Beleef De Hef in Zijn volle Glorie

Beleef De Hef in Zijn volle Glorie

Rotterdam is een monumentale bezienswaardigheid rijker.

Presentatieteam plan De Hef Willem & Aryan Tieleman Brotherhood Holding bv opdrachtgever de Hef

Robbert Dommisse Ideevorming Hef Experience

Sandor Marks, Albert-Jan Vermeulen Architectenbureau 1a1b Architect

Gijs Naarding, Michiel Ros Dura Vermeer Begroting bouwkundig en infrastructuur

Annet vd Stelt, Jurjen Meuldijk, Errol Ooft Ingenieursbureau IOB Adviseur Bouwkosten, Vergunningen, Bouwtechniek en Constructie.

Souad el Hamdaoui, Niels van der Vlist Bestuur Stichting Hef Experience, culturele ANBI

Investeringsbegroting, exploitatiebegroting

Ieke Frankenmolen, Marieke Rump Souad El Hamdaoui - Euromast voorzitter Arno Boon – Stadsherstel Rotterdam, BOEi secretaris Ieke Frankenmolen - Ted Schutten Fonds penningmeester Robbert Dommisse - Impressief lid Emily Ansenk - Kunsthal Rotterdam lid

Teksten

&Associates Opmaak en vormgeving website e-mail

www.dehef.nl [email protected]

De Hef - Presentatieplan Stadsinitiatief Rotterdam

Inleiding Beoordelingscriteria stadsinitiatief 1 De Hef: een historische brug met een nieuwe bestemming 2 Het ontwerp voor de Hef met alle bezoekers­ mogelijkheden 3 De attracties van De Hef boven een vaarweg 4 Stedenbouw en bereikbaarheid 5 Veiligheid, techniek en vergunningen 6 Geschiedenis en Planning 7 Financiën: investerings- en exploitatiebegroting

4

Bijlage 1 De Hef, een roemruchte geschiedenis sinds 1927 Bijlage 2 Aanwijzing rijksmonument Bijlage 3 Het principe van de Hef als hefbrug Bijlage 4 De bediening van de Hef nu en straks Bijlage 5 Investeringsoverzicht Bijlage 6 Uitganspunten financiering Bijlage 7 Uitganspunten exploitatiebegroting Bijlage 8 Exploitatiebegroting Bijlage 9 Samenwerkingspartners en Ambassadeurs

5

Inleiding

Vraag een echte Rotterdammer naar ‘De Hef’ en hij zegt ’Dat is die ouwe spoorbrug’ . Maar die ouwe spoorbrug is een bijzondere brug. Eigenlijk is de naam Koningshavenbrug, maar Rotterdammers zijn goed in bijnamen. De Hef is een zeldzaamheid. Er is slechts een handvol hefbruggen in Nederland. De Hef komt uit 1927 en heeft Nederland en vooral Rotterdam zien veranderen. Er is om gevochten tijdens de Tweede Wereldoorlog en het is één van de weinige bouwwerken in het centrum van Rotterdam dat overeind bleef. De Hef heeft de skyline van Rotterdam zien ontstaan en nieuwe bruggen gebouwd zien worden.

Stilzwijgend kijkt de Hef nu uit over de stad. Af en toe nog in beweging. Bij hoge uitzondering dan, want meestal staat de Hefbrug omhoog om schepen door te laten. Treinen rijden er al lang niet meer overheen. Vanaf 2016 komt de Hef echt weer in beweging. Stichting Hef Experience diende vorig jaar al een plan in, maar dat kwam helaas niet door de eerste ronde. Dit jaar een tweede poging met een verbeterd plan. Nu met ondersteuning van meer ondernemers en input van nieuwe Rotterdammers. De stichting Hef Experience zet zich in voor het behoud van de brug. De exploitatie ‘ De Hef’ wordt geleid door ervaren ondernemers, die van Rotterdam houden en in de stad willen investeren. Brotherhood Holding nam eerder bijvoorbeeld De Euromast onder haar hoede. De toekomstige exploitatie van De Hef zal zorgdragen voor vitaliteit, stabiliteit en continuïteit van de onderneming.

uitgebreid beschreven. Hierbij is er rekening gehouden (en overleg geweest met diverse instanties waaronder Monumentenzorg) met het ontwerp van de Hef. Er wordt niets veranderd aan de uitstraling van de Hef. Want wat mooi is, moet natuurlijk mooi blijven. Ook in de communicatie wordt er zoveel mogelijk rekening gehouden met de Hef zoals die is. Puur, sterk, transparant en eerlijk. Bezoekers, bewoners en bedrijven moeten weten wat ze krijgen. Het is geen ordinaire attractie, het is een prachtige brug met bovenal een hoge historische waarde die gedeeld moet worden. De Hef is van iedereen en vanaf 2016 kan iedereen hem op zijn eigen manier bezoeken. En kan iedereen de Hef in zijn volle glorie beleven!

De Hef leeft. In dit plan gaan we terug naar de essentie. Hier wordt beschreven wat de Hef in de toekomst zal betekenen als recreatieplek, werkplek, leerplek en als sociaal-historische plek in de stad Rotterdam. De aanpassingen die nodig zijn om het publiek veilig te kunnen laten genieten van de Hef en de stad staan

6

7

Beoordelings­ criteria

1 Beeldbepalend voor Rotterdam

De Hef is een rijksmonument van nationaal belang. Het is de mooiste stalen hefbrug van Nederland met een indrukwekkende geschiedenis en cultuurhistorische waarde. De afbeelding van de Hef wordt vaak gebruikt voor tal van uitingen om de relatie met Rotterdam te benadrukken. Door ondernemers, organisatoren van festivals en evenementen, culturele aangelegenheden etc. Dit onderstreept hoe goed de Hef past bij het karakter van Rotterdam en dat van de Rotterdammers. De Hef is beeldbepalend voor Rotterdam, maar staat er helaas in slechte staat bij. Door de Hef een tweede leven te geven komt de ‘landmark’ weer tot zijn recht. Het plan voorziet ook in verlichting waardoor het stoere monument ook ’s avonds zichtbaar en herkenbaar is voor Rotterdam. 2 Openbaar

Iedere Rotterdammer kan gebruik maken van dit initiatief. Vanaf de Zuidkant is de brug voor iedereen gratis toegankelijk en kan men bij het restaurant komen. Als het Val beneden staat kan iedereen van Noord

8

naar Zuid lopen en visa versa. Als men met de Hef omhoog wil voor een prachtig uitzicht moet er een kaartje worden gekocht maar ook dit is voor alle Rotterdammers (en niet Rotterdammers!) mogelijk: jong of oud, rolstoeler of goed ter been, in je eentje of met een hele groep. Rotterdammers met lef kunnen ook hun lol op: de brug kan worden beklommen en er kan worden getokkeld! 3 Stedelijke impact

De effecten van het plan voor de Hef overstijgen zondermeer het buurt- en wijkniveau. Rotterdammers uit alle stadsdelen zullen graag de Hef bezoeken voor de beleving, de historie en het prachtige uitzicht. Ook toeristen zullen deze ‘must see’ graag willen ontdekken. Nergens in Europa kan er een brug op deze manier worden beklommen. De impact gaat daarom veel verder dan ‘een leuk buurtof wijkinitiatief’. Met dit plan voor de Hef heeft Rotterdam er een internationale trekpleister bij! 4 Haalbaarheid

De gemeente heeft een groot onderhoudsplan voor de Hef in voorbereiding, dat wacht op beschikbaarstelling van

voldoende budget. Zodra dit budget wordt toegekend, duurt de uitvoering ongeveer 1,5 jaar. Vervolgens dienen alle toevoegingen te worden uitgevoerd die onderdeel uitmaken van dit plan. Stichting Hef Experience heeft met diverse partijen reeds tal van zaken uitgezocht en gaat vanaf de zomer 2014 het werk voorbereiden, in samenwerking met haar partners die ook hebben geholpen bij de indiening voor het Stadsinitiatief (ingenieursbureau IOB en Dura Vermeer Rotterdam). Afhankelijk van het vergunningstraject kan de Hef in de zomer 2016 open voor publiek. 5 Binding Rotterdammers

Alle Rotterdammers kennen de Hef en zijn trots op de stoere uitstraling van de stalen brug. Rotterdammers kennen de brug vooral van ‘een afstand’, bijvoorbeeld doordat men er langs rijdt met de auto. De brug zelf is niet toegankelijk en afgesloten met een groot hek. Met dit initiatief kunnen alle Rotterdammers op de Hef om deze te beleven, aan te raken en de historie te proeven. In het museum aan de Noordkant wordt de geschiedenis van Rotterdam verteld van voor

en na de oorlog. Een leuk uitje wordt hierdoor tevens leerzaam, ook voor de nieuwe generatie Rotterdammers. De gezamenlijke trots zal enorm worden vergroot en de band tussen de Rotterdammers versterken! 6 Draagvlak

Het plan voor de Hef is bedacht door een aantal enthousiaste Rotterdammers met Robbert Dommisse (van huis uit architect) als grondlegger. In mei 2012 is de Stichting Hef Experience opgericht met als doel het plan voor de Hef nader uit te werken en fondsen te werven. Hef Experience heeft sinds de start in 2012 een grote naamsbekendheid opgebouwd: de lijst met helpers, partners en sympathisanten is lang. Er zijn ondertussen ook circa 1.500 mensen die een handtekening hebben gezet ter ondersteuning van het initiatief. Bij de uitwerking van het plan zal nauw worden samengewerkt met een aantal Rotterdamse onderwijsinstellingen. Jonge Rotterdammers raken zo vroegtijdig betrokken bij het project en er zullen tal van stage werkplekken beschikbaar komen.

9

7 Begroting

Voor een deugdelijke begroting van de investeringskosten zijn de Rotterdamse aannemer Dura Vermeer en het ingenieursbureau IOB als partners betrokken. Beiden partijen hebben los van elkaar de investeringskosten begroot en deze vervolgens inhoudelijk vergeleken, verbeterd en aangevuld. De uiteindelijke begroting van Dura Vemeer is nogmaals gecontroleerd door IOB en aangevuld met de belangrijkste bijkomende kosten. Overige bijkomende kosten zijn geraamd door Euromast Horeca bv en BOEi. Ook de exploitatie­ berekeningen zijn door hen opgesteld.

9 Multiplier effect

De Hef trekt Rotterdammers maar ook nieuwe toeristen, die tevens naar andere attracties zullen gaan in Rotterdam. Deze toeristen moeten ook eten en overnachten. Direct ten zuid­ westen van de Hef ligt het Entre­potgebied. De horeca floreert daar nu onvoldoende door te weinig toeloop. De kans is reëel dat de bezoekers van de Hef daarin verandering gaan brengen. De Hef zorgt ook voor meer verbinding tussen de Kop van Zuid en Feijenoord. Jongeren in Feijenoord krijgen een kans geboden in de vorm van stageen werkplekken.

8 Draagkracht

Bij de ontwikkeling en uitvoering van het initiatief zijn draagkrachtige Rotterdamse partijen betrokken. De belangrijkste partijen zijn daarbij: Brotherhood Holding bv / Euromast Horeca bv (tevens afvaardiging in bestuur stichting), BOEi in samenwerking met Stadsherstel Historisch Rotterdam (tevens afvaardiging in bestuur stichting), Kunsthal Rotterdam (tevens afvaardiging in bestuur), ingenieursbureau IOB en Dura Vermeer Rotterdam. Indirect zijn nog meerdere Rotterdamse partijen betrokken.

10

11

“Brug naar je hart, ziel van de stad.”

12

13

H1 tokkelen - 200 meter lang met de start op twee verschillende hoogtes

brigdeclimb - van de ‘voet’ van de zuidtoren via de smalle trappen en over de loopbrug in de top naar de noordtoren .. en terug

‘het Val’ - vanaf spoorniveau zal het beweegbare deel van de brug met maximaal 200 mensen omhoog gaan voor een panoramisch uitzicht over Rotterdam en omstreken

restaurant/bar - hoge mate van transparantie en reflexie

entree zuid - hoofdentree > trekker voor ontwikkelingen ‘Kop van Feijenoord’

museumtrein - vaste expositie over de geschiedenis van de Hef - wissel exposities over aanverwante onderwerpen entree noord - kleinschalig > lage impact omgeving

14

kleed-/instructieruimte - in de ‘voet’ van de zuidtoren weggewerkt

15

H1

De Hef: een historische brug met een nieuwe bestemming

De Hef is zoals de Rotterdammers zijn: stoer, sterk en van staal, maar ook elegant door het uitgedachte spel van lijnen en bogen, katrollen en kabels. De spoorbrug is al sinds 1993 buiten gebruik, maar zij heeft een speciale plek verworven in het hart van Rotterdam, de verbinding tussen Noord en Zuid. Dat bleek in 2000 toen de Hef tot Rijksmonument is verklaard, onder druk van de Rotterdammers die de brug niet wilde doen verdwijnen. Deze bijzondere brug verdient het om in beweging te zijn en te blijven. Stichting Hef Experience wil iedereen laten zien waar deze bijzonder brug toe in staat is.

Als één van de laatste stalen spoorhefbruggen ter wereld is de Hef uniek. Nergens anders ter wereld kunnen mensen zien en beleven wat een hefbrug doet, hoe hij beweegt en hoe het voelt om omhoog te gaan. Met de Hef heb je een unieke historie in huis die voor iedereen interessant is. De Hef heeft de stad zien groeien, zien vechten tijdens de Tweede Wereldoorlog en zien opbloeien daarna. Talloze treinen hebben deze brug die noord met zuid (Nederland, België en de rest van Europa) verbindt, gepasseerd, van stoomlocomotief tot IC trein. De stad groeide verder, er kwam een tunnel en de Hef werd niet meer gebruikt. Met de hernieuwde energie die zich langzaam maar zeker steeds verder verspreidt over Zuid en over het Noordereiland, is het niet meer dan logisch dat ook de Hef meegroeit en een nieuwe bestemming krijgt. Doelstellingen • De Hef in 2016 toegankelijk maken, zodat iedereen de Hef in volle glorie kan beleven • De Hef veilig maken en behouden voor het bezoekend publiek vanaf 2016

16

17

H1

“ Een historische waarde, het doet je wel wat. ” • De historie van de Hef bewaren en beschermen voor toekomstige generaties • De Hef als brug tussen Noord en Zuid; de stad als één bestemming met elkaar verbinden in 2016; 10% meer bezoekers naar het Noordereiland en naar de Kop van Zuid trekken vanuit het centrum • De Hef; een ‘ werkplaats’ voor de toekomst – educatie, stages en werk voor de lokale bevolking vanaf 2014 De Hef beleven

Onverwoestbaar leeft de Hef voort in Rotterdam. Na jarenlang werkeloos te hebben uitgekeken over de stad, komt de Hef in beweging. Je kan de Hef in 2016 eindelijk aanraken, zien, beleven en proeven, als je wilt. De spoorbrug uit 1927, tevens Rijksmonument behoudt natuurlijk zijn functie als hefbrug en zijn oorspronkelijke elegante uitstraling. Maar straks kun je met het Val mee naar boven, je kan er overheen lopen en zelfs naar de top klimmen. Een unieke ervaring die je nergens anders in Europa kan opdoen. Spoorbrug wordt Sportbrug. Onderweg leer je over de historie van de brug en ervaar je de stad zoals die is.

18

19

H1 De Hef in ere hersteld met hernieuwde bestemming betekent het volgende:



1 Een extra looproute over de Hef (voor Hefpashouders en kaartjeskopers). 2 De lift, omhoog met het Val van de Hef en onderweg ontdek je het stalen bouwwerk, de techniek en de skyline van Rotterdam in 360 graden. 3 Museum Rotterdam en oude filmpjes (Stadsarchief) in treinwagons op de noordelijke aanbrug.







4 Klimmen: een tour over de lange trappen en de top van de brug, aangelijnd en onder begeleiding van ervaren instructeurs- (uniek in Europa) met een steeds mooier wordend uitzicht rondom. 5 Tokkelen, hangend aan een katrol naar beneden, boven het water en de aanbrug en boven het oude spoortalud. Makkelijk vanaf het Val (48 m+NAP), moeilijker met klimmen (66 m+NAP). 6 De Brasserie op de zuidelijke aanbrug, ook zonder entreekaartje te bezoeken. 7 Verlichting van de Hef met led-verlichting in de avonduren, zodat de Hef ook ’s avonds onderdeel uitmaakt van de bijzondere skyline van Rotterdam.

Meer over de historie van de Koningshavenbrug, oftewel de Hef

De spoorbrug over de Koningshaven was eigendom van de NS en is in 1993 aan de gemeente Rotterdam overgedragen. De Hef staat nu al meer dan 20 jaar ongebruikt en functieloos in Rotterdam. Op 24 september 1993 reed de laatste trein over de Hef, de treinen gaan nu door de Willemsspoortunnel. Het Val staat sinds die tijd meestal in de hoge stand. Rotterdammers houden van de Hef. De Hef hoort tot het DNA van Rotterdam. Het beeldmerk van de Hef werd vroeger veel gebruikt voor reclame-uitingen en nog steeds voor de deelgemeente Feijenoord. Er is in Rotterdam veel oude historie verdwenen, het sentiment is daarom groot. De Hef is in 2000 op verzoek van de gemeente aangewezen tot Rijksmonument, nadat een voorstel tot sloop op groot verzet van Rotterdammers stuitte. Maar Rotterdammers ergeren zich ook aan de dubbele stalen hekken die dit rijksmonument afsluiten.

22

23

H1

24

25

H1

De geschiedenis van Rotterdam is afleesbaar aan de Hef. Er is om de bruggen gevochten toen het Noordereiland als eerste bezet werd door de Duitsers. De geschiedenis van Rotterdam van voor en na het bombardement wordt zichtbaar in het museum in oude treinwagons die terugkomen op de Hef. Bijzonder

De Hef is een bijzondere spoorbrug. In Rotterdam omdat ze één van de weinigen bouwwerken in het

26

centrum is die de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd. In de wereld omdat er bijna geen vooroorlogse stalen hefbruggen meer zijn. Bijzonder is ook dat brugwerkers via de trappen in de toren en via de hoge ligger naar de andere toren kunnen lopen. Bij hernieuwd gebruik van de brug kunnen bezoekers een tour maken onder begeleiding van ervaren instructeurs en gezekerd door o.a. over de top van de brug te lopen. Of er zelfs van af tokkelen.

Of een combinatie van beiden. Dat kan nergens anders in Europa. Slechts in Australië en Nieuw Zeeland kun je op deze manier een brug verkennen. Bij hernieuwd gebruik van de Hef gaat het Val bovendien als een enorme openlucht lift fungeren: • Er zijn geen vergelijkbare voorbeelden in de wereld. • Er zijn in de wereld wel een paar open zweefbruggen, vaak zijn dit Unesco monumenten geworden.

• Er zijn ook hefbruggen, maar zodra deze gaan stijgen (om de boten eronder door te laten), verlaat iedereen de Hefbrug. • Er zijn ook openbare liften op straat, in steden met een groot hoogteverschil, maar dan is de lift een dichte cabine en beleef je dus niet de geluiden en het uitzicht van de stad. Op het Val/de lift ervaren de bezoekers, het imposante stalen bouwwerk met de enorme betonnen

27

H1 contragewichten letterlijk met stijgende verbazing. Het is een fantastische belevenis om staande in de buitenlucht met een groep mensen omhoog te gaan en een steeds mooier uitzicht te krijgen. De lift doet er ongeveer 4 minuten over. Er wordt gelachen, geroepen, gefotografeerd. Veel mensen vinden het bijzonder om aan de buitenzijde van een gebouw in een glazen lift omhoog te gaan vanwege het uitzicht. De platformlift van de Hef gaat langzamer, biedt een 360 graden uitzicht in de open lucht en iedereen heeft alle tijd en ruimte om het spectaculaire uitzicht in zich op te nemen (en te delen). Op een hoogte van 48 meter heeft men 10 minuten om op het Val heen en weer te lopen en foto’s te maken. Veel te zien

In het westen langs de kade zie je de nieuwe skyline, zie je de Erasmusbrug

28

Voor bezoekers aan de Hef valt er veel te zien en te beleven. Op Zuid kun je de oude luchtbrug nog door Feijenoord zien bewegen. Je kan de Entrepot zien liggen. In het westen langs de kade zie je de nieuwe skyline, de Erasmusbrug, de Euromast met aan de horizon de Europoort. Aan de andere kant, de noordzijde kijk je uit over de Koningshaven, het water van de Maas en het Noordereiland. Met daarachter het centrum van Rotterdam: Het Witte Huis en de Oude haven. Richting het oosten kijk je over het water uit naar de Van Brienenoordbrug. Je ontdekt een heel andere kant van de stad, een waar die

de meeste toeristen en bezoekers aan de stad nu niet bezoeken. Maar ook bewoners van Feijenoord, het centrum van Rotterdam en het Noordereiland zullen hun eigen omgeving heel anders ervaren. Een omgeving die rijk is aan geschiedenis die op de Hef tot leven komt. Zo kunnen Rotterdammers vanaf 2016 ook een Hefpas aanschaffen, waarmee zij de Hef voordelig als oversteek over de Koningshaven kunnen gebruiken als bijzonder alternatief voor de Koninginnebrug. Belangrijk voor Rotterdam: bewoners, bezoekers en bedrijven

De hernieuwde bestemming van de brug zal de omgeving van het Noordereiland en de Kop van Zuid meer met elkaar verbinden als leef- en recreatiegebied. Door meer betekenis te geven aan de brug kan het gevoel van trots gaan groeien. Vooral als de bewoners een directe bijdrage kunnen leveren aan de brug in de vorm van ambassadeurschap, als werkplek en door ze te laten participeren. Nu komt de Hef weer tot leven, met meer bezoekers en mensen, meer levendigheid. De eigen historische omgeving wordt tastbaar en voelbaar in hun leven. De Kop van Zuid en het Entrepotgebied hebben ongeveer 7.600 inwoners. Het inkomens- en

29

H1

“ Hij hoort er gewoon. ” opleidingsniveau is over het algemeen relatief hoog, zeker in vergelijking met de omliggende wijken. In de wijk wonen mensen met veel verschillende culturele achtergronden de wijk is veel hoogbouw ligt de jachthaven City Marina en het monumentale vijf werelddelen. Het Noordereiland heeft ongeveer 3.200 inwoners en is daarmee qua bevolkingsaantal een van de kleinere wijken van Rotterdam. Relatief veel inwoners zijn werkzaam binnen de kunst- en cultuursector. Hierdoor wordt de wijk ook weleens het Montmartre aan de Maas genoemd. De route over en langs de Hef zal bijdragen aan de verbinding tussen De Kop van Zuid en het Noordereiland. Daar kan de kop van Feijenoord van mee­ profiteren.

Hef bevindt zich Hogeschool Inholland, het Albeda college, Zadkine en in het centrum Hogeschool Rotterdam. De Hef zal een unieke werkplek bieden aan leerlingen en studenten in de omgeving, zowel voor de opening van de exploitatie (bijv. in de vorm van het restaureren van de wagons en het technisch onderhoud) als bij de uitvoering (bijv technische stages en horeca stages en werkplekken). Het museum op de noordelijke aanbrug van de Hef kan bijdragen aan een beter historisch besef van leerlingen die in de buurt van de Hef op school zitten. De technische aspecten van de brug en de verhalen die de brug heeft te vertellen, worden tastbaar gemaakt met mogelijkheden om de geschiedenis te ontdekken.

In het gebied rondom de

30

31

H1 De Hef kan zonder meer opgenomen worden in het lijstje ‘must see’ in Rotterdam voor de frivole ontdekker, de Rotterdamkenner, de fitte 65+ers en het nieuwe gezin.

 Jachthaven City Marina en het monumentale vijf werelddelen

Voor bedrijven is het een bijzondere locatie om gasten kennis te laten maken met de stad en voor bezoekers is het een unieke ervaring midden in het hart van de stad. De Hef zal ook een bijzondere locatie zijn voor nieuwe en bestaande evenementen in de stad. Voor de bewoners biedt het mogelijkheden om dichter bij huis te recreëren en bijzondere evenementen mee te maken. Voor bezoekers biedt het mogelijkheden om de Hef op een bijzondere manier te ontdekken en voor bedrijven biedt het de perfecte gelegenheid om zich te etaleren. Denk aan exposities, Open Monumenten­dag, Rotterdam Swim en de de Wereld Havendagen. Het centrum van Rotterdam is dichtbij

32

(Blaak en de Kubuswoningen zijn op loopafstand). De Hef – of de Koninginnebrug met uitzicht op de Hef - kan een leuke verbindingsroute worden tussen het centrum en het Entrepotgebied. Daardoor leren meer bezoekers dit deel van de stad kennen. De Hef is een plek die een unieke beleving biedt aan al zijn gasten ongeacht waar ze vandaan komen in de wereld en wie ze zijn. De Hef kan zonder meer opgenomen worden in het lijstje ‘must see’ van top tien attracties in Rotterdam voor de frivole ontdekker, de Rotterdamkenner, de fitte 65+ers en het nieuwe gezin. Social return

Tijdens het groot onderhoud (start 2014) worden de vaste aanbruggen

en de torens ingepakt. Het Val wordt eruit gelicht en naar een locatie aan de wal gebracht. Dit biedt mogelijkheden om het Val te laren restaureren door leerlingen uit Rotterdam Zuid. Andere mogelijkheden voor sociaal return: • Opknappen van de wagons. • Dagelijks onderhoud van wagons en entreegebouwen.

• Bediening in de brasserie. • Communicatie werkzaamheden.

33

H2

Het ontwerp voor de Hef met alle bezoekersmogelijkheden

Het is belangrijk dat bewoners, bezoekers en bedrijven de Hef op allerlei manier kunnen ervaren om de volle omvang van de brug te kunnen ervaren. Daarbij zal de Hef zowel via het Noordereiland als de Kop van Zuid betreden kunnen worden. Bezoekers kunnen kiezen uit diverse routes en opties voor hun bezoek. Gasten die enkel de brasserie willen bezoeken hoeven geen entree te betalen. Overal zal de historische waarde van de Hef zichtbaar en voelbaar zijn. Van entree tot brasserie, in het museum, op het Val en tijdens de klim onder begeleiding van instructeurs.

Situering van de entrees in de beide landhoofden.

De entrees komen op de begane grond in de beide landhoofden van de brug. De Hef loopt daarmee vooruit op de toekomstplannen voor de Kop van Zuid. Het betekent dat de berg zand aan de zuidzijde moet worden afgegraven. Bewoners en deelgemeente leggen daar in 2014 een tijdelijke BMX-baan aan voor crossfietsers. Het terrein is groot genoeg om deze BMX-baan te verplaatsen. De hoofdentree (en uitgang) komt aan de zuidkant. Daar is de kassa voor de diverse bezoekersmogelijkheden en een typisch Rotterdamse souvenirshop. Iedereen kan zonder kaartje naar de brasserie op de zuidelijke aanbrug. De kaartcontrole begint pas bij de lift omhoog met het Val. De tweede entree (en uitgang) komt aan de noordkant op het Noordereiland en is ook toegankelijk voor minder validen. Alle bezoekers kunnen deze uitgang gebruiken. Maar alleen Hefpashouders kunnen hier ook naar binnen. Hefpashouders kunnen altijd gratis naar het museum en kunnen oversteken over het Val. Voor deze entree wordt

34

een keermuur aangebracht, die een kleine uitsnijding maakt. Van afstand is deze uitsnijding niet zichtbaar. Aan de noordzijde kan iedereen nog steeds over het spoortalud doorlopen tot aan de Hef. Er blijft dan ook een hek om de Hef af te sluiten buiten openingstijden. Maar de dubbele hekken kunnen verdwijnen. Hoe ziet de Hef eruit op de beide vaste aanbruggen.

oorspronkelijke vorm, zonder extra bebouwing op de Hef. Alleen de lift en entree/uitgang zijn als kleine toevoegingen zichtbaar op de aanbruggen. Indien haalbaar wordt de entree/uitgang een gat in de vloer met een hek erom. Op de zuidelijke aanbrug staat de brasserie op wielen. Op de noordelijke aanbrug is het museum in opgeknapte oude goederenwagons.

De Hef gebruikt de Hef in haar

35

H2

De brasserie en de treinwagons blijven in de toekomst verrijdbaar. Dan moeten wel eerst de leidingen worden afgekoppeld. Er wordt in het ontwerp rekening mee gehouden. Om het rijden in de toekomst mogelijk te maken wordt de brasserie op het oostelijke spoor gezet, de museumwagons op het westelijke spoor. De museumwagons krijgen een locomotief. Deze locomotief kan met een kraan aan de zuidkant naar het

36

andere spoor worden getild. De vloeren zijn op spoorniveau.

De oude treinrails zijn zichtbaar. Ertussen komen betonnen planken met speciaal Hefmotief. Op het Val worden staalplaten of roostervloeren gebruikt, die lichter van gewicht zijn. De ruimte tussen de rails en de rooster/beton planken wordt dichtgezet met touw, dit wordt b.v. ook gedaan met tramrails bij wielerwedstrijden.

Binnen de staalconstructie van de bruggen komen veilige hekken van 1,20 meter hoog. Voor de bezoekers zijn er zichtborden met de namen (en gegevens) van de gebouwen en bruggen in de verte. En ter info: de beide vaste aanbruggen kunnen elk extra gewicht dragen. Maar op het Val moet het gewicht worden beperkt.

De brasserie (op de zuidelijke aanbrug).

De brasserie lijkt aan de buitenkant op een lange glimmende trein met 4 wagons, totale lengte 70 meter. De breedte is 4 meter, waarbij een ruimte van 50 cm overblijft tussen de brasserie en de staalprofielen van de aanbrug. Er is ruimte voor een restaurant met 150 zitplaatsen, een bar en een keuken.

37

H2

“ Een mooi symbool voor de verbintenis van Rotterdam-Zuid en het Noordereiland. ” De gevel van de brasserietrein bestaat uit geanodiseerde aluminium platen; het vensterglas wordt reflecterend. Door de weerspiegeling kunnen bezoekers zich inbeelden dat er meerdere sporen zijn. De brasserie staat op wielen. Daardoor is er een hoogteverschil van ongeveer 40 cm met de vloer. De entrees krijgen trapjes. Voor rolstoelers is er een lange hellingbaan.

38

39

H2 Buiten voor de brasserie staan banken, zodat bezoekers ook buiten op de aanbrug in het zonnetje kunnen zitten. Naast de brasserie staat een verrijdbare bar die op het Val gereden kan worden. Exclusieve ontvangsten in de avond­ uren kunnen voor b.v. een uur omhoog, compleet met bar. Het museum in oude treinwagons (op de noordelijke aanbrug), opgeknapt door leerlingen van Zuid.

Het museum wordt ingericht in 7 oude goederenwagons (lengte < 68 meter). De wagons kunnen b.v. worden opgeknapt in het Museum Stoomdepot in Kralingen. De Hef gaat - in overleg met scholen - uitzoeken of er andere locaties zijn in Rotterdam Zuid, waar leerlingen aan de wagons kunnen werken. Nadat de wagons zijn opgeknapt worden ze op een vrachtwagen gezet en met een kraan op de spoorrails getild, bij de zuidentree van de Hef. De vloeren van de wagons zijn ruim 1 meter hoger dan de vloeren van de Hef. Er komen trapjes naar de wagons. Voor rolstoelers komt er een plateauliftje, verrijdbaar op de naastgelegen rails. De wagons vertellen het verhaal van Rotterdam van voor en na de oorlog.

40

In samenwerking met het Stadsarchief Rotterdam worden de wagons ingericht als mini bioscopen met korte voorstellingen op één projectiewand. De andere wanden worden gebruikt voor foto’s, affiches, maquettes, e.d. Dit gebeurt in samenwerking met Museum Rotterdam. De locomotief staat aan de kop van de treinen bij het Val. Het is een kleine loc, die nu al is gedoneerd door een Rotterdamse industrieel. Hij wil de locomotief opgeknapt cadeau geven.

De riolering loost niet op de rivier maar in een septic tank. Extra vloer in beide torens op 48 meter hoogte (peil 48 m+NAP).

Vanwege extra veiligheid komt er een roostervloer in de beide torens op 48 m+NAP, de hoge stand van het Val. De bezoekers op het Val kunnen dan naar 2 kanten vluchten, bv als de motor uitvalt door een stroomstoring. NB.: Er is ook nog een reserve motor op dieselolie.

De nieuwe roostervloeren in de torens op 48 m+NAP worden al aangebracht tijdens het groot onderhoudsplan door de gemeente. Er komen veilige hekken rondom, met aan de kant van het Val een schuifhek voor de overstap vanaf het Val. Eenzelfde schuifhek wordt ook aan de kant van het Noordereiland aangebracht. Hierdoor wordt het mogelijk dat ook mindere durfallen kunnen tokkelen. Zij kunnen met het Val omhoog en vervolgens gaan tokkelen zonder te klimmen.

De kleedruimte in het zuidelijke basement onder de toren.

De beide torens staan op een betonnen basement in het water van de Koningshaven. Dit basement heeft 4 betonkolommen in het water met daartussen betonnen wanden/ stroken om alles bij elkaar te houden. Er zit geen vloer in het basement.

De Locomotief reeds toegezegd

Onderin het zuidelijke basement komt een staalconstructie als rustpunt voor de kleedkamers voor de klimmers. De kleedkamers komen in een dichte doos boven het water, ernaast komt een roostertrap omhoog naar de aan-brug. De vloer van de kleedkamers is 2 à 4 meter hoger dan het water (waterpeil wisselt met eb en vloed).Als er in de toekomst meer (opslag)ruimte nodig is, dan kan ook het noordelijke basement een inbouw krijgen.

41

H2

“ De Hef is voor mij thuis­komen, de mooie stad waar ik vandaan kom. ” De grote platformlift, het Val.

De oppervlakte van het Val is ruim 450 m2. Maximaal 200 personen tegelijk kunnen met het Val omhoog. Nadat de hekken aan de beide uiteinden van het Val zijn gesloten, geven de Hefwachters een teken aan de brugwachter. Hiervoor wordt een veiligheidsprocedure opgesteld, wellicht met automatische detectie.

42

De brugwachter laat de sirene horen, hij start de motor en de remmen gaan los. In ongeveer 4 minuten stijgt het Val van 10 m. naar 48 m.+NAP. Onderweg zien de lifters het staal van de torens en de langs schuivende betonnen contragewichten, een indrukwekkend gezicht. Boven krijgt iedereen 10 minuten de tijd om rond te lopen en te genieten van het 360 graden uitzicht over Rotterdam.

43

H2

Daarna loeit weer de sirene en start de daling in 4 minuten. De gewichtstoename op het Val moet beperkt blijven. Ook mag het Val niet extra veel wind gaan vangen. De hekken rondom en de loopvloeren op het Val worden licht van gewicht en zijn wind doorlatend. De nieuwe roosterhekken zijn 1,20 meter hoog. Voor de bezoekers zijn er zichtborden met de namen (en gegevens) van de gebouwen en bruggen in de verte.

Aan beide kopse uiteinden staat een uitklaploopplank omhoog van 4 meter. Deze kan op 48+ meter hoogte worden neergelaten om de overstap te maken naar de nieuwe vloer in de torens. Op het Val staan 4 kisten met totaal 200 aanlijnsets als noodvluchtvoorziening. De kisten worden ongeveer 70 cm hoog zodat deze kisten ook een functie krijgen om tegenaan te hangen, op te zitten of iets op te zetten.

De brugwachter van de Hef is anno 2014 in dienst bij Stadsbeheer Rotterdam. De bediening blijft ook in de toekomst handmatig gebeuren, waarschijnlijk door de exploitant De Hef zelf, onder verantwoordelijkheid van Stadsbeheer. Hierover zullen we sluitende afspraken maken. Klimmen over de Hef, 66 meter hoog boven het water (adrenaline attractie)

Voor exclusieve ontvangsten in de

44

avonduren kan een verrijdbare bar mee omhoog.

Het voorbeeld is de Sydney Harbour

Bridge, 135 meter hoog, die sinds het jaar 2000 door honderden mensen per dag wordt beklommen. De beklimming over de gigantische boog van deze brug duurt ongeveer 3,5 uur. De groep wordt aangelijnd, krijgt speciale pakken en mag geen losse spullen meenemen. Foto's worden bv door de begeleider gemaakt. De beklimming van de Hef is minder hoog en zal ongeveer 2 uur in beslag nemen. De combinatie met het tokkelen en met de bezoekers eronder op het Val, maakt ook deze beklimming heel bijzonder. Momenteel is

45

H2

“ Als een kleine jongen keek ik er al naar. ” er in Europa,nog geen enkele brug die officieel beklommen kan worden. Het klimmen over de Hef – middenin de stad - wordt voor Europa een nieuwe attractie. Voor dit klimmen is geen klimbrevet nodig. Iedereen vanaf 16 jaar die gezond en fit is, mag het doen. Wel zal een ‘gezondheidsverklaring’ document ondertekend moeten worden, zoals dat ook bij andere extreme sports gebruikelijk is. Het gemeentelijke onderhoudsplan voorziet in een verhoging van de traphekken middels extra leuningen op 1,20 meter hoogte. Er komen geleide kabels

46

langs de hekken. (De huidige lift in de noordtoren wordt verwijderd). Gemeentelijke inspecteurs kunnen dan aangelijnd, met een gordel om, veilig de hoge trappen beklimmen. De trappen zijn niet vreselijk stijl, maar wel erg lang, 18 meter, terwijl de normale eis maximaal 4 meter is. Omdat in het onderhoudsplan alle voorzieningen worden getroffen om veilig de trappen èn de bovenligger te kunnen beklimmen/ belopen, kan er snel na het groot onderhoud gestart worden met de attractie van het klimmen.

47

H2 De klimmers lopen in de zuidtoren omhoog. Daarna steken ze over naar de noordtoren via de hoge ligger, vervolgens krijgen ze de keuze om naar beneden te klimmen of te tokkelen. Het klimmen wordt uitbesteed aan een gespecialiseerde ervaren organisatie. Tokkelen vanaf de Hef, vanaf 48 of 66 meter boven het water (adrenaline attractie).

Tokkelen is hangend aan een katrol schuin naar beneden zoeven.Aan het einde gaat het touw weer omhoog of uitelkaar, waardoor de tokkelaar wordt afgeremd. In Rotterdam kan getokkeld worden vanaf de Euromast op 100 meter hoogte. Maar dat is eng, de grond is zo ver weg met de auto’s in de verte. Dubbel eng is de hoge rand waar eerst overheen gestapt moet worden, al hangend aan het katrol. De Hef krijgt schuifhekken, zodat op vloerhoogte gestart kan worden met het hangen aan het katrol. De Hef biedt het tokkelen aan vanaf 2 hoogtes. Over een lengte van 200 meter, vanaf de Heftoren naar het einde op het Noordereiland. De 2 tokkelkabels komen naast elkaar.Tokkelaars zoeven eerst boven het water en de vaste aanbrug, daarna boven het spoortalud op het Noordereiland.

48

Liften en Tokkelen vanaf 48 meter

Er gaat getokkeld worden vanaf een nieuw aan te brengen vloer in de noordtoren op 48 m+ NAP. Deze vloer wordt aangebracht vanuit veiligheidsoverwegingen en biedt deze extra mogelijkheid. De tokkelaars kunnen eerst met het Val omhoog en dan overstappen naar de noordtoren. En als zij toch niet durven, dan kunnen ze weer met het Val naar beneden. Klimmen en Tokkelen vanaf 66 meter

Er gaat getokkeld worden vanaf het hoge balkon op 66 m+NAP in de noordtoren. De tokkelaars klimmen eerst in de zuidtoren omhoog.Daarna steken ze gezekerd over naar de noordtoren via de hoge ligger.Vervolgens krijgen ze de keuze om naar beneden te klimmen of te tokkelen. Op het noord balkon is voldoende ruimte voor een groep klimmers die wil tokkelen. Het hek van 1,20 meter hoog wordt over ca. 1 meter vervangen door een schuifhek voor het tokkelen. De beide tokkelkabels van ca. 200 meter lengte worden in de toekomst aangebracht door een gespecialiseerde organisatie. Bijvoorbeeld Height Specialists die nu het tokkelen verzorgt vanaf de Euromast.

Verlichting van de Hef in de avonduren.

De Hef wordt ook ’s avonds van afstand een bezienswaardigheid, bv vanaf de Maasboulevard en de Erasmusbrug. De 2 torens en de bovenligger van het Val krijgen een duurzame led­ verlichting.

49

H2 Doorvaarthoogtes op site: Bruggen en Sluizen Cityportal Rotterdam

Hef dicht (Val laag) 8,20+NAP Hef open (Val hoog) 46,40+NAP. Val kan hoger tot 47+NAP Willemsbrug onderzijde 12,15+NAP in midden brug, 11,15+NAP ernaast. Brug kan niet open. Erasmusbrug onderzijde 14,35+NAP in midden brug, 12,50+NAP ernaast. Brug kan open Koninginnebrug 3,70+NAP. Brug kan open. De Erasmusbrug is hoger dan de vaste Willemsbrug; èn kan open. foto Quistnix, 2007

Erasmusbrug (metrotunnel loopt rechts naast Erasmusbrug)

Koningshaven met Koninginnebrug en Hef (spoortunnel loopt rechts naast de Hef) Boten die door een geopende Erasmusbrug varen, varen ook door de Koningshaven en onder de Hef.

Openingstijden Erasmusbrug

Het waterpeil van de Nieuwe Maas varieert met ruim een meter rondom 0,50 +NAP.

• 's avonds en 's nachts op verzoek van

• dagelijks vaste openingen: 10.00 uur, 11.00 uur, 13.30 uur, 15.30 uur, 19.00 uur. 20.30 tot 07.00 uur (een uur van te voren aanvragen). Openingstijden Koninginnebrug. • ma t/m vrij op verzoek: 00.00 - 07.30 uur, 09.00 - 16.30 uur, 18.00 - 24.00 uur (niet in ochtend- avondspits). •

50

za en zo op verzoek: 00.00 - 24.00 uur.

51

H3

De attracties van de Hef boven een vaarweg

De Hef bevindt zich boven een vaarweg met zowel commerciële vaart als pleziervaart. In het gebruik van de hefbrug wordt uiteraard rekening gehouden met alle vaarverkeer. Om het geheel veilig te laten verlopen komt er weer een brugwachter plus nog twee extra Hefwachters op het Val om de veiligheid van de bezoekers te waarborgen. Tevens wordt er rekening gehouden met de openingstijden van de Erasmusbrug en moet er een nieuw bedieningsbesluit komen.

De Hef in de lage spoorstand of in de hoge stand?

Vroeger stond de Hef meestal in de spoorstand met het Val naar beneden. Overdag ging het Val elke 2 uur voor een half uur omhoog om de boten door te laten. Na de bouw van de Willemsbrug (1981) veranderde er weinig, de naastgelegen spoorbrug over de Nieuwe Maas was nog laag. In 1979 werd al door de minister van Verkeer en Waterstaat besloten tot de bouw van een spoortunnel, maar uiteindelijk kwam de Spoortunnel pas in 1993 gereed, de bouw duurde 8 jaar. Alleen zeer hoge boten die niet onder de Wil-

52

Straks is er weer een brugwachter op de Hef.

lemsbrug passen mogen sindsdien via de Koningshaven varen. Na de bouw van de spoortunnel (1993) werd het Val in de hoge stand gezet, waardoor er geen brugwachters meer nodig waren om boten door te laten. Maar de naastgelegen lage Koninginnenbrug moet nog wel bediend worden. Dit gebeurt alleen voor boten die niet onder de Willemsbrug passen. En het gebeurt op afstand vanuit het brugwach-tershuis (naast de Maastoren). Ten behoeve van de Hef staat het Val meestal in de lage spoorstand.

Straks is er weer een brugwachter op de Hef. En op

het Val staan 2 Hefwachters. Tijdens de openingsuren van de Hef staat het Val van de Hef meestal in de lage spoorstand: de benedenstand. Iedereen kan dan makkelijk oversteken van de brasserie naar het museum en terug naar de brasserie. Hefpashouders kunnen een leuke route lopen over de Hef van noord naar zuid (en andersom).

Op vaste tijden gaat het Val met bezoekers omhoog. De frequentie is afhankelijk van het aantal bezoekers, dat zal de toekomst uitwijzen. Er kan bv. gestart worden met alleen ’s middags omhoog op elk heel uur. De liftduur is ongeveer 4 minuten omhoog, 10 minuten boven, 4 minuten naar beneden, totaal 18 minuten. De maximale capaciteit is elk half uur omhoog met 200 personen.

53

H3

“Een monument opzich.” Economisch vaarverkeer krijgt voorrang. Het Val kan niet met mensen omhoog als er economisch vaarverkeer door de Koningshaven vaart; een hoog schip dat niet onder de Willemsbrug past. Dan moeten alle bezoekers naar de vaste aanbruggen; en kijken naar het langsvaren van deze grote boot of bok, ook een fantastische ervaring. Wanneer er zo’n schip aankomt is er contact zijn tussen de brugwachter op de Hef en de brugwachter in het bedieningsgebouw bij de Erasmusbrug (die ook de Koninginnebrug op afstand bedient).

Dan mogen de bezoekers wel op het Val blijven staan. Alle boten door de Koningshaven moeten zich houden aan de openingstijden van de Erasmusbrug. Een nieuw bedieningsbesluit voor de Hef.

Het Havenbedrijf Rotterdam wil samen met de Hef voorstellen opstellen voor een nieuw bedieningsbesluit voor de Hef. Dat moet vervolgens door de gemeenteraad worden goedgekeurd.

Pleziervaart zoals zeilschepen met een hoge niet strijkbare mast varen ook onder de Hef door, vooral in de zomer. Ook voor deze zeilboten moet het Val omhoog.

54

55

H4

Stedenbouw en bereikbaarheid

De Hef staat in stedenbouwkundig opzicht op een interessante plek. Het gebied op de Kop van Zuid is sterk in ontwikkeling. In recente jaren zijn er veel nieuwe economische ontwikkelingen ontplooit. Maar er is ruimte en er zijn mogelijkheden om dit gedeelte van de stad verder op te laten bloeien met een diversiteit aan bewoning en bedrijvigheid. Er is de ruimte om de Hef te laten groeien als publieksattractie en het zal de waarde van omgeving verder kunnen verhogen.

Huidige tijdelijke situatie aan de zuidzijde.

Nu staat er nog bebouwing aan beide kanten van de toekomstige Hef entree. Deze gebouwen staan niet in de weg. • Oostzijde: oude resterende bebouwing (nog slechts 2 panden, rest is gesloopt) met daarin restaurant Mayflower. • Westzijde: tijdelijke lage bebouwing voor vm. prostituees die moeten re-integreren in de samenleving.

De Hef vanuit het Noorden, recente vogelvlucht vanuit het zuiden nemen met ook het spoortalud.

De Hef wordt bereikbaar via een nieuw voetpad vanaf het Stieltjesplein naast de Mayflower. Het voetpad loopt door het tijdelijke Hefpark. Dit park wordt door de deelgemeente Feijenoord aangelegd totdat er weer interesse is voor nieuwbouw op dit terrein. Het spoortalud is daar al grotendeels afgegraven, maar er resteert nog een berg zand tegen het zuidelijke landhoofd. De Hef wil deze berg - met BMX-baan - in het Hefpark verplaatsen. Daardoor wordt het landhoofd volledig zichtbaar. De hoofdentree van De Hef komt in het zuidelijke landhoofd. De entrees voor Hef Experience zijn nu getekend op een peil van 3,50 m +NAP, dat is 50 cm hoger dan de huidige stoephoogte van de Nassaukade. In overleg met

56

57

H4 Stadsontwikkeling wordt het definitieve peil voor de entrees bepaald. Er is voldoende lengte om een voetpad door het Hefpark aan te leggen dat het hoogteverschil voor rolstoelers overbrugt. Langs dit voetpad komen bv ook fietsbeugels. Definitieve situatie aan de noordzijde op het Noordereiland.

2 tokkellijnen vanaf de noordelijke Heftoren, ca. 200 meter lang. De tokkellijnen lopen langs het groen ingerichte Jan Eleveldterrein (daar loopt de treintunnel onder door). Toekomstige situatie

De Hef krijgt een prominente plek in het toekomstige stedenbouwkundige plan voor de Kop van Feijenoord.

Woonstad, Dura Vermeer en AM. Het stamt uit 2008, toen het nog goed ging in de bouw. Het is een robuust plan, dat in 2012 enigszins is afgezwakt door onder meer de bouwhoogtes te verlagen. Daardoor zijn meer eengezinswoningen mogelijk in plaats van appartementen.

Aan de noordkant komt een beperkte entree voor Hefpashouders; en een uitgang voor iedereen. De entree wordt aan de noordkant vormgegeven middels een insnijding in het spoortalud (zie het ontwerp). Boven het spoortalud zien we

58

De entree van de Hef komt in het midden van een nieuw plein. Het Stedenbouwkundig Masterplan voor de Kop van Zuid is ontworpen door BGSV bureau voor Stedebouw, in opdracht van de Gemeente,

De plannen zijn voorlopig uitgesteld tot ca. 2020. Maar er is al veel gesloopt. De woningen aan het Stieltjesplein staan er nog wel, maar worden nu verhuurd aan tijdelijke bewoners.

weg. Maar het verkeer daarover wordt in de toekomst minder. Er is een nieuwe verkeersbrug - met tram – getekend in het verlengde van de Willemsbrug, oostelijk van De Hef. Auto's hoeven niet meer de slinger te maken over de Koninginnebrug. De Nassaukade wordt over een groot gedeelte verbreed zodat langs de verkeersweg een pleingebied kan ontstaan. In de nieuwbouw zijn bedrijfsruimten mogelijk, dus ook cafés en restaurants.

De Nassaukade, die onder de Hefbrug doorloopt, blijft een belangrijke

59

H4

M aa

sk

ad

e

Stieltjesplein vroeger. Nu is het een auto-parkeerplein.

n

va ak rT

de t

a ra

st

De RK-kerk is in 1976 gesloopt en vervangen door appartementen (1997, architect Herman van Olst). Daarnaast staan oude beeldbepalende panden. Dit bouwblok wordt tijdelijk bewoond.

e ad uk sa as N

St

ie

ltj

es

st

ra

at

at

ra

st

m

oo

g ru

eb

eb

nj

nn

gi

ra

in

O

n Ko

P

= Boothalte = Bushalte

De Hef betekent extra bezoekers voor Feijenoord en het Noordereiland

De Hef zal extra toeloop beteken voor de winkels aan het Stieltjesplein. Hopelijk blijft restaurant Mayflower de komende jaren bestaan. Ook voor de restaurants in het Entrepotgebouw zal de Hefeen positieve impuls betekenen. Er lopen straks ook meer voetgangers over de Stieltjesstraat vanaf metrohalte Wilhelminaplein. De uitgang aan de noordzijde biedt extra kansen voor de winkels en restaurants op het Noordereiland. Parkeren en bereikbaarheid.

Momenteel is er veel parkeerruimte

60

in de omgeving. Er is gesloopt maar nog niet teruggebouwd, waardoor de grote stukken terrein kunnen worden benut voor parkeren. Er is gratis parkeren langs de Oranjeboomstraat. Er is een groot betaald parkeerterrein tussen Oranjeboomstraat en Rosestraat voor de Jumbo, beide op korte afstand. Fietsbeugels.

Er worden voldoende fietsbeugels geplaatst nabij de hoofdentree. Tevens bij de 2e entree op het Noorder­ eiland. Hier wordt veel aandacht aan besteed, de bezoekers mogen geen overlast geven.

Bereikbaarheid met het openbaar

Combi-tickets met andere attracties

vervoer

en evenementen.

Metrostation Wilheminaplein ligt op een afstand van nog geen 800 meter. Loopafstand is ca. 10 minuten. Bus 32 rijdt (doordeweeks elke 10 minuten) via de Blaak naar het Noordereiland. Bus 66 rijdt (doordeweeks elke 10 minuten) via het Zuidplein naar het Hefpark/ Entrepotstraat.

Er komen combi-tickets met andere attracties in Rotterdam, waardoor ook de parkeeroverlast kan worden beperkt. Ook de Watertaxi Rotterdam gaat hier aan meedoen.

Links vooraan op de foto is het pand waarin restaurant Mayflower. De panden erboven zijn gesloopt.

Bereikbaarheid met de watertaxi en ander vervoer over water

Er is een opstapplaats aan de Stieltjessstraat, net ten westen van Villa Zebra. En op het Noordereiland tussen de beide bruggen (Koninginnebrug en De Hef/ Koningshavenbrug)

61

H5

Veiligheid, Techniek en Vergunningen

Voor een degelijke exploitatie van deze historische brug met al de voornoemde mogelijkheden is uiteraard het garanderen van de veiligheid één van de belangrijkste voorwaarden. Ten behoeve van het plan is een veiligheidsstudie uitgevoerd en is advies ingewonnen bij de diverse instanties omtrent de techniek, constructie en vergunningen.

Mogelijke veiligheidseisen voor de Hef als grote personenlift.

De Adviesgroep Veiligheid van ARCADIS heeft een onder­zoek verricht voor de Hef. Dit onderzoek dient ter voorbereiding op de officiële Certificering en op de aanvraag Omgevingsvergunning. ARCADIS heeft alle mogelijke veiligheidsregels onderzocht die van toepassing kunnen zijn op de Hef als een grote personenlift. En zij heeft daarbij geen echte ‘showstoppers’ gevonden. Alles blijkt oplosbaar. Bouwbesluit: vluchten naar 2 zijden.

De Hef moet zoveel mogelijk voldoen aan een aantal eisen uit het bouwbesluit, met name vluchten naar 2 zijden. Dit zal zich bv kunnen voordoen wanneer de motor is uitgevallen.

aangelijnd via de trappen naar beneden lopen. Dit gebeurt in de buitenlucht dus er is geen haast.

deze certificeringsprocedure totdat duidelijk is dat de Hef exploitatie doorgaat.

Er zijn 3 warenwetbesluiten:

Lijst van mogelijke Risico’s volgens

1 Attracties en Speeltoestellen,

ARCADIS

2 Liften, 3 Machines

Omdat niet alle veiligheidsrisico’s ondervangen kunnen worden met wet- en regelgeving, zeker niet voor bijzondere objecten als attracties, wordt via het Warenwetbesluit ook een risicobeoordeling verplicht gesteld. ARCADIS heeft deze risicobeoordeling uitgevoerd. Alle mogelijke risico’s zijn benoemd en voorzien van voorstellen hoe deze risico’s terug te brengen.

1 De Hef zal waarschijnlijk aan de eisen van een attractie moeten voldoen. 2 De Hef kan niet getoetst worden als een lift omdat de kooi van een lift een gesloten constructie moet zijn. 3 De Hef kan misschien ook getoetst worden als een machine. Daarvoor moet de snelheid van de daling en stijging terug naar 0,15 meter per seconde. Momenteel is de gemiddelde snelheid al ongeveer zo laag. Het Val doet ruim 4 minuten over het hoogteverschil van 38 meter. Certificeringsinstantie Liftinstituut

NB.: De eis van het 2-zijdig vluchten kan niet aan elke

beoordeelt HE als een attractie

attractie worden gesteld, maar voor de Hef is het goed

De definitieve eisen zullen gesteld worden door een certificeringsinstantie. Stichting Hef Experience wil daarvoor het Liftinstituut inschakelen. Het liftinstituut heeft al aangegeven dat zij de Hef zullen beoordelen als een attractie. Vanwege de kosten wachten we met

oplosbaar. De maatregel biedt extra veiligheid.

Daarvoor brengen we in elke toren een vloer aan op 48 m+ NAP (de hoge stand van het Val); met aan beide uiteinden van het Val een veilige uitklaploopplank. Op het Val staan kisten met aanlijngordels. Bezoekers kunnen bij nood overstappen naar de torens en kunnen

62

De risicobeoordeling betreft:

1 Brand in de machinekamer. 2 Brand op het Val als bezoekers of personeelsleden op aanwezig zijn. 3 Breken van onderdelen van val of torens. 4 Bezoekers of personeelsleden snijden zich aan scherpe onder­ delen, glijden uit, struikelen, branden zich, of ra-ken bekneld. 5 Direct medische assistentie is nodig op het gehesen val. 6 Het Val raakt geïsoleerd omdat deze niet naar beneden kan. 7 Bezoekers of personeelsleden worden geraakt door los­ schietende kabel.

63

H5 8 Bezoekers of personeelsleden worden blootgesteld aan elektriciteit. 9 Te snel wisselende snelheden van het Val. 10 Contragewicht van het Val valt weg als bezoekers of personeelsleden op het Val aanwezig zijn. 11 Bezoekers of personeelsleden worden geraakt door mobiele objecten op het Val. 12 Geen bediening val meer mogelijk. 13 Aanvaring schip met val. 14 Schip met gevaarlijke lading ontbrandt of explodeert onder het Val als er mensen op staan. 15 Bezoekers gooien objecten vanaf de Hef op passerend scheepvaartverkeer. 16 Suïcide vanaf de Hef. 17 Bedreiging van bezoekers of personeel door extreme weersomstandigheden. 18 Mogelijke overbelasting van het Val. Voorstellen hoe de risico’s terug te brengen volgens ARCADIS. Maatregelen: Twee motoren, noodstroom, dubbele rem.

•

 e Hef moet kunnen rekenen op D een 2e motor, voor het geval de 1e - elektrische - motor is uitgevallen. Dat betekent dat in de machinekamer zowel de elektrische motor goed moet worden onderhouden, als ook de oudere dieselmotor.

64

• •

 en noodstroomvoorziening, E zodat het Val altijd kan zakken. Een noodrem. Momenteel remt het Val al automatisch, pas na stilstand wordt het Val nog extra op de rem ge-zet.

Maatregelen: Brandveiligheid.

•

 e machinekamer moet brandD veilig zijn. • Op het Val is elke vuurlast – ook roken – verboden. • Blusmiddelen op het Val, op de vaste aanbruggen, in de brasserie, in de treinwagons, in de machinekamer. Maatregelen: Diverse gevaren.

• Blijvend weren van gevaarlijke schepen door de Koningshaven (route gevaarlijke stoffen is nu via de Nieuwe Maas). • Plaatsen van hekwerken. • Niet met het Val omhoog bij harde wind. De huidige eis voor de Hef zonder mensen is vanaf windkracht 9. Voorstel is niet omhoog vanaf windkracht 7. Ook afspraken maken over niet omhoog gaan bij ander extreem weer. • Voorzien in (audio)visuele hulpmiddelen om de bediener van het Val (de brugwachter) zicht te laten hebben op het Val en publiek en om de bediener in contact te laten staan met het personeel op het Val. • Geen bezoekers toelaten in de machinekamer.

65

H5

“Een thuis gevoel.” • Het personeel is deskundig en weet hoe te handelen, bv bij brand of bij het onwel worden van bezoekers. Maatregelen: Onderhoud blijven uitvoeren.

• Regelmatig onderhoud en inspectie van de constructie, van het bewegingswerk en van de motoren.

contact te staan. • Vanwege de verantwoordelijkheid van het Havenbedrijf voor de scheepvaart is de brugwachter van het Havenbedrijf bevoegd om de bediening van het Val in noodgevallen over te nemen. Maatregelen: Gewicht, nader constructie-onder-

66

Maatregelen: Havenbedrijf.

zoek is nodig.

• In overleg met het Havenbedrijf voorzien in een schepenprotocol dat o.m. de aanwezigheid van bezoekers op het Val verbiedt tijdens het passeren van grote of gevaarlijke schepen. • De brugwachter heeft communicatiemiddelen om te allen tijde met passerend scheepsverkeer en havenbedrijf in

• Geen gebruik van het Val bij weersomstandigheden die extra gewicht toevoegen, zoals sneeuwval. • Een limiet stellen aan het aantal bezoekers. • Nader onderzoek is nodig hoeveel extra gewicht het Val kan dragen. Is de constructie van de Hef sterk genoeg voor het liften van (200) mensen.

67

H5

Maatwerk.

ARCADIS geeft tevens aan dat het veilig gebruik als attractie maatwerk vergt. ‘Zoals ook de veiligheid van unieke en/of herbestemde objecten - als het Londense Millenium Wheel, de Eiffeltoren, Wunderland Kalkar, de Koperen Hoogte te Zwolle en de Euromast - maatwerk vereist zal hebben.’ Veiligheidsonderzoek in opdracht van de dienst Stadsbeheer aan Stadsontwikkeling.

De Hef krijgt waarschijnlijk in 2014 een groot onderhoudsbeurt die 1,5 jaar gaat duren. Het bestek daarvoor is gereed en de omgevingsvergunning (inclusief monumentenvergunning) is verleend. De noodzakelijke extra veiligheidsvoorzieningen voor de Hef willen we toevoegen. Qua planning is dat nog mogelijk. De beslissing over het opstarten van de aanbesteding is nog niet genomen en het budget daarvoor is nog niet toegekend. Voor de Hef exploitatie is het belangrijk te weten in hoeverre voldaan kan worden aan alle mogelijke veiligheidseisen Daarbij is het ook belangrijk op wiens conto de mogelijke kosten komen. • Betreft het kosten die nodig zijn

68

om de Hef in stand te houden, zodat de Hef ook kan blijven bewegen? • Of betreft het extra kosten die alleen nodig zijn voor de Hef exploitatie? Stadsbeheer, als beheerder van alle bruggen, geeft nu opdracht aan het Ingenieursbureau van Stadsontwikkeling om te onderzoeken of de Hef veilig en sterk genoeg is voor de attracties van de Hef. IOB Ingenieursbureau doet mee aan dit onderzoek als externe partij.Het onderzoek is begin april 2014 gestart. De globale bevindingen zijn begin mei bekend. Het wordt een algeheel technisch onderzoek naar de Hef, met name: • De veiligheidsvragen van ARCADIS t.a.v. de machines en de machinekamer. • Constructieve vragen t.a.v. het beweegbare val. • Constructieve vragen t.a.v. de beide torens. • Constructieve vragen t.a.v. de beide vaste aanbruggen.

een stalen roostervloer aangebracht. Stichting Hef Experience wil deze vloeren toevoegen aan het gemeentelijke GO-plan, omdat deze slecht bereikbaar zijn. De kosten komen ten laste van Stichting Hef Experience, maar de schilders kunnen de vloeren ook goed gebruiken. • Een extra vloer in de beide torens op 48 m+ NAP (de hoge stand van het Val). Deze vloer in de torens reikt niet tot het Val, de contragewichten moeten er tussendoor kunnen. • Veilige hekken tot 1,20 meter hoogte rondom deze vloeren. • In beide torens aan de zijde van het Val een schuifhek met een opvangconstructie voor een ophaalbrug vanaf het Val. • In de Noordtoren aan de zijde van het Noordereiland een schuifhek voor het tokkelen vanaf 48 m+ NAP. • Hoog in de Noordtoren aan de zijde van het Noordereiland een schuifhek voor het tokkelen vanaf 66 m+ NAP. Veiligheid: Is de constructie van de

Veiligheidsvoorzieningen voor de

Hef sterk genoeg voor het liften

Hef meenemen met het gemeentelijke

van 200 mensen.

GO-plan.

De gemeente heeft in oktober 2013 bedragen beschikbaar gesteld voor gemeentelijke begeleiding. Maar een aangevraagd bedrag van

Om het vluchten naar 2 kanten mogelijk te maken vanuit het Val in de hoogte, wordt in de beide torens

€ 10.000 voor techniek in relatie tot het gemeentelijke groot onderhoudsplan is nog niet toegekend. Dit is wel hoogst actueel. De beoogde toekomstig exploitant van de Hef, de Brotherhood Holding, heeft daarom aangegeven garant te willen staat voor dit bedrag. Stadsbeheer geeft nu opdracht aan Stadsontwikkeling om onderzoek te doen. Ingenieursbureau IOB doet (voorlopig gratis) mee aan dit onderzoek, de wijze waarop wordt onderling afgesproken. Een belangrijk uitgangspunt is dat niets verwijderd mag worden van het Val, alleen de losse stukken spoorrails. Alle vaste elementen van het Val zijn monumentwaardig verklaard. Constructie

Ten behoeve van realisatie van de Hef exploitatie, dient op constructief vlak nader (dossier)onderzoek te worden verricht naar de huidige constructieve staat van De Hef. Dit zal in samenspraak met de huidige eigenaar en beheerder, te weten Stadsontwikkeling, worden verricht. Op basis van een constructief ontwerp dan wel uitgangspuntendocument zal gerekend gaan worden aan facetten als sterkte, stijfheid en

69

H5 stabiliteit van aanwezige en nieuw aan te brengen constructieonderdelen. Daarnaast wordt het functioneren van deelcomponenten van de brug, waaronder bijvoorbeeld het werktuigbouwkundige deel, nader beschouwd. Dit zal uiteindelijk resulteren in een constructief ontwerp met bijbehorende detailberekeningen. Primair zal worden gekeken naar het gebruik van het Val waarbij extra belastingen worden toegevoegd door permanente voorzieningen zoals de verhoogde vloerconstructie en nieuwe balustrades. Secundair zullen ook variabele belastingen ten gevolge van bijvoorbeeld al dan niet verrijdbare voorzieningen en wisselend gebruik tijdens de gebruiksfase worden beschouwd. De huidige contragewichten zullen met extra ballast worden verzwaard om goed gebruik van de brug in de nieuwe situatie te kunnen continueren. Hierbij wordt ook gekeken naar dynamische omstandigheden zoals bijvoorbeeld sneeuw- en windbelasting of concentraties van personen op bepaalde locaties. Stabiliserende voorzieningen dienen dan ook te zijn geborgd, waarbij de evenwichtskabels eveneens een rol spelen. Daarnaast zullen de bestaande ophaalkabels naar verwachting vervangen worden en dienen bijvoorbeeld de omloopwielen te worden getoetst aan de nieuwe belastingen. Naast

70

de constructieve aspecten speelt ook het motorvermogen een rol welke nader wordt onderzocht. Aansluitend zal nader inzichtelijk worden gemaakt op welke wijze constructieve (hulp)voorzieningen zullen worden gerealiseerd, bijvoorbeeld ten aanzien van de nieuwe bordesvloeren hoog in de torens of de algehele constructie van de nieuw te realiseren bouwwerken in de directe nabijheid van De Hef.

gesteld voor gemeentelijke begeleiding: • Interne begeleiding door Projectmanagementbureau. • Stedenbouwkundige begeleiding, inpassing in de buitenruimte, parkeren door Afdeling Ruimte en Wonen. • Bestemmingsplanwijziging door Bureau bestemmingsplannen. Techniek: Mogelijke energiebesparende maatregelen.

Omgevingsvergunning (gemeente).

De procedure voor de omgevingsvergunning kunnen wij opstarten op basis van deze indiening voor het Stadsini-tiatief, met daarbij de tekeningen door het architectenbureau 1a1b. Wij wachten met de officiële vergunningsprocedure totdat de uitslag bekend is van het veiligheidsonderzoek. Er is vooroverleg geweest met Bureau Monumenten. Uitgangspunt is dat niets verwijderd mag worden van het Val. Alle vaste elementen van het Val zijn monumentwaardig verklaard. De losse stukken spoorrails op het Val kunnen wel weg, deze zijn erop gelegd om het Val in evenwicht te brengen met de contragewichten.

Turbines onder water plaatsen onder de betonnen sokkels van de Hef. Uit de stroming van het Maaswater kan energie worden opgewekt. Warmteterugwinning uit Maaswater, waarbij wordt uitgegaan van het gegeven dat de Maas nooit koeler wordt dan 7 graden en als zodanig heel het jaar geschikt is voor warmtewinning. Zonnepanelen plaatsen op een zuidelijke boog van de aanbrug (breedte per boog 1,24 meter, lengte ruim 80 meter). Dit kan heel veel stroom opleveren, maar er is weinig kans dat dit voor een rijksmonument wordt goedgekeurd

Er is overleg gevoerd met de dienst Stadsontwikkeling en de deelgemeente Feijenoord. In oktober 2013 is geld beschikbaar

71

H6

Geschiedenis en Planning

1878 Gereedkomen

Maasbruggen. NB. De 2 vaste aanbruggen zijn nu onderdeel van de Hef.

1925-1927 Bouw van 2 heftorens met het Val ertussen,

de Hef. 1928

25-03-2013 Afwijzing

Hef Experience door board van Stadsinitiatief.

28-03-2013 Toekenning € 50.000 subsidie Ted Schutten

Fonds / Prins Bernhard Cultuurfonds.

Jores Ivens maakt de stomme film ‘De Brug’. duikt vanaf de noordelijke heftoren ruim 60 meter naar beneden.

19-04-2013 Kick

Off Event in Hotel Pincoffs.

14-01-1933 Lou Vlasblom

24-09-2013 Evenement

14-05-1940 De

05-11-2013 Opdracht

Hef raakt beschadigd bij het bombardement, maar functioneert al weer snel. van de Hef door het te hoge schip Nedlloyd Bahrain.

Eerbetoon aan de Hef, na 20 jaar stilstand. aan ARCADIS voor een veiligheidsonderzoek haalbaarheid Hef Experience.

10-05-1978 Aanvaring

1985

 ublicatie: ‘De Hef, biografie van een P spoorbrug’, door Arij de Boode en Pieter van Oudheusden.

24-09-1993 Laatste

trein over de Hef na gereedkomen Willemsspoortunnel.

03-04-2000 Aanwijzing

van de ijzeren HEFBRUG tot rijksmonument.

2000 Publicatie:

Hé de Hef, Een kranige brug, door Hansje de Reuver (foto’s) en 33 dichters.

10-05-2012 Oprichting

Februari 2014 Toetreden

Brother Hood Holding tot bestuur Stichting Hef Experience.

27-02-2014 Veiligheidsonderzoek ARCADIS

gereed:

geen echte showstoppers. Maart 2014 Uitbreiden Hef-team met specialisten van Dura Vermeer, Ingenieursbureau IOB, Arcitectenbureau 1a1b. &Associates vormgeving, Marieke Rump (communicatie adviseur) 07-04-2014 Indiening

Plan De Hef: ‘ Beleef de Hef in volle glorie, de stad heeft er een historische bezienswaardigheid bij’ voor Stads­ initiatief.

Stichting Hef Experience. 07-04-2014 Start

13-04-2014 Indiening 20-03-2013

72

De Hef voor Stadsinitiatief. Toekenning Culturele ANBI status.

onderzoek Ingenieursbureau SO en Ingenieursbureau IOB naar constructieve veiligheid.

73

H6 06-05-2014 Uitslag

onderzoek Ingenieursbureau SO en Ingenieursbureau IOB naar constructieve veiligheid.

06/23-05-2014 Gesprekken

van board Stadsinitiatief met kanshebbers.

26-05-2014 Kanshebbers

Stadsinitiatief bekend.

11-06-2014 Finalisten

Stadsinitiatief bekend. Start promotiecampagne.

Juni, juli Foto

expositie over de Hef in Galerie Wind.

10-07-2014

Winnaar(s) Stadsinitiatief bekend.

13/14-09-2014

Open Monumentendag, Bezoek aan de machinekamer en het brugwachtershuis van de Hef.

Vanaf zomer

 tart formele procedures certificering en S omgevingsvergunning. Aanschaf treinwagons.



2015 Groot

Onderhoud uitvoering van de Hef. Het Val van de Hef ligt op een locatie aan de wal waar leerlingen meewerken aan restauratie. Opknappen treinwagons met leerlingen. Voorbereiden bouwproject De Hef Voorbereiden exploitatie de Hef.

2016 Uitvoering

plannen De Hef

Zomer 2016 Start met de 1e attractie van het klimmen. 2017 De

74

Hef is volledig in bedrijf.

75

H7

Financiën: investerings- en exploitatiebegroting

Afbakening

Deze financiële paragraaf heeft geen betrekking op de restauratie van De Hef in zijn huidige staat als brug. De Hef verkeert momenteel in zeer slecht staat en kan niet meer veilig worden onderhouden. Dienst Buitenruimte heeft dit in kaart gebracht en scenario’s opgesteld voor het grootonderhoud dat moet plaatsvinden. Hoewel er binnen het bestuur van SHE kennis en expertise aanwezig is op het gebied van industriële objecten en staalconstructies, is deze ‘cascorestauratie’ buiten de business case gehouden. Wel is er nauw overleg gevoerd met Dienst Buitenruimte en het Ingenieursbureau over de demarcatie maar ook over de onderlinge afstemming en mogelijke efficiëntie. Simpel voorbeeld: als de kabels toch vervangen moeten worden omdat deze ingesleten zijn, dan kunnen ze tegen beperkte meerkosten worden vervangen door dikkere kabels die nodig zijn voor het plan. Deze en andere kosten (zoals toevoegingen contragewichten) zijn nodig voor het plan en daarom wel opgenomen in de begroting.

In BIJLAGE W zijn de begrotingen opgenomen als onderbouwing van de volgende onderdelen: Entreegebouw Noordzijde

€ 714.525

Entreegebouw Zuidzijde

€ 1.083.504

Kleedruimte in middenpijler

€ 241.660

Restaurant / brasserij en museumwagons

€ 989.921

Tussenvloeren / plateaus (adventure in toren)

€ 264.020

Roostervloeren op val en aanbruggen (incl balustrades)

€ 798.948

Museumwagons

€ 550.000

De totale directe uitvoeringskosten bedragen hiermee

€ 4.932.578

Voorts zijn de volgende bijkomende kosten geraamd (deels door IOB): Verwervingskosten Engineeringskosten Project management Architecten Toezicht tijdens de bouw

Investeringsbegroting

Constructeur Stads ontwikkeling

Uitgaande van bovengenoemde afbakening zijn alle toevoegingen aan, en aanpassingen van, De Hef die nodig zijn voor het plan begroot. De begrotingen zijn separaat opgesteld door zowel een uitvoerende partij (Dura Vermeer Rotterdam) als een adviesbureau (ingenieursbureau IOB) en vervolgens met elkaar vergeleken. Ontbrekende zaken zijn aangevuld en eenheidsprijzen en stelposten zijn met elkaar vergeleken. SHE is zo verzekerd van een goed onderbouwde begroting van de uitvoering als onderdeel van deze indiening. Ook de bijkomende kosten (o.a. architect, constructieadvies, bouwkostendeskundige, leges etc) zijn gespecificeerd opgenomen in raming van IOB.

Opmetingskosten Promotiekosten

€ 50.000 € 398.606,24 € 160.000 € 99.000 € 156.000 € 50.000 € 10.000 € 100.000

Heffingskosten

€ 147.977,34

Onvoorzien

€ 122.083,23

De totale bijkomende kosten bedragen hiermee

€ 1.293.666,81

De totale investeringskosten voor het plan bedragen derhalve

€ 6.226.244,81

77

H7 In bijlage X en Y staan de uitganspunten voor de financiering en de exploitatie begroting beschreven. Bijlage Z geeft voor 3 jaar de exploitatiebegroting weer, het resultaat is in bovenstaande tabel opgenomen als opbrengsten HEF. De exploitatie begroting is gemaakt door Brotherhood holding bv, die jarenlange expertise heeft opgebouwd met horecazaken in Rotterdam (HNY,

Loos, Westerpaviljoen , Euromast etc) Deze expertise heeft zich vertaald in een benchmark en het opmaken van kerngetallen, dit is vervolgens gebruikt voor de Hef exploitatie. De Hef als combinatie horeca- attractie is voor Brotherhood holding bv geheel niet vreemd, inmiddels exploiteren zij de Euromast al ruim 10 jaar. De Euromast is ook een combinatie tussen horeca en attractie en heeft gemiddeld 400.000 bezoekers per jaar.

De omzet voor de Hef exploitatie is als volgt verdeeld: Ongeveer 55% van de omzet komt uit de horeca, de horecaomzet is vervolgens weer een mix van banqueting partijen en losse brasserie reserveringen. 35% van de omzet komt uit de kaartverkoop (entreeomzet), dit zijn toegangskaartjes voor het Val. 10% van de omzet komt uit de Klim en Tokkel van de Hef, deze omzet zullen wij delen met onze gecertificeerde partner die deze productgroepen zal verzorgen. De laatste 5% komt uit de souvenirshop

(winkelomzet). De Hef zal in de opstart werkgelegenheid bieden aan plus/minus 60 medewerkers, 40 fte. Zoals de begroting weer geeft zal dit aantal op termijn groeien. De overige kosten in de exploitatiebegroting bestaan uit: • 11 % huisvestingskosten ( huur/gas/water etc.) • 3 % Verkoopkosten • 2 % exploitatie- machine kosten

jaar 1

2

3

4

5

6

7

rente

€ 161.350

€ 153.283

€ 145.618

€ 138.337

€ 131.421

€ 124.850

€ 118.607

aflossing

€ 161.350

€ 161.350

€ 161.350

€ 161.350

€ 161.350

€ 161.350

€ 161.350

voorziening onderhoud

€ 46.703

€ 46.703

€ 46.703

€ 46.703

€ 46.703

€ 46.703

€ 46.703

periodiek onderhoud

€ 31.135

€ 32.069

€ 33.031

€ 34.022

€ 35.043

€ 36.094

€ 37.177

belastingen, verzekeringen & keuringen

€ 20.900

€ 21.527

€ 22.173

€ 22.838

€ 23.523

€ 24.229

€ 24.956

beheerkosten

€ 15.000

€ 15.450

€ 15.914

€ 16.391

€ 16.883

€ 17.389

€ 17.911

Totale lasten

€ 436.438

€ 430.381

€ 424.788

€ 419.641

€ 414.922

€ 410.614

€ 406.703

HEF exploitatie

€ 380.837

€ 591.683

€ 728.528

€ 750.000

€ 750.000

€ 750.000

€ 750.000

Totale opbrengsten

€ 380.837

€ 591.683

€ 728.528

€ 750.000

€ 750.000

€ 750.000

€ 750.000

Kasstroom per jaar

€ -55.601

€ 161.302

€ 303.740

€ 330.359

€ 335.078

€ 339.386

€ 343.297

Afschrijving (30 jaar) (netto afschrijving)

€ 100.000

€ 100.000

€ 100.000

€ 100.000

€ 100.000

€ 100.000

€ 100.000

Resultaat netto

€ -155.601

€ 61.302

€ 203.740

€ 230.359

€ 235.078

€ 239.386

€ 243.297

Kosten

Opbrengsten

78

79

B1

80

81

B1

De Hef, een roemruchte geschiedenis sinds 1927

De Koningshavenbrug, oftewel de Hef is de stalen spoorhefbrug over de Koningshaven, tussen het Noorder­ eiland en de kop van Feijenoord. De ernaast gelegen Koninginnebrug dient voor het gewone verkeer. De eerste Maasbruggen zijn ontworpen door Christiaan Bonifacius van der Tak, directeur van Gemeentewerken. In 1878 werd de spoorlijn van Noord naar Zuid Nederland in Rotterdam in gebruik werd genomen.

Het middengedeelte van de Koningshavenbrug is oorspronkelijk een draaibrug. Dit blijkt echter een forse hindernis voor de scheepvaart. In de smalle doorvaart varen meerdere schepen zich vast en in 1918 vaart het Duitse schip 'Kanderfels' de complete draaibrug van de middenpijler. Dit ongeval geeft de doorslag voor de aanleg van een hefbrug ter vervanging van de draaibrug. Tegelijkertijd wordt de Willemsbrug verhoogd en wordt begonnen met de bouw van een nieuwe Koninginnebrug. De hefbrug is een ontwerp van ir. Pieter Joosting, chef van de afdeling bruggenbouw van de Nederlandse Spoorwegen. De beide vaste aanbruggen uit 1878 voldoen nog prima en blijven gehandhaafd. Joosting ontwerpt een hefbrug van twee stalen heftorens met daartussen het Val, een beweegbaar brugdeel dat opgetrokken kan worden. De vorm van het Val komt overeen met de vorm van de beide aanbruggen, maar het Val is korter, met minder staal in de zijwanden. In maart 1925 begint het Duitse bedrijf Gutehoffnungshütte uit Oberhausen met de werkzaamheden. Zij hebben de aanbesteding gewonnen. De Hollandse Betonmaatschappij vervangt (als onderaannemer) de

82

twee oude betonpijlers onder de vaste aanbruggen, die te zwak zijn om ook een toren te dragen. De brug bestaat uit twee stalen torens van ongeveer 60 meter hoog op betonnen basementen die 10 meter boven het water uitsteken. Tussen de torens hangt aan

83

B1 Lou Vlasblom maakte een geslaagde duiksprong op de noordelijke heftoren

De Koninginnebrug en De Hef. grote staalkabels het Val, het beweegbare spoordek. De staalkabels gaan bovenin de torens over kabelwielen weer naar beneden. Naar de contragewichten die aan de binnenzijde van de torens hangen. Het Val weegt 580 ton, de beide contragewichten elk 290 ton. De hefbrug is de eerste in zijn soort in Europa en daarmee de trots van Rotterdam. De Hef is een wonder

84

van de moderne techniek. De kracht en de betrouwbaarheid van de Hef, wordt zelfs door bedrijven aangewend om te suggereren dat de geboden diensten en producten van een even superieure kwaliteit zijn als de Hef. Op 31 oktober 1927 komt de Hef in gebruik. Ze is op dat moment de grootste in zijn soort in Neder-

land. De lichtreclame over de hefbrug met de letters Blue Band wordt in 1928 in gebruik genomen. Joris Ivens maakt in 1928 een avantgardistische film over de Hef met als titel De Brug. Onder meer door deze film werd Ivens internationaal bekend. Bijna 80 jaar later, in 2007, schreef Oscar van Dillen zijn String Quartet 2 als muziekstuk bij deze stomme film van Ivens.

Op 14 januari 1933 klimt de 19-jarige slachthuismedewerker Lou Vlasblom op de noordelijke heftoren en maakt een geslaagde duiksprong met dubbele salto van circa 70 meter. De kranten staan er vol van. Men spreekt van een roekeloze daad die desondanks mythische proporties heeft gekregen. Vlasbloms duik is op dat moment een wereldrecord. Een week later klimt de werkeloze

85

B1 zeeman Jan Tabbernee op een van de kabelwielen van de noordelijke toren, enige meters boven de plaats waar Vlasblom was afgesprongen. Zijn afzet is echter niet voldoende. Zijn salto, noodzakelijk om de snelheid te verminderen, mislukt. Het Rotterdams Nieuwsblad rekent de lezers voor dat Tabbernee met een snelheid van 123 kilometer per uur op het water slaat. Drie uur na de sprong haalt de rivierpolitie zijn lijk tussen de peilers van de brug omhoog. Tijdens de gevechtshandelingen in de meidagen van 1940 staat het Val omhoog. Op 14 mei 1940 raakt de Hef bij het bombardement beschadigd. Dankzij een geïmproviseerd bewegingsmechanisme kan de spoorbrug al snel weer omhoog, maar langzamer. Na de bevrijding zijn de spoorbruggen de enige nog functionerende bruggen in Rotterdam. Op 10 mei 1978 wordt de Hef aangevaren door het schip 'Nedlloyd Bahrain' tijdens de eerste vaart vanaf de scheepswerf Van der Giessen-De Noord waar het schip is gebouwd. Het schip blijkt te hoog en raakt het Val. De schade is enorm, de kabels breken, de betonnen gewichten hangen schuin onderin de torens, het Val hangt schuin boven het water. Het spoorverkeer raakt volledig ontregeld.

86

Al snel kan het Val worden weggetakeld naar de werf van Hollandia Kloos; en kan op 27 mei al weer worden teruggeplaatst, maar is dan nog niet beweegbaar. De treinen kunnen weer rijden. Maar het scheepvaartverkeer loopt vast; de oude Willemsbruggen over de Nieuw Maas zijn vaste bruggen. Om een aantal hoge boten door te laten wordt het Val in de nacht van 3 en 4 juni tijdelijk van zijn plaats getild. Uiteindelijk duurt het tot 12 juni totdat ook het hefmechanisme weer functioneert. Het resultaat is een enorme economische schadepost. De roep om een nieuwe ondergrondse verbinding klinkt steeds luider. In 1981 komt de nieuwe – veel hogere - Willemsbrug gereed over de Nieuwe Maas. Maar de spoorbrug ernaast blijft een bottleneck. Hoge schepen moeten nog steeds door de Koningshaven. De Hef had 14 vaste openingstijden van 20 minuten per 24 uur. Daar werd de dienstregeling van de NS geheel op afgestemd. Deze beperking was zo groot dat de Nederlandse Spoorwegen hun dienstregeling alleen kloppend konden krijgen als ze de planning bij De Hef begonnen. In 1985 publiceren Arij de Boode en Pieter van Oudheusden het boek: De Hef, biografie van een spoorbrug (1985, met een voorwoord door Joris Ivens). Dit boek is een soort bijbel over de Hef.

De laatste treinrit op 24-09-1993

De hoogte van de spoorbruggen over de Maas noodzaakt dat de spoorverbinding van Rotterdam CS naar Rotterdam Zuid ook op hoogte via een spoorviaduct door de stad gaat. Bij de herontwikkeling van de binnenstad in de 80-er jaren zit dit Luchtspoor met de bijbehorende geluidsoverlast enorm in de weg. De Nederlandse Spoorwegen wil ook de capaciteit van het spoor vergroten. Het Luchtspoor door de binnenstad is te smal geworden. En de openingstijden van de Hef zijn lastig. Rotterdam ontwerpt een viersporige tunnel, de Willems­ spoortunnel. Van 1987 tot 1993 wordt deze tunnel gegraven met een lengte van 3,5 kilometer tussen de stations Rotterdam Centraal en Rotterdam Zuid. De tunnel loopt net ten oosten van het oude luchtspoor, onder de markt en onder 3 pakhuizen aan de Wijnhaven, die tijdelijk worden afgebroken, opgeslagen en weer herbouwd.

87

B1 De officiële opening door de koningin is op 15-09-1993. Het luchtspoor blijft in gebruik tot de laatste reguliere trein-rit op 24-09-1993 om ongeveer 20:00 uur. Met oude treinen wordt afscheid genomen van het luchtspoor. De laatste brugwachter van de Hef is Arie van der Weerd. De Willemsspoortunnel wordt op maandagmorgen 27-09-1993 regulier in gebruik genomen. De Willemsspoorbrug wordt in 1994 gesloopt, met uitzondering van het noordelijke bruggenhoofd. Dit bruggenhoofd gaat dienst doen als bevestigingspunt voor het Maasbeeld, bekend als De Waslijn, ontworpen door Auke de Vries. De Hef blijft, maar heeft na 1993 geen functie meer als spoorbrug. Het Val wordt in de hoge stand gezet. De Hef heeft ook na 1993 nog een beeldbepalende kracht. De Hef is een constante inspiratiebron voor dichters, filmers en architecten. De duiksprong van zwemmer Lou Vlasblom droeg bij aan de mythevorming. Van de weinige hefbruggen die Nederland telt, is de Hef de meest spectaculaire: een staaltje pure ingenieurskunst. Na veel discussie over de mogelijke sloop kiest de gemeenteraad op 16 december 1993 voor behoud van de Hef. Sinds 3 april 2000 is de Hef een

88

rijksmonument. Sindsdien staat de Hef in de top 10 van belangrijkste monumenten van Rotterdam. Door de monumentenstatus kan de gemeente subsidie voor het onderhoud aanvragen bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ook de provincie Zuid Holland heeft een (beperkte) subsidieregeling voor rijksmonumenten.

2010 Mei Architecten ontwerpt Club De Hef. Door de functies in de bruggen-hoofden en de club in de val wordt het industrieel monument ‘de Hef ’ een levendig icoon voor de stad

Op 09-09-2005 wordt vlakbij De Hef aan de Nassaukade het kantoorpand De Brug van Unilever geopend. De 700 werknemers kunnen genieten van een fantastisch uitzicht op o.m. de Hef. Diverse plannen voor hergebruik van de werkeloze Hef. • Plannen voor bebouwing op De Hef zijn in het verleden gestrand omdat het beweegbare brugdeel geen opbouw kan bevatten vanwege de windbelasting (o.m. voorstellen voor een restaurant en een wetenschapscentrum voor bruggen). • Eerbetoon aan de Rotterdammers. Alle 3 miljoen Rotterdammers sinds 14-05-1940 bedanken voor hun bijdrage aan de stad door hun naam te laten verschijnen op De Hef op een net met duizenden Led-lampjes. Behorend tot de TOP 5 van Stadsinitiatief 2012. Kosten 1,5 miljoen voor totaal 10 jaar. • Er zijn ook plannen geweest

voor een duikplatform. Dat idee kunnen we nu wel in combinatie met Hef Experience gaan verwezenlijken middels een jaarlijks evenement.

89

B1 2009 Eerbetoon ideevorming 2012 indiening Stadsinitiatief

90

91

B2

Aanwijzing rijksmonument Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed: Monument­ nummer: 513922

IJzeren HEFBRUG als functioneel onderdeel van de spoorlijn Rotterdam-Dordrecht gebouwd tussen 1925 en 1927 ter vervanging van de verouderde en zwaar beschadigde spoordraaibrug uit 1877 over de Koningshaven naar ontwerp van ir. P. Joosting, hoofd van de afdeling Bruggenbouw bij de Nederlandse Spoorwegen. De hoofdconsctructie is uitgevoerd door Gute-Hoffnungshüte uit Oberhausen, met medewerking van de HGB. "De Hef" kreeg, mede door de gelijknamige film, die Joris Ivens in 1928 over de Spoorbrug maakte, een sterke symboolfunctie voor de dynamiek van de Rotterdamse haven. N.B. Bij de voltooiing van de spoortunnel in 1993 verloor de Hefbrug zijn functie als spoorbrug. Op de noordelijke heftoren bevindt zich thans een radarpost voor het gemeentelijk Havenbedrijf.

Markante hefbrug bestaande uit drie segmentboogvormige vakwerkoverspanningen van geklonken smeedijzer rustend op betonnen met natuursteen beklede pijlers in het water en bruggehoofden aan weerszijden van de Koningshaven. Op de pijlers twee taps toelopende circa 60m hoge heftorens bestaande uit een open ijzerconstructie van vakwerkspanten en liggers. Hiertussen bevindt zich het 52 m lange middensegment van de brug, het zogenaamde val, dat door middel van een beweegbare hefconstructie van wielen, kabels en betonnen contragewichten, kan worden opgeheven tot een hoogte van circa. 45 meter. In de meest zuidelijke toren bevindt zich een twee verdiepingen hoog stalen kraandrijvershuis met aangrenzende machinekamer. Tussen de diagonale liggers van de ijzerconstructie is aan

92

Aanwijzings­ besluit: 03-04-2000. Inschrijving register: 10-10-2000 Hoofdcategorie: Weg- en waterbouwwerken. Subcategorie: Brug.

 NAi Architectuur­plaquette beide zijden een open ijzeren trap aangebracht, naar de uitkijkposten op de torens. Waardering.

Uit 1925-27 daterende Hefbrug van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde en bouwtechnisch innovatieve waarde als eerste voorbeeld van een a-symmetrisch beweegbare hefbrug in Nederland. Tevens van belang wegens stedenbouwkundige en situationele waarde als herinnering aan het luchtspoor en wegens het karakteristieke beeldbepalende silhouet, zichtbaar in de wijde omtrek van de Koningshaven.

Oorspronkelijke functie: Spoorbrug. Adres: Bij Prins Hendrikkade 58, 3071 KB Rotterdam en bij Nassaukade 35, 3071 JL Rotterdam

93

B3

94

Het principe van de Hef als hefbrug

Het Val hangt aan 48 kabels

De contragewichten hangen aan

In evenwicht op gelijke hoogte

Er zijn 2 heftorens met daartussen een beweegbaar brugdeel, het Val, dat met kabels op en neer wordt bewogen. Dit val weegt 580.000 kilo / 580 ton. En het hangt aan 48 kabels (6 kabels in 4 hoeken). Bovenin elke heftoren staan 4 enorme kabelwielen, doorsnede 3,60 meter, waarover per wiel de 6 kabels lopen.

48 kabels

Het Val en de betonblokken zijn in evenwicht als zij op dezelfde hoogte hangen. Als het heel hard waait (windkracht > 9) dan moet het Val in deze evenwichtsstand staan.

Binnen de beide torens hangt een groot betonblok. Deze contra­ gewichten wegen elk 290 ton. Bij het omhooggaan van het Val (openen van de Hef) worden de ophaalkabels opgewonden en tegelijk de neerhaalkabels afgewonden. Bij het sluiten van de brug gebeurt dat omgekeerd.

Niet in evenwicht op ongelijke hoogte

Doordat de kabels zwaar zijn, is het Val in de lage stand zwaarder dan de beide betonblokken, die dan hoog

hangen. En andersom geldt dat ook. De motor moet werken om het Val naar boven of naar beneden te brengen; en vanaf halverwege moet er geremd worden. Dit gebeurt sinds 1974 volautomatisch met een druk op de motorknop door de brugwachter. De snelheid is langzaam. En het Val hangt zo stabiel, dat de lifters niet voelen dat zij omhoog of omlaag gaan. Zij zien vooral de horizon veranderen.

95

B3 Het Val en de contragewichten zijn ongeveer even zwaar

Het Val kan in de lage stand elk gewicht dragen, dan steunt het Val veilig op de beide vaste aanbruggen. Maar voor de beweging omhoog (en omlaag) moet het Val qua gewicht ongeveer in evenwicht zijn met de beide contragewich-ten. De marge hiertussen is onderwerp voor nader onderzoek, dat door het ingenieursbureau van Stadsontwikkeling wordt verricht. Hoeveel extra gewicht kan het Val dragen? Indien 5%, dan zijn waarschijnlijk geen extra maatregelen nodig. 8 kabels aan de onderzijde lopen naar de machinekamer

In de toren aan de zuidzijde is de machinekamer. Daar zien we de grote kabeltrommels, waar 2x2 kabels op en af lopen (totaal 4 kabels op en 4 kabels af). Deze 8 kabels lopen vanuit de machine­kamer naar het ‘tussenplafond’ van het Val. En via dit tussenplafond van het Val lopen 4 kabels van de zuidtoren naar de noordtoren. Deze 8 kabels aan de ‘onderzijde’ dragen weinig gewicht. De motor

De motor laat de kabeltrommels in de machinekamer draaien; en daardoor komen de kabels en het Val in beweging.

96

97

B4

De bediening van de Hef nu en straks

De bediening blijft ook in de toekomst handmatig gebeuren, waarschijnlijk door Stichting Hef Experience zelf, in samenwerking met Stadsbeheer en het Havenbedrijf. Hierover zullen we sluitende afspraken maken. De bedieningsprocedure voor Hef Experience.

De Hef wordt handmatig bediend.

Sinds de aanleg van de spoortunnel (24-09-1993) wordt de Hef eigenlijk alleen nog gebruikt om het Val bij harde wand naar de evenwichtsstand te laten zakken. Het Val en de betonblokken staan dan ongeveer even hoog. De bediening van de Hef gebeurt vanuit het brugwachtershuis op de Hef, naast de machinekamer. NB. Er loopt een kabel in de Koningshaven van de Hef naar het bedieningsgebouw (tussen de Erasmusbrug en de Koninginnebrug). Maar deze kabel is niet aangesloten.

98

1 De brugwachter moet eerst het sein krijgen dat alle mensen beneden op het Val staan en dat de hekken gesloten zijn. 2 Bij elke start van het stijgen (of dalen) laat de brugwachter de toeter horen. 3 De brugwachter draait de ontgrendelknop van de brug open. Daarna start de motor volautomatisch. 4 Hij licht de noodrem en vervolgens ook de normale rem. Het Val gaat stijgen. 5 Vanaf halverwege (29+NAP) worden de kabels van de contragewichten langer en het Val dus lichter. Daardoor krijgt het Val wat meer vaart. 6 Door de grotere snelheid remt het Val de laatste 7 meter (vanaf ca. 41+NAP) automatisch af. 7 Boven (48+NAP) gaat het remsignaal branden en klinkt er een zoemertje. De brug is dan op de juiste hoogte.

8 De brugwachter zet de rem en de noodrem vast. Voor het dalen van het Val verricht de brugwachter ongeveer dezelfde handelingen. En als het Val op 7 meter (17+NAP) is, begint het Val automatisch af te remmen en loopt het Val zachtjes naar zijn opleggingen toe. De kabels worden gespannen en je hoort de klik van de overbrugging pal. De Hef is dicht. Andere boten door de Konings­ haven, waar de brugwachter al dan niet rekening mee moet houden

De Koningshaven wordt vooral gebruikt door heel lage boten die onder de Koninginnebrug kunnen doorvaren. De Koninginnebrug naast de Hef gaat alleen open voor hoge boten die niet onder de Willemsbrug passen. Dat zijn er niet veel, maar in de zomer zijn er wel hoge zeilboten met een niet strijkbare mast. Alle boten die door de Koningshaven varen, passen wel onder de hoge Hef. NB.: Voor een uitzonderlijk hoge boot kan het Val nog 0,68 cm hoger dan de normale stand. NB.: De onderzijde van de Hef is 46,40

99

B4

m+ NAP, de vloerdikte van de staalprofielen is 1,60 meter, bovenop de Hef is 48 m+ NAP.

Hef Experience zal weinig last hebben van boten door de Koningshaven. Zeilboten met een hoge mast – die niet onder de Willemsbrug passen moeten wachten tot het Val weer met mensen omhoog gaat. Zij kunnen dan gewoon onder het hoge val met mensen doorvaren. Het zeldzame economische vaarverkeer van hoge boten door de Koningshaven heeft wel voorrang. Het Val moet daarvoor omhoog zonder mensen. De bezoekers kunnen het grote schip dan gade slaan vanaf de beide vaste aanbruggen. Met het Havenbedrijf is afgesproken dat De Hef zich zal aanpassen aan de vaste openingstijden van de Erasmusbrug (als er boten zijn): 10:00, 11:00, 13:30, 15:30, 19:00 uur, vanaf 20:30 uur met 1 uur voormelding.

100

101

B9

Samenwerkingspartners en Ambassadeurs

Ambassadeurs en Samenwerkingspartners

Brede gemeentelijke ondersteuning door medewerkers van de diensten Stadsontwikkeling en Stadsbeheer. Brede gemeentelijke ondersteuning door medewerkers van de deelgemeente Feijenoord. Henk Groeneveld, Hanneke Teniet Havenbedrijf Rotterdam

Bedieningsbesluit Hef

Edwin van der Meijde Jos de Ruyter Selma Klinkhamer Jan Smallegange

Esther Heijink, Leon Ziens

Suitehotel Pincoffs Restaurant Mayflower Vakcollege De Hef Z  adkine, regionaal opleidingscentrum

Arcadis Veiligheidsonderzoek

Ad Roos Ik zit op Zuid >

Sjoerd Veerman, Sophieke Klaver

Werken en Leren

Koninklijke Nederlandse Heide Mij Advies

Luuk de Boer

S  tichting Open Monumentendag

Annie Gruisen Paul van de Laar

haven en stad

Museum Rotterdam Uitlenen museum­

Kees Vrijdag

collectie

Jantje Steenhuis

met radio uitzending)

Ellen Wind Hansje de Reuver

Brotherhood Holding BV toekomstig

Kees van der Vegt, Robbie Bergsma

Stadsherstel Rotterdam Brede ondersteuning,

Fotogalerie Wind Fotografe van boek Hé de Hef, Een kranige brug, 2000

Aad Speksnijder

Uitgever Duo/Duo van boek Hé de Hef,

Stoom Stichting Nederland Treinwagons

Niels van der Vlist

Nieuwe Maasparcours (en beklimmer van de Hef

Filmpjes Exploitant

Historisch genootschap Roterodamum

Frans Meijer

Stadsarchief Uitlenen historische

Aryan en Willem Tieleman

Advies toerisme,

Een kranige brug, 2000

Herco Kruik Hans van der Ster Jasper Scholte

Scheurmail (web-krant) Advister Boekhouding JMR Evenementen

treinwagons

116

117