Schijnbaar herkenbare vormen en doorweven lijnen roepen in het werk van Willem van Oijen herinneringen op aan oude culturen. Uitingen van universele oergevoelens, verbonden in een unieke vormgeving, waarin uitstraling, oorsprong en betekenis een perfecte balans bereiken. In haar recente werken stelt Rachel Daeng Ngalle de mens en de interactie tussen mensen met alle mogelijkheden en gebreken centraal. “Het werk van Rachel Daeng Ngalle ligt in het verlengde van dat van haar partner Willem van Oijen, maar identiek zijn hun benaderingen zeker niet. Het uitgangspunt van beiden is het begrip harmonie en het huidige gebrek daaraan in de samenleving”, schreef Frans Jeursen erover. Willem en Rachel werken onder de naam BEVO Glaskunst Atelier vanuit hun sinds anderhalf jaar in bedrijf zijnde nieuwe pand aan de Verrijn Stuartweg in Diemen. Een impressie.
Willem van Oijen en Rachel Daeng Ngalle: BEVO Glaskunst Atelier door Piet Augustijn
B
EVO Glaskunst Atelier (BEVO is afgeleid van Bergmans en Van Oijen; toen Bergmans er na enkele jaren mee stopte, bleef de naam bestaan) is in 1947 opgericht door Willem van Oijen sr. (1921-2004), die na zijn opleiding aan de Rijksakademie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam ging experimenteren met verschillende glasbewerkingstechnieken. Hij combineerde daarbij traditionele en moderne technieken en onderzocht onder meer de verschillende mogelijkheden van zandstralen en appliqueren. De in de loop der jaren opgebouwde ervaring, kennis en inzicht gaf hij door aan zijn zoon Willem jr. (1956), die als kind reeds in het atelier van zijn vader was te vinden. “Ik stond op m’n zesde al strookjes te snijden”, illustreerde Willem jr. in een interview zijn betrokkenheid bij het bedrijf waar hij sinds 1978 werkzaam is. “Het omgaan met glas werd me met de paplepel ingegoten en het was niet meer dan logisch dat ik het bedrijf zou voortzetten.” Dat gebeurde in 1993 toen hij zijn vader opvolgde. Inmiddels had hij zijn partner Rachel Daeng Ngalle (1953) leren kennen die vanaf 1990 volledig in het bedrijf meewerkt.
Willem van Oijen, Reminiscent, 2009; open mal casting techniek, diep reliëf gezandstraalde motieven aan beide kanten, handgevormde mal, gepolijst; h. 24 x b. 34 x d. 4 cm.
4
Foto Rachel Daeng Ngalle
#2 - 2015
De eerste jaren bevond het kleine atelier zich aan de Singel in het centrum van Amsterdam, van 1951 tot 1954 in de Pieterspoortsteeg en vanaf 1954 in een loods aan de H.J.E. Wenckebachweg op
industrieterrein Weespertrekvaart in Amsterdam. Een groot perceel dat slechts voor een deel werd benut op een terrein dat werd herbestemd voor woningbouw. Na 55 jaar moest BEVO in juni 2012 als een van de laatste bedrijven dan ook verkassen. Een behoorlijke operatie, omdat het te betrekken pand aan de Verrijn Stuartweg in Diemen – een voormalige garage – kleiner was en volledig aangepast moest worden. Zo’n vier maanden later, in oktober 2012 was het weer in bedrijf. In de tussenliggende jaren hadden Willem en Rachel ook een werkruimte betrokken in een pand van de voormalige strafkolonie in Veenhuizen. Met drie dagen Veenhuizen en vier dagen Amsterdam was de rek er na twee jaar wel een beetje uit en werd de huur in juni 2012 opgezegd. Ze konden zich volledig concentreren op de locatie in Diemen. “Zonder bang te zijn dat we na een zware regenbui tot onze knieën in het water moesten staan, zoals aan de Wenckebachweg vaak gebeurde.” Technieken De verschillende zandstraaltechnieken, appliqueren, glas in lood, glas in beton en iets later het smelten, versmelten en buigen van glas, maar als belangrijke techniek vooral het casten, werden ingezet om de eigen opdrachten, maar ook die van andere kunstenaars uit te voeren. Met name het combineren van technieken heeft BEVO Glaskunst Atelier tot een uniek atelier gemaakt waar veel kunstenaars hun opdrachten aan toevertrouwen. Studenten van het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs (de latere Gerrit Rietveld Academie) kwamen er werken om het vak onder de knie te krijgen. “Wij werkten met glas, veel van die kunstenaars niet of nauwelijks. Toch wilden ze iets in glas en dan ook nog hun eigen kleurenpalet uitzoeken zonder rekening te houden met de eigenschappen van het materiaal. Zonder onze hulp kwamen ze daar niet uit. Als ze eenmaal wisten hoe de verhoudingen lagen, kwamen ze met ontwerpschetsen en tekeningen zodat we in overleg konden komen tot definitieve en uit te voeren ontwerpen”, vertelde Willem van Oijen sr. in 1999. Kunstenaars als Karel Appel (1921-2006), Pieter Wiegersma (1920-2009), Harry op de Laak (1925-2012), Nicolaas Wijnberg (1918-2006), Willem Dudok (18841974), Theo Linneman (1925) en vele anderen waren regelmatig in het atelier te vinden. En in latere jaren Bert Frijns (1953), Richard Meitner (1949), Kees
Willem van Oijen met het beeld Reminiscent, 2012.
Foto Cris Toale Olivares
Willem van Oijen, Upstream, 2009; open mal casting techniek, handgevormde mal, gepolijst; h. 16 x b. 55 x d. 7 cm.
Foto Rachel Daeng Ngalle
Willem van Oijen, Progressive Transition, 2013; open mal techniek, diamant reliëf geslepen en gepolijst; h. 30 x b. 65 x d. 5 cm. In 2014 aangekocht door Glasmuseum Alter Hof Herding, CoesfeldLette, D. Foto Willem van Oijen
5
#2 - 2015
Willem van Oijen, Interconnecting across time, 2012; open mal techniek, geslepen en gepolijst; h. 44 x b. 46 x d. 5 cm.
Foto Richard Willebrands
Salentijn (1947) en Berend Strik (1960). “Wat we niet doen is glasblazen”, zegt Willem. “Daarin voelen we ons te beperkt en zijn we afhankelijk van anderen. In de technieken die we beheersen kunnen we ons volledig uiten, zowel autonoom als in opdrachten. We willen graag zelf alles in de hand hebben.”
Willem van Oijen, Narrating traditions,
Door BEVO zijn in de loop der jaren tientallen monumentale opdrachten uitgevoerd. Veel beglazingen voor staden gemeentehuizen (Emmen, Nunspeet, Meerkerk, Barendrecht, Bergschenhoek, Boskoop e.a.), scholen (Amsterdam, Elspeet), banken, ziekenhuizen, kerken (Amsterdam, Leeuwarden, Bolsward), bedrijven (Polynorm, Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium), restaurants en particulieren. Ook in het buitenland zijn beglazingen van BEVO te vinden, zoals in Duitsland, Engeland, Italië en Saoedi-Arabië. Tot één van de grote opdrachten behoort een glaswand van 130 m² in de Ludgereskerk in Dronten waar een voorstelling in appliqué- en zandstraaltechnieken rond de Emmaüsgangers naar een ontwerp van Ati Lichtveld (1942) werd uitgevoerd. Willem van Oijen Behalve ramen, wanden en panelen in uiteenlopende formaten ontwerpt en maakt Willem van Oijen ook autonoom werk. Zijn in de loop der jaren opgebouwde ervaring op het gebied van glastechnieken past hij toe op geblazen vormen, schalen en andere vooral massieve objecten die worden voorzien van decoraties en patronen. Het in verdiept reliëf werken tot beeldhouwen door
2012; installatie van liggende en staande figuren, amber kleurig, voor en achterkant diep reliëf gezandstraald en gepolijst; h. 26 x b. 46 x d. 28 cm. Foto Richard Willebrands
Willem van Oijen, Gereformeerde Open Poort kerk Boskoop, 2010; glas appliqué, gezandstraald; totale oppervlakte 40 m².
6
Foto Rachel Daeng Ngalle
#2- 2015
Rachel Daeng Ngalle, Going nowhere fast, 2008; verloren was methode, gepolijst en Rachel Daeng Ngalle, Welcome aboard, 2008; verloren was methode, gezandstraald;
gezandstraald; h. 17 x b. 30 x d. 12 cm.
h. 18 x b. 38 x d. 22,5 cm.
Foto Rachel Daeng Ngalle
Foto Rachel Daeng Ngalle
middel van zandstralen is kenmerkend voor zijn werk. Naast zandstralen maakt hij gebruik van verlijmings-/applicatietechnieken, slijpen, polijsten en graveren. Vooral het creëren van massieve glasobjecten met behulp van cire perdue (verloren was techniek) en in open mal smelten is een belangrijk deel van zijn werk gaan innemen. De geblazen of massieve vorm dient al jarenlang als drager waarop of waarin patronen van vloeiende vervlochten lijnen en vormen in een afwisselend spel van transparante en ondoorzichtige delen, structuur en reliëf in één object worden toegepast. Door de transparante ‘vensters’ ontstaat een wisselwerking tussen zowel de motieven aan de binnen- en de buitenkant, als die aan de voor- en achterkant. Hierdoor wordt de transparantie, als het belangrijkste kenmerk van glas, volledig gebruikt. “De prominente rode draad in mijn werk is mijn gerichtheid op inheemse oude culturen die aan het verdwijnen zijn; uitgebuit, vermoord, verdreven of verdeeld door interne conflicten, merendeels veroorzaakt door druk uitgeoefend van buitenaf,” zegt Willem van Oijen. “Ik kijk hoe deze culturen zich hierin verhouden tot de vormgeving, lijnvoering, expressie en het spirituele karakter in kunst en decoratieve toepassingen. De sterke uitstraling van de symbiose van natuur en geloof, sjamanisme en kunst en de versmelting van de bewoners en hun cultuur met de ruige natuur, interesseren mij bovenmatig. De onlosmakelijke verstrengeling ervan intrigeert me; die
probeer ik in mijn eigen vormen en beeldtaal te verwerken; grafisch abstract, soms met figuratieve verwijzingen, ornamentaal en met een sculpturaal karakter.” Vooral de vormgeving in de kunstuitingen bij o.a. de Kelten in Europa, de bewoners van het Sepik-gebied in Papoea Nieuw-Guinea, Aboriginal kunst uit Australië en van de inheemse bevolking aan de noordwestkust van Canada en Alaska zijn een grote inspiratiebron voor het creëren van abstracte voorstellingen en aansprekende beelden. Behalve dat Willem veel informatie haalt uit documentaires, speciale tentoonstellingen en museumbezoeken, heeft hij diverse keren de mogelijkheid
Rachel Daeng Ngalle, 2014. Foto Willem van Oijen
7
#2- 2015
gehad om de natuur en traditionele inheemse bevolking in British Columbia, Alberta, Yukon, De Noordwest-Territories en Alaska te ‘ontdekken’ en te ontmoeten. Met name daar is de basis gelegd voor de vormgeving en het verhalende karakter van zijn werk. “Het doen begrijpen, het vertalen en overbrengen van de strijd die inheemse volkeren moeten leveren en de problemen die zij het hoofd moeten bieden om hun culturele erfenis recht te blijven doen in een snel veranderende wereld, is ook een belangrijke leidraad in mijn werk. Op het eerste gezicht vaak schijnbaar sereen, maar meestal gevangen in eigen ingewikkelde tradities die in conflict zijn met de veranderende samenleving.
Inheemse (deels nog) traditionele bevolkingsgroepen met hun rijke historie in kunst en cultuur mogen niet verdwijnen, hun culturele achtergrond mag niet verloren gaan. De groeiende algemene bewustwording bij de hen omringende wereld over het belang van het behoud van een eigen identiteit en cultuur bij authentieke bevolkingsgroepen draagt er toe bij het voortbestaan ervan te waarborgen. Mijn werk heeft wellicht een antropologisch karakter en uiteindelijk gaat het altijd over mensen.” “Willem drukt zijn eigen stempel op zijn werk en wie de vormen en stileringen van een bepaalde cultuur meent te herkennen wordt altijd direct de verschillen gewaar en daarmee hun ‘onaf zijn’ dat zoveel nieuwe en enthousiasmerende mogelijkheden in zich bergt,” schreef Frans Jeursen over zijn werk. “Zo verschaft een innerlijk gebroken beeld van het verleden ons tevens een visioen van redding en van groeiende hoop. Daarmee hebben zijn objecten ook een boodschap voor de toekomst.” Rachel Daeng Ngalle De vormgeving van de objecten van Rachel Daeng Ngalle was lange tijd het tegenovergestelde van die van Van Oijen. Het werk werd gekenmerkt door een heldere kleurenpracht. Ngalle is Indonesische, geboren in Amsterdam, na de lagere school verhuisd naar Calgary in Canada en in 1976 teruggekomen naar Nederland, waar ze Willem van Oijen leerde kennen en zich ging verdiepen in
Rachel Daeng Ngalle, Ancestor, 2013; cire perdue-techniek; h. 43 x b. 16 x d. 10 cm. Particuliere collectie.
de mogelijkheden van het glas. Hoewel de energie en kracht van de natuur in Canada altijd diepe indruk op haar hebben gemaakt en ze de combinatie van kracht, vorm en kleur in het werk van schilders als Georgia O’Keeffe (18871986) en Emily Carr (1871-1945) zeer
Rachel Daeng Ngalle, Last call, 2012; cire perdue-techniek; h. 7 x b. 22 x d. 12 cm. In 2014 aangekocht door Glasmuseum Alter Hof Herding, Coesfeld-Lette, D.
8
Foto Richard Willebrands
#2- 2015
Foto Willem van Oijen
bewonderde, hield ze zich vooral bezig met de kleurenpracht van de minuscule diertjes uit de (onderwater)dierenwereld. De kleuren van het nietigste leven op aarde kwamen honderden malen vergroot terug in haar objecten waarin de technieken fusen en appliqué worden gecombineerd. Het glas was opgebouwd uit verschillende lagen waarin de kleurvlakken waren gescheiden door kleurloos glas waardoor er in de dikte van het materiaal diepte ontstond en het tweedimensionale karakter van de platte objecten een extra dimensie kreeg. “Na deze kleurrijke periode, waarin aanvankelijk de duistere zijde van de menselijke belevingswereld in evenwicht was met de meer lichte en vrolijke kanten van ons gemoed, ging ik meer vragen oproepende beelden en kleine installaties maken in de cire perduetechniek. In de driedimensionale mogelijkheden in deze techniek kan ik mij beter uiten dan in het tweedimensionale karakter van vlakglas bewerking mogelijk was. Mijn werk is ook figuratiever geworden en soms combineer ik glas met andere materialen of voorwerpen zoals radiobuizen, een grammofoonplaat of een weegschaal. Het geeft mij
zijds verrijken, maar die elkaar neutraliseren en zo stilvallen. Wijze hoogwaardigheidsbekleders schijnen slechts met zichzelf bezig te zijn en geven geen leiding meer aan de wereld, mensen overschreeuwen anderen en wie nog een echt persoon wil zijn, raakt steeds verder geïsoleerd. Hiertegen verzet Rachel zich. Ze maakt het verval zichtbaar en roept ons op er weerstand aan te bieden. De kritiek en het verzet van Rachel lijken zo als vanzelf over te gaan in de ‘oude’ maar tegelijk ook ‘nieuwe’ verwachtingen van Willem. Ze vallen samen in een artistieke aansporing om in het heden te werken aan het herwinnen van een wereld waarin menselijkheid en harmonie andermaal de boventoon zouden kunnen voeren.” w
• AD Gallery & Consultancy, Grote Koraalberg 17, B-2000 Antwerpen, tel +32 (0)494285894;
[email protected] | Open: zaterdag en zondag 14.00-16.00 uur en op afspraak. Van 27 juni t/m 27 september 2015. www.adgallery.weebly.com • Leon Salet Arte-Moda, Rechtstraat 88 E , NL-6221 EL Maastricht, tel. +31 (0)433100390 | +31 (0)6-53731492;
[email protected] | Open: donderdag 13.00-20.00 uur, vrijdag 13.00-18.00 uur, zaterdag 12.00-17.00 uur en op afspraak. Van 27 juni t/m 30 augustus 2015. www.leonsalet.com • Willem van Oijen en Rachel Daeng Ngalle nemen deel aan de groepstentoonstelling De vier elementen - aarde, lucht, vuur, water. Glasrijk Tubbergen 2015. Organisatie: Stichting Glasrijk Tubbergen. Het centrum
• BEVO Glaskunst Atelier, Verrijn Stuart-
van Tubbergen, Noordoost Twente, Neder-
weg 52 Unit B, NL-1112 AX Diemen, tel +31
land. Van 30 september t/m 4 oktober
(0)20-6655212 | +31 (0)6-43451649; info@
2015, 11.00-17.00 uur, donderdag 1 okto-
bevoglaskunst.nl | www.bevoglaskunst.nl
ber tot 20.00 uur. www.glasrijk.nl
Rachel Daeng Ngalle, Trinity - New Religion, 2014; cire perdue-techniek; h. 35 x Ø 18 cm. Foto Willem van Oijen
de vrijheid om in de houding en expressie van de beelden onderwerpen krachtiger en directer over te brengen, ze meer zeggingskracht mee te geven. In de ingetogen menselijke figuren stel ik de mens, maar vooral de interactie en onderlinge relaties tussen mensen met alle mogelijkheden en gebreken centraal. De vorm en richting die de huidige samenleving aanneemt, de arrogantie en het gebrek aan respect, communicatie en tolerantie, zijn thema’s die in de meeste objecten terugkomen. Drijft de mens onbewust voort op de ingeslagen weg of is het een bewuste starheid die de mensheid dreigt te doen zinken? Ik probeer mijn objecten vragen te laten oproepen en door het soms confronterende karakter ervan de toeschouwer te prikkelen tot bezinning en zelfreflectie.” “De maatschappij lijkt steeds meer beheerst te worden door krachten die ons overweldigen en in de hoek drijven. Wie roeit er nog tegen de egalitaire stroom op, wie komt er nog voor zichzelf op en behoudt zo zijn menselijke waardigheid?”, schrijft Frans Jeursen erover. “In haar recente werk zien we krachten die elkaar niet meer weder-
Rachel Daeng Ngalle, Reflecting, 2013; cire perdue-techniek; h. 34 x b. 26 x d. 16 cm. In 2014 aangekocht door Glasmuseum Alter Hof Herding, Coesfeld-Lette, D.
9
#2- 2015
Foto Rachel Daeng Ngalle
