BELEVINGSWAARDENONDERZOEK BUYTENLAND deel 2. Rapportage field- en deskresearch aanbodzijde markt en trendonderzoek

 
     

       
  

BELEVINGSWAARDENONDERZOEK BUYTENLAND – deel 2 Rapportage field- en deskresearch aanbodzijde markt en trendonderzoek

Willemieke Trouwborst Stagiaire Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs bij Provincie Zuid-Holland Datum van uitgave: Juni 2009

1

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ...................................................................................................................................2 Managementsamenvatting .................................................................................................................4 Vraag ..........................................................................................................................................4 Uitgangspunt en methode...........................................................................................................4 De belangrijkste conclusies .............................................................................................................4 Conclusies concurrerende gebieden............................................................................................4 Conclusies natuur- en recreatietrends.........................................................................................5 De belangrijkste aanbevelingen.......................................................................................................5 Hoofdstuk 1. Inleiding.........................................................................................................................7 1.1. Achtergrond informatie opdrachtgever ....................................................................................7 1.1.1. Provincie Zuid-Holland.......................................................................................................7 1.1.2. Project Landschapspark Buytenland ..................................................................................7 1.2. Aanleiding onderzoek...............................................................................................................7 1.2.1. Project Mainportontwikkeling Rotterdam..........................................................................7 1.2.2. Vergroting leefbaarheid.....................................................................................................8 1.2.3. Inrichting Landschapspark Buytenland...............................................................................9 1.3. Doelstelling ............................................................................................................................10 1.4. Vraagstelling ..........................................................................................................................10 1.5. Relevantie ..............................................................................................................................10 1.6. Leeswijzer ..............................................................................................................................11 Hoofdstuk 2. Theoretisch kader ........................................................................................................12 2.1. Profilering van een gebied......................................................................................................12 2.1.1. Natuurlijk recreatief gebied .............................................................................................12 2.1.2. Profileren ........................................................................................................................12 2.1.3. Externe omgeving van een gebied ...................................................................................13 2.2. De concurrent (de aanbodzijde) .............................................................................................13 2.2.1. Identificatie concurrenten ...............................................................................................14 2.2.2. Concurrentenanalyse.......................................................................................................14 2.2.3. Type recreatieactiviteiten................................................................................................16 2.3. De recreant (de vraagzijde) ....................................................................................................17 2.3.1. De nieuwe recreant .........................................................................................................17 2.3.2. Beleving...........................................................................................................................18 2.3.3. Koppeling vraagzijde met aanbodzijde.............................................................................19 2.4. Trends en ontwikkelingen (de omgeving) ...............................................................................20 Hoofdstuk 3. Onderzoeksmethodiek .................................................................................................21 3.1. Type onderzoek......................................................................................................................21 3.2. Verantwoording gebruikte methoden ....................................................................................21 3.2.1. Deelvraag vijf...................................................................................................................21 3.2.2. Deelvraag zes ..................................................................................................................22 Hoofdstuk 4. Concurrenten...............................................................................................................24 4.1. Identificatie concurrenten ......................................................................................................24 4.1.1. Potentiële substituut concurrent(en) algemeen...............................................................24 4.1.2. Bepaling concurrenten ....................................................................................................25 4.2. Aanbod concurrenten.............................................................................................................28

2

4.2.1. Plaats/transport ..............................................................................................................28 4.2.2. Promotie .........................................................................................................................31 4.2.3. Product............................................................................................................................33 4.2.4. Hoofdactiviteiten en belevingswaarde.............................................................................37 Hoofdstuk 5. Trends..........................................................................................................................39 5.1. Toekomstige DESTEP trends ...................................................................................................39 5.1.1. Demografische trends......................................................................................................39 5.1.2. Economische trends ........................................................................................................40 5.1.3. Sociologische trends ........................................................................................................40 5.1.4. Technologische trends.....................................................................................................42 5.1.5. Ecologische trends...........................................................................................................44 5.1.6. Politieke trends ...............................................................................................................44 5.1.7. Samenvatting DESTEP trends ...........................................................................................45 5.2. Toekomstige specifieke natuur- en recreatietrends ................................................................46 5.2.1. Staatsbosbeheer..............................................................................................................46 5.2.2. Zuid-Hollands Landschap (ZHL) ........................................................................................48 5.2.3. Vereniging van recreatieondernemers Nederland (RECRON) ...........................................48 5.2.4. Groenservice Zuid-Holland (GZH).....................................................................................49 5.2.5. Rotterdam Marketing ......................................................................................................51 5.2.6. Algemene Nederlandse Wielrijders Bond (ANWB) ...........................................................51 5.2.7. Samenvatting specifieke natuur- en recreatietrends ........................................................53 Hoofdstuk 6. Conclusies....................................................................................................................56 6.1. Conclusies deelvragen ............................................................................................................56 6.1.1. Conclusies profilering natuurlijk recreatief gebied ...........................................................56 6.1.2. Conclusies identificatie concurrenten ..............................................................................56 6.1.3. Conclusies samenstelling natuurlijk recreatief aanbod .....................................................56 6.1.4. Conclusies omschrijving recreanten.................................................................................56 6.1.5. Conclusies concurrerend natuurlijk recreatief aanbod .....................................................56 6.1.6. Conclusies toekomstige natuur- en recreatietrends .........................................................57 6.2. Beantwoording centrale vraag................................................................................................58 Hoofdstuk 7. Aanbevelingen .............................................................................................................59 Begrippenlijst....................................................................................................................................64 Bronnenlijst ......................................................................................................................................65 Bijlagen.............................................................................................................................................71 Bijlage I – Organogrammen organisatie.....................................................................................71 Bijlage II – Hoofdactiviteiten recreatie NBTC NIPO en CBS......................................................73 Bijlage III – Koppeling hoofdactiviteiten en belevingsdimensies ..............................................74 Bijlage IV – Interviewvragen identificatie doelgroep(en)..........................................................75 Bijlage V – Interview promotie ...............................................................................................76 Bijlage VI – Interview trends....................................................................................................78 Bijlage VII – Populariteit dagtochten qua ontspanning en sport(-ieve recreatie).......................82 Bijlage VIII – Overzichtskaart concurrerende gebieden..............................................................83 Bijlage IX – Plaats en Product van de concurrenten .................................................................85 Bijlage X – Attractiepunten in Landschapspark Buytenland.......................................................102

3

Managementsamenvatting Vraag In opdracht van de Provincie Zuid-Holland is er onderzoek gedaan naar de concurrerende gebieden van Landschapspark Buytenland in 2025 en de natuur- en recreatietrends in 2025. De uitkomsten leveren input voor het ontwerpbestemmingsplan van Landschapspark Buytenland en de communicatie over het gebied.

Uitgangspunt en methode De concurrenten zijn gebaseerd op het huidige bezoekgedrag van de doelgroep en de algemene stelregel dat recreanten over het algemeen dichtbij huis recreëren. De inventarisatie is gedaan aan de hand van deskresearch. De trends zijn aan de hand van statische en niet statistische informatie bepaald. De statische trends zijn gebaseerd op het verleden met een doorgetrokken lijn naar de toekomst. De niet statistische trends zijn gebaseerd op interviews met een zestal vertegenwoordigers/experts uit de natuur- en recreatiebranche. Dit is de zogenaamde expertmethode. Door combinatie van deze methode wordt een reëel beeld gegeven van de natuur- en recreatietrends in 2025.

De belangrijkste conclusies Conclusies concurrerende gebieden x De externe bereikbaarheid van de concurrerende gebieden is matig te noemen. De direct omliggende gebieden zijn met name goed over het water te bereiken.De interne bereikbaarheid van de concurrerende gebieden is slecht tot matig. Er is weinig informatie ter plaatse beschikbaar met betrekking tot routes, verder zijn er ook weinig informatiecentra. x De meeste concurrerende gebieden definiëren een algemene beschrijving van de doelgroepen, er worden dus geen niche doelgroepen gedefinieerd. De meeste concurrerende gebieden communiceren ook geen identiteit. De meeste promotie gebeurt middels evenementen. x De natuurlijk attracties zijn vrij algemeen van aard. Er zijn weinig specifieke natuurlijk attracties, zoals boomgaarden. Recreatie aan het water is goed vertegenwoordigd. Verder is er weinig bos in het natuurlijk aanbod. Qua beoogde attracties is er weinig aanbod specifiek voor kinderen. Ook sportieve attracties en in samenhang daarmee gezondheid en wellness attracties zijn slecht vertegenwoordigd. Vissteigers, maneges, ruiterpaden en onverharde paden worden wel al veel aangeboden. De direct omliggende concurrenten bieden sowieso erg weinig beoogde attracties aan. Het landschap op zich is met name de culturele/historische waarde van de concurrenten. Er is weinig aanbod van specifieke culturele/historische attracties, zoals musea en bijzondere gebouwen. De georganiseerde evenementen zijn veelal gericht op concerten. Naast georganiseerde fiets en wandeltochten worden er zeer weinig sportieve evenementen georganiseerd. Ook zijn er zeer weinig terreinen aanwezig voor evenementen. De horecavoorziening is over het algemeen overal gelijk. Er is echter weinig speciale horeca aanwezig, zoals themarestaurants en streekproducten winkeltjes. Verder hebben de concurrenten zeer weinig gemaksfaciliteiten in het aanbod. Ook speciale voorzieningen voor barbecuen zijn niet beschikbaar.

4

Conclusies natuur- en recreatietrends x De bereikbaarheid met de auto wordt van steeds groter belang, dit in verband met de verwachte groei van het aantal auto’s per inwoner. x De bereikbaarheid van het gebied via het Internet is van toenemend belang. x De bevolkingsgroepen 65-plussers en allochtonen zullen een steeds groter gedeelte van de geografische doelgroep vertegenwoordigen, zij zullen dus van toenemend belang zijn. Zij hebben ook beide duidelijke eisen aan het benodigde natuurlijk recreatief aanbod. x Er is een groeiend belang van een duidelijke identiteit van het gebied met uitstekende randvoorwaarden. De consument wordt namelijk steeds kritischer, dit door de afname van de netto vrije tijd en de toename van het opleidingsniveau. x Er is groeiende concurrentie met andere mogelijke recreatieve tijdsbestedingen, dit komt door grotere tijdsdruk bij de consument. x De consument is in toenemende mate geïnteresseerd in hun leefomgeving en duurzaamheid. x Mogelijkheden voor fietsen, wandelen en recreatie aan het water zullen van groot belang blijven en zelfs toenemen. x Bos en water zijn en blijven de meest populaire natuuromgevingen. x Educatie voor jong en oud is van toenemend belang. x Beleving is van toenemend belang. x Groter belang van het gemak. x Betrekken van omwonenden bij het beheer van een gebied is een kans. x Groeiend belang van samenwerking met omliggende gebieden, dit voor het versterken van de identiteit. x Ondernemers zijn van belang voor de aantrekkelijkheid van een gebied. Om deze aan te trekken zijn multifunctionele attracties en openheid in het bestemmingsplan van belang. De belangrijkste aanbevelingen x Creëer goede bereikbaarheid van het gebied door middel van autoroutes en fiets- en wandelpaden die verbonden zijn met de geografische liggingen van de gestelde doelgroepen. Deze moeten ook goed verbonden worden met de direct omliggende gebieden; de Rhoonse en Carnisse Grienden, Klein Profijt, de Oude Maas en het Zuidelijk Randpark. Zorg ook voor aansluitingen van het gebied met de groene en blauwe verbindingen en biedt hierbij mogelijkheden aan voor fietsͲĞŶƚǀĞƌŚƵƵƌ͘ x Geef Landschapspark Buytenland een sterke identiteit met als thema: “modern beleven van het vroegere buytenleven”. De volgende kernkwaliteiten moeten hierbij duidelijk gecommuniceerd worden: o De aanwezigheid van moderne gemakken (modern). o Een gezonde levensstijl (buytenleven).

5

o o o

Beweging, sportiviteit (beleven en buytenleven). Historie en authenticiteit (vroegere). Gezelligheid en picknicken (buytenleven).

x Verbindt deze identiteit met de omliggende gebieden. Laat hierbij Landschapspark Buytenland het epicentrum zijn ten opzichte van de gebieden. x Richt de promotie op de doelgroepen allochtonen en gezinnen met kinderen. Deze groepen bevatten tevens de 65 plussers. Communiceer deze benaming niet in die wijze, maar richt meer op de kenmerken/wensen die deze groepen hebben. x Maak een website van Landschapspark Buytenland, waarbij alle mogelijkheden van recreatie worden gecommuniceerd. Werk bij de ontwikkeling en onderhoud van deze website samen met de ondernemers in het gebied. Dit is van belang om een volledig en eenduidig beeld van het aanbod en de identiteit van Landschapspark Buytenland te geven. x Creëer een zestal attractiepunten. Drie daarvan liggend in het noorden, het midden van het noorden en het midden van Landschapspark Buytenland. De drie andere attractiepunten kunnen aansluiten bij de jachthaven van Rhoon, de golfbaan aan de Oude Maas en recreatiegebied de Oude Maas. De verdere invulling staat beschreven in het rapport. x Verder zouden de volgende attracties en faciliteiten nog aangeboden moeten worden: o Een fijnmazig fietsͲ ĞŶ ǁĂŶĚĞůƉĂĚĞŶŶĞƚǁĞƌŬ͕ ǁĞůŬĞ ďĞƐƚĂĂƚ Ƶŝƚ ǀĞƌŚĂƌĚĞ ĞŶ onverharde paden. o Diverse fietsͲĞŶǁĂŶĚĞůƌŽƵƚĞƐŐĞƌŝĐŚƚŽƉƐƉŽƌƚŝǀŝƚĞŝƚƌĞƐƉĞĐƚŝĞǀĞůŝũŬĐƵůƚƵƵƌͬŚŝƐƚŽƌŝĞ͘ o Een hindernisbaan, welke in verschillende gradaties gevolgd kan worden. Deze moet in het noorden aangelegd worden om de koppeling te maken met het Zuiderpark. o Kleinschalige sportieve evenementen bedoeld voor de geografische doelgroepen, bijvoorbeeld een kano estafette. Dit kan ook gecombineerd worden met het vroegere buytenleven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan boeren golf competities. o Borden met gebiedsplattegronden bij elke parkeerplaats. o Bewegwijzeringborden bij elke (hoofd)kruising en elke toegang tot het wegennetwerk. Vermeldt op deze bewegwijzeringborden de routes en de attracties. o Digitale, ter plekke beschikbare informatievoorzieningen zodat de recreanten de informatie bijvoorbeeld kunnen downloaden op de mobiele telefoon. x Zorg dat alle aangeboden attracties en faciliteiten altijd van hoge kwaliteit zijn. x Stel zogenaamde klankgroepen in. x Blijf consistent met de identiteit; voer het bij alle ontwikkelingen door. x Stem het bestemmingsplan af aan de genoemde aanbevelingen. Creëer genoeg ruimte in het bestemmingsplan om de potentiële ondernemer hierop in te laten spelen. x Werk de informatievoorziening steeds bij en blijf zoeken naar de juiste mogelijkheden om de gewenste doelgroepen aan te spreken. Zonder informatievoorziening zullen de potentiële recreanten niet weten wat de diverse mogelijkheden zijn en daardoor niet komen.

6

Hoofdstuk 1. Inleiding 1.1. Achtergrond informatie opdrachtgever 1.1.1. Provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland (PZH) valt, zoals alle provincies in Nederland, onder het rijksbestuur; welke bestaat uit de regering en de Staten Generaal (Eerste en Tweede Kamer). Provincie Zuid-Holland heeft als provinciaal bestuur de Provinciale Staten, het college van Gedeputeerde Staten en de Commissaris van de Koningin. Verder staat PZH weer boven de gemeentebesturen. (Uiteraard alleen die van de gemeenten welke onder PZH vallen.) De Provinciale Staten (55 leden) vormen het algemeen bestuur van de provincie en adviseren en controleren de Gedeputeerde Staten over het beleid. Het college van Gedeputeerde Staten (zes gedeputeerden en de Commissaris van de Koningin) vormt het dagelijks bestuur van de provincie. Bij PZH werken ruim tweeduizend mensen. In bijlage I is een organogram weergegeven om een globaal overzicht te geven van de organisatiestructuur van PZH.

1.1.2. Project Landschapspark Buytenland Het project Landschapspark Buytenland valt onder de directie Groen, Water en Milieu. Deze directie richt zich op de volgende gebieden: waterhuishouding, algemeen milieubeleid, bodembeleid, lucht en geluid, vergunning en handhaving, recreatie en natuur en landschap. Hierin verzorgt de directie visie- en beleidsvorming en beleidsuitvoering op de werkterreinen groen, water en milieu.1 De gehele ontwikkeling van Project Mainportontwikkeling Rotterdam (PMR) valt onder deze directie. (Zie ook paragraaf 1.2) Onder genoemde directie is de afdeling Programma’s en Projecten gesitueerd. Binnen deze afdeling is een subafdeling Leefomgeving Zuid-Oost. Hierbinnen valt PMR, het subprogramma 750 hectare natuur- en recreatiegebied (‘750 ha’) en het deelproject Landschapspark Buytenland. Bij PMR zijn drie gedeputeerden betrokken: de heer Van Engelshoven-Huls, de heer Van Heijningen en de heer Van de Vondervoort. Voor het project Landschapspark Buytenland is een apart projectteam opgericht, bestaande uit een team vanuit PZH en vanuit de gemeente Albrandswaard. Dit leidt tot de twee organogrammen, welke geplaatst zijn in bijlage I. Beide teams zorgen ervoor dat het gehele proces wordt afgerond. Dit betekent onder meer dat de gewenste onderzoeken worden uitgevoerd, dat er onderhouding is van het contact met de belanghebbende, dat het bestemmingsplan wordt geschreven en dat de promotie voor het gebied goed verloopt.

1.2. Aanleiding onderzoek 1.2.1. Project Mainportontwikkeling Rotterdam Rotterdam is onderhevig aan vele ontwikkelingen. Een belangrijke economische impuls wordt gegeven door de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte. De Tweede Maasvlakte wordt een nieuw ontwikkeld bedrijfsgebied direct ten westen van het huidige haven- en industriegebied. Om evenwicht te houden in de ontwikkelingen staat, naast deze investering in de economie van de Rotterdamse regio, ook een investering in de leefbaarheid van de Rotterdamse regio op de planning. Dit evenwicht wordt nagestreefd door het PMR. 1

(n.d.). Overzicht directies en diensten. Opgehaald op 14 januari 2009 van http://www.zuidholland.nl/content_provincie/content_werken_bij_de_provincie_zuidholland/content_overzicht_directies_en_afdelingen.htm

7

Een belangrijk onderdeel hiervan is de ontwikkeling van ‘750 ha’, verdeeld over drie gebieden, in de regio Rotterdam. Dit programma, getrokken door PZH, bestaat uit vier deelprojecten: x Landschapspark Buytenland (zeshonderd hectare, nu voornamelijk agrarisch gebied). x De Vlinderstrik, oftewel de Zuidpolder en Schiebroekse Polder (samen honderd hectare, nu voornamelijk agrarisch gebied). x De Schiezone (vijftig hectare, nu voornamelijk agrarisch gebied). x De aan te leggen fiets- en voetgangersbrug over de A15 ‘de Groene Verbinding’. Het gebied Landschapspark Buytenland ligt in de deelgemeente IJsselmonde van de gemeente Rotterdam. In figuur één is weergegeven waar Landschapspark Buytenland zal gaan komen te liggen.

Nederland2

Provincie Zuid-Holland3

Landschapspark Buytenland4

Figuur 1 – Locatie Landschapspark Buytenland

Het Landschapspark Buytenland heeft als bestemming een uniek natuur- en recreatiegebied met landelijke uitstraling ter verbetering van de leefbaarheid van regio Rotterdam. ‘Het park zal drie gezichten kennen en wordt van Noord naar Zuid in drie zones verdeeld. In het Noorden zal het drukker zijn met veel recreatieve voorzieningen, in het Zuiden stiller, natuurlijker en open. (….) Met daartussenin een natuurlijke polder met agrarische uitstraling.’5

1.2.2. Vergroting leefbaarheid De reden achter het vergroten van de leefbaarheid zijn twee ontwikkelingen: verstedelijking en de daarmee samenhangende groeiende behoefte aan groen. Verstedelijking Wereldwijd zal, volgens het UNFPA (2007) de verstedelijking alleen maar toenemen. Ook in Nederland is de verwachting van toenemende verstedelijking (Steden van Morgen, 2006 & MNP, 2006). Binnen Rotterdam is de verwachting van groeiende eenpersoonshuishoudens en eenouderhuishoudens (zie paragraaf 5.1.3.). Hiernaast wordt ook groei verwacht van het aantal inwoners van de gemeente Rotterdam. In figuur twee is weergegeven wat de verwachte groei is van het aantal inwoners van de gemeente Rotterdam. Deze ontwikkelingen meenemend kan geconcludeerd worden dat er groeiende verstedelijking is in Rotterdam.

2

(n.d.). Bewerkt figuur Zuid-Holland. Opgehaald op 26 maart 2009 van www.toerisme.nl/wiki/Portaal:Zuid-Holland

3

(n.d.). Bewerkt figuur Grootste Steden van Zuid-Holland. Opgehaald op 26 maart 2009 van www.toerisme.nl/wiki/Portaal:Zuid-Holland 4 (n.d.). Bewerkt figuur Buytenland. Opgehaald op 26 maart 2009 van http://www.kiezenvoorgroen.nl/gebieden/buytenland 5 (n.d.). Over Buytenland. Opgehaald op 14 januari 2009 van http://www.kiezenvoorgroen.nl/node/16

8

Figuur 2 – Verwachte groei inwonersaantal gemeente Rotterdam6

Behoefte aan groen Mede door de verstedelijking is er steeds meer behoefte aan groen in de Randstad. Zo is door een onderzoek in 2008 in opdracht van Gemeente Rotterdam bevonden dat de inwoners daadwerkelijk meer behoefte hebben aan groen, zowel klein als grootschalig.7 Ook het Milieu en Natuur Compendium (MNC) geeft aan dat er tekort aan groen is in de Randstad. Deze organisatie heeft een overzicht beschikbaar waaruit blijkt dat in Rotterdam tussen de vijftig en 75 vierkante meter per woning aan groen beschikbaar is.8 Het gestelde richtgetal voor groen per woning is 75 vierkante meter (VROM, 2006). Dit is op zich nog niet van veel waarde als groen in de leefomgeving geen toegevoegde waarde heeft. Deze toegevoegde waarde is echter wel aanwezig. Dit wordt onder meer vermeld op de website van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit: ‘Groen maakt de stad meer waard. Het draagt bij aan gezondheid, leefbaarheid, regionale economie, milieu en de verbinding van stad en land’.9 Het aspect gezondheid is onderzocht door Nivel (Netherlands Institute for health services research). Hieruit is gebleken dat mensen met een groene woonomgeving zich gezonder voelen en ook daadwerkelijk gezonder zijn (Maas, 2008). Ook is gebleken uit ander onderzoek dat gezinnen zich eerder vestigen in een groene omgeving.10 Dit heeft ook gevolgen voor bijvoorbeeld de huizenprijzen van huizen in een groene woonomgeving (van Golen & Koedoot, 2006). Verder heeft het NMC ook onderzoekresultaten die het volgende aangegeven: ‘buurten met een slechte omgevingskwaliteit (hoge milieudruk, hoge bebouwing dichtheden, minder groen) kampen veel tegelijkertijd met onderwijsachterstand, werkloosheid en sociale onveiligheid’. 11

1.2.3. Inrichting Landschapspark Buytenland De reden voor de ontwikkeling van Landschapspark Buytenland is verduidelijkt, maar wat de inrichting van Landschapspark Buytenland zal moeten worden is nog onduidelijk. Dit behoeft nader onderzoek naar de vraag- en aanbodzijde van natuurlijk recreatieve gebieden. De vraagzijde wordt door het onderzoeksbureau Tabula Rasa uitgevoerd, dit onderzoek richt zich op de aanbodzijde. Uiteindelijk worden beide onderzoeken samengevoegd. Om die reden zal er binnen dit onderzoek 6

(n.d.). Prognose 2007-2025 (deelgemeenten). Opgehaald op 27 maart 2009 van http://213.160.249.87/reportportal/design/view.aspx, COS Rotterdam. 7 (n.d.). Groot Groen Onderzoek: de conclusies. Beschikbaar op 22 januari 2009 van, http://www.rotterdam.nl/smartsite1144.dws?channel=182&goto=2221359&substyle=2174620 8 (n.d.). Beschikbaarheid groen in de stad. Opgehaald op 27 maart 2009 van http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl0299-Beschikbaarheid-van-groen-in-destad.html?i=12-131 9 (n.d.). Groen en de stad. Opgehaald op 22 januari 2009 van http://www.minlnv.nl/portal/page?_pageid=116,1641050&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_document_id= 110689&p_node_id=1936566&p_mode=BROWSE 10 Kartsen, L. (n.d.). Groen als voorwaarde voor stedelijk wonen. Opgehaald op 27 maart 2009 van http://www.greenandthecity.nl/terugblik.html 11 (n.d.) Milieudruk: verdeling over sociaal-economische groepen. Opgehaald op 27 maart 2009 van http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl0318-Milieudruk%3A-verdeling-over-sociaaleconomische-groepen.html?i=15-12

9

toch ook kort worden ingegaan op de vraagzijde, in die zin dat het aanbod mede geïnventariseerd kan worden aan de hand van de vraagzijde.

1.3. Doelstelling Op basis van de aanleiding van dit onderzoek is de volgende doelstelling geformuleerd: Inzicht verkrijgen in de externe omgeving - met de focus op de dienst-/productaanbodzijde - van Landschapspark Buytenland (in 2021), ten einde aanbevelingen te doen in hoeverre en hoe Landschapspark Buytenland zich met haar natuurlijk recreatief aanbod in 2021 kan profileren. Deze doelstelling is qua inhoud gelijk gebleven aan het onderzoeksvoorstel. De formulering is alleen enigszins aangepast om de doelstelling eenvoudiger weer te geven.

1.4. Vraagstelling Uit de doelstelling vloeit de centrale vraag met bijbehorende deelvragen voort. Centrale vraag In hoeverre en hoe kan Landschapspark Buytenland zich - vanuit de dienst-/productaanbodzijde met haar natuurlijk recreatief aanbod profileren in 2021? Deelvragen 1. Hoe kan een natuurlijk recreatief gebied zich profileren? 2. Hoe kunnen mogelijke concurrenten geïdentificeerd worden? 3. Wat verstaat men onder natuurlijk recreatief aanbod? 4. Wat verstaat men onder recreanten? 5. Welk huidig natuurlijk recreatief aanbod van de concurrenten is van belang voor de profilering van Landschapspark Buytenland? 6. Welke verwachte (nieuwe) natuur- en recreatietrends in 2020-2025 zijn van belang voor de profilering van Landschapspark Buytenland?

1.5. Relevantie Dit onderzoek is relevant op praktisch en maatschappelijk gebied. Praktische relevantie Provincie Zuid-Holland krijgt middels dit onderzoek inzicht in wat het huidige concurrerende natuurlijke recreatieve aanbod is voor Landschapspark Buytenland. Ook de toekomstige trends en ontwikkelingen worden voor de provincie verder verduidelijkt. Zonder dit onderzoek bestaat een grote kans dat de inrichting van Landschapspark Buytenland niet profilerend zal zijn. Ofwel dat het geen toegevoegde waarde zal bieden ten opzicht van de omliggende recreatieve gebieden. Wat leidt tot een tekortkoming ten opzichte van de groeiende vraag naar groen en leefbaarheid. Terwijl deze vraag van groot belang is (zie paragraaf 1.2.2.). Aangezien de overheid over het algemeen is gericht op maatschappelijke ontwikkelingen, kan deze praktische relevantie tegelijkertijd beschouwd worden als maatschappelijke relevantie. Maatschappelijke relevantie Een maatschappelijke relevantie is ook dat er vanuit de overheid veel geld geïnvesteerd wordt in het ontwikkelen van groen recreatief gebied in en omliggend van de grote steden.12 Een verantwoording

12

In totaal is er 750 miljoen beschikbaar gesteld. (n.d.). Groen en de stad. Beschikbaar op 22 januari 2009 van, http://www.minlnv.nl/portal/page?_pageid=116,1641050&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_docu ment_id=110689&p_node_id=1936566&p_mode=BROWSE

10

van de invulling van het Landschapspark Buytenland is dan ook wel op zijn plaats. Het is immers uiteindelijk geld van de burger en verdient dus extra verantwoording. Bovendien is het onderzoek voor de in- en omwonenden van het gebied bruikbaar, aangezien zij in kunnen zien wat het Landschapspark Buytenland zou kunnen betekenen voor hen in de toekomst.

1.6. Leeswijzer In dit onderzoek wordt onderzocht hoe het nieuw te ontwikkelen natuurlijk recreatief gebied Landschapspark Buytenland zich zou kunnen profileren en zo van meerwaarde kan zijn. In hoofdstuk twee worden de gebruikte begrippen verhelderd en worden deelvragen één tot en met vier beantwoord. Dit hoofdstuk fungeert als basis voor het verdere onderzoek. De gebruikte methode voor beantwoording van de onderzoeksvragen wordt in hoofdstuk drie toegelicht. In hoofdstuk vier wordt deelvraag vijf beantwoord, ofwel er wordt beschreven welke gebieden er als concurrenten worden beschouwd en wat hun aanbod is. Deelvraag zes wordt beantwoord in hoofdstuk vijf, ofwel er wordt beschreven wat de verwachte toekomstige natuur- en recreatietrends zijn. Uiteindelijk worden de conclusies over de deelonderzoekvragen getrokken in hoofdstuk zes. In hoofdstuk zeven worden de aanbevelingen ten slotte gedaan.

11

Hoofdstuk 2. Theoretisch kader 2.1. Profilering van een gebied Verduidelijking van de begrippen ‘natuurlijk recreatief gebied’ en ‘profileren’ is van belang om te kunnen bepalen hoe een recreatief gebied zich zou kunnen profileren. Om 'natuurlijk recreatief gebied' goed te kunnen definiëren dienen allereerst de begrippen 'natuurlijk' en 'recreatie(f)' gedefinieerd te worden.

2.1.1. Natuurlijk recreatief gebied ‘Natuurlijk’ wordt in dit onderzoek gezien als "van de natuur, tot de natuur behorende, aan de natuur ontleent"(website DBNL, 2009). 13 Hierbij kan dus gedacht worden aan heidelandschappen, bossen, water, et cetera. Ofwel, elk landschap/stuk natuur wat gebruikt wordt voor recreatieve doeleinden, of in ieder geval de potentie heeft hiervoor. De definitie van recreatie die het meest geheelomvattend is qua plaats en vorm van recreatie is die van de Travelecademy: "Alle vormen van geestelijk en lichamelijk bezig zijn in de netto vrije tijd om te voldoen aan het verlangen naar ontspanning (niet absoluut buiten de eigen woonplaats, in tegenstelling tot toerisme)". 14 De netto vrije tijd wordt genomen zoals gedefinieerd door Ras-Marees (2005, p. 120): "alle vrije tijd die overblijft na de arbeidstijd minus externe en noodzakelijke verplichtingen". Het gedeelte 'om te voldoen aan het verlangen naar ontspanning' kan gezien worden als een te nauwe omschrijving van de activiteit binnen de recreatie. De activiteit van (zelf)ontwikkeling is namelijk niet meegenomen. Dat zou mijns inziens ook een activiteit kunnen zijn wat men binnen de netto vrije tijd kan bedrijven. Om deze reden zal de 'ruimere' definitie van recreatie van Ras-Marees (2005, p. 143) genomen worden om de activiteit binnen recreatie te omschrijven: "iedere activiteit die zich afspeelt in de (netto) vrije tijd". Hier wordt de activiteit van ontwikkeling (naar eigen wens) ook in betrokken. Een natuurlijk recreatief gebied wordt in dit onderzoek gezien als een gebied die recreatieve mogelijkheden aanbiedt met als basis natuurlijke elementen.

2.1.2. Profileren Profileren heeft volgens het woordenboek de volgende betekenis: ‘een eigen karakter vertonen’, waarbij karakter wordt gezien als ‘ het eigenaardige, typische’. Profileren bij een gebied kan dan worden gezien als zijnde dat het gebied haar aanbod zo inricht dat deze typisch is voor het gebied. Dit betekent dat haar aanbod niet onderscheidend hoeft te zijn; ze hoeft niet uniek te zijn. Niet uniek in haar aanbod, maar misschien wel in haar samenstelling van aanbod. Een andere, diepere benaming voor profileren is positioneren. Positioneren wordt als volgt gedefinieerd: een zodanige verzameling eigenschappen aan het product verbinden waardoor het een eigen plaats krijgt ten opzichte van concurrerende producten. 15 Het profileren van een gebied is dus inspelen op de externe omgeving van het gebied, immers door de externe omgeving te kennen kan een eigen karakter vertoond worden. Positionering gaat nog iets verder dan profileren. Het is niet alleen inspelen op de externe omgeving, maar ook nog branding, communicatiestrategie, et cetera (Buhrs, 2008). Alleen de externe omgeving is van belang voor dit 13

(n.d.). Natuurlijk. Opgehaald op 2 februari 2009 van http://www.dbnl.org/tekst/cali003nieu01/cali003nieu01_0017.htm 14 (n.d.). Recreatie. Opgehaald op 2 februari 2009 van http://www.travelecademy.nl/extratools/woordenboek/item.php?id=2839 15 (n.d.). Positioneren. Opgehaald op 3 februari 2009 van http://www.crmbegrippen.nl/omschrijving.php?id=32

12

onderzoek. Om deze reden zal dan ook niet verder worden ingegaan op de andere stappen van positionering, maar wordt de theorie van positionering wel gebruikt om meer inzicht te krijgen in de externe omgeving van een gebied.

2.1.3. Externe omgeving van een gebied Volgens D.A. Aaker (2002) bestaat de externe omgeving uit de klanten, concurrenten, de markt en de omgeving. De analyse van deze elementen zal leiden tot de herkenning van de kansen en bedreigingen. Dit is vergelijkbaar met de externe omgeving volgens Burk Wood (2003). Een meer specifieke omschrijving van de externe omgeving binnen het onderwerp positionering van een product is volgens het Six-C-Model: klanten en belanghebbenden, veranderingen in de omgeving en concurrentie (van Bekkum, 2005). Hierbij vertegenwoordigden de klanten en belanghebbenden de vraagzijde; de veranderingen in de omgeving en de concurrentie vertegenwoordigen de aanbodzijde van de markt. Dit is in overeenstemming, al is het in andere bewoording, met de positioneringdriehoek gericht op gebiedsmarketing. Deze bevat drie elementen: gebied, concurrenten en gebruikers (Buhrs, 2008).16,17 Het element ‘gebied’ correspondeert met het element ‘veranderingen in de omgeving’, het element ‘concurrenten’ met het element ‘concurrentie’ en het element ‘gebruikers’ met het element ‘klanten en belanghebbenden’. Hierbij bevat het element ‘gebied’ ook een gedeelte van de interne omgeving. Dit alles is schematisch weergegeven in onderstaand figuur. Gebied

Positionering

Gebruikers Six-C-Model (va n Bekkum, 2005, p. 10 )

Concurrentie

Pos itionering driehoek (Buhrs, 2008, p. 22)

Figuur 3 - Overeenkomst Six-C-Model met aangepaste positioneringdriehoek

Concluderend kan gezegd worden dat het Six-C-Model de externe omgeving van een gebied het meest helder weergeeft. Dit model richt zich alleen op de externe omgeving, maar komt overeen met het model specifiek voor gebiedsmarketing. Een gebied kan zich dus profileren door de elementen van haar externe omgeving (veranderingen in de omgeving, concurrentie en klanten, belanghebbenden) te kennen en hier op in te spelen door een eigen karakter te tonen.

2.2. De concurrent (de aanbodzijde) Een element van de externe omgeving is de concurrentie met haar aanbod. Maar hoe worden de concurrenten bepaald voor een gebied? En hoe kunnen deze concurrenten uiteindelijk in kaart 16 17

Is gebaseerd op Alsem, 1993, p.293. Gebruikers zijn hierbij klanten, inwoners, aanbieders, etc. Ofwel ook de belanghebbenden.

13

gebracht worden met hun natuurlijk recreatief aanbod? Deze vragen zullen beantwoord worden in deze paragraaf.

2.2.1. Identificatie concurrenten Ook een natuurlijk recreatief gebied heeft concurrenten, maar hoe worden deze bepaald? Hiervoor zijn diverse methoden ontwikkeld, methoden die concurrentie- of afnemersgeoriënteerd zijn (Alsem, 1993). Volgens Alsem (1993) is de afnemersgeoriënteerde methode vooral geschikt voor de korte termijnplanning terwijl de concurrentiegeoriënteerde methode vooral geschikt is voor de langetermijnplanning. Een combinatie van beide methoden zou ideaal zijn. Hieronder wordt een korte beschrijving gegeven van alle methoden (Alsem, 1993, pp. 175 – 178). De concurrentiegeoriënteerde methoden zijn: x Managementoordeel De manager beoordeelt wie de concurrenten zijn, gebaseerd op gelijkheid van producten en afnemers. x Strategische groepen De concurrenten worden ingedeeld op hun strategieën. Er wordt hierbij nadruk gelegd op de concurrenten met dezelfde strategie en minder nadruk op de concurrenten met andere strategieën. De afnemersgeoriënteerde methoden zijn: x Direct identificatieonderzoek bij afnemers De afnemer geeft aan wie volgens hem de concurrent is. x Merkwisselingen De mate van merkwisseling bepaald de mate van concurrentie. x Positioneringsonderzoek De afnemer vergelijkt de concurrenten die zij kennen en geeft zo rangschikking. Aangezien Landschapspark Buytenland een toekomstig (ofwel op de lange termijn) natuurlijk recreatief gebied zal zijn ligt het zwaartepunt bij de selectie van de potentiële concurrenten middels een concurrentiegeoriënteerde methode. Hierbij zal de methode managementoordeel gehanteerd worden. Deze methode wordt gebruikt om een algemeen profiel van de concurrenten te maken. De methode strategische groepen wordt niet als oorspronkelijk bedoeld gebruikt. Enkele elementen van de strategie van de concurrenten zal gebruikt worden voor de inventarisatie, dan wel analyse van het aanbod, van de reeds geselecteerde, concurrenten (zie volgende paragraaf). Dit om de reden dat er nog geen strategie voor Landschapspark Buytenland is. De concurrenten kunnen dus niet geïdentificeerd worden aan de hand van de strategie van Landschapspark Buytenland. De afnemersgeoriënteerde methoden vallen in principe af om de reden dat het daadwerkelijke aanbod van Landschapspark Buytenland nog bepaald moet worden. Dat maakt het lastig/onmogelijk om de afnemer het aanbod van Landschapspark Buytenland te laten vergelijken met het aanbod van concurrenten als deze er nog niet is. Het direct identificatieonderzoek kan wel enigszins toegepast worden. Dit door het huidige bezoekgedrag aan huidige recreatieve gebieden door recreanten uit Zuid-Holland te analyseren en zo potentiële concurrenten te identificeren.

2.2.2. Concurrentenanalyse Om te bepalen welk aanbod van belang is voor de profilering van Landschapspark Buytenland is een gerichte inventarisatie en analyse van belang. De vraag die hierbij gesteld kan worden is bij welk aanbod en/of bij welke doelgroep er al grote concurrentiedruk is en waar niet. Om dat te bepalen is

14

een analyse van de geselecteerde concurrenten van belang. Een analyse van de concurrenten kan gebeuren door de huidige strategieën van hen te bepalen. Deze kunnen achterhaald worden door middel van de elementen van de marketingmix: prijs, promotie, plaats en product (Alsem, 1993 & Burk Wood, 2003). Hierbij valt het element prijs af. Dit is namelijk niet van toepassing bij natuurlijk recreatieve gebieden. De meeste natuurlijk recreatieve gebieden zijn in bezit van de overheid en vrij toegankelijk, dat wil zeggen zonder enige vorm van betaling voor toegang. Het element promotie zal onderzocht worden aan de hand van een drietal punten: de kernkwaliteiten, de beoogde doelgroepen en de gebruikte promotiemiddelen. Bij het element plaats moet een andere invulling worden gegeven. Plaats heeft namelijk oorspronkelijk betrekking op het kanaal via hoe een product wordt aangeboden. Een gebied kan niet via een kanaal worden aangeboden, de recreanten moeten naar het gebied komen om er gebruik van te maken. De plaats van het gebied heeft wel invloed op de reikwijdte en bereikbaarheid van het gebied. Er kan verwacht worden dat hoe dichter het gebied ligt bij de recreant, hoe meer/sneller de recreant gebruik zal maken van het gebied (Elbersen, Langers, Ploeger & Ypma, 2000). Hierbij wordt de afstand in tijd bedoeld: hoe gemakkelijker en/of sneller de recreant bij het gebied kan zijn, hoe meer/sneller de recreant gebruik maakt van het gebied. Dit heeft voornamelijk invloed op de identificatie van de concurrenten. Om het element product te verduidelijken zal een veel gebruikte manier om het aanbod van een bepaalde bestemming in kaart te brengen gebruikt worden. Dit is de methode bestemmingsmix elementen (Mill & Morrison, 2006, pp. 20-35). Deze methode bestaat uit de volgende elementen: Attracties (Boniface & Cooper, 2005, p.40) x Natuurlijke x Culturele/historische (oorspronkelijk niet bedoeld als attractie) x Beoogde, gemaakt door mensen x Evenementen Faciliteiten x Zaken die het verblijf vergemakkelijken, zoals: o Food & Beverage o Winkels Infrastructuur x “de algemene voorzieningen van algemeen nut”18 zoals: o Gezondheidszorg o Veiligheid o Wegen Transport (Boniface & Cooper, 2005, pp.462 -466) x Transport naar de bestemming toe x Transport intern de bestemming, zich verplaatsen binnen het gebied Gastvrijheid x “Niet tastbare feiten ((..) bijvoorbeeld service, gastvrijheid (..)) die bepalend zijn voor de klasse waarin een accommodatie wordt ingedeeld”.19

18

(n.d.). Infrastructuur. Opgehaald op 6 februari 2009 van http://www.travelecademy.nl/extratools/woordenboek/item.php?id=1544

15

De attracties (het woord heeft het al in zich) zijn de redenen waarvoor de recreant een bepaald gebied wenst te bezoeken. De faciliteiten dragen hier sterk aan bij, zij verzorgen de eerste behoefte van een mens. (Zie figuur drie in paragraaf 2.3.1., behoeftehiërarchie) Samen vormen zij dus de basis van een natuurlijk recreatief aanbod, ofwel het product. Voor de infrastructuur kan worden gesteld dat dit gelijk is voor alle concurrerende natuurlijk recreatieve gebieden. Landschapspark Buytenland heeft namelijk geen internationale ambities, wat betekent dat de concurrenten in ieder geval binnen Nederland te vinden zijn. Binnen Nederland zijn deze in principe gelijk geregeld. Dit element zal dus verder buiten beschouwing worden gelaten. Het promotiemix element plaats wordt verder uitgediept via het element transport van de bestemmingsmix. Hoe goed bereikbaar is het gebied? Hoe minder wegen van toegang, hoe groter de barrière voor de (potentiële) recreanten. En hoe is het transport intern geregeld: kunnen mensen fietsen huren of zijn er bussen? Ook dit is van belang voor het gemak van bezoek door (potentiële) recreanten. Van gastvrijheid is al gezegd dat dit subjectief is, dit dient ervaren te worden. Om dat betrouwbaar te kunnen inventariseren bij de diverse concurrenten is dus eigenlijk een apart onderzoek vereist. Aangezien dit onderzoek is gebonden aan tijd en mankracht, wordt er niet verder ingegaan op dit element. Maar wat kunnen de attracties en faciliteiten binnen een natuurlijk recreatief product zijn? De mogelijke faciliteiten zijn in principe gelijk aan de faciliteiten bij elk (non) toeristische/recreatieve bestemming. Kanttekening hierbij is wel dat uiteraard de faciliteiten gericht op toerisme niet in beschouwing worden genomen. Overnachtingsmogelijkheden bijvoorbeeld duiden op een verblijf langer dan 24 uur, wat dus niet behoort tot recreatie. Van attracties kan er een hele lijst opgesomd worden. Deze kan echter eindeloos worden. Om deze reden zal er een criterium geformuleerd worden om te bepalen welke attracties natuurlijk recreatief zijn. Hierbij wordt verwezen naar de geformuleerde definitie van een natuurlijk recreatief gebied (zie paragraaf 2.1.1.). Een natuurlijke recreatieve attractie is dus een attractie die recreatieve mogelijkheden aanbiedt met als basis natuurlijke elementen. Deze formulering sluit dus pretparken en dergelijke uit.

2.2.3. Type recreatieactiviteiten Een benadering om het product te inventariseren is via de recreatieactiviteiten. Een recreant is namelijk iemand die een attractie/faciliteit gebruikt om een activiteit te kunnen doen. De activiteit met daarbij de bijbehorende belevingswaarde is het uiteindelijke doel, niet de attractie/faciliteit op zich. Dit betekent ook dat een zelfde attractie kan bijdrage aan diverse recreatieactiviteiten. Het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS) en het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen in samenwerking met TNS NIPO (NBTC NIPO) zijn twee instellingen die onderzoek doen naar de vrijetijdsbesteding van Nederlanders. Bij hun onderzoeken definiëren zij diverse recreatieve hoofdactiviteiten waaraan de Nederlander deelneemt. In hun definities zitten enkele verschillen, maar volgens hun omschrijvingen kunnen deze hoofdactiviteiten goed in overeenstemming gebracht worden. Dit is gedaan in bijlage II, genoemde deelactiviteiten van het CBS zijn niet eindig.20 Uiteraard

19

(n.d.). Gastvrijheid. Opgehaald op 6 februari 2009 van http://www.travelecademy.nl/extratools/woordenboek/item.php?id=2048 20 De activiteit recreatief winkelen is buiten beschouwing gelaten, aangezien deze duidelijk niet in een natuurlijk recreatief gebied kan ingevuld worden.

16

kunnen andere deelactiviteiten die corresponderen met de betreffende hoofdactiviteiten hieraan toegevoegd worden. Om eenduidigheid aan te brengen binnen de gewenste onderzoeksresultaten is er gekozen voor de volgende lijst van recreatieve hoofdactiviteiten: x Ontspanning o NBTC NIPO: buitenrecreatie o CBS: ontspanning en toeren x Sportactiviteit o NBTC NIPO: buitenrecreatie, waterrecreatie en –sport en zelf sporten o CBS: sportactiviteit x Sport nevenactiviteit o NBTC NIPO: sportwedstrijden bezoeken o CBS: toeschouwer/begeleider bij sport x Uitgaan o NBTC NIPO & CBS: uitgaan x Bezoeken o NBTC NIPO: attracties, cultuur en evenementen o CBS: bezoeken x Overige o NBTC NIPO: hobby, verenigingsactiviteiten en dergelijke. o CBS: overige Om dit onderzoek goed te kunnen koppelen aan het onderzoek naar de vraagzijde van de markt is het van belang om de concurrerende producten mede te inventariseren aan de hand van de vraagzijde indeling (element klant, belanghebbende van de externe omgeving, zie ook paragraaf 2.1.3.). Maar wat wordt er verstaan onder de vraagzijde van de markt (wie is de recreant?) en hoe kunnen de producten geïnventariseerd worden aan de hand van de vraagzijde? Dit zal verder worden uitgewerkt in de volgende paragraaf.

2.3. De recreant (de vraagzijde) De klant van een natuurlijk recreatief gebied is de recreant. Wellicht ten overvloede: een recreant is iemand die recreëert. Ofwel volgens paragraaf 2.1.1.: iemand die een ontspannende/ontwikkelende activiteit bedrijft in zijn/haar netto vrije tijd al dan niet buiten zijn/haar woonplaats. Een recreant is dus iemand die de vraagzijde van de recreatieve markt vertegenwoordigt. Dit is een ander persoon dan de toerist. Een recreant wordt namelijk een toerist als deze verblijft buiten zijn/haar eigen woonplaats en daar minstens 24 uur tot ten hoogste één jaar verblijft (Ras-Marees, 2005, pp. 180 & 204).

2.3.1. De nieuwe recreant De nieuwe recreant is beter geïnformeerd, zelfstandiger, individueler, meer betrokken en steeds meer onvoorspelbaar. Dit resulteert in een benadering van de markt vanaf de vraagzijde in plaats van de aanbodzijde (Fesenmaier, Gretzel & O’Leary, 2006, pp. 9 & 10). De recreant verwacht voor, tijdens en na het consumeren van het vrijetijdsproduct een belevenis. Beleving is overigens de kern van het vrijetijdsproduct (Ras-Marees, 2005, p. 204 & Fesenmaier, Gretzel & O’Leary, 2006). Zonder beleving is het product alleen een product wat ook voor andere doeleinden gebruikt kan worden. Beleven voegt iets toe aan het product en de service, het creëert een gedenkwaardig evenement (Gilmore & Pine, 1999).

17

Dit wordt verder verduidelijkt wanneer de behoeftehiërarchie van Maslow naast de belevingseconomie en de vrijetijdsmotivatieschaal van Ragheb en Beard wordt gezet (Beunders en Boers, 2007, pp.63 – 66). Hierbij wordt er wel van uitgegaan dat de doelgroep inderdaad het hoogste niveau van de behoeftehiërarchie van Maslow wil behalen. Hier kan tot op zekere hoogte van uitgegaan worden aangezien de behoeftehiërarchie van Maslow is opgesteld voor de Westerling. Intellectuele dimensie

Zelfverwezenlijking Beleving

Prestatiemotivatie dimensie

Sociale acceptatie

Service

Sociale dimensie

Veiligheid

Product

Fysiologisch

Grondstof

Stimulusvermijding dimensie

Belevingseconomie

Vrijetijdsmotivatieschaal

Waardering

Behoeftehierarchie Maslow Figuur 4 - Toegevoegde waarde beleving.

De resultaten van het onderzoek naar de vraagzijde voor Landschapspark Buytenland zullen dan ook gecatogariseerd worden aan de hand van belevingswaarden. (Dit zal gedaan worden door een onderzoeksbureau, zie paragraaf 1.2.3.) Om tot een bestemmingsplan te komen van Landschapspark Buytenland moeten de onderzoeksresultaten van de vraag- en aanbodzijde gecombineerd (kunnen) worden. Om deze reden zal er eerst verder worden ingegaan op een tweetal bekende belevingstheorieën.

2.3.2. Beleving Twee theorieën over de belevingniveaus zijn die van Gilmore & Pine (1999) en Elands & Lengkeek (2000). Volgens de belevingstheorie van Gilmore & Pine (1999, pp. 30-38) bestaat een beleving uit een viertal van dimensies: amusement, ontsnappen, educatie en esthetisch. Hierbij houden de dimensies het volgende in: x Amusement: Het leuke vermaak in een familiaire omgeving. x Ontsnappen: Het actief participeren binnen een bepaalde activiteit. x Educatie: Activiteiten die mentale en/of fysieke uitdaging geven. x Esthetisch: Volledig opgaan in een bepaalde activiteit, maar niet actief participeren. Volgens de theorie van Elands & Lengkeek (2000, pp. 18 & 19) zijn er vijf dimensies van beleven: amusement, verandering/afleiding, interesse, vervoering en toewijding. Deze vijf dimensies van beleven houden het volgende in: x Amusement: Leuk vermaak, familiaire omgeving en gemakkelijk. x Verandering/afleiding: Ontsnappen uit het dagelijks leven, ontspannen.

18

x Interesse: Opzoek naar interessante verhalen, fantasievol, leergierig. x Vervoering: Opzoek naar het onverwachte en de grenzen van het fysieke kunnen. x Toewijding: Authenticiteit is erg belangrijk, volledig opgaan in de omgeving, tijdloos. De vergelijking tussen beide theorieën kan getrokken worden. De belevingssferen amusement komen met elkaar overeen; ontsnappen kan gelijk gesteld worden aan verandering/afleiding; mentale educatie aan interesse; fysieke educatie aan fysieke vervoering en esthetisch opnieuw aan verandering/afleiding. De theorie van Elands & Lengkeek (2000) gaat dus nog net iets verder dan de theorie van Gilmore & Pine (1999). Deze kent namelijk nog de manieren van onverwachte vervoering en toewijding. De dimensie toewijding is lastig te bepalen en moeilijk toepasbaar op recreatie. Immers volledig opgaan in de omgeving is lastig te bewerkstelligen binnen 24 uur. Om deze reden zal deze belevingsdimensie buiten beschouwing gelaten worden. Voor dit onderzoek zal de theorie van Elands en Lengkeek gebruikt worden. Deze theorie geeft namelijk een duidelijke scheiding tussen intellectuele en fysieke uitdaging, wat gemakkelijker is voor de koppeling met de recreatieactiviteiten. 2.3.3. Koppeling vraagzijde met aanbodzijde Elke natuurlijke recreatieve activiteit (zie paragraaf 2.2.3.) kan ondernomen worden voor een ander soort belevingsdimensie motief. Om dan het aanbod te inventariseren aan de hand van de belevingsdimensies is vrij lastig, want; welke natuurlijke recreatie wordt vooral ondernomen voor welke belevingsdimensie, door de beoogde doelgroep? Om toch een toenadering te maken naar het onderzoek naar de vraagzijde is er een grove indeling gemaakt van welke recreatie behoort tot welke belevingsdimensie, dat weergegeven is in bijlage III. Dit is gebaseerd op de omschrijving van iedere belevingsdimensie.21,22 Elk type recreatieactiviteit heeft diverse producten nodig. Per gevonden product van de concurrerend gebieden zal beoordeeld worden voor welke activiteit deze bijdraagt. Bijvoorbeeld een golfbaan zal bijdragen aan de recreatieactiviteit sport. Zie voor meer voorbeelden bijlage III. Uiteindelijk worden de gevonden producten geïnventariseerd naar activiteiten en uiteindelijk weer naar type beleving. Zo ontstaat er een driedeling van de aanbodinventarisatie: op basis van product, op basis van activiteit en op basis van beleving.

21

Bijvoorbeeld de belevingsdimensie Interesse geeft weer dat iemand wat wilt leren, dit kan gebeuren door het bezoeken van bezienswaardigheden en door het volgen van cursussen e.d.. Er zijn bewust meerdere belevingsdimensies geplaatst bij een enkele hoofdactiviteit om te voorkomen dat deze verdeling zwaar afwijkt van de verdeling voortkomend uit het onderzoek door Tabula Rasa. 22 Uit het onderzoek van het andere onderzoeksbureau moet blijken bij welke natuurlijke recreatie welke belevingsdimensie(s) daadwerkelijk een rol speelt(spelen). Voor het samengevoegde rapport kan deze verdeling dan eventueel worden aangepast volgens de uitkomsten van het onderzoek naar de belevingswaarde van de diverse recreatie van de doelgroep. Helaas heeft het onderzoek naar de belevingswaarde van de doelgroep van de betreffende natuurlijke recreatie dezelfde looptijd als dit onderzoek, anders zouden de uitkomsten van dat onderzoek uiteraard al verwerkt worden in dit onderzoek.

19

2.4. Trends en ontwikkelingen (de omgeving) Een ander genoemd element uit de externe omgeving van een gebied is de verandering in de omgeving. Als er wordt gekeken naar wat dit element precies inhoudt dan is dit een element met betrekking tot trends en ontwikkelingen (Van Bekkum, 2005, pp.17-20). Trends en ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op de positionering van het product/de dienst/ het gebied. Maar wat zijn trends en ontwikkelingen nu precies? Een trend is volgens het woordenboek een ‘ontwikkelingslijn, neiging, richting’. Een meer specifieke omschrijving wordt gegeven door RasMarees (2005, p.186): “Een langdurige fundamentele maatschappelijke ontwikkeling. Genoemde ontwikkeling kan op sociaal, economische, ruimtelijk en technologisch gebied zijn. Trends zijn van belang in verband met de mogelijke consequenties voor het vrijetijdsgedrag”. Wordt er echter gekeken naar een veel gebruikte methode om de trends en ontwikkelingen in de omgeving in kaart te brengen, dan worden de gebieden van ontwikkeling ruimer genomen. In de DESTEP (Burk Wood, 2003, pp.31 & 32) of DEGEST (Cornish, 2004, pp. 83 & 84) methode worden de volgende gebieden genoemd: demografisch, economisch, sociaal-cultureel, technologisch, ecologisch, politiek-juridisch. Omdat dit onderzoek ingaat op de profilering van een natuurlijk recreatief gebied wordt er vooral ingegaan op de trends en ontwikkeling binnen de natuur en recreatie. Van de genoemde gebieden van ontwikkeling zullen de trends worden beoordeeld op relevantie voor de natuur- en recreatieontwikkeling. Ook specifieke natuur- en recreatieontwikkelingen zullen worden onderzocht. Hiermee wordt bedoeld die ontwikkelingen die wel natuur en recreatie gerelateerd zijn, maar niet voorkomen in de DESTEP methode.

20

Hoofdstuk 3. Onderzoeksmethodiek Om de gekozen theorieën in hoofdstuk twee in te kunnen vullen en zo gefundeerde onderzoeksresultaten te verkrijgen wordt in dit hoofdstuk de onderzoeksmethodiek verhelderd van de deelonderzoekvragen vijf en zes. Hierbij wordt ingegaan op de gekozen onderzoeksmethode, de verantwoording van deze gekozen methode en de informatieverwerking.

3.1. Type onderzoek Dit onderzoek is een beschrijvend onderzoek, het registreert het feitelijk concurrerend aanbod van Landschapspark Buytenland en de verwachte toekomstige natuur- en recreatietrends. Het onderzoek is niet bedoeld om aan te geven waarom de werkelijkheid zo is. Wel kan er bij het gedeelte van de verwachte trends gesproken worden van enige vorm van verkennend onderzoek, verwachte toekomstige natuur- en recreatietrends zijn immers niet volledig feitelijk weer te geven. Lange termijn toekomstige trends zijn over het algemeen vrij objectief weer te geven op basis van statische gegevens uit het verleden. Echter specifieke toekomstige natuur- en recreatietrends zijn slechts weer te geven op basis van ervaringen uit het verleden en het ‘gezonde verstand’ van de geïnterviewden.

3.2. Verantwoording gebruikte methoden Per deelonderzoekvraag is een onderzoeksmethode toegepast, die in deze paragraaf verder zal worden toegelicht.

3.2.1. Deelvraag vijf Welk huidig natuurlijk recreatief aanbod van de concurrenten is van belang voor de profilering van Landschapspark Buytenland? Voor deze deelvraag is de bepaling van de concurrenten gebaseerd op deskresearch en kwalitatief onderzoek. Hierbij is via een gestructureerd interview met PZH nagegaan wat als doelgroep beschouwd moet worden (zie bijlage IV). Eén interview was hierbij voldoende, omdat dit de mening vertegenwoordigde van het gehele projectteam. Op basis van deze verkregen informatie is verdere deskresearch toegepast om te bepalen wie dan de concurrerende natuurlijke recreatieve gebieden zijn. De deskresearch is grotendeels gebaseerd op eerder onderzoek over recreatiegedrag van de beschouwde doelgroep. Op deze manier is de concurrentie bepaald via de methode managementoordeel en het direct identificatieonderzoek bij de afnemers. Het aanbod Het onderzoek naar het aanbod van de concurrenten is, voor het grootste gedeelte, gedaan op basis van deskresearch. Hierbij is gericht op zoveel mogelijk betrouwbare bronnen. Dit zijn bronnen direct afkomstig van de beheerders van de gebieden en gerenommeerde organisaties binnen de informatievoorziening voor recreatie, bijvoorbeeld de Vereniging Voor Vreemdelingenverkeer. Bij deze bronnen is het minder waarschijnlijk dat er foutieve informatie is weergegeven. Verder is bij alle gevonden informatie de bron vermeld, zodat de gevonden informatie gecontroleerd kan worden. Er is gekozen voor deskresearch omdat het gaat over het huidige aanbod, iets wat uitgebreid vermeld staat op bijvoorbeeld de websites van deze gebieden. Voor het onderdeel promotie is wel een gestructureerd interview toegepast. Dit met de reden dat deze niet expliciet vermeld staat in de secundaire bronnen. Deze interviews zijn afgenomen bij vertegenwoordigers van de beherende organisaties, deze zijn immers het best geïnformeerd over hun gebieden. Op deze manier is bruikbare en betrouwbare informatie verkregen. Dit aangezien het goed geïnformeerde geïnterviewden zijn en het een interview betreft die de mogelijkheid biedt om door te vragen en zo de gewenste informatie te verkrijgen. Verder is er gevraagd naar feitelijke informatie en niet naar gedragingen/meningen, iets wat de validiteit ook ten goede komt. Zie bijlage V voor de gestelde vragen en de lijst van geïnterviewden. Hierbij dient opgemerkt te worden dat er diverse amateuristische websites zijn die ook informatie verstrekken over de natuurlijk recreatieve gebieden in kwestie. Ook zijn er diverse

21

informatiebronnen van ondernemers in de betreffende natuurlijk recreatieve gebieden. Beide informatiebronnen zijn niet meegenomen in dit onderzoek. Dit om de beschikbare hoeveelheid tijd en voor de beheersing van de betrouwbaarheid. De verkregen gegevens zijn volgens de gestelde theorie in hoofdstuk twee geordend. Verder zijn de gegevens in tabellen weergegeven om de gegevens inzichtelijk en gemakkelijk vergelijkbaar te maken.

3.2.2. Deelvraag zes De deelvraag ‘Welke verwachte (nieuwe) natuur- en recreatietrends in 2020-2025 zijn van belang voor de profilering van Landschapspark Buytenland?’ is onderzocht aan de hand van kwalitatief onderzoek. Een mogelijke zwakte van een onderzoek naar toekomstige trends is de betrouwbaarheid. Toekomstige trends en ontwikkelingen zijn aannames gebaseerd op feiten uit het verleden. Als de nabije toekomstige jaren anders lopen dan verwacht, zal de verdere toekomstverwachting waarschijnlijk ook veranderen. Helaas is dit niet uit te sluiten. Om dit onderzoek toch zo betrouwbaar mogelijk uit te voeren zijn de volgende methoden toegepast: de statistische en de niet-statistische methode. Statistische methode Allereerst zijn de algemene toekomstige ontwikkelingen van invloed op de natuur- en recreatiebranche onderzocht aan de hand van de DESTEP elementen. Deze zijn onderzocht op basis van deskresearch. De gebruikte bronnen zijn rapporten van onderzoeken gedaan door andere organisaties en statistische/kwantitatieve gegevens van het CBS en het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) van Rotterdam. Het CBS en COS hebben beiden jarenlange ervaring met toekomstprognoses op basis van data, iets wat de betrouwbaarheid ten goede komt. Binnen deze DESTEP elementen is voornamelijk gefocust op informatie gebaseerd op feiten uit het verleden. Dit opnieuw om de betrouwbaarheid te vergroten. Als dit onderzoek namelijk opnieuw wordt uitgevoerd, zullen de feiten uit het huidige verleden niet opeens veranderd zijn. Niet-statistsiche methode De gevolgen van deze DESTEP ontwikkelingen voor het natuurlijk recreatief aanbod binnen de natuurlijk recreatieve branche en verdere specifieke verwachte toekomstige ontwikkelingen binnen de natuur- en recreatiebranche zijn onderzocht aan de hand van semi-gestructureerde interviews met vertegenwoordigers/experts uit de natuur- en recreatiebranche. Dit is een niet-statische methode, ook wel de expertmethode genoemd. Dit verhoogt beide de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek. Immers, zij vertegenwoordigen naast hun eigen persoon ook hun organisatie; welke representatief is voor vele personen/organisaties uit de natuur- en recreatiebranche. Ook zijn zij, als vertegenwoordigers van de natuur- en recreatiebranche, goed geïnformeerd over de factoren die meespelen in de branche en de gehanteerde begrippen. Zie bijlage VI voor de geïnterviewde personen, de verstrekte thema’s en de opgestelde vragen voor het interview. Er is gekozen voor een semi-gestructureerd interview om de informatie te achterhalen die nog niet bekend is, immers: ‘je weet niet wat je niet weet’. Verder is ook bij de inrichting en uitvoering van de interviews gedacht aan zoveel mogelijke beheersing van de vormen van vertekening van de resultaten. Dit door het van te voren verstrekken van de thema’s van het interview aan de geïnterviewden. Zodanig dat zij zich wel kunnen voorbereiden, maar dat het innovatieve niet uit het interview wordt gehaald. Ook is elk interview uitgewerkt binnen 24 uur na afloop van het interview. Verder is ook geprobeerd de validiteit te vergroten middels doorvraagvragen, dit om gebruikte beweringen en begrippen te laten verduidelijken.

22

Een veel gehanteerde methode bij trendonderzoeken is de Delphi methode. Deze methode laat diverse experts hun ideeën over het onderwerp verwoorden. Waarna de resultaten verspreid worden onder dezelfde experts, zodat zij hier hun reactie op kunnen geven. Dit wordt net zo lang gedaan totdat deze experts consensus bereiken over het onderwerp. Uit de interviews is gebleken dat er vergelijkbare resultaten naar voren zijn gekomen. Er is dan ook besloten om de zogenaamde Delphi methode niet verder toe te passen. Er is immers al grotendeels consensus over de ontwikkelingen in de toekomst.

23

Hoofdstuk 4. Concurrenten In deze paragraaf worden de concurrenten en hun bijbehorend aanbod nader bepaald.

4.1. Identificatie concurrenten In paragraaf 2.2.2. is de theorie voor analysering van de concurrenten toegespitst op enkel natuurlijk recreatieve gebieden. Uiteraard is dit de meest dichtstbijzijnde potentiële concurrent; Landschapspark Buytenland wordt namelijk een natuurlijk recreatief gebied. Maar is dit de enige noemenswaardige potentiële concurrentie, of zijn er andere vormen van recreatieaanbod (substituten) die ook noemenswaardig concurrerend zijn? Recreatieve activiteiten kunnen namelijk ondernomen worden op diverse manieren. Mensen kunnen kiezen voor een dagtrip naar een natuurlijk recreatief gebied, een attractiepark, een cultureel centrum, enzovoort. Dit zijn allemaal substituten binnen recreatie, elk substituut kan (verschillende vormen van) recreatieve activiteiten aanbieden.

4.1.1. Potentiële substituut concurrent(en) algemeen Om potentiële substituut concurrentie te bepalen wordt er hier gebruik gemaakt van de concurrentiegeoriënteerde methode ‘managementoordeel’ (zie paragraaf 2.2.1). Hierbij wordt de concurrentie bepaald door middel van gelijkheid van producten en afnemers. Gelijkheid van product/afnemers impliceert dat de concurrent dezelfde producten aanbiedt, dan wel dezelfde afnemers heeft. In dit geval is iets of iemand dus een concurrent als deze de mogelijkheid geeft tot de omschreven recreatieactiviteiten in paragraaf 2.2.3. Met dat uitgangspunt zal echter de concurrentielijst oneindig lang worden. Om die reden is het van belang om een afbakening te maken van wat er beschouwd wordt als potentiële substituut concurrentie. Deze afbakening zal gebeuren aan de hand van de populariteit en plaats van de recreatieactiviteiten. Populariteit De meest populaire recreatieve invullingen zijn buitenrecreatie en zelf sporten volgens TNS NIPO (Most, 2007). Volgens het CBS (2008) zijn deze sport en sportieve recreatie en uitgaan. Uitgaan als recreatieve activiteit is een moeilijk te bereiken aanbod voor Landschapspark Buytenland. In ieder geval moeilijk bereikbaar indien ‘uitgaan’ wordt gedefinieerd conform de uitgebreide definitie zoals bedoeld in beide onderzoeken. Daarom zal er bij de bepaling van de concurrenten alleen worden ingegaan op die concurrenten die actief zijn in buitenrecreatie en zelf sporten (TNS NIPO), dan wel sport en sportieve recreatie (CBS). Dit leidt tot de hoofdactiviteiten ontspanning en sportactiviteit (samengesteld van CBS en TNS NIPO) gebaseerd op de eerder gedefinieerde hoofd recreatieactiviteiten (zie paragraaf 2.2.3.). Plaats De hierboven genoemde meest populaire recreatieve activiteiten kunnen worden aangeboden door diverse substituten; bijvoorbeeld door natuurlijk recreatieve gebieden, zwembaden en sportscholen. Een belangrijke onderscheiding hierbij is de omgeving van deze substituten; deze kan natuurlijk of stedelijk zijn. Van de deelactiviteiten binnen de genoemde meest populaire recreatieve hoofdactiviteiten is zestig procent te relateren aan buitenshuis/natuurlijk, 26 procent aan binnenshuis/stedelijk en veertien procent aan beide binnenshuis en buitenshuis (zie bijlage VII). Op basis van de meest populaire hoofd recreatieactiviteiten en de plaats van voorkomen van deze activiteiten is besloten bij dit onderzoek geen substituut-concurrenten mee te nemen. Het concurrentenonderzoek zal dus alleen plaats vinden onder natuurlijk recreatieve gebieden.

24

4.1.2. Bepaling concurrenten Het algemeen profiel van de concurrent is bepaald, maar waar zijn de concurrenten te vinden? Zijn deze te vinden op lokaal, regionaal, landelijk of zelfs internationaal niveau? Om dit te bepalen zal er gebruikt gemaakt worden van de methode managementoordeel en de methode direct identificatie onderzoek bij de afnemers. Internationaal heeft Landschapspark Buytenland geen ambities. De eventuele internationale concurrenten kunnen dus direct buiten beschouwing worden gelaten. Landelijk gezien blijkt, volgens het CBS, dat de recreant woonachtig is in Zuid-Holland en ook voornamelijk in Zuid-Holland recreëert (89 procent). Dit is visueel weergegeven in figuur vijf. De overige elf procent is redelijk evenredig verdeeld over de overige provinciën van Nederland. Uit onderzoek van Bik, de Graaf & de Vries (2008) blijkt dat de Veluwe door negentien procent van de Rotterdammers bezocht wordt. Echter, de Veluwe is vooral (natuurlijk) bos en heide, wat anders is dan (aangelegd) polder en platteland. Dit kan Landschapspark Buytenland niet bereiken, aangezien eventuele ontwikkeling heel veel jaren in beslag zal nemen. Ook biedt de Veluwe een duidelijke combinatie van natuurlijke en toeristische attracties, zoals pretparken, dierentuinen en musea (GOBT, 2008, p. 18). Iets wat Landschapspark Buytenland niet ambieert en ook niet zal kunnen bereiken. Op basis van deze gegevens is besloten om dit onderzoek alleen te richten binnen de provincie Zuid-Holland.

Figuur 5 – Bestemmingsprovincie van recreanten woonachtig in Zuid-Holland.23

Maar welke natuurlijk recreatieve gebieden in Zuid-Holland worden bezocht door de geambieerde doelgroep van Landschapspark Buytenland? Hierbij is het allereerst van belang om de geambieerde doelgroep van Landschapspark Buytenland in kaart te brengen. Het gestelde doelgroepbereik van Landschapspark Buytenland is gesteld op drie stralen om het gebied heen. Deze stralen zijn gebaseerd op een afstand met het OV en/of auto (PZH, onderzoeksbriefing, 22 juli 2008): x Straal 1: inwoners landschapspark én direct omwonenden uit aangrenzende gemeenten. x Straal 2: inwoners uit dichtbij gelegen gemeenten die binnen 15 minuten met OV/auto in Buytenland zijn. x Straal 3: inwoners uit andere gemeenten in de regio die er langer dan 15 minuten over doen met OV/auto in het Landschapspark te zijn. 24 Deze stralen kunnen in een cirkelvorm rondom Landschapspark Buytenland getrokken worden. Er is besloten dat er qua stralen van de doelgroepen voornamelijk wordt gedacht in de richting van 23

CBS. (21 juli 2008). Dagtochten; per woonprovincie naar bestemmingsprovincie. Opgehaald op 19 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=70709ned&D1=9&D2=516&D3=l&HDR=T&STB=G1,G2&CHARTTYPE=1&VW=C, CBS Statline. 24 Kanttekening hierbij is dat ‘regio’ breed uitlegbaar is; hier wordt bedoeld (rand)stad Rotterdam.

25

Rotterdam Zuid. In figuur zes is de doelgroep segmentatie abstract weergegeven met daarnaast de bijbehorende plattegrond.

Abstracte weergave25

Verduidelijkde weergave26

Kaart Rotterdam27

Figuur 6 – Doelgroepsegmentatie Landschapspark Buytenland

Gesteld wordt in dit onderzoek dat straal één van meer belang is dan straal twee en straal twee van meer belang is dan straal drie. Zoals te zien is in figuur zes, is straal één met name Rotterdam Zuid, Albrandswaard, Spijkenisse, Oud Beijerland en Barendrecht. Straal twee is met name de omwonenden ronde de Maas in Rotterdam en straal drie met name Rotterdam Centrum en Rotterdam Noord. Over het algemeen is dus het recreatiegedrag van de recreant van geheel Rotterdam van belang en dan meer specifiek het gedrag van de recreant in Rotterdam Zuid, Albrandswaard en omliggende gemeenten. Inwoners Rotterdam Er is eerder onderzoek gedaan naar het bezoek van de Rotterdammers van recreatieve groengebieden (Bik, de Graaf & de Vries, 2008). Hierbij werden de recreatieve groengebieden onderverdeeld naar: buurt- en wijkvoorzieningen, stadsparken, recreatiegebieden regio, strand en duin en verder weg gelegen landschappen. In dit onderzoek worden de buurt- en wijkvoorzieningen buiten beschouwing gelaten. Dit om de kleinschaligheid van bereik en de kleinschaligheid van omvang. Ook de verderweg gelegen landschappen worden buiten beschouwing gelaten, omdat deze buiten de provincie Zuid-Holland liggen (zie voorgaande redenering in deze paragraaf). Het is gebleken dat de Rotterdammers vooral de volgende recreatieve groenvoorzieningen bezoeken (Bik, de Graaf & de Vries, 2008): Kralingse Bos (48 procent), Hoek van Holland (36 procent), het stadspark bij de Euromast (35 procent) en de Rottemeren (negentien procent). Het Zuiderpark, het Museumpark, de Lage Bergse Bos, de Zevenhuizer Plas, de Oude Maas, de Rhoonse Grienden, het Oostvoorne/Rockanje en het Oostvoornse Meer/Maasvlakte worden ook minstens bezocht door tien procent van de recreanten van Rotterdam. De Lage Bergse Bos en de Zevenhuizer Plas zijn officieel onderdeel van het totale recreatieschap de Rottemeren. Met de Rottemeren wordt hier dus alleen de Rottemeren op zichzelf bedoeld met de omliggende gebieden Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom. Inwoners Rotterdam Zuid Het onderzoek van Dujardin en Vries (2008) geeft weer welke recreatieve groenvoorzieningen de recreanten van Rotterdam Zuid bezoeken. De meest populaire recreatieve groenvoorzieningen zijn 25

Overgenomen uit PZH, onderzoeksbriefing, 22 juli 2008. (n.d.). Kaart van de 750 hectare gebieden. Opgehaald op 23 februari 2009 van http://www.kiezenvoorgroen.nl/ 27 Google Maps. (n.d.). Rotterdam. Opgehaald op 23 februari 2009 van http://maps.google.nl/maps?utm_campaign=nl&utm_source=nl-ha-emea-nlgoogle&utm_medium=ha&utm_term=kaart%20rotterdam 26

26

hierbij: het Zuiderpark (34 procent), het Kralingse Bos (dertig procent), Het park bij de Euromast (29 procent), Hoek van Holland (29 procent), de Oude Maas (27 procent) en Oostvoorne/Rockanje (22 procent). Verder worden het Museumpark, de Rhoonse Grienden, het Brielse Meer en het Oostvoornse Meer door minstens tien procent van de recreanten van Rotterdam Zuid bezocht. Opvallend is dat voor de recreanten van Rotterdam Zuid, de stadsparken in het algemeen populairder zijn dan voor de recreanten van Rotterdam. Dit wordt ook bevestigd door het onderzoek van Jókovi (2000). Inwoners Albrandswaard en omliggende gemeenten Aangezien deze gemeenten vlak onder Rotterdam Zuid liggen kan aangenomen worden dat de inwonende (potentiële) recreanten dezelfde natuurlijke recreatieve gebieden bezoeken. Echter, er zijn recreatieve groenvoorzieningen die voor deze gemeenten relatief dichterbij liggen dan voor Rotterdam Zuid of waar deze gemeenten zelfs in liggen. Deze zijn de Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt (RCG en KP), Bernisse, Zuidelijk Randpark en het Nationaal Landschap Hoeksche Waard (NLHW). 28 Hierbij zijn de Oude Maas, RCG en KP en het Zuidelijk Randpark direct omliggende gebieden van het toekomstige Landschapspark Buytenland. Het NLHW is erg groot en niet alleen puur een natuurlijk recreatief gebied, maar het heeft ook functies op woon- en werkgebied. Om die reden is besloten alleen een noordelijk gedeelte van het NLHW te nemen. Aangezien het noordelijk gedeelte het meest in de buurt van het toekomstige Landschapspark Buytenland ligt, zal alleen dat gedeelte worden meegenomen. Hierna genoemd ‘NLHW Noord’. Op basis van deze gegevens is besloten om de volgende natuurlijk recreatieve gebieden aan te wijzen als de hoofdconcurrenten: 29 x Oude Maas x RCG en KP x Zuidelijk Randpark x Kralingse Bos x Zuiderpark x Park bij de Euromast x Hoek van Holland x Oostvoorne/Rockanje x Bernisse x NLHW Noord Hierbij worden de eerste drie genoemde gebieden extra uitgelicht bij de conclusies, aangezien zij de direct omliggend om het toekomstige Landschapspark Buytenland zijn. De volgende natuurlijk recreatieve gebieden worden ook meegenomen in dit onderzoek als zijnde concurrenten, maar zullen bij de conclusies en aanbevelingen minder zwaar meewegen dan de hoofdconcurrenten: x Museumpark x Brielse Meer x Oostvoornse Meer x Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom) De Rottemeren is bij deze lijst toegevoegd aangezien de Rottemeren bij de meest populaire gebieden van Rotterdam horen. De Lage Bergse Bos en de Zevenhuizer Plassen zijn niet opgenomen. Deze behoren namelijk tot de tweede rankschikking van Rotterdam en dus niet tot de eerste, dan wel tweede, rankschikking van gebieden van Rotterdam Zuid en omliggende gemeenten. 28

(n.d.). Natuurgebieden. Opgehaald op 26 februari 2009 van http://www.hwl.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=511&Itemid=65. 29 In bijlage VIII is een overzichtskaart weergegeven, waarop alle gebieden te zien zijn.

27

4.2. Aanbod concurrenten Op basis van de gestelde punten in hoofdstuk twee is het aanbod van de concurrenten geïnventariseerd.

4.2.1. Plaats/transport De inhoud van deze paragraaf is gebaseerd op bijlage IX. Externe bereikbaarheid Van de externe bereikbaarheid van de gebieden qua lopen en fietsen kan aangenomen worden dat deze voor ieder gebied gelijk is. Er is namelijk een uitgestrekt wandel- en fietspadennetwerk in Nederland. 30 De afstand tot het gebied vanaf de woonplaats van de beoogde doelgroep is dan meer van invloed op de bereikbaarheid qua fietsen en lopen. Hier wordt dan ook aangenomen dat hoe dichter een concurrerend gebied ligt bij Landschapspark Buytenland, hoe beter bereikbaar deze is wat betreft fietsen en lopen. Dit gegeven is al verwerkt in de bepaling van de concurrenten. De externe bereikbaarheid van de gebieden qua fietsen en lopen zal hier verder buiten beschouwing worden gelaten. Onderstaande legenda is van toepassing op figuur zeven.

30

-

Slecht

+/-

Matig

+

Goed

Legenda Varen Auto Geen mogelijkheden Geen dicht wegennetwerk van (hoofd-) toegangswegen Geen bedoelde Dicht wegennetwerk; mogelijkheden of voornamelijk geen niet direct verbonden hoofdwegen met (stedelijk en niet stedelijk het gebied gebied) Bedoelde Dicht wegennetwerk; mogelijkheden en direct voornamelijk verbonden hoofdwegen met het gebied (stedelijk gebied)

OV Geen of zeer weinig mogelijkheden qua middelen of frequente dienstregeling Diverse mogelijkheden, maar geen frequente dienstregeling en/of diverse middelen

Veel mogelijkheden qua middelen en een frequente dienstregeling

Zie onder meer de volgende website: http://www.wandelnet.nl/pagina/wandelnetwerken.

28

Natuurlijk recreatief gebied Oude Maas RCG en KP Zuidelijk Randpark Kralingse Plas Zuiderpark Het Park bij de Euromast Hoek van Holland Oostvoorne/Rockanje Bernisse NLHW Noord Museumpark Brielse Meer Oostvoornse Meer Rottemeren

Externe bereikbaarheid Varen Aantal Auto jachthavens + 1 + + 1 +/+ + 1 + +/+/1 +/+/+/+ + +/+ +

2 3 1 231 1

Parkeermogelijkheden

OV

betaald gratis betaald (& gratis) gratis gratis betaald betaald (&gratis) betaald

+/+ + + +/+/+/-

gratis betaald betaald betaald betaald gratis

+/+/+ +/-

+ +/+/+

Figuur 7 – Externe bereikbaarheid concurrenten

Over het algemeen zijn de natuurlijke recreatieve gebieden matig tot goed te bereiken over het water en met de auto. De bereikbaarheid met het openbaar vervoer is over het algemeen genomen matig. De Oude Maas is goed te bereiken via het water en met de auto. Het Zuidelijk Randpark is naast met de auto ook goed te bereiken met het openbaar vervoer. De RCG en KP zijn vooral over het water goed te bereiken, de matige bereikbaarheid met de auto wordt gecompenseerd met gratis parkeervoorzieningen. De Kralingse Plas scoort als enige bij alle punten van externe bereikbaarheid goed. Het is opvallend dat geen van de gebieden speciale vervoersmiddelen aanbiedt, bijvoorbeeld een fietsdienst vanaf de openbaar vervoerstations. Interne bereikbaarheid De transportmogelijkheden binnen de bestemming zijn van belang om te bepalen hoe gemakkelijk de potentiële recreant zich kan verplaatsen binnen het gebied. Onderstaande legenda is van toepassing op figuur acht.

31

Bewegwijzerde wandelroutes

Legenda Bewegwijzerde Fietsverhuur fietsroutes & Bootverhuur

+/-

Slecht Matig

Tot 3 routes 3-5 routes

Tot 3 routes 3-5 routes

Niet mogelijk Mogelijk in directe omgeving gebied

+

Goed

Vanaf 5 routes

Vanaf 5 routes

Mogelijk in gebied

Beschikbare gebiedsinformatie ter plaatse Niet aanwezig Aanwezig, alleen informatiepaneel / alleen bezoekerscentrum Beide mogelijkheden aanwezig

En nog veel andere mogelijkheden voor aanmeren.

29

Natuurlijk recreatief gebied

Interne bereikbaarheid BewegBewegFietswijzerde wijzerde verhuur wandelroutes fietsroutes

Boot32verhuur

Beschikbare gebiedsinformatie ter plaatse

Oude Maas RCG en KP Zuidelijk Randpark

+/+ -

+/+/+/-

+/-

n.v.t. n.v.t.

+/+/+/-

Kralingse Plas Zuiderpark Het Park bij de Euromast Hoek van Holland Oostvoorne/Rockanje Bernisse NLHW Noord Museumpark Brielse Meer Oostvoornse Meer Rottemeren

+ + +/+ +/-

+/+/+/+/+ -

+/+/+/+ +/+ +/+/+/+/-

+ n.v.t. n.v.t. + + + n.v.t. + + +

+/+ + +/+/+/-

Figuur 8 – Interne bereikbaarheid

Over het algemeen kan de interne bereikbaarheid van de natuurlijke recreatieve gebieden beschouwd worden als slecht tot matig. Er zijn weinig officiële bewegwijzerde fiets- en wandelroutes beschikbaar. Alleen het NLHW Noord scoort op beide routemogelijkheden goed. Ook de mogelijkheid om fietsen te huren in het gebied zelf is overwegend matig. Ook hier scoort NLHW Noord samen met Hoek van Holland wel goed. Qua verhuur van boten is er wel goed aanbod. Ook de gebiedsinformatie ter plaatse is over het algemeen matig te noemen. Meer dan de helft van de gebieden heeft wel een informatiebord staan, alleen de twee strand- en zeegebieden gaan nog een stap verder met een zogenaamd informatiecentrum.

32

Onder boten worden alle vaarmiddelen verstaan, gemotoriseerd en ongemotiriseerd.

30

4.2.2. Promotie De kernkwaliteit(en), doelgroep(en) en gebruikte promotiemiddelen zijn weergegeven in deze paragraaf. Deze zijn gebaseerd op persoonlijke communicatie met diverse partijen, zie bijlage V. Promotie Doelgroep(en) x Kinderen x Ouderen

Gebied Oude Maas

Kernkwaliteit(en) x Rivier met uitzicht

RCG en KP

x Authentiek cultuurlandschap x Uniek in Europa x Grote naamsbekendheid x 3 openlucht zwemlocaties x Diversiteit van aanbod qua intensieve en extensieve recreatie x Bos x Water x Ligweiden

Zuidelijk Randpark Kralingse Plas

Zuiderpark

Het Park bij de Euromast

Hoek van Holland

x Diversiteit aan functies x Groot aanbod voor sportieveling x Thematuinen gericht op diversiteit etniciteit en in beheer van bevolking x Speciale barbecueplekken x Monumentaal landschapspark

x Vrij toegankelijk strand (veel gratis parkeermogelijkheden) x Evenementenstrand

x Natuurliefhebbers

Promotiemiddelen33 xWebsite recreatieschappen en GZH xFolders xSchrijvende pers (regionaal) Zie Oude Maas

x Wijkrecreant

Zie Oude Maas

x Rotterdam

x Grotendeels ‘mond tot mond’, door: xPrijs ‘Beste Buitengebied 2008’ xOmwonenden met eigen websites x Website x Bij bijzonderheden: xLokale media x Rotterdam Zuid (veel x Website allochtonen) x Bij speciale x Jeugd en ouderen evenementen extra promotie middels huis aan huis folders x Nieuwsbrief één keer in het jaar x Stedelijke bezoekers

x Website x Incidentele publicaties x Extra promotie bij evenementen x Rotterdammers xDiverse websites x Voornamelijk ouderen xOpgenomen in Rotterdam x Willen nu jongeren tot Marketing jonge gezinnen

33

Alle gebieden zijn terug te vinden in de VVV kantoren, ook lokale ondernemers dragen vaak bij aan de informatievoorziening.

31

Oostvoorne/Rockanje Bernisse

NLHW Noord

x Strand met natuurgebied x Kindvriendelijk x Groot aanbod qua ongemotoriseerd watermogelijkheden x Cultuurhistorisch landschap x Open landschap x Polders met dijken en kreken

Museumpark

x Cultuurpark met evenemententerrein

Brielse Meer

x Groot aanbod qua watermogelijkheden

Oostvoornse Meer

x Uitgebreide duikmogelijkheden x Intensief en extensief gedeelte x Plassen met groen x Dichtbij Rotterdam Noord

Rottemeren

x Jonge gezinnen x Rotterdammers x Jong publiek

xRegionale media xEvenementen krijgen extra promotie Zie Oude Maas Zie Oude Maas

x Natuurliefhebbers x met x ontspanningsbehoefte ; veel wandelen, fietsen en ruitersport x Stedelijke bezoekers x x

x Ouderen (nu grootste aandeel) x Jonge kinderen x (Extreme) watersporter

x Sportieve recreant

Websites Lokale media

Website Incidentele publicaties x Extra promotie bij evenementen Zie Oude Maas

Zie Oude Maas

Zie Oude Maas

Figuur 9 – Promotie concurrenten

De kernkwaliteiten zijn maar bij enkele concurrenten duidelijk herkenbaar. De meeste kernkwaliteiten zijn voornamelijk gericht op de natuurlijke omgeving en het aanbod aan culturele evenementen. Alleen de RCG en KP (unieke natuur), het Zuiderpark (groot sportief aanbod), het Museumpark (veel culturele mogelijkheden) en het Oostvoornse Meer (duikmogelijkheden) vallen specifiek op met hun kernkwaliteiten. De gestelde concurrenten hebben over het algemeen geen specifieke doelgroepen. Veelal hanteren zij een verzameldoelgroep. Er wordt met name gesproken in termen van leeftijd en woonomgeving. Enkel RCG en KP, NLHW Noord, Oostvoornse Meer en Rottemeren spreken over meer gedragsdoelgroepen. De doelgroep allochtonen wordt in verdekte mate genoemd bij het Zuiderpark. Met het inzetten van promotiemiddelen wordt nog niet veel gedaan door de benoemde concurrenten. Veelal is het gebaseerd op de website van de beheerder, foldermateriaal verkrijgbaar bij de beherende organisaties en eventueel bij de VVV. Opvallend is dat in het bijzonder de georganiseerde evenementen leiden tot extra directe promotiemiddelen.

32

4.2.3. Product De weergegeven gegevens zijn gebaseerd op bijlage IX. Het product bestaat uit meerdere attracties en de faciliteiten. Onderstaande legenda geldt voor alle tabellen in deze paragraaf.

*

Legenda Het gebied biedt desbetreffende attractie, dan wel faciliteit aan. - = tot 4 soorten van de ‘Rode lijst’ +/- = 4 tot met 6 soorten van de ‘Rode lijst’ + = 7 soorten en meer van de ‘Rode lijst’

Attracties

Cultureel/historische

Totaal 7

Oude dorpskernen Molens Historische gebouwen

3 6 4

Ruïnes/wrakken

2

Musea

3

Standbeelden Overige gebouwen

1 bijzondere

3 2

2

1

2

1

4

3

1

3

3

2

1

1

3

Georganiseerde culturele/historische

6

Georganiseerde sportieve/actieve

2

Terrein/gebouw bedoelt Totaal

hiervoor

2 -

-

-

1

2

1

2

-

2

-

1

1

-

Figuur 10 – Culturele/historische attracties en evenementen van de concurrenten

34

Rottemeren

Oostvoornse Meer

Brielse Meer

Museumpark

NLHW Noord

Bernisse

Oostvoorne/Rockanje

Hoek van Holland

Het park bij de Euromast

Zuiderpark

Kralingse Plas

Zuidelijk Randpark

Landschap op zich

Totaal

Evenementen34

RCG en KP

Oude Maas

Gebieden

Elke gebied heeft georganiseerde wandeltochten, echter dit zijn veelal particulieren initiatieven.

33

1

Attracties

Zee, strand, duinen

x

Rivier Meer Plas

2 x x

x

x

5 2 2

x

9

x

x x

x

x

x

x

x

35

Natuurlijk zwemwater

9

Moeras

x

x

Eilandje

x

Bos

x

Grienden Strandje Ligweide Weiland Polders

x

x

x x

Natuurlijke T

x

x x

Park

x

x

x

36

Natuur gericht

-

+/-

+/-

+

Heemtuin

x

Educatieve tuin

x

Overige tuinen

x

-

+/-

x x x x

x x

x

4

x

6

x x

x

+

+/-

x x

x

-

-

4 -

-

+/-

+/1

x

2 x

2

x

1

x

Wadi’s

1 x

1

Pier

x 4

5

6

10

2 7 10 2 3 6

x

x

Volière

x x

x

Boomgaard

Totaal

4

x

x x x

‘Rode lijst’ flora & fauna*

Totaal

Rottemeren

x x

Vijver

Oostvoornse Meer

Brielse Meer

Museumpark

NLHW Noord

Bernisse

Oostvoorne/Rockanje

Hoek van Holland

Het park bij de Euromast

Zuiderpark

Kralingse Plas

Zuidelijk Randpark

RCG en KP

Oude Maas

Gebieden

6

3

7

1 6

11

7

4

6

4

7

Figuur 11 – Natuurlijke attracties concurrenten

35

(n.d.). Zwemwaterfolder 2008. Opgehaald op 24 maart 2009 van http://www.zuidholland.nl/documentenverkenner.htm?Gr=Water&t1naam=Zwemwater, Provincie Zuid-Holland. 36 Bij deze gebieden is er meer sprake van recreatief medegebruik. Instandhouding van de natuur is het hoofddoel.

34

Beoogde37

Totaal

Rottemeren

Oostvoornse Meer

Brielse Meer

Museumpark

NLHW Noord

Bernisse

Oostvoorne/ Rockanje

Hoek van Holland

Het park bij de Euromast

Zuiderpark

Kralingse Plas

RCG en KP

Oude Maas

Gebieden

Zuidelijk Randpark

Attracties

Onverharde paden

6

Ruiterpaden/-routes Steproutes Stepverhuur Skate-routes Rolstoelroute Atletiekbaan

8 1 1 2 1 3

Kanoroute

1

Duiker

3

Surfoever

4

Duik steiger

1

Waterski zones

2

Pierebad

4

Zwembad

1

Speeltoestellen

4

Manege

6

Golfterrein

4

Vissteiger

7

Bezoekerscentrum

3

Sportcomplexen

2

Street-skateheuvel

1

Skate elementen

1

Sport verharde velden

1

Sport grasvelden

1

Klimkeien

1

Tennisvelden

1

Tafeltennistafel

1

Dam/schaaktafels

1

Kinderboerderij

2

Hertenkamp

1

Recreatietreintje

1

Camping

5

Vogelhut

1

Wellnesscentrum

1

Totaal

7

3

2

11

16

-

7

5

6

5

-

7

6

8

Figuur 12 – Beoogde attracties concurrenten 37

Elk gebied heeft verharde fiets en wandelpaden, deze worden dus buiten beschouwing gelaten. Bovendien is de attractieve waarde van deze wandel- en fietspaden weergegeven in paragraaf 4.2.1.; bij interne bereikbaarheid.

35

11 1

Bewegwijzering routes ter plaatse Rondleiding/excursies

5

Informatiepaneel

8

Toiletten

8

Douches Strandwacht Omkleedruimte

1 2 1

Duik attributenverhuur Watersportschool Honden uitlaat gebied Barbecuen toegestaan Totaal

1

Overig

8

2 13 9 6

5

5

7

4

4

9

6

6

4

2

7

8

8

Figuur 13 – Faciliteiten concurrenten

Culturele historische attracties Betreffende historische culturele attracties zijn het landschap op zichzelf en de molens de grote vertegenwoordigers. Het Park bij de Euromast is het best vertegenwoordigd qua cultureel/ historische attracties. Er is een klein aanbod van musea. Het huidige aanbod is vooral gericht op kunst, oorlog en stoomtreinen. Het Zuidelijk Randpark, de Oude Maas en de RCG en KP hebben alleen het landschap op zichzelf, oude dorpskernen en de molens als cultureel/historische attracties. Evenementen Er worden voornamelijk evenementen georganiseerd op cultureel/historische gebied. Naast de georganiseerde wandeltochten is er zeer weinig aanbod van sportieve/actieve evenementen onder de natuurlijke recreatieve gebieden. Ook zijn er onder de concurrenten maar twee terreinen aanwezig bedoeld voor evenementen, waarvan er één tot de hoofdconcurrenten behoort. Bij de direct omliggende gebieden van het toekomstige Landschapspark Buytenland zijn er geen georganiseerde evenementen en bedoelde evenemententerreinen.

38

Totaal

Rottemeren

Oostvoornse Meer

Brielse Meer

Museumpark

NLHW Noord

Bernisse

Oostvoorne/Rockanje

Hoek van Holland

Zuiderpark

Kralingse Plas

Zuidelijk Randpark

Restaurant Winkeltje

Informatie voorziening38

RCG en KP

13

Horeca

Café/snackbar

Basis voorziening

Oude Maas

Gebieden

Het park bij de Euromast

Faciliteiten

Informatievoorziening buiten de benoemde promotiemiddelen behandeld in paragraaf 4.2.2.

36

Natuurlijke attracties Qua natuurlijke attracties hebben alle gebieden watervoorzieningen. Indien er niet in gezwommen kan worden, zijn er wel aangrenzende ligweiden dan wel strandjes aangelegd. Er is weinig aanbod van specifieke natuurlijke attracties, zoals boomgaarden, volières en dergelijke. De natuurlijke attracties zijn met name gericht op de algemene inrichting van het gebied. Alleen de Kralingse Plas en het Zuiderpark bieden wel specifieke natuurlijke attracties aan. In de direct omliggende gebieden van het toekomstige Landschapspark Buytenland is hier helemaal geen aanbod in. Enkel een kwart van de gebieden heeft de instandhouding van de natuur als hoofddoel, deze vallen allemaal wel binnen de hoofdgroep van concurrenten. Ook de RCG en KP hebben de natuur als hoofddoel. Beoogde attracties De beoogde attracties zijn qua verdeling over de gebieden erg verspreid. De meest voorkomende beoogde attracties zijn: onverharde paden, ruiterroutes/paden, maneges en vissteigers. Er is weinig aanbod bedoeld voor sportieve activiteiten. Verder is er weinig beoogd aanbod voor kinderen, zoals speeltoestellen en pierebadjes. Ook is er onder de concurrenten maar één wellnesscentrum en één vogelkijkhut beschikbaar, deze concurrenten zijn overigens geen hoofdconcurrenten. Een duidelijke uitschieter als aanbieder van beoogde attracties is het Zuiderpark, die vele attracties heeft op sportief gebied. Wederom is de Kralingse Plas opvallend, deze concurrent biedt een grote diversiteit in beoogde attracties aan. In de gebieden die direct om het toekomstige Landschapspark Buytenland liggen is er weinig aanbod van beoogde attracties. Ten slotte is het opvallend dat er geen beoogde attracties zijn die gebruik van de natuur maken, zoals, bijvoorbeeld, een smulbos en een bezoekersboerderij. Faciliteiten Elk natuurlijk recreatief gebied in dit onderzoek beschikt over horeca, echter er is momenteel geen sprake van multifunctionele horeca en themagerichte horeca. De enige speciale horeca is het sterrenrestaurant in het Park bij de Euromast. Binnen de direct omliggende gebieden van Landschapspark Buytenland zijn er zeer weinig restaurants en basisvoorzieningen. Wel beschikken deze gebieden over veel informatievoorzieningen. Ook beschikken zij niet over watersportscholen. Oostvoorne/Rockanje beschikt als enige over een winkeltje met streek-/natuurproducten. Er zijn zeer weinig gemaksfaciliteiten te vinden bij de hoofdconcurrenten, zoals bijvoorbeeld toiletten, douches en oplaadpunten voor elektrische fietsen. Het barbecuen is bijna bij elk gebied toegestaan, maar nergens zijn hier speciale faciliteiten voor ingericht. Verder zijn bewegwijzerde routes ter plaatse vrij weinig aanwezig in de gebieden. De direct omliggende gebieden rond het toekomstig Landschapspark Buytenland scoren echter wel goed op dit punt.

4.2.4. Hoofdactiviteiten en belevingswaarde Op basis van voorgaande paragraaf is vastgesteld welke hoofdactiviteiten, dan wel belevingsdimensies worden aangeboden door de concurrenten. Ten overvloede: dezelfde producten kunnen meetellen voor meerdere hoofdactiviteiten. Onderstaande legenda behoort bij figuur veertien. Legenda -slecht 0 producten/faciliteiten matig 1 t/m 3 producten/faciliteiten +/- gemiddeld 4 t/m 6 producten/faciliteiten + goed 7 t/m 9 producten/faciliteiten ++ erg goed 10 en meer producten/faciliteiten 1 Oude Maas 8 Oostvoorne/Rockanje 2 RCG en KP 9 Bernisse 3 Zuidelijk Randpark 10 NLHW Noord 4 Kralingse Plas 11 Museumpark 5 Zuiderpark 12 Brielse Meer

37

6 Het Park bij de Euromast 7 Hoek van Holland Belevings- Amusement Verandering dimensies Verandering Vervoering

13 14 Amusement Verandering

39 Sport HoofdOntspanning Sportactiviteit nevenactiviteit activiteiten 1 + -2 +/-3 + -4 ++ + 5 +/++ 6 +/--7 + + -8 + +/-9 ++ +/-10 +/+/-11 --12 ++ + 13 + + 14 ++ +/--

Oostvoornse Meer Rottemeren Amusement Amusement Interesse Verandering Verandering Vervoering Interesse Uitgaan Bezoeken Overige -

-+ + +/+/+/+/-

+/++ +/++ +/++ + +/+ +/+/-

Figuur 14 – Belevingswaarden en recreatie hoofdactiviteiten concurrenten

De hoofdactiviteiten sportnevenactiviteit en uitgaan zijn matig tot slecht vertegenwoordigd door alle gebieden. De hoofdactiviteiten ontspanning en overig zijn het best vertegenwoordigd bij de hoofdconcurrenten. De hoofdactiviteit sportactiviteit is maar door vijf gebieden (erg) goed vertegenwoordigd. Kralingse Plas scoort naast de sportnevenactiviteit en uitgaan goed tot erg goed voor de overige hoofdactiviteiten. Het Zuidelijk Randpark en de Oude Maas scoren goed op de hoofdactiviteit ontspanning en gemiddeld qua de hoofdactiviteit overig. De RCG en KP scoren erg goed op de hoofdactiviteit overig en gemiddeld op de hoofdactiviteit sportactiviteit. De hoofdactiviteit bezoeken wordt alleen goed vertegenwoordigd door de Kralingse Plas en het Zuiderpark. Het Park bij de Euromast, Hoek van Holland, Bernisse en het Museumpark scoren gemiddeld op de hoofdactiviteit bezoeken.

39

Deze waardering is exclusief de wandel en fietsmogelijkheden, aangezien deze al weergegeven zijn in pargaraaf 4.2.1.

38

Hoofdstuk 5. Trends Zoals aangegeven in paragraaf 2.4 en 3.2.2 zijn de elementen uit de DESTEP methode de basis van het trendonderzoek naar de natuur- en recreatietrends. Ofwel de algemene demografische, economische, sociologische, technologische, ecologische en politieke ontwikkelingen. Allereerst zullen de verwachte toekomstige trends binnen deze elementen beschreven worden. Vervolgens worden de verwachte toekomstige specifieke natuur- en recreatietrends betreffende de producten en diensten behandeld. Dit aan de hand van de invloeden van de DESTEP ontwikkelingen en overige verwachte trends qua producten en diensten binnen de natuur- en recreatiebranche.

5.1. Toekomstige DESTEP trends Welke toekomstige trends (ten tijde van 2020-2025) binnen de DESTEP elementen zijn er die mogelijk van invloed kunnen zijn op de natuur- en recreatiebranche? Eerdergenoemde vraag wordt beantwoord in deze paragraaf.

5.1.1. Demografische trends Demografische trends zijn van belang omdat deze eventueel inzichten kunnen geven in de veranderingen van de kenmerken van de doelgroepen. Genoemde veranderingen kunnen van invloed zijn op de product- en dienstontwikkeling. Vergrijzing Volgens het CBS is er toenemende vergrijzing te verwachten in de toekomst van de bevolking van Nederland. De leeftijdsgroep nul tot 65 jaar zal waarschijnlijk vanaf 2010 tot en met 2025 met 6,7 procent afnemen, terwijl de leeftijdsgroep 65 jaar en ouder waarschijnlijk met 6,4 procent zal toenemen in dezelfde periode.40 Volgens het COS zal in Rotterdam de leeftijdsgroep nul tot 65 jaar waarschijnlijk vanaf 2010 tot en met 2025 met 0,08 procent afnemen, terwijl de leeftijdsgroep 65 jaar en ouder waarschijnlijk met 0,08 procent zal toenemen in dezelfde periode (Bik, Ergun, Stolk, mei 2007). In figuur vijftien zijn beide prognoses van het CBS en het COS weergegeven. In Rotterdam zal de vergrijzing waarschijnlijk dus minder hard gaan dan de waarschijnlijke landelijke vergrijzing. Dit wordt ook aangegeven door het rapport van het COS: “er treedt wel een behoorlijke prevergrijzing op in Rotterdam” (Bik, Ergun, Stolk, mei 2007, p. 29).

Figuur 15 – Prognose vergrijzing tot en met 2025

Groei bevolkingsgroep allochtonen Landelijk gezien is de verwachte bevolkingsgroei van 2010 tot en met 2025 4,14 procent. In dezelfde periode neemt het aandeel allochtonen (eerste en tweede generatie) met 20,80 procent toe. Dat leidt tot een vertegenwoordiging van de allochtonen van afgerond 23 procent van de bevolking in 2025 ten opzichte van afgerond twintig procent in 2010. Het aandeel autochtonen neemt af met 0,06

40

CBS. (18 december 2008). Kerncijfers van de bevolkingsprognose 2008 – 2050. Opgehaald op 24 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71867NED&D1=4-6&D2=a&D3=02,7,12,17,22,27,32,37,l&HDR=G1,G2&STB=T&VW=T, CBS Statline.

39

procent.41 Zie voor een visuele weergave figuur zestien. Het COS geeft van 2010 tot en met 2025 een groei weer van 19,52 procent van het aandeel allochtonen in Rotterdam. In dezelfde periode neemt het aandeel van de autochtonen in Rotterdam met 9,54 procent af. Dit resulteert in een vertegenwoordiging van de bevolking door de allochtonen van afgerond 55 procent in 2025, ten opzichte van afgerond 48 procent in 2010.42 Ook dit is visueel weergegeven in figuur zestien.

Figuur 16 – Prognose vertegenwoordiging allochtonen 2010-2025

Toenemende druk op grond in én om de steden Zoals in de inleiding van dit onderzoek is aangegeven wordt er verregaande verstedelijking verwacht. De ontwikkeling van bijvoorbeeld Landschapspark Buytenland gaat deze verstedelijking weer tegen. Hieruit kan er geconcludeerd worden dat er grote druk ontstaat op de gronden in én om de steden, een bepaald stuk grond zal begeerlijk worden voor meerdere partijen.

5.1.2. Economische trends De economische trends zijn vooral van belang om te bepalen of de recreant nog wel de middelen heeft om een dagtocht te maken. Echter zoals aangegeven in paragraaf 2.2.2. is er niet echt een gestelde prijs voor het bezoeken van natuurlijke recreatieve gebieden. Wel kan gedacht worden aan kosten voor vervoer en plaatselijke voorzieningen, zoals horeca. De status van de economie geeft weer of de potentiële recreant bestedingsruimte heeft voor deze zaken. Indien de bestedingsruimte matig is, in verband met een slechte economie, kunnen de aanbieders van bijvoorbeeld horeca verminderde inkomsten tegemoet zien. Dit zou kunnen betekenen dat deze aanbieders verdwijnen wat vervolgens de aantrekkelijkheid van het gebied weer kan verkleinen. Dat kan vervolgens van invloed zijn op de daadwerkelijke bezoekersaantallen. De ontwikkeling van de economie is onderhevig aan conjunctuur. Dit betekent dat de ontwikkeling bestaat uit een golfbeweging; de economie zal deze golfbeweging waarschijnlijk altijd blijven behouden. Aangezien Landschapspark Buytenland een gebied zal worden voor de lange termijn, is de ontwikkeling van de macro-economie niet van grote invloed. Immers: na laagconjectuur komt altijd weer hoogconjunctuur.

5.1.3. Sociologische trends De sociale trends hebben betrekking op de sociale inrichting van de maatschappij. Dit zegt dus opnieuw iets over de verandering van de kenmerken van de doelgroep en over eventuele bijbehorende nieuwe product- en dienstontwikkelingen in de natuur- en recreatiebranche. 41

CBS. (18 december 2008). Kerncijfers van de allochtonenprognose 2008 – 2050. Opgehaald op 26 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71877NED&D1=0,3,6&D2=2,7,12,17&HDR=T&STB= G1&CHARTTYPE=1&VW=T, CBS Statline. 42 COS. (n.d.). Prognose 2007-2025 (groepen). Opgehaald op 26 februari 2009 van http://213.160.249.87/reportportal/design/view.aspx, COS, Rotterdam DATA.

40

Samenstelling huishouden In de verandering van de huishoudsamenstelling in de toekomst is het meest opvallend dat verhoudingsgewijs de eenpersoonshuishoudens waarschijnlijk het hardst gaan groeien. Het COS deelt deze verwachting. Bovendien heeft het COS de verwachting dat de eenouderhuishoudens zullen toenemen in de toekomst. Zie ook onderstaande figuur.

Figuur 17 – Samenstelling huishoudens Nederland43 en Rotterdam44 van 2010-2025.

Groei mobiliteit In de afgelopen jaren is het aantal auto’s per inwoner hard gestegen. Verwacht wordt zelfs dat in de toekomst de mobiliteit met tien tot vijftien procent zal toenemen (Berkers & van Loon, 2008). Momenteel is vijftig procent van de verplaatsingen in de vrije tijd met de auto, 22 procent met de fiets en 23 procent lopend (Berkers & van Loon, 2008). Verwacht kan worden dat er een toenemende vraag zal ontstaan naar goede wegen en aansluitend openbaar vervoer. Veiligheid Het gevoel van onveiligheid is de laatste jaren relatief gelijk gebleven. Zoals te zien is in figuur achttien, was er een grote stijging van de mate van gevoel van onveiligheid in de omgeving in 2005. Dit komt waarschijnlijk door de verbrede definitie van de omgeving in 2005. Echter, het totale gevoel van onveiligheid blijft redelijk constant rond de twintig procent. Een plausibele aanname is dan ook dat veiligheid van belang zal blijven in de toekomst. Al enkele jaren zijn hangjongeren de belangrijkste reden voor de gevoelens van onveiligheid.45

Figuur 18 – Mate van onveiligheidsgevoelens in Nederland; 2000-200846,47.

43

CBS. (29 juli 2008). Regionale prognose huishoudens; 2007-2025. Opgehaald op 26 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/default.aspx?DM=SLNL&PA=71549ned&D1=04&D2=0&D3=2%2c7%2c12%2cl&HDR=G1&STB=T%2cG2&CHARTTYPE=1&SWITCHLEGEND=1&VW=G, CBS Statline. 44 COS. (n.d.). Prognose 2007-2025 (huishoudens). Opgehaald op 26 februari 2009 van http://213.160.249.87/reportportal/design/view.aspx, COS, RotterdamDATA. 45 CBS. (24 april 2008). Buurtproblemen, onveiligheidsgevoelens en slachtofferschap. Opgehaald op 17 maart 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71402ned&D1=2732&D2=0&D3=0&D4=a&HDR=G3,T,G2&STB=G1&VW=G, CBS Statline. 46 CBS. (22 maart 2005). Mate van onveiligheidsgevoelens; 1983-2004. Opgehaald op 27 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37198&D1=0&D2=(l-11)-l&VW=T, CBS Statline.

41

Vrije tijd De laatste jaren is er grote tijdsdruk ontstaan. De verplichtingen zijn gegroeid, waardoor de netto vrije tijd is afgenomen. De groeiende eenpersoons- en eenouderhuishoudens impliceren dat ook in de toekomst er steeds meer taken gecombineerd moeten worden. De afgelopen jaren is deze trend al in gang gezet, zoals te zien is in onderstaande figuur.

Figuur 19 – Ontwikkeling invulling van de tijd van de Nederlander van 1975 – 2005.48

Beleving Zoals onder meer de RABO Bank (2009) aangeeft wordt beleving steeds belangrijker. Mensen willen steeds iets nieuws meemaken. Opleidingsniveau Het aantal mensen zonder diploma is dalend, terwijl het aantal mensen met een opleidingsniveau HBO/WO stijgend is. Deze dalende en stijgende lijn over de afgelopen jaren is weergegeven in figuur twintig.

49

Figuur 20 – Opleidingsniveau Nederlanders.

5.1.4. Technologische trends Technologische trends kunnen van belang zijn voor nieuwe mogelijkheden qua productontwikkeling en voor de mobiliteit van mensen. Internet gebruik De ontwikkeling dat steeds meer mensen beschikking hebben over Internet loopt al een langere tijd. In figuur 21 is weergegeven dat de afgelopen jaren de toegang tot Internet nog steeds groeiende is. Naast die constatering is de ontwikkeling van de manier van toegang tot het Internet vooral opvallend. Het blijkt dat de toegang tot Internet veelal mobieler is geworden; het gebruik van het 47

CBS. (24 april 2008). Buurtproblemen, onveiligheidsgevoelens en slachtofferschap. Opgehaald op 27 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71402ned&D1=25-28,3032&D2=0&D3=0&D4=a&HDR=G3,T,G2&STB=G1&VW=T, CBS Statline. 48 SCP (TBO). (18 oktober 2006). Tijdsbesteding. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.tijdbesteding.nl/hoelangvaak/waaraan/20061018.html 49 CBS. (23 oktober 2008). Sociale monitor. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=70115NED&D1=2223&D2=0&D3=a&HDR=T&STB=G1,G2&VW=G

42

Internet via de laptop, mobiele telefoon en overige middelen (zoals palmtop) is in sterke mate toegenomen. Gezien het verleden kan worden aangenomen dat deze trend doorzet in de toekomst.

50

Figuur 21 – Het gebruik van Internet naar middel in procenten in Nederland.

Verder blijkt ook volgens een onderzoek van Multiscope, een online marktonderzoekbureau, dat de meest populaire websites Google.nl, Live.com en Hyves.nl zijn.51 Dit impliceert dat de meest populaire activiteiten op het Internet informatieverzameling en sociaal netwerken zijn. Opvallend hierbij is dat Hyves in de top drie staat. De afgelopen jaren is een duidelijke groei opgemerkt van deze ‘sociale’ websites. Ook hierbij kan redelijkerwijs verwacht worden dat deze trend doorzet. Digitalisering Er is de laatste jaren een sterke ontwikkeling van digitalisering van een groot aantal zaken. Hierbij kan gedacht worden aan de I-pod, de TomTom en foto’s. Recente ontwikkelingen zijn het beheren én het delen van informatie via de digitale weg (Beek, Hooijkaas, Molen en Zwinkels, 2008). Ook de behoefte aan grotere mobiliteit speelt hierbij een rol. Deze toepassingen moeten allemaal op elk gewenste plaats en tijdstip beschikbaar zijn. Het kan worden verwacht dat die ontwikkeling zich verder doorzet. Één van de voorbeelden komt uit de technische installatiebranche: deze heeft al diverse innovaties op stapel staan om de digitalisering verder uit te breiden en uit te diepen (van der Beek, Hooijkaas, van der Molen en Zwinkels, 2008). Enkele voorbeelden van recente ontwikkelingen zijn: met de gsm betalen, de sms-route bij Waterschap Rijn en IJssel en ‘New Holland’ in Second Life (NRIT Onderzoek, 2008). Online Klantenervaringen Uit een onderzoek van Web Usability Advice (2008) blijkt dat wel 62 procent van de consument op het Internet de online klantenervaringen laat meetellen in hun aankoop. Ervaringen van experts zijn gewenst voor 84 procent van de online consument. Online klantenervaringen kunnen dus als erg belangrijk worden bestempeld voor e-commerce. Dit impliceert gewenste innovaties op ICT gebied. E-commerce Door de grote groei van het Internet gebruik en de digitalisering is de e-commerce ook in stijgende lijn. Al heeft, zoals te zien is in figuur 22, de e-commerce nog geen grote deelname van de totale verkoopwaarde; er is wel een stijgende lijn merkbaar. Verwacht kan worden dat ook de vertegenwoordiging van e-commerce zal toenemen.52

50

CBS. (28 oktober 2008). ICT gebruik van personen naar persoonskenmerken. Opgehaald op 27 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71098ned&D1=33,60-64&D2=02&D3=a&HDR=G1&STB=T,G2&VW=T, CBS Statline. 51 (11 december 2008). Top 20 sites van 2008. Opgehaald op 27 februari 2009 van http://www.multiscope.nl/organisatie/nieuws/berichten/top-20-sites-van-2008.html 52 Relevant voor eventuele zaken die m.b.t. het gebied aangeschaft kunnen worden, zoals wandelroutes e.d..

43

Figuur 22 – E-commerce deel in procenten van de totale verkoopwaarde.53

5.1.5. Ecologische trends Klimaatverandering Er is nog geen overeenstemming tussen de verschillende onderzoekers over hoe het klimaat zich zal ontwikkelen. Een landelijke website over dit thema geeft breed georiënteerde informatie over dit onderwerp. Hier wordt klimaatverandering aangetoond samen met de mogelijke oorzaken en gevolgen.54 Een theorie hierbij is dat in de toekomst een temperatuurstijging verwacht wordt van enkele graden; wat warmere en drogere zomers impliceert, maar ook hevige buien (MNP, 2006). Duurzaamheid Als reactie op de klimaatverandering is er grote aandacht voor duurzaamheid (NRIT, 2008). Er bestaan zogenaamde CO2 compensatiemaatregelen en er worden milieubewuste/-vriendelijke keurmerken ingesteld. Ook de consument wordt bewuster en is bereid ‘duurzame’ keuzes te maken. Volgens het onderzoek van MNP (2006) kan Nederland last krijgen van ‘natte voeten in de toekomst’, indien de ontwikkelingen zo blijven doorgaan. Het kan dus verwacht worden dat de aandacht voor duurzaamheid gelijk zal blijven of misschien zelfs zal gaan groeien.

5.1.6. Politieke trends Visie buitenruimte binnenstad Rotterdam De gemeente Rotterdam heeft in haar visie ‘Openbare ruimte binnenstad Rotterdam 2030’ een viertal thema’s weergegeven die zullen worden ontwikkeld: x De verbonden stad. x Rivier als stedelijk recreatielandschap. x Groene stad. x Beeld- en gebruikskwaliteit. De gemeente Rotterdam wil een verbeterd transportnetwerk maken, in en ronddom het centrum, gericht op verbeteringen van het openbaar vervoer. Ook is er het voornemen om het transportnetwerk via het water te verbeteren. Daarnaast wil de gemeente Rotterdam de stad groener en leefbaarder maken.

53

CBS. (17 december 2008). E-commerse, in- en verkoop bij bedrijven; bedrijfsgrootte en –tak. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71937ned&D1=10&D2=a&HDR=G1&STB=T&VW=G, CBS Statline. 54 (n.d.). Klimaatverandering: oorzaken en effecten. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl0163-Klimaatverandering%3A-oorzaken-eneffecten.html?i=9-54.

44

Beleid Provincie Zuid-Holland De Provincie Zuid-Holland heeft het beleid om (in ieder geval) tot 2018 een uitbreiding te maken in de omvang en/of het aantal van natuur- en recreatiegebieden. Dit om de inwoners ruimte te bieden voor recreatie. “De provincie streeft ernaar wandelpaden, fietspaden, waterrecreatie, transferia, (inter-)nationale topattracties, lokale bezienswaardigheden en recreatieondernemingen onder te brengen in een samenhangende structuur.”55 Een belangrijke ontwikkeling hierbij is de ontwikkeling van een groene en blauwe verbinding. De groene verbinding zal een brug over de A15 en de Betuwelijn worden die Rotterdam Zuid en IJsselmonde zal gaan verbinden voor fietsers en wandelaars.56 De blauwe verbinding zal een waterverbinding worden tussen het Zuiderpark en de buitengebieden onder Rotterdam Zuid.57 Structuurvisie Randstad 2040 Het ministerie van VROM heeft in samenwerking met andere partijen de structuurvisie Randstad 2040 ontwikkeld. Het doel van deze visie is het ontwikkelen van een Randstad die Europees concurrerend is.58 Deze visie is gericht op people, planet en profit. Hierbij is people gericht op bereikbaarheidsverbetering en sociale cohesie. Ook verbetering van de groene leefomgeving staat op stapel, aangezien er veel (64 procent) vraag naar een groene leefomgeving is (VROM, 2008, p.67). Met planet wordt er gericht op klimaatverandering, biodiversiteit en verbetering van de beschikbaarheid van groen. Profit wordt voor Rotterdam vooral gezien als havenontwikkeling en verder opnieuw voor ontwikkeling en verbetering van de transportmogelijkheden op de weg en via het openbaar vervoer.

5.1.7. Samenvatting DESTEP trends Langdurige maatschappelijke ontwikkelingen kunnen onderverdeeld worden in zes groepen: de verandering van de samenstelling van de potentiële recreant, verstedelijking, de verdere opkomst van de ICT, de toenemende aandacht voor duurzaamheid, de verbetering van de bereikbaarheid en de toename van de politieke aandacht voor het maatschappelijke belang van ontwikkeling van natuurlijke recreatie in samenwerking met alle partijen. Hierbij wordt de verandering van de samenstelling van de potentiële recreant bepaald door: vergrijzing, toename bevolkingsgroep allochtonen, toename aantal eenpersoons- en eenouderhuishoudens, toename hoger opleidingsniveau, toename (vrije) tijdsdruk, toename belang van beleving en het blijvend belang van veiligheid. De verdere opkomst van de ICT wordt bepaald door toenemend gebruik van mobiel Internetgebruik (laptop, gsm, etc.), toenemend sociaal belang van Internet, de belangrijke rol van het Internet bij informatievoorziening in algemene zin en qua klantenervaringen, toenemend digitalisering en toenemend e-commerce. De toenemende aandacht voor duurzaamheid is vanuit de maatschappij en vanuit de overheid. De verbetering van de bereikbaarheid wordt bepaald door de toenemende mobiliteit van mensen door het stijgend bezit van auto’s, maar ook door de toename en verbetering van het transportnetwerk. Deze verbetering gebeurt in Rotterdam en landelijk en is met name gericht op het openbaar vervoer, fiets- en wandelpaden en transport over water.

55

(n.d.). Recreatie (beleid). Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.zuidholland.nl/overzicht_alle_themas/thema_vrijetijd/content_recreatie_beleid.htm, Provincie Zuid-Holland. 56 (n.d.). Groene verbinding. Opgehaald op 6 april 2009 van http://www.kiezenvoorgroen.nl/gebieden/groene_verbinding 57 (n.d.). Minister Verburg brengt werkbezoek aan groen in en om Rotterdam-Zuid. Opgehaald op 6 april 2009 van http://www.allepersberichten.nl/persbericht/2517/1/--------------Minister-Verburg-brengt-werkbezoek-aangroen-in-en-om-Rotterdam-Zuid/ 58 (n.d.). Dossier Randstad 2040: wat is de Structuurvisie Randstad 2040? Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.vrom.nl/pagina.html?id=22990#b22078, ministerie van VROM.

45

5.2. Toekomstige specifieke natuur- en recreatietrends In deze paragraaf zijn de resultaten weergegeven, voortgekomen uit de interviews met de diverse experts uit de natuur- en recreatiebranche (zie bijlage VI).

5.2.1. Staatsbosbeheer Bij Staatsbosbeheer zijn de heer Pen (recreatiebeheerder) en de heer Wesdorp(natuurbeheerder) geïnterviewd. Een huidige ontwikkeling, volgens de geïnterviewden, is de ontwikkeling van de ruiterroutes. Momenteel is er erg klein aanbod, maar de ontwikkeling is wel begonnen. Gebaseerd op inventarisatie bij de maneges is er veel vraag naar ontwikkeling van routes. De gewenste routes zijn plaatselijk om de manege heen én doorgaande routes tussen gebieden. De problemen die zij hierbij noemden zijn: x Een route kan over verschillende stukken grond gaan met verschillende eigenaren, die allemaal mee moeten werken. Indien er één eigenaar niet meewerkt, is de doorgaande route onderbroken. x Veel individueel bezit van paarden: deze personen maken wel gebruik van alle faciliteiten, maar betalen niet mee. Waardoor de maneges terughoudend zijn in eigen ontwikkelingen. Om hier verder op in te spelen wordt een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. Opgemerkt wordt dat verwacht wordt dat deze ontwikkeling zich wel verder zal ontplooien, echter het is volgens hen wel welvaartsafhankelijk. Een andere huidige ontwikkeling volgens hen is het geocatchen. Geocatchen betekent dat mensen middels een GPS route op zoek gaan naar een schat. Verder werd ook aangegeven door hen dat er veel routes worden ontwikkeld door particuliere initiatieven. Dit maakt de beheersbaarheid van deze ontwikkeling lastig. Beide gaven ze aan dat dit waarschijnlijk een hype is. Momenteel is er volgens hen weinig aanbod voor mountainbike mogelijkheden. Volgens hen zijn mountainbikers gericht op natuur als achtergrond. Momenteel gaat, volgens hen, de recreant die mountainbiker verder weg, omdat er weinig is of dat de mogelijkheden weinig uitdagend zijn. Verder merken zij momenteel een groeiende aandacht voor gezondheid. Een huidige ontwikkeling hierbij binnen Staatsbosbeheer is een samenwerkingsverband met verzekeringsmaatschappij Achmea voor gezonde bezigheden in de natuur. Hiervan wordt door hen verwacht dat dit alleen maar verder zal toenemen in de toekomst. Een andere ontwikkeling hierbij is de groeiende belangstelling voor meewerken in de natuur. Vrijwilligers die meewerken aan onderhoud en ontwikkeling van gebieden. De ontwikkelingen in de toekomst binnen de gebieden van Staatsbosbeheer zijn volgens beide heren met name gericht op groenuitbreiding met bijbehorende wandelmogelijkheden. Dit om meerdere redenen: x Verstedelijking. x Wandelen is minst verstorend. x Wandelen blijft populair en doet iedereen. Er is aangegeven dat wandelen, fietsen en zwemmen ook altijd populair zullen blijven. ‘Zwemmen is van alle leeftijden en tijden’. Binnen Staatsbosbeheer wordt, volgens hen, niet specifiek duurzaam gehandeld. In die zin, dat het onderhouden van de gebieden uiteraard duurzaam is. Echter het thema duurzaamheid wordt niet

46

specifiek naar de gebruiker gecommuniceerd. Qua duurzame ideeën dragen zij de witte fiets van de Veluwe als een goed voorbeeld. Zij denken dat het een goede mogelijkheid is om dit te combineren met het openbaar vervoer. Een algemene toekomstige ontwikkeling die de beide heren noemden, zijn de gevolgen van de vergrijzing. De genoemde gevolgen betreffende de vraagzijde hierbij genoemd: x Goede horeca mogelijkheden dicht bij bezienswaardigheden (van uitkijkpunten tot musea), maar dit vooral in de natuur. x Veel netwerken van wandelen en fietsen. x Goede verbinding met in dit geval Rotterdam. x Historische is van belang, hoe ging het vroeger. Ook verwachten beide heren dat een eigen identiteit van een gebied van groeiend belang zal zijn. Puur een natuurgebied is niet voldoende. Zo speelt er bij het Valkensteinse bos een eventueel thema van een kastelenbos. Verder is in verband met de toenemende ruimtedruk volgens hen een steeds groter belang dat de natuur ook recreatief wordt gebruikt. Zodat de gebieden meer bestaansrecht verkrijgen. Hierbij is een kernkwaliteit ook belangrijk volgens hen. Als voorbeeld van groot succes noemen ze het Boomkronenpad in Borger in provincie Drenthe. Een eigen idee is een kabelbaan als een transportmogelijkheid naar het gebied toe. Dat zien zij als een belevenis op zich waarbij er gelijk informatie verstrekt kan worden. Volgens hen is binnen IJsselmonde waterrecreatie een goede mogelijkheid. Er is nu veel water, maar geen rustig bezwembaar water; de Oude Maas heeft namelijk veel beroepsvaart. Ze benoemden de Kralingse Plas als een goed voorbeeld. Educatie onder kinderen wordt ook genoemd als een sterke ontwikkeling nu en in de toekomst. Dit komt door de verstedelijking en de industrialisering. Hierdoor komen de kinderen niet meer zomaar in de natuur en weten zij niet hoe de natuur in elkaar steekt. Er is een groeiende vraag vanuit de basisscholen naar excursies en dergelijke. Hierbij benoemen zij de combinatie van natuur en techniek van toenemend belang. Staatsbosbeheer heeft momenteel niet veel mogelijkheden om dit aan te bieden, er zijn te weinig mankrachten en faciliteiten. Er wordt door Staatsbosbeheer nog niets gedaan met de verwachte groei van de allochtonen groep. Wel geven de heren aan dat allochtonen een ander natuurbeeld hebben, er wordt meer gebruik gemaakt van de natuur. Voorbeelden die genoemd worden zijn Vietnamezen die oesters verzamelen en op de barbecue bakken en een boomgaard waar vrij geplukt kan worden. Ook barbecuen in buitengebieden doet deze groep in grote mate, autochtonen doen dit veel meer in de eigen achtertuin. Verder geven zij ook aan dat deze groep een verminderde vraag heeft naar excursies en dergelijke. Zij denken dat dit komt door de huidige natuur niet naar hun wensen is ingericht. Verder ligt het volgens hen ook aan de informatie tekorten bij deze groep. Huidige communicatie komt niet aan. Verwacht wordt ook, volgens hen, dat ‘het recreatiegedrag’ van de allochtonen niet zomaar zal veranderen. Een algemeen probleem genoemd is de promotie en informatievoorzieningen, zij vinden dat daar momenteel tekort in wordt geschoten. In het bijzonder naar de leefomgeving van de doelgroepen, zoals wijkcentra en dergelijke. Ook wordt overkoepelend samenwerking genoemd als belangrijk, nu is alles versnipperd over allerlei organisaties. Een probleem is hierbij dat er geen netwerken van paden aangelegd worden of samengestelde dagtochten tussen gebieden: de recreant moet dat nu zelf maar uitzoeken.

47

5.2.2. Zuid-Hollands Landschap (ZHL) Bij het ZHL is de heer Van Dijk (projectleider grondverwerving en inrichting) geïnterviewd. Het eerste wat genoemd werd als toekomstige ontwikkeling was de groeiende vraag naar fietsen, wandelen en varen in rust en stilte. Dit speelt ook sterk door de toenemende vergrijzing. Allochtonen willen dat ook verder weg van hun huis, maar zij zijn, volgen de heer Van Dijk, meer van de verblijfsrecreatie, denk bijvoorbeeld aan picknicken. Ook educatie heeft volgens de heer Van Dijk een groeiende rol, nu en in de toekomst. Dit voor kinderen, die niet weten hoe de natuur werkt. Maar dit ook voor ouderen. Zij willen vroeger herbeleven door middel van natuur streekproducten en ‘oude’ natuur, maar ook zijn zij steeds meer maatschappelijk betrokken. Ze willen weten wat er aan bescherming van de natuur wordt gedaan en wat het beleid hierbij is. Dit hangt samen met het thema duurzaamheid. Hierbij is er geen specifieke verandering van het recreatiegedrag, maar wel een groeiende belangstelling voor natuur en milieu. Techniek bij de educatie speelt momenteel bij de kinderen geen rol, het is nu nog puur natuur met bijvoorbeeld alleen visnetjes. Geïnterviewde gaf ook aan dat hierbij informatievoorzieningen ten behoeve van scholing van groter belang zijn dan speciale voorzieningen. Hij heeft concrete ideeën hoe techniek een rol kan gaan spelen. Zo dacht hij aan interactieve films, een zender op vogels (waardoor het trekgedrag gevolgd kan worden) en een camera op nesten (waardoor het broedgedrag gevolgd kan worden). De heer Van Dijk ziet een steeds groter belang van multifunctionele horeca. Middels de horeca wordt er meer natuur beleefd, een voorbeeld is het Wetland café59 in Londen. Hij vond het een goed idee dit te combineren met excursies en sportieve activiteiten. Qua natuuromgeving is er volgens hem de meeste behoefte aan bos en water, daar kunnen mensen wandelen, fietsen en zonnen.

5.2.3. Vereniging van recreatieondernemers Nederland (RECRON) Bij het RECRON is de heer Korte (regiomanager Zuid-Holland en Utrecht) geïnterviewd. Geïnterviewde signaleert met name tekorten op fiets en wandelgebied. Hij geeft aan dat de grootste problemen, volgens hem, de informatievoorziening en de ontsluiting zijn. Hierdoor zijn de mogelijkheid of niet goed bekend of niet goed bereikbaar. Volgens de heer Korte is er weinig onderzoek gedaan naar het recreatiegedrag van allochtonen. Wel signaleert hij, bij de leden van RECRON, dat allochtonen niet veel kamperen en fietsen en wandelen. Verder heeft hij het idee dat allochtonen veel recreëren met de familie, gedacht wordt dan aan samen eten. Hij verwacht dat dit gedrag niet veel zal veranderen in de toekomst. Al kan het beïnvloed worden door onderwijs, hij denkt dat de gezinsinvloed sterker is. Verder vindt hij dat de Provincie verder onderzoek naar het recreatiegedrag van allochtonen zou moeten doen. Als natuurlijke omgeving geeft hij aan dat ‘buiten’ wordt gezien als een echt bos. Hiermee bedoelt hij een ouder bos met grote diversiteit aan bomen, geen aangeplante bomen op een rij. Hij geeft aan dat mensen weilanden niet ervaren als ‘buiten’.

59

Zie: http://www.wwt.org.uk/centre/119/visit/wetlandcentre/.html.

48

Verder merkt hij op dat toegevoegde waarde van een gebied van groot belang is, mensen komen ergens voor. Hij zegt dat de basis voorzieningen van belang zijn, zoals wandel, fiets en relax mogelijkheden met horeca. Maar mensen komen pas als er iets extra’s te beleven valt, of als de omgeving speciaal is of als er cultuur historische waarde aanwezig is. Het is echter ook een wisselwerking, mensen komen ook weer pas als de basisvoorzieningen dan weer in orde zijn. Dit zal steeds sterker gaan spelen in de toekomst, mensen worden kritischer is zijn verwachting. Een opmerking hierbij is dat er meer commercieel gedacht moet gaan worden. Hij wees hierop alternatieve recreatiemogelijkheden. Belangrijk is dus het vergroten van het bewustzijn van de meerwaarde van groen. Maar ook in specifieke ‘doelgroep’ benadering. Pas de communicatie aan al de verschillende typen doelgroepen. Ook merkt hij op dat er steeds meer vraag is naar gemak. Alles moet aanwezig zijn ter plaatse. Denk dan met name aan oplaadpunten voor de elektrische fiets, bandenplaksetjes en dergelijke. Fietsverhuur is bijvoorbeeld alleen weer interessant wanneer het kwalitatief goede fietsen zijn. Verder merkt hij hierbij op dat mede daardoor dagcampings verleden tijd zijn, maar ook doordat de allochtonen niet kamperen. Verder merkt hij op dat het van belang is om bijvoorbeeld de werkomgeving van horeca aanbieders leefbaar te maken. Hij denkt hierbij aan een multifunctioneel centrum met: informatie, horeca, excursies, zakelijke ruimtes en dergelijke. Belangrijk is hierbij het bestemmingsplan open te houden voor dergelijke doeleinden. Mede doordat de consument grillig is in zijn of haar productwensen. ICT benoemt hij als iets wat alleen maar zal toenemen binnen de recreatiebranche. Hij geeft aan dat de recreatiebranche altijd enigszins heeft achtergelopen op techniekontwikkelingen. De verwachting van hem is dan ook dat hier nog een inhaalslag zal gaan gebeuren. Dit met name omdat de huidige generatie met al die ICT voorzieningen opgroeit. Bij voorbeelden van ICT voorzieningen denkt hij aan informatievoorziening vooraf, tijdens en na de activiteit. Hij benadrukte het belang van één geheel: creëer hiermee één product, niet allemaal losse kleine producten. Qua duurzaamheid ziet hij nog geen veranderingen in het gedrag van de consument. Hij verwacht wel dat dit zal gaan veranderen, aangezien het huidige onderwijs hier meer op georiënteerd is. Momenteel zijn vooral de ondernemers die initiatief tonen door de ontwikkelingen van kenmerken, waaronder bijvoorbeeld de green key.60

5.2.4. Groenservice Zuid-Holland (GZH) Bij GZH zijn de heer Wit (beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie) en de heer Bakker (marketingmedewerker) geïnterviewd. GZH signaleert enkele huidige ontwikkelingen die, volgens hen, verder door zullen spelen in de toekomst: toenemend multifunctioneel ruimtegebruik, de toename van de populariteit van de ruitersport, de groeiende behoefte aan een gezonde levensstijl en wellness en de groeiende vraag van ondernemers naar horeca en buitensport mogelijkheden. Bij het toenemend multifunctioneel ruimte gebruik kan gedacht worden aan waterschappen die opengesteld worden voor recreatief gebruik. Voor de ruitersport zijn er momenteel weinig voorzieningen, als verklaring hiervoor wordt de afname van grond en de toename van bebouwing genoemd. Bij de toenemende behoefte aan een gezonde levensstijl en wellness wordt door hen de vergrijzing als belangrijkste oorzaak gezien. De ouderen willen niet als oud worden gezien, maar als fit en jong van geest.

60

Zie: http://www.kmvk.nl/groenesleutel/.

49

Verder zien de geïnterviewden de afname van de netto vrije tijd, de vergrijzing, de groeiende groep aan allochtonen, de klimaatverandering, de toename aan behoefte aan beleving en het zapgedrag van de recreant als belangrijke toekomstige ontwikkelingen. Bij de afname van de netto vrije tijd is volgens hen veel variatie in vrijetijdsbesteding een belangrijk gegeven. Hierbij is ook de groeiende behoefte aan rust en stilte van belang met tegelijkertijd de groeiende behoefte aan actie en spanning. Hier kan volgens hen goed ingespeeld worden door het aanbod te clusteren en op deze manier de natuurlijke gebieden (met natuurbehoud als hoofddoel) zo te ontzien en te beschermen. De vergrijzing heeft volgens hen naast de groeiende behoefte aan een gezonde levensstijl en wellness nog meer gevolgen voor de toekomstige gevraagde producten en diensten. Dit zijn meer wandel- en fietsmogelijkheden (qua routes), betere informatievoorziening (qua cultuurhistorie en omgeving), betere mogelijkheid tot beleving van de omgeving, meer luxe en meer kwaliteit. Bij de groeiende groep aan allochtonen wordt er verwacht dat er meer vraag ontstaan naar barbecueplekken, picknickmogelijkheden en facilitaire voorzieningen zoals waterkranen. Ook werd gezegd dat allochtonen meer gebruik maken van de natuur. Verder geven zij aan dat allochtonen meer materialistisch zijn ingesteld, er moet een status aan een gebied meegegeven worden. Ook de manier van de recreant aanspreken zal volgens hen moeten veranderen door deze groeiende groep. Er werd aangegeven dat meer directe informatie voorziening en promotie van groter belang zal zijn, dit met name qua taal en leefomgeving. De klimaatverandering zal volgens hen ervoor zorgen dat de toekomstige recreanten meer voor verkoeling zullen gaan zoeken. Een combinatie die volgens hen gemaakt kan worden is de opvang van overtollig water. Zij bestempelen de beheersing van de kwaliteit van het water, echter wel als zijnde belangrijk. Educatie werd door hen ook genoemd als een belangrijk gegeven, dit door het kennistekort over en verminderde belangstelling voor de natuur onder jongeren. Hierbij werd de groep van allochtonen nog eens extra benadrukt, zij zijn voorstanders voor educatie aansluitend aan hun kijk op de natuur. Hierbij zijn ondernemers ook van belang om deze activiteiten te organiseren. Een opmerking hierbij was dat het wel van belang is om voor deze ondernemers openheid te creëren in de bestemmingsplannen, zodat zij niet worden afgeschrikt. Er waren enkele recente specifieke productontwikkelingen die door hen genoemd werden als mogelijkheden voor de toekomst. Eén daarvan zijn de barcode paaltjes in Utrecht. Dit zijn paaltjes met zogenaamde barcodes die de gebruikers met hun mobiele telefoon kunnen scannen en zo specifieke informatie verkrijgen. De genoemde tweede ontwikkeling is die van de zogenaamde Green Games. Dit zijn computerspellen die betrokken zijn op de natuur. Dit zien zij als een goede mogelijkheid om bijvoorbeeld jongeren meer bij de natuur te betrekken. Tot slot zijn er diverse punten genoemd die van belang zullen zijn in de toekomst: x Bewegwijzering. x Thema’s verbinden aan het recreëren. x Meer spanning in het standaardaanbod (afwisseling van omgeving en diversiteit). x Ontsluiting (barrières wegnemen). x Authenticiteit, anders gaat men wel naar een pretpark. x Informatievoorziening in het algemeen. x Recreatie loopt niet voorop in ontwikkelingen, volg de algemeen maatschappelijke ontwikkelingen. x Afhankelijkheid van ondernemers, zij moeten de initiatieven tonen.

50

5.2.5. Rotterdam Marketing Bij Rotterdam Marketing is de heer Dijkstra (medewerker marketing en communicatie) geïnterviewd. Volgens geïnterviewde zijn er tegengestelde ontwikkelingen van gedrag in de vrije tijd. Men is gemaksgeoriënteerd, men wil kunnen rondzwerven, men besluit last-minute, maar men wil ook uniciteit. De gemeenschappelijke deler van al deze gedragingen is belevenis. Om tegemoet te komen aan het gemak zijn vooraf te boeken arrangementen mogelijk en voor last-minute besluiten is bewegwijzering op straatniveau mogelijk. Een voorbeeld die hij noemde als gemak is de McDonalds, een voorbeeld van uniciteit is eco-restaurant de Boer. Een huidige ontwikkeling is de ontwikkeling van een fietsknooppunten netwerk. Dit netwerk verbeterd onder meer de ontsluiting, verhoogt het gemak voor de gebruiker, geeft een alternatieve mogelijkheid voor vrijetijdsinvulling en geeft meer inzicht in de mogelijkheden van Rotterdam en omgeving. Dit doordat dit netwerk inzicht geeft in attracties. De recreatiewereld is dynamisch, waardoor het lastig is vooruit te kijken. Dit nu met name in de tijd van financiële crisis, geeft hij aan. Verder heeft de recreant een sterk zapgedrag. Ook speelt er mee dat momenteel de ouderen niet als ‘oud’ willen worden aangesproken, en dat jongeren meer als volwassenen gezien willen worden. Qua ICT ontwikkelingen werd de recente ontwikkeling van streetview op Google benoemd. Mensen kunnen van tevoren al zien waar zij terechtkomen. Gezegd wordt dat dit alleen maar meer zal toenemen, zoals ook de aanpassingen van websites voor mobiel internet en meer digitale informatievoorziening. Het inzicht in de allochtonen is momenteel nog niet voldoende ontwikkeld, er is geen volledig beeld van doel(sub)groepen, motivaties, dagpatroon en bestedingen. Hij geeft wel aan dat de eigen identiteit van de allochtonen erg belangrijk is, ook voor de groep zelf. Voor veel activiteiten gericht op deze groep is het lastig deze te promoten buiten Rotterdam en voor eventuele andere doelgroepen. Dit omdat er veel gebruik wordt gemaakt van mond op mond reclame en het Internet bij de allochtonen groep. Andere manieren van promoten bijvoorbeeld via een magazine met activiteitenagenda is planmatig haast niet mogelijk. Enkele duurzame ontwikkelingen die door de heer Dijkstra werden genoemd is de tuk-tuk. Hierbij ziet hij het met name als een belangrijk imagomiddel. In de huidige situatie heeft de tuk-tuk volgens hem niet veel toegevoegde waarde op de CO2 reductie. Een andere ontwikkeling, wat ook door zal spelen in de toekomst, is de verbetering van het openbaar vervoer. Er worden meer ‘park en ride’ en ‘park en walk’ parken ontwikkeld. De ‘park en walk’ parken zijn voor mensen die wel met de auto naar het centrum willen komen, zij kunnen dan ondergronds parkeren in het centrum. Met deze ontwikkelingen verdwijnt de auto wel uit het straatbeeld. Als laatste opmerking geeft hij aan dat duurzaamheid een goed verkoopbaar thema is.

5.2.6. Algemene Nederlandse Wielrijders Bond (ANWB) Bij de ANWB is de heer Droogers(regiomanager public affairs) geïnterviewd. De eerste drie activiteiten die worden benoemd als blijvend populair in de toekomst zijn het fietsen, wandelen en picknicken. De heer Droogers geeft aan dat er meer beleidsmatig aandacht is voor deze drie activiteiten, dit vanuit de overheid en vanuit commerciële organisaties. Een voorbeeld hierbij zijn de agrariërs die een vergoeding krijgen voor wandelaars over hun land. Een ontwikkeling in volle gang is het fietsknooppunten netwerk, welke ook themagericht is. Hij vindt dat het een grote

51

diversiteit aan routes en keuzevrijheid creëert voor de recreant. Een andere ontwikkeling hierbij is de routebepaling via Google Earth. Een sterke ontwikkeling binnen de ANWB is de grotere betrekking van vrijwilligers. Dit is ontstaan uit de gedachte dat de ANWB een vereniging is. Er was geen directe vraag bij de leden naar vrijwilligerswerk, maar bij de gestelde vraag vanuit de ANWB is er veel animo en participatie. Een voorbeeld van vrijwilligerswerk is het onderzoek naar de kwaliteit van gebieden door leden. Voor de groep allochtonen bemerkt hij dat familiegerichte recreatie belangrijk blijft. Hiervoor benoemt hij picknickplaatsen, facilitaire voorzieningen en kindervoorzieningen als zijnde belangrijk. Hij geeft ook aan dat deze groep meer gericht is op een parkachtige omgeving met water, dan op het boerenland als zijnde weilanden met koeien. Volgens hem gaat de derde generatie allochtonen wel steeds meer het recreatieve gedrag vertonen van een autochtoon. Verder benoemde hij met betrekking tot deze groep dat zij gemiddeld genomen meer prestatie en status gericht zijn. De senioren benoemt hij ook als zijnde een steeds meer belangrijke groep. Punten van aandacht, die hij benoemt voor deze groep, zijn: x De grote belangstelling voor natuur. x De populaire activiteiten van fietsen en wandelen. x De behoefte aan losse fietspaden, apart van het overige verkeer. x Oplaadpunten voor elektrische fiets en dergelijke zijn belangrijk. x Bezoekpunten (van horeca tot uitkijkpunt) zijn van belang, deze dienen als doel van de tocht. Verder merkt hij op dat de consument steeds kritischer wordt, de consument verwacht hoge kwaliteit op alle facetten. Dit komt volgens hem mede door de groei van de hoog opgeleiden. Hij bestempelt dit als zijnde erg belangrijk omdat er verregaande concurrentie is door de toenemende vrijetijdsdruk. Kinderen en educatie werden ook benoemd tijdens het interview. Hij gaf aan dat specifieke voorzieningen voor hen belangrijk zijn, bijvoorbeeld strandjes en een speelbos. Goede voorbeelden voor de combinatie educatie en kinderen vond hij de geitenboerderij in het Amsterdamse Bos en boerderij het Geertje, wat verzamelpunten zijn van educatie, attractie en horeca.61 Specifiek benoemde hij hierbij het spontane ontstaan van deze twee initiatieven door ondernemers. Hier haakte hij verder op in door het benadrukken van het belang van vrijheid van het ondernemersschap. Hij gaf aan dat vele initiatieven van ondernemers worden tegengehouden door eindeloze regels en dergelijke. Twee aspecten die volgens hem zullen helpen is de gecreëerde vrijheid voor ondernemers in het bestemmingsplan en duidelijke communicatie naar de omwonenden. Met laatstgenoemde bedoelde hij dat omwonenden duidelijk geïnformeerd worden over de bestemming van een gebied. Indien er wordt gesteld dat deze recreatief is, is dat nu eenmaal zo. Hij verwacht dat bos aantrekkelijk blijft in de toekomst als natuurlijke omgeving. Wel geeft hij aan dat deze niet te dicht beplant moet zijn, anders wordt deze als onveilig beschouwd. Opnieuw benoemt hij het Amsterdamse Bos als een goed voorbeeld. Qua ICT denkt de heer Droogers mensen de natuur op zich zelf willen beleven, zonder ICT toepassingen. ICT kan volgens hem wel dienen tot het vergroten van het gemak. Een voorbeeld dat hij noemt is de opkomst van een speciale GPS voor fietsers en wandelaars. Deze GPS geeft naast een 61

Zie: http://www.hetgeertje.nl/ en http://www.geitenboerderij.nl/.

52

route ook extra informatie over de omgeving, mogelijke attractiepunten en reserveringsmogelijkheden van deze attractiepunten. Hij had wel enkele ideeën voor het gebruik van ICT in de natuur. Een idee wat hij benoemde was het creëren van een denkplek met internetverbinding in een natuurlijke omgeving, bijvoorbeeld interessant voor werkenden en studenten. Ook benoemde hij digitale informatiepunten in het gebied, waar mensen iets kunnen downloaden en uitprinten. Een voorbeeld hierbij zijn de printbare stadsplattegronden in Rotterdam. Als verbeterpunt voor de toekomst op het gebied van duurzaamheid noemde hij de informatievoorziening. Wat wordt er in het gebied gedaan aan duurzaamheid: zijn er bijvoorbeeld biologische producten, hoe wordt het gebied onderhouden en wat wordt er aan waterbeheer gedaan? Hij gaf ook aan dat het van belang is auto´s buiten het gebied te houden met betrekking tot het thema duurzaamheid. Echter de gemaksvragende mens wil dicht parkeren bij de ligweiden, zodat zij niet ver hoeven te sjouwen met hun spullen. Een oplossing die hij hiervoor aandroeg waren ´groene´ parkeerplaatsen. Dit zijn parkeerplaatsen die opgaan in de natuur, zodat deze niet opvallen. Hij gaf uiteraard ook aan dat de bereikbaarheid van het gebied vergoot zou moeten worden voor reizen zonder auto. Mogelijkheden die hij benoemde zijn goede aansluitingen met het fietsknooppunten netwerk en de nadruk op communicatie op de groene en blauwe verbinding. Veiligheid werd ook specifiek benoemd door de heer Droogers. Hij gaf aan dat het beheer van de gebieden hierbij erg van belang is. Naast meer ´blauw´ op straat, maar dan vooral gedacht aan boswachters en dergelijke, is omwonendenparticipatie volgens hem ook een goede mogelijkheid. Hij noemde een voorbeeld uit Engeland, waar al bewoners beheergroepen bestaan. Dit komt volgens hem door de toenemende aandacht voor de eigen leefomgeving. Informatievoorziening wordt volgens de geïnterviewde ook steeds belangrijker, dit door de steeds kritischer wordende consument. Het huidige probleem is het tekort aan informatievoorziening, mensen weten niet wat er is. Bovendien vergroot goede informatievoorziening het gemak: mensen weten wat, waar en wanneer er wat is. Dit is, volgens hem, ook ter plaatse belangrijk. Ook werd de toename van belangstelling voor gezondheid en wellness genoemd. De heer Droogers denkt dat dit met name komt door de vergrijzing. Duitsland noemde hij als goed voorbeeld voor wellnessproducten voor ouderen. Door de groei van belangstelling van gezondheid is er volgens hem groeiende belangstelling voor buitensporten. Hierbij had hij het idee om de geluidswallen van de A15 te gebruiken als mountainbike heuvels. Ten slotte benoemde hij de creatie van historische sfeer nog als een aanspreekbaar punt voor educatiedoeleinden en voor senioren. Hiermee werd er dan meer gedoeld op de gevoelswaarde van historie, dan de daadwerkelijke historie van het gebied.

5.2.7. Samenvatting specifieke natuur- en recreatietrends Fietsen, wandelen en recreatie aan en in het water werden het meest genoemd als de verwachting van de toekomstige wens aan recreatiemogelijkheden. Fietsen en wandelen werd in het bijzonder genoemd in samenhang met de verwachte vergrijzing in de toekomst. Waarbij de opmerking werd geplaatst dat, naast een uitgebreid fiets- en wandelnetwerk, men graag ook aparte paden wilt naast het overige verkeer. De verwachte toekomstige groeiende wens naar recreatiemogelijkheden aan en in het water wordt om diverse redenen verwacht. Zo werd er gezegd: ‘zwemmen is van alle leeftijden en tijden’. Ook werd genoemd dat bos met water de meest populaire natuuromgeving is. Naast deze gewenste recreatiemogelijkheden werd ook de ruitersport genoemd als zijnde in groeiende populariteit.62 62

Dit wordt bevestigd door het CBS, zie: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijdcultuur/publicaties/artikelen/archief/2008/2008-2535-wm.htm.

53

Naast dat de vergrijzing een groeiende vraag naar fiets- en wandelmogelijkheden impliceert, zal de vergrijzing nog meer gevolgen hebben volgens de geïnterviewden. Zo werd het groeiende belang van gezondheid en wellness benoemt, ouderen willen voor jong en vitaal worden aangezien. Verder werd ook het belang van goede horeca benoemd, welke geplaatst zijn dicht bij bezienswaardigheden. Hierbij worden bezienswaardigheden gezien als uitkijkpunten, musea en dergelijke. Ten slotte werd ook het belang van historische aspecten en authenticiteit genoemd. Dat wil zeggen: hoe ging het er vroeger aan toe en hoe gaat het nu. Allochtonen maken volgens de geïnterviewden meer gebruik van de natuur en zijn meer van de verblijfsrecreatie. Met gebruik van de natuur werd bedoeld dat de natuur als bron wordt gezien, waar men gebruik van kan maken. Hierbij werd onder meer gedacht aan boomgaarden en oesters verzamelen en opbakken. Qua verblijfsrecreatie werden ingerichte barbecueplaatsen, picknickplaatsen, facilitaire voorzieningen en speciale kindervoorzieningen als belangrijk aangemerkt. Verder werd met betrekking tot deze groep opgemerkt dat zij veelal gericht zijn op het belang van de eigen identiteit en status. Dit hangt samen met de eigen wegen van informatieverspreiding die deze groep heeft. Een belangrijk ander verwachte toekomstige trend, wat met regelmaat werd genoemd, is de benodigde educatie onder kinderen. Door de opkomende verstedelijking en industrialisering weten steeds meer kinderen niet hoe de natuur werkt, bijvoorbeeld hoe appelmoes gemaakt wordt. Goede voorbeelden uit de praktijk die genoemd werden, waren de geitenboerderij in het Amsterdamse Bos en boerderij het Geertje in Zoeterwoude. Educatie werd niet alleen als belangrijk genoemd voor kinderen, maar ook voor ouderen. Er werd een toenemende aandacht gesignaleerd voor interesse in de natuur en het milieu. En dan met name naar wat er aan behoud van deze gedaan wordt. Hiermee samenhangend is de genoemde groeiende behoefte aan informatievoorzieningen. Naast de gewenste informatie over duurzaamheid, wil men vooraf, tijdens en na het bezoek overal goed over geïnformeerd worden. Dit hangt mede samen met de groeiende kritische houding van de consument en de steeds grotere wens van gemak. Opgemerkt werd ook dat de toepassing van ICT binnen de natuurlijk recreatieve sector nog sterk achterloopt. Hierbij werd met name door het RECRON nog een inhaalslag bij verwacht. Een recente ICT toepassing in opkomst is de GPS navigatie voor fietsers en wandelaars, waarmee eigen routes en bezienswaardigheden bepaald kunnen worden met eventueel bijbehorende reserveringen. Ook de mogelijkheid tot routebepaling via Google Earth werd genoemd als een recente ontwikkeling. Andere ideeën (uit andere gebieden dan wel branches) genoemd voor ICT toepassingen binnen de informatievoorziening zijn: printbare omgevingsplattegronden op de website en ter plaatse, gebruik van streetview in Google Maps, interactieve films op de website, zenders op vogels om zo het trekgedrag te kunnen volgen, camera op vogelnesten voor het volgen van het broedgedrag, website aanpassen voor mobiel internet, toepassingen binnen de zogenaamde green games en de huidige ontwikkeling van barcodepaaltjes in Utrecht waarmee aan de hand van mobiele telefoons informatie verkregen kan worden. Al is de interesse naar duurzaamheid groeiende, specifieke voorzieningen werden hier niet voor aangedragen. Naast de genoemde gewenste informatievoorziening werden als enige de witte fiets in Veluwe als duurzaam vervoermiddel aangedragen en de mogelijkheden van tuk-tuks. Met laatstgenoemde werd met name gedoeld op de verkoopbaarheid van het thema duurzaamheid. Wel werd er opgemerkt dat het betrekken van omwonenden bij het beheren van het gebied een goede kans is. Dit om de groeiende aandacht voor de leefomgeving en de grotere bereidwilligheid onder de consument voor vrijwilligerswerk in de natuur.

54

Verder werd nadrukkelijk de identiteit van het gebied benoemd als zijnde steeds belangrijker. Er moet een duidelijke gemeenschappelijke identiteit aanwezig zijn met een kernkwaliteit. Naast deze kernkwaliteit zijn de randvoorwaarden ook steeds meer van belang. Deze moeten uitstekend in orde zijn, dit in verband met de steeds kritischer wordende consument en het gevraagde gemak. Ook heeft dit in sterke mate te maken met de grotere tijdsdruk waarmee de consument te maken heeft. Er moeten keuzes gemaakt worden waar gerecreëerd moet worden, er bestaat dus grotere concurrentie met andere vrijetijdsinvullingen. Tegelijkertijd creëert dit meer bestaansrecht voor een natuurlijk gebied in stedelijk gebied. Het groeiende belang van samenwerking tussen de gebieden werd ook genoemd. Gebieden kunnen de identiteit van elkaar versterken, wat opnieuw positief is voor het bestaansrecht. Ook het belang van multifunctionele horeca werd genoemd als zijnde belangrijk. Dit ook voor de toenemende ruimtelijke druk, maar ook voor het belang van de ondernemers. De ondernemers creëren zo meer stabiliteit; er zijn meerdere inkomstenbronnen. Ten slotte werd hierbij opgemerkt dat de mogelijkheden voor ondernemerschap in het bestemmingsplan zo open mogelijk gehouden moeten worden. Dit zou de creativiteit en de bereidwilligheid van de ondernemer alleen maar ten goede komen. Dit is nodig aangezien de ondernemers veel kunnen bijdragen aan de aantrekkelijkheid en de onderhouding van de gebieden.

55

Hoofdstuk 6. Conclusies Allereerst worden conclusies getrokken per deelvraag met de daarbij behorende onderverdelingen. Uiteindelijk worden de conclusies per deelvraag in verband met elkaar gebracht, wat leidt tot verdergaande conclusies en de beantwoording van de centrale vraag. Aan de hand van deze conclusies zullen de aanbevelingen gedaan worden.

6.1. Conclusies deelvragen In deze paragraaf zullen de conclusies over de deelvragen worden gedaan.

6.1.1. Conclusies profilering natuurlijk recreatief gebied Een natuurlijk recreatief gebied kan zich profileren middels het inspelen op de externe omgeving van het gebied. De externe omgeving van een gebied zijn veranderingen in de omgeving, de concurrentie en de klanten/belanghebbenden. De veranderingen in de omgeving zijn de trends en ontwikkelingen.

6.1.2. Conclusies identificatie concurrenten De mogelijke concurrenten kunnen geïdentificeerd worden middels concurrentiegeoriënteerde en afnemersgeoriënteerde methoden. Waarbij een combinatie van beide idealiter is. Voor Landschapspark Buytenland is de concurrentiegeoriënteerde methode de meest toepasbare. Overigens is de afnemersgeoriënteerde methode wel enigszins toepasbaar door het bepalen van het huidig bezoekgedrag aan natuurlijk recreatieve gebieden van de potentiële recreant. Landschapspak Buytenland heeft de volgende concurrenten: de Oude Maas, de Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt, het Zuidelijk Randpark, het Kralingse Bos, het Zuiderpark, het Park bij de Euromast, Hoek van Holland, OostvoorneͲZŽĐŬĂŶũĞ͕ĞƌŶŝƐƐĞ͕ŚĞƚEĂƚŝŽŶĂĂů>ĂŶĚƐĐŚĂƉ,ŽĞŬƐĐŚĞtĂĂƌĚEŽŽƌĚ͕ŚĞƚ Museumpark, het Brielse Meer, het Oostvoornse Meer en de Rottemeren. Hierbij zijn de eerste drie genoemde de direct omliggende gebieden van het toekomstige Landschapspark Buytenland. De laatste vier genoemde gebieden zijn van minder belang dan de overige concurrenten.

6.1.3. Conclusies samenstelling natuurlijk recreatief aanbod De samenstelling van het natuurlijk recreatief aanbod kan worden bepaald door gebruik van de marketingmix in combinatie met de bestemmingsmix. Hierbij bestaat de marketingmix uit prijs, plaats, product en promotie. De bestemmingsmix bestaat uit attracties, faciliteiten, infrastructuur, transport en gastvrijheid. Hierbij is de prijs niet toepasbaar en gastvrijheid niet onderzoekbaar in het tijdsbestek van dit onderzoek. Plaats is hierbij in combinatie met transport. Product is in combinatie met attracties en faciliteiten. Verder is het van belang deze elementen af te bakenen voor alleen recreatieve mogelijkheden met als basis natuurlijke elementen. Deze recreatieve mogelijkheden zijn uiteindelijk: ontspanning, sportactiviteit, sport nevenactiviteit, uitgaan, bezoeken en overige.

6.1.4. Conclusies omschrijving recreanten De recreant is iemand die een ontspannende/ontwikkelende activiteit bedrijft in zijn/haar netto vrije tijd al dan niet buiten zijn/haar woonplaats binnen 24 uur. De recreant heeft behoefte aan beleving. Hierbij zijn de belevingsdimensies amusement, verandering/afleiding, interesse en vervoering van toepassing. Hierbij is er een koppeling met de recreatieve mogelijkheden (zie bijlage III).

6.1.5. Conclusies concurrerend natuurlijk recreatief aanbod Per type aanbod is vastgesteld wat de belangrijke conclusies zijn. Plaats/transport De bereikbaarheid van de gebieden laat wat te wensen over. De bereikbaarheid met de auto is slecht tot matig. De bereikbaarheid over het water en met het openbaar vervoer is matig tot goed. Voor de direct omliggende gebieden is de bereikbaarheid over het water goed, de bereikbaarheid met het openbaar vervoer is matig. De interne bereikbaarheid van de concurrenten is slecht tot matig. De

56

direct omliggende concurrenten scoren wel bovengemiddeld hierop. Er zijn zeer weinig informatiecentra aanwezig. Promotie De concurrenten zijn vrij algemeen in de omschrijving van hun doelgroepen. Deze zijn met name gericht op kinderen, ouderen en natuurliefhebbers. De groep allochtonen worden niet genoemd. Verder zijn er ook geen niche doelgroepen gedefinieerd, bijvoorbeeld ‘de sportieveling’. Verder hebben bijna alle gebieden geen sterke identiteit waar zij zich op richten, deze is met name gericht op landschappelijke kenmerken. Ten slotte gebeurt de meeste bijzondere promotie via de organisatie van evenementen. Product De natuurlijk attracties zijn vrij algemeen van aard. Er zijn weinig specifieke natuurlijk attracties, zoals boomgaarden. Recreatie aan het water is goed vertegenwoordigd. Verder is er weinig bos in het natuurlijk aanbod. Qua beoogde attracties is er weinig aanbod specifiek voor kinderen. Ook sportieve attracties en in samenhang daarmee gezondheid en wellness attracties zijn slecht vertegenwoordigd. Alleen het Zuiderpark is hierbij een uitschieter. Vissteigers, maneges, ruiterpaden en onverharde paden worden wel al veel aangeboden. De direct omliggende concurrenten bieden sowieso erg weinig beoogde attracties aan. Het landschap op zich is met name de culturele/historische waarde van de concurrenten. Er is weinig aanbod van specifieke culturele/historische attracties, zoals musea en bijzondere gebouwen. De georganiseerde evenementen zijn veelal gericht op concerten. Naast georganiseerde fiets- en wandeltochten worden er zeer weinig sportieve evenementen georganiseerd. Ook zijn er zeer weinig terreinen aanwezig voor evenementen. De horecavoorziening is over het algemeen overal gelijk. Er is echter weinig speciale horeca aanwezig, zoals themarestaurants en streek-producten winkeltjes. De direct omliggende gebieden zijn zwak in het horeca aanbod, maar zijn wel sterker in de informatievoorziening. Verder hebben de concurrenten zeer weinig gemaksfaciliteiten in het aanbod. Ook speciale voorzieningen voor barbecuen zijn niet beschikbaar. Hoofdactiviteiten/belevingswaarden De hoofdactiviteiten sport nevenactiviteit, uitgaan en bezoeken zijn slecht vertegenwoordigd door de concurrenten. De hoofdactiviteiten ontspanning, sportactiviteit en overige zijn gemiddeld tot goed vertegenwoordigd. Echter de direct omliggende concurrenten scoren alleen voor de hoofdactiviteit overig beter dan de overige concurrenten. Voor de hoofdactiviteiten ontspanning, sportactiviteit en bezoeken scoren zij slechter dan de overige concurrenten.

6.1.6. Conclusies toekomstige natuur- en recreatietrends Per element van het aanbod zijn diverse trends naar voren gekomen die van belang zijn voor de profilering van Landschapspark Buytenland. Plaats/transport x De bereikbaarheid met de auto wordt van steeds groter belang, dit in verband met de verwachte groei van het aantal auto’s per inwoner. x De opkomst van de groene en blauwe verbinding biedt mogelijkheden om Landschapspark Buytenland beter bereikbaar te maken. De blauwe verbinding creëert ook een mogelijkheid tot een directe verbinding met het Zuiderpark. Promotie x De bevolkingsgroepen 65-plussers en allochtonen zullen een steeds groter gedeelte van de doelgroep vertegenwoordigen, zij zullen dus van toenemend belang zijn. x Er is een groeiend belang van een duidelijke identiteit van het gebied met uitstekende randvoorwaarden. x Er is groeiende concurrentie met andere mogelijke recreatieve tijdsbestedingen, dit komt door grotere tijdsdruk bij de consument.

57

Product x Vergrijzing impliceert: o Benodigde fiets- en wandelpaden apart van het overig verkeer. o Belang van uitgebreid routenetwerk van fiets- en wandelpaden. o Wellness en gezondheid zijn en worden steeds meer belangrijke thema’s. o Belang van horeca gesitueerd dichtbij bezienswaardigheden. o Historie en authenticiteit zijn van groeiend belang. x Groei allochtonen impliceert: o Meer benodigde gebruik van de natuur attracties, zoals smulbossen. o Meer benodigde ingerichte barbecueplaatsen, picknickplaatsen, facilitaire voorzieningen en speciale kindervoorzieningen. o Belang van doelgericht communicatie in verband met belang eigen identiteit en status. x De consument is in toenemende mate geïnteresseerd in hun leefomgeving en duurzaamheid. x Mogelijkheden voor fietsen, wandelen en recreatie aan het water zullen van groot belang blijven en zelfs toenemen. x Bos en water zijn en blijven de meest populaire natuuromgevingen. x Educatie voor jong en oud is van toenemend belang. x Beleving is van toenemend belang. Algemeen x De bereikbaarheid van het gebied via het Internet is van toenemend belang. x De toepassing van digitalisering zal van steeds meer invloed zijn op de aantrekkelijkheid van een gebied. x De consument wordt steeds kritischer, dit door de afname van de netto vrije tijd en de toename van het opleidingsniveau. x Groter belang van het gemak. x Betrekken van omwonenden bij het beheer van een gebied is een kans. x Groeiend belang van samenwerking met omliggende gebieden, dit voor het versterken van de identiteit. x Ondernemers zijn van belang voor de aantrekkelijkheid van een gebied. Om deze aan te trekken zijn multifunctionele attracties en openheid in het bestemmingsplan van belang.

6.2. Beantwoording centrale vraag De centrale vraag van dit onderzoek is: In hoeverre en hoe kan Landschapspark Buytenland zich - vanuit de dienst-/productaanbodzijde met haar natuurlijk recreatief aanbod profileren in 2021? Zoals in hoofdstuk twee is aangegeven kan een natuurlijk recreatief gebied zich profileren middels een eigen karakter in te nemen tussen de drie krachtvelden in haar externe omgeving: x Veranderingen in de omgeving. x Concurrentie. x Klanten, belanghebbenden. In dit onderzoek zijn de twee eerste genoemde krachtvelden onderzocht. De beantwoording van de centrale vraag luidt dus als volgt: Landschapspark Buytenland moet een eigen karakter innemen naar aanleiding van de conclusies over het concurrerend aanbod en de veranderingen in de omgeving (de trends).63 Hoe dit precies bereikt kan worden, zal verder in hoofdstuk zeven worden uitgewerkt. 63

Wellicht ten overvloede wordt hierbij opgemerkt dat voor een volledig beeld van de mogelijke profilering van Landschapspark Buytenland het dan ook van belang is dat het onderzoek naar de klanten en belanghebbenden bij dit onderzoek wordt gevoegd.

58

Hoofdstuk 7. Aanbevelingen In dit hoofdstuk worden diverse aanbevelingen met betrekking tot welk natuurlijk recreatief aanbod Landschapspark Buytenland zou moeten hebben om zich te profileren. Deze worden gedaan op basis van de getrokken conclusies in hoofdstuk zes. De aanbevelingen worden daarom ook gedaan naar de indeling van de conclusies. Dit betekend dat er aanbevelingen worden gedaan voor het element plaats/transport, het element promotie, het element product/attracties en faciliteiten en dat er ten slotte nog algemeen geldende aanbevelingen worden gedaan. Plaats/transport x Zorg voor goede bereikbaarheid van het gebied door middel van autoroutes. Deze autoroutes moeten goed verbonden zijn met de geografische liggingen van de gestelde doelgroepen. x De autoroutes moeten ook goed verbonden worden met de direct omliggende gebieden; de RCG en KP, de Oude Maas en het Zuidelijk Randpark. x Zorg voor aansluitingen van het gebied met de groene en blauwe verbindingen. x Biedt mogelijkheden aan voor fiets- en bootverhuur. Deze vergroten de bereikbaarheid en het gebruik van de groene en blauwe verbindingen. Verder zal dit de beleving al laten starten vanaf het vertrek. x Verbindt Landschapspark Buytenland ook met de direct omliggende gebieden door middel van fiets- en wandelpaden. Dit zal niet alleen de bereikbaarheid verbeteren, maar ook de mogelijkheden voor het populaire fietsen en wandelen. Zorg dat deze paden apart liggen van het overige verkeer. Promotie Identiteit x Geef Landschapspark Buytenland een sterke identiteit met als thema: “modern beleven van het vroegere buytenleven”. De volgende kernkwaliteiten moeten hierbij duidelijk gecommuniceerd worden: o De aanwezigheid van moderne gemakken (modern). o Een gezonde levensstijl (buytenleven). o Beweging, sportiviteit (beleven en buytenleven). o Historie en authenticiteit (vroegere). o Gezelligheid en picknicken (buytenleven). x Verbindt deze identiteit met de omliggende gebieden. Laat hierbij Landschapspark Buytenland het epicentrum zijn ten opzichte van de gebieden. Laat de gebieden de RCG en KP en de Oude Maas de elementen historie en authenticiteit versterken: het uniek stukje natuur van RCG en KP en de Oude Maas op zich zelf. Laat hierbij het Zuidelijk Randpark de verbondenheid met Rotterdam versterken en laat het Zuiderpark de identiteit van beweging en sportiviteit versterken. Zorg dat dit ook duidelijk in de promotie naar voren komt. Doelgroep x Richt de promotie op de doelgroepen allochtonen en gezinnen met kinderen. Deze groepen bevatten tevens de 65 plussers. Communiceer deze benaming niet in die wijze, maar richt meer op de kenmerken/wensen die deze groepen hebben. Gebruik zo bijvoorbeeld de termen: picknickplaatsen, status en speeltuin. x Verder is het van belang deze doelgroepen aan te spreken op de plek waar zij daadwerkelijk leven. Zo is het inzetten van promotiemiddelen in de stadsparken van Rotterdam Zuid, de moskeeën in Rotterdam Zuid, de kinderopvang, de basisscholen en dergelijke geschikt. x Ook de taal van de promotie aanpassen aan de doelgroep is belangrijk. Buiten daadwerkelijk een andere taal dan het Nederlands te gebruiken, is het ook belangrijk de formulering aan te

59

passen. Zo worden ouderen weer overtuigd door andere soorten teksten, dan kinderen. Probeer dit dan ook zoveel mogelijk te scheiden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een aparte webpagina voor kinderen. Middelen x Maak een website van Landschapspark Buytenland, waarbij alle mogelijkheden van recreatie worden gecommuniceerd. Doe dit op een zodanige manier dat de informatie toegankelijk en aantrekkelijk is voor de potentiële gebruiker. Dit betekent de volgende toepassingen: o Een zoekfunctie. o Een interactieve gebiedsplattegrond, welke ook te downloaden is. o Fiets- en wandelroutes met beschrijving, welke ook te downloaden zijn. o Belevingsmogelijkheden voor en na: ƒDigitaal bezoek van diverse attracties. ƒCamerabeelden van vogels op nesten.64 ƒHet kunnen volgen van het trekgedrag van vogels door middel van zenders aan deze vogels.65 ƒGastenboek waarin reacties en tips kunnen worden gegeven. ƒSpelletjes voor de kinderen. x Werk bij de ontwikkeling en onderhoud van deze website samen met de ondernemers in het gebied. Dit is van belang om een volledig en eenduidig beeld van het aanbod en de identiteit van Landschapspark Buytenland te geven. Doe dit onder meer door verwijzingen op de website van Landschapspark Buytenland naar de websites van deze ondernemers en vice versa. x Gebruik verder de volgende promotiemiddelen om potentiële recreanten überhaupt op de website (en zo naar Landschapspark Buytenland) te laten komen: o Leg informatiemateriaal met vermelding van de website neer bij de eerdergenoemde plaats van verblijven van de doelgroepen. o Zorg voor vermelding van de website op de gemeentelijke websites. o Zorg voor vermelding van de website op websites uit de natuur- en recreatiebranche, bijvoorbeeld op de website van een sportschool in de regio van de gewenste geografische doelgroep. o Zorg voor vermelding van de website op algemene recreatieve websites zoals dagjeweg.nl. x Enkele andere directe promotiemiddelen die ingezet zouden moeten worden om bezoekers te trekken: o Verwerking van het aanbod van Landschapspark Buytenland in de GPS navigatiesystemen voor fietsers en wandelaars. o Weergave in (streetview van) Google Maps, met een link naar de eigen website. Product Basisomgeving De basisomgeving bepaalt in grote lijnen hoe het gebied eruit gaat zien. Het idee is eigenlijk dat van zuid naar noord het gebied steeds meer transformeert van het vroegere landschap naar een moderner landschap. Hierbij is het centrale thema “modern beleven van het vroegere buytenleven”. Hiervoor moet de volgende elementen gerealiseerd worden: x De natuur in het zuiden aansluiten bij de natuurwaarden van RCG en KP en de Oude Maas. x De natuur in het noorden aansluiten bij de stadsparken. x Gestelde agrarische uitstraling in het midden, dit als overlapping tussen het noorden en het zuiden. 64 65

Naar de ideeën van de heer Van Dijk van ZHL. Naar de ideeën van de heer Van Dijk van ZHL.

60

x In het noorden, tegen het middengedeelte aan, een recreatieplas waar in en aan gerecreeerd kan worden. x In het noorden, verspreid, open bebossing met ontspanningsplekken. x In het zuiden, verspreid, ook ontspanningsplekken met open bebossing. Attracties en faciliteiten Het is belangrijk om meerdere attractiepunten te maken, waarbij een attractiepunt bestaat uit de daadwerkelijke attractie, horeca en informatievoorziening. De volgende attractiepunten worden aanbevolen: 66 x Attractiepunt één in het meest noordelijk gedeelte moet bestaan uit: o Een zogenaamd plukbos, waar fruit geplukt kan worden voor consumptie (vroeger). o Een boerderij, gesitueerd naast het plukbos, opengesteld voor bezoekers, waar verse (streek-)producten gekocht kunnen worden (vroeger, buytenleven, beleven). o Informatieve excursies/rondleidingen aan over hoe het werkt om het plukbos te onderhouden en de streekproducten te produceren (buytenleven, vroeger). o Een aangelegd terras, waar men wat kan drinken en wat streekproducten kan nuttigen (vroeger, buytenleven, beleven). x Attractiepunt twee in het midden van het noordelijk gedeelte moet bestaan uit: o Een centraal informatiecentrum naast de aanbevolen plas, waar de volgende informatie te vinden is: ƒInformatie over het vroeger en nu van Landschapspark Buytenland (vroeger). ƒGebiedsinformatie, zoals meeneem plattegronden en wandel- en fietsroutes. Niet alleen van Landschapspark Buytenland, maar ook van de direct omliggende gebieden (modern). ƒExcursie-informatie: struintochten door het zuidelijk gedeelte, een vragenuur en georganiseerde kanotochten met gids. Uiteraard dit met een beschikbare agenda (modern, buytenleven). ƒWat de beherende organisatie doet aan het natuurbehoud (buytenleven). o Een horecagelegenheid voor een drankje en een snack gekoppeld aan dit centrum. Deze moet wat hoger gelegen zijn zodat er uitgekeken kan worden over het landschap (modern, beleven). o Kanoverhuur opnieuw gekoppeld aan het centrum, zodat de recreant ook individueel op pad kan gaan (beleven en buytenleven). o Productenaanbod die het gemak van de recreant vergroten; zoals een oplaadpunt voor de elektrische fiets, bandenplaksetjes, huur van een picknickkleed (modern). o Zorg dat de verstrekte informatie overeenkomt met die van de website en dat deze ook ter plekke digitaal beschikbaar is (modern). x Attractiepunt drie in het noordelijk gedeelte tegen het middengebied aan moet bestaan uit: o Een zogenaamde geitenboerderij, naar het idee van het Amsterdamse Bos. Dit betekent: ƒGeiten en andere beesten die door kinderen kunnen verzorgd worden, bijvoorbeeld door het geven van flesjes melk (vroeger, buytenleven, beleven). ƒHorecagelegenheid voor een drankje en een snack (modern). ƒExcursies over hoe alles werkt op een dergelijke boerderij, wat ook geschikt is voor kinderen (buytenleven, beleven, vroeger).

66

Zie bijlage X voor een visuele weergave van de plaatsing van de genoemde attractiepunten in Landschapspark Buytenland.

61

x Attractiepunt vier, vijf en zes in het meest zuidelijk gedeelte: o Creëer naast de jachthaven van Rhoon een extra attractiepunt, welke de RCG en KP vertegenwoordigt (vroeger, buytenleven). o Creëer bij de golfbaan aan de Oude Maas een extra attractiepunt (modern). o Creëer aan de Oude Maas een extra attractiepunt (beleven, buytenleven). o Sluit bij deze drie attractiepunten aan bij de huidige mogelijkheden van desbetreffende gebieden (zie hoofdstuk vier). Zorg er wel voor dat de link met Landschapspark Buytenland wordt gelegd. Doe dit door aansluiting met de identiteit van Landschapspark Buytenland. Zorg ook voor beschikbare informatie over Landschapspark Buytenland bij deze attractiepunten. De genoemde ontspanningsplekken in het noorden en zuiden dienen ook verder ingericht te worden. x Zorg dat de noordelijke ontspanningsplekken: o Bedoeld zijn voor het grote publiek. o Beschikken over toiletten en stromend water. o Gericht zijn, in ieder geval één ontspanningsplek, op de barbecuende recreant. Dit door: ƒ Afgebakende barbecueplekken met picknicktafels en brandblussers. ƒ De ligging dicht bij een parkeerplaats. ƒ Mogelijkheden tot aanschaf van benodigde spullen. o Beschikken over speeltoestellen voor de kinderen. x Zorg dat de zuidelijke ontspanningsplekken: o Gericht zijn op de rustzoekende recreant. o Geen specifieke faciliteiten bevatten. o Gekoppeld zijn aan bijvoorbeeld een uitkijktoren of een vogel kijkhut. Verder zouden de volgende attracties en faciliteiten nog aangeboden moeten worden: x Een fijnmazig fiets- en wandelpadennetwerk, welke bestaat uit verharde en onverharde paden. Biedt de verharde paden met name in het noorden en de onverharde paden met name in het zuiden aan. Uiteraard moeten er ook verharde paden in het zuiden aanwezig zijn om de verbinding met de omliggende gebieden voor iedereen toegankelijk te maken. x Diverse fiets- en wandelroutes gericht op sportiviteit respectievelijk cultuur/historie. x Een hindernisbaan, welke in verschillende gradaties gevolgd kan worden. Deze moet in het noorden aangelegd worden om de koppeling te maken met het Zuiderpark. x Kleinschalige sportieve evenementen bedoeld voor de geografische doelgroepen, bijvoorbeeld een kano estafette. DIt kan ook gecombineerd worden met het vroegere buytenleven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan boeren golf competities. x Borden met gebiedsplattegronden bij elke parkeerplaats. x Bewegwijzeringsborden bij elke (hoofd)kruising en elke toegang tot het wegennetwerk. Vermeldt op deze bewegwijzeringsborden de routes en de attracties. x Digitale, ter plekke beschikbare informatievoorzieningen zodat de recreanten de informatie bijvoorbeeld kunnen downloaden op de mobiele telefoon. Algemeen x Zorg dat alle aangeboden attracties en faciliteiten altijd van hoge kwaliteit zijn. x Stel zogenaamde klankgroepen in. Zorg dat hier een evenredig aantal type mensen in participeren naar de gewenste doelgroepen. Communiceer de mogelijkheid van participatie zoals onder het kopje promotie staat aangegeven. Benadruk ook dat op deze manier geparticipeerd kan worden in de bepaling van de inrichting van hun leefomgeving. x Blijf consistent met de identiteit; voer het bij alle ontwikkelingen door.

62

x Stem het bestemmingsplan af aan de genoemde aanbevelingen. Creëer genoeg ruimte in het bestemmingsplan om de potentiële ondernemer hierop in te laten spelen. x Werk de informatievoorziening steeds bij en blijf zoeken naar de juiste mogelijkheden om de gewenste doelgroepen aan te spreken. Zonder informatievoorziening zullen de potentiële recreanten niet weten wat de diverse mogelijkheden zijn en daardoor niet komen. Tenslotte Indien bovengenoemde aanbevelingen worden nagevolgd zal Landschapspark Buytenland zich kunnen profileren middels haar natuurlijke recreatief aanbod en daarbij onderscheidend zijn van omliggende concurrenten. Uiteraard is het hierbij wel van belang om te blijven anticiperen op toekomstige ontwikkelingen.

63

Begrippenlijst x x x x x

CBS COS DBNL Grienden NBTC NIPO

x x x x x x

NLHW PMR PZH RCG en KP VVV Wadi’s

Centraal Bureau van de Statistiek. Centrum voor Onderzoek en Statistiek van de Gemeente Rotterdam. Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren. Met wilgenhakhout begroeide strook langsheen een rivier. Samenwerkingsverband tussen het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen en het onderzoeksbureau TNS NIPO gespecialiseerd in klantenonderzoek, financiën en opinieonderzoek. Nationaal Landschap Hoeksche Waard. Project Mainport Ontwikkeling. Provincie Zuid-Holland. Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt. Vereniging voor Vreemdelingen Verkeer. Voorziening voor de infiltratie van regenwater. Een wadi is een laagte waarin het regenwater zich kan verzamelen en in de bodem kan infiltreren. Meestal is een wadi beplant met gras of biezen. Een wadi helpt verdroging van de bodem tegen te gaan, vormt een buffer bij overvloedige regenval, en draagt bij aan de zuivering van het water.

64

Bronnenlijst Literatuur x Aaker, D.A. (2002). Marktgericht strategisch beleid. Schoonhoven: Academic Service. Zesde druk. x Alsem, K.J. (1993). Strategische Marketingplanning. Groningen: Stenfert Kroese. Vierde druk. x Bekkum, T. van. (2005). Analyze this!. Hilversum: Positioneringsgroep B.V. x Beunders, N. & Boers, B. (2007). De andere kant van de vrije tijd: adrenaline. Leiden: Toerboek. Zesde druk. x Buhrs, M. (2008). Gebiedsmarketing. Schiedam: Scriptum. x Burk Wood, M. (2003). Het marketingplan. Amsterdam: Pearson Education Benelux. x Boniface, B. & Cooper, C. (2005). Worldwide destinations: the geography of travel and tourism. Oxford: Elsevier Butterworth-Heinemann. Vierde druk. x Cornish, E. (2004). Futuring: the exploration of the future. Bethesda, Maryland, USA: World Future Society. x Elands, B. & Lengkeek, J. (2000). Typical tourists: research into the theoretical and methodological foundations of tourism and recreation experiences. Wageningen: Universiteit Wageningen. x Fesenmaier, D.R., Gretzel, U. & O’Leary, J.T. (2006). The transformation of consumer behavior. In Buhalis, D. & Costa, C,. Tourism Business Frontiers: Consumers, Products and Industry . Oxford: Butterworth-Heinemann. x Geelen, P. (2004). Corporate Performance Management; sturen in een dynamische markt. Den Haag: Kluwer. x Gilmore, J.H. & Pine, B.J. (1999). The experience economy. Boston: Harvard Business Press. x Mill, R.C. & Morrison, A.M. (2006). The tourism system: an introductory text. Dubuque: Kendall/Hunt. Vijfde druk. x Ras-Marees, T. (2005).Toeristisch ABC: Vakwoordenboek voor toerism en recreatie. Leiden: Toerboek. Rapporten/publicaties x Aa van der, B., Berkers, R. & Boode, S. (april 2008). Toekomstige recreatievraag in rijksbufferzones: behoefteraming van de grootstedelijke bevolking. Den Haag: Stichting Rereatie, Kennis- en Innovatiecentrum. x Aa van der, B., Berkers, R. & Veer, M. (2006). Een tien voor plattelandstoerisme: gemeenten nemen het initiatief. Den Haag: Stichting Recreatie, Kennis- en Innovatiecentrum. x Beek van der, N., Hooijkaas, W., Molen van der, S. & Zwinkels, A. (2008). Innovaties in de Technische Installatiebranche 2008: Accenten voor de toekomst. Woerden: Marktmonitor. x Berkers, R., Busser, M. & Vreuls, J. (2003). Ruimte voor toerisme in Zuid-Holland, een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Den Haag: Stichting Recreatie, Kennis- en Innovatiecentrum. x Berkers, R. & Loon van, M. (november 2008). De toekomst van toerisme, recreatie en vrije tijd: kennisdocument voor de Strategische Dialoog Recreatie. Den Haag: Kenniscentrum Recreatie. x Bik, M., Ergun, C. & Stolk, C. (mei 2007). Bevolkingsprognose Rotterdam 2025. Rotterdam: COS.

65

x Bik, M., Graaf de, P.A. & Vries de, C. (2008). Rotterdammers in hun vrije tijd 2007: resultaten uit de vrijetijdsomnibusenquete 2007. Rotterdam: COS x Boer, T.A. de & Goossen, C.M. (2006). Houding en wensen van bewoners ten aanzien van het begrip Nationaal Landschap. Wageningen: Alterrarapport 1306. x Boer, T.A. (2007). Literatuuronderzoek naar gebruik en beleving van natuur van niet-westerse allochtonen in Nederland t.b.v. Nationale parken. Wageningen: Alterra-rapport 1601. x Boer, T.A. de & Goossen, C.M. (2008). Recreatiemotieven en belevingssferen in een recreatief landschap: literatuurstudie. Wageningen: Alterrarapport 1692. x Burgering, C., Huliselan, E., Ivan, V., Menkveld, N., Pons, T., Schell, O. & Wal van de, J. (februari 2009). Sectoren in stress: een analyse naar de gevolgen van de kredietcrisis voor sectoren in Nederland. Amsterdam: Abn Amro. x CBS. (2008). Toerisme en recreatie in cijfers 2008. Den Haag: CBS. x Dujardin, M. & Vries, C. (2008). Bezoek en waardering groenvoorzieningen Rotterdam. Rotterdam: COS. x Elbersen, B., Langers, F., Ploeger, B. & Ypma, K.W. (2000). Recreatie in Stadslandschappen: de invloed van omgevingskenmerken op de gebiedskeuze voor recreatief fietsen en wandelen. Wageningen: Alterrarapport 157. x Gerritsen, E. & Goossen, C.M. (2004). Beoordeling van recreatieve belevingssferen door inwoners uit Apeldoorn: een onderzoek naar de wensen van inwoners van de gemeente Apeldoorn over het toekomstige gebruik en beleving van de Groene Mal. Wageningen: Alterrarapport 891-reeks belevingsonderzoek nr. 10. x GOBT. (2008). Trendrapport vrijetijdssector Veluwe 2008. Deventer: GOBT. x Golen van, B. & Koedoot, M. (2006). Profijt van groen. Den Haag: Stichting Recreatie, Kennisen Innovatiecentrum. x Hoenderkamp, K., Hoffmans, W. & Huis, F. (2008). Recreatiecijfers bij de hand. Den Haag: Kenniscentrum Recreatie. x Jókovi, E.M. (2000). Vrijetijdsbesteding van de allochtonen en autochtonen in de openbare ruimte. Wageningen: Alterrarapport 295. x Maas, J. (2008). Vitamine G: natuurlijke omgevingen – gezonde omgevingen. Utrecht: NIVEL. x Milieu en Natuur Planbuerau (MNP). (2006). Nationale Milieuverkenning 6: 2006-2040. Bilthoven: RIVM. x MNP. (april 2006). Nationale milieuverkenning 6: 2006 -2040. Bilthoven: MNP. x (november 2006). Steden van Morgen, keuzes voor vandaag, over de toekomst van de stad en stedelijk beleid. Ministerie van Buitenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. x NRIT Onderzoek. (2008). Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2007/2008. Breda: NRIT Media. x Rabobank. (2009). Rabobank Cijfers & Trends. Dagrecreatie, 33 (maart), 1-2. x Simon, C., Spreeuwers, W., Steenbekkers, A. & Vermeij, L. (oktober 2008). Het platteland van alle Nederlanders. Den Haag: SCP. x UNFPA, Thoraya Ahmed Obaid, Executive Director. (2007) State of World population, Unleashing the potential of Urban Growth. UNFPA. x VROM. (2006). Nota Ruimte; ruimte voor ontwikkeling. Deel 4: tekst na parlementaire instemming. Den Haag: Ministerie van VROM.

66

Artikelen/brochures x (n.d.) Fietsen op Ijsselmonde. Schiedam: Groenservice Zuid-Holland. x (n.d.) Lopen op Ijsselmonde. Schiedam: Groenservice Zuid-Holland. x Most van der, K. (2007). Wat burgers doen: de besteding van vrije tijd anno 2007. presentatie, NBTC NIPO. x PZH. (n.d.). Onderzoeksbriefing voor belevingswaardeonderzoek (belangenafweging). Memo Provincie Zuid-Holland, Directie Groen, Water en Milieu, afdeling Programma’s en Projecten, 22 juli 2008. x (september 2007). Verbonden stad: visie openbare ruimte binnenstad Rotterdam; ruimtelijke ontwikkelingsstrategie 2030. Gemeente Rotterdam. x (5 september 2008). Structuurvisie Randstad 2040: naar een duurzame en concurrerende Europese topregio. Ministerie van VROM. Websites x (10 april 2008). WUA Klantervaringen Onderzoek 2008. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.wua.nl/Internet-marketing/CustomerReviews/klantervaringen_onderzoek_2008.aspx. x CBS. (22 maart 2005). Mate van onveiligheidsgevoelens; 1983-2004. Opgehaald op 27 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37198&D1=0&D2=(l-11)l&VW=T, CBS Statline. x CBS. (24 april 2008). Buurtproblemen, onveiligheidsgevoelens en slachtofferschap. Opgehaald op 17 maart 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71402ned&D1=2732&D2=0&D3=0&D4=a&HDR=G3,T,G2&STB=G1&VW=G, CBS Statline. x CBS. (21 juli 2008). Dagtochten; per woonprovincie naar bestemmingsprovincie. Opgehaald op 19 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=70709ned&D1=9&D2=516&D3=l&HDR=T&STB=G1,G2&CHARTTYPE=1&VW=C, CBS Statline. x CBS. (29 juli 2008). Regionale prognose huishoudens; 2007-2025. Opgehaald op 26 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/default.aspx?DM=SLNL&PA=71549ned&D1=04&D2=0&D3=2%2c7%2c12%2cl&HDR=G1&STB=T%2cG2&CHARTTYPE=1&SWITCHLEGEND=1 &VW=G, CBS Statline. x CBS. (23 oktober 2008). Sociale monitor. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=70115NED&D1=2223&D2=0&D3=a&HDR=T&STB=G1,G2&VW=G x CBS. (28 oktober 2008). ICT gebruik van personen naar persoonskenmerken. Opgehaald op 27 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71098ned&D1=33,60-64&D2=02&D3=a&HDR=G1&STB=T,G2&VW=T, CBS Statline. x CBS. (17 december 2008). E-commerse, in- en verkoop bij bedrijven; bedrijfsgrootte en –tak. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71937ned&D1=10&D2=a&HDR= G1&STB=T&VW=G, CBS Statline.

67

x CBS. (18 december 2008). Kerncijfers van de allochtonenprognose 2008 – 2050. Opgehaald op 26 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71877NED&D1=0,3,6&D2=2,7,12, 17&HDR=T&STB=G1&CHARTTYPE=1&VW=T, CBS Statline. x CBS. (18 december 2008). Kerncijfers van de bevolkingsprognose 2008 – 2050. Opgehaald op 24 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71867NED&D1=46&D2=a&D3=0-2,7,12,17,22,27,32,37,l&HDR=G1,G2&STB=T&VW=T, CBS Statline. x CBS. (n.d.). Dagtochten naar kenmerken. Opgehaald op 18 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=70220ned&D1=2-6,817&D2=0&D3=a&HDR=T&STB=G1,G2&CHARTTYPE=3&VW=T x COS. (n.d.). Prognose 2007-2025 (groepen). Opgehaald op 26 februari 2009 van http://213.160.249.87/reportportal/design/view.aspx, COS, Rotterdam DATA. x COS. (n.d.). Prognose 2007-2025 (huishoudens). Opgehaald op 26 februari 2009 van http://213.160.249.87/reportportal/design/view.aspx, COS, RotterdamDATA. x (december 2008). Dienstregeling bus. Opgehaald op 1 april 2009 van http://www.ret.nl/overig/dienstregelinsfolders/dienstregeling-bus-14-december.aspx x (11 december 2008). Top 20 sites van 2008. Opgehaald op 27 februari 2009 van http://www.multiscope.nl/organisatie/nieuws/berichten/top-20-sites-van-2008.html x Gehele website: http://www.anwb.nl/fietsen/fietsroutes/zoekresultaat x Gehele website: http://www.anwb.nl/wandelen/wandelroutes/zoekresultaat x Gehele website: http://www.arriva.nl/met-de-bus/reisadvies/lijnfolders/hoeksche-waardgoeree-overflakkee/zuid-holland-gelderland/ x Gehele website: http://www.gemeentebernisse.nl/ x Gehele website: http://www.hoekvanholland.nl/nl/home/index.html x Gehele website: http://www.hwl.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=511&Itemid=65 x Gehele website: http://www.kustgids.nl/hoekvanholland_strand/index.html x Gehele website: http://www.landelijkefietsroutes.nl/netwerk/ x Gehele website: http://www.minlnv.nederlandsesoorten.nl/get?show=legislationList&site=lnv.db&view=lnv.d b&id=i000253&page_alias= x Gehele website: http://www.museumpark.nl/ x Gehele website: http://www.nationaallandschaphoekschewaard.nl/ x Gehele website: http://www.nationalelandschappen.nl/landschap.php?id=7 x Gehele website: http://www.natuurkaart.nl/asp/page.asp?alias=kvn.landschappen&id=i001026&view=natuur kaart.nl&detailshow= x Gehele website: http://www.natuurlijkoostvoornsemeer.nl/?fId=23 x Gehele website: http://www.natuurmonumenten.nl/natmm-internet/natuurgebieden/zuidholland/~voornes_duin.htm x Gehele website: http://www.qbuzz.nl/default.aspx?strLanguageRef=DU&intCategoryId=5 x Gehele website: http://www.recreatiegebied-ijsselmonde.nl x Gehele website: http://www.recreatiegebied-rottemeren.nl/

68

x Gehele website: http://www.recreatiezuidholland.nl/frameset.asp?v1=1&page=5&menu=2&t_top=2 x Gehele website: http://www.reiziger.connexxion.nl/web/show/id=66668/lf=87559/sf=66468 x Gehele website: http://www.rotterdam.nl/smartsite2171215.dws?Menu=2171738&MainMenu=265797 x Gehele website: http://www.vvvhoekschewaard.nl/content/content.asp?menu=1020301890_000000_00000 x Gehele website: http://www.wandelnet.nl/pagina/wandelnetwerken x Gehele website: http://www.zuid-hollandse-eilanden.nl x Gehele website: http://www.zuidhollandslandschap.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=147&i temid= x Google Maps. (n.d.). Rotterdam. Opgehaald op 23 februari 2009 van http://maps.google.nl/maps?utm_campaign=nl&utm_source=nl-ha-emea-nlgoogle&utm_medium=ha&utm_term=kaart%20rotterdam x Kartsen, L. (n.d.). Groen als voorwaarde voor stedelijk wonen. Opgehaald op 27 maart 2009 van http://www.greenandthecity.nl/terugblik.html x (n.d.). Beschikbaarheid groen in de stad. Opgehaald op 27 maart 2009 van http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl0299-Beschikbaarheid-van-groenin-de-stad.html?i=12-131 x (n.d.). Bewerkt figuur Buytenland. Opgehaald op 26 maart 2009 van http://www.kiezenvoorgroen.nl/gebieden/buytenland x (n.d.). Bewerkt figuur Grootste Steden van Zuid-Holland. Opgehaald op 26 maart 2009 van www.toerisme.nl/wiki/Portaal:Zuid-Holland x (n.d.). Bewerkt figuur Zuid-Holland. Opgehaald op 26 maart 2009 van www.toerisme.nl/wiki/Portaal:Zuid-Holland x (n.d.). Dossier Randstad 2040: wat is de Structuurvisie Randstad 2040? Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.vrom.nl/pagina.html?id=22990#b22078, ministerie van VROM. x (n.d.)Gastvrijheid. Opgehaald op 6 februari 2009 van http://www.travelecademy.nl/extratools/woordenboek/item.php?id=2048 x (n.d.). Groen en de stad. Opgehaald op 22 januari 2009 van http://www.minlnv.nl/portal/page?_pageid=116,1641050&_dad=portal&_schema=PORTAL &p_document_id=110689&p_node_id=1936566&p_mode=BROWSE x (n.d.). Groene verbinding. Opgehaald op 6 april 2009 van http://www.kiezenvoorgroen.nl/gebieden/groene_verbinding x (n.d.). Groot Groen Onderzoek: de conclusies. Beschikbaar op 22 januari 2009 van, http://www.rotterdam.nl/smartsite1144.dws?channel=182&goto=2221359&substyle=21746 20 x (n.d.). Infrastructuur. Opgehaald op 6 februari 2009 van http://www.travelecademy.nl/extratools/woordenboek/item.php?id=1544 x (n.d.). Jaarlijkse inflatie (1991-2008). Opgehaald op 3 maart 2009 van http://mineco.fgov.be/informations/indexes/indint1xls_inflatie3_nl.htm x (n.d.). Kaart van de 750 hectare gebieden. Opgehaald op 23 februari 2009 van http://www.kiezenvoorgroen.nl/

69

x (n.d.). Klimaatverandering: oorzaken en effecten. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl0163-Klimaatverandering%3Aoorzaken-en-effecten.html?i=9-54. x (n.d.) Milieudruk: verdeling over sociaal-economische groepen. Opgehaald op 27 maart 2009 van http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl0318-Milieudruk%3Averdeling-over-sociaal-economische-groepen.html?i=15-12 x (n.d.). Minister Verburg brengt werkbezoek aan groen in en om Rotterdam-Zuid. Opgehaald op 6 april 2009 van http://www.allepersberichten.nl/persbericht/2517/1/-------------Minister-Verburg-brengt-werkbezoek-aan-groen-in-en-om-Rotterdam-Zuid/ x (n.d.). Natuurgebieden. Opgehaald op 26 februari 2009 van http://www.hwl.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=511&Itemid=65. x (n.d.)Natuurlijk. Opgehaald op 2 februari 2009 van http://www.dbnl.org/tekst/cali003nieu01/cali003nieu01_0017.htm x (n.d.). Organogram. Opgehaald op 14 januari 2009 van http://www.zuidholland.nl/content_provincie/content_organisatie_pzh.htm x (n.d.). Over Buytenland. Opgehaald op 14 januari 2009 van http://www.kiezenvoorgroen.nl/node/16 x (n.d.). Overzicht directies en diensten. Opgehaald op 14 januari 2009 van http://www.zuidholland.nl/content_provincie/content_werken_bij_de_provincie_zuidholland/content_overzicht_directies_en_afdelingen.htm x (n.d). Positioneren. Opgehaald op 3 februari 2009 van http://www.crmbegrippen.nl/omschrijving.php?id=32 x (n.d.). Prognose 2007-2025 (deelgemeenten). Opgehaald op 27 maart 2009 van http://213.160.249.87/reportportal/design/view.aspx, COS Rotterdam. x (n.d.)Recreatie. Opgehaald op 2 februari 2009 van http://www.travelecademy.nl/extratools/woordenboek/item.php?id=2839. Travelecademy. x (n.d.). Recreatie (beleid). Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.zuidholland.nl/overzicht_alle_themas/thema_vrijetijd/content_recreatie_beleid.htm, Provincie Zuid-Holland. x (n.d.). Zuid-Holland, Nederland. Opgehaald op 23 maart 2009 van http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=nl&geocode=&q=,+ZuidHolland,+Nederland&sll=51.844263,4.437618&sspn=0.049102,0.153809&ie=UTF8&ll=52.016 585,4.475555&spn=0.195656,0.615234&t=h&z=11&iwloc=addr x (n.d.). Zwemwaterfolder 2008. Opgehaald op 24 maart 2009 van http://www.zuidholland.nl/documentenverkenner.htm?Gr=Water&t1naam=Zwemwater, Provincie ZuidHolland. x (2004). Rode lijst 2004, bedreigde vogels. Opgehalad op 1 april 2009 van http://www.vogelbescherming.nl/content.aspx?cid=1416 x SCP (TBO). (18 oktober 2006). Tijdsbesteding. Opgehaald op 2 maart 2009 van http://www.tijdbesteding.nl/hoelangvaak/waaraan/20061018.html

70

Bijlagen Bijlage I

– Organogrammen organisatie

Organogram van Provincie Zuid-Holland.67 Provinciesecretaris / algemeen directeur mw. M.H.J. van Wieringen-Wagenaar

Eenheid Audit en Advies

Bureau Ondersteuning GS/DT

J.M.R. van Kempen

Mw. S.P.M. Brok

Directie Ruimte en Mobiliteit R.L. Auburger

x x x

Afdelingen: Ruimte en Wonen S. Fleischeuer a.i. Verkeer en Vervoer Mw. A.J. Scholten-Kornegoor Programma's en Projecten I.M.S. Abouljoud

Dienst Beheer Infrastructuur C.W.A. Geense

Directie Leefomgeving en Bestuur Mw. D. Dekker-Mulder

x x x x x x

x

Afdelingen: Groen D. Polder Water G.H.F. Timmermans Economie R. Klooster Samenleving (w.o. subsidies) Mw. C.J.M.A. van Esch a.i. Bestuur en Beleidscoördinatie D.M. Berkhout a.i. Financieel Toezicht en Archiefinspectie P. Huisman Kabinet J.J.G.Covers

Directie Omgevingsdiensten H.H.J.M. Goumans

x x x x

Afdelingen: Milieu W.J.M. Brandsma Handhaving R.C.M. Peeters Vergunningverlening W.M. Smit Bodemsanering Mw. N.E. Mier

Directie Concernzaken M.M. van der Kraan

x x x

x

Muskusrattenbestrijding J.J.H. Hofstede

Afdelingen: Financieel Juridische Zaken R.S. te Velde Facilitaire Zaken Mw. M.A. van Breda Informatisering en Automatisering W.C. van de Veen a.i. Personeel, Processen en Organisatie Mw. M.J. Bohré-den Harder a.i.

x x

Grondzaken A.G.P.M. Maas Communicatie D.J. Ormel

Groenservice Zuid-Holland L.P. Klaassen

67

(n.d.). Organogram. Opgehaald op 14 januari 2009 van http://www.zuidholland.nl/content_provincie/content_organisatie_pzh.htm

71

Organogrammen projectteams. Hierbij moet vermeld worden dat het eerste niveau van PZH en Albrandswaard gelijk aan elkaar staan, idem voor het tweede niveau. Organogram Projectteam Landschapspark Buytenland vanuit PZH.

Organogram projectteam Landschapspark Buytenland vanuit gemeente Albrandswaard.

72

Bijlage II

– Hoofdactiviteiten recreatie NBTC NIPO en CBS

Bron: Most, 2007 & CBS, 2008 NBTC NIPO Buitenrecreatie

CBS Hoofdactiviteiten Ontspanning

Buitenrecreatie Waterrecreatie en –sport Zelf sporten

Toeren Sportactiviteit

Deelactiviteiten Zonnen Zwemmen Picknicken Dagkamperen Wandelen Fietsen Golfen Watersport Vissen Paardrijden Trimmen, hardlopen, etc. Schaatsen

Sportwedstrijden bezoeken

Toeschouwer/ begeleider bij sport Uitgaan Uitgaan Toneel Cultuur Concert Terrasje zitten Uit eten gaan Bar/cafe Attracties Bezoeken Attractiepunt (gebied op zich) Cultuur Speeltuin Evenementen Kinderboerderij Bezienswaardigheid Monumenten (oude) stad/dorp Museum Evenement Braderie/jaarmarkt Beurs/tentoonstelling Hobby, verenigingsactiviteiten, Overige Verenigingsactiviteiten e.d. Hobbyclubs Cursussen Bezoek kinderactiviteiten Natuurbezoek

73

Bijlage III

– Koppeling hoofdactiviteiten en belevingsdimensies

Elands & Lengkeek Belevingsdimensies Amusement Verandering

NBTC NIPO & CBS Hoofdactiviteiten Ontspanning

Voorbeeld Aanbod product x Zonneweide x Horeca

Verandering Vervoering Amusement Verandering Amusement Verandering Amusement Verandering Interesse Interesse Vervoering

Sportactiviteit

x x x x x

Sport nevenactiviteit Uitgaan

Golfbaan Uitgebreid wandelpadennet Tribune Horeca Horeca

Bezoeken

x Evenemententerrein x Informatiepanelen

Overige

x Biodiversiteit x Huisvesting

74

Bijlage IV

– Interviewvragen identificatie doelgroep(en)

Interviewer Geïnterviewde Geplande datum Hoofddoel interview Geschatte duur Belang informatie

Gebruik informatie Leidend onderwerp

Willemieke Trouwborst Judith Tomasoa, vertegenwoordiger opdrachtgever, PZH 10 maart 2009 Welk gebied om Landschapspark Buytenland wordt gezien als beoogde doelgroep. 30 minuten Afbakening van de doelgroep(en). Wat als basis zal dienen om te bepalen wie concurrent is & wie niet. Naar welke gebieden zouden de toekomstige potentiële doelgebruikers van Landschapspark Buytenland ook kunnen gaan? Input voor onderzoek aanbodzijde omgeving Landschapspark Buytenland. Doelgroep afbakening.

Vragen: 1. In het memo van 22 juli 2008 van het project Buytenland wordt een doelgroepsegmentatie aangegeven. Deze is onderverdeeld in respectievelijk straal 1, straal 2 en straal 3; gedefinieerd op basis van de afstand met het openbaar vervoer tot Landschapspark Buytenland. (Memo zal worden getoond) Is deze doelgroepsegmentatie nog akkoord? Waarom is deze segmentatie gebaseerd op het OV? En waarom is deze niet gebaseerd op de afstand met de auto of een ander vervoermiddel? 2. Hoe moet deze segmentatie bekeken worden, wat zijn de grenzen van de stralen in fysieke afstand? Uiteraard is bij elk verkregen antwoord ook doorgevraagd worden naar de achterliggende motivatie, er is dus een ‘waarom vraag’ gesteld worden.

75

Bijlage V

– Interview promotie

Interviewvragen Interviewer Geïnterviewden Geplande datum Hoofddoel interview Geschatte duur Belang informatie Gebruik informatie Leidend onderwerp

Willemieke Trouwborst Vertegenwoordigers van de natuurlijk recreatieve gebieden Divers Promotie middelen achterhalen. 15 minuten Verheldering van de promotie van de gebieden als onderdeel van de marketing mix Input voor onderzoek aanbodzijde omgeving Landschapspark Buytenland. x Promotiemiddelen; x Kernkwaliteiten; x Beoogde doelgroep(en)

De vragen zijn via een telefonisch interview gesteld. 1. Wat zijn de kernkwaliteiten van het natuurlijk recreatief gebied …, waarin is dit gebied sterk? 2. Wat is/zijn de beoogde doelgroep(en) van het natuurlijk recreatief gebied…? 3. Welke promotiemiddelen worden er gebruikt om het natuurlijk recreatief gebied… onder de aandacht te brengen onder de beoogde doelgroep(en)? N.B. Bij de puntjes is het betreffende natuurlijk recreatief gebied ingevuld.

Geïnterviewden promotie Oude Maas

24 maart 2009

Rhoonse en Carnisse Grienden 24 maart 2009 en Klein Profijt

Zuidelijk Randpark

24 maart 2009

Kralingse Plas

27 maart 2009

Zuiderpark

27 maart 2009

Het Park bij de Euromast

14 april 2009

Hoek van Holland

27 maart 2009

Recreatieschap Ijsselmonde/GZH Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie Dhr. D. Bakker; marketingmedewerker Recreatieschap Ijsselmonde/GZH Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie Dhr. D. Bakker; marketingmedewerker Recreatieschap Ijsselmonde/GZH Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie Dhr. D. Bakker; marketingmedewerker Gemeentewerken Rotterdam Dhr. R.G. Koch; beheerder buitenruimte Gemeentewerken Rotterdam Mevr. Dreischor; communicatie Gemeentewerken Rotterdam Dhr. A.J. van Leeuwen; beheerder buitenruimte VVV Hoek van Holland Store Mevr. L. van de Marel

76

Oostvoorne/Rockanje

24 maart 2009

Bernisse

24 maart 2009

NLHW Noord

17 maart 2009

Museumpark

14 april 2009

Brielse Meer

24 maart 2009

Oostvoornse Meer

24 maart 2009

Rottemeren

24 maart 2009

Recreatieschap Voorne-PuttenRozenburg/GZH Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie Dhr. D. Bakker; marketingmedewerker Recreatieschap Voorne-PuttenRozenburg/GZH Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie Dhr. D. Bakker; marketingmedewerker Staatsbosbeheer Dhr. A. Wesdorp; natuurbeheerder Dhr. W.J. Pen; recreatiebeheerder Gemeentewerken Rotterdam Dhr. A.J. van Leeuwen; beheerder buitenruimte Recreatieschap Voorne-PuttenRozenburg/GZH Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie Dhr. D. Bakker; marketingmedewerker Recreatieschap Voorne-PuttenRozenburg/GZH Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie Dhr. D. Bakker; marketingmedewerker Recreatieschap Rottemeren/GZH Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie Dhr. D. Bakker; marketing

77

Bijlage VI

– Interview trends

Beschikbare gestelde thema´s aan de geïnterviewden De volgende thema’s zullen behandeld worden tijdens het interview: x Huidige groei in aanbod van faciliteiten of producten/diensten in de (natuur- en) recreatiebranche; x Geplande toekomstige ontwikkelingen in product/dienst aanbod binnen uw organisatie/gebieden; x Ontwikkelingen in product/dienst aanbod in het algemeen in de toekomst, die eventueel toepasbaar zijn binnen de (natuur- en) recreatiebranche; x Invloeden van algemeen maatschappelijke ontwikkelingen op faciliteiten, product- en dienstaanbod in de natuur- en recreatiebranche (in de toekomst). Interviewvragen De opgestelde subvragen waren handreikingen tijdens het interview Interviewer Willemieke Trouwborst Geïnterviewden Experts op natuur- en recreatiegebied Geplande datum Divers Hoofddoel interview Achterhalen wat de waarschijnlijke toekomstige natuur- en recreatietrends zijn. Geschatte duur 60-120 minuten per interview Belang informatie Geeft toekomstige invloeden weer die van belang kunnen zijn bij de inrichting van Landschapspark Buytenland. Leidende Nieuwe product/dienstontwikkelingen. onderwerpen Hoofdvragen 1. Is er momenteel een groei merkbaar in het aanbod van bepaalde faciliteiten of producten/diensten in de natuurlijk recreatieve branche? a. Denkt u dat dit doorzet in de toekomst? b. Welke (Destep) ontwikkelingen spelen hierbij een rol? c. Wordt hierbij ingespeeld op een bepaalde doelgroep? 2. Zijn er geplande nieuwe (natuurlijk) recreatieve product-/dienstontwikkelingen binnen ‘de gebieden in uw beheer’ of ‘binnen uw organisatie’ voor in de toekomst (over 10-15 jaren)? a. Zo ja: i. Welke (Destep) ontwikkelingen spelen hierbij een rol? ii. Wordt hierbij ingespeeld op een bepaalde doelgroep? b. Zo nee: Waarom niet? 3. Als u de vrijheid heeft (zonder enige financiële, ruimtelijke e.d. beperkingen) om de producten en diensten te bepalen voor een natuurlijk recreatief gebied in de toekomst (over 10-15 jaren), welke zouden dat dan zijn? Denk hierbij bijvoorbeeld aan ontwikkelingen waarvan u gehoord hebt in andere branches, het buitenland, etc. a. Speelt deze inrichting in op bepaalde omgevingsontwikkelingen?

78

b. Welke doelgroep zal dit aanbod aanspreken? c. Moeten deze producten/diensten nieuw ontwikkeld worden (hoe?) of bestaan deze al? d. Denkt u dat benodigde ondernemers dit daadwerkelijk zouden willen aanbieden, is het financieel aantrekkelijk voor hen? Indien (eigen gevonden) DESTEP ontwikkelingen niet aan bod zijn gekomen. Vraag per gegroepeerde DESTEP ontwikkeling in de toekomst: 4. Wat is volgens u de invloed van …. op de gewenste faciliteiten, producten/diensten in de toekomst (over 10-15 jaren), bij een (natuurlijke) recreatieve activiteit? a. Groot, klein, matig? b. Welke zijn gewenst en welke niet? Gerelateerd aan: i. Basis voorzieningen ii. De recreatie activiteit iii. Informatievoorziening c. Waarom? Gegroepeerde DESTEP ontwikkelingen Algemene maatschappelijke ontwikkelingen: 1. Verandering samenstelling potentiële recreant a. Vergrijzing b. Toenemende bevolkingsgroep allochtonen c. Toenemend aantal eenpersoons- & eenouderhuishoudens d. Toenemend hoger opleidingsniveau e. Toenemende (vrije) tijdsdruk f. Toenemend belang van beleving g. Blijvend belang veiligheid 2. Verstedelijking 3. Opkomst ICT a. Toenemend gebruik van mobiel Internetgebruik (laptop, gsm, etc.) b. Toenemend sociaal belang van Internet c. Internet speelt belangrijke rol bij informatievoorziening; algemeen en klantenervaringen d. Toenemende digitalisering e. Toenemende e-commerce 4. Opkomst duurzaamheid a. Algemene zin b. Politieke zin 5. Bereikbaarheid a. Toenemende mobiliteit (meer auto’s) b. Toename en verbetering van transportnetwerk in Rotterdam & Landelijk vanuit de overheid, met name gericht op OV en transport over water 6. Toename politieke aandacht voor het maatschappelijk belang van de ontwikkeling van natuurlijke recreatie in samenwerking met alle partijen

79

Extra informatie m.b.t. vraag 2 Gebieden in ‘beheer’ Groen Service Zuid-Holland x IJsselmonde x Rhoonse& Carnisse Grienden x Zuidelijk Randpark x Oude Maas x Rottemeren x In het algemeen x Voorne-Putten-Rozenburg x Voornse Meer x Rockanje & Oostvoorne x Bernisse x Brielse Meer Rotterdam Marketing x Stadsparken x Kralingse Bos x Zuiderpark x Museumpark x Het park bij de Euromast VVV Hoek van Holland (telefonisch) x Hoek van Holland Commissie Hoeksche Waard/VVV Hoeksche Waard (telefonisch) x Nationaal Landschap Hoeksche Waard Zuid-Hollands Landschap x Klein Profijt Organisaties Staatsbosbeheer x Nieuwe ontwikkelingen binnen de gebieden in beheer RECRON x Nieuwe ontwikkelingen binnen de aanbieders in de natuur- en recreatiebranche ANWB x Echt binnen de organisatie

80

Geïnterviewden trends x Staatsbosbeheer

17 maart 2009

x Dhr. W.J. Pen: recreatiebeheerder x Dhr. A. Wesdorp: natuurbeheerder x Zuid-Hollands Landschap

20 maart 2009

x Dhr. J. van Dijk: projectleider grondverwerving en inrichting x RECRON

23 maart 2009

x Dhr. G. Korte: regiomanager Zuid-Holland en Utrecht x Groenservice Zuid-Holland

24 maart 2009

x Dhr. G.H. Wit; beleidsmedewerker gebiedsontwikkeling groen en recreatie x Dhr. D. Bakker: marketing x Rotterdam Marketing

26 maart 2009

x Dhr. P. Dijkstra: medewerker Marketing en Communicatie x ANWB

3 april 2009

x Dhr. K. Droogers: regiomanager Public Affairs

81

Bijlage VII – Populariteit dagtochten qua ontspanning en sport(-ieve recreatie) Bron: CBS. (n.d.). Dagtochten naar kenmerken. Opgehaald op 18 februari 2009 van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=70220ned&D1=2-6,817&D2=0&D3=a&HDR=T&STB=G1,G2&CHARTTYPE=3&VW=T

Dagtochten ontspanning & sport(-ieve recreatie) Ontspanning op strand bij de zee Ontspanning op strand bij meer, plas Overige buitensport Ontspanning niet aan het water Wandelen Fietsen Golfen Watersport Vissen Paardrijden Trimmen, hardlopen, fitness e.d. Schaatsen Overige binnensport Ontspanning in binnenbad Ontspanning in openluchtzwembad TOTAAL

Natuurlijke/stedelijke omgeving natuurlijk natuurlijk natuurlijk natuurlijk natuurlijk natuurlijk natuurlijk natuurlijk natuurlijk natuurlijk&stedelijk natuurlijk&stedelijk natuurlijk&stedelijk stedelijk stedelijk stedelijk

Aandeel totaal dagtochten ontspanning & sport(-ieve recreatie) 2,33% 0,96% 20,86% 1,69% 16,61% 12,03% 2,34% 2,50% 1,16% 2,64% 9,82% 1,30% 16,58% 8,09% 1,09% 100,00%

Totalen

60%

14%

26% 100,00%

82

Bijlage VIII – Overzichtskaart concurrerende gebieden

83

Bron: (n.d.). Zuid-Holland, Nederland. Opgehaald op 23 maart 2009 van http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=nl&geocode=&q=,+ZuidHolland,+Nederland&sll=51.844263,4.437618&sspn=0.049102,0.153809&ie=UTF8&ll=52.016585,4.4 75555&spn=0.195656,0.615234&t=h&z=11&iwloc=addr

* 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Legenda Natuurlijk recreatief gebied Bedoeld gebied Landschapspark Buytenland Oude Maas Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt Zuidelijk Randpark Kralingse Plas Zuiderpark Het Park bij de Euromast Hoek van Holland Oostvoorne/Rockanje Bernisse NLHW Noord Museumpark Brielse Meer Voornse Meer Rottemeren

Grootte in hectaren (circa) 600 ha 376 ha 80 ha 90 ha 300 ha 225 ha 20 ha 600 ha (geschat) 300 ha (geschat) 456 ha 1000 ha (geschat) 2 ha 885 ha 250 ha 406 ha

Bijlage IX

– Plaats en Product van de concurrenten

Alle informatie weergegeven in deze bijlage is gebaseerd op de websites van desbetreffende gebieden, openbaar vervoer websites en websites van officiële organisaties binnen de natuur- en recreatiebranche. Al deze websites zijn vermeld in de bronnenlijst. Plaats/bereikbaarheid Lopen Kralingse Plas

x Noordplein-Oost route van 7,5 km x Onderdeel van ‘op pad in Rotterdam’ Zuiderpark

x Zuiderparkroute van 4 km x Molenroute van 5 km Het park bij de Euromast

x Park en Scheepsvaartkwartierroute van 4 km x Onderdeel van ‘op pad in Rotterdam’ Zuidelijk Randpark

x Erasmuspad van 23 km, van Rotterdam CS, via Rotterdam Zuidplein en de Oude Maas naar Rhoon x Molenroute van 5 km Hoek van Holland strand

x x x x x x x x x

Het natuurpad van 3 km Bos en Duinwandeling van 3 km De Strand en Pierroute van 4 km Een rolstoelvriendelijke route van 4 km Steproute van 5 km Skateroute van 5 km Het Deltapad verbonden met Bergen op Zoom van 172 km Het Overloperpad verbonden met Leerdam van 130 km Het Hollands Kustpad verbonden met Den Helder van 213 km

Oostvoorne/Rockanje stranden

Verharde Duinen van Voorne – Oostvoornse Meer van 12,5 km Onverharde Berkenroute door de Duinen van Oostvoorne van 3,3 km, gemarkeerd Verharde Libellenroute door de Duinen van Oostvoorne van 3,3 km, gemarkeerd Onverharde Meidoornroute door de Duinen van Oostvoorne van 4 km, gemarkeerd Onverhard Nachtengalenroute door de Duinen van Oostvoorne van 4,5 km, gemarkeerd Onverhard en rul zand Vogelboulevardroute door de Duinen van Oostvoorne van 14,5 km, gemarkeerd x Onverhard en rul zand Scholeksterroute door de Duinen van Oostvoorne van 18 km, ongemarkeerd x Onverhard en rul zand Natuurroute Voornes Duin van 4, 5 of 7 km, gemarkeerd x x x x x x

Oude Maas

x Carnisse Grienden-Klein Profijtroute van 14 km, verbonden met Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt, met GPS

85

x Groen lint langs de Oude Maas van 15 km (avontuurlijk) x Erasmuspad van 23 km, van Rotterdam CS, via Rotterdam Zuidplein en de Oude Maas naar Rhoon x Oude Maas route Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x x x x x x

Carnisse Grienden-Klein Profijtroute van 14 km, verbonden met Oude Maas, met GPS Rhoonse Griendenroute van 5 km Kinderdoepad Carnisse Grienden met opdrachten Erasmuspad van 23 km, van Rotterdam CS, via Rotterdam Zuidplein naar Rhoon Groen lint langs de Oude Maas van 15 km (avontuurlijk) Jungleroute Klein Profijt van 2,5 km (avontuurlijk)

Bernisse

x Kinderdoepad bij Geertvliet met opdrachten x Onverhard Biertpad door de polder Biert van 12 km (of 2x 6 km) x Verhard Bernissepad door natuur en stadjes van 26 km (deelbaar in 3 wandelingen) NLHW Noord

x x x x x

Groot Koninkrijkroute van 19 km Eendragtsroute van 7 km Tiengemetenroute van 4,5 en 6,5 en 10 km Overlooproute van 75 km Polderrondje door de Hoeksche Waard (gericht op kunst)

Museumpark

x Noordplein- Zuid route van 7,5 km x Onderdeel van ‘op pad in Rotterdam’ Brielse Meer

x Geen routes Oostvoornse Meer

x Duinen van Voorne – Oostvoornse Meer van 9 km met GPS x Duinen van Voorne – Oostvoornse Meer van 12,5 km x Groene Strandroute van 2,5 km Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x Rottemerenroute van 12,1 km met GPS x Diverse onverharde wandelpaden van 2 en 2,5 en 4,5 km gemarkeerd Plaats/bereikbaarheid Fietsen Kralingse Plas

x Langs waterroute van 20 km x De stad, het groen en de rivierenroute van 32 km x Fietsen met groenroute door heel Rotterdam Fietsverhuur in Rotterdam Zuiderpark

x Molenroute van 30 km Fietsverhuur in Rotterdam Het park bij de Euromast

86

x Fietsen met groenroute door heel Rotterdam Fietsverhuur in Rotterdam Zuidelijk Randpark

x IJsselmonderoute van 38 km, verbonden met de Carnisse Grienden, Klein Profijt en Oude Maas x Molenroute van 30 km x Fietsen met groenroute door heel Rotterdam Fietsverhuur in Rotterdam Hoek van Holland strand

x Noordzeeroute, route van Den Helder naar Sluis, lang de Noordzee van 280 km x Verkenning vanuit Delft van 80 km x Nieuwe waterwegroute van 22 km x Maassluis en Westland van 40 km Fietsverhuur in dorp Oostvoorne/Rockanje stranden

x Kiekendiefroute van 45 km, verbonden met Oostvoorne, Brielle, Tinte en Zwartewaal x Voorne route van 45 km, verbonden met Brielle en Hellevoetsluis x Noordzeeroute, route van Den Helder naar Sluis, lang de Noordzee van 280 km Fietsverhuur in dorpen Oude Maas

x IJsselmonderoute van 38 km, verbonden met de Carnisse Grienden, Klein Profijt en Zuidelijk Randpark x Devel- en Griendenroute van 40 km, verbonden met de de Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt x Waterschapsroute van 60 km, verbonden met Rhoons en Carnisse Grienden en Klein Profijt Geen fietsverhuur Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x IJsselmonderoute van 38 km, verbonden met de Oude Maas en Zuidelijk Randpark x Devel- en Griendenroute van 40 km, verbonden met de Oude Maas x Waterschapsroute van 60 km, verbonden met de Oude Maas x Naar Oud Beijerlandroute van 38 km, verbonden met Rotterdam Centrum Geen fietsverhuur Bernisse

x Kiekendiefroute van 45 km, verbonden met Oostvoorne, Brielle, Tinte en Zwartewaal. x Wateringroute van 35 km, verbonden met Brielse Meer en Spijkenisse. x 7 Dijken route van 28 km, verbonden met Haringvliet. Geen fietsverhuur NLHW Noord

x x x x x x x x

Polderrondje Hoeksche Waard Biodiversiteitroute van 32 of 36 km Literaireroutes van 40 en 50 km Molenroute van 35 km Monumentenroute van 40 en 50 km Rondjes met pondjes routes van 15-35 km Watersnoodroute van 70 of 80 km Beijerlandroute van 39 km

87

Fiesverhuur Museumpark

x Fietsen met groenroute door heel Rotterdam Fietsverhuur in Rotterdam Brielse Meer

x Brielse Meer route van 38 km, verbonden met het Oostvoornse Meer x Waterring route van 39 km, verbonden met Bernisse en Spijkenisse Fietsverhuur in dorp Oostvoornse Meer

x Brielse Meer route van 38 km, verbonden met Brielse Meer Fietsverhuur in dorp Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x Zuidplaspolderroute van 45 km verbonden met Zevenhuizerplas x Rottemerenroute van 32 km Fietsverhuur in dorp en in natuurreservaat (alleen voor gasten) Plaats/bereikbaarheid Varen Kralingse Plas

x Jachthaven voor zeilboten x Verbonden met Rottemeren Bootverhuur bij jachthaven Zuiderpark

x Geen mogelijkheden Het park bij de Euromast

x Buiten het park liggende Veerhaven aan de Maas, (vaar)passanten toegestaan Zuidelijk Randpark

x Geen mogelijkheden Hoek van Holland Strand

x RET veerdienst naar Maasvlakte Kajak verhuur Oostvoorne/Rockanje Stranden

x Geen bedoelde mogelijkheden Oude Maas

x Rhoonse Veer voor fietsers en wandelaars x Veer Puttershoek voor fietsers en wandelaars x Jachthaven Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x Rhoonse Veer voor fietsers en wandelaars verbonden met Oud Beijerland x Jachthaven aan de Oude Maas x Water verbonden met (Oude) Maas Bernisse

x Jachthaven bij Heenvliet x Jachthaven onder Zuidland, boven Goudswaard x Water verbonden met (Oude) Maas voor pleziervaart Kano en botenverhuur NLHW Noord

88

x Oud Beijerlandse veer verbonden met Rhoon voor fietsers en wandelaars x Beurtveer, verbindt Oude Beijerland, Puttershoek en Dordrecht voor fietsers en wandelaars x Putterhoekse veer verbonden met Zwijndrecht voor fietsers en wandelaars x Jachthaven Oud Beijerland x Jachthaven Heinenoord x Jachthaven Puttershoek x Water verbonden met Oude Maas Bootverhuur Museumpark

x Buiten het park liggende Veerhaven aan de Maas, (vaar)passanten toegestaan Brielse Meer

x Fiets en veerpont over het meer x 2 Jachthavens x Water verbonden met (Oude) Maas voor pleziervaart Bootverhuur Oostvoornse Meer

x Geen mogelijkheden Surfspullen verhuur Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x Veerpont tussen Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom voor fietsers en wandelaars x Jachthaven aan de Zevenhuizer Zoom x Water verbonden met Kralingse Plas Bootverhuur Plaats/bereikbaarheid Auto Kralingse Plas

x Via A16 en A20, diverse verharde autowegen om het gebied Gratis parkeergelegenheid Zuiderpark

x Via A15, diverse verharde autowegen om het gebied Gratis parkeergelegenheid Het park bij de Euromast

x Via A16 en A20, diverse verharde autowegen om het gebied Parkeergelegenheid Zuidelijk Randpark

x via de A15, de Charloisse Lagendijk, de Maeterlinckweg en de Kooiwalweg (gratis) parkeergelegenheid Hoek van Holland

x Via de A20/N213, verder op N223, N220. (gratis) parkeergelegenheid Oostvoorne/Rockanje stranden

x via de A15/ N15, vanaf de N15 de afslag Hellevoetsluis (N57) en vervolgens de N218 (Groen Kruisweg) richting Oostvoorne. Vlak voor Oostvoorne de N496 richting Rockanje. Parkeergelegenheid Oude Maas

x via de A16, de A15, de Achterzeedijk, Portlandse Zeedijk, Veerweg en Lindtsedijk Parkeergelegenheid

89

Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x via A15, afslag Rhoon, borden Oude Maas en Grienden Gratis parkeergelegenheid Bernisse

x via de A15 richting Europoort, afslag Geervliet (N218). Langs de N218 voorbij Geervliet staat aangegeven waar te parkeren. Gratis parkeergelegenheid NLHW Noord

x Via de A29 en N217, diverse verharde autowegen in het gebied Parkeergelegenheid Museumpark

x Via A16 en A20, diverse verharde autowegen om het gebied Parkeergelegenheid Brielse Meer

x Via de A15/ N15, na Rozenburg de afslag Hellevoetsluis (N57). Het Hartelkanaal oversteken Parkeergelegenheid Oostvoornse Meer

x via de A15/N15 richting de Maasvlakte Parkeergelegenheid Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x N209, afslag A13 (Zestienhoven) of A12 (Bleiswijk), borden Rottemeren x N219, afslag A12 afrit 9 of afslag A20 afrit 17, borden Rottemeren Gratis parkeergelegenheid Plaats/bereikbaarheid OV Kralingse Plas

x x x x x

Bus 38 (4x in het uur) Bus 36 (4x in het uur) Tram 7 (4x in het uur) Vanaf metrostation Kralingse Zoom 8 persoons taxi busje elk weekend in de zomer vanaf Kralingse Zoom

Zuiderpark

x Vanaf metrostation Zuidplein x Bus 44 (6x in het uur) x Bus 91 (2x in het uur) Het park bij de Euromast

x Tramlijn 7 & 8 Zuidelijk Randpark

x x x x

vanaf metrostation Slinge vanaf metrostation Zuidplein bus 44 (6x in het uur) bus 70 (4x in het uur)

Hoek van Holland

x Treinstations Hoek van Holland Strand en Hoek van Holland Haven, treinen vanaf Rotterdam, Den Haag, Schiedam, Vlaardingen en Maassluis x Bus 35 vanuit het noorden (2x in het uur)

90

Oostvoorne/Rockanje stranden

x vanaf metrostation Spijkenisse naar Centrum Oostvoorne/Rockanje, bus 103 (4x in het uur) Oude Maas

x vanaf station Barendrecht NS bus 180 (1x in het uur) Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x vanaf metrostation Rhoon, bus 64 (2x in het uur) x vanaf metrostation Poortugaal circa 15 – 20 minuten lopen Bernisse

x vanaf metrostation Spijkenisse, bus 103 (4x in het uur) x vanaf metrostation Spijkenisse, bus 101 (4x in het uur) NLHW

x Bus 166 (2x in het uur) x Bus 171(3x in het uur) x Bus 176 (2x in het uur) Museumpark

x Vanaf metrostation Eendrachtsplein x Tramlijn 20 & 25 Brielse Meer

x Bus 103 (4x in het uur) Oostvoornse Meer

x niet bereikbaar met OV Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x Bus 173 (2x in het uur) x Bus 175 (1x in het uur) Product Natuurlijke attracties De onderstreepte flora en fauna zijn soorten die voorkomen op de zogenaamde Rode Lijsten. Kralingse Plas

x Veel soorten paddestoelen, populier, wilg, eik, beuk, esdoorn, haagbeuk en es x Aalscholvers, ransuil, nachtegaal, grote bonte specht, koekoek, vlaamse gaai, groene specht, ooievaars, ijsvogel en roerdomp, vleermuizen, egels, eenden, libellen, pad en kikker x Hertenkamp: damharten en pauwen x Kinderboerderij x Strandje x Speelweide x Plas x Heemtuin met paddenpoelen en moeras x Volieres x Educatieve tuin Zuiderpark

x Park x Grasvelden met bloemen x Moerasplanten, sierheesters, bosheesters, struiken, gele lis, lisdodde, waterlelies, diverse kruidenplanten

91

x x x x x x x x x

Salamanders, libelles, schrijvertjes, vleermuizen Thematuinen Volkstuinen Speel- en ligweide Wadi’s Diverse vijvers Fontijnen Diverse (water) singels Cultuurhistorische plantentuin

Het Park bij de Euromast

x Linde, iep, eik, esdoorn, es, populier, catalpa, amberboom, vleugelnoot en de tulpenboom, steenbreekvaren, muurvaren, tongvaren x Blauwe reiger, holenduif, groene specht, kwak, ransuil, vleermuizen, zanglijster, waterhoen, merel en libellen x Eerste park in Rotterdam, stamt uit 1852 x Vijvers x Uitgestrekte gazons Zuidelijk Randpark

x x x x x x

Reuzenbereklauw, riet Haas, konijn, torenvalk, vleermuis, grote bonte specht, tjiftjaf, tuinfluiter, fitis Park en bos Strandjes Lig- en speelweide Recreatievijver

Hoek van Holland Strand

x Zee x Strand x Roomse Duin:parkbos en droog duingras; o heesters, abelen, iepen, korenbloem. o Vijver o Ransuil, matkop, groene specht, vleermuizen, vlinders, zandhagedis x Hoekse Bosjes: bos en duinstruweel; o Esdoorn, es, vlier, robertskruid o 2 vijvers o Eenden, zwanen, karpers, bruine blauwtje, nachtegaal, boomvalk en vos x Van Dixhoorndriehoek: duinstruweel, droog grasland, pionier vegetaties en natte duinvallei; o Orchideeen, parnassia, geelhartje o Duinmeertjes o Kleine karakiet, rietgors, heggenmus, graspieper, kneu, zomer tortel, nachtegaal,vlinders, zandhagedis, bosspitsmuis, haas, vos en rugstreeppad x Vinetaduin: duinstruweel, droog grasland en natte duinvalleien o Moeslook, klein warkruid, grote tijm, kattendoorn, beemdkroon, gewone vleugeltjesbloem, gaspeldoorn en voorjaarszegge.

92

o Verschillende vleermuizen, velduil, nachtegaal, koekoek, vos, konijn, zandhagedis, egel, icarusblauwtje, bruin blauwtje, tengere pantserjuffer en kleine vuurvlinder o Wel wandepaden om het gebied heen, niet toegankelijk voor bezoekers in gebied x Noorderpier Oostvoorne/Rockanje stranden

x x x x x x x x

Zee Strand Lig- en speelweide Zandbanken; creeert rustig water voor de kinderen Natte duin Reeën, lepelaars, blauwe reigers, talloze vlinders Ijslandse pony’s en Golloway Runderen Gentianen, parnassia en orchideeën, struwelen van duindoorn en naaldbomen Specifiek natuurgebied Voornes Duingebied: bos, duinmeren en moeras

Oude Maas

x x x x x

Groene specht, verschillende mezen, tuinfluiter, konijn Polderlandschap Rivier Strandjes Lig- en speelweide

Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x 15 verschillende wilgensoorten, zoals de Duitse Dot en de Schietwilg x Op de knotwilgen in de Rhoonse grienden groeien mossoorten en zelfs planten en paddestoelen. x Spindotterbloem, gele lis, kattenstaart, bittere veldkers, spindotter en zomerklokje. x Vleermuis, uil, watersnip, bergeend, waterral, zwartkop, tuinfluiter, bever en porseleinhoen. x Klein Profijt: vloedbos x Rivier x Vijver Bernisse

x x x x x x x x x

Riet- en wilgenoevers, drassige gebieden Oud Hollands vee, weidevogels, reigers, ganzen, en broedkolonie van blauwe reigers. Weilanden, polders, dijken, akkers en parken Meertjes, kommen, plassen, rivier Eilandje Strandjes Lig- en speelweiden Recreatievijvers Forellenplas

NLHW Noord

x Open polderlandschap met slingerende dijken en kreken gericht op landbouwsector x Diverse natuurgebieden, welke sterk in ontwikkeling zijn o Kreekkant 1 ha ƒEls, es, eik, populier, vlier, meidoorn, braam ƒEilandjes

93

ƒGroene specht, grote bonte specht, zanglijster, tjif-tjaf fitis, heggenmus, winterkoning o De Staart 24 ha ƒschotse hooglanders, diverse ganzen ƒgebied in ontwikkeling, moet vrije natuur worden o Zomerlanden Heinenoord 22 ha (niet volledig toegankelijk) ƒGrienden, is ook vloedbos o Westelijk tunnelbos ƒpaddestoelen o Oostelijk tunnelbos ƒVogelbroedgebied o Geertruida Agathapolder ƒGrasgors (1 van de 2 laatste in Nederland) o Kuipersveer ƒGriendbos x Rivier de Spui en Oude Maas x Strandjes x Lig- en speelweide Museumpark

x x x x

Park Bloementuin Boomgaard Vijver

Brielse Meer

Afgesloten rivierarm van de Oude Maas Zoetwatermeer Groen specht, nachtegaal, bruine kiekendief, specht, snoek, snoekbaars, voorn en brasem Eilandje in het meer Aangelegen natuurgebiedje de Kleine Beer, moerasachtig met hooilanden. Aangelegen natuurgebiedje Ommeloop, watertoevoer van zoute kwel, moeraszoutgras en melkkruid. x Strandjes x Lig- en speelweide

x x x x x x

Oostvoornse Meer

x Brak water: half zoet, half zout x Onder water: kokerwormen, platvissen, mosselen, garnalen, paling, botervisjes, zeedonderpadden en regenboogforellen x Visdieven, kokmeeuwen, kleine plevieren, bontbekplevieren, kluten, scholeksters, tureluurs, grauwe ganzen, Canadese ganzen, brandganzen en kieviten. Er zijn flamingo´s gesignaleerd x Kruiden, struiken en grote graasdieren x Stranden x Lig- en speelweiden x Het meer opzich Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x Natuurreservaat Koornmolengat

94

x x x x x x x x

Veenmos, varens, brede wespen orchis, wilg, berk, elst en notebomen Roerdomp, woudaapje, karekiet, rietzanger en bosrietzanger, tuinfluiter, zwartkop Bos Diverse vijvers Rivier de Rotte Eilandje in de rivier Speel- en ligweiden Strandjes

Product Cultureel/historische attracties Kralingse Plas

x Museum Stoomdepot x 2 oude molens; enige 2 windmolens in nederland die op historische manier snuiftabak en specerijen malen Zuiderpark

x Molen Het Park bij de Euromast

x x x x x x x x x

Het park zelf Het Heerenhuis uit 1760 Koetshuis uit 1858 Noorse Zeemanskerk uit 1914 Parkzicht uit 1913 Parkheuvel uit 1986, sterrenrestaurant Euromast uit 1960, hoogste gebouw toentertijd Chalet Suisse uit 1955 voor de Wereldtentoonstelling Diverse standbeelden

Zuidelijk Randpark

x Pendrechtse Molen Hoek van Holland Strand

x x x x

Fort aan de Hoek van Holland, verdedigingsford 1889 tot 1970 De Vuurtoren uit 1893 Antlantikwall Museum in een Duitse Geschutsbunker Maeslantkering

Oostvoorne/Rockanje stranden

x Historische duinboerderijen de ´duinhuisjes´ Oude Maas

x Typisch Nederlands polderlandschap x Oude dorpskern Rhoon Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x Zoetwatergetijde grienden, de wilgen werden vroeger voor alle daaglijkse bezigheden gebruikt x Oude dorpskern Rhoon Bernisse

x Rivier was de historische voornaamste scheepsvaartroute tussen Holland en Vlaanderen x Ruine Ravesteyn, bouwwerk uit de middeleeuwen met Engelse landschapstuin.

95

x Diverse historische molens met bezoek en rondleiding mogelijkheden NLHW Noord

x x x x

Bezoekerscentrum Klein Profijt, historisch zalmvisserij gebied Monumentale boerderijen en gebouwen De polder opzich Molen Puttershoek

Museumpark

x x x x x

Museum Boijmans van Beuningen Kunsthal Rotterdam Natuurhistorisch museum Rotterdam Nederlands Architecteninstituut Voormalig landgoed van familie Hoboken

Brielse Meer

x Historische stadkern Brielle Oostvoornse Meer

x Duikwrakken in het water (uit de 16e eeuw) Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x x x x

Diverse afgeknotte molens Historische sluis Bleiswijks Verlaat Historsiche sluis Zevenhuizer Verlaat Natuurreservaat Koornmolengat, historische veennatuur

Product Beoogde attracties Kralingse Plas

x x x x x x x x x x

Kabelbaan, zandmachine, waterglijbaan, schommels Pierenbad Bezoekerscentrum ‘de Groene Inval’ Ruiterpaden Hardloopbaan Skateroute Wandelboulevard Visboulevard Manage Golfbaan

Het Zuiderpark

x x x x x x x x x x x x

Skateroute Rolstoelroute Duiker (t.b.v. ter water lating kano’s e.d.) Waterspeelplaats/pierebadje Speeltuin voor kleine kinderen Avontureneiland (speel- en ligweiden & avontuurlijke speeltoestellen) Sportcomplexen geintregreerd in het park Streetskateheuvel Asfalt en elementen voor skate(board)wedstrijden Verharde velden voor streethockey, rollerbasketbal Grasvelden voor korfbal, volleybal en frisbee Keien voor klimmers

96

x x x x x

Trimtoestellen en parcours Tennisvelden Tafeltennis Dam/schaaktafels Kinderboerderij

Het park bij de Euromast

x Geen Zuidelijk Randpark

x Speeltoestellen x Vissteiger x Bamboedolhof Hoek van Holland Strand

x x x x x x x x

Stepverhuur voor jong en oud Manages Onverharde wandelpaden Steproute Natuur- en klimaatcentrum de ‘Zeetoren’ Ruiterpaden Strandhuisjes Surfoever

Oostvoorne/Rockanje stranden

x x x x x

Bezoekerscentrum Tenellaplas met informatie over het duingebied Maneges Onverharde wandelpaden Ruiterpaden Surfoever

Oude Maas

x x x x x x x

Golfterrein Spartelbadjes voor kinderen (half mei-half september) Vissteigers Recreatietreintje Trimbaan Camping Jachthaven

Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x x x x

Golfterrein Onverharde wandelpaden Jachthaven Ruiterpaden netwerk

Bernisse

x x x x x x

Ruiterpaden Manege Surfoever Vissteigers (ook voor minder validen) Campings Jachthaven

97

x Traillerhelling NLHW Noord

x x x x

Jet- en waterski mogelijkheden Ruiterroutes Kanoroutes Kinderzwembadje aan het spui

Museumpark

x Geen Brielse Meer

x x x x x x x x x x x

Vissteigers (ook voor minder validen) Botenhelling Bootverhuur Manege Campings Ruiterroutes Golfbaan Afmeermogelijkheden Meer dan 10 jachthavens Waterskizones Duikmogelijkheden

Oostvoornse Meer

x x x x x x

Duiksteigers Campings Surfoever Opstapdammen en grinddammen voor vissers Vogelhut Onverharde paden

Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x x x x x x x x x x

Onverharde wandelpaden Wellnesscentrum Sport en racketcentrum Bungalowpark met verwarmd binnen en buitenzwembad Diverse ruiterpaden Aanlegsteigers Jachthaven Vismogelijkheden Dagcamping Manege

Product Evenementen Alle gebieden kennen georganiseerde wandeltochten, deze zijn veelal particuliere initiatieven. Kralingse Plas

x Paardenevenement CHIO Het Zuiderpark

x Diverse festivals, o.a. Dag van het Park x Evenemententerrein

98

x Naastliggend Ahoy Het park bij de Euromast

x Zomerfestivals, o.a. Zomerzondagen en Ortel Dunya Festival (wereldmuziek en wereldeten) Hoek van Holland

x De tocht der tochten (georganiseerde wandeltocht) x Nachtstrandwandeling Hoek van Holland-Scheveningen x Diverse muzikale evenementen Bernisse

x Paardenmarkt in Heenvliet x Jaarmarkt Zuidland x Molendag, openstelling van alle molens in Bernisse Museumpark

x Diverse festivals, o.a. Museumnacht Brielse Meer

x Vestingdagen op 1 april Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x Retraiterie Rottermeren, vergader- en conferentiecentrum Faciliteiten Kralingse Plas

x x x x x x

Horeca (snackbar, pannenkoekhuis, restaurant) Strandwacht in de zomer Toiletten bij het strand Mogelijkheid tot honden uitlaten (niet op het strand) Barbecuemogelijkheid Rondleidingen door het bos mogelijk

Zuiderpark

x x x x

Diverse horeca (restaurants) Mogelijkheid tot honden uitlaten Mogelijkheid tot barbecuen Rondleiding molen

Het park bij de Euromast

x Diverse horeca (van snackbar tot sterrenrestaurant) x Mogelijkheid tot honden uitlaten x Mogelijkheid tot barbecueën Zuidelijk Randpark

x x x x

Rondleiding Pendrechtse molen Informatiepaneel met kaart & omschrijving gebied Horeca, café Barbecuemogelijkheid

Hoek van Holland

x x x x

Horeca, café en restaurants; enkele ook buiten strandseizoen geopend Strandwacht Douches Toiletten

99

x x x x x

Mogelijkheid tot honden uitlaten (aan de lijn) Informatiepaneel met kaart & omschrijving gebied van sommige deelgebieden Excursie tegen betaling voor kinderen groep 1 t/m 5 in de duinen Brandingkajakles Barbecuemogelijkheid

Oostvoorne/Rockanje stranden

x x x x x x

Horeca, café en restaurants; enkele ook buiten strandseizoen geopend Mogelijkheid tot honden uitlaten (aan de lijn) Informatiepaneel met kaart & omschrijving gebied Gemarkeerde wandelroutes met omgevingsinformatie gratis af te drukken Diverse excursies Winkeltje met natuurproducten

Oude Maas

x x x x x x

Barbecuemogelijkheid Mogelijkheid tot honden uitlaten (aan de lijn) GPS route Bewegwijzering Informatiepaneel met kaart & omschrijving gebied Horeca, bar en restaurant

Rhoonse en Carnisse Grienden en Klein Profijt

x x x x x x

Mogelijkheid tot honden uitlaten (aan de lijn) Informatiepaneel met kaart & omschrijving gebied Bewegwijzering GPS route Horeca, cafe en restaurant Mogelijkheid tot rondleiding in gebied(€35,- per uur, max 13 personen)

Bernisse

x x x x

Horeca, diverse cafes en restaurants Mogelijkheid tot honden uitlaten (aan de lijn) Informatiepaneel met kaart & omschrijving gebied Barbecuemogelijkheid

NLHW Noord

x x x x

Gisdwandelingen door diverse gebieden Excursies door diverse gebieden Diverse horeca (van snackbars tot restaurants) Mogelijkheid tot honden uitlaten

Museumpark

x Horeca in musea, geen aparte horeca in park zelf x Mogelijkheid tot honden uitlaten Brielse Meer

x x x x x

Diverse horeca (van snackbars tot restaurants) Mogelijkheid tot honden uitlaten Mogelijkheid tot barbequen Toiletten Informatiepaneel met kaart & omschrijving gebied

100

x Waterskischool Oostvoornse Meer

x x x x x x x

Horeca, cafe en restaurant Mogelijkheid tot honden uitlaten (aan de lijn) Duik- en surfscholen Duikattributenverhuur Kleedruimtes voor duikers Vulstations voor duikers GPS route

Rottemeren (Bleiswijkse Zoom en Zevenhuizer Zoom)

x x x x x x x

Betaalde excursies door de Koornmolengat Bewegwijzerde routes Gps route Informatiepaneel met kaart & omschrijving gebied Diverse horeca (van snackbars tot restaurants) Mogelijkheid tot honden uitlaten Mogelijkheid tot barbequen

101

Bijlage X

– Attractiepunten in Landschapspark Buytenland

102