1
(BESCHIKBARE) BEDRIJVENTERREINEN ZUID-HOLLAND, PER JANUARI 2015 Belangrijkste bevindingen
I.
Resultaten enquête bedrijventerreinen
Hard aanbod en uitgifte Samenvattend is het eerste beeld van het ( harde) aanbod per januari 2014 en uitgifte 2013 vergeleken met vorige jaren als volgt: Aanbod 2015 1.024 ha, waarvan 501 ha terstond uitgeefbaar Aanbod 2014 1.029 ha, waarvan 480 ha terstond uitgeefbaar Aanbod 2013 983 ha, waarvan 440 ha terstond uitgeefbaar Aanbod 2012 892 ha, waarvan 406 ha terstond uitgeefbaar Aanbod 2011 859 ha, waarvan 382 ha terstond uitgeefbaar
Uitgifte 2014 Uitgifte 2013 Uitgifte 2012 Uitgifte 2011 Uitgifte 2010
48 ha 42 ha 34 ha 34 ha 63 ha
In bovengenoemde cijfers is geen rekening gehouden met de ontwikkelingen in het Rotterdams zeehavengebied. Zacht aanbod In de aanbodcijfers is niet het zachte aanbod opgenomen, ofwel de nog resterende mogelijkheden die per 1 januari 2015 in de provinciale Visie Ruimte en Mobiliteit 2012 (Programma Ruimte, tabel PS, juli 2014) zijn gereserveerd maar nog niet in een (ontwerp)bestemmingsplan zijn opgenomen. Daaronder vallen bijv. in 2014 door de Raad van State vernietigde bestemmingsplannen Gorichem Noord (37 ha netto), Drechthoek II (8 ha) en Steekterpoort II (15 ha netto). De gemeenten zien deze locaties alsnog wel in ontwikkeling worden genomen en willen deze terreinen vanuit oogpunt van bijv. promotie en acquistie in beeld houden. Sommige Zuidplaslocaties zijn inmiddels als hard ontwerp of vastgesteld bestemmingsplan opgenomen, maar Knibbelweg-Oost is nog als zacht aanbod opgenomen. Aan de definitieve bedrijvenbestemming wordt gewerkt. Nog niet tot zacht aanbod opgenomen is de ca. 20 ha die bij de herstructurering van het Suikerunieterrein naar verwachting zullen ontstaan. Het totale zachte aanbod betreft 31 locaties met ca. 650 ha netto (incl. 80 ha Natuur- en Businesspark Rotterdam1). 1
B&W Rotterdam heeft op 6 juli 2010 besloten deze ontwikkeling door te schuiven tot na 2030.
2
Herstructurering De herstructureringsplannen beslaan ca 1.067 ha bruto, waarvan 389 ha in de planfase en 502 ha in uitvoering. Daarnaast zijn er nog een aantal herstructureringsplannen in de initieringsfase (176 ha). In de periode 2006 tot en met 2014 is in totaal ca. 1.417 ha bruto (1.065 ha netto) geherstructeerd bedrijventerrein opgeleverd. Dat areaal is indicatief en omvat ook de projecten waarvoor geen UHBsubsidie is aangevraagd/toegekend Het gaat om ca. 14% van het totale oppervlak bedrijventerrein dat momenteel in gebruik is. In totaal gaat het om 65 projecten. De gemiddelde omvang bedraagt 22 ha bruto per project. Per jaar werd er gemiddeld genomen 157 ha bruto herstructurering opgeleverd, 1,6% van de in gebruik zijnde bruto vooraad bedrijventerreinen. II.
Inhoud, voortraject, wijze van totstandkomen
Deze inventarisatie is tot stand gekomen op basis van gegevens vanuit Infodesk en enkele hulpbestanden in excel. Het gaat om bedrijventerreinen van minimaal 1 ha bruto omvang voor zover in een (ontwerp-vigerend) bestemmingsplan opgenomen. De verslaglegging is excl. de zeehaventerreinen in Rotterdam2. De enquêteresultaten zijn telefonisch en per email verstrekt door alle gemeenten in Zuid-Holland en een aantal grotere particuliere eigenaren. De enquêtegegevens worden tevens verzameld ten behoeve van de landelijke enquête IBIS3, vanaf dit jaar onder supervisie van het IPO. III.
Aanbod januari 2015
In tabel 1 is per REO-gebied het totale aanbod nader verbijzonderd naar al dan niet terstond uitgeefbaar en het aantal ha waarop reeds optie is verleend danwel al gereserveerd is.
2
Medio april 2015 heeft het Havenbedrijf Rotterdam de openbare versie van haar Ruimtebalans over 2015 aan de provincie geleverd. Uit
de Ruimtebalans over 2015 blijkt ondermeer dat het exploitatiegebied 5.902 ha netto (land)oppervlakte beslaat (excl. 2e fase van de Maasvlakte 2, excl. beheergebied zeehaven Dordrecht. Daarvan is per januari 2015 5.068 ha reeds uitgegeven / verhuurd. Op de Rechtermaasoever ligt 107 ha verhuurd , waarvan 68 ha verhuurd op het Rotterdamse zeeterrein Rechtermaasoever en 39 ha op Zevenmanshaven en Vulcaanhaven-Oost, te Vlaardingen. De terreinen in Vlaardingen zijn al separaat bij Vlaardingen opgenomen. In feite dus een dubbeltelling). De Tweede Maasvlakte heeft na voltooiing 1.013 ha verhuurbaar terrein. Tijdens de eerste fase wordt 680 hectare verhuurbaar terrein gerealiseerd. Per 1 januari 2012 zijn de eerste terreinen met in totaal 167 ha verhuurd. In 2012 heeft APMT daar een aanvullend 17,6 ha aangehuurd. De tweede fase wordt ontwikkeld als de markt daar aanleiding toe geeft. In 2014 is ca 11,7 ha uitgegeven aan een groot logistiek bedrijf op Distripark Maasvlakte en werd door BTT een deels gedempte haven in gebruik genomen voor nieuwe tankopslag. Het vrij beschikbare aanbod bij het Havenbedrijf is per saldo toegenomen van 291 ha per januari 2013 naar tot 447 ha per januari 2015. In de jaarlijkse provinciale rapportages bedrijventerreinen wordt alleen over het zeehavengebied in haar totaliteit gerapporteerd (per jan 2015 en eerder excl. Dordrecht). Voor de diverse (deel)exploitatiegebieden zijn wel netto oppervlakten gepubliceerd, maar in de loop der jaren zijn die gebieden niet consistent gebleven, maar weer verder samengevoegd (Botlek-Vondelingenplaat, Maasvlakte 1981 en Maasvlakte 2 fase 1). 3
Integraal Bedrijventerreinen Informatie Systeem.
3
Tabel. 1
Totaal areaal bedrijventerreinen en aanbod per Regionaal Economisch Overleg (REO)gebied, per 1 januari 2015.
REO-gebied
aan
bruto
netto
in ge-
totaal
tal
in ha
in ha
bruik
aanbod
terstond
in ha
ter.
totaal
niet
w.v.
ter-
gem./
stond
schap REO HOLLAND RIJNLAND
totaal w.v. gem./ schap
111
1.733
1.303
1.203
100
57
34
44
12
106
2.129
1.603
1.410
193
121
61
72
50
76
1.002
769
652
117
36
26
82
6
REO STADSREGIO ROTTERDAM
136
3.289
2.396
1.996
400
141
95
259
121
REO ZUID-HOLLAND ZUID
158
2.862
2.324
2.109
213
148
93
66
55
TOTAAL ZUID-HOLLAND
587
11.016
8.395
7.370
1.024
501
308
523
243
Groene Hart
135
1.840
1.402
1.242
160
55
42
106
44
TOTAAL ZUID-HOLLAND 2014
568
11.016
8.401
7.372
1.029
480
282
548
325
TOTAAL ZUID-HOLLAND 2013
557
10.847
8.268
7.284
983
440
261
543
335
TOTAAL ZUID-HOLLAND 2012
552
10.667
8.130
7.238
892
406
239
481
325
TOTAAL ZUID-HOLLAND 2011
556
10.557
8.059
7.200
859
382
251
478
301
REO HAAGLANDEN REO MIDDEN-HOLLAND
Op 1 januari 2015 was in Zuid-Holland 1.024 ha bedrijventerrein beschikbaar voor uitgifte. Ten opzichte van de 1.029 ha per januari 2014 is het totale aanbod van bedrijventerreinen iets afgenomen. Deze geringe afname is de resultante van o.a.: • afname door uitgifte in 2014; (tijdelijke?) afvoering van Gorinchem Noord, Drechthoek II en Steekterpoort II, nadat de Raad van State deze vastgestelde plannen heeft vernietigd; • toename door de opvoering van ca 119 ha netto (59 ha in 2013, 110 ha in 2012, 74 ha in 2011 en 61 ha in 2010) in nieuwe (ontwerp-) bestemmingsplannen, te weten: Alphen aan den Rijn, Hoogewaard fase 1 Hendrik-Ido-Ambacht, Ambachtsezoom Hellevoetsluis, Kickersbloem 3 fase 1-2-3 Nieuwkoop, Schoterhoek II Waddinxveen, Logistiek Park A12 Noord Waddinxveen, Agrobusinesspark Vredenburg Westland, Honderdland uitbreiding II • • • • •
3,0 15,2 52,0 6,6 34,0 7,0 2,5
Van het totale aanbod is 501 ha terstond uitgeefbaar. Ten opzichte van het totale netto areaal bedrijventerrein is 6 % terstond uitgeefbaar. Niet-terstond uitgeefbaar is 523 ha (7% van het totale netto areaal). Van de terreinen met aanbod is gemiddeld genomen 69% reeds uitgegeven, in gebruik. Van het uitgeefbare areaal in Zuid-Holland ligt 16% in het Groene Hart, hetgeen wat minder is dan het totale aandeel in gebruik zijnd areaal van 17%. Van het totale aanbod van 1.024 ha is 556 ha in handen van gemeenten of bedrijvenschappen (54%) . De rest is in particuliere handen en worden door deze partijen veelal zelf ontwikkeld. Het areaal dat in bijv. agrarische handen is en de gemeente wil verwerven is beperkt, maar soms wel strategisch (Nieuw-Reijerwaard). Bijgaand de 13 gemeenten/bedrijvenschappen met minimaal 10 ha aanbod. In die gemeenten ligt overigens ook nog een fors concurrerend aanbod bij particuliere eigenaren.
4
Tabel 2
Gemeenten/bedrijvenschappen die 10 ha of meer direct en indirect uitgeefbare bedrijventerreinen bezitten. Gemeente
totaal
w.v.
w.v.
aanbod
gem./
parti-
direct
culier
gem./
in ha
schap
schap 1
Lansingerland
145
82
63
40
2
Ridderkerk
119
73
46
18
3
Dordrecht
60
42
17
32
4
Midden-Delfland
34
34
0
10
5
Zoetermeer
33
30
3
21
6
Goeree-Overflakkee
28
26
2
19
7
Alphen aan den Rijn
31
26
5
31
8
Rotterdam
44
24
20
20
9
Binnenmaas
37
22
15
10
10
Pijnacker-Nootdorp
24
22
3
13
11
Zuidplas
42
21
21
18
12
Hendrik-Ido-Ambacht
27
17
10
4
13
Delft
57
13
45
13
681
432
249
248
Bedrijventerreinen buiten bestaand stedelijke gebied (BSD) In het Programma Ruimte van de VRM zijn in tabel 2 zachte plannen/ reserveringen voor bedrijventerreinen opgenomen (vanaf 3 ha), waarvan de provincie vindt dat dit zgn. zachte aanbod gegarandeerd moet zijn voor de periode 2021-2030. Van deze terreinen is inmiddels 109 ha netto in ontwerp of vastgestelde bestemmingsplannen opgenomen en worden daardoor in deze enquete meegerekend. Ze zijn echter nog niet onherroepelijk (zie bijv. Glasparel+). Tabel 3.
Voortgang planologisch ontwikkeling zachte bedrijventerreinlocaties VRM oppervlakte terrein in hectare
Gemeente
Fase be-
bruto
netto
totaal
stemmings-
in ha
in ha
aanbod
plan
Naam terrein
datum besluit
Naam bestemmingsplan
in ha 10,0
6,6
6,6
vst
1-22-2015
Oosthoutlaan
6,0
3,1
3,1
vst
12-12-2013
Krimpenerwaard
Uitbreiding Lekkerkerk-Oost
2,6
2,0
2,0
vst
5-27-2014
Waddinxveen
Businesspark Vredenburgh
10,0
7,0
7,0
vst
7-9-2014
Glasparel +
Waddinxveen
45,0 76
34,0 52,0
34,0 52,0
vst obp
7-9-2014
Glasparel +
Hellevoetsluis
Logistiek Park A12 Glasparel+ Kickersbloem 3 fase 1-2-3
6-10-2014
Kickersbloem 3
Binnenmaas
Reedijk uitbreiding
vst
3-13-2014
Bedrijventerrein Reedijk
Nieuwkoop
Schoterhoek uitbreiding
Teylingen
8,0
4,9
4,9
157,6
109,6
109,6
Schoterhoek II Bedrijventerrein Oosthoutlaan (Uitbreiding) Bedrijventerrein Lekkerkerk
Bedrijventerreinen in de anticipatieregio’s In 2013 is het anticipatieprogramma Bevolkingsdaling gestart in de provincie Zuid-Holland. In het anticipatieprogramma Bevolkingsdaling verkent de provincie met de anticipeergemeente in regionaal verband de gezamenlijke opgaven. De inzet is om ook bij minder groei of krimp deze gebieden perspectief te geven. Hierbij komen een aantal onderwerpen aan de orde waaronder de Herijking en heroriëntatie van bestaande bedrijventerreinen. De afname van het arbeidspotentieel en de regionale 5
economische dynamiek vragen om een bestendiging van het huidige areaal bedrijventerrein. De aandacht gaat daarbij vooral uit naar de aanwezige bedrijvigheid en mogelijkheden voor agrarisch ontwikkelingspotentieel. In de zgn. Anticipeergebieden van Zuid-Holland bevindt zich 25% van het bedrijventerreinareaal. Er is nog 231 ha beschikbaar voor uitgifte. Tabel 4.
Aanbod bedrijventerreinen in de anticieergebieden Zuid-Holland
bruto Anticipeerregio
netto
in ha
totaal
Uitgife
aanbod
2005-
Goeree-Overflakkee
266
211
182
28
2014 19,9
Voorne Putten
357
253
190
63
14,8
Hoeksche Waard
503
404
351
53
18,3
Krimpenerwaard
213
169
157
12
23,5
Alblasserwaard/Vijfheerenlanden
716
567
539
28
55,7
Rijnstreek
662
468
430
38
29,5
2.716
2.072
1.849
223
161,7
25%
25%
25%
22%
26%
Zuid-Holland Anticipeer Aandeel in Zuid-Holland (excl. Zeehavens Rdam
III.2
in ha
gebruik/ uitgegeven
Ontwikkeling prijs per m2 bedrijventerrein
De gemiddeld gevraagde verkoopprijs van een m2 bedrijventerrein bedraagt per januari 2015 261 euro per m2. De indruk bestaat dat op de meeste terreinen de prijs per januari 2015 gelijk is gebleven aan die van januari 2012-2014. Indicatief karakter prijsontwikkeling De verkoopprijs is berekend over het totale aanbod, voor zover gepubliceerd en/of (vertrouwelijk) bekend. Bij het daadwerkelijk direct uitgeefbaar worden, wat soms jaren kan duren, zullen de prijzen weer aangepast zijn. Van ca 69 % van het totale aanbod per januari 2015 is de verkoopprijs bekend4. Prijsontwikkeling per REO-gebied Uit tabel 5 blijkt dat de al jaren bestaande variatie in de vraagprijs per REO-gebied. Bedrijventerreinen in plangebied Haaglanden en met name het Westland, zijn het duurst, die in REO-gebied Zuid relatief het goedkoopst in Zuid-Holland. In plangebied Zuid zijn goedkoopste terreinen te vinden op GoereeOverflakkee. Over de afgelopen 35 jaar is de gemiddelde verkoopprijs van bedrijventerreinen in ZuidHolland ruim verviervoudig. In 1980 bedroeg dat namelijk nog ca. 61 euro/m2. Tabel 5. Gemiddeld gevraagde verkoopprijs per m2 bedrijventerrein, per REO-gebied, per januari 2015. REO-gebied
1976
1980
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Holland-Rijnland Haaglanden Midden-Holland Regio Rotterdam Zuid-Holland Zuid ZUID-HOLLAND
€ 48 € 68 € 64 € 41 € 32 € 43
€ 68 € 110 € 94 € 56 € 45 € 61
€ 288 € 337 € 256 € 254 € 182 € 261
€ 289 € 336 € 239 € 262 € 194 € 259
€ 294 € 341 € 237 € 267 € 198 € 263
€ 264 € 332 € 232 € 267 € 200 € 260
€ 274 € 328 € 234 € 267 € 201 € 261
€ 262 € 344 € 205 € 274 € 217 € 261
4 Voor 2011 was dat 73%, voor 2010 was dat 81%, voor 2009 was dat 69%, voor 2008 bedroeg dat 65% en voor 2007 was dat 46%. Vergelijking met jaren daarvoor op REO-gebied is niet meer mogelijk.
6
IV
Uitgifte 2014
In 2014 werd 48 ha bedrijventerrein uitgegeven, 7 ha meer dan in 2014 en 14 ha meer dan 2011 en 2012 waarin de uitgifte op een historisch dieptepunt lag (34 ha). Of er sprake is van enig herstel naar hogere uitgifteniveau’s valt moeilijk te zeggen. In de navolgende tabel 6 wordt per REO gebied het aantal uitgegeven ha bedrijventerrein gedurende de laatste 5 jaar weergegeven. Tabel 6.
Per REO-gebied het aantal ha uitgegeven bedrijventerrein in de periode 2010-2014.
REO-gebied
2010
2011
2012
2013
5 jaars gemiddelde
2014
REO ZUID-HOLLAND ZUID
3 8 15 27 10
4 9 3 11 7
2 6 9 4 14
3 8 11 12 7
4 15 6 9 14
3 9 9 13 10
TOTAAL ZUID-HOLLAND
63
34
34
41
48
44
REO HOLLAND-RIJNLAND REO HAAGLANDEN REO MIDDEN-HOLLAND REO STADSREGIO ROTTERDAM
De grootste uitgiften vonden plaats in Haaglanden; zowel Bauhaus (op Harnasch) en Hanos (op Ypenburgse Poort) namen elk 5 ha af. Daarnaast waren er nog 12 percelen verkocht van 1 tot 2,5 ha. De overige 55 percelen waren kleiner van omvang. De conjunctuurgevoeligheid blijkt onder meer uit navolgende grafiek waarin de uitgifte per jaar (1975-2012) wordt afgezet tegen de jaarlijkse procentuele volumemutaties in het Bruto Binnenlands Product (basisprijzen) van de provincie.
200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0
6 5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5
Uitgifte bedrijventerreinen (hectare) Bron: provincie Zuid-Holland, CBS
In tabel 7 zijn een aantal kengetallen over de gerealiseerde vraag- en aanbodzijde van de bedrijventerreinenmarkt gedurende de afgelopen jaren bijeen gezet. Daaruit blijkt onder meer dat over de afgelopen periode 2004-2015 op minder dan eenderde van de terreinen met aanbod ook daadwerkelijk grond werd uitgegeven. In 2014 was dat in 28% van de terreinen het geval
7
Tabel. 7
Aantallen aanbieders en vragers bedrijventerrein 2004-2015.
Aanbodzijde
Aantal gemeenten in Zuid-Holland Aantal gemeenten met beschikbare terreinen Aantal terreinen met aanbod
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
Jan.
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
60
65
66
72
72
74
76
77
77
82
85
86
53
54
51
55
52
46
52
48
56
60
65
64
150
146
131
130
126
122
125
126
144
155
156
134
Vraagzijde 2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
Terreinen met uitgifte
44
35
28
45
36
34
47
57
55
51
41
37
Hectares verkocht Schatting aantal verkochte kavels
48
41
32
34
64
37
71
109
98
94
78
75
69
54
80
76
64
60
126
145
156
130
100
150
V.
HERSTRUCTURERING
V.1.
Op leeftijd
Van het begin 2015 totaal in gebruik zijnd / uitgegeven areaal bedrijventerrein van 7.316 ha is ca 3.863 ha de afgelopen 40 jaar uitgegeven (53%). De rest, en daarmee veelal ook de bedrijfsbebouwing is van oudere datum. V.2.
Herstructurering naar planfase
Voor IBIS 2015 is een overzicht opgesteld van die bedrijventerreinen welke in een bepaalde planfase van herstructurering zijn en naar het (overwegend) type herstructurering. Het gaat om een indicatieve benadering.5 Het overzicht betreft in eerste instantie de actualisatie door de provincie van het overzicht per januari 2014, welke aangevuld is met informatie uit gemeentelijke voortgangsrapportages over reeds door de provincie toegekende herstructureringsubsidies en telefonische navrage. In een aantal gevallen heeft dat ertoe geleid projecten niet langer als herstructurering te beschouwen, wegens gebrek aan voortgang en/of omdat de herstructurering zodanig gewijzigd werd dat die niet meer overeenkomt met de initieel gehonorerde UHB subsidieaanvrage. De herstructureringsplannen (bijlage) beslaan ca 1.067 ha bruto, waarvan 389 ha in de planfase en 502 ha in uitvoering. Daarnaast zijn er nog een aantal herstructureringsplannen in de initieringsfase (176 ha).
5
-omdat er op een terrein meerdere types herstructurering kunnen lopen. Op de Binckhorst is bijvoorbeeld sprake van transformatie, maar
ook van revitalisering en herprofilering (inmiddels wel enkel op privaat initiatief). -omdat elk type herstructurering weer in andere planfase kan verkeren. -Omdat prille herstructureringsplannen ook nog kunnen worden omgezet in (tijdelijk) geïntensiveerd groot onderhoud en derhalve worden afgevoerd. -omdat er verschillende tijdhorizonten worden gebruikt. Welke ha van een langlopend herstructureringsproject worden wel en welke nog niet opgenomen in een jaarrapportage. Zicht op planvorming en uitvoering is soms ver weg als het gaat om (delen van) locaties die in gemeentelijke structuurplannen, -visies als verouderd zijn benoemd en dienen te worden gerevitaliseerd en/of getransformeerd), maar bijv. na 2015 of na 2020.
8
Per 2015 zijn drie nieuwe herstructureringsprojecten opgevoerd, Het gaat om Overhoeken in de gemeente Albrandswaard, Dekkershoek in Den Haag en Develpoort in Zwijndrecht. In 2013 zijn veel herstructureringsplannen, veelal in de initiatieffase afgevoerd. (ca 450 ha). De meeste verkeerden al jaren in die fase en was geen voortgang in het ontwikkelingsproces gesignaleerd. Waarschijnlijk als gevolg van de recessie en daarna het ontbreken van financiele middelen bij de overheid. Veel van die terreinen waren opgenomen in het Herstructureringsprogramma Bedrijventerreinen Zuid-Holland 2009-2013. (GS maart 2010) en / of de geactualiseerde lijst terreinen 2011-2013, per juli 20116. Aangezien dat programma is afgesloten, was er wat dat betreft ook de mogelijkheid om die plannen te schonen. Ook in 2014 zijn om dergelijke redenen terreinen afgevoerd. Voor de herstructureringslocaties Spaanse Polder, Rijnhaven Alphen ad Rijn en Stormpolder is het aantal projectha voor de komende jaren naar een realistischer niveau teruggebracht.
In uitvoering is momenteel 49% van het te herstructureren areaal. Het betreft onder meer (delen van) Oosteind (Papendrecht), Rijnhaven (Alphen aan den Rijn), Barendrecht-oost, Groot Vettenoord (Vlaardingen) en De Geer (Zwijndrecht). Ten opzichte van januari 2007 is de opgave behoorlijk afgenomen (-2.066 ha), veelal door oplevering van een aantal geherstructureerde bedrijventerreinen in 2007 – 2014. Maar met name in 2013 zijn zoals eerder gezegd veel terreinen in een initieringsfase van herstructurering geschrapt.
Uitvoering reconstructie bedrijventerrein de Geer, Zwijndrecht (foto Gerard Nijensteen)
Tabel 8.
Aantal bruto (project7)ha bedrijventerrein in herstructurering verdeeld naar type planfase, januari 2015. planfase
Totaal 2015 Totaal 2014 Totaal 2013 Totaal 2012 Totaal 2011 Totaal 2010 Totaal 2009 Totaal 2008 Totaal 2007 Totaal 2015 Totaal 2014 Totaal 2013 Totaal 2012 Totaal 2011 Totaal 2010 6
7
Initiatief 176 196 510 605 747 955 951 765 737 17% 13% 26% 29% 30% 33%
Planvorming 389 549 591 613 669 987 1.300 1.632 1.666 36% 38% 30% 29% 27% 34%
Uitvoering 502 704 849 896 1070 891 1.029 696 791 47% 49% 44% 42% 43% 33%
Totaal 1.067 1.449 1.950 2.114 2.486 2.832 3.280 3.093 3.193 100% 100% 100% 100% 100% 100%
Het geactualiseerde herstructureringsprogramma omvatte 1.693 ha bruto.
Projectha betreft geheel of gedeelte van terrein in herstructurering.
9
In deze opsomming zijn niet de herstructureringsprojecten opgenomen in het Rotterdamse zeehavengebied. Daar gaat het om herstructurering delen van Waalhaven-Zuid; Uitvoeringsfase -Zuidwest (25 ha bruto) -Zuidoost (24 ha bruto). Waalhaven-nat: -RDM-Oost (in uitvoering) -RDM-West (fase 1 opgeleverd) -Heysehaven (opgeleverd) Totaal 37 ha -Sluisjesdijk- (56 ha bruto) -Pier 2 (25 ha bruto), -Reconstructie Waalhaven Oostzijde:
in uitvoering initiatieffase opgeleverd zomer 2014.
V.3. Type herstructurering In tabel 9 is het per REO-gebied een indicatie opgenomen van het type herstructurering8. Het merendeel van het aantal ha in herstructurering ondergaat een revitalisering (66%). Bij 21% van het areaal is sprake van herprofilering. Van bedrijventerreinen die een face lift krijgen is nauwelijks meer sprake Tenslotte is van 11% van de terreinen in herstructurering sprake van transformatie naar een andere bestemming., veeal wonen. Opgemerkt moet worden dat die transformatieplannen de laatste sterk jaren zijn teruggeschroefd. Veel afspraken zijn opgezegd of zullen (veel) later (organisch) in uitvoering worden genomen. Tabel 9.
Per REO-gebied aantal project ha bruto te herstructureren en te transformeren bedrijventerrein, januari 2015.
REO-gebied
REO HOLLAND- RIJNLAND REO HAAGLANDEN REO MIDDEN-HOLLAND
8
ha bruto herstructurering+ transform 246 86 60
Opp. Bruto ha (zware) revitalisering
ha Facelift
0 7 0
Opp. Bruto ha herprofilering
154 62 51
Opp. Bruto ha bruto transformatie
37 8 0
55 10 9
ha bruto herstructurering 191 77 51
Bij herstructurering van bedrijventerreinen wordt doorgaans een viertal typen onderscheiden8: •
Facelift: een opknapbeurt bij fysieke veroudering (zijnde geen reguliere onderhoudsbeurt.
•
Revitalisering: een integrale verbetering van het terrein met behoud van bestaande economische functies. Naar aanleiding van rapport Noordanus onderscheidt IBIS 2009 ook zware revitalisering; op delen van terreinenis sprake van verwerving van gronden waarna deze bouwrijp worden gemaakt. Bodemsanering, sloop van opstallen en de aanleg/herinrichting van (nieuwe) infrastructuur maken veelal onderdeel uit van dit proces.
•
Herprofilering: wijziging van de bestaande economische functies, bijvoorbeeld van industrie naar dienstverlening.
•
Transformatie: het bedrijventerrein wijzigt in een niet-werk functie, bijvoorbeeld in een woonwijk. Daarmee wordt het onttrokken aan de voorraad bedrijventerreinen. Daarmee wordt uiteindelijk ook voldaan aan duurzaam ruimtegebruik, want de nieuwe woonwijk hoeft dan geen schaarse groene ruimte of natuur in te nemen.
10
REO STADSREGIO ROTTERDAM
428
6
277
91
55
REO ZUID-HOLLAND ZUID
385
8
249
119
9
374
TOTAAL ZUID-HOLLAND
1.205
21
793
254
137
1.067
TOTAAL ZUID-HOLLAND 2014
1.601
0
987
462
152
1.449
TOTAAL ZUID-HOLLAND 2013
2.117
47
1.336
568
167
1.950
TOTAAL ZUID-HOLLAND 2012
2.296
79
1.420
615
182
2.114
TOTAAL ZUID-HOLLAND 2011
2.726
214
1.661
610
240
2.832
376
Som verschillen agv afrondingen
V.4.
Opgeleverde herstructureringsprojecten
Algemeen De registratie van oplevering van bedrijventerreinen is niet op een eenduidige wijze vastgelegd. Vanuit de UHB-subsidieprocedures kan bijv. een ander tijdstip van oplevering (financiële afrekening subsidie) ontstaan dan in de praktijk, zeker als er naast het provinciaal gesubsidieerde project nog parallelle herstructureringsingrepen lopen. Voorts richt de UHB-registratie zich op netto projectha, terwijl de projectenmonitor van Infodesk alleen bruto projectha kan opnemen. Ook is er niet altijd een eenduidige registratie mogelijk van de oplevering in ha. Een nieuwe ontsluitingstunnel, -brug naar een bedrijventerrein heeft zijn voordelen voor (grote delen van) het terrein, maar beslaat zelf in fysieke zin maar een enkele ha. Ook kunnen op een aanvankelijk opgeleverd geherstructureerd terrein (gemeten in totaal aantal ha), later alsnog nieuwe projecten (met een deel van die eerder opgeleverde ha) worden geëntameerd. Opgeleverd 2006-2014 In de bijlage is een overzicht opgenomen van opgeleverde herstructureringsprojecten in de periode 2006 tot en met 2014. Het is indicatief en omvat ook de projecten waarvoor geen UHB-subsidie is aangevraagd/toegekend. In totaal gaat het om ca. 1.408 ha bruto (1.057 ha netto) dat is opgeleverd. Het gaat om ca 14% van het totale oppervlak bedrijventerrein wat momenteel in gebruik is. In totaal gaat het om 65 projecten. De gemiddelde omvang bedraagt 22 ha bruto per project. Per jaar werd er gemiddeld genomen 154 ha bruto herstructurering opgeleverd, 1,6% van de in gebruik zijnde bruto vooraad bedrijventerreinen. Tabel 7 geeft een nadere verbijzondering van het aantal geherstructureerde ha bedrijventerrein dat per REO gebied is opgeleverd in de periode 2006 tot en met 2014.
REO-gebied Holland-Rijnland Haaglanden Midden-Holland Regio Rotterdam Zuid-Holland Zuid Totaal Zuid-Holland
Project oppervlakte ha bruto 212 258 7 377 554 1.408
Project oppervlakte Aandeel per REO-gebied ha netto 159 202 5 270 421 1.057
15% 18% 0% 27% 39% 100%
11
V.5.
Transformatie
In Infodesk zijn terreinen onder meer getypeerd naar eventuele “Transformatie”. Dat hoeft niet het gehele terrein te slaan, veelal gaat om gedeelten daarvan. Het toedelen van "transformatie" is zoveel als mogelijk gebaseerd op een door de gemeenteraad vastgesteld besluit (structuurvisie, gebiedsvisie) 9 Terreinen waaraan de provincie (op hoofdlijnen) nog geen instemming tot transformatie heeft verleend zijn hier buiten beschouwing gelaten. Zo'n transformatie kan lang duren. Als een transformatie daadwerkelijk gestart is cq bijv. bij beëindiging bedrijfsactiviteiten, kan het terrein worden afgevoerd uit IBIS. In Infodesk kan het terrein ook op onzichtbaar worden gezet. Raming omvang transformatie Indicatief kan het aantal ha bedrijventerrein waar in de periode 1990 tot 2015 de transformatie daadwerkelijk is gestart / uitgevoerd worden geschat op ca 455 ha netto. Dit is exclusief transformaties in het gebied van havenbedrijf Rotterdam, waaronder het projectgebied Stadhavens. In 2014 Is het resterend deel van bedrijventerrein Koningshof-Zuid (Pijnacker) afgevoerd. Ook het grootste deel van het zuidelijke gebied van het haventerrein Spijkenisse is niet langer meer als bedrijventerrein in gebruik. In Katwijk werden de laatste delen rondom het Prins Hendrikkanaal-Zuid aan de bedrijvenbestemming onttrokken. Ook een deel van de Koningin Wilhelminahaven te Vlaardingen zal worden getransformeerd. De 25 bedrijventerreinen die nog als te transformeren kunnen worden aangeduid omvatten ca 137 ha netto (excl. terreinen in het kader van het uitvoeringsprogramma Stadshavens Rotterdam). Belangrijke transformatiegebieden liggen in Rotterdam-Zuid (Linkermaasoever en Stadionweg). In 2013 is daar het bedrijventerrein De Dijk (Conline) in Maassluis bijgekomen, maar in 2014 heeft het bedrijf besloten langer in Maassluis te blijven dan eerder gedacht. De transformatieaanduiding is gebaseerd op (eerdere) gemeentelijke informatie en beleidsuitspraken, zelden op al bestemmingsplannen met de nieuwe functies.
9
Bij de opbouw/controle van het bestand bedrijventerreinen in transformatie enkele jaren geleden is ook gebruik gemaakt
van inventarisaties, zoals bijv. het Ecorys onderzoek voor het Kamer van Koophandelgebied Rotterdam (2006).
12
VI
Enkele opmerkingen bij de IBIS- enquête 2015.
Enquêtering per email (Beschikbare) bedrijventerreinen, uitgifte, prijzen In december zijn al enkele telefonische contacten gelegd met bedrijventerreinbeheerders, waar naar verwachting uitgiften in 2014 zijn gerealiseerd. Dit om bijtijds een eerste snelle inkleuring te kunnen geven aan discussies over de reele vraag naar bedrijventerreinen. 5 januari. 2015: Verzending van email naar alle gemeentelijke contactpersonen voor elk van de vijf REO-gebied met oproep tot actualisering van data op infodesk, met name aanbod, prijs en in de bijlage een format uitgegeven kavels in 2014. Tevens de aankondiging dat er telefonische contact wordt opgenomen voor te herstructureren bedrijventerreinen. In de praktijk is dat laatste beperkt gebeurd. In outlook zijn per REO-gebied emailgroepen beschikbaar van de gemeentelijke contactfunctionarissen en REO-secretarissen. Overigens beschikt Infodesk ook over een vergelijkbare module, maar outlook werkt praktischer. De adressen van deze groepen worden goed onderhouden. Wederom hebben slechts een zeer beperkt aantal contactfunctionarissen zelf een aantal basisgegevens bijgewerkt. Nabellen door ons bleek noodzakelijk, waarbij de medewerking over het algemeen goed is. Dat gold ook voor de terreinen die door particulieren worden ontwikkeld. 20 januari 2015, na 2 weken rappel gemaild, met het verzoek binnen 1 week alsnog te reageren. Daarna wordt er rondgebeld onder de gemeenten die nog niet hebben gereageerd en/of wordt een factsheet uit Infodesk van de betreffende terreinen de gemeentelijke contactpersonen voorgelegd. Dat kunnen er nog aardig wat zijn, ofwel ook de email oproepen worden maar beperkt ingevuld. De meeste gemeenten kunnen dat nu afdoen; met “er is niets gewijzigd”, maar bij een aantrekkende economie en meer vraag naar bedrijventerreinen betekent deze wijze van datavergaring een flinke belasting. De stand van zaken omtrent herstructurering is gedaan aan de hand van eigen actualisering van de vorige situatie, die per januari 2015. Dat gebeurde globaal dan vorige jaren, aan de hand van informatie die in de loop van het jaar via nieuwsberichten, gemeentelijke voortgangsrapportages naar aanleiding van eerder toegekende subsidieaanvragen UHB en planvorming ed. bij de provincie bekend is. Incidenteel zijn herstructureringsprojecten bezocht. 4 februari 2015: verzending van de concept-aanbod 2015, met uitgifte in 2014 (uit excel) naar REO’s Midden-Holland, Zuid-Holland Zuid, Haaglanden, Regio Rotterdam en Holland-Rijnland, met verzoek tot controle en verbetering binnen een week. Geen verzending van de concept-tabel uitgiften 2012 en herstructurering 2013 ( bruto ha, type en fase) uit infodesk naar REO’s Midden-Holland, Zuid-Holland Zuid, Haaglanden, Regio Rotterdam en HollandRijnland, met verzoek tot controle en verbetering binnen een week. Wat betreft de gegevens voor het Havenbedrijf Rotterdam, deze worden ontleend aan de publieke versie van haar jaarlijkse Ruimtebalans. Vanaf 2012 wordt niet gerapporteerd voor de hele Maasvlakte II, maar alleen de zgn. fase 1. De Ruimtebalans over 2013 was summier als gevolg van ziekte van de betreffende medewerker.
13
Zacht aanbod De (be)zoeker van Infodesk en de kaartaag bedrijventerein Zuid-Holland krijgt de meeste zachte locaties te zien, conform de openbaarheid die de Visie Ruimte en Mobiliteit en daarvoor de Provinciale StructuurVisie heeft. Over zachte capaciteit wordt in IBIS alleen in samenvattende zin gerapporteerd, niet op afzonderlijk nieuw terrein in voorbereiding. De voortgang in planontwikkeling wordt primair bijgehouden aan de hand van het verschijnen van voorontwerp en ontwerpbestemmingsplannen (via idms) en bijgehouden in Infodesk. De enqueteresulaten per januari 2015 zijn bestuurlijk geagendeerd in maart 2015. IBIS De gegevens worden opgenomen in een grote exceltabel, alsmede in Infodesk Bedrijventerreinen. Vanuit excel wordt de set gegevens voor IBIS geselecteerd. Een aantal kolommen uit de basisset zijn nabewerkt, met name: • Toevoeging 2 kolommen voor minimale resp maximale erfpachtprijzen • De kolom veroudering; Verouderde bedrijventerreinen Wat betreft kolom 36 (verouderd). De provincie Zuid-Holland vindt dit een te subjectief gegeven. Het werd wisselend in de loop der jaren ingevuld, is mede afhankelijk van (nieuwe) contactpersoon en zicht op prioritering en beschikbare financiële middelen bij provincie en / of gemeente. (Inmiddels minimaal). Overigens, in 2009 is al geconstateerd dat sommige gemeenten hun terrein beslist niet als verouderd in de boeken en/ of publiciteit willen neerzetten, maar soms wel dat het terrein wordt door de gemeente wordt “aangepakt”, geherstructureerd dus. Bovendien kan er sprake zijn van een opmerkelijk (groot) verschil in de perceptie van verouderimng volgens de ondernemers op een terrein en de gemeente. De terreinen die in een fase van herstructurering zijn tevens als verouderd opgenomen, tenzij een gemeente daar (eerder) expliciet anders op heeft gereageerd. Voorts is voor de IBIS rapportage door de provincie ambtshalve een groot aantal terreinen niet als verouderd beoordeeld, op basis van vooral oculaire inspectie en “leeftijd” van het terrein. Daar waar enige twijfel bestond is een typering achterweg gebleven In IBIS wordt een onderscheid gemaakt tussen revitalisering en zware revitalisering, bij PZH is dat een categorie. Evenals vorige jaren wordt verder geen actief beheer en onderhoud gepleegd op IBIS-kolommen 16 ha teruggekocht 23 grootste uitgeefbare deel Onderhoud en beheer op de datavelden externe en interne bereikbaarheid van het bedrijventerrein is minimaal nadat deze items voor het eerst werden bevraagd (jan. 200?). Voor de IBIS 3.0 versie, vanaf mei 2015 in productie, worden dezelfde datavelden gebruikt. Monitor Provinciale HerstructureringsProgramma (PHP) De provincie(s) en gemeenten hebben middels het Convenant Bedrijventerreinen 2010-2020 (art.8) in landelijk (IPO, VNG)-verband najaar 2009 formeel besluiten tot medewerking aan de gewijzigde opzet van IBIS. Mede door dit Convenant, waaronder de provinciale regierol bij bedrijventerreinplanning en –
14
herstructurering, is besloten de voortgang van de Provinciale HerstructureringsProgramma’s via een speciale IBIS-pagina te monitoren. De prestaties van Zuid-Holland in 2012 zijn daar februari 2013 ingevoerd. Het project is in 2013 afgesloten. In deze rapportage nog wel verslag gedaan over de voortgang van alle herstructureringsprojecten. Over de voortgang van de door de provincie met UHB-gelden gesubsideerde herstructureringsprojecten wordt tevens separaat naar GS gerapporteerd.
15
