Beeldkwaliteitsplan De Grolse Linie 1627

Beeldkwaliteitsplan De Grolse Linie 1627

In opdracht van: Gemeente Oost Gelre Provincie Gelderland LANDLAB studio voor landschapsarchitectuur, januari 2011 2

Beeldkwaliteitsplan De Grolse Linie 1627 3

de Grolse Linie de Grolse Linie

4

de Grolse Linie

inhoud

inleiding

7

1

historie van De Grolse Linie 1627 historie herontdekking militaire techniek onderdelen linie zichtbaarheid in het veld mens en materieel heraldiek van wapens en vaandels

9 11 13 15 17 19 21 25

2

zichtbaarheid van De Grolse Linie 1627 strategie voor het zichtbaar maken de zone de doorsnijdingen de lijn de werken de zichten de approches De Grolse Linie 1627 actiekaart

27 29 31 33 35 37 39 41 43

3 4

bouwstenen voor De Grolse Linie 1627 bouwstenen instructief herstel bouwstenen toepassingen

45 47 55 57

de recreatieve Grolse Linie 1627 huidig recreatief aanbod zichtbaarheid en beleefbaarheid uitbreiden recreatief aanbod en quick wins evenementen communicatie van De Grolse Linie 1627

65 67 69 71 73 75

colofon

79

5

HUGO DE GROOTS NEDERLANDTSCHE

JAERBOEKEN EN

HISTORIEN,

Sedert het jaer M D L V tot het jaer M D C I X; MET DE BELEGERING DER STADT GROL en den aenkleven des jaers M D C X X V I I; Als ock het Tractact van

DE BATAVISCHE NU HOLLANDTSCHE REPUBLYK EN DE VRYE ZEEVAERT, MET AENTEECKENINGEN: Voorts met het Leven des Schrijvers, twee volkomen Registers, en veele koopere Platen versiert. Alles Vertaelt door J 0 A N G 0 R I S.

t’ A M S T E R D A M,

By de Weduwe van JOANNES van SOMEREN, ABRAHAM WOLFGANGK en HENDDRIK en DIRK BOOM, MDCLXXXI. Digitale versie by GODFRIED NIJS, MMII.

Groenlo Vestingstad en Altijd Doen Project Laarberg

Circumvallatielinie Groenlo

Circumvallatielinie Groenlo Altijd Doen Projecten Strategieën voor bescherming en ontwikkeling

ADC Heritage BV bureau voor erfgoedplanning Wylerbaan 28A

Amersfoort, 22.09.2005 Rapport H009

1

9

6

Nijverheidsweg-Noord 116

6561 KR Groesbeek

3812 PN Amersfoort

T 024 3976000

T 033 2998300

F 024 3976350

F 033 2998189

[email protected]

[email protected]

www.dlaplus.nl

www.adcheritage.nl

inleiding

Groenlo Vestingstad is een begrip. Binnen de wallen is er van alles te leren en te beleven over de rijke historie van Groenlo. De tijd is rijp om ook de circumvallatielinie in het buitengebied erbij te betrekken. Met dit beeldkwaliteitsplan doet de gemeente Oost Gelre concrete voorstellen om de deze insluitingslinie van Frederik Hendrik uit 1627 weer zichtbaar en beleefbaar te maken. Vlak na de verovering van Grolle in 1627 is de circumvallatielinie gedeeltelijk met de grond gelijk gemaakt. Dankzij luchtfotografie en historisch onderzoek is de ligging van de linie grotendeels weer teruggevonden. De geschiedenis is het beste te ervaren tijdens het evenement "de Slag om Grol". Dit beeldkwaliteitsplan doet voorstellen om de linie verder tot leven te brengen en is bedoeld als inspiratiebron voor grondeigenaren, ondernemers, plannenmakers en gebruikers in het gebied. De circumvallatielinie heeft een pakkende naam nodig die makkelijk communiceert. We noemen deze voortaan: ‘De Grolse Linie 1627’. Bureau Landlab uit Arnhem heeft een nieuwe beeldtaal ontwikkeld waarmee de elementen van de linie op een krachtige manier herkenbaar zijn in het landschap. Daarbij gaat het om de verdedigingswerken afzonderlijk en om de linie als samenhangend systeem.

Het eerste deel bestaat uit onderzoek naar de historie, de techniek en het gebruik van de linie. Hierbij is gebruik gemaakt van de onderzoeken van ADC Heritage. Om de historische verschijningsvorm te begrijpen is er een analyse gemaakt van het beeld en gebruik van het liniesysteem, de verschillende vestingwerken en materieel. Aan de hand van dit onderzoek is in hoofdstuk twee een strategie ontwikkeld die de linie als geheel op de kaart zet. In het derde deel staan de onderdelen van de linie centraal en is een gereedschapskist met bouwstenen samengesteld. Met deze bouwstenen kan een verdedigingswerk op uitgebreide of eenvoudige wijze getoond worden. Het voorgestelde materiaalgebruik is ingetogen en robuust. De kansen voor recreatie worden uitgewerkt in hoofdstuk 4. Hierbij is de communicatie een belangrijk aspect om de linie te promoten en tot een begrip te maken. De gemeente Oost Gelre nodigt nadrukkelijk alle ondernemende mensen binnen en buiten Groenlo uit om met ideeën en voorstellen te komen om de beleving van ‘De Grolse Linie 1627’ tot een succes te maken.

7

8

1 historie van De Grolse Linie 1627 9

beleg en verovering van Grol door Frederik Hendrik in 1627 [bron: Willem Blaeu]

10

historie

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) was de vestingstad Groenlo in Spaanse handen gevallen. De Staatsen wilden Groenlo terug veroveren. In 1627 vond de belegering van Groenlo plaats onder leiding van Prins Frederik Hendrik. In tien dagen tijd werd door duizenden militairen een aarden wal met vestingwerken rondom Groenlo aangelegd: de circumvallatielinie. Deze linie was naar buiten toe een verdedigingslinie en sloot de stad af van (Spaanse) hulp maar ook van aanvoer van voedsel. Aanval Na de aanleg van de circumvallatielinie werd de aanval ingezet vanuit loopgraven en approches tot aan de vestinggracht van de stad. De approches waren zo breed dat er wagens en kanonnen doorheen konden rijden. Zo konden ze de kanonnen dichter bij de stad brengen en in batterijen opstellen. In totaal is er 20 dagen gevochten. De stad kreeg onvoldoende hulp en per ongeluk ontplofte het kruittransport. Ze moesten zich overgeven. Na de capitulatie bleef Frederik Hendrik nog een maand in zijn kwartier om er onder andere op toe te zien dat de circumvallatielinie weer met de grond gelijk gemaakt zou worden. Hij wilde voorkomen dat de vijand er alsnog bezit van zou nemen. Een klein aantal restanten van de linie is nog zichtbaar tot op de dag van vandaag.

1 › historie van De Grolse Linie 1627

11

luchtfoto met projectie van de circumvallatielinie uit 2006 [Microsoft Maps] 12

herontdekking

De insluitingslinie is bijna niet meer terug te vinden in het veld. Alle wallen en vestingwerken zijn na de verovering in 1627 zoveel mogelijk met de grond gelijk gemaakt. Landbouwgrond werd weer in gebruik genomen en wat er overbleef is door erosie en ruilverkaveling grotendeels verdwenen. Foto’s van de huidige situatie laten niet meer zien dan akkers en houtwallen met hier en daar een restant van een liniewal. Alleen de Engelse Schans is in oude glorie hersteld. Vroeger lag het in een open heidegebied en was er rondom vrij zicht. Nu ligt het omsloten door bos. In 1983 is door Godfried Nijs voor het eerst een nauwkeurige kaart van de circumvallatielinie gemaakt. In vervolg daarop hebben Eric van der Kuijl en Joep van der Pluijm in 2002 een digitale kaart samengesteld op basis van historische-, kadastrale kaarten en luchtfoto’s. In 2003 en 2006 maakte Martin Grevers luchtfoto’s waarop onverwacht de contouren van verschillende delen van de Grolse Linie te zien waren. Vanwege de extreem droge zomers bleven de gewassen waar de gracht van de Grolse Linie gelopen had, groener dan de rest. Deze toevallige ontdekking bracht het onderzoek in een stroomversnelling. Later hebben satellietfoto’s via Microsoft Maps nog meer informatie toegevoegd over de juiste ligging van de Grolse Linie. Onderzoek naar deze satellietbeelden heeft in 2008 geresulteerd in het boek 'Kijk op de Linie' van Joep van der Pluijm en Godfried Nijs. Daarnaast geeft archeologisch veldonderzoek nadere informatie over de exacte ligging van het bodemprofiel van liniewal en werken.


13

liniewal De opgeworpen wal met greppel rond de stad (enkel of dubbel) schans grondwerk ter bescherming en controle van de belangrijkste toegangsroutes permanente bemanning van enkele vaandels en opstelling van kanonnen hoornwerk grondwerk ter bescherming en controle van de secondaire toegangsroutes uitzichtspunt en bemanning (in de regel geen kanonnen) redoute grondwerk ter bescherming en controle van de kleinere toegangsroutes uitzichtspunt en bemanning (geen kanonnen) redan grondwerk ter bescherming en controle van de belangrijkste toegangsroutes geen permanente bemanning batterij grondwerk met permanente opstelling van kanonnen kwartier Kampement van verschillende regimenten meerdere vaandels groot

approches en ´corps du gardes´ militaire techniek van de Circumvallatielinie rondom vestingstad Grol met approches van het beleg van 1627

14

militaire techniek

De Grolse Linie 1627 bestond uit een aarden wal met een droge en deels natte gracht aan de aanvalszijde. Het stelsel van 35 vestingwerken lag net buiten schootsafstand van de vesting Groenlo op een kleine 2,5 kilometer afstand. De hele linie is 15 kilometer lang: 3 uur gaans te paard en 5 uur lopen voor een gezonde soldaat. De militaire techniek van insluiten, verdedigen en aanvallen met rugdekking via loopgraven getuigde van bijzonder strategisch inzicht. Twee jaar later paste Frederik Hendrik dezelfde techniek zeer succesvol toe bij de belegering van Den Bosch. Bij de aanleg van de cirkelvormige linie moest alles wijken. Boerderijen die in de weg stonden werden afgebroken. Waar mogelijk werd wel gebruik gemaakt van het landschap. Zo lag de Engelse Schans als vooruitgeschoven post op een natuurlijke hoogte van het Oost-Nederlands plateau. In het westelijk deel lag het moeilijk doordringbare moerassige Ruurlose Broek. Daar was geen schans nodig plus dat de aanval vanuit het oosten werd verwacht. Het bevoorraden van de manschappen gebeurde vanuit Zutphen. Bij Erve Kots, vlakbij het kampement van Frederik Hendrik was schoon kwelwater. Hier werden de voedselvoorraden opgeslagen en broden gebakken in veldovens.


15

De Grolse Linie 1627 wal en greppel

dubbele liniewal en greppel

redan

redoute

16

onderdelen Linie

batterij

hoornwerk

schans

kwartier


17

Engelse schans Lievelde

Franse schans Europaweg n18

batterij Zwolsweg

kampementswal Meddoseweg

dubbele linie het Reirink

kwartier van Graaf Casimir

dubbele linie Zwolle

enkele linie Topsweg

redoute Jan Abels

zicht op Groenlo

linielijn Boerijendijk

18

zichtbaarheid in het veld

Vriesche schans Vredenseweg

redoute Berkenhofweg

fort Altena

groot hoornwerk Laarberg

Hollandsche schans Ruiterweg

redan bij de Klumpersweg

linie Ruurloseweg

batterij nabij Veldpapendijk

enkele linie omgeving Erve Kots

enkele linie omgeving Erve Kots

enkele linie Koningsplein Lievelde

kwartier Frederik Hendrik Lievelderes


19

Prins Frederik Hendrik en graaf Ernst Casimir [Pauwels van Hillegaert 1635] 20

mens en materieel

Voor het oorlogvoeren was meer nodig dan de vestingwerken en de circumvallatielinie met zijn greppels en wallen. Er waren soldaten, paarden, trommels, wapens, wagens en vaandels. Het Staatse leger met in totaal 20.000 man van verschillende nationaliteiten verbleef in kampementen. Er waren in die tijd nog geen uniformen dus droegen de soldaten hun eigen kleren. Kleurrijke vaandels per regiment gaven aan wie zich waar in het veld bevond. De echte aanval gebeurde met pieken, musketten en kanonnen. De legers rukten op vanuit loopgraven en approches naar de vestingstad. Het hele slagveld lag in een waas van rook van het vuren van de kanonnen. Tijdens de gevechten werd waar nodig de linie verder versterkt en uitgebreid.


21

schanskorven

munitie en kanonnen

houten vlonder

riet- en takkenbossen

22

stormpalen

mens en materieel

pieken

musket en buskruit

vaandels


23

sprekende vaandels met tekens en symbolen

historisch oranje blanje bleu

wapenschild van Frederik Hendrik

vaandels van de spanjaarden

vaandel van schotse compagnieën

24

wapenschilden van verschillende Oranje’s

heraldiek van wapens en vaandels

Het Staatse leger en het leger van de Spanjaarden bestonden beiden uit huurlingen die overal vandaan kwamen. Ieder regiment had zijn eigen nationaliteit, taal en heraldiek. Bij het graven van De Grolse Linie zijn de verschillende nationaliteiten zoveel mogelijk bij elkaar gezet. Daar hebben de Engelse en Franse Schans ook hun naam door gekregen. In de late middeleeuwen was er veel Heraldiek. Legers, adellijke families en gilden hadden hun eigen wapens en daarbij behorende schilden, vlaggen, paardenkleden en zegels. Op het slagveld zijn het vooral de vlaggen die opvallen. Aan de vlag was te zien welk regiment zich waar bevond. De vlaggen werden gebruikt om te communiceren met de felle kleuren en grote formaten de vijand te imponeren.


25

26

2 zichtbaarheid van De Grolse Linie 1627

Grolse Linie in huidige topografie

1

2

zone

doorsnijdingen

3

4

lijn

werken

5

6

zichten

approches

28

strategie voor het zichtbaar maken

De insluitingslinie rondom Groenlo Vestingstad heeft meerdere functies. In dit beeldkwaliteitsplan ligt de nadruk op De Grolse Linie als militaire insluitingslinie in het landschap. De Grolse Linie is meer dan dat. Het is ook ‘levende geschiedenis’. De Grolse Linie en het verhaal samen zijn een toeristisch recreatieve attractie van nationaal belang. Dit beeldkwaliteitsplan benoemt per onderdeel een strategie waaruit plannenmakers, grondeigenaren en andere gebruikers kunnen putten. Het is ook bedoeld als inspiratiebron. Er staan concrete voorstellen in maar het nodigt ook uit tot nieuwe ideeën. Een meerjarenplan kan een aantal quick wins naar voren schuiven waardoor het zichtbaar en beleefbaar maken van De Grolse Linie gefaseerd onder de aandacht kan blijven. Om De Grolse Linie aan de basis te beschermen en beleefbaar te maken zijn de volgende maatregelen nodig: de zone: vrijhouden van een 50 meter brede zone aan weerszijde van De Grolse Linie (totaal dus 2 x 25 meter) de doorsnijdingen: benadrukken van doorsnijdingen van wegen met opvallende elementen de lijn: markeren buitenzijde van De Grolse Linie liniewal de werken: vestingwerken inrichten met een of meerdere bouwstenen de zichten: zichtlijnen op Groenlo vrijmaken de approches: elementen in schootsveld markeren

2 › zichtbaarheid van De Grolse Linie 1627

29

de zone

De oorspronkelijke loop van De Grolse Linie is op een aantal trajecten nog niet exact bekend. De bescherming van een zone van 50 meter breed maakt doorgaand onderzoek mogelijk en biedt verdere kansen voor de beleefbaarheid. Er zijn zelfs planologische ontwikkelingen gaande die De Grolse Linie aan zullen tasten. Planologische en wettelijke bescherming zet de zone verder op de kaart en biedt bescherming op lange termijn.

30

vrijwaren van een zone voor en achter de historische lijn

De keuzes om de zone vrij te houden zijn: ▪ zoveel mogelijk vrijmaken en vrijhouden van bebouwing en opstallen ▪ nieuwe bebouwing op De Grolse Liniewal voorkomen ▪ de zone planologisch beschermen ▪ specifiek gewas verbouwen om herkenbaarheid te vergroten


31

de lijn

>GL<

GL

1627

1627

GL

1627

lse Li

e’

GL

o

ni

‘Gr

.

1627

‘G

’

ie

’

‘G

ie

Met de lijn van De Grolse Linie wordt de hartlijn van de greppel bedoeld. Het streven is om delen van de linie zichtbaar te maken enr o l s e l i n daarbij het doorgaande karakter te benadrukken. Bij historisch relevante plekken kan een klein 'schildje' worden e ols lin geplaatst in de huisstijl van De Grolse Linie 1627. Hierbijr kan worden verwezen naar een digitaal informatiepunt dat per telefoon informatie kan geven. Dit idee haakt aan op recente digitale ontwikkelingen.

de Grolse Linie

GPS1627#4#

32

SMS1627#8#

de Grolse Linie

de Grolse Lini

‘Gr

r ‘G

seli

1627

ie’

1627

1627

ol

n

GL

1627

selin ie’

>GL<

ol

GL

1627

lse Li

e’

GL

o

ni

‘Gr

.

’

lselin

’

‘G

lselin

ie

ro

ro

ie

‘G

1627

de Grolse Linie

de Grolse Linie

SMS1627#8#

de Grolse Linie

de Grolse Linie

2 › zichtbaarheid van De Grolse Linie 1627 GPS1627#4#

de Grolse Linie

de Grolse Linie

anten van dichtgeworpen historische wal

GPS1627#4#

De keuzes om de lijn zichtbaar te maken zijn: ▪ uitkappen/vrijmaken van beplanting op De Grolse Linie ▪ specifiek gewas langs de lijn verbouwen ▪ pad aanleggen over De Grolse Linie ▪ instructief herstel van de wal naast de greppel ▪ de greppel uitgraven en herstellen waarbij historisch te beschermen bodemprofiel behouden blijft.

33

de doorsnijdingen

De Grolse Liniewal doorkruist op minstens 50 punten de historische en huidige infrastructuur. Markeringen bij ieder kruispunt versterken de herkenning van de doorgaande Grolse Linie zowel voor bewoners die De Grolse Linie iedere dag passeren als bezoekers die de stad voor het eerst binnenkomen. Het voorstel is om de doorsnijdingen zichtbaar te maken met een bijzondere lijn in de bestaande verharding.

34

de Grolse Linie 1627

GROL 1627

1627

De materiaalkeuzes zijn: ▪ natuursteen met inscriptie van tekst ▪ staal met inscriptie van tekst ▪ cortenstaal met decoratie van symbolen ‘corps de garde’ Corps de Garde


35

de werken

markeren van de plek

markeren van de contour

markeren van het vlak

De vestingwerken of fortificaties vormen samen de ‘kralen’ langs De Grolse Linie. Het streven is om minstens van ieder type er één te reconstrueren. Hierbij is het belangrijk om aan alle zijden van De Grolse Linie 1627 een duidelijke publiekstrekker te situeren. Nu liggen de belangrijkste zichtbare werken in het zuiden.

reconstructie

36

minimaal markeren met vaandel

CVL

tonen contour en maat

CVL

CVL

tonen vlak

Keuzes om de vestingwerken zichtbaar of beleefbaar te maken: ▪ markeren van vestingwerken in het veld met een vaandel ▪ uitmaaien van contouren van werken als een pad, een greppel of een vlak ▪ inzaaien met specifiek gewas als graan of vlas ▪ verdeeld over de linie; geheel of gedeeltelijk reconstrueren van een aantal 'werken'. instructief herstel


37

de zichten

De Grolse Linie 1627 is meer dan de lijn of de zone. Om het verhaal over de belegering goed te kunnen vertellen is het belangrijk om de zichten op de stad te herstellen. De meeste vestingwerken lagen historisch gezien hoger dan het gemiddelde maaiveld. Dat versterkt de zichtrelatie tussen de vestingwerken onderling maar ook op Groenlo. Kijkvensters in het landschap kunnen de historie beeldend ondersteunen. Ook nieuwe digitale media bieden momenteel mogelijkheden die toegepast kunnen worden.

38

GROL 1627

1627

GROL 1627

in kijkvenster metalen silouette

‘corps de garde’ Corps de Garde 2 › zichtbaarheid van De Grolse Linie 1627

Keuzes om Groenlo als centrum van De Grolse Linie zichtbaar te maken: ▪ landschappelijke opstanden opschonen en herplant elders realiseren buiten de zichtlijnen. ▪ bij het markeren van de historische locaties een hoogzit of een zichtplateau realiseren. ▪ vestingwerken bij reconstructies hoger in het maaiveld leggen.

39

de approches

>GL<

GL

1627

1627

GL

1627

lse Li e’

GL

o

ni

‘Gr

.

ro

lselin

ie

‘G

1627

’

‘G

ie

40

’

De echte aanval vond plaats vanuit approches; zigzagvormige loopgraven. Ze waren breed genoeg voor paarden met wagens en kanonnen. De approches lagen tussen De Grolse Linie en lin l s egebeurde de vestingstad in. Dit gevaarlijke werk door speciale ro eenheden. Om zichzelf te beschermen maakten ze schuilplaatsen: ‘Corps de Garde’. de Grolse Linie Tegenwoordig liggen de meeste approches in woonwijken buiten de vesting. Het is slechts op een enkele plek mogelijk een ‘Corps de Garde’ weer zichtbaar te maken. Dit kan op een buurtplein of in een plantsoen.

de Grolse Linie

Corps du Garde

1627

GROL 1627

ps de garde’

‘Gr

‘G

‘corps de garde’

seli

1627


1627


. lse Li

e’

GL

o

ni

‘Gr

de Kievit

1627

1627

GL

ol

ie’

GL

1627

selin

ie’

>GL<

ol

n

r

Corps de Garde

‘Grolselinie’ 1627

‘corps de garde’ ’

lselin

’

‘G

lselin

ie

ro

ro

ie

‘G

1627

de Grolse Linie

Corps de Garde


de Grolse Linie

‘Grolselinie’ 1627 ‘Gr

GPS1627#4#

olselinie’ 1627

SMS1627#8#

lseli ‘ G r o1 6 2 7 n i e ’

derestanten Kunne van dichtgeworpen historische wal ondergrondse

1627i

nie’ o ‘Gr Keuzes voor zichtbaar maken van een ‘Corps de Garde’ op locatie en het zichtbaar maken van de kanonswal in het landschap: lselinie’ ‘Gro 1627 ▪ accentueren met een zegel in gietijzer ▪ een grondlichaam ▪ een haagblok ▪ een zitrand FH ▪ L een schanskorf 1627 ▪ een houten podium de Grolse Linie

de Grolse Linie

GPS1627#4#

Marveld


41

Groenlo Vestingstad en Altijd Doen Project Laarberg

6

'De aanval op Grol' [illustratie Kevin Wilson] 42

Actiekaart voor De Grolse Linie 1627

zone

lijn

doorsnijdingen

werken

zichten

approches

© landlab 2010 2 › zichtbaarheid van De Grolse Linie 1627

43

44

3 bouwstenen voor De Grolse Linie 1627

bouwstenen in het veld met plateau en vaandel als basis 46

bouwstenen

De bouwstenen zijn de toegevoegde objecten en materialen die de sfeer van De Grolse Linie zoals die een kleine 400 jaar geleden eruit gezien moet hebben duidelijk neerzetten. Het gaat om de suggestie van gegraven aarde, gestapelde plaggen, gevlochten schanskorven, keien, kanonnen en kruitdampen. Om de eenheid en robuuste sfeer van de hele linie overal terug te laten komen wordt gebruik gemaakt van aardse en duurzame materialen. Behalve bij de vaandels zal het gebruik van kleur terughoudend zijn. Fortificaties Het zichtbaar maken van de verdedigingswerken kan op uiteenlopende wijze vormgegeven worden. Dit overzicht geeft per type verdedigingswerk een specifiek ontwerp. De basis is een houten plateau met de plattegrond van De Grolse Linie 1627 waar verschillende elementen en functies aan toegevoegd kunnen worden. Voorbeelden zijn een bank, een kijkscherm met zicht op Groenlo, een blok met pieken, een vaandel, een gestileerde tent, een houten uitkijktoren of een kanon als speelobject. Een dergelijk element biedt volop mogelijkheden om te verblijven en informatie over De Grolse Linie te krijgen.

3 › de bouwstenen voor De Grolse Linie 1627

47

wal

route

48

redoute

redan

plateau

bank

bouwstenen de Grolse Linie 1627

redoute

redoute

batterij


pieken


pieken

Corps de Garde

G R O L 1 6 2scherm 7

1627

49

ddee GGr rool lssee LLi inni iee 11662277

hoornwerk

GGRROOLL 116622toren 77

opstap

50

schans

schans

11662277 toren XL

bouwstenen

kampement

kampement

frame

tent

Frederik Hendrik

beeld

de Grolse Linie 1627


51

Vlaggen en wimpels Op alle afbeeldingen van het strijdtoneel zijn kleurrijke vlaggen te zien. Ook nu nog staan ze symbool voor actie en presentatie. Een vlag op de plek waar vroeger een schans heeft gelegen is een mooie manier om De Grolse Linie te markeren en meteen de sfeer van het strijdtoneel op te roepen.

oranje stalen wimpel op masttop

De wimpel is een kleine oranje vlag. De permanente wimpels worden in metaal uitgevoerd en werken tevens als windvaan. Voor de grote vlaggen is gekozen voor oranje, blanje, bleu die door de Staatsen gevoerd werd. Er zijn meerdere ontwerpen mogelijk met symbolen van de werken. Bij evenementen wapperen grote fiere vlaggen in top. vaandels ▪ mast hout 12.00 m hoog of 8.00 m hoog op betonvoet uitneembaar of kantelpoot contragewicht RAL 7021 (holland mast bv) ▪ wimpel 0.80 m lang 0.20 m breed staal gewalst verzinkt en RAL 2009 ▪ vlag 3.00 m x 3.00 m in 3x3 kleur bij evenementen toepassen

houten masten 52


53

groot hoornwerk

redoute

redoute Jan Abels

redan en batterij

Corps de Garde

kampement Ernst Casimir

kampement Frederik Hendrik

infocentrum Erve Kots Franse schans

Kansen voor instructief herstel

Vrijgemaakt profiel bij recent archeologisch onderzoek

54

instructief herstel

arde’

enkele grondwal met greppel of dubbele grondwal met greppel

dse restanten van dichtgeworpen historische wal

historische aangetoonde ligging De Grolse Linie 1627 onder bewerkte teellaag in het veld

dse restanten van dichtgeworpen historische wal

bij reconstructiehistorische boven historischeaangetoonde wal

ligging De Grolse Linie 1627

beschermd door herstel

Het streven is om van elk 'werk' van De Grolse linie 1627 er één te herstellen op basis van historische gegevens. Niet alle locaties komen hier voor in aanmerking omdat gewoonweg door stedelijke- en landschappelijke ontwikkelingen daartoe geen mogelijkheden zijn of dat het desbetreffende werk niet bijzonder genoeg is in zijn huidige ligging. Dit instructief herstel (reconstructie om te laten zien en te beleven hoe de werken eruit zagen) kan onderdeel zijn van toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in de zone van De Grolse Linie. De financiering van herstel is onderdeel van de totale ontwikkelingskosten.

bij reconstructie boven historische wal

natuurontwikkeling ten noorden van De Laarberg

ontsluitingsweg De Laarberg

De Grolse Linie 1627 zone met landschappelijke ingrepen combineren bij bijvoorbeeld De Laarberg 3 › de bouwstenen voor De Grolse Linie 1627

55

informatieplateau +vaandel + leuning

basisopbouw van bouwstenen voor alle werken in het veld 56

bouwstenen toepassing

scherm + bank + opstap

optionele bouwstenen bij redan en redoute 3 › de bouwstenen voor De Grolse Linie 1627

57

uitkijkplateau + pieken

optionele bouwstenen voor redan of redoute 58


plateau en scherm + uitkijk afuit

optionele bouwstenen voor batterij 3 › de bouwstenen voor De Grolse Linie 1627

59

opstap en uitkijkpunt

optionele bouwstenen voor hoornwerk en schans 60


uitkijktoren met kijkvensters

optionele bouwstenen voor hoornwerk en schans 3 › de bouwstenen voor De Grolse Linie 1627

61

ruimtelijk frame in het veld voor tijdelijke manifestaties

optionele bouwstenen voor kwartier en veld 62


haagkamer

haagkamer

zitrand

▪ ▪ ▪

houten zitranden dijklichaam haagkamer

>GL<

GL

GL

1627

1627

1627

lse Li

e’

GL

o

ni

‘Gr

.

▪ altijd met

1627

’

lselin

’

‘G

lselin

ie

ro

ro

ie

‘G

De Grolse Linie 1627 zegel

de Grolse Linie


Corps du Garde

haagkamer GPS1627#4#

de Grolse Linie

SMS1627#8#

de Grolse Linie

GPS1627#4#

optionele bouwstenen voor 'Corps du Garde' 3 › de bouwstenen voor De Grolse Linie 1627

FHL 1627

63

64

4 de recreatieve Grolse Linie 1627

66

huidig recreatief aanbod

Binnen de vesting is er een uitgebreid aanbod over de Slag om Grolle. Zowel in het Stadsmuseum als in de Calixtuskerk zijn multimediale presentaties en exposities die zeer tot de verbeelding spreken. Daarnaast is er een panelenroute door de stad en over de stadswallen. Een rit met de Groenlo Express voert langs markante punten zowel binnen de vesting als in het buitengebied. Bij de Herberg en het openluchtmuseum Erve Kots is recentelijk een informatiepunt ingericht. Daarnaast zijn er meerdere wandelingen en een fietsroute langs De Grolse Linie 1627 uitgezet. De Engelse Schans is het meest zichtbaar in het veld en geeft weer hoe een vestingwerk in De Grolse Linie 1627 er uitzag. De uitzichttoren die hier recentelijk naast geplaatst is, geeft een prachtig zicht op de contouren van de schans. Op de kaart is te zien dat de meeste attractieve linie elementen en informatie in het zuiden van De Grolse Linie 1627 te vinden zijn.

4 › de recreatieve Grolse Linie 1627

67

huidige aanbod van linie informatie met grote variatie in vorm en stijl 68

zichtbaarheid en beleefbaarheid

Op de Engelse Schans en een aantal wallen in het bos na is er weinig of niets in het landschap terug te vinden van De Grolse Linie. Het is zelfs een deel van het verhaal dat de Linie na de belegering van Groenlo gedeeltelijk met de grond gelijk gemaakt is. In de loop der jaren zijn er wel uitzichtpunten, informatieborden en picknickbanken in verschillende stijlen geplaatst op markante punten. Nu delen van De Grolse Linie 1627 weer zichtbaar en beleefbaar worden gemaakt is het ook van belang om voor een eenheid in materialen, kleurgebruik en beeldmerk te kiezen. Het voorstel is om zo terughoudend mogelijk te zijn met huisstijlen, kleurgebruik en toepassing van verschillende soorten materialen. Bij de bouwstenen komt dit aspect ook naar voren. Door in te spelen op bestaande cultuurhistorische, landschappelijke en ruimtelijke aspecten komt er meer ruimte voor beleving en eigen voorstellingsvermogen van de bezoekers. Het plaatsen van een zitelement met een plattegrond van De Grolse Linie op de juiste plek met een verrekijker richting vestingstad vertelt vaak meer dan een uitgebreid verhaal met allerlei historische details. Zo spreekt het landschap meer voor zichzelf. Ook het plaatsen van markeringslijnen waar wegen De Grolse Linie doorkruisen dragen bij aan herkenning in het landschap.


69

het groot hoornwerk redoute

approche

redoute Jan Abels

Corps de Garde redan en batterij Corps de Garde kampement Ernst Casimir infocentrum Erve Kots

Franse schans

kampement Frederik Hendrik

kansrijke locaties voor projecten op de korte termijn 70

uitbreiden recreatief aanbod en quick wins Het streven is op een natuurlijke manier duidelijk te maken dat De Grolse Linie rondom Groenlo gelopen heeft en dat de gehele linie wat te bieden heeft. Het voorstel is om in De Grolse Linie 1627 elementen en infopunten zo te verdelen dat ook oost, west en noord aantrekkelijk worden. Overal is er wat te beleven! De kaart laat zien welke punten op korte termijn het meest kansrijk zijn. ▪

▪

▪ ▪ ▪ ▪

Het uitbouwen van een infocentrum op Erve Kots is op dit moment actueel. Gekoppeld aan het museum en de belangrijke horeca ligt het voor de hand het aangrenzende kampement van Frederik Hendrik zichtbaar te maken. De tracé wijziging van de N18 en de nieuwe noordelijke ontsluiting van de Laarberg zijn een goede aanleiding het hoornwerk en de redoute aan de noordzijde en de Franse Schans in het zuiden aan te pakken. De vestingwerken langs de N18 zijn ook echte blikvangers en laten meteen zien waarom juist op de belangrijke toegangswegen dit soort vestingwerken opgeworpen werden. Aan de westzijde kan een batterij gereconstrueerd worden met zicht op Groenlo. De oostzijde biedt kansen voor de redoute Jan Abels met name door de hogere ligging in de berm van de weg met een prachtig uitzicht. Het kwartier van Ernst Casimir met Hoornwerk vraagt om speciale aandacht door de rol die het gespeeld heeft tijdens de Slag om Grol. De approches zijn letterlijk te reconstrueren in de Grolse weide. De ‘Corps de Garde’ zijn bij camping Marveld en zelfs binnen de bebouwde kom beleefbaar te maken.

De wijze waarop deze locaties verder uitgewerkt kunnen worden laat het hoofdstuk 3 Bouwstenen duidelijk zien. Daarnaast is het interessant om meerdere routes te ontwikkelen zowel voor ruiters, wandelaars en fietsers. Het plaatsen van teksten op informatieborden zal zeer spaarzaam en geheel in de militaire stijl van De Grolse Linie 1627 zijn. Verrekijkers en uitzichtpunten spreken daarin ook goed tot de verbeelding.


71

Slag om Grolle 2010 72

evenementen

Eens in de twee jaar spelen rond de duizend mensen de Slag om Grolle waarheidsgetrouw na. Met tenten op de stadswallen, loopgraven met aarden wallen en houten staketsels, speciaal getrainde paarden, wapperende vlaggen en keiharde kanonschoten laten ze het publiek zien hoe het er in de 80-jarige oorlog aan toe ging. Dit soort activiteiten en evenementen spreken enorm tot de verbeelding en maken de historie echt levend.

In navolging op het naspelen van de Slag om Grolle zijn er door het jaar heen allerlei evenementen die met De Grolse Linie 1627 te maken hebben mogelijk zoals theater, kunstroute of culinair festival. Ook kunnen de bestaande evenementen iets van de sfeer van de Slag om Grolle meekrijgen. Zo komt dit deel van de geschiedenis waar Groenlo trots op is steeds meer tot leven bij bewoners en bezoekers.


73

FHL 1627 FHL 1627 FHL 1627

FHL 1627

F RE D E RIK HE N D RIK L IN IE 1627 D E GRO L S E L IN IE 1 6 2 7

D E GRO L S E L IN IE 1 6 2 7

F.H.L.1.6.2.7

D E G ROL S E L IN IE 1 6 2 7

F RE D E RIK HE N D RIK L IN IE 1627

GL1627

C IRC UMVA L L AT IE L IN IE FREDERIK HENDRIK 1627 C IRC UMVA L L AT IE L IN IE FREDERIK HENDRIK 1627

D E GRO L S E L IN IE 1 6 2 7

GL/1627 F R E D E R IK H E N D RIK LI N IE 1627 RO LSE LINIE 162 7

DE GROLSE LI N I E 1 6 2 7

F R E D E R I K H E N D RIK LI NI E 1627

1627

GL/1627

Frederik FHL 1627 FHL 1627 FHL 1627 FHL 1627

FHL 1627

F R E DE R I K H E N DR I K L I N I E 1627 DE G RO L S E L I N I E 1627

DE G RO L S E L I N I E 1627

F.H.L.1.6.2.7

C I RC U MVA L L AT IE L IN IE FREDERIK HENDRIK 1627

U M VALL ATIELIN I E ERIK HENDRIK 1627

HL 627

GL/1627

D E GRO LS E LI NI E 1 6 2 7

D E G RO L S E L I N I E 1 6 2 7

D E GRO LS E LI NI E 1 6 2 7

F R E DE R I K H E N DR I K L I N I E 1627

GL1627

GL/1627

C I RC U M VA L L AT I E L I N I E FREDERIK HENDRIK 1627 F RE D E RIK H E N D RIK L IN IE 1627 D E GRO L SE L I NI E 1 6 2 7

D E G ROLS E LI N IE 1 6 2 7

GL/1627

7

D E G ROLS E LI N I E 1 6GL/1627 27

k 1627 627 1627 27 1627

FHL 1627

F RE D E RIK H E N D RIK FR ED ER I K HEND R I K L IN IE 1627 LI NI E 1627 DE G RO L SE L I NI E 1 6 2 7

C I RC UM VAL L ATI E LI NI E FREDERIK HENDRIK 1627

D E GROLSE LI NI E 1 6 2 7

CIRCU M VA L L AT IE L IN IE DE G RO L S E L I N I E 1627 FREDERIK HENDRIK 1627

F.H.L.1.6.2.7 D E G ROLS E LI N IE 1 6 2 7

FR ED ER I K HEND R I K LI NI E 1627

GL1627

CI RCUM VALL ATI ELI NI E FREDERIK HENDRIK 1627 C I RC U MVA L L ATI ELI NI E FREDERIK HENDRIK 1627

locaties van ANWB bebording 'De Grolse Linie 1627' 74

C I RC U M VA L L AT I E L I N I E FREDERIK HENDRIK 1627

DE G RO L S E L I N I E 1627

627

D E G RO L S E LINIE 1627

communicatie van de Grolse Linie 1627 DE GROL SE L I NI E 1 6 2 7

GL/1627 F R E D E R IK H E N D R I K L IN IE 1627

N627 IE 627

D E G RO L S E LINIE 1627

DE G ROLS E L I N I E 1 6 2 7

F R E D E R IK H EN D R I K L INIE 1627

F RE D ERI K H EN DRI K LI N I E 1627

Er zijn verschillende huisstijlen in omloop als het om de Slag om Grolle gaat. Dit ATI beeldkwaliteitplan pleit voor een duidelijke stijl die CIRCU MVALL ELI N I E overal toepasbaar is. Het schild met het blauw-groene wapen lijkt FREDERIK HENDRIK 1627 de belangrijkste huisstijl te zijn. Deze is alleen grafisch en tweedimensionaal toe te passen. Binnen dit ruimtelijk verhaal is het echter van belang om een aansluitende huisstijl te ontwikkelen die ook driedimensionaal gebruikt kan worden. Het voorstel is om een zegel met De Grolse Linie 1627 te ontwikkelen die op alle toepassingen in verschillende formaten gezet kan worden. De bruine borden zijn in de stijl van de ANWB. Deze zijn ook in verschillende maten langs wegen te plaatsen. Frederik Hendrik te paard leent zich goed als extra beeldmerk op borden of zelfs als silhouet in het veld. Een nieuwe huisstijl overal consequent toepassen betekent een enorme impuls binnen het zichtbaar en beleefbaar maken van De Grolse Linie 1627.

C I RC U M VA L L AT I E L I N I E FREDERIK HENDRIK 1627 627


75

se Linie de Grolse Linie

76

e’

#4#

de Grolse Linie

SMS1627#8#

de Grolse Linie

Speciaal voor De Grolse Linie 1627 is een speciale zegel ontwikkeld dat op de verschillende bouwstenen, informatiepanelen en aan De Grolse Linie 1627 gerelateerde producten kan worden gebruikt. Tevens kan het zegel worden uitgebreid met een verwijzing naar een digitaal informatiepunt dat per telefoon informatie kan geven. Dit idee haakt aan op recente digitale ontwikkelingen zoals bij het project 'spannende geschiedenis' in de stadsregio Arnhem Nijmegen. De grafische bewerking van Frederik Hendrik te paard met Grol aan de horizon is een beeldend element voor De Grolse Linie 1627. Deze kan op verschillende wijzen worden toegepast op borden of als vrijstaand beeld in het veld.

de Grolse Linie


77

78

colofon Regiegroep Circumvallatielinie Yvonne van Lienden Procesmanager Groenlo Vestingstad Oost Gelre Ronald Verspiek Projectmedewerker Groenlo Vestingstad Oost Gelre Peter Ballast Beleidsmedewerker Cultuurhistorie Oost Gelre Marc Kocken Regionaal Archeoloog Regio Achterhoek Annemiek Luchtigheid Beleidsmedewerker bodem en archeologie Gemeente Berkelland Marcel Meijer Milieutechnisch adviseur gemeente Berkelland Petra Heeren Provinciaal Archeoloog Provincie Gelderland Historische adviezen Joep van der Pluijm, Groenlo Godfried Nijs, Lichtenvoorde Studio Landlab Ed Joosting Bunk Bram Breedveld Katja Pfennig Yolanda Schalkwijk Annemarie van Velzen

Geraadpleegde literatuur ▪ Pluijm, J.E. van der., (2009): Groenlo in de Tachtigjarige Oorlog, De Achterhoek als strijdtoneel 1567 1627. ▪ Pluijm, J.E. van der., (1999): De vestingstad Grol, Geschiedenis van de vestingwerken van Groenlo. ▪ Pluijm, J.E. van der, en Nijs G., (2008): Kijk op de linie. ▪ Pluijm, J.E. van der., (2006): De vestingstad Grol in de kaart gekeken. ▪ Kocken M. en Derks H.(ADC Heritage & DLA+) (2005): Circumvallatielinie Groenlo, Altijd Doen projecten, strategie voor bescherming en ontwikkeling. ▪ Kocken M. en Derks H.(ADC Heritage & DLA+) (2006): Circumvallatielinie Groenlo, Altijd Doen project Laarberg, visievorming en ontwerp. ▪ Hamaland Advies. (2008): Landschapsbiografie. ▪ Hamaland Advies. (2009): Ideeënboek. ▪ Getoonde luchtfoto’s komen van Microsoft Maps. ▪ Martin Grevers luchtfoto’s (blz 13)

LANDLAB studio voor landschapsarchitectuur, Amsterdamseweg 21, 6814 GA, Arnhem, [email protected] LANDLAB januari 2011

79

de Grolse Linie

LANDLAB

studio voor landschapsarchitectuur, Amsterdamseweg 21, 6814 GA, Arnhem januari 2011

Beeldkwaliteitsplan De Grolse Linie 1627

Recommend Documents