat hierbij om:
meer titels en bronnen zijn digitaal beschikbaar
op 100% zelfservice. Er zal zo min mogelijk gewerkt
1. De catwalk
In onderstaande schema is de onderlinge samenhang
en raadpleegbaar via vele aantrekkelijk geplaatste
worden met ‘traditionele balies’ en zoveel mogelijk
2. De bibliotheek als warenhuis
weergegeven
beeldschermen. Gebruik van digitale bronnen moet in
met wandelende informatiemedewerkers (WIM).
3. De beleefbibliotheek
privacy mogelijk zijn. Er is een heldere routing die als
4. De digitale bibliotheek
een catwalk met displays langs diverse themacollecties
Informatie- en communicatietechnologie
5. De servicebibliotheken
en domeinen voert. Via focuspunten is zichtbaar in
De ICT-component is een integraal en essentieel
6. Het kantoor
welk themagebied iemand zich bevindt. De kasten
onderdeel van het primaire proces van de
staan niet in een magazijnopstelling, zijn in het
bibliotheek. Zowel bij de processen rond uitlenen,
middengebied laag en aan de randen hoger. Hierdoor
als rond het raadplegen en gebruiken van digitale
ontstaat een avontuurlijkere sfeer die verrast en
bronnen en programma’s. Digitalisering en ICT
uitnodigt om te vinden in plaats van te zoeken.
worden optimaal benut om een langdurige relatie
Strategische doelgroepen
Warenhuis
Bijzondere functionaliteiten
zorgt voor optimale en individuele ondersteuning
Een bijzondere plek wordt ingenomen door exclusieve
van gebruikers zowel thuis via Internet als in
domeinen voor de jeugd- en jongeren doelgroepen
de bibliotheek op de vele digitale werkplekken.
0-8 jaar, 8-12 jaar en 12-16. De verschillende
De cursusruimten zijn uitgerust met digitale
deelbibliotheken krijgen een specifiek karakter, en zijn
presentatievoorzieningen.
Catwalk
op te bouwen met gebruikers. De digitale bibliotheek
Beleef bibliotheek
Digitale bibliotheek
uitermate multimediaal en digitaal. Er zijn diverse deels open en deels afgesloten
Algemeen
activiteitenruimten voor diverse doelgroepen en
Het ontwerp van bibliotheek dient te voldoen aan
soorten programma’s in verschillende omvang, met
de vigerende Nederlandse wet- en regelgeving.
onder andere een flexibele theaterfunctie, moderne
In het bijzonder:
presentatiemogelijkheden die dient als voorleesplek,
• het bouwbesluit
lezingenruimte of theater.
• het Handboek voor Toegankelijkheid (2003)
Het StadsStudieCentrum met computers en diverse
Kantoren
(ITS-niveau)
soorten studieplekken is een verbijzondering in het gebouw. Net als enkele multifunctionele ruimten
Overige randvoorwaarden
dienen deze echter wel een visuele verbinding te
De planning en de financiële randvoorwaarden
blijven houden met de bibliotheekfunctie. Er is een
moeten te zijner tijd in aparte documenten
kleinschalige huiskamerbioscoop.
worden uitgewerkt.
Adequate restauratieve voorzieningen zorgen voor de ondersteuning van een goed verblijfsklimaat. Gedacht kan worden aan een literair lunchcafé. Gesitueerd op een plek die ook voor niet - reguliere bibliotheekbezoekers aantrekkelijk is. Het café moet beschikken over een volledige vergunning.
14
Maatschappelijke doelgroepen
Service bibliotheken
De catwalk
belangrijke mate bepaald door de themabibliotheken
De catwalk voert de gebruiker van buiten naar
van het warenhuis en de servicebibliotheken.
binnen en binnen langs de hoofdfuncties van de
De toegang, de entree met automatische
nieuwe bibliotheek – de bibliotheek als warenhuis,
schuifdeuren tot de bibliotheek en de catwalk moet
de beleefbibliotheek, de digitale bibliotheek en de
een prominente plek krijgen en van buiten goed
specifieke servicebibliotheken.
zichtbaar zijn. Binnenkomende bezoekers moeten
De catwalk is de rode draad door het gebouw,
meteen een gevoel van welkom krijgen.
de route die verleidt om gelopen te worden.
De hal is een zelfstandige ruimte waarin meerdere
Opeenvolgende en – in de tijd – steeds weer nieuwe
functies met elkaar gecombineerd worden. De
presentaties en displays leiden langs alles wat
hal is het vertrekpunt van de catwalk met de
de bibliotheek te bieden heeft. De catwalk is de
eerste aantrekkelijke displays. Door middel van
verkeersruimte in een gebouw die slim ingezet
kleurgebruik en meubilair wordt deze ruimte
wordt en de ruggengraat vormt voor de route door
aantrekkelijk (en flexibel) ingericht. In dit gebied is
de bibliotheek. De catwalk heeft een aantal eigen
de receptie waar bezoekers met hun eerste vraag
deelfuncties. De ordening langs de catwalk wordt in
terecht kunnen. 15
Het karakter van de hal is dat van kortverblijf.
de plek op de catwalk waar men daadwerkelijk met
Er moet ruimte zijn voor:
wordt ingedeeld.
Het is met nadruk de bedoeling om een hoge
de routing door de bibliotheek kan beginnen. Wie
• de sorteerapparatuur
De bibliotheek beschikt over een (multi)mediale
doorloop te genereren.
materialen ingeleverd heeft en weer weg wil gaan,
• ca. 14 boekenkarren
collectie. Deze bestaat uit 95.000 media, fictie, non-
In de nabijheid van de hal bevindt zich de
komt in ieder geval langs een aantal displays en een
• enkele sorteertafels
fictie en tijdschriften waarvan 20-40% is uitgeleend.
bibliotheekwinkel. Hier is een ruim assortiment
uitleenpunt.
• opstelruimte voor te verzenden kratten (50 stuks)
Van de collectie wordt 50% frontaal geplaatst
materialen en gadgets rond lezen, kijken en
Voor de logistieke afhandeling en de beveiliging
luisteren en met de mogelijkheid afgeschreven
werkt de bibliotheek met RFID-techniek. De logistieke
• opstelruimte voor ontvangen materialen (20 stuks)
Aansluitend en ermee verbonden worden
materialen te kopen.
systemen voor inname, uitgifte, transport en het
• opslag voor niet gebruikte kratten en karren (40
onderdelen van de servicebibliotheken, de
Voor passanten is het mogelijk op of aan de gevel
beveiligings- antidiefstalsysteem zijn gekoppeld aan
informatie van de bibliotheek te zien. Zo kan
het bibliotheekautomatiseringssysteem.
bijvoorbeeld een voorbijganger zien welke activiteit
Het innamepunt bestaat uit 2 of 3
er bijna gaat starten, welke tentoonstelling er in de
inleverbrievenbussen met beeldschermen in een
bibliotheek is en wat de nieuwste aanwinsten zijn.
servicewand. Hier kan tijdens openingstijden
Uitleen- en servicepunten
Het warenhuis wordt ingedeeld in deelbibliotheken,
Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een digitale
bibliotheekmateriaal ingeleverd worden.
Een uitleenpunt bestaat uit zelfbedieningsapparatuur
eilanden. In een themabibliotheek worden alle
etalage / videowall op basis van narrowcasting.
Voor inleveren buiten openingstijd wordt in de
voor uitlenen en een servicepunt voor betalen,
verschillende media per onderwerp geïntegreerd
Voor bezoekers is een garderobe beschikbaar met
buitengevel een extra inleverbrievenbus gemaakt.
printen en kopiëren en een pc om eigen gegevens
geplaatst en aantrekkelijk gepresenteerd. Er is
bagagekluisjes in de nabijheid van publiekstoiletten.
Ook zijn hier een aantal afhaalkluisjes aangebracht.
te raadplegen. Het uitlenen van media gebeurt
sprake een specifieke aankleding en presentatie met
door middel van zelfbedieningsapparatuur met
een eigen sfeer per themabibliotheek.
Bij meer verdiepingen vormen roltrappen en liften
stuks) • vier personeelsstations voor verwerken van materialen, reserveringen, etc.
en gedisplayd.
beleefbibliotheek en de digitale bibliotheek geplaatst. De catwalk verbindt de onderdelen, op de catwalk worden presentaties en displays vanuit het warenhuis geplaatst.
Sorteercentrum / Logistiek centrum / beveiliging
RFID technologie.
Via focuspunten wordt op de catwalk zichtbaar bij
Ze zijn een geïntegreerd onderdeel van de
Er wordt op een strategische plek op de catwalk per
welke themabibliotheek iemand zich bevindt. Op de
basisrouting door het gebouw en langs de functies
Sorteercentrum
verdieping een uitleen- en servicepunt geplaatst.
catwalk zijn actuele displays uit het collectie-eiland
van de bibliotheek.
Achter de servicewand is een sorteerruimte met
Bij het uitleen- en servicepunt op de begane
te vinden. Een themagebied is overzichtelijk en
onderdeel van de catwalk.
sorteerapparatuur waar de materialen gesorteerd
grond is ook een klantenservice-punt waar vragen
vooral via beelden bewegwijzerd.
Het warenhuis
worden om naar de juiste plek te gaan in de
rond uitleen en lidmaatschap gesteld kunnen
Er wordt vanuit lagere kasten in het gebied gewerkt
Het warenhuis is het concept voor de vernieuwing
publieksruimten. Aan de sorteerapparatuur is
worden of ondersteuning geboden wordt bij
naar hogere kasten naar de rand van het gebied.
van de traditionele uitleenbibliotheek.
een transportsysteem gekoppeld waarmee de
selfservicehandeling rond inschrijven, reserveren en
Binnen de thema bibliotheek wordt 50% frontaal
Kern van de ontwikkeling van de bibliotheek als
teruggebrachte media getransporteerd worden naar
aanvragen, uitleen en inname, betalen, printen en
gepresenteerd.
warenhuis is gelegen in de keuze voor een tal
de collectiegebieden waar ze in de kast geplaatst
kopiëren.
Er is een koppeling / integraties met onderdelen van
strategische doelgroepen waarop de centrale
moeten worden. De media worden door het
In de nabijheid van de klantenservice kunnen leners
de servicebibliotheken, de beleefbibliotheek en de
bibliotheek wordt ingericht. Dat geldt voor elke
transportsysteem afgeleverd op een voor het publiek
zelfstandig gereserveerde materialen ophalen.
digitale bibliotheek.
vestiging. Voor de centrale bibliotheek zijn de
bereikbare kast/plank. Beveiligde zones
Ordening
belangrijkste strategische doelgroepen:
16
met materialen
• Dynamische gezinnen
Logistieke centrum
Alle media – en zo nodig ook apparatuur – is
Het warenhuis wordt in 9 themabibliotheken
• Studenten en starters
Het logistieke centrum is het knooppunt voor
met rfid labels beveiligd om het ongeautoriseerd
opgedeeld – die ieder 5.000 - 10.000 fysieke media
• Cultuurgenieters
transport en tussen de Leeuwarder bibliotheek en
meenemen van materiaal tegen te gaan. Beveiliging
bevatten. In ieder geval zijn er afzonderlijke eilanden
• Traditionele gezinnen
het Friese bibliothekennetwerk. Het is ook de plek
gebeurt door middel van veiligheidspoortjes. In
voor 0- 8 jaar, 8-12 jaar en 12-16 jaar.
• Welvarende genieters
waar nieuw ontvangen materialen worden verwerkt
ieder geval zijn er poortjes bij de uitgang. Er kunnen
De jeugd- en jongerenbibliotheken kenmerken zich
De keuze voor de prioriteiten in de collecties, de
en de verzendingen voor naar de vestigingen
meerdere zones gecreëerd worden indien nodig.
door een uiterst multimediale en digitale uitstraling.
wijze van indelen en presenteren en displayen wordt
klaargemaakt worden.
De publieksruimten worden voorzien van een
Daarnaast zijn er zes themabibliotheken waarin
gebaseerd op deze doelgroepen. Ook wordt gezorgd
Gebruikers van de bibliotheek hebben de
bewakingssysteem met camera’s. In- en uitgangen en
verschillende media doelgroepgericht bijeen zijn
voor een aansluiting met de beleefbibliotheek en
mogelijkheid om via de online catalogus materialen
de voorzieningen aan de buitenkant van het gebouw
gebracht en aantrekkelijk gepresenteerd worden.
de digitale bibliotheek. De indeling van de collecties
te bestellen uit alle openbare bibliotheken in
zoals de inleverbrievenbus worden ook in dit systeem
Deze themabibliotheken worden samengesteld uit de
voor deze doelgroepen bepaalt in belangrijke mate
Nederland. De materialen worden bezorgd in een
opgenomen.
huidige collecties fictie, non-fictie, muziek en film.
de hoofdordening van bibliotheek.
vestiging naar keuze. Ook kunnen bij elke vestiging
In de bibliotheek als warenhuis wordt een aantal
de materialen ingeleverd worden. Steeds meer
De collecties van het warenhuis
opgenomen te worden voor het lezen, luisteren
deelfuncties onderscheiden.
klanten maken gebruik van deze dienst wat een leidt
Het warenhuis wordt gebruikt voor het onderbrengen
van muziek of het kijken van een dvd. Dit kan in
Tussen de themabibliotheken / eilanden dient ruimte
tot een toenemende grootschalige stroom van media
van de collecties voor de strategische doelgroepen.
uitvoering per eiland verschillend zijn. De ene keer
Innamepunt
tussen alle vestigingen. De systemen en de logistieke
De collectiegebieden worden naar aan doelgroepen
klassieke leestafels, dan weer een loungebank of
Het innamepunt ligt niet direct bij de ingang maar is
ruimte moeten zodanig toegerust worden dat ze
gekoppelde assortimentsgebieden ingedeeld, waarbij
bijvoorbeeld een hightech karakter waar uitgezochte
wel zichtbaar bij binnenkomst. Het is gesitueerd op
deze stroom adequaat kunnen verwerken.
voor de jeugd naar leeftijdsgroepen 0-8, 8-12 en 12-16
muziek en dvd’s gespeeld kunnen worden.
17
De beleefbibliotheek
mogelijkheid om met de laptop te werken (draadloos
podium, kasten, etc.) moet het mogelijk maken om
De beleefbibliotheek bevat alle deelfuncties die te
internet en stopcontacten).
deze ruimte snel in te richten. In de ruimte moet het mogelijk zijn om diverse
maken hebben met verblijfsactiviteiten. Lezen, kijken,
Collectie Fictie
luisteren, ontmoeten, studeren en werken worden
Activiteitenruimten
multimediale activiteiten te ontplooien. Aansluiting
gecombineerd met een goede verblijfsaccommodatie
De kern van de beleefbibliotheek wordt gevormd door
voor beamers, netwerken en internet, belichting,
met goede restauratieve voorzieningen.
activiteitenruimten voor de activiteitenprogramma’s
geluidsinstallaties, etcetera zijn een voorwaarde. Van
Er is ruimte voor de diverse activiteitenprogramma’s
met tal van formele en informele partners uit de
nature heeft deze ruimte een warme uitstraling (door
in verschillende sferen en omvang.
stad op het gebied van lezen, leren en informeren.
bijvoorbeeld natuurlijke materialen) die overeenkomt
Biebwerkt (65 activiteiten in samenwerking met
met de sfeer van de bibliotheek, zodat de associatie
De beleefbibliotheek onderscheidt een
derden in 2012) en Volksuniversiteit Fryslân (jaarlijks
tussen beide onderdelen wordt gemaakt.
aantal deelfuncties.
100 cursussen) zijn in ieder geval vaste gebruikers. Er
Deze ruimte kent afwijkende bedrijfstijden. Dit
is elke dag wat te doen voor jong en oud. Er worden
betekent dat dit eenvoudig toegankelijk moet zijn
Zitplaatsen
schoolklassen ontvangen met tal van programma’s,
vanaf de entree en dat deze ruimte tezamen met
Belangrijke basis voor de beleefbibliotheek is de
er zijn lezingen en themabijeenkomsten, groepen
enkele ondersteunende ruimten (opslag, sanitair,
verblijffunctie in de vorm van zitplaatsen voor kijken,
uit de stad kunnen er overlegruimte benutten, er
garderobe, kleedruimte) autonoom kan functioneren.
lezen, luisteren, studeren en ontmoeten.
kan in groepen of individueel gewerkt en gestudeerd
Facilitaire ondersteuning vanuit het literaire café moet mogelijk zijn.
Er zijn minimaal 250 zitplaatsen beschikbaar
worden.
Dit gedeelte is het drukst bezocht en bevat
in de open vrije ruimte – los van zitplaatsen in
Er vinden 20 keer per jaar grotere activiteiten plaats
romans in het Nederlands en in andere talen.
specifieke activiteitenruimte. De zitplaatsen kunnen
waarbij tussen de 80 en maximaal 250 bezoekers
Huiskamerbioscoop
Ook grootletterboeken en luisterboeken maken
onderverdeeld worden in verschillende sferen:
zullen worden ontvangen. Dat gebeurt in het Literair
De huiskamerbioscoop is een kleinschalige filmzaaltje
hier nu deel van uit. Door verspreid verschillende
van werken tot loungen. Hiervan zijn 200
café. Daar zijn podiumfaciliteiten, faciliteiten voor
waar met behulp van een beamer films op verzoek
mogelijkheden voor zitten en lezen te bieden, worden
zitplaatsen gekoppeld aan internet werkplekken
geluid en (theater)licht en voor presentaties, zoals
door kleine groepen bekeken kunnen worden.
de bezoekers uitgenodigd om zich even met een boek
met pc’s. De overige zitplaatsen zijn gekoppeld
beamers en schermen. De ruimte moet redelijk
Er wordt beperkt geprogrammeerd in relatie tot
aan andere deelfuncties.
verduisterd worden als dat nodig is. Daarnaast is er
eigen activiteiten programma’s of programma’s die aansluiten bij activiteiten in de stad.
terug te trekken.
Door de hele bibliotheek kunnen bezoekers hun eigen
ruimte voor opslag van stoelen.
Collectie non-fictie
laptop aansluiten en hebben draadloos toegang tot
Naast de grotere activiteiten vinden dagelijks een
De non-fictie collectie bevat diverse soorten media
het bibliotheeknetwerk en internet.
of meer kleinschalige activiteiten plaats: groeps-
Expositieruimte
en werkbezoeken uit het primair en voortgezet
Er is een expositieruimte waar informatieve
die worden toegevoegd aan de themabibliotheken waarbinnen de alle materialen geïntegreerd
Literair café
onderwijs, werksessies, cursussen, culturele,
tentoonstellingen en presentaties van projecten van
aangeboden worden. Elke thema-eiland heeft in
Het literair café biedt in de basis plaats aan 80
maatschappelijke, educatieve lezingen, debatten
instellingen en organisaties uit Leeuwarden kunnen
ieder geval de mogelijkheid om een eigen sfeer te
personen. In het café worden de dagelijkse kranten
en congressen, uitvoeringen van muziek, openingen,
plaatsvinden. Ook kunnen exposities van niet-literaire
en de populaire publieksbladen aangeboden.
evenementen.
kunst plaatsvinden. Steeds worden koppelingen
creëren en voor ruime frontale presentatie.
gemaakt met de fysieke en digitale collecties. De
In combinatie met aansluitende functies kan Collectie tijdschriften De tijdschriftencollectie wordt in belangrijke
ruimte sluit daarom aan bij de themabibliotheken.
personen. Bijvoorbeeld bij literaire en andere
Zowel grotere als kleinere activiteiten dienen met
De voorzieningen in de tentoonstellingsruimte
mate ondergebracht bij het leescafé en voor
activiteitenprogramma. Het literair café richt zich op
een videoregistratiesysteem eenvoudig geregistreerd
moeten het mogelijk maken om wisselende exposities
het overige geïntegreerd in de themabibliotheken
bibliotheekbezoekers, maar ook op medewerkers die
kunnen worden; voor vastleggen van de activiteit,
te houden. Belichting, wanden, railsystemen, vitrines
hier derden willen ontvangen en in informele sfeer
voor het maken van een item voor de lokale omroep,
en display moeten verrijdbaar en/of aanpasbaar zijn.
en servicebibliotheken.
willen overleggen.
of voor live uitzending via Internet.
De ruimte zelf mag een sfeer hebben.
Infoterminals
Het is een Grand Café met een eigen identiteit als
Voor deze kleinschalige activiteiten beschikt de
De tentoonstellingsruimte moet bij bijzondere
Door het hele warenhuis heen zijn infoterminals
deelmerk van de bibliotheek. Het serviceniveau
bibliotheek over een drietal aparte ruimten die in
gelegenheden in gezamenlijkheid met de algemene
opgenomen. Dit zijn stabalie’s waar medewerkers
van de restauratieve voorziening is dat van een
voorkomende gevallen geschakeld kunnen worden,
ruimten en het leescafé te gebruiken zijn. Bijvoorbeeld
en gebruikers naar toe kunnen gaan om informatie
Grand Café annex lunchrestaurant (beperkte kaart/
en over een tweetal open activiteitenruimten
bij openingen, evenementen of recepties.
te zoeken en de catalogus kunnen raadplegen. Deze
lunchkaart). Openingstijden zijn minimaal gelijk aan
gesitueerd in combinatie met het warenhuis
balies zijn onbemand, want de medewerkers van de
de die van de bibliotheek van 9.00 uur tot 21.00 uur.
waarvan één in een van de jeugdbibliotheken. De
Media-atelier / digitale cursusruimte / makersspace
bibliotheek lopen rond in de bibliotheek. Aansluitend
Het café heeft eigen sanitair.
aparte ruimte kunnen deels gecombineerd worden
Het media-atelier annex digitale cursusruimte
op deze infoterminals maken medewerkers gebruik
Het café faciliteert ook de interne koffievoorziening
met de vergaderruimten in het kantoordeel.
annex makersspace (ook bekend als fablab) van de
van de (open) spreekkamers voor het afhandelen
en de activiteitenprogramma’s.
Voor deze verschillende functies dient de inrichting
bibliotheek wordt over het algemeen gebruikt voor het
van langdurigere vragen, of vragen die meer privacy
Er zijn hier digitale faciliteiten beschikbaar, zoals
van de activiteitenruimten aanpasbaar te zijn, zodat
meerdere flatscreens voor narrow casting en tv en de
de ruimte bij gebruik door kleinere groepen van 15
geven van cursussen (max 30 personen) en workshops en instructies op meer individuele basis rond
tot 30 aantrekkelijk is. Flexibel meubilair (wanden,
mediawijsheidsprogramma’s. De digitale cursusruimte
nodig hebben.
18
het café uitgebouwd worden tot 200 – 250
Registratie
19
is beschikbaar voor de bibliotheekprogramma’s,
goede faciliteiten te voorzien en anderzijds om voor
vinden activiteiten plaats in nauwe samenwerking
informatie van en over Leeuwarden, de lokale omroep,
samenwerkende instellingen of externe huurders.
studenten hoger onderwijs een aantrekkelijke en
met partners gericht op individuen en groepen.
de krant, de Leeuwarder organisaties, de gemeente
Het media-atelier (15 personen) is een meer open deel,
inspirerende omgeving te bieden om zowel individueel
terwijl het cursus- / makersspacedeel (15 personen)
als in groepen te werken.
Biebwerkt
afsluitbaar is en tot hele dagen en avonden door
Naast de algemene voorzieningen is er een veertiental
Biebwerkt is de shop in the shop op het gebied
Diverse servicebibliotheken
één groep gebruikt kan worden. Vanwege de te
studiecabines in moderne vormgeving voor één tot
van maatschappelijke thema’s en onderwerpen,
Op een viertal andere gebieden worden
gebruiken apparatuur in de makersspace moet dit
vijf personen.
een eerstelijns informatievoorziening gekoppeld
servicebibliotheken ontwikkeld en ingericht. Daarbij
aan een netwerk van partners met onder andere
kan gedacht worden aan o.a. • Friese taal en geschiedenis met een inhoud zoals
deel qua geluid en geur goed geïsoleerd zijn. Ook
etc. in zowel fysieke als digitale vorm.
de luchtverversing hoort op dit gebruik afgestemd
De digitale bibliotheek
activiteitenprogramma’s en spreekuren.
te zijn. Separaat gebruik buiten de reguliere
De digitale bibliotheek is niet zichtbaar en vraagt bij
Biebwerkt onderscheidt een aantal onderdelen:
openingstijden is mogelijk en bij gelijktijdig gebruik
wijze van spreken geen eigen ruimte. En toch wordt
• Informatiegebied
mag het centrum het bibliotheekproces niet storen.
deze steeds zichtbaarder. Er is een groeiende digitale
• Servicedesk
Een goede route tussen entree en voorzieningen
collectie aangevuld met vele digitale diensten – deze
• Spreekkamers
als sanitair, opslag, garderobe en het literair café is
worden in de bibliotheek gebruikt en dat is zichtbaar
• Digitale zuil
• leer en studeer: servicebibliotheek voor VO
vereist.
op de 200 digitale raadpleegplekken.
• Wachtruimte
scholieren met huiswerk ondersteuning.
De ruimte is voorzien van goede ICT-voorzieningen:
Ze worden actief getoond op de beeldschermen voor
digitale werkplekken, presentatie- en
narrowcasting. Op extra grote schermen kunnen
Lees en Schrijf
De kantoren
instructieapparatuur.
digitaal de kranten uit de hele wereld gelezen worden.
Lees en schrijf is de servicebibliotheek ten behoeve
Werkruimten
• sport: een servicebibliotheek gericht op specifieke Friese sporten, maar ook op lokale sportclubs en de grote sporten als voetballen en tennis
Op digitale etalages worden vele bronnen attractief
van laaggeletterdheid en inburgering, en is vooral
Ten behoeve van het personeel in functies die
StadsStudieCentrum
gepresenteerd. In de Gamezone is de wereld van de
gericht op volwassenen. Met taal van specifieke
bureauwerk verrichten, worden open en gesloten
Een belangrijk onderdeel in relatie tot de
games zichtbaar. Ieder die met zijn laptop of mobiele
voor de doelgroep geschikte media, diverse digitale
werkplekken opgenomen. In verband met parttimers,
servicepunten en de informatieve functies van
telefoon binnenloopt heeft toegang tot wireless
werkplekken met leerprogramma’s rond lezen en
duobanen, et cetera kunnen werkplekken worden
de bibliotheek zijn studiewerkplekken in het
internet en aansluiting met het bibliotheeknetwerk
schrijven. Het is een plek waar men kan werken aan
gedeeld in een flexconcept. Daarnaast worden
StadsStudieCentrum.
en de daaraan gekoppelde bronnen en diensten. In
de eigen lees- en schrijfvaardigheden.
ruimten opgenomen voor geconcentreerd werk en
Er zijn in het hele gebouw zitplaatsen waar men ook
het media-atelier annex makersspace en de digitale
kan studeren. Er wordt een geclusterde voorziening
cursusruimte zijn plekken waar men kan leren omgaan
Makkelijk lezen
nodig.
opgenomen voor geconcentreerd lezen en werken.
met alle mogelijkheden van de digitale bibliotheek.
Makkelijk lezen is de servicebibliotheek gericht op
De werkomgeving is ruim en heeft een licht karakter.
kinderen die vanuit verschillende achtergronden
De indeling van de kantoorruimten kan tijdens het ontwerpproces worden bepaald.
Deze wordt gesitueerd in de nabijheid van of in
overleg. Voor een aantal functies is een apart kantoor
combinatie met één van de themabibliotheken of
De servicebibliotheken
moeite hebben met lezen. Het gaat om voorkomen
servicebibliotheken.
Bij de servicebibliotheken gaat het om bijzondere
van leesachterstanden en de ondersteuning om wel
Het StadsStudieCentrum is voor een algemeen
dienstverlening voor specifieke doelgroepen. Het
schoolprestaties te kunnen halen. Er is een collectie
Expeditie en opslag
publiek beschikbaar, maar vooral ingericht om
gaat om specifieke fysieke en digitale bronnen,
met media ‘eenvoudig lezen’, gesproken boeken en
De ondersteunende ruimte ten behoeve van
enerzijds scholieren voortgezet onderwijs van
informatiedienstverlening, activiteitenprogramma’s
daisyboeken en ondersteunende hulpmiddelen.
expeditie en opslag worden gebruikt voor ontvangst
en verblijven om te raadplegen etc. Het gaat hierbij om
en behandeling van goederen. De expeditieruimte
dienstverlening voor doelgroepen waarmee een brug
Aangepast lezen
is bereikbaar voor transportauto’s en een eventuele
geslagen moet worden naar de basisdienstverlening:
De servicebibliotheek aangepast lezen richt zich op
bibliobus. De expeditieruimte biedt de mogelijkheid
maatschappelijke doelgroepen vanuit de doelstelling
vooral oudere doelgroepen met een leeshandicap,
om goederen / voorwerpen droog over te krijgen.
dat de bibliotheek er voor iedereen is en met name ook
veelal op basis van een verminderd gezichtsvermogen.
De expeditieruimte heeft een directe verbinding met
zorg draagt dat doelgroepen met speciale kenmerken
De collectie omvat groteletterboeken, luisterboeken
de sorteerruimte. Een goede logistieke verbinding –
en/of achterstanden extra aandacht verdienen
en daisyboeken en ondersteunende hulpmiddelen.
extern en intern (ook verticaal) is essentieel.
om ook volwaardig te kunnen deelnemen aan
Er kan gebruik gemaakt worden van de (landelijke)
de samenleving.
voorzieningen op dit gebied. Er is ruimte om
Magazijn
De domeinen en de inhoud van de servicebibliotheken
voorlichting te verstrekken.
Ten behoeve van de opslag van materialen,
zal in de loop der jaren veranderen mede afhankelijk
20
beschreven bij de Leeuwarder geschiedenis
tentoonstellingsmaterialen en de nieuwe of
van het beleid van de overheid en de bibliotheek.
Leeuwarder geschiedenis
seizoensgebonden collecties is een magazijn dat
Per servicebibliotheek gaat het om een kleine collectie
In de servicebibliotheek Leeuwarder geschiedenis
goed toegankelijk en bereikbaar is met diverse
van 500-1.000 stuks media, een aantal digitale
vinden themapresentaties plaats en er zijn digitale
transportmiddelen, w.o. palletwagens. Er is ook
werkplekken waar digitale bronnen en programma’s
etalages met verwijzingen naar de verdergaande
ruimte voor tijdelijke opslag afgeschreven media
gebruik kunnen worden. Inde nabijheid is er een
informatie van erfgoedpartners in stad, provincie en
en materialen.
infoterminal. In combinatie met de servicebibliotheken
land. Er is een koppeling met hedendaagse actuele
21
Overige kantoorruimte/ ondersteunende ruimte In de nabijheid van en of als onderdeel van het kantoor komen nog enkele ondersteunde ruimten: • 2 spreekkamers / vergaderruimten voor 6 personen • 2 vergaderruimten 16 personen die gekoppeld kunnen worden tot een grote vergaderruimte. De grote vergaderruimte kan ook als activiteitenruimten gebruikt worden
Ruimtelijke eisen en oppervlaktedefinities Relaties
Technische eisen
Extern
Voor de specifieke ruimten van de bibliotheek wordt
De zichtbaarheid van de bibliotheek in de openbare
een overzicht opgesteld van de technische eisen. Verder
ruimte wordt gekenmerkt door de zichtbare
zijn uiteraard de laatste vigerende wettelijke eisen,
aanwezigheid van de bibliotheek aan de openbare
voorschriften en richtlijnen van toepassing.
weg. Dat wil zeggen dat het publieke functioneren van de bibliotheek vanaf de openbare weg duidelijk
Algemene technische eis voor de bibliotheek
een kleedruimte met douche, deze kan in
waarneembaar is. De entree dient zodanig te worden
De bibliotheek dient integraal toegankelijk te zijn, zodat
voorkomende gevallen als kleedruimte bij
ontworpen en gesitueerd dat elke willekeurige bezoeker
zij ITS-gecertificeerd wordt en het internationaal symbool
activiteiten gebruikt worden.
zich uitgenodigd voelt om de bibliotheek te bezoeken.
voor toegankelijkheid mag voeren.
• Voor de medewerkers die per fiets komen is
• Er is een loungeruimte gecombineerd met een
De toegang voor het publiek en personeel dienen te worden gescheiden en moeten zodanig worden
Vrije hoogte
gesitueerd dat zij niet in elkaars blikveld liggen.
Over het algemeen is de minimale vrije hoogte 3,2 meter.
De toegang voor bezoekers buiten de openingstijden voor
Uitzonderingen hierop zijn:
Serverruimte
het publiek moet vanaf de openbare weg eenvoudig te
werkruimten en sanitair: minimaal 2,7 meter
Voor de ICT-voorzieningen is een serverruimte
bereiken zijn. De toegang voor personeel en de laatste
de entree/begane grond: minimaal 4,0 meter
opgenomen. Deze dient centraal in het gebouw
categorie bezoekers mogen worden gecombineerd. De
de activiteitenruimte: minimale hoogte van 4 meter.
opgenomen te worden en voorzien zijn van een airco-
toegang moet voldoen aan de eisen ten aanzien van
installatie van voldoende capaciteit
sociale veiligheid. Via de ingang voor het personeel is ook
Oppervlaktedefinitie
de interne fietsenstalling bereikbaar.
Het bepalen van de ruimtebehoefte wordt gedaan door
Sanitair
De expeditie ligt direct aan de gevel en buiten het blikveld
middel van het programmeren van functioneel nuttig
Ten behoeve van het publieke gebied en het literair
van de entree voor het publiek. De expeditie moet
oppervlak (fno). De vertaalslag van fno naar verhuurbaar
café, wordt verspreid in het gebouw sanitair
bereikbaar zijn voor expeditiebusje en een eventuele
oppervlak (vvo) naar bvo is op het gebouw gebaseerd.
opgenomen. Bijvoorbeeld op elke (publieks)verdieping
bibliotheekbus.
Bij het omrekenen van fno naar vvo worden aannames
woonkeuken / pantry. • Ruimte voor statisch archief en kantoorvoorraden.
gedaan ten aanzien van indelingsverlies, horizontaal
en meer capaciteit bij het literair café waar grotere activiteiten geprogrammeerd worden.
Intern
Sanitair voor personeel is separaat geprogrammeerd.
In een vorig hoofdstuk is op hoofdlijnen de samenhang
verkeer, glaslijncorrectie en niet-statische bouwdelen.
en relatie tussen de diverse onderdelen van het ruimtelijk
Horizontale en verticale verkeersruimte
Techniek
programma aangegeven.
- gangen, (rol)trappen, liften, vestibules
Voor algemene gebouwtechniek (ketelhuis /
Catwalk, Warenhuis, Beleefbibliotheek, Digitale
luchtbehandelingskasten / et cetera) dient een
bibliotheek en Service bibliotheek vormen de frontoffice
integraal concept ontwikkeld te worden. De
en dus het publieke deel van de bibliotheek. Deze vormen
klimaatbeheersing van het gebouw dient in delen
een geheel dat een grote mate van flexibiliteit vereist ten
Niet-statische delen
te kunnen geschieden, zodat functies onafhankelijk
aanzien van de indelingsmogelijkheden. Deze functies
- verplaatsbare wanden en afscheidingen
van elkaar kunnen functioneren, zoals kantoor,
kunnen over meer dan één bouwlaag in het gebouw zijn
Statische bouwdelen
activiteitenruimte, literair café en publieksruimte.
verdeeld. Naast een goede fysieke relatie is ook de visuele
- oppervlakte voor draagconstructies, dragende
Groen en duurzaam zijn de uitgangspunten bij het
relaties tussen die onderdelen van essentieel belang voor
ontwerpen van de technische installatie conform de
het goed functioneren van de bibliotheek.
gemeente Leeuwarden.
Na de passage van de ingang belandt de bezoeker van
Ruimtelijke structuur
de bibliotheek in het entree gebied. Aangrenzend aan
De ruimtelijke structuur is overzichtelijk en open. Dat
Fietsenstalling
dit gebied is het Literair Grand Café met buitenterras
wil zeggen dat er in de ruimten de stramienstructuur
Ten behoeve van personeel wordt een inpandige
gesitueerd. In het entree gebied start de Catwalk c.a. deze
van de dragende elementen, zoals kolommen en
stalling opgenomen voor 40 fietsen: moderne
ontwikkelt zich verder op de verdiepingen.
wanden, zodanig wordt gekozen dat de indeelbaarheid
fietsen en bijzondere voertuigen zoals bijv. de
De kantoren en ondersteunende diensten vormen de
van die ruimten maximaal is. Dit betekent dat de
pendelbrommer tbv rolstoelvervoer en een driewieler
backoffice van de bibliotheek.
keuze van deze stramienstructuur sterk afhankelijk zal
gehandicaptenfiets.
Hun onderlinge relaties zijn functioneel.
zijn van de gewenste indelingsmogelijkheden van de
Installatieoppervlakte - leidingschachten, meterkasten, kanalen, luchtbehandelingruimten, et cetera
binnenwanden en gevels
diverse functionaliteiten als Catwalk, Warenhuis en de Servicebibliotheken. 22
23
Bijlage: Berekening van de ruimten
Het gebouw kenmerkt zich ook door heldere
Verkeersoppervlakte
zichtlijnen die, zowel horizontaal als verticaal,
Met verkeersoppervlakte wordt de vloeroppervlakte
doorzichten bieden om het gebouw op meer dan één
aangeduid die voor de ontsluiting of de
niveau waar te nemen en te beleven. De bezoeker
verkeersafwikkeling van het gebouw dient. De
moet op vrij eenvoudige wijze zijn weg door het
verkeersoppervlakte is te splitsen in:
Leeuwarden Centrale
gebouw kunnen vinden. Dit wordt mede gerealiseerd
• verticaal verkeersoppervlakte: de ruimte die
1 ENTREE
door een heldere situering van de verticale
dient voor de verkeersafwikkeling tussen
stijgpunten (trappen, liften en roltrappen).
bouwlagen van een gebouw, zoals trappenhuizen, hellingbanen, liftschachten en roltrappen
Veiligheidszonering
• horizontaal verkeersoppervlakte: de ruimte die
Het gebouw kent per definitie een openbaar karakter,
dient voor de horizontale verkeersafwikkeling
zowel in verschijning als in openingstijden.
tussen de geprogrammeerde ruimten.
expeditie, opslag, et cetera. Dit zijn ruimten die
Installatieoppervlakte
alleen toegankelijk zijn indien men hiervoor
De installatieoppervlakte is de vloeroppervlakte die
geautoriseerd is. Toepassing van een elektronisch
nodig is voor het onderbrengen en bedienen van de
controle systeem is vereist.
technische installaties die noodzakelijk zijn voor het functioneren van het gebouw. (Hieronder vallen dus niet de theatertechnische installaties.)
begrippen zijn conform NEN 2580, Oppervlakten en inhouden van gebouwen.
Netto vloeroppervlakte De netto vloeroppervlakte is de som van:
Toelichting:
• de nuttige vloeroppervlakte
Functioneel nuttige vloeroppervlakte
• de verkeersoppervlakte
De functioneel nuttige vloeroppervlakte is de
• de installatieoppervlakte
oppervlakte die voor de functie van de ruimte noodzakelijk is.
Constructieoppervlakte
Indelingsverlies
Oppervlakte die nodig is voor de constructie van
Het indelingsverlies is de oppervlakte die door het
het gebouw.
ontwerp extra toegevoegd wordt aan de functioneel nuttige vloeroppervlakte.
Bruto vloeroppervlakte De bruto vloeroppervlakte is de som van de tarra-
Nuttige vloeroppervlakte
oppervlakte, de netto vloeroppervlakte en de
De nuttige vloeroppervlakte is de oppervlakte
oppervlakten van ruimten of delen van ruimten
van de ruimten die een directe relatie hebben tot
lager dan 1,5 meter.
het gebruiksdoel van het gebouw of daartoe een onmisbare bijdrage leveren.
Eenheid
Warenhuis/ Beleef Digitale Overige Service Catwalk Bibliotheken bibliotheek Bibliotheek Kantoren ruimten
Maat Aantal
1 Hal met tochtsluis 2 Receptie 3 Informatiepresentatie 4 Informatieterminals staplek 5 Garderobekastjes 6 Apparatuur (printer/kopieren) 7 Winkel 8 Tijdelijke opslag afgeschreven boeken
40 20 40 2
5
10 10 12 50 30
SUBTOTAAL ENTREE
Daarnaast is er het werkgebied met de kantoren,
De bij de oppervlakteberekening gehanteerde
Bijlage: Berekening van de ruimten
110
80
0
22
0
0
0
0
2 DE BELEEFBIBLIOTHEEK 1 Zitplaatsen 1 PC-‐gebonden 2 Literair Grand Café 1 Zitplaatsen 2 Bar/uitgifte 3 Keuken mcl opslag/koel
werkplek
5
50
250
zitplek
2
80
160 10 40
3 Activiteiten ruimte 1 Vrije ruimten, podium, zitruimte c.a. 2 Opslag bij vrije ruimte 3 Auditorium / filmzaal 1 Zaal 2 Projectie e n opslag
300 8
zitplek
2
30
60 8
4 Expositieruimte 1 Tentoonstellingsruimte
40
5 Media-‐ atelier / digitale cursusruimte 1 Media-‐atelier 2 Cursusruimte 6 Studiehuis 1 Studiekabine (1 pers) 2 Studiekabine (2 pers) 3 Studiekabine ( 3 pers) 4 Studiekabine (4 pers) 5 Studiekabine ( 5 pers) 6 Studie werkplekken (ca 35) 7 Apparatuur (printer, kopier, e tc)
werkplek werkplek
5 5
15 15
75 75
werkplek werkplek werkplek werkplek werkplek werkplek
5 5 5 5 5 5
5 5 0 2 2 30
25 25 0 10 10 150 12
SUBTOTAAL DE BELEEFBIBLIOTHEEK
0
0
1.246
12
3 HET WARENHUIS 1 Publieksruimten algemeen 1 lnschrijfbalie 2 lnnamebrievenbussen 3 Sorteer-logistiekcentrum 4 Uitleen- en servicepunten 2 Collectie 0 - 8 jaar 1 Collectie 0- 8 iaar 2 Multifunctionele ruimte voorteeskamer 3 Speelruimte 4 Zitplaatsen
24
3 Collectie 8-12 jaar 1 Collectie 8- 12 jaar 2 Tentoonstelingswand 3 Leestafel 4 Speelruimte 5 Multifunctionele ruimte lounge/lezingen 6 Zitplaatsen
werkplek
5
2
station
2
4
1
8.412
50
2
10
1
10.386
zitplek
2
8
zitplek
2
10
zitplek
60
10 6 60 8
Notitie huisvesting centrale bibliotheek Leeuwarden
168 30 12 20
173 8 16 12 60 20
25 29
Leeuwarden Centrale
Eenheid
Warenhuis/ Beleef Digitale Overige Service Catwalk Bibliotheken bibliotheek Bibliotheek Kantoren ruimten
Maat Aantal
Leeuwarden Centrale
HET WARENHUIS (vervolg) 4 Collectie 12 - 16 jaar 1 Collectie 12 - 16 jaar 2 Spelletjestafel 3 Zitplaatsen 4 Computerpiaatsen
zitplek zitplek zitplek
60
zitplek
1
3.437
2 2 2
8
57 16 20
10 4
1
29.425
2
20
8
490 40
1 Expeditie e n beheer 1 Expeditie e n opslag 2 Werkruimte huismeester
10 15
2 Magazijn 1 Magazijn
50
3 Serverruimte 1 Serverruimte
9
4 Sanitair 1 Publieks sanitair (3 blokken) 2 Mindervalide toilet (3 stuks)
36 12
5 Buitenruimten 1 Fietsen (40)
50
12
6 CollectIe non-‐fictie 1 Collectie non-‐fictie 2 Zitplaatsen 3 Apparatuur
60
zitplek
1
21.819
2
20
364 40 12
7 Collectie muziek e n film 1 Collectie dvd's e n cd's 2 Collectie bladmuziek 3 Zitplaatsen 4 Apparatuur
80
1
14.118
40
1
7.018
2
6
zitplek
176 175
SUBTOTAAL ONDERSTEUNENDE RUIMTEN 12
TOTAAL
12
8 Collectie tijdschriften 1 Collectie tijdschriften 2 Leestafets tijdschriften/kranten 9 Servicedesks / Wìmmers 1 lnfoterminals 2 Open spreekkamers
16 zitplek
2 2
270 20
34 40
staplek werkplek
2 5
4 4
8 20
SUBTOTAAL HET WARENHUIS
84
1.705
1 Werkplekken 1 Werkplekken algemeen 2 Opslag bij werkruimten 3 Kopieer e n printfaciliteit 4 Werkplekken met overlegruimte 5 Algemeen secretariaat/planner 6 Directie werkplek 7 Directie secretariaat 8 Directie-‐ e n personeelsarchief 9 Directie wachtruimte met garderobe 2 Mediaverwerking 1 Werkplekken algemeen 2 Opslag bij werkruimten 3 Vergaderruimten 1 Vergaderruimte (2X6) 2 Vergaderruimte (2X16) 3 Loungeruimte met pantry
kantoorplek
Netto functioneel oppervlak Opslag
0
0
0
0
182
194
1.785
1.552
78
698
182
4.489 2.020
m2 m2
6.509
m2
Functietabel 306
44
0
7
22
Functie Catwalk Warenhuis + Servicebibliotheken Beleefbibliotheek Digitale bibliotheek Kantoren Ondersteunende ruimten -‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐ totaal nuttig vloeroppervlak secundair vloeroppervlak -‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐-‐ bruto vloeroppervlak
0
154 24 12 90 15 25 15 20 10
stafplek stafplek stafplek + stafplek
15 15 25 15
6 1 1 1
kantoorplek +
12
4
48 18
12 32
2 2
24 64 36
m2 194 1.785 1.552 78 698 182 4.489 2.020
45%
6.509
15 15 25 20 20 12 8 8 20 0
Notitie huisvesting centrale bibliotheek Leeuwarden
45%
Bruto vloeroppervlak
4 Overige kantoorruimte 1 Postkamer e n kopieerruimte 2 lCTwerkplaats 3 Opslag collectie 4 Opslag AV-‐middelen 5 Opslag kantoor e n overige materialen 6 Personeel sanitair 7 EHBO/BHV 8 Personeel douche 9 Statisch archief SUBTOTAAL KANTOORRUIMTEN
0
Overzicht
4 KANTOORRUIMTEN
26
Maat Aantal
5 ONDERSTEUNENDE RUIMTEN 60
5 Collectie fictie 1 Collectie fictie 2 Zitplaatsen 3 Apparatuur
Eenheid
Warenhuis/ Service Beleef Digitale Overige Catwalk Bibliotheken bibliotheek Bibliotheek Kantoren ruimten
0
0
0
698
0
30
Notitie huisvesting centrale bibliotheek Leeuwarden
31
27
www.sbmf.nl
