Strategy & places
Between Meuse and Rhine Area 127 Rocherath Sander Damen 0578157 13-10-2011
4
1
Strategies & Places
Inhoudsweergave 1. Inleiding
blz. 4
2. Geschiedenis
blz. 4
3. Analyse
blz. 8
4. Bijzonderheden plaatjes
blz. 12
5. Bronnen
blz. 15
6. Logboek
blz. 16
Figuur 1 2
Figuur 3: belangrijke Romeinse wegen Colonia Agrippina (Keulen) Aquae Granni (Aken)
Figuur 2: de Oostkantons
Augusta Treverorum (Trier)
Durocortorum (Reims)
3
1. Inleiding
2. Geschiedenis
Dit werkstuk gaat over de analyse van gebied 127 van de J.J. Tranchot kaarten (Figuur 1). Het gebied betreft een groot stuk huidig België en een klein stuk huidig Duitsland. Het is het hoogst gelegen gebied van België en ligt in de Eiffel. De grens loopt over de heuvelrug, waar vanuit de vele beekjes ontspringen die het gebied kenmerken. Aan de Belgische kant monden deze beekjes uit in de Warche, die via de Amblève en de Ourthe naar de Maas leidt. Aan de Duitse kant lopen de beekjes vanuit de Olef via de Urft naar de Roer en eindigt daar ook in de Maas.
In de periode van het Romeinse rijd liepen er zeer waarschijnlijk twee belangrijke wegen door het gebied, zoals aangegeven in figuur 3. Ten eerste de stenen heerweg van Keulen (Colonia Claudia Ara Agrippinensium) naar Reims (durocortorum). Deze liep wellicht via de huidige locaties van Rocherath en Büllingen door naar het zuidwesten naar Reims. Ook de verbinding Trier (Augusta Treverorum) Aken (Aquae Granni) ging door dit gebied. Deze twee wegen kruisten elkaar waarschijnlijk rond het huidige Büllingen. Echter dit is niet zeker, overblijfselen van deze wegen zijn er niet. Ook zijn er geen verwijzingen naar de huidige plaatsnamen uit die tijd. Na het uiteenvallen van het Romeinse rijk trokken de Franken het gebied in. Zij hebben rond die tijd, 450 tot 600 na Christus, nederzettingen gesticht. Deze zijn te herkennen aan de uitgangen –len, -heim en –ingen. Grotere gerooide plaatsen kregen uitgangen zoals –weiler, -hausen, -dorf, -bach, -berg of –born. Vanaf 962 behoort het gebied toe aan het Heilige Romeinse Rijk. Dit was echter niet een staat zoals wij die nu kennen en het gebied was vaak strijdtoneel tussen onderrijken. Daarna heeft het toebehoord aan vervolgens: • Bourgondië (1430-1477) • Habsburgers (1477-1555) • Spaanse Nederlanden (1555-1714) • Oostenrijkse Nederlanden (1714-1794) In 1794 wordt het gebied veroverd door Napoleon. In opdracht van hem heeft Tranchot het gebied in 1809 in kaart gebracht.
4
HOLRATH
SCHEIDER
RAMSCHEID
ROCHERATH
MESCHEID
KRINKELT
UDENBRETH
WIRTZFELD
NEUHOFF MÜRRINGEN
BÜLLINGEN
HÜNNINGEN
In 1814-1815 komt het gebied in handen van het Pruisische rijk. Tot het eind van de eerste wereldoorlog blijft het gebied onder de invloedssfeer van Duitstaligen. Alhoewel de industriële revolutie in de 19e eeuw als eerste in Europa België bereikt, bereikt het niet het onderzoeksgebied dat dan tot Pruisen hoort. In 1913 krijgt Wirtzfeld als eerste in het gebied elektriciteit, geproduceerd door de zagerij Heinzkyll.
Na de oorlog kregen de Oostkantons meer zelfstandigheid. Hun Duitse taal werd erkend. Tegenwoordig staan zij bekend als de Deutschsprechende Gemeinschaft (DG). Aan de andere kant van de heuvelrug ligt het Duitse gebied wat dus al 200 jaar niet van rijk veranderd is. Deze dorpjes zijn tijdens de oorlog niet verwoest. In de tweede helft van de 20e eeuw is daar kleinschalige wintersport opgekomen en bij Udenbreth is er zelfs een skilift.
Toen Duitsland de eerste wereldoorlog verloor, moest het volgens het verdrag van Versaille grondgebied afstaan aan België, de zogeheten Oostkantons (figuur 2). België installeerde oud militair Herman Baltia als gouverneur van de kantons. Het merendeel van de kantons, waaronder dit onderzoeksgebied, was Duitstalig. Toch werd er van hen verwacht goede Belgen te worden en Frans te leren spreken waardoor er veel spanningen onder de bevolking ontstonden. In Duitsland, toen het nationaal socialisme aan de macht was, werden de bewoners van de Oostkantons als Duitsers aangezien. Toen Duitsland België binnen viel, werden de bewoners weer Duits staatburger en moesten zij ook in het leger dienen. In 1939 wordt het Belgische deel van het onderzoeksgebied bevrijd, maar al snel vallen de Duitsers terug aan tijdens het Ardennenoffensief (figuur 7). Er wordt flink gevochten, er vallen veel slachtoffers en veel wordt verwoest. Wirtzfeld bijvoorbeeld wordt totaal in as gelegd, Rocherath voor 95% en Krinkelt voor 75%. Aangezien veel bewoners in het leger voor Duitsland gevochten hadden, werden zij als collaborateurs aangezien en werden aangeklaagd. Dit heeft de bevolking erg verdeeld. Figuur 4: plangebied 1809 6
HOLRATH
RAMSCHEID 265
ROCHERATH
KRINKELT WIRTZFELD UDENBRETH
N658
NEUHOFF MÜRRINGEN
N632
BÜLLINGEN
45A
HÜNNINGEN
3. Analyse Voor de analyse zijn drie kaarten gemaakt. De eerste is gebaseerd op de Tranchotkaart uit 1809, de tweede op een Amerikaanse militaire kaart uit 1944 en de derde op Google maps en Google Earth uit 2011. Wat als eerste opvalt is dat er over de jaren bijna niets veranderd is. Dit is dan ook altijd een relatief onbereikbaar buitengebied geweest zonder belangrijke industrieën. Natuur De verschillende beekjes ligger er hetzelfde bij als 200 jaar terug. Waarschijnlijk liggen niet alle bochtjes meer hetzelfde, maar de globale stroom is hetzelfde. Net ten westen van Wirtzfeld, buiten de kaart, is in 1932 het stuwmeer van Bütchenbach aangelegd. Ook aan de Duitse kant lopen de beekjes naar een stuwmeer, de Oleftalsperre. Deze is tussen 1954 en 1959 aangelegd. Deze ingrepen hebben dus geen invloed gehad op de beekjes in het onderzoeksgebied. Ook de bebossing is niet of nauwelijks veranderd. In het westen is er een grote vallei, vandaar ook de grotere dorpen. Aan de oostkant zijn er minder openingen in de bossen. Wegen Wat opvalt aan de wegen op de Tranchot kaart is dat er zeer veel zijn. De meeste zijn niet in de analysekaart getekend. Hieruit valt te concluderen dat het kleine looppaadjes waren. Soms zijn er wel meer dan vijf naast elkaar getekend. Het zijn dus eerder looplijnen dan wegen. Ook zijn er geen grotere belangrijkere wegen te vinden. Figuur 5: plangebied 1944
Ook geen rechte wegen wat duidt op oude Romeinse heerwegen. Dit terwijl er hier naar alle waarschijnlijkheid wel twee belangrijke verbindingswegen liepen tijdens de romeinse tijd. Hier is dus niets meer van terug te zien. Op de kaart van 1944 zijn alleen de hoofdverbindingen te zien. Toen was er al wel duidelijk een hiërarchie tussen hoofdwegen en landweggetjes. Op de tegenwoordige kaart is dit onderscheid te zien. Door de komst van de auto is er verschil te zien tussen verbindingswegen, ontsluitingswegen en paadjes. Deze verbindingswegen liggen vooral op plaatsen waar op de Tranchot kaart meerdere paadjes naast elkaar lagen. Deze wegen waren vroeger dus ook al belangrijk. Een groot deel van de paadjes zijn uitgegroeid tot weggetjes tegenwoordig. Hier is duidelijk de invloed van de grens van Belgie en Duitsland te zien. Er zijn heel weinig verbindingen van oost naar west uitgegroeid tot een weg. Spoor Er heeft een spoorlijn door het gebied gelopen. Deze zijverbinding van de Vennbahn werd aangelegd in 1912 als verbinding Remagen - Jünkerath - Vennbahn vooral uit militair strategisch oogpunt. 1917 werd de gehele lijn dubbelsporig. In 1919 kwam de lijn op Belgisch grondgebied te liggen. In 1934 werd de lijn weer enkelspoor. Het personenverkeer is opgeheven op 18 mei 1952. Voor goederenverkeer bleef de lijn nog in gebruik tot 24 augustus 1982. Militaire transporten vonden plaats tot 18 oktober 1999. In het gebied lag er een station bij Büllingen. Van Büllingen naar de Vennbahn bleef de lijn in dienst voor houttransporten tot in december 2003. Tegenwoordig is het spoor afgebroken en is dus alleen op de tweede kaart te zien.
8
HOLRATH
RAMSCHEID
ROCHERATH
265
MIESCHEID
KRINKELT
WIRTZFELD
N658
UDENBRETH
L110 MÜRRINGEN
N632
BÜLLINGEN
HÜNNINGEN
Bebouwing De dorpjes onderling hebben veel overeenkomsten ten opzichte van de ligging. De nederzettingen zijn tussen de beekjes ontstaan en aan de voet van de bebosde heuvels. Bij de bebouwing is er duidelijk een verschil te zien tussen het Belgische en het Duitse deel. De dorpen in de Belgische vallei waren in 1809 een stuk groter dan die aan de oostkant, maar zijn sindsdien nauwelijks gegroeid. Ze zijn eerder zelfs gekrompen. Mürringen is enigszins langs een paar uitvalswegen gegroeid. Ook is er ten noorden van Büllingen een groei te ontdekken. Dit is het station met daarnaast een grote houtopslag, te zien op plaatje 9. Veel groei heeft het station duidelijk niet opgeleverd, ondanks de houtkap. Rocherath, Krinkelt en Wirtzfeld zijn gekrompen. Dit is te verklaren door de verwoesting tijdens het Ardennenoffensief. De dorpjes aan de Duitse zijde waren in 1809 zeer klein, slechts een paar huisjes. Ook op de kaart van 1944 zijn de dorpjes nog steeds niet gegroeid. Dit is dan ook een stuk onherbergzamer gebied dan de vallei aan de andere kant. Toch is er een flinke groei te zien na de oorlog. Hier is niet gevochten en na de oorlog waren er niet de spanningen zoals aan de andere kant van de grens. Ook zal de wintersport impuls hebben gegeven aan de groei.
Figuur 6: plangebied 2011 10
Plaatje 1,2 & 3: kerk Rocherath-Krinkelt 1941, 1944 & 2011
Figuur 7: aanval Duitse leger 11
Plaatje 4: woonhuis Rocherath-Krinkelt 1945
Plaatje 5: woonhuis Rocherath-Krinkelt later
Plaatje 6: straatprofiel Wirtzfeld 1945
Plaatje 7: straatprofiel Wirtzfeld 2006
3. Bijzonderheden plaatjes De belangrijkste impact voor de dorpjes aan de Belgische zijde is ongetwijfeld de tweede wereldoorlog. In figuur 8 is te zien hoe de Duitsers vanuit het oosten de geallieerden aanvielen. Op plaatjes 1 t/m 3 is te zien hoe de kerk van Rocherath-Krinkelt is veranderd. Wat opvalt, is dat de oude kerk heel anders is dan de nieuwe. De oude kerk was meer gotisch, terwijl de nieuwe kerk de stijl van de kerken van omliggende dorpen heeft overgenomen. Dit is een uitzondering, want de meeste gebouwen zijn net zo terug gebouwd zoals ze voor de oorlog waren. Op plaatjes 4 en 5 is te zien hoe dat gebouw op dezelfde manier weer is terug gebouwd. In Wirtzfeld is hetzelfde gebeurd. Aan de rechterkant van plaatjes 6 en 7 zijn de gebouwen precies hetzelfde terug gebouwd, aan de linkerkant staat een nieuw huis. Niet alle bebouwen zijn teruggebouwd, Wirtzfeld en Rocherath-Krinkelt zijn dan ook gekrompen sinds de tweede wereldoorlog. Büllingen is in de oorlog minder aangetast. Op plaatje 8 is de kerk te zien. In de oorlog is de toren verwoest en daarna opnieuw opgebouwd. De rest is blijven staan. Op plaatjes 10 en 11 is de hoofdstraat van Büllingen te zien. Van wanneer de ansichtkaart van plaatje 10 is, is onbekend. Veel is er niet veranderd, het huis op de kop aan het einde van de straat is nog geheel identiek. De meeste gebouwen aan de zijkanten ook, meer naar de camera toe staan er meer nieuwe gebouwen. Het straatbeeld is nog het meest veranderd door de veranderde reclameborden, elektriciteitskabels en wegindeling. De Duitse dorpjes hebben minder last gehad van verwoestingen. Vooral Hollerath is de laatste halve eeuw 12
13
Plaatje 8: kerk Büllingen tegenwoordig
Plaatje 10: asichtkaart Hauptstrasse Büllingen
Plaatje 9: spoor Büllingen
Plaatje 11: Hauptstrasse Büllingen tegenwoordig
Plaatje 12: ansichtkaart Hollerath 1966
flink gegroeid. Op plaatje 12 bovenaan is te zien dat Hollerath daar nog enkel een gehucht was. Plaatje 13 laat een echt dorp zien. Dit is voornamelijk te danken aan de wintersport. Het aanzicht van de dorpjes zijn echter niet veranderd. In Udenbreth, plaatjes 14 en 15, is de kerk nog altijd het meest dominante gebouw en bepaalt de horizon.
Plaatje 13: Hollerath tegenwoordig
Plaatje 14: ansichkaart Udenbreth
Plaatje 15: kerk Udenbreth tegenwoordig
14
4. Bronnen Tranchotkaart Boeken: WENSELAARS. S, De laatste Belgen – een geschiedenis van de Oostkantons’, Meulenhoff, Amsterdam, 2008 Internet: google earth maps.google.nl users.skynet.be/checkerboard www.akpool.de www.ansichtkarten-center.de www.buellingen.be www.delcampe.net www.oostkantons.nl www.go-east.be www.hausfexen.be/X2AZ/Geschiedenis.htm www.hellenthal-eifel.com www.phila3000.de www.riou.be www.rocherath-krinkelt.be www.wegen-routes.be www.wikipedia.nl www.wirtzfeld.be
15
5. Logboek datum actie 31-08-2010 07-09-2010 14-09-2010 16-09-2010 21-09-2010 12-10-2010 19-10-2010 09-11-2010 16-11-2010 07-12-2010 22-03-2011 25-03-2011 26-04-2011 29-04-2011 21-06-2011 23-06-2011 27-06-2011 28-06-2011 01-07-2011 04-07-2011 19-07-2011 20-07-2011 25-07-2011 26-07-2011 31-08-2011
tijd College College College Opdracht onderzoeken College College College College College College Geschikte kaarten gaan zoeken in atlassen Contact leggen gemeente Büllingen Literatuur zoeken Kaarten van Google Earth met Tranchot map synchroniseren Literatuur lezen Literatuur lezen Kaart 1809 maken Literatuur lezen Kaart 1809 maken Literatuur lezen Kaart 2011 maken Kaart 2011 maken Informatie zoeken over de Romeinse tijd Informatie zoeken over de Middeleeuwen Informatie zoeken over de spoorlijn
1,5 uur 1,5 uur 1,5 uur 2 uur 1,5 uur 1,5 uur 1,5 uur 1,5 uur 1,5 uur 1,5 uur
01-09-2011 Gemaakte kaarten 1809 en 2011 synchroniseren 05-09-2011 Aanvullende informatie zoeken 05-09-2011 Verslag schrijven 06-09-2011 Aanvullende informatie zoeken 06-09-2011 Verslag schrijven 08-09-2011 Kaart 1944 maken 09-09-2011 Kaart 1944 maken en synchroniseren 08-10-2011 Beeldmateriaal zoeken 09-10-2011 Beeldmateriaal zoeken 09-10-2011 Verslag in elkaar zetten 11-10-2011 Boekje definitief in elkaar zetten 11-10-2011 Printen en cd branden
2 uur 4 uur 3 uur 2 uur 3 uur 1 uur 1 uur 3 uur 3 uur 2 uur 2 uur 1,5 uur
3 uur 2 uur 3 uur 3 uur 2 uur 4 uur 1,5 uur 4 uur 4,5 uur 1 uur 2 uur 2,5 uur 3,5 uur 2 uur 3 uur
16
