Beleidsadvies: Omstandigheidskrediet na overlijden

Beleidsadvies: Omstandigheidskrediet na overlijden “Je krijgt de melding: je kind heeft een zwaar ongeval gehad en je moet snel meegaan naar het ziekenhuis want ze is kritiek. Ze ligt nog vijf dagen op intensieve zorgen en overlijdt dan. De wereld staat stil. Ook nu nog, na vier jaar. Je moet een begrafenis regelen voor je eigen kind, je leeft in een roes en wordt gedragen, niet beseffend hoe het later verder moet. Maar dan, na de begrafenis, zit je daar in zak en as, je moet eigenlijk gaan werken want je had maar drie dagen ‘kort verlet’. Je moet ‘op de ziekenkas’, je bent mentaal een wrak, maar het strookt niet met je eigen ingesteldheid. Er is echter geen ander statuut en je voelt je een profiteur.” Leon en Rozette, ouders van Jolijn

Aanleiding Vzw Rondpunt en de vereniging Ouders van Verongelukte Kinderen vangen in hun contacten met nabestaanden van verkeersslachtoffers steeds weer signalen op over de moeilijke balans tussen rouw en werk. Deze signalen vormen aanleiding om één van de aspecten van die balans, nl. het beschikbare verlof voor nabestaanden, onder de loep te nemen en met dit advies te komen. Bewust spreken we over één van de aspecten van rouw, want een uitbreiding van het omstandigheidsverlof (kort verzuim, klein verlet) na overlijden is slechts één van de middelen om de balans tussen rouw en werk positief te beïnvloeden. Op lange termijn streven we naar een samenleving die rouw erkent als gezonde reactie op verlies. We willen komen tot een cultuur die rouw bespreekbaar maakt, er aandacht voor heeft en waar respect is voor de unieke rouwbeleving van elke persoon. Op dit moment werken een aantal politieke partijen aan hun voorstel voor herziening van de omstandigheidsverloven en thematische verloven. Hoewel we onderscheid willen maken tussen thematisch verlof en omstandigheidsverlof, grijpen we dit moment aan om de aandacht te vestigen op een, in onze ogen, noodzakelijke eerste aanpassing, nl. het uitbreiden van het omstandigheidsverlof na overlijden.

Uitgangspunten: •

Rouwen en werken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Rouw kun je niet ‘uitzetten’ op de werkvloer, het verlies is er, blijft er en verdient unieke erkenning. Een dierbare verliezen is erg ingrijpend. Een vergelijking met andere situaties waarin mensen verlof nemen is niet aan de orde. Een begripvolle attitude van de werkgever en de collega’s maakt veel verschil. We merken dat waar wel aandacht, begrip en tijd is, het welzijn van de werknemer positief beïnvloed wordt en er minder ziekteverzuim is. Dat bevestigt ook onderzoek van ArboNed1. We komen daar later op terug.

•

Rouwen is een recht en moet minder afhankelijk zijn van ‘de goodwill van een arts of een werkgever’. Op dit moment bedraagt het omstandigheidsverlof na overlijden van partner, kind, (stief)ouder of schoonouder 3 dagen en na overlijden van een inwonende (schoon)broer, (schoon) zus, (over)grootouder, (achter)kleinkind, schoonzoon of - dochter 2 dagen. Dat is voor veel nabestaanden zelfs te weinig om de praktische en administratieve zaken te regelen2.

1 Onderzoek naar de effecten van rouwbegeleiding door bedrijfsmaatschappelijk werk. Arboned (Nederland), Joyce Neijenhuis, www.arboned.nl. 2 76% van de ondervraagden geeft in onderzoek van volksvertegenwoordiger Lieve Van Daele aan dat deze 3 dagen onvoldoende zijn om de

administratieve plichtplegingen te volbrengen. Zie wetsvoorstel (ingediend door mevrouw Lieve Van Daele en de heer Stefaan Vercamer) tot uitbreiding van het rouwverlof bij het overlijden van een partner of een inwonend kind. Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, 3 februari 2009, DOC 1785/001.

1

In de huidige praktijk zijn ze voor extra dagen afhankelijk van het ziektebriefje van hun arts, en wordt rouw op die manier onterecht als ziekte aangemerkt, of van de welwillendheid van hun werkgever. Wij willen zo’n afhankelijkheidsrelatie voorkomen en pleiten voor een automatisch recht op meer dagen, flexibel opneembaar in tijd. •

Elk rouwtraject is uniek en pluriform en niet universeel en uniform. Sommige nabestaanden hebben baat bij het snel opnemen van de dagelijkse bezigheden zoals werk, want dit biedt structuur, afleiding en bescherming. Rouwen is echter ook een sociaal gebeuren. Anderen hebben nood aan een periode van rust en bezinning. Nog anderen denken dat zo snel mogelijk aan het werk gaan beter is, maar ervaren in een latere fase dat het toch niet lukt3. Door deze verschillende rouwstijlen is het onmogelijk om het benodigde verlof exact te kwantificeren. In de meest optimale situatie is er een variabel systeem dat rekening houdt met de persoonlijke noden van betrokkenen: maatwerk voor ieder individu.

Maatschappelijk draagvlak Sinds 2006 dienden verschillende maatschappelijke organisaties en politieke partijen (MR, CDH, CD&V, Ecolo/Groen en SP.A) wetsvoorstellen in om het verlof na overlijden van een dierbare uit te breiden. Er is een breed bewustzijn in de samenleving dat 3 dagen omstandigheidsverlof te weinig is. Bij het voorbereiden van dit beleidsadvies deed Rondpunt een brede bevraging van zowel individuele nabestaanden en therapeuten, als maatschappelijke organisaties. Naar aanleiding van de resultaten kwamen we in een overleg bijeen op 24 april 2015. Na dit overleg hebben we ook andere organisaties benaderd om dit beleidsadvies te ondertekenen. Daarop kregen we veel positieve respons. Dit beleidsadvies wordt breed gedragen.

Werkgevers De effecten van een eventuele nieuwe regeling zullen impact hebben op werkgevers. In het verleden bleken zij geen groot voorstander van de uitbreiding van het omstandigheidsverlof. Er is wel erkenning vanuit werkgevers dat rouwen en werken geen gescheiden werelden kunnen zijn en er aandacht moet zijn voor rouw op de werkvloer. Recent onderzoek van Arboned4 toont aan dat een goede rouwbegeleiding op het werk een verzuimreductie kan opleveren van 28%. Voor een werkgever is aandacht voor rouw dus ook financieel interessant. Blijft natuurlijk wel de vraag in hoeverre bij de aandacht ook de uitbreiding van verlof hoort. Opmerkelijk genoeg is het een werkgever zelf, in een brochure van Unizo5, die pleit voor een eerlijker verdeling van verlof: “In de verdeling van verlof zou een beter evenwicht gevonden moeten worden. Soms moeten mensen beroep doen op een welwillende dokter om wat extra rouwverlof te krijgen.” In het ontwerp van een nieuwe regeling houden we zeker rekening met de inpasbaarheid in de arbeidsorganisatie, door de uitbreidingsvraag beperkt te houden en flexibel opneembaar in tijd. Het omstandigheidsverlof uitbreiden naar 10 dagen is voor ons een minimumvraag, die alleen al om praktisch administratieve redenen gehonoreerd zou moeten worden. 3 Uit een onderzoek van de ‘Landelijke Stichting Rouwbegeleiding’ in Nederland, waarbij werkgevers en bedrijfsartsen werden ondervraagd, blijkt dat maar liefst 40% van de rouwende werknemers zich na korte of langere tijd ziek meldt. De duur van die afwezigheid neemt toe met de graad van verwantschap met de overledene. Ruim 60% van de mensen die een partner of kind verloor, was langer dan een maand niet in staat te werken. 4 Onderzoek naar de effecten van rouwbegeleiding door bedrijfsmaatschappelijk werk. Arboned (Nederland), Joyce Neijenhuis, www.arboned.nl. 5 Hoe omgaan met VERDRIET in uw KMO? Een leidraad voor rouwzorg. UNIZO-Vlaams-Brabant en Brussel, 2010.

2

Nabestaanden Een uitbreiding van het omstandigheidsverlof, flexibel opneembaar in tijd, geeft nabestaanden enerzijds de mogelijkheid praktische en administratieve zaken te regelen en anderzijds geeft het hen recht binnen de drie jaar na het verlies een dag verlof te nemen, bijvoorbeeld ter gelegenheid van een belangrijke herinneringsdag. Onderzoek naar de perceptie van nabestaanden met betrekking tot dit thema is schaars. CD&V nam in haar meest recente wetsvoorstel van september 20146 opnieuw de bevraging op die volksvertegenwoordiger Lieve Van Daele deed naar aanleiding van het wetsvoorstel van februari 2009. Deze bevraging geeft aan dat er een duidelijke behoefte is bij de betrokkenen naar een uitbreiding van het omstandigheidsverlof. Ook wordt inzichtelijk gemaakt dat de kosten in de huidige situatie ook hoog zijn, omdat in de praktijk zeker een kwart van de mensen ziekteverlof neemt. Vraag Zijn de huidige drie dagen op emotioneel vlak voldoende? Zijn de huidige drie dagen voldoende voor de administratieve plichtplegingen? Nam u extra verlof?

Ja 4% 5%

Neen 80% 76%

Geen antwoord 16% 19%

24%

46%

30%

Ziekteverlof naar aanleiding van rouw Aantal dagen ziekteverlof gemiddeld Aantal dagen ziekteverlof mediaan

Overlijden alg. 35 dagen 14 dagen

Overlijden kind 46 dagen 30 dagen

Beleidsalternatieven Op dit moment werken verschillende politieke partijen aan een herzieningsvoorstel voor de omstandigheidsverloven en thematische verloven. Over de uitbreiding van verloven bracht de Nationale Arbeidsraad in Rapport Nr.767 advies uit. Een aantal voorwaarden met betrekking tot de aanpassing van de verlofstelsels worden opgesomd. Hoewel er in dat advies weinig aandacht is voor verlof omwille van overlijden, trachten we in deze nota zoveel mogelijk rekening te houden met de besluiten en aanbevelingen uit het betreffende rapport. Het is om die reden dat we nu met dit advies komen. Een vergelijking van de voorstellen leert dat er grosso modo twee basisideeën leven. 1) Opname van verlof omwille van verlies van een dierbare in een algemene loopbaanrekening. Werknemers krijgen een kredietkorf waaruit ze gedurende hun hele loopbaan verlof kunnen opnemen. In deze korf zijn ook de andere thematische verloven opgenomen. 2) Een afzonderlijk ‘omstandigheidskrediet na overlijden’.

6 Wetsvoorstel (ingediend door mevrouw Nahima Lanjri, de heer Stefaan Vercamer en mevrouw Sonja Becq) tot uitbreiding van het rouwverlof bij het overlijden van een partner of een inwonend kind. Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, 25 september 2014, DOC 54 0318/001. 7 Rapport Nr. 76. Algemene evaluatie van de bestaande verlofstelsels. 15 december 2009.

3

Een afweging op basis van de geformuleerde uitgangspunten

Unieke erkenning

Onafhankelijkheid

Maatwerk

Loopbaanrekening

Omstandigheidskrediet omwille van overlijden

Nee, rouw is gelijkgesteld aan bv. sabbatical of ouderschapsverlof. Positieve gebeurtenissen en rouw worden gelijkgesteld. Ja, het verlof kan opgenomen worden wanneer men wil. Wel goedkeuring van de werkgever nodig. Wordt dit een recht? Beperkt, als je een dierbare verliest op moment dat je loopbaanrekening op is, kun je geen verlof meer opnemen.

Ja, door van het ‘omstandigheidskrediet na overlijden’ een apart krediet te maken is er sprake van erkenning. Ja, er is in ons voorstel sprake van een verworven recht. Uiteraard is er overleg met de werkgever. Ja, door de mogelijkheid het krediet op te nemen over een langere periode, wordt rekening gehouden met de individuele wensen van de nabestaande.

Ons concrete voorstel Vanuit onze uitgangspunten pleiten we voor een uitgebreid en uniek erkend ‘omstandigheidskrediet na overlijden’ en sluiten we daarbij aan bij het voorstel en de argumentatie van de Gezinsbond in 20128. Ook voor wat betreft de lengte van het krediet volgen we haar lijn. Echter, in dit voorstel zouden we de periode van opname van het krediet willen verlengen. In de drie jaar na het overlijden, kan een werknemer zijn recht op krediet laten gelden. Dit om rekening te houden met de individuele verschillen.

Samengevat: Bij overlijden van partner, eigen kind, kind van partner of ander inwonend gezinslid (lid van het huishouden)

Omstandigheidsverlof van 3 dagen + omstandigheidskrediet na overlijden van 7 dagen, op te nemen in de eerste drie jaar vanaf de dag van overlijden

Bij overlijden van (schoon)ouder, (stief)ouder, (schoon)broer, (schoon)zus

Omstandigheidsverlof van 3 dagen + omstandigheidskrediet na overlijden van 2 dagen, op te nemen in de eerste drie jaar vanaf de dag van overlijden

8 Rouwverlof. Standpunt van de Gezinsbond. Oktober 2012.

4

Impact •

Werknemers Voor werknemers die een geliefde verliezen is de toekenning van extra verlofdagen een belangrijke erkenning en het maakt hen minder afhankelijk van een welwillende arts of werkgever. Het geeft hen meer administratieve en emotionele ruimte en het vormt vanuit erkenning een aanzet tot het bespreken van rouw. Door de flexibiliteit van het krediet (op te nemen over meerdere jaren en niet verplicht) versterken ze hun mogelijkheden om zelf te bepalen wanneer verlof opgenomen wordt.

•

Arbeidsorganisatie De impact op de arbeidsorganisatie is beperkt. Het betreft hier een uitbreiding van respectievelijk 7 en 2 dagen, die bovendien eventueel over een langere periode opgenomen worden. Door het terugdringen van ziekteverzuim kan er zelfs sprake zijn van een positief effect op de arbeidsorganisatie.

•

Budgettaire impact Volgens een berekening van de Gezinsbond komt een uitbreiding van het omstandigheidsverlof in geval van het overlijden van een kind of partner op 6,9 miljoen euro per jaar9. In die berekening houdt men nog geen rekening met de reductie van het ziekteverlof. Op dit moment berekenen verschillende politieke partijen de impact van een uitbreiding van het omstandigheidsverlof. Met betrekking tot de budgettaire impact geven wij voorts de volgende overwegingen mee: ◊ ◊ ◊

Op dit moment komen de verzuimkosten vooral voor rekening van de werkgever: nl. het doorbetalen van gewaarborgd loon. Bij nauwe verwantschap loopt het ziekteverzuim in een meerderheid van de gevallen op tot 46 dagen. Financiering door de Rijksdienst Voor Arbeidsvoorziening in plaats van door het Rijksinstituut voor Ziekte en Invaliditeit is een belangrijk signaal dat rouwen geen ziekte is. Het verdient aanbeveling om de kosten van het omstandigheidskrediet te verhalen op een verantwoordelijke derde indien aanwezig. In het geval van verkeersongevallen, zou de BAverzekeraar van de veroorzaker de kosten moeten dragen.

Besluit Vzw Rondpunt en de vereniging Ouders van Verongelukte Kinderen vragen politici, beleidsmakers en sociale partners dit advies in overweging te nemen. Uitbreiding van het omstandigheidsverlof na overlijden met een vrij opneembaar omstandigheidskrediet, is een eerste stap naar een cultuur waarin rouwen erkend wordt en ruimte krijgt. We zijn graag bereid met u hierover in gesprek te gaan.

9 In 2012 werd door de Gezinsbond een berekening gedaan van de budgettaire impact van een uitbreiding van rouwverlof naar 10 dagen. Daaraan zijn deze cijfers ontleend. Zie Rouwverlof. Standpunt van de Gezinsbond. Oktober 2012.

5

Organisaties

Ter individuele titel

Namens Ouders van Verongelukte Kinderen vzw Koen Van Wonterghem, gedelegeerd bestuurder

Prof. dr. em. Manu Keirse Hoogleraar verliesverwerking, faculteit geneeskunde KU Leuven

Namens Rondpunt vzw Gerdine Westland, algemeen coördinator Namens de Gezinsbond Prof. Manu Keirse, gezinspolitiek-secretaris Namens Kom op tegen Kanker Em. prof. Jean-Jacques Cassiman, voorzitter en Marc Michils, algemeen directeur Namens Over-Hoop vzw Lotgenotenvereniging voor families met jonge verkeersslachtoffers Sabine Cocquyt, coördinator Namens vzw Con Tempo Netwerk voor wie zijn partner verloor door overlijden Greet Beirens, voorzitter Namens PassAnt vzw en Werkgroep Verder Veerle Stevens, adjunct-directeur PassAnt vzw Werkgroep Verder Livia Anquinet, coördinator Werkgroep Verder

Johan Maes Rouwtherapeut-psychotherapeut Coördinator Postgraduaat verlies-en rouwconsulent Artevelde Hogeschool Gent Prof. dr. Dirk De Wachter Psychiater-psychotherapeut Prof. dr. Peter Rober Klinisch psycholoog en gezinstherapeut Context-UPC KU Leuven Francky Debusschere Rouw- en Verliesconsulent Medewerker bij vzw Mantelzorg van Ziekenzorg CM Jeroen Knaeps Onderzoeker LUCAS Centrum voor zorgonderzoek en consultancy Sabine Cocquyt Rouwtherapeute

Namens afdeling OVOK-Noorderkempen Wim Geysen Marie Louise De Keersmaecker, voorzitter van de afdeling Auteur en theatermaker OVOK-Noorderkempen Zaakvoerder Wim Geysen Producties Namens de Vrouwenraad Magda De Meyer, voorzitter De Vrouwenraad vroeg reeds in 2007 uitdrukkelijk een verlenging van het rouwverlof in hun memorandum aan de federale regering.

Lut Celie, vzw De Bleekweide Psychotherapeut en verliestherapeut Trainingsdocent opleiding tot Integratief Verliescounselor en opleiding Integratieve Psychotherapie

Namens LUCAS Centrum voor zorgonderzoek en consultancy Prof. dr. Ch. Van Audenhove, directeur

Nicole Cornelis Orthopedagoge-Psychotherapeute

Namens De Zeven Eiken Begeleiding bij rouw, afscheid & afscheidsritueel Katleen Schepers Majo De Saedeleer Greet Peeters Astrid Rubbens

Elke Van Humbeek Klinisch psychologe en systeemtherapeute i.o. UKJAZNA Middelheim Trudy Cuijpers Klinisch psychologe AZ Sint-Blasius 6

Namens Missing You Eefje Buys, voorzitter Namens Vereniging voor Weduwen en Weduwnaars Frans Dedrie, secretaris

Lander van Bochaute Klinisch psycholoog en systeemtherapeut Psychologenpraktijk Schepdaal Dr. Martens Frauke Kinder- en jeugdpsychiater Scherpenheuvel Eline Deboosere ASO Kinder- en jeugdpsychiatrie Leuven Lore Leempoels ASO Kinder- en jeugdpsychiatrie Leuven Isabelle Solignac Kinder- en jeugdpsychiatrie OLV Ziekenhuis Aalst Ann Swinnen Kinder- en jeugdpsychiatrie CGG Turnhout Patrice Van Huffel Psychologe-gezinstherapeute Deurne Isabelle Schepens Klinisch psycholoog en systeemtherapeut i.o. PCM Menen An Hooghe Klinisch psychologe Psychotherapeute-Rouwtherapeute Context- Centrum voor Relatie- en Gezinstherapie, UPC – KU Leuven Privépraktijk Verbinding in verlies Liesbet Van Canneyt Klinisch psychologe en systeemtherapeute i.o. werkzaam in UPC KU Leuven, kinderpsychiatrie Cinthe Lemmens Systeemtherapeute i.o. Relatie-en gezinstherapeute Praktijk Traject Sofie De Jongh Klinisch psychologe i.o. Eva Deslypere Klinisch psychologe Relatie-en gezinstherapeute Context 7

Karine Van Tricht Klinisch psychologe Context Chloé De Bie Klinisch seksuologe-klinisch psychologe i.o. Context (UPC Kortenberg) Geertje Walravens Maatschappelijk werkster Context Dieleman Hans Gezinsbegeleider MPK Gasthuisberg Bewaets Ellen Gezinsbegeleider Resonans vzw Gezinstherapeute DAGG vzw Sint-Truiden Stefani Smits Klinisch psycholoog Asster, Campus Melveren (Sint-Truiden) Leontien Jansen Klinisch psycholoog Eppegem en Bierbeek Nele Deruddere Pedagoog PVBB & Praxis P Canan Alkan Klinisch psycholoog Genk, praktijk Saffier

8