30 coververhaal
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 19 7 MEI 2009
BAM: BEWUST ALLEENSTAAND MOEDER KIND ZONDER MAN DE PRINS OP HET WITTE PAARD KOMT NIET LANGS OF RIJDT WEER WEG. DE BIOLOGISCHE KLOK TIKT DOOR. STEEDS MEER VROUWEN KIEZEN ERVOOR DAN MAAR ALLEEN MOEDER TE WORDEN. NIET UIT WANHOOP, MAAR WELOVERWOGEN EN ZELFBEWUST.
B
tekst Cathalijne Boland fotografie Duco de Vries
Opleiding heeft een prijs
■
‘Vrouwen met een hoge opleiding hebben een grotere kans om kinderloos te blijven dan vrouwen met een lagere opleiding. Elk extra jaar opleiding verhoogt de kans om kinderloos te blijven met 14 procent. Opleiding heeft bij mannen daarentegen geen significant effect.’ BRON: DEMOS, MEI/JUNI 2007
voor Tjalle en ging alle mogelijkheden voor alleenstaand moederschap na: adoptie, een donor uit haar eigen omgeving, of een onbekende donor van de spermabank. Toen ze daar bovenaan de wachtlijst stond, kwam ze op het idee haar ex te vragen of hij de donor wilde zijn, zeg maar de vader-opafstand die hij ook voor Tjalle was. Hij stemde toe, en zo kwamen er twee broertjes voor Tjalle. ‘Een nieuwe 2005 2008 partner’ was geen optie
‘EEN SCHEIDING LEEK MIJ VERDRIETIGER DAN DAT HET IS ZOALS HET IS EN NOOIT ANDERS IS GEWEEST’
200
150
100
50
voor Blomsma. ‘Je kunt heel lang blijven roepen dat je de juiste partner nog niet bent tegengekomen, maar je kunt ook vaststellen dat jij de juiste vrouw niet bent voor een langdurige, stabiele relatie met een man. De kans dat een nieuwe relatie weer niet voor altijd zou zijn, leek mij vrij groot, en dat wilde ik niet voor mijn kinderen. Een scheiding leek mij verdrietiger dan dat het is zoals het is en dat het nooit anders is geweest.’ BOM of BAM Steeds meer, vooral hoger opgeleide
TOENAME SOLOZWANGERSCHAPPEN BIJ SPERMABANKEN Het aantal alleenstaande ‘wensmoeders’ is hoger. Dat komt omdat maar de helft van de behandelingen tot zwangerschap leidt. scha sc
‘Mensen denken héél verschillend over dit onderwerp’.
■
Donor Daan, die in 1999 besloot zijn identiteitsgegevens kenbaar te maken zodat zijn eventuele donorkinderen desgewenst zijn identiteit kunnen achterhalen.
IN: MART ROEGHOLT, UIT ONBEKENDE BRON. DILEMMA’S ROND SPERMADONORSCHAP, 2004
BRON: NBVKI BRO
ISTOCK
ritt Blomsma (37) was zwanger van haar eerste kind toen de relatie met haar partner op de klippen liep. ‘Toen Tjalle eenmaal geboren was, vond ik het zo heerlijk rustig en gemoedelijk om mijn eigen leventje te leiden met dat kleine mannetje. Het ging goed. Ik was stapelgek op hem, het was te combineren met werken, ik kon er enorm van genieten.’ Ze wilde graag een broertje of zusje
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 19 7 MEI 2009
Gordon PAG. 06
Ben Tiggelaar PAG. 39
coververhaal 31
Britt Blomsma (37)
Senior werving- en selectieconsultant Moeder van Tjalle (4), Hylke (bijna 2) en Lútse (4 maanden) Britts relatie met de vader van haar kinderen liep stuk tijdens de zwangerschap van Tjalle. Haar ex is ook de vader-op-afstand van Tjalles broertjes.
■
‘Ik zie veel vrouwen die worstelen met de vraag: hoeveel tijd heb ik nog om op de juiste man te wachten? Veel mensen hebben bezwaren tegen het alleenstaand-moederschap die in mijn ogen niet reëel zijn. Het is heel haalbaar. Ik heb het niet zwaarder dan een gezin met drie kinderen. Er komt wat stress bij zonder partner, maar er gaat ook wat stress af als je in je eentje bent. Ik hoef geen strijd te voeren over de taakverdeling, ik hoef niet teleurgesteld te zijn in mijn partner, ik kan mijn eigen plan trekken. Ik zie mezelf wel vaderdingen doen. Vaders renden hier door de straat achter hun kinderen aan om ze te leren fietsen zonder zijwieltjes. De dag erna rende ikzelf achter Tjalle aan. Soms realiseer ik me dat ik daarin tekortschiet. Ik ben na zijn geboorte vooral veel zwanger geweest, en heb weinig kunnen stoeien met de oudste, terwijl hij daar wel echt een type voor is. Hij heeft ook een enorme klusmanie gehad, daar had een vader meer in kunnen betekenen dan ik met mijn twee linkerhanden. Maar ik ben daar niet gefrustreerd over. Ik probeer dat voor hem te organiseren. En in welk gezin schieten ze nou nooit eens tekort op enig front? Elk gezin heeft zijn dingen die extra leuk, of net wat minder zijn. Ik vind mezelf een heel leuke moeder. Vol liefde richt ik me voor een groot deel op hen. Samen koekjes bakken, bramen zoeken, en op zaterdagochtend met de bakfiets naar de bakker fietsen. Een grote wens is in vervulling gegaan, ik heb drie gezonde ventjes op
mijn 37e. Om mij heen zie ik dat dat ook wel eens anders gaat.’
32 coververhaal
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 19 7 MEI 2009
Meta Zeepvat (36)
Zelfstandig gevestigd SAP-consultant Is in behandeling bij de Geertgen-kliniek in Elsendorp. Ze krijgt donorzaad in ruil voor een eiceldonatie.
■
‘Ik weet mijn hele leven al dat ik graag kinderen wilde. Op mijn 27e zou ik huisje-boompje-beestje hebben. Toen ik 28 werd, was dat een klap in mijn gezicht. Als je heel graag kinderen wilt, ben je je bewust van het feit dat het ergens een keer ophoudt. Ik heb er een jaar over getwijfeld of ik het alleen wilde doen, en hoe dan. Ontneem je het kind niet een vader? Mensen doen alsof je daar helemaal niet over nagedacht hebt, maar ik ben geen onbezonnen persoon die wat op internet gaat snuffelen en dan de volgende dag een donor over de vloer heeft. Ik heb mezelf de vraag gesteld: wil ik een kindje, of wil ik een relatie? Want ik wil niet dat het kindje de vervanging wordt voor die relatie. Heel lang koos ik de man, maar op een bepaald moment voelde ik dat de kinderwens sterker was. Mijn vader was meteen positief: ik weet dat je dit heel graag wilt, wat je ook doet, ik sta achter je. Mijn moeder en een van mijn zussen waren in eerste instantie wat terughoudender, maar kwamen er allebei na een paar maanden op terug. Mijn zus had meegemaakt dat een vriendin van haar te laat was, die kon niet meer zwanger worden. Ze zou dat heel erg voor me vinden. Nu vinden ze het allemaal geweldig. Iedereen wil me helpen, iedereen is enthousiast. Het is alsof ik al zwanger ben terwijl ik nog niet zwanger ben. Ik hoop dat er alsnog een man komt; dat ik mezelf hiermee niet uit de markt prijs. Een man én een kind, dat is het droomscenario dat me heel lang heeft weerhouden dit te doen. Ik wacht al acht jaar op die man. Het is best een stap om te zeggen: ik kan het ook alleen.’
Donor niet meer anoniem
KID – Kunstmatige Inseminatie met Donorzaad – bestaat als medische behandeling sinds 1948. Sinds de jaren zeventig worden ook lesbische koppels en alleenstaande vrouwen behandeld (sociale indicatie).
Sinds 2004 zijn A(nonieme)donors niet meer toegestaan in Nederland. Sindsdien is elke donor B(ekende)-donor. Dat wil zeggen: vanaf 12 jaar mogen donorkinderen de fysieke en sociale gegevens van hun donor opvragen. Vanaf 16 jaar ook zijn identiteitsgegevens. Het aantal donoren is daardoor sterk afgenomen.
■
digen. Dat waren wat ik noem de spijtoptanten: de prins op het witte paard was nog niet voorbijgekomen, of weer weggereden. De vrouwen die ik nu zie, presenteren hun keuze met een natuurlijke vanzelfsprekendheid: ik heb het leven goed voor elkaar, en ik heb niet per se een man nodig.’ Withaar denkt dat ook steeds meer lager opgeleide en jongere vrouwen deze keus zullen gaan maken. ‘De groep wordt breder. Nog even en iedereen kent wel iemand die via de do-
Hoog opgeleid en 35-plus
SPERMACRISIS
■
1000
25
800
20
600
15
400
10
200
5
0
1990
1997 2003 2005 2008
0
■ Aantal spermabanken
Zwanger via spermabank
35. Anti-man is ook de BOM-vrouw nooit geweest, zegt Brewaeys. ‘Ik zou eerder zeggen dat zij gaandeweg tot de conclusie was gekomen dat een partnerrelatie niet zaligmakend is.’ Haar collega Rik Withaar van de Isala Klinieken in Zwolle signaleert een iets andere ontwikkeling. ‘De vrouwen die ik vijf jaar geleden zag, scoorden allemaal hoog op dominantie en zelfbewustzijn. Zij moesten zichzelf ook nog echt poneren om deze keuze te verde-
▲
de hoger opgeleide man. Daar zijn er, in de huidige generatie dertigers, namelijk minder van dan hoger opgeleide vrouwen. En downdaten, dat doen vrouwen liever niet. ‘Bijna alle vrouwen die ik zie hadden liever een kind gekregen in een relatie’, zegt Anne Brewaeys, sinds 1981 werkzaam als psycholoog in verschillende fertiliteitsklinieken. ‘Dit is absoluut tweede keus, als gevolg van het tikken van de biologische klok.’ Het merendeel zit aan de verkeerde kant van de
Totaal spermadonoren
▲
vrouwen kiezen ervoor moeder te worden zonder man. Vroeger heette zij BOM (Bewust Ongehuwd Moeder, naar de actiegroep uit 1977), tegenwoordig BAM: Bewust Alleenstaand Moeder. Die term ‘bewust’ kan makkelijk een misverstand oproepen. Want de keuze voor het moederschap is inderdaad bewust – doordacht en positief – maar het alleen-zijn is nooit de bedoeling geweest. Dat is eerder een ongelukje: gevolg van een concurrentiestrijd om
Van de 112 alleenstaande vrouwen die in 2008 voor een intake-gesprek naar de Geertgen-kliniek in het Brabantse Elsendorp kwamen, was vijftig procent hoger opgeleid. Zeventig procent was 35 jaar of ouder. Meer dan de helft kwam uit de Randstad.
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 19 7 MEI 2009
coververhaal 33 Barbara Lammerts van Bueren (43)
Schrijft een boek over de BAM. Eigen bedrijf ‘Werk & gezin Loopbaanbegeleiding’ (gericht op alleenstaande vrouwen met kind of kinderwens). Moeder van Noor (8) en Zhong Bing (5). De donor van Noor is een goede vriend. Zhong Bing is geadopteerd uit China.
■
‘In mijn boek wil ik het beeld van puur egoïstische vrouwen nuanceren. Dat beeld van alleenstaande moeders als vrouwen die denken: dat doe ik wel even, en die vader is niet belangrijk – daar wordt hen zo’n onrecht mee aangedaan. Het ontbreken van die vader, dat is juist waar ze mee worstelen. Daar wordt enorm over gepiekerd, daar worden vormen voor gezocht. Het zijn processen van járen. Wie met een onbekende donor eindigt, is misschien vijf jaar daarvoor op een heel ander spoor begonnen. Natuurlijk is er de vraag: zit er ergens een grens aan? Moet je op een bepaald moment niet accepteren dat het moederschap er in jouw leven niet in zit? Dat is een ingewikkelde ethische vraag, waar ik geen antwoord op heb. Ik heb een vrouw gesproken die zei: ik ben tot het uiterste gegaan, maar ik heb mijn proces gedocumenteerd voor mijn zoon, en ik kan hem mijn verhaal in alle oprechtheid vertellen, ook als hij het niet leuk vindt. Met mijn boek wil ik alleenstaande moeders wat munitie geven tegen een professor Hoksbergen die zegt: “Uit onderzoek blijkt”. (Emeritus-hoogleraar adoptie en niet-genetisch ouderschap, en fel anti-BAM; CB) Maar onderzoeken naar kinderen van bewust alleenstaande moeders zijn op één hand te tellen, en daaruit blijkt niets verontrustends. De focus ligt altijd zo ontzettend op de vorm, terwijl de inhoud zoveel meer zegt. Natuurlijk verzucht ik af en toe: had ik maar een man. Die zei: schat, ga jij lekker op de bank zitten, neem een wijntje, ik ga lekker koken. Maar Noor ziet een heel groot voordeel: dat ik niet kan gaan scheiden. Want dat ziet ze nu veel om zich heen gebeuren.’
▲
coververhaal 35
WWW.INTERMEDIAIR.NL INTERMEDIAIR 19 7 MEI 2009
▲
norbank aan een kind gekomen is.’
Schaars, dus gewenst Ongetwijfeld geïnspireerd door het fenomeen van de BOM-vrouw werd in de European Value Survey in 1981 voor het eerst deze vraag gesteld: ‘Als een vrouw een kind wil hebben dat ze als moeder alléén wil opvoeden omdat ze geen vaste relatie met een man wil, keurt u dat dan goed of keurt u dat dan af?’ In Nederland keurde 33 procent dat goed (43 procent keurde het af en 24 procent zei ‘hangt ervan af’). In 2008 was de goedkeuring gestegen tot 58 procent. (35 procent keurt het af en 7 procent zegt ‘hangt ervan af’.) ‘De acceptatie is gigantisch toegenomen’, beaamt Anne Brewaeys. ‘De reactie van familie is veel minder vaak negatief. Meestal is het de bedoeling dat de eigen ouders, of een broer of zus, een actieve rol gaan spelen in de opvoeding.’ Jan Latten, CBS-demograaf en hoogleraar relatie- en gezinsvorming aan de UvA, is niet verbaasd over die groeiende maatschappelijke acceptatie van de BAM. In 2008 zijn er in Nederland voor het eerst meer eerstgeborenen ter wereld gekomen bij een ongetrouwd dan bij een getrouwd stel. ‘Dat geeft aan dat kinderen krijgen is losgekoppeld van een partnerrelatie die bedoeld is om voor eeuwig samen te blijven.’ (Voor wie nu tegensputtert dat ‘samenwonen’ ook heel serieus is: samenwonende koppels gaan nog vaker uit elkaar dan getrouwde stellen.) Kinderen zijn bovendien een schaars goed geworden in de samenleving en daardoor meer dan welkom, ook als ze bij een BAM geboren worden. Bovenal: ‘We hebben met zijn allen genoeg verbroken relaties meegemaakt om toleranter te staan tegenover afwijkende gezinsvormen.’
Ook Latten gaat ervan uit dat het fenomeen van de Bewust Alleenstaande Moeder toe zal nemen. Waarbij dat ‘bewust alleenstaand’ volgens hem ruim geïnterpreteerd moet worden. ‘Er vallen veel meer situaties onder dan we denken: kinderen die geboren worden uit relaties die half-aan, half-uit zijn, of uit vriendschapsrelaties-maar-nietecht.’
wet geregeld) de identiteit van de donor opvragen. Brewaeys verdiepte zich in deze materie voor haar promotieonderzoek naar ouderschap van lesbische koppels. De helft van die kinderen zou willen weten wie de donor was, en dat waren bijna allemaal jongens. ‘Kennelijk hebben zij meer behoefte aan die informatie in hun zoektocht naar een volwassen identiteit.’ Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat zelfs meer dan tachtig procent van de donorkinderen zou willen weten wie de donor is. Daarbij gaat het echter niet om een fanatieke queeste, maar om nieuwsgierigheid: hoe ziet hij eruit, welke eigenschappen heb ik van hem, hoeveel broers en zussen heb ik nog? Verder concludeerde Brewaeys dat er tussen de ‘meemoeder’ en het kind een hechte ouder-kindrelatie ontstond, die in kwaliteit zelfs beter was dan die tussen vader en kind in heteroseksuele gezinnen. Ook het sekserol-gedrag ontwikkelde zich normaal: kinderen blijken dat voor een groot deel buiten het eigen gezin op te pikken. In het gezin van de BAM is er geen vader en ook geen meemoeder. ‘Er is dan geen derde persoon die tegenwicht kan bieden aan de symbiotische relatie met de moeder, maar alleenstaande vrouwen kunnen dit prima oplossen door meerdere mensen in de opvoeding te betrekken.’ Brewaeys heeft wel een zorg. ‘Het is mijn hypothese dat de meeste vrouwen die bij een spermabank komen, door een rouwproces zijn gegaan. Ze zullen uit moeten kijken dat ze hun verlangen naar een man niet op hun kind gaan projecteren, bij wie dat verlangen zich zal vertalen in een verlangen naar de vader. Want die vader ís er niet.’
Moederinstinct wint Natuurlijk bestaat er ook weerstand tegen de Bewust Alleenstaande Moeder. Ze wordt makkelijk beschuldigd van egoïsme, onlangs nog in een weinig subtiele aflevering van het NCRV-discussieprogramma Rondom 10. De heksen werden nog net niet verbrand. Is het egoïstisch om een kind bewust een vader te onthouden? Alleenstaande ‘wensmoeders’ worstelen járen met die vraag. Vaak beginnen ze hun zoektocht naar een donor in hun eigen omgeving: naar een (homoseksuele) man die een actieve vaderrol op zich wil nemen. Als die zich niet aandient, ook niet via internet, schuiven ze op naar een onbekende donor bij de spermabank. Dat is dan inmiddels derde keus voor de vrouw die liever een kind had gekregen met een vaste partner, maar het moederinstinct wint. Zelf rationaliseren ze dat door te zeggen: geen enkele situatie is ideaal. Het gaat niet om de vorm, maar om de inhoud. Mijn kind is zeer gewenst, ik zal het alle liefde geven, en ik zal ervoor zorgen dat er mannen zijn die een belangrijke rol spelen in de opvoeding. Is dat egoïstisch? Bij vrouwen die een kind krijgen via de spermabank, spelen twee dingen door elkaar: het kind groeit op zonder vader, én het is überhaupt onbekend wie de vader is – althans tot het kind zestien is, want dan mag het (sinds 2004 bij
‘De centra die alleenstaande vrouwen behandelen, zuchten zwaar onder het aantal aanvragen.’
Anne Brewaeys, psychologe Medisch Centrum Kinderwens Leiderdorp en onderzoeker op gebied van ‘third party reproduction’.
[email protected]
Solo-adoptie
■
Adoptie door alleenstaanden is in Nederland toegestaan sinds 1998. Sindsdien zijn er circa 400 alleenstaanden met de procedure gestart en hebben enkele tientallen singles een kind kunnen adopteren. (BRON: WWW.ADOPTIEDOORSINGLES.NL)
Niet meer uit China
■
Momenteel werken alleen Haïti, Lesotho, Nigeria, Zambia en de VS mee aan solo-adoptie. China werkt sinds 2007 niet meer mee aan adoptie door alleenstaanden.
