Beroepsdeelprofiel. Protocol: doorspuiten nefrostomiedrain. Patiëntenvereniging SCP

Nieuwsblad van Uroned Nederlandse Vereniging voor Urologie Verpleegkundigen nr 7 / mei 2004

Beroepsdeelprofiel Protocol: doorspuiten nefrostomiedrain Patiëntenvereniging SCP

Voorwoord

Eindelijk weer een Lekturo. We hebben besloten de sluitingsdata voor het inleveren van kopij te verschuiven tot na de symposia, met als doel het nieuws dat tijdens beide symposia in het voor- en najaar of uit de algemene ledenvergadering naar voren komt, mee te nemen. De sluitingsdatum voor het voorjaarsnummer wordt 1 januari en voor het najaarsnummer 1 juni. Uiteraard verschuift de verschijningsdatum dan ook! In dit nummer uitgebreid aandacht voor de ontwikkelingen zoals besproken tijdens de ledenvergadering van 21 november 2003. De notulen zijn ingevoegd. Net zoals bij enkele collega verenigingen is ook Uroned druk bezig met het beroepsdeelprofiel voor de urologieverpleegkundige. Ter vergadering is het concept beroepsdeelprofiel besproken. Alle leden hadden bij de uitnodiging voor de jaarvergadering al dit concept beroepsdeelprofiel ontvangen met het verzoek te reageren. Tijdens de vergadering, maar ook later tijdens het symposium is het profiel gepresenteerd en toegelicht. Meer hierover in het verslag van de najaarsvergadering. Met alle reacties heeft de commissie opleiding en scholing voldoende feedback en steun om verder te gaan met hun plannen. Dezelfde commissie is gestart met het maken van een overzicht van

alle opleidingen in Nederland op urologiegebied. In dit nummer van Lekturo een weergave van het overzicht zoals het tot nu toe bekend is. Verder aandacht voor de SCP: Stichting Contactgroep Prostaatkanker. Een contactgroep voor (en door) patiënten met prostaatkanker die zich via Lekturo aan de urologie verpleegkundigen voor wil stellen. In Lekturo nummer 1 was er aandacht voor de ICP, patiënten vereniging voor patiënten met interstitiële cystitis. Dit keer is 'de pen doorgegeven' aan de contactgroep voor patiënten met prostaatkanker. Uiteraard verder in dit nummer ook weer aandacht voor nieuwsflitsen uit de diverse bladen, maar ook uit de actualiteit. Zo komt de Europese aanbesteding van CZ zorgverzekeraar aan bod. Het heeft consequenties voor zowel patiënt als hulpverleners in Nederland en zorgt voor behoorlijk wat onrust! Als protocol komt dit keer het doorspuiten van de nefrostomiekatheter aan bod. In Retouro aandacht voor reiniging van de katheters van het urodynamisch onderzoek. We wensen je veel leesplezier.

Colofon Lekturo is het verenigingsblad van Uroned, de Nederlandse Vereniging voor Urologie Verpleegkundigen en verschijnt twee keer per jaar. Lidmaatschap van Uroned is mogelijk voor verpleegkundigen die werkzaam zijn binnen de urologie. Zij, die anderszins werkzaam zijn binnen de urologie kunnen wel lid worden van de vereniging, echter zonder de mogelijkheid om een bestuursfunctie te vervullen. Het lidmaatschap bedraagt € 18,15 per jaar. Het lidmaatschap is persoonsgebonden, een afdeling of instelling kan geen lid zijn. Opzeggen van het lidmaatschap moet vóór 1 december van het daarop volgend jaar bij het secretariaat van de vereniging. Adres secretariaat Uroned p/a LEVV Postbus 3135 3502 GC Utrecht

Inhoudsopgave

Voorwoord Notulen algemene ledenvergadering

5

Nieuws van de bestuurstafel

7

Retouro

8

Beroepsdeelprofiel

8

Overzicht Opleidingen

10

Bestuur Uroned R. Ketelaar, technisch voorzitter M Kappert, vice-voorzitter M. Britstra, penningmeester E. van Koeveringe, secretaris A. Barichovicht - de Jong, contacten werkgroep symposium J. Besselink, bestuurslid

Europese aanbesteding

13

Protocol, nefrostomiedrain doorspuiten

15

SCP patiëntenvereniging

16

Urologiewijzer

17

Redactie M. Kappert T. Boekema

Symposiumwijzer

19

Redactie adres M. Kappert Slingeland Ziekenhuis Afdeling urologie Postbus 169 7000 AD Doetinchem e-mail: [email protected] De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden artikelen in te korten en te redigeren. Opmaak en druk PlantijnCasparie Zwolle Advertentie verkoop M.D. Britstra Poli urologie Isalaklinieken loc. Sophia Dokter van Heesweg 2 8025 AB Zwolle Tel. 038-42 47 020

Kopij voor de volgende Lekturo moet ingeleverd worden voor 15 oktober 2004

Notulen algemene ledenvergadering Uroned d.d. 21-11-2003

1.

Opening door R.Ketelaar, voorzitter. R. Ketelaar heet iedereen welkom. Jammer dat de opkomst laag is.

2. Notulen ledenvergadering 29-11-2002. Datum aftreden bestuursleden: daar waar 01/09/05 staat moet staan: 01/01/05. 3. Ingekomen stukken: Geen. 4. Mededelingen. a) Web site (www.uroned.nl) is in ontwikkeling en wordt uitgebreid met: • readers van symposia • lekturo in pdf.-bestand b) M. Britstra (penningmeester) stelt een aanpassing van het huishoudelijk reglement voor m.b.t. financiële limiet; deze staat op ƒ 15.000 (= € 6818) . Boven deze limiet is toestemming van de leden vereist. Echter de kosten van het laatste symposium bedroegen € 11.000, aanpassing is dus gewenst. Martin stelt voor de limiet te verhogen naar € 15.000. Akkoord leden.

5. Verslag penningmeester. M. Britstra (penningmeester) brengt verslag uit. Afgelopen jaar is gunstig verlopen voor Uroned. De kosten voor het voorjaarssymposium (€ 11.000) zijn betaald door de NVU. Er is hierdoor winst gemaakt en een buffer opgebouwd om zaken te realiseren zoals het uitbreiden van de website. 6. Verslag kascommissie. Commissie spreekt waardering uit voor de wijze waarop men de gegevens van Martin heeft gekregen. Alles is in orde bevonden. De kascommissie merkt op dat er opmerkelijk veel geld in kas is. Mevrouw J. Verkerk treedt na 2 jaar af; de heer Singha Pradja is bereid zitting te nemen in de kascommissie. 7. Verslag commissie scholing en opleiding. Mevrouw J. Verkerk brengt verslag uit. De leden hebben het beroepsdeelprofiel in concept gekregen. Een aantal opmerkingen: • beroepsdeelprofiel en geen functieprofiel? J. Verkerk: een functieprofiel is een profiel op instellingsniveau en kan een afgeleide zijn van het beroeps(deel)profiel. • Het beroepsdeelprofiel in concept is soms heel specifiek, soms algemeen. 5

zijn met name het verder professioneel uitbouwen van onze vereniging. De AVVV kan bijvoorbeeld ondersteuning bieden bij de verdere ontwikkeling van het beroepsdeelprofiel en t.z.t. het opleidingsprofiel. Verder kan de AVVV administratieve en bestuurlijke ondersteuning bieden, mogelijk zullen meer leden een bestuursfunctie willen vervullen wanneer de tijdsinvestering minder is. Leden gaan akkoord met voorstel. 9. Continuïteit bestuur. R. Ketelaar doet een oproep aan de leden. Er zijn dringend nieuwe mensen nodig!!

•

Welke consequenties heeft een vastgesteld deelprofiel in de toekomst op het al dan niet mogen dragen van de titel urologieverpleegkundige? • Er is verschil tussen het werken op een afdeling en op een polikliniek, moet dit niet specifieker beschreven worden? • Consequenties naar opleidingen? • Seksualiteit op diverse plaatsen beschreven, zou aparte plaats moeten krijgen binnen het deelprofiel. Anderen vinden juist van niet. • Kinderurologie is onderbelicht. J. Verkerk: er komt een aanvulling. De commissie opleiding en scholing neemt de opmerkingen mee in de verdere uitwerking. 8. Voorstel tot aansluiting bij de AVVV. Mevrouw E. van Koeveringe (secretaris) geeft een korte presentatie omtrent doelstellingen en werkwijze van de AVVV. Argumenten voor Uroned om aansluiting te zoeken bij de AVVV

10. Lustrum. Volgend jaar viert Uroned haar eerste lustrum. Zijn er suggesties hoe we hier aandacht aan kunnen geven? Mail uw ideeën. 11. Rondvraag. Hoeveel leden heeft de vereniging? Tijdens ledenvergadering zijn er zo weinig leden (ongeveer 20) aanwezig. De vereniging heeft 278 leden. Het najaarssymposium is altijd minder druk bezocht dan het voorjaarssymposium. Nu 84 inschrijvingen, waarvan 40 leden. Voorstel: ledenvergadering direct na de middagpauze? Iedereen is er dan? Nadeel is dat niet-leden dan een tussenuur hebben. Voorgesteld wordt om ook niet leden toe te laten tot de ledenvergadering, echter dan zonder stemrecht. 12. Sluiting. R. Ketelaar sluit de vergadering en wenst eenieder een leerzame dag.

Vooraankondiging: Lustrum Uroned 26 november 2004, ledenvergadering en najaarssymposium Uroned locatie: conferentiehotel Sparrenhorst te Nunspeet info: www.uroned.nl

6

Nieuws van de bestuurstafel

•

•

•

Nav. de uitkomst van de ledenvergadering van november 2003 heeft UroNed aangevraagd om lid te worden van de AVVV. Het bestuur van de AVVV heeft dit positief beoordeeld en zal het voorstel tijdens de AVVV ledenvergadering op 22 april 2004 indienen. Onze website is geupdate. Het is een stuk duidelijker opgebouwd. Er is nu een witte achtergrond, voor groter leesgemak. Tevens is er nu een archief aangelegd. Alle readers van de afgelopen symposia kun je erop terugvinden evenals alle uitgaven van Lekturo. Bezoek de site eens en laat ons weten wat jullie ervan vinden. Dit najaar bestaat Uroned 5 jaar, ons eerste lustrum. Het bestuur is druk bezig iets ludieks te bedenken.

•

Maar mocht jij een leuke suggestie hebben, laat het ons weten! Lees ook verderop in Lekturo een leuke aanbieding voor Uroned leden! Tijdens de vergadering hebben een aantal leden zich gemeld actief te willen participeren in het verenigingswezen. Ze zullen eerst een paar keer ‘meedraaien’ om een beter beeld te krijgen van wat

•

hun toekomstige taak in gaat houden. We hopen hen in een volgend nummer aan jullie voor te kunnen stellen. Uroned wordt benaderd door meerdere verenigingen en instanties, waaronder ook patiëntenverenigingen / contactgroepen. Deze organisaties willen zich graag aan de urologieverpleegkundigen voorstellen. Aangezien Uroned graag een bijdrage levert aan de ontwikkeling en het verspreiden van kennis om professionele zorg te bevorderen en als medium wil fungeren om informatie-uitwisseling tot stand te brengen en te onderhouden wil Lekturo hier graag ruimte voor vrijmaken. Echter, om ' wildgroei' te voorkomen heeft het bestuur wel enkele afspraken hierover gemaakt. Patiënten

verenigingen kunnen zich dmv aangeleverde kopij voorstellen aan de leden. Ook wordt er een ruilabonnement op elkaars nieuwsblad tot stand gebracht. Zo nodig zullen actualiteiten en ontwikkelingen uit de nieuwsbrief worden overgenomen en opgenomen in Lekturo. Indien een onderwerp van onze symposia zich daarvoor leent wordt de vereniging uitgenodigd een stand te bemannen om zo meer verpleegkundigen te bereiken en meer informatie over te dragen. Ook wordt op de website ruimte gemaakt om links naar zowel collega-verenigingen als patiëntenverenigingen te plaatsen. In dit nummer van Lekturo krijgt de contactgroep voor patiënten met prostaatca de ruimte zich te introduceren. 7

Retouro

In Lekturo nr 6 is het protocol Urologie dynamisch onderzoek geplaatst. Over het schoonmaken van de katheters is één reactie binnen gekomen betreffende het reinigen van de katheters. Het bevreemd de redactie van Lekturo dat er slechts één reactie is binnen gekomen terwijl het reinigen van de katheters binnen heel Nederland een probleem blijkt te zijn. Reiniging moet aan steeds strengere voorschriften

In deze rubriek worden ingezonden brieven van lezers behandeld. Wilt u reageren op een Lekturo artikel, of heeft u vragen aan de redactie of aan collega’s? Stuur dan uw post naar het redactie adres: p/a M. Kappert Slingeland Ziekenhuis, afdeling Urologie, Postbus 169, 7000 AD Doetinchem e-mail: [email protected]

voldoen, maar kunnen de microtip katheters wel tegen het wasproces? Ziekenhuis hygiënisten buigen zich over dit probleem; kan het steriliserend medium wel overal in en op de katheter afdoende zijn werk doen? Zijn de membranen wel overal tegen bestand? Een microtip katheter kost tussen de 2500 en 3500 euro. Om voldoende tijd te hebben om de katheter te reinigen moeten er vaak meerdere katheters

worden aangeschaft! Het omslagpunt qua kosten ligt bij een gebruiksduur van twee jaar, halen de katheters dat? Zijn ze voldoende waterdicht? Sommige collega’s melden lekkage, andere collega’s vinden verf onderin de wasmachine. Het alternatief van de microtip katheter is de waterdruk katheter. Re-usable versus disposable, kosten versus hygiëne.

Hoe gaat jullie poli hiermee om? Wordt de wasmachine gebruikt? Bevalt dit? Wordt in jullie ziekenhuis de zgn Etosterilisatie toegepast? Wat vindt de ziekenhuis hygiënist ervan? Maak melding van je klachten. En ook van de oplossingen die binnen jullie poli zijn gevonden!

Beroepsdeelprofiel voor de urologie verpleegkundige

Een bijdrage van Jeannette Verkerk en René Beunk, commissie opleiding en scholing

Enkele jaren geleden is onder de leden van Uroned behoefte ontstaan om de verschillende opleidingen tot urologie verpleegkundige meer op een lijn te krijgen en voor deze beroepsgroep een functieprofiel te ontwikkelen. Hieronder volgt een uitleg over het beroepsdeelprofiel en waarom hiervoor gekozen is. Dit beroepsdeelprofiel is alleen nog in concept beschikbaar. Als het vastgesteld is wordt de definitieve versie uitgegeven. Functieprofiel versus beroepsdeelprofiel Een functieprofiel beschrijft een functie in een instelling, bijvoorbeeld ziekenhuis. Hierin staat wat van de verpleegkundige in dat ziekenhuis verwacht wordt, dit vormt bijvoorbeeld ook de basis voor een jaarlijks gesprek. Een beroepsdeelprofiel is een beschrijving van de competenties en 8

vaardigheden van de verpleegkundige werkzaam in een bepaald gebied van de gezondheidszorg, bijvoorbeeld urologie. Dit beroepsdeelprofiel kan wel als basis dienen voor een specifiek functieprofiel voor de urologie verpleegkundige in een bepaalde instelling. Dat ziekenhuis zal er voor moeten kiezen om een apart functieprofiel te schrijven. Ontstaan van het beroepsdeelprofiel voor de urologie verpleegkundige Het "beroepsprofiel van de verpleegkundige" is in 1999 opgesteld voor de hele verpleegkundige beroepsgroep. Hierna zijn enkele beroepsverenigingen begonnen met het opstellen van een beroepsdeelprofiel voor de betreffende beroepsgroep. In opdracht van Uroned hebben wij het afgelopen jaar (2003) gewerkt aan het ontwikkelen van een beroepsdeelprofiel voor de urologieverpleegkundige. Dit document is in concept verspreid onder

een aantal leden van Uroned en moet vastgesteld worden door de vereniging. In het beroepsdeelprofiel en beroepsprofiel wordt geen onderscheid gemaakt tussen de MBO en de HBO opgeleide verpleegkundige. In het functieprofiel zoals dit in een instelling gemaakt wordt, wordt wel onderscheid gemaakt tussen MBO (4) en HBO (5) niveau. Het beroepsdeelprofiel zal bij Uroned te bestellen zijn zodra het klaar is. Uroned wil eveneens een opleidingsprofiel opstellen als het beroepsdeelprofiel klaar is. Korte inhoud van het concept beroepsdeelprofiel Het beroepsdeelprofiel heeft de onderstaande doelstellingen: • Beschrijven van competenties van de urologie verpleegkundige; • Concreet maken van de beroepsinhoud; • Bijdrage aan ontwikkelen van de beroepsinhoud; • Komen tot opleidingsprofiel en één urologie opleiding. Hoofdstukindeling en inhoud: • Methodische beroepsuitoefening, preventie en GVO A. Vaststellen van de benodigde zorg: 1. Anamnese afnemen 2. Selecteren, analyseren, interpreteren en controleren van gegevens en deze met elkaar in relatie brengen 3. Verpleegkundige diagnostiek B. Plannen van zorg: 1. Doelstelling van verpleegkundige zorg 2. Prioriteitstelling van verpleegkundige interventies 3. Ondersteunen medisch beleid C. Uitvoeren van zorg: 1. Uitvoeren van alle handelingen die noodzakelijk zijn 2. Adviezen geven 3. Ondersteunen van de zorgvrager, rekening houdend met medische diagnose, urologische voorgeschiedenis, complicaties, levensfase 4. Aanpassen van zorgaanbod aan omstandigheden zorgvrager, zoals endocrinologische veranderingen, fertiliteitproblematiek, oncologie, seksuologische gezondheidsproblematiek 5. Begeleiden bij angst, schaamte, onzekerheid, pijnbeleving D. Evalueren van zorg: 1. Zorggegevens van de zorgvrager continue en systematisch evalueren, rapporteren en overdragen. 2. Beoogde doelstelling zonodig aanpassen. E. Preventie en GVO 1. Groepsgericht en individueel gezondheidsbedreigende symptomen signaleren en maatregelen nemen om deze bedreigingen te voorkomen of beperken 2. Feitelijke en te verwachten gevolgen van onderzoek of behandeling bespreken met de zorgvrager

•

•

3. Voorlichting geven 4. Verpleegkundig spreekuur houden 5. Gegeven voorlichting evalueren en bijstellen Coördineren en organiseren van zorg A. Verantwoordelijkheid dragen voor organisatie en coördinatie van verpleegkundige zorg, hierbij rekening houden met spoedconsulten of opnames. B. Zorginhoudelijke regiefunctie in multidisciplinair overleg en samenwerking met thuiszorg, stoma- en incontinentie verpleegkundige. C. Verpleegkundig spreekuur organiseren en uitvoeren. Kwaliteitszorg en deskundigheidsbevordering A. Initiatieven nemen en actieve bijdrage leveren aan kwaliteitsverbetering door kwaliteitscriteria mede te ontwikkelen en toe te passen. B. Actieve bijdrage leveren aan actuele beroepsontwikkeling. C. Actief participeren in overlegsituaties op patiënt- en afdelingsniveau. D. Bijhouden eigen deskundigheid door bijscholing, literatuurstudie en deelname aan symposia. E. Consult verlenen aan andere beroepsbeoefenaren op urologisch gebied. F. Kritisch reflecteren op eigen functioneren.

Meer informatie Het hele beroepsdeelprofiel in concept is te lezen op de internetsite van Uroned. Het beroepsdeelprofiel is opgesteld aan de hand van een voorbeeld van een collega beroepsvereniging en voorgelegd aan een aantal leden van de vereniging. Tijdens het symposium van 21 november 2003 is het beroepsdeelprofiel gepresenteerd en in de syllabus is een toelichting verschenen. De makers van het beroepsdeelprofiel stellen het zeer op prijs als zij reactie krijgen van de leden op dit beroepsdeelprofiel. Reacties kunnen gestuurd worden naar: [email protected]

9

Overzicht bijscholingen urologie, Nederland

De commissie opleiding en scholing heeft een dubbele opdracht. Enerzijds zijn ze bezig met het maken van uiteindelijk een opleidingsprofiel, anderzijds willen ze een overzicht van bestaande opleidingen maken. Ze hebben daartoe een inventarisatie gemaakt van bestaande opleidingen op het gebied van de urologie. Jullie hulp is hierbij onmisbaar. Ken jij een opleiding die hier nog niet

10

bijstaat, meldt dit dan alsjeblieft aan de commissie, zij zullen het zo spoedig mogelijk toevoegen. Je hebt helemaal gelijk over de lay-out, ik heb ‘m iets aangepast, maar dit is wel hoe ik hem heb ontvangen. Moet ik een andere layout maken of zullen de mensen van de drukker dit beter kunnen?

instituut

Opleidingscentrum UMK-Utrecht

ROC Rijn IJssel-College unit gezondheidszorg

ROC Koning Willem 1 College locatie Vught

Albeda College

adres

Israëlslaan 118 3582 HM Utrecht 030-2528216

Kronenburgsingel 16 6831 EX Arnhem 026-3239966

Postbus 122 5201 AC ’s Hertogenbosch 073-6249624

Rosestraat 1103 3071 Rotterdam 010-2901477

doel

actuele kennis en vaardigheden op het gebied van de urologische verpleegkunde met als resultaat patiënten met specifieke urologische problematiek op verantwoorde wijze kunnen verplegen

kennis en vaardigheden gericht op verpleegkundig handelen in de urologie - preventieve en voorlichtende taken - verzorgende en begeleidende taken - diagnostische en therapeutische taken - coördinerende taken - beroepsontwikkeling - opleidende taken - rapporteren, registreren en administratieve taken - kwaliteitsbewaking, beheersing en bevordering - consult en protocol ontwikkeling

verdiepen en verder ontwikkelen van kennis, inzicht, vaardigheden c.q. houding van verpleegkundigen die patiënten met urologische aandoeningen verplegen

verbreden en verdiepen van kennis en inzicht bij de verpleging van de patiënt met urologische aandoeningen

doelgroep

verpleegkundigen werkzaam op verpleegafdeling- of polikliniek urologie of die in een andere setting regelmatig patiënten met urologische aandoeningen verplegen

verpleegkundigen met parate kennis over (laag)complexe verpleegsituaties, enige ervaring op een urologische afdeling, theoretische kennis van het verpleegproces

geregistreerd verpleegkundigen volgens de wet BIG met minimaal 1 jaar praktijkervaring

verpleegkundigen, ziekenverzorgenden, MDGO-VPers en herintreders werkzaam in een algemeen ziekenhuis op een urologische afdeling

overzicht inhoud

medisch deel: meest voorkomende urologische aandoeningen - blaas en prostaat afwijkingen - infecties - traumata - oncologie - aangeboren afwijkingen verpleegkundig deel: specifieke zorgaspecten bij urologische aandoeningen - ncontinentie - urostoma - catheterisatie - blaasspoelingen

medisch deel: - infectierisco en -preventie - aangeboren afwijkingen - urologische onderzoeken - aandoeningen van * nier en ureter * blaas en blaashals * prostaat en urethra * penis en scrotum verpleegkundig deel: verpleegkundige zorg bij - incontinentie - urine afleiding en urinestoma - oncologie - pre- en postoperatieve zorg en stomazorg - pijn bestrijding - bespreken protocollen en oefenen van vaardigheden beroepsondersteunend deel: - anatomie en fysiologie van het renale systeem - seksualiteit rond de urologie patiënt - fysiotherapie rond incontinentie

incontinentie - nierfunctie en vervangende therapie - aandoeningen die incontinentie tot gevolg hebben - diagnostiek - verpleegkunde - fysiotherapie seksueel disfunctioneren - verpleegkunde - farmacologie neoplasmata - tumoren - stomazorg - pijnbestrijding capita-selecta - BPH - kinderurologie - steenlijden - lasertherapie - neuromodulatie en stimulatie

- anatomie en fysiologie - pré en post operatieve zorg - epidurale en spinale anesthesie - blaasfunctie onderzoeken, prostaathypertrofie en carcinoom - incontinentie en intravesicale obstructie - blaastumoren, urinewegdeviaties, cystectomie, traumatologie, - urineweginfecties, niertumoren, erectiele disfunctie - urolithiasis, testistumoren, scrotale afwijkingen - sociale vaardigheden - stomaverzorging

leerstof

reader en verplichte literatuur

reader, verplichte en aanbevolen literatuur

reader en verplichte literatuur

reader

duur scholing

6 avonden à 3,5 uur gedurende 2 maanden

5 dagen à 8 lesuren gedurende 4 á 5 maanden

10 dagen à 7 lesuren gedurende 4 maanden

9 avonden à 3 uur

opleiders

professionals uit de praktijk

professionals uit de praktijk

professionals uit de praktijk

professionals uit de praktijk

certificaat

ja, bij volgen alle lessen en voldoende voor toets

ja, bij voldoende aanwezigheid en inbreng tijdens de les, voldoende toets- en praktijkopdrachten, 1 klinische les geven

ja, bij voldoende toets en opdracht

ja, bij voldoende resultaat toets

kosten

€ 425,00

€ 765,00

€ 1.250,00

€ 500,00

Bijzonderheden

maximaal 25 personen per groep

cursus is modulair opgezet

cursus modulair, maximaal 12 personen per groep

maximaal 30 minimaal 15 deelnemers per groep

11

Veel mensen kiezen voor LoFric® vanwege de veilige en comfortabele manier van katheteriseren. Door het respect dat LoFric® heeft voor het lichaam wordt katheteriseren al snel één met het leven en net zo gewoon als de rest van de dagelijkse verzorging.

Bel: 0800 – 363 22 08, schrijf: Astra Tech B.V. Postbus 656, 2700 AR Zoetermeer of mail: [email protected]

Europese aanbesteding

CZ-zorgverzekeraar heeft als credo; "CZ Actief in Gezondheid’. CZ is een van de grootste zorgverzekeraars met ongeveer 2 miljoen verzekerden. Als zorgverzekeraar spannen ze zich in om de gezondheidszorg toegankelijk te houden. Een hiertoe genomen initiatief is de aanbesteding van in te kopen zorg. CZ is een Europese aanbesteding procedure gestart voor incontinentie materiaal met als doel het inkopen van doelmatige en kwalitatieve zorg die bovendien niet duur is. Efficiency en kostenbesparing zijn de belangrijkste doelstellingen voor CZ. (Bron: Medisch nieuws nr. 3 maart 2004) Al ruim 10 jaar is het mogelijk voor zorgverzekeraars om leveranciers te contracteren via de zogenaamde Europese aanbestedingsprocedure. Tot op heden is er weinig gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. CZ doet dit nu dus wel. CZ claimt een besparing van 35 % door de aanbesteding. CZ spreekt van enkele miljoenen euro's, vlg. Medisch nieuws. CZ wil in de toekomst komen tot een situatie waarin onafhankelijke incontinentie verpleegkundigen meer bij de zorg voor CZ verzekerden wordt betrokken. Deze incontinentie verpleegkundigen zullen zich gaan richten op het opstellen van een indicatie behandelplan

en deze als advies aanbieden. Gedachte hierachter is primair behandeling van de klacht en daarna pas het gebruik van hulpmiddelen. Kwaliteit van zorg zal verbeteren en kosten zullen dalen! Door inkoop van incontinentie materiaal Europees aan te besteden kan CZ met een beperkt aantal leveranciers scherpe prijsafspraken maken. Welke leveranciers dit zijn geworden, is via een selectieprocedure bepaald. Leveranciers konden zich zelf aanmelden en werden doorgelicht volgens een pakket van eisen. De leveranciers verplichten zich om periodiek een klanttevredenheidsonderzoek uit te voeren en er is een klachtenprocedure. In de contracten is opgenomen dat leveranciers 24 uur per dag, zeven dagen per week, indien nodig spoedleveringen moeten kunnen realiseren. Ook moet er mogelijkheid zijn voor persoonlijke begeleiding en advies van de betreffende leveranciers. Per 1 januari 2004 betekent dit dat Nederland is opgedeeld in vijf ‘percelen’ die elk hun eigen leveranciers kennen. Deze leveranciers zijn exclusief bevoegd (middels een contract met CZ) hetgeen wil zeggen dat anderen, waaronder apothekers,

geen incontinentiemateriaal meer mogen leveren aan CZ verzekerden! Overzicht Perceel 1; zuid Limburg (zelfstandig wonenden), postcode 6120 – 6471 LEVERANCIER: Medireva Perceel 2; noord Limburg + regio Eindhoven (zelfstandig wonenden), postcode 57665817, 5850-6019, 6030-6118, 5090-5096, 5420-5425, 55005764, 6020-6029 LEVERANCIER: Brocacef Perceel 3; Zuid Limburg (verzorgingshuizen), postcode 6120-6471 LEVERANCIER: Brocacef

Perceel 4; Noord Limburg + regio Eindhoven (verzorgingshuizen) postcode 5766-5817, 5850-6019, 60306118, 5090-5096, 5420-5425, 5500-5764, 6020-6029 LEVERANCIER: Brocacef Perceel 5; Rest van Nederland (zelfstandig wonenden en verzorgingshuis), postcode overig LEVERANCIER: Combi Care of Hartmann Wat betekent dit voor de patiënt? Volgens CZ en de gecontracteerde bedrijven verandert er voor de patiënt weinig. Alle CZ-verzekerden die 13

incontinentie materiaal gebruiken hebben een brief ontvangen waarin staat vermeld tot welke leverancier zij zich in 2004 moeten wenden voor de benodigde incontinentie materialen. Onder incontinentie materiaal wordt begrepen; • Absorberend materiaal: disposable absorberend incontinentie materiaal • Afvoerend materiaal: intermitterende katheters, condoomkatheters, katheter-inbrengsets • Opvangend materiaal: urine opvangzakken en bevestigingsmateriaal • Diversen: dilatatiekatheter, katheterventiel, anaaltampon, penisklem, fecale opvangzakken, opvangzakken met huidplak, draagurinaal, pessarium Gespecialiseerd personeel (van de nieuwe leverancier) zal de patiënt zorgvuldig begeleiden en adviseren over productkeuze. Een machtiging hoeft niet meer te worden aangevraagd, wel zal de patiënt eenmaal per jaar voor absorberend materiaal, of eenmaal per half jaar voor afvoerend en opvangend materiaal, een nieuw aanvraagformulier van de behandelend arts moeten overhandigen met de op dat moment geldende, actuele indicatie. Dit om jarenlang onnodig gebruik te voorkomen. De leveranciers pretenderen zoveel mogelijk als onafhankelijk leverancier van incontinentie materiaal te fungeren en geen merkenvoorkeur te hanteren, echter; de leverancier mag 14

bepalen welk merk hulpmiddel de verzekerde krijgt. Iemand die veel materiaal gebruikt dat door de leverancier duur ingekocht moet worden, levert de leverancier verlies op. De leverancier is risicodrager geworden. De overgang heeft voor nogal wat onrust gezorgd. De patiënt is gewend aan een bepaalde leverancier en moet nu overgaan op een andere leverancier. CZ heeft haar patiënten gevraagd in december te hamsteren ivm de overgangsperiode. Sommige patiënten hebben echter heel snel de materialen van hun nieuwe leverancier al ontvangen. Zowel CZ als de geselecteerde bedrijven blijken slecht telefonisch bereikbaar (lange wachttijden). Volgens CZ en de leveranciers waren dit aanloopproblemen, momenteel schijnt dit geen probleem meer te zijn. Ook komt het nu voor dat patiënten die naast incontinentie materiaal ook stoma materiaal gebruiken en zich nu tot twee verschillende leveranciers moeten wenden. Voor deze hulpmiddelen is namelijk (nog?) geen Europese aanbesteding. Wat betekent het voor ons als hulpverlener? Aangezien patiënten hun producten alleen vergoed krijgen indien ze worden verstrekt door de geselecteerde leveranciers moeten de patiënten naar deze leveranciers worden verwezen. Goed opletten dus, waar de patiënt verzekerd is. (Dit geldt

tot nu toe alleen voor CZverzekerden....) Bestaande afspraken met leveranciers betreffende startpakketten en/of levering die al jaren perfect verliepen zullen moeten worden overlegd met CZ. Levert de nieuwe leverancier ook deze producten en kan het dus doorlopen of moeten er nieuwe afspraken worden gemaakt? Het betekent in ieder geval een boel onrust. Patiënten kunnen CZ en de leveranciers ook niet bereiken en hebben wel veel vragen! Sinds afgelopen januari is het nieuwe beleid ingevoerd. Tegen welke problemen ben jij aangelopen? Wat vind jij als professional hiervan? Het is sinds de deregulering van zorg al belangrijk gebleken je als patiënt goed te oriënteren op de verzekeringsmaatschappijen alvorens je bij een van hen te verzekeren. Immers niet iedere maatschappij stelt dezelfde criteria en vergoedingsvoorschriften. Maar wat kun je als je wordt geconfronteerd met nieuwe afspraken, zoals nu van CZ? De VNIV vraagt haar leden en donateurs eens goed over dit gevoelig onderwerp na te denken en ervaringen en reacties door te geven. De redactie van Lekturo sluit zich hierbij aan. Op deze manier krijgen de zorgverzekeraars een steeds dikkere vinger in de pap. Waar staan wij als professionals? Geef je reactie door aan de redactie van Lekturo.

Zo nodig zal het bestuur van Uroned zich samen met de VNIV beraden over een reactie.

Protocol

In elk nummer van Lekturo plaatsten we een protocol waarmee in de praktijk gewerkt wordt. Dit wordt aangeleverd door een willekeurige urologieverpleegkundige of afdeling. Door plaatsing hopen we uitwisseling van kennis tot stand te brengen. Reeds geplaatste protocollen in voorgaande Lekturo’s kun je ook vinden op de website: www.uroned.n

Dit keer het protocol Nefrostomie drain doorspuiten, zoals wordt toegepast in het Groene Hart ziekenhuis in Gouda.

Nefrostomie drain, doorspuiten Doelstelling (=product): Doorgankelijk houden van de percutane nefrostomie drain

• • • • • • • •

Algemene opmerkingen: • Zie Protocol Nefrostomie drain, algemeen • Het doorspuiten van een nefrostomie drain wordt alleen verricht in opdracht van een arts • Doorspuiten van een nefrostomie drain mag alleen worden uitgevoerd door een verpleegkundige met een bekwaamheidsverklaring of een arts Indicaties: Verstopping Troebele urine

Zet met het kraantje de opening van de drain dicht Sluit een schone katheter- (been)zak aan op de drain Zet met het kraantje de opening van de drain naar de zak open Observeer of de drain afloopt Verwijder de onderlegger Trek de handschoenen uit Pas handreiniging en of desinfectie toe Rapporteer in het dossier en teken de handeling af Complicaties: Pijnlijk voor patiënt Drain niet doorgankelijk

Interventies: Handeling stoppen en arts waarschuwen Handeling stoppen en arts waarschuwen

Contra-indicaties:

Naamgeving volgens regeling voorbehouden en risicovolle handelingen GHZ: doorspuiten van een verstopte nefrostomie drain

Geen

Hoofdstuk: III Drains/ Kath. overige handelingen

Benodigdheden (=structuur): • Onderlegger • 10 cc spuit • Flacon NaCl 0,9 % • Onsteriele handschoenen • Onsteriele gaasjes 5x5 cm • Flacon alcohol 70% • Katheter (been)zak Werkwijze (=proces): • Pas handreiniging en/ of desinfectie toe • Installeer de patiënt in zijligging op bed • Plaats een onderlegger onder het koppelstuk van de nefrostomie drain • Zuig 10 cc NaCl 0,9% op in de 10 cc spuit • Trek onsteriele handschoenen aan • Zet met het kraantje de opening van de drain naar de zak dicht • Verwijder de zak van de drain • Desinfecteer de opening van de drain • Zet met het kraantje de opening van de drain open • Spuit langzaam de 10 cc NaCl in de drain • Observeer de patiënt op pijn

Code f18

Soort handeling: Voorbehouden handeling, categorie: katheterisatie • •

Voor toezicht en tussenkomst wordt verwezen naar bovengenoemde regeling Leerlingen zijn bevoegd voor zover de handeling in de opleiding is aangeleerd en getoetst

Beheerder van het protocol: Werkplekmanager Urologie Z.E. Snijdend Datum uitgifte: 17-6-02 Datum goedkeurig ZM Datum einde bezwaarperiode 3 maanden na uitgifte (bezwaar kan worden ingediend bij de BIG&Protocollencommissie J50)

15

Patiëntenvereniging

Wat is de SCP? SCP staat voor Stichting Contactgroep Prostaatkanker. De SCP bestaat nu ruim vijf jaar en is aangesloten bij de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenverenigingen (NFK). Zij ontvangt voor haar activiteiten financiële steun van het KWF. Verder is de SCP afhankelijk van particuliere bijdragen, giften en donaties. De SCP heeft als algemene doelstelling de behartiging van de belangen van lotgenoten. Dit valt in de praktijk uiteen in twee soorten activiteiten. In de eerste plaats het bevorderen van onderlinge contacten tussen lotgenoten. Praten met mensen die zich kunnen inleven in je situatie kan een grote steun zijn bij het leren leven met prostaatkanker. In de

tweede plaats het geven van voorlichting en informatie over behandeling, nazorg en medische ontwikkelingen, die vooral bij prostaatkanker de laatste jaren een stormachtig karakter kennen. Hiervoor worden, tezamen met de Raad van Advies, tal van activiteiten ontwikkeld. Er worden bijvoorbeeld regelmatig op veel plaatsen bijeenkomsten gehouden, soms met een spreker, soms ook alleen maar om elkaar weer eens te zien en ervaringen uit te wisselen. Er worden verder landelijke contactdagen gehouden en er verschijnt viermaal per jaar een SCP Nieuwsbrief met veel nuttige informatie en tips. De SCP wil met deze activiteiten lotgenoten en hun naasten helpen bij het vinden

van een antwoord op de vele vragen die opdoemen wanneer iemand te horen heeft gekregen dat hij prostaatkanker heeft. Bijvoorbeeld over de gevolgen en bijverschijnselen van verschillende behandelingsmethoden, over problemen in de intieme sfeer (seksueel functioneren), over incontinentie, over voeding of vermoeidheid, of over de psychische gevolgen van prostaatkanker. Ook zonder aan bijeenkomsten deel te nemen of donateur te worden (maar het laatste liefst wel!), kan iedereen die daaraan behoefte heeft over zijn of haar probleem praten met een lotgenoot. Dit geldt ook voor partners en andere naaste betrokkenen. Contact leggen kan via een telefoonnummer:

030 291 6091 e-mail: [email protected] of via internet: doorverwijzing op www.kankerpatient.nl

Met de NVU bestaan sinds bijna twee jaar geregelde contacten, die lopen via de Commissie Urologische Patiëntenverenigingen van de NVU. De SCP heeft halfjaarlijks overleg met deze commissie, tezamen met de drie andere patiëntenverenigingen die door de NVU zijn erkend, namelijk die voor blaasziekten, nierziekten en interstitiële cystitis. Een aandachtspunt dat daarbij steeds terugkeert is de naamsbekendheid en bekendheid met de activiteiten van deze verenigingen bij urologen en urologie verpleegkundigen. Want het is duidelijk dat deze patiëntenverenigingen hun opdracht niet naar behoren kunnen vervullen zonder de actieve medewerking van deze twee groepen beroepsbeoefenaren. Folders met alle informatie over de SCP kunnen worden besteld bij het secretariaat: [email protected] of bij Firma Pondres, Postbus 1211, 5004 BE Tilburg onder code N23.

16

Urologie wijzer (uit de bladen)

In deze rubriek vermelden we artikelen m.b.t. de urologie uit diverse (vak)bladen. We geven geen volledige samenvatting, maar lichten slechts een tipje van de sluier op. Mocht je zijn geïnteresseerd dan verwijzen we je naar het betreffende blad voor de volledige tekst en informatie.

De Gelderlander, Oktober 03 tot februari 04 Selenium verlaagt risico’s Selenium, sporenelement in graan, noten, vlees, vis en zuivel verlaagt de kans op het krijgen van prostaatkanker. Aangetoond in Nederlands onderzoek, gepubliceerd in Cancer Epidemiology. Prostaatkanker is samen met longkanker, de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen. Jaarlijks overlijden circa 2500 patiënten aan prostaatkanker. Ejaculeren goed tegen prostaatkanker Hoe vaker mannen tussen de 20 en 50 ejaculeren, des te kleiner het risico dat zij later aan prostaatkanker overlijden. Dit blijkt uit wetenschappelijk onderzoek van de Australische Cancer Council Victoria. Twintigers die een maal per dag seks hebben of masturberen, kunnen het risico met een derde verminderen. Een verklaring luidt dat zaadcellen een kankerverwekkende effect

kunnen hebben op de zaadleiders. Dat kan worden verkleind door de afvoerbuisjes regelmatig ejaculerenderwijs door te spoelen, aldus de Australische wetenschappers. Jongelui genezen vaker, net als Lance Armstrong Volgens prof. Dr. J.A. Witjes, hoogleraar oncologische urologie is het genezingspercentage van teelbalkanker 95 % sinds 1979. In ’79 werd een vorm van chemotherapie gevonden waarmee deze relatief zeldzame, maar uiterst agressieve vorm van kanker kon worden genezen. Bij teelbalkanker groeit de tumor razendsnel. Het kan in twee weken tijd verdubbelen, ook nadat de cellen zijn uitgezaaid naar bijv. longen of hersenen. Zelfs dan is de overlevingskans groot. Het behandelsucces heeft ermee te maken dat deze vorm van kanker zeer gevoelig is voor (loodzware) chemotherapie. Een 2e factor ligt erin dat de patiënten doorgaans jong, sterk een levenslustig zijn.

Prostaatkanker beter op te sporen Urologen van het Radboud ziekenhuis hebben een urinetest ontwikkeld om prostaatkanker in een vroeg stadium te ontdekken. De nieuwe test, gebaseerd op moderne DNA-technieken, geeft aanzienlijk betere resultaten dan de reeds bestaande bloedtest (PSA). Van alle 100 mannen met een te hoge PSA blijken er uiteindelijk slechts 20 inderdaad prostaatca te hebben. Een te hoge PSA vraagt dus om nader onderzoek (bijv biopten). De nieuwe methode is erop gebaseerd dat RNA gen pca3, 60x vaker voorkomt in prostaatkankercellen dan in normale prostaatcellen. Uit onderzoek, onder leiding van prof. dr. Jack Schalken blijkt dat mannen met verhoogd RNA, 84% inderdaad prostaatca heeft! Op dit moment volgen verdere studies om dit onderzoek in de praktijk toepasbaar te maken.

Nijmegenaren gaan betrouwbaarheid van mannenpil testen Minstens 25 mannen gaan testen of de mannenpil voldoende betrouwbaar is. Ze krijgen daartoe een smal staafje met hormonen in de bovenarm ingebracht. Daarna moeten ze gespreid over een periode van bijna een jaar, nog vijf keer terug naar het ziekenhuis om een hormooninjectie in de bilspier te ondergaan. De behandeling moet tot gevolg hebben dat de productie van zaadcellen wordt lamgelegd. De proefpersonen behouden hun zaadlozing, maar in het ejaculaat zitten geen bewegende zaadcellen meer die een vrouwelijke eicel kunnen bevruchten.

17

Uroloog als klokkenmaker Het Wilhelmina kinder ziekenhuis (WKZ) in Utrecht onderzoekt de theorie dat bedplassen ophoudt als de biologische klok anders wordt ingesteld. Dr. Tom de Jong signaleerde dat twee jongens drie maanden droog bleven, iedere keer nadat ze op vakantie waren geweest naar de USA. Het verstoren van de biologische klok lijkt de oorzaak. Het WKZ wil nu onderzoek doen onder negentig kinderen in de leeftijd van 10 – 16 jaar met enuresis nocturna als enig gezondheidsprobleem. Gedurende drie maanden krijgt de helft van de groep melatonine pilletjes te slikken (helpt het slaapritme reguleren). De andere helft krijgt een placebo. Vpn 24, 2003 (Verpleegkunde Nieuws) Prijs voor incontinentie verpleegkundige Ulli Haasse is sinds begin november incontinentie verpleegkundige van het jaar 2003. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt door Astra Tech en bestaat uit een gouden katheterspeld en een cheque van 1000 euro. Ulli Haasse kreeg de prijs voor haar verdiensten in de incontinentieverpleging. Zij heeft met een aantal anderen de VNIV opgericht en is sindsdien voorzitter van de vereniging. (Dit jaar bestaat de VNIV 121/2 jaar)

18

Vpn 23, 2003 Antidepressivum vermindert stress incontinentie Bijwerkingen van medicijnen zijn meestal vervelend of schadelijk voor de gezondheid. Een bijwerking van het middel duloxetine blijkt dat vrouwen veel minder last hebben van stress incontinentie. Bijna 700 vrouwen werden onderzocht. Het onderzoek is gepubliceerd in het Journal of Urology. Volgens de onderzoekers kunnen huisartsen het middel voorschrijven aan vrouwen met stress incontinentie en kan al na vier weken worden vastgesteld of het helpt. Vpn 02, 2004 Incospreekuur voor allochtone vrouw In de Haagse Schilderswijk start Jannie Blom (incontinentieverpleegkundige) een incontinentie spreekuur voor allochtone vrouwen. Deze groep zwijgt over incontinentie problematiek en weet vaak niet dat er incontinentie materiaal bestaat. Huisartsen bleken nauwelijks allochtone patiënten te kennen met incontinentie problemen. Toch bleek het probleem wel degelijk te bestaan. Vrouwen hadden allerlei materiaal zelf bedacht om het urineverlies op te vangen. Hoewel incontinentie in veel gevallen niet te verhelpen is denkt Blom door middel van goede voorlichting verergering te voorkomen. Meer informatie per telefoon: 079-3622673 of email: [email protected]

Nursing oktober 03 Secuur kiezen, secuur plakken: stomazorg bij baby’s Waar krijg je mee te maken als het gaat om een darmstoma bij een baby? Specifieke problemen zijn bijvoorbeeld de beperkte ruimte om een opvangzakje te bevestigen en de gevoeligheid van de babyhuid. Urobel september 03 Melkzuur bacteriën en het verminderd risico op blaaskanker Vermelding van een retrospectief, dubbelblind, placebo-gecontroleerde studie naar de samenhang tussen het gebruik van lactobacillus casei (Yakult) en het verminderd terugkomen van blaastumoren bij mensen. Aangehaald uit Urologia internationalis 2002, 68. SBP en B-wijzer De stichting bekkenbodempatiënten, SBP, is in 2001 opgericht en werkt o.a. samen met de Pelvic Floor Netherlands waarin de behandelaars zijn vertegenwoordigd. De stichting is opgericht voor mensen met klachten op het gebeid van incontinentie, ontlastingproblemen, seksuele problemen en pijnklachten in het bekken of de onderbuik. De stichting geeft voorlichting, organiseert lotgenotencontact en behartigt de belangen van deze patiënten doelgroep. Het kwartaalmagazine van de SBP, B-wijzer, is bedoeld om patiënten voor te lichten over incontinentie en de behandelingsmogelijkheden. Als verpleegkundige kun je de patiënt wijzen op een

donateurschap van € 15,= per jaar waarvoor men het nieuwsblad ‘B-wijzer’ ontvangt en aan activiteiten kan deelnemen. Als behandelaar kun je de activiteiten van de stichting voor € 25,= per jaar steunen en de folders bestellen. Daarnaast word je op de hoogte gehouden over nieuwe ontwikkelingen. Meer informatie is te vinden op de website; www.bekkenbodem.net en via de SBP infolijn; 0900-1111999 waar men zich ook aan kan melden. E-mail; [email protected] Het adres van de SBP is; Stationsplein 6, 3818 LE Amersfoort.

Bezoek eens de volgende sites: Combi care news; Nieuwe internet site voor en door stoma verpleegkundigen in NL gemaakt. Er is een gedeelte speciaal voor verpleegkundigen en afgeschermd met een wachtwoord. Andere info is voor iedereen opvraagbaar: www.stomanet.nl

Symposium wijzer

27 juni - 29 juni 2004 International Consultation in Incontinence congres,(ICUD, ICS, WHO, SIU) locatie: Monte Carlo info; www.congres-urology.org

•••••••••••

23 augustus - 27augustus 2004 ICS, locatie: Parijs info; www.icsoffice.org

•••••••••••

17 september - 18 september 2004 International Childrens Continence Society locatie: Gent, België Info: www.chargo-events.be

Wegens het 5 jarig bestaan van Uroned heeft het bestuur van deze vereniging besloten om de leden voor het najaarssymposium gratis toegang te verlenen. Hiervoor is het wel nodig om je vóór 15 oktober 2004 op te geven via onze website WWW.URONED.NL of via de symposiumflyer die tegen die tijd verzonden zal worden, zodat niet leden ook nog een kansje krijgen. Dit congres zal weer gehouden worden in het Conferentiehotel Sparrenhorst te Nunspeet. Er is weer gratis vervoer vanaf het station naar de Sparrenhorst Neem alvast een kijkje op www.uroned.nl of www.sparrenhorst.nl om te zien waarom iedereen vorig jaar zo enthousiast was over deze locatie.

Sponsoren van Uroned zijn: (in alfabetische volgorde)

Astra Tech Astra Zeneca Abbott b.v. B. Braun Med. b.v. Bard Benelux n.v. Bosman Coloplast b.v. Hollister b.v. Karl Storz Medeco MMS

Sympo s

ium

Adressen m

osiu

p Sym

Bijeenk o

mst

Adressen mst

nko Bijee

In elke Lekturo is advertentieruimte gereserveerd voor de sponsoren. Zij kunnen contact opnemen met:

M. Britstra, penningmeester p/a Polikliniek urologie, Isalaklinieken loc. Sophia Dokter van Heesweg 2, 8025 AB Zwolle tel. 038 – 4247020

Heb jij vragen of wil je jullie protocol plaatsen of heb je andere kopij? Neem dan contact op via de e-mail of het redactie adres; zie colofon. 19

www.uroned.nl