Natura 2000
Nieuwsbrief Regiebureau
Beleven, gebruiken en beschermen! In dit nummer Voorjaarsforum Natuurmonumenten Gebied uitgelicht – De Voordelta Demonstratie hooglieroogstsysteem Natura 2000 in Denemarken Symposium Rijkswaterstaat Wist u dat…? Column Meine Bruinsma Beeldschone Bruggen T-shirt actie
N r. 10 – 29 april 2 0 10
Europees Commissaris van Milieu op bezoek in Nederland
2 4 5 7 9 10 13 14 14
Op zondagmiddag 25 april en maandag 26 april jl. bracht de nieuwe Europees Commissaris van Milieu, Janez Potocnik, een bezoek aan Nederland. Het grootste deel van het werkbezoek stond in het teken van de Nederlandse aanpak bij de realisatie van het Europese natuurnetwerk Natura 2000 in Nederland. Potocnik gaf een persconferentie vanuit een koeienstal. Lees hier het verslag van Arjen Schreuder, NRC.
Nieuw op de website: •
Op 30 maart jl. heeft een workshop plaatsgevonden over de Crisis- en herstelwet in relatie tot Natura 2000. Lees hier het verslag en de Q&A’s.
•
De PAS-pagina’s zijn gemakkelijk te bereiken vanaf de
Nieuws uit de Regiegroep 27 april 2010
homepage www.natura2000.nl. Recent geplaatst: de
De Regiegroep heeft vrij lang stil gestaan bij de beeld-
eerste PAS–voortgangsbrief, PBL stikstofdepositiekaarten
vorming over Natura 2000. De teneur van veel artikelen
en de notitie Juridische Aspecten.
strookt niet met de werkelijkheid. In de meeste gebieden
•
verloopt het beheerplanproces zonder al te veel problemen.
De Checklist vergunningverlening is digitaal beschikbaar. De checklist is bedoeld voor medewerkers vergunning
En daar waar wel problemen zijn, wordt er op gebiedsniveau
verlening en initiatiefnemers. Via interactieve keuze-
meestal goed samengewerkt door alle belanghebbenden om
menu's wordt u eenvoudig en snel door de verschillende
de problemen samen op te lossen.
fasen van het aanvragen van een Nb-wet vergunning geleid. Daarnaast staat in de checklist welke gegevens
De volgende notities zijn door de Regiegroep geaccordeerd:
moeten worden aangeleverd voor de beoordeling van de
•
Notitie werkwijze uitwerking instandhoudingsdoelstel-
aanvraag door het bevoegd gezag. Bij alle stappen zijn
lingen, inclusief voorbeelden
toelichtende teksten en begrippen opgenomen. Klik hier
Notitie werkwijze omgang evenementen, inclusief
voor de checklist.
•
voorbeelden •
Notitie Omgang Calamiteiten
•
Aanvulling Quick Scan Bestaand Gebruik.
Deze notities zijn inmiddels op de website van het Regiebureau geplaatst. Deze zijn te vinden in de gereedschapskist onder de link “kennis & informatie”.
foto: Melchert Meijer zu Schlochtern
Bestuurlijk Overleg Natura 2000 Op 15 april jl. heeft een bestuurlijk overleg plaatsgevonden Gelderse Poort, Beijenwaard. Foto: Sergé Bogaerts
tussen Minister Verburg en de bevoegde gezagen. Afgesproken is o.a. om vaart te zetten achter de realisatie van het Natura 2000-netwerk. Tevens is de omkeerprocedure afgehecht. Klik hier voor het gezamenlijke persbericht.
Eén van de vele bevers in Natura 2000-gebied, de Gelderse Poort. In 1994 zijn hier 18 dieren uitgezet en het gaat goed. De bevers brengen flink wat extra dynamiek in het rivierbegeleidend bos.
1
Voorjaarsforum Natuurmonumenten: Hoe Verder? SUZANNE KLAASSEN, NATUURMONUMENTEN
Het natuurbeleid na de crisis Het Natuurmonumenten Voorjaarsforum (woensdag 21 april jl., ruim 500 bezoekers), besteedde dit jaar aandacht aan de toekomst van het natuurbeleid na de crisis. Economische crisis, voedselcrisis, klimaatcrisis en biodiversiteitcrisis. Grote mondiale vraagstukken die ook dicht bij huis, in onze eigen natuur, grote gevolgen hebben. We zitten in een nieuw tijdperk met meer dan ooit behoefte aan rust en natuur. Er is een hedendaagse visie op het natuurbeleid nodig, waarin natuur oplossingen aandraagt. Want natuur biedt ruimte voor wilde planten en dieren, recreatie, bezinning en bescherming van ons land tegen het veranderende klimaat. Natuurbeleid onderwerp van gesprek Jan Jaap de Graeff, algemeen directeur Natuurmonumenten, opende de dag met een bloemlezing van veelzeggende krantenkoppen. Natuurmonumenten wordt verweten een dierenbeul te zijn, omdat zij vooralsnog niet bijvoeren op de Veluwe. Wetenschappers en
Algemeen directeur De Graeff opent het Voorjaarsforum
het ergste is wat je kunt doen. Dit is een voorbeeld van een discussie die op emotie wordt gevoerd en niet op rationaliteit en feiten. De Schotse Hooglanders op de Veluwezoom hoeven niet te worden bijgevoerd, stelde de Veterinaire Begeleidingscommissie van Nationaal Park
Veluwezoom in een unaniem advies. De kudde maakt het goed op de Veluwe. De prachtige wollige kalfjes die deze maand geboren zijn, bevestigen dat.
Natura 2000 biedt ruim baan voor economische afwegingen Ook Natura 2000 heeft niets te klagen over aandacht in de media. “Dit beleid heeft onvoldoende oog voor de balans tussen economie en ecologie en daarom neemt het draagvlak voor natuurbeleid af”, aldus onze minister-president. “Niet waar”, antwoordde Eurocommissaris Barosso. “Natura 2000 biedt ruim baan voor de nodige afwegingen en dat wordt breed gedragen in de Europese Unie.” “Wel waar”, volgens Evers (voormalig directeur Natuurmonumenten). Hij sprak van “technische ecologische precisie, waar menig ruilverkavelaar zijn vingers bij zou aflikken.” En wie was er als de kippen bij om dat te bevestigen? Albert Jan Maat van LTO Nederland: “Hoe minder mannen met stropdassen, hoe minder milieubeleid, hoe beter.” “Allemaal fout”, stelde oud-directeur Staatsbosbeheer Van Beusekom: “Natuurbeschermers, dat zijn geen ecologische mierenneukers, dat zijn mensen die ervoor zorgen dat nog niet alle grutto’s zijn weggemaaid, dat er meer is dan gras en brandnetels, en dat er nog weides zijn met prachtige bloemen.” Tijdens het voorjaarsforum richtten we ons op de toekomst: hoe verder?
Natura 2000 en EHS zijn hard nodig om de biodiversiteit te redden De heer Alders, voorzitter van de Taskforce Biodiversiteit, zette de toon door een aantal kritische kanttekeningen te plaatsen in de huidige discussie over de toekomst van het natuurbeleid. •
In reactie op het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Natuur, zei hij kritisch te zijn over de focus op de Deltanatuur. Ook buiten de Deltagebieden komt natuur voor die van internationale betekenis is; zoals de vennen op de zandgronden. Ook daar is Nederland verantwoordelijkheid voor.
2
foto: Ferry Siemensma
foto: Wim Kluvers
ecologen benadrukken dat juist bijvoeren
•
In een meer dynamische benadering vormen soorten de uiteindelijke toetssteen van het succes of falen van het beleid. Soorten kun je zien. Je kunt ze tellen en, niet te vergeten, je kunt ze aaien. Bij een soort is het simpel: als die is uitgestorven is het einde verhaal. Daarom zijn soorten ook zeer krachtig in de communicatie; denk aan de blauwvintonijn en de foto: Wim Kluvers
pandabeer. Het mag dan ook niet zo zijn dat het pleidooi om minder te sturen op soorten, ontaardt in het sturen op processen zonder dat het resultaat telt. Dat is zoiets als een systeembank in stand houden onder de vermelding dat het niet belangrijk is hoeveel geld die bank in kas heeft. Natuur is per definitie dynamisch. Dat neemt niet weg dat EHS en Natura 2000 nodig zijn om onze biodiversiteit te herstellen. We kunnen het ons
De heer Alders pleit voor de economische waarde van natuur
niet veroorloven om dat doel los te laten. Wel kunnen we het hebben over de weg er naartoe. •
Natuur en biodiversiteit zouden we moeten integreren in ons economisch systeem. Want momenteel wordt alleen gerekend met het gebruiken van de natuur. Denk aan het kappen van een boom, wat planken en papier oplevert. Echter, het laten staan van deze boom zorgt voor het vastleggen van CO2. En zo levert de natuur nog meer diensten, zoals: het zuiveren van water en lucht, ruimte om te recreëren en tot rust te komen, en een aantrekkelijk woon- en werkklimaat. Dit profijtbeginsel zou beter benut moeten worden.
De EHS heeft de potentie wereldberoemd te worden Volgens de directeur van het Planbureau van de Leefomgeving, Maarten Hajer, heeft de Ecologische Hoofdstructuur de potentie om wereldberoemd te worden. De sterke achteruitgang van de biodiversiteit, de verrommeling van het landschap, de schaarste van grondstoffen en energie, en de problemen voor ’s lands schatkist, zijn volgens Hajer de grote opgaven waar ons land voor staat. De oplossingen moeten gevonden worden in een tijd van verwarring en tegenstrijdige emoties, en in een tijd waarin natuurbescherming niet meer vanzelfsprekend is, aldus Hajer. Maar ook in een globaliserende wereld, waarin mensen rust en houvast zoeken in hun vertrouwde omgeving. Hajer pleitte voor een groene metropool en noemde daarbij de Randstad en de Waddenzee als voorbeelden.
Het debat: aankoop blijft essentieel Onder leiding van dagvoorzitter Marijke Vos werd er zowel in de zaal als op het podium van gedachten gewisseld over twee stellingen. De eerste stelling luidde: “Het lukt de natuurbescherming niet het bedrijfsleven te overtuigen van de noodzaak van het Natura 2000-beleid.” foto: Wim Kluvers
Ronald Paul, directeur van de Tweede Maasvlakte, pleitte dat het bedrijfsleven
Debat met de heer Paul, mevrouw van der Tas en de heer Munniksma
juist op lokaal niveau in gesprek moet gaan. De landelijke politiek verstoort de situatie om met elkaar op te trekken. Uit de zaal werd benadrukt dat we moeten leren elkaars taal te spreken. De tweede stelling betrof het verdelen van het geld: “Beheer van bestaande natuurgebieden is belangrijker dan de aankoop van nieuwe.” In de zaal heerste grote verdeeldheid. In elk geval zorgen voor wat je hebt.
Maar juist het kopen van ontbrekende schakels en het realiseren van grote robuuste aaneengesloten gebieden, zorgen ervoor dat uiteindelijk het beheer goedkoper wordt, omdat daarmee de negatieve externe invloeden van de landbouw worden verminderd. Genoeg stof om te debatteren over de vraag: Hoe verder?
Natuurmonumenten steekt de hand uit Volgens Veerman, voorzitter van Natuurmonumenten, wordt ten onrechte gesteld dat het beleid is doorgeschoten. “Hoezo? Hoeveel soorten hebben we inmiddels verloren? Hoeveel verliezen we er nog? Hoezo te veel regeltjes? Doorgeschoten, hoezo? Zorgdragen voor onze natuur, is een kwestie van fatsoen, natuur behoort. De heer Veerman pleit voor een nieuwe mosselvrede. “Hierin zijn natuurbeschermers en vissers tot een oplossing gekomen buiten de politiek om. Aan het werk dus. Wij staan voor de belangen zonder stem, wij hebben bewezen redelijk en constructief te zijn. Natuurmonumenten begrijpt de emoties en de belangen, wij steken onze hand uit. Wie volgt?”
3
Gebied uitgelicht – De Voordelta Voordelta: het eerste onherroepelijke Natura 2000-beheerplan in Nederland BOUKE BOUWMAN, PROVINCIE ZEELAND
In december 2009 deed de Raad van State uitspraak in de beroepszaken tegen het Natura 2000beheerplan Voordelta. Met de ongegrondverklaring van deze beroepen werd het beheerplan Voordelta onherroepelijk. Het eerste Natura 2000-beheerplan in Nederland! Voortouwnemer en projectleider Hans Lammers van Rijkswaterstaat vertelt. “De Voordelta omvat de ondiepe zee en de omringende stranden voor de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden. In dit gebied bevinden zich vijf rustgebieden voor zeehonden en vogels, alsmede een bodembeschermingsgebied. Net als bij andere Natura-2000 gebieden is het doel van het beheerplan het in stand houden en ontwikkelen van de beschermde natuur. Bijzonder aan dit gebied is dat er ook een opgave ligt het verlies van beschermde natuur door de aanleg van de Tweede Maasvlakte te compenseren. Door in het voortraject intensief overleg te voeren met belanghebbenden in de Voordelta, is zo goed mogelijk rekening gehouden met andere belangen, zoals die van recreatie, toerisme en visserij. Hierdoor is het draagvlak groot: maar liefst 32 Nederlandse organisaties uit de recreatiesector, visserij, en natuur en milieu, onderschreven begin 2009 in aanwezigheid van onze voormalige staatssecretaris Huizinga, de ‘gedragscode Voordelta’. Ook de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de Provincies Zeeland en Zuid-Holland, het Havenbedrijf Rotterdam en verschillende gemeentes waren betrokken. Ook nu het beheerplan zo’n anderhalf jaar in uitvoering is, is er nog regelmatig overleg met deze partijen. Op die manier bereiken ons praktische signalen. Bijvoorbeeld als bepaalde borden ontbreken. Vandaag werd ik bijvoorbeeld nog gebeld door het Productschap Vis, over markering die niet meer op de juiste plek lag. Dit kunnen we dan snel aanpakken. Naast het overleg met de maatschappelijke organisaties is er ook twee keer per jaar een handhavingsoverleg. Ook vanuit deze hoek bereikt ons nuttige informatie over dingen die voor verbetering vatbaar zijn. Uit de laatste evaluatie bleek bijvoorbeeld dat wandelaars en (kite)surfers zich nog niet zo goed aan de regels houden, en andere groepen weer wel. Met deze informatie kunnen we de communicatie doelgroepsgewijs intensiveren en controles gerichter inzetten op bepaalde gebieden of op bepaalde tijdstippen. Wij onderschrijven de gedragscode Voordelta
In verband met de relatie met de aanleg van de Tweede Maasvlakte, besloten we samen met het Havenbedrijf Rotterdam tot een stimuleringsregeling voor de Voordelta. Met deze subsidieregeling helpen we ondernemers uit de regio duurzame recreatie en duurzame visserij te ontwikkelen. Zo bieden de maatregelen in de Voordelta voor deze ondernemers ook een kans voor innovatie en nieuwe inkomsten. Door intensieve communicatie en samenwerking met een brede groep van belanghebbenden, zijn we er goed in geslaagd een balans te vinden tussen Beleven, Gebruiken en Beschermen.” De volgende organisaties onderschrijven de zes vuistregels om de zeldzame natuur te beschermen en het gebied aantrekkelijk te houden voor mens en dier: ANWB, Federatie van Hengelsportverenigingen Zuidwest Nederland, gemeente Goedereede, gemeente Hellevoetsluis, gemeente Schouwen-Duiveland, gemeente Westvoorne, HISWA, Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie, Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij, ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, ministerie van Verkeer en Waterstaat, Natuur en Landschap Goeree-Overflakkee, Natuur- en Recreatieschap Grevelingen, Natuur- en Recreatieschap Haringvliet, Natuurmonumenten, Nederlandse Kanobond, Nederlandse Kitesurf Vereniging, Platform Duurzame Luchtvaart, Productschap Vis, Promotie Zeeland Delta, provincie Zeeland, provincie Zuid-Holland, Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg, RECRON, Regio VVV Zuid-Hollandse eilanden, Staatsbosbeheer, Toeristische Kanobond Nederland, VEERO, VeKaBo, Vogelbescherming, Watersportverbond, Zuid-Hollands Landschap.
4
Demonstratie hooglieroogstsysteem in Overlangbroek FRANK VAN PRUISSEN, PROJECTLEIDER BEHEERPLAN KOLLAND/OVERLANGBROEK
Op 10 maart 2010 hebben Staatsbosbeheer en het aannemersbedrijf 7xDeBie, met medewerking van de provincie Utrecht, een demonstratie georganiseerd van een in eigen beheer ontwikkelde machine om essenhakhout te oogsten, een zgn. ‘hooglieroogstsysteem’. Staatsbosbeheer heeft voor de demonstratie een essenhakhoutperceel ter beschikking gesteld in het Langbroekerwetering-gebied in Overlangbroek. Dat is een Natura 2000-gebied en een zogenaamd TOP-gebied voor de aanpak van de verdroging. De ontwikkelde machine is een doorontwikkeling van een ‘Cable Logging’ systeem, zoals gebruikt wordt in de bergen van Italië en Oostenrijk, maar speciaal ontwikkeld is om essenhakhout te oogsten. Het is soort kabelbaan waaraan een grijper hangt. Hiermee worden het gehakte hout uit het bos gehaald. Het gepresenteerde hoogliersoogstysteem is een prototype, ontwikkeld door aannemersbedrijf 7xDeBie, uit eigen financiële middelen. De heer De Bie is woonachtig in het gebied Overlangbroek en heeft in zijn jeugd nog handmatig essenhakhout geoogst. Op de voorlichtingsavonden in het kader van het Natura 2000-beheerplan hoorde de heer De Bie van de problemen die bestaan met de huidige werkwijze bij het kappen en afvoeren van het essenhakhout. Vanuit de eigen kennis van de bossen en het gebied heeft de heer De Bie een nieuw systeem/apparaat ontwikkeld, met de bedoeling om dit apparaat in te zetten bij terreineigenaren en –beheerders van soortgelijke bossen als het essenhakhout.
Belang van goed beheerde essenhakhoutbossen In het kader van het opstellen van het conceptbeheerplan Natura 2000 voor Kolland en Overlangbroek is duidelijk geworden dat een goed beheer van de essenhakhoutbossen noodzakelijk is om dit habitattype en de daarin voorkomende waardevolle unieke mossen te behouden. Het is vooral van belang om het essenhakhout iedere 6 – 8 jaar te kappen om daarmee een gunstig microklimaat voor de mossen te behouden. Omdat het economisch belang van het essenhakhout tegenwoordig klein is, is dat moeilijk te realiseren. De huidige kapmethode zorgt ook voor ongewenste schade aan de stobben en de ondergrond doordat er met mini kraantjes in het bosperceel gereden wordt. De schade aan de stobben ontstaat voornamelijk door het uitslepen van het geoogste hout uit het perceel. Bij de traditionele methode, waarbij met de hand werd gekapt en het hout uit het bos gedragen werd, treedt deze schade niet op. Voor dit zware handmatige werk is tegenwoordig echter vrijwel geen personeel meer te vinden.
5
Een nieuwe manier van beheer van de bossen moet aan de volgende criteria voldoen: • •
Het moet zo weinig mogelijk schade veroorzaken aan de stobben of ondergrond. Het gekapte hout moet uit het bosperceel verwijderd worden. Dat geldt ook voor ongewenste ondergroei in het bosperceel.
•
Het moet in de verschillende bospercelen inzetbaar zijn, met een absoluut minimum aan verlies van stobben voor bijvoorbeeld rijpaden.
• •
De oplossing moet zo zijn dat periodiek beheer goed mogelijk is. Het moet betaalbaar zijn; dus tegen marktconforme prijzen in vergelijking tot de huidige oogstmethoden.
Door het regelmatig verwijderen van het gekapte hout wordt ook een deel van de stikstof die op het gebied neerkomt afgevoerd. Een goede oogstmethode levert zo een bijdrage aan het bereiken van een toelaatbare depositie van stikstof op de Natura 2000-gebieden Kolland en Overlangbroek.
Opmerkingen en kanttekeningen bij dit prototype: •
Groot voordeel is dat er totaal geen schade optreedt aan de stobben en de ondergrond.
•
Het gekapte hout wordt getransporteerd naar een plaats waar het versnipperd wordt, waarna de houtige biomassa gebruikt kan worden voor het duurzaam opwekken van energie.
•
De machine is nog te langzaam en bewerkelijk om rendabel te kunnen zijn.
•
De zager staat vaak onder de zwevende constructie, wat arbotechnisch waarschijnlijk niet toegestaan/wenselijk is.
•
Het verwijderen van eventuele ondergroei moet alsnog handmatig gebeuren.
•
In deze vorm is een breed rijpad nodig voor de 2 kabeltorens, die voor verlies van stobben in het perceel zorgen.
Het lijkt er op dat dit initiatief van aannemersbedrijf 7xDeBie een belangrijke stap is op weg naar een duurzame oplossing voor het beheer van de essenhakhoutbossen. Ook voor elzenhakhout en voor andere natte terreinen waar hout uitgehaald moet worden is het mogelijk bruikbaar. Het is onmiskenbaar dat dit systeem verder doorontwikkeld moet worden om na te kunnen gaan of het uiteindelijk goed toepasbaar en rendabel kan worden. De heer De Bie heeft echter aangegeven dit niet financieel te kunnen opbrengen. Deze demonstratie heeft ervoor gezorgd dat een breed publiek een werkende oplossing heeft gezien. Een lid van de Gebiedscommissie Kromme Rijn was aanwezig en heeft aangegeven de financiering van de verdere (deel)ontwikkeling in de gebiedscommissie te gaan bespreken. De algehele indruk van de dag was positief. De vele bezoekers, waaronder ook geïnteresseerden uit de streek, zijn ingelicht en waren enthousiast over deze nieuwe oogstmethode.
6
Natura 2000 in Denemarken LARISSA ENSINK
In september 2009 zijn wij, een groepje Jong LNV-leden, naar Denemarken afgereisd om onderzoek te doen naar de manier waarop in Denemarken Natura 2000 regelgeving is geïmplementeerd, welke problemen zich voordoen en welke oplossingen zijn gevonden. Om een zo volledig mogelijk beeld van de problematiek te krijgen hebben we verschillende organisaties bezocht, waaronder natuurorganisaties, maar ook de Deense equivalent van onze LTO, en een plaatselijke boer.
Het implementatieproces in Denemarken In Denemarken is het Ministerie van Milieu verantwoordelijk voor de aanwijzing van Natura 2000-gebieden en het maken van de managementplannen (vergelijkbaar met de Nederlandse aanwijzingsbesluiten). Het Agentschap voor Bos en Natuur heeft een verordening opgesteld waarin de afbakening van de habitatrichtlijngebieden, de vogelrichtlijngebieden en de Ramsargebieden wordt aangegeven. Vervolgens is deze verordening vastgesteld door de minister van Milieu. De verordening regelt voorts dat het bevoegd gezag geen toestemming, vrijstelling of goedkeuring zal verlenen voor activiteiten die het soortenaantal of de habitat van soorten zouden verslechteren, of die zodanige verstoringen Op bezoek bij de Vereniging voor Vogelbescherming
veroorzaken dat dit aanmerkelijke gevolgen heeft voor de soorten waarvoor de beschermingsgebieden zijn aangewezen.
Het beginstadium van het aanwijzingsproces was centraal georganiseerd door het Agentschap voor Bos en Natuur met weinig betrokkenheid van andere belanghebbenden dan natuurbeschermingsorganisaties en onderzoeksinstituten. De centrale overheid beschouwde het aanwijzingsproces als louter bureauwerk waardoor weinig rekening werd gehouden met de werkelijke lokale situaties. De publieke consultatieronde voor de aanwijzing van Natura 2000-gebieden bestond uit aankondigingen in kranten en op internet. Doordat niemand individueel was aangeschreven, hebben veel belanghebbenden hun kans gemist om inbreng te geven. Pas later, toen de kennis over Natura 2000 toenam, raakten belanghebbenden steeds meer betrokken. De managementplannen zijn geschreven door onderzoekers van de Regionale Milieu Centra, die zijn gesitueerd in de voormalige provincies. Het managementplan van een Natura 2000-gebied beschrijft de plaatselijke fysieke situatie en de algemene beschermingsdoelen voor de aanwezige soorten. De gemeentes (dit zijn er 97 in Denemarken) zijn verantwoordelijk voor de implementatie van deze doelen in lokaal beleid, door het maken van zogenaamde actieplannen. De actieplannen zijn vergelijkbaar met de Nederlandse beheerplannen. Zij zullen concreet maken voor belanghebbenden welke activiteiten zij niet meer mogen verrichten in en rondom Natura 2000-gebieden. De gemeentes zullen dit jaar openbare hoorzittingen organiseren die ervoor moeten zorgen dat de verschillende (tegenstrijdige) belangen zo volledig mogelijk in kaart worden gebracht. Op grond hiervan, bepaalt de gemeente welke activiteiten niet langer verricht mogen worden in en rondom Natura 2000-gebieden.
De vergunningsystematiek De Deense nationale Natura 2000 wet- en regelgeving is onder andere ingebed in de Natura 2000-uitvoeringsverordening, de regelgeving over milieudoelen voor waterschappen, de Boswet en de Natuurbeschermingswet. Verschillende sectorale weten regelgevingen, (bijvoorbeeld voor havens, visserij, landbouw, waterhuishouding en energievoorzieningen) zijn vervolgens aangepast om in overeenstemming te zijn met de Natura 2000 wet- en regelgeving. Hierdoor zijn de meeste ministeries goed bekend met Natura 2000. Een belangrijk voordeel hiervan is dat de reeds bestaande vergunningsystemen voor ruimtelijke
7
ordening nu ook zijn ingericht om rekening te houden met de mogelijke schade aan soorten en habitats in Natura 2000-gebieden. Voor algemene wijzigingen van de grond in Natura-2000 is in Denemarken een vergunning nodig. NERI, het National Environmental Research Institute van Denemarken, heeft een lijst gepubliceerd op haar website die aangeeft voor welke operationele veranderingen en activiteiten een beoordeling - uitgevoerd door de gemeente - nodig is. Mensen die grond hebben in Natura 2000gebieden, dienen te rapporteren over algemene veranderingen van de grond; zoals bemesting, aanplant van omheiningen, teelt van blijvend grasland, het aanbrengen van kleine vijvers etc. De aanmelding wordt schriftelijk gedaan, door
Op pad in een Natura 2000-gebied
per activiteit een kennisgevingsformulier in te vullen. De gemeente moet binnen vier weken beslissen of de gemeente de voorgestelde activiteit in detail wil evalueren. Indien de gemeente niet binnen vier weken reageert, kan na deze vier weken met de activiteit gestart worden. Indien de gemeente besluit tot verdere beoordeling van de activiteit, kan tegen dit besluit in beroep worden gegaan bij een Natuurklachtencommissie. Deze vraagt een kleine vergoeding voor de behandeling van het beroep. Bij toekenning door de Natuurklachtencommissie mag de activiteit worden gestart vanaf de dag dat de Natuurklachtencommissie geoordeeld heeft. Als er niet in beroep wordt gegaan, besluit de gemeente binnen zes maanden. Deze termijn kan in bijzondere gevallen worden verlengd. In het geval dat wordt beoordeeld dat de aangemelde activiteit schade zou kunnen berokkenen aan soorten of habitats in het gebied, moet de gemeente een overeenkomst sluiten, of besluiten tot beperking of voorkoming van de activiteit. Dit aanmeldingssysteem brengt een aanzienlijk risico met zich mee, omdat dit systeem de mogelijkheid laat bestaan dat mensen de activiteit opzettelijk niet melden of helemaal niet weten dat de activiteit gemeld had moeten worden.
Stikstofuitstoot door het agrarisch bedrijf Evenals in Nederland, bestaat in Denemarken het probleem dat te veel stikstof wordt uitgestoten. In Denemarken is 63% van de landoppervlakte landbouwgrond. Er zijn ongeveer 400.000 vleeskoeien en 800.000 melkkoeien en deze productie is vooral geconcentreerd in het midden van het vasteland en het westen van Jutland. De Deense doelen voor de vermindering van stikstofuitstoot zijn: 1
Een algemene reductie van ammoniak afkomstig van vee (15% in 2007, 20% in 2008, 25% in 2009 en 30% in 2010).
2
Best Available Technologies (BAT). Er wordt alleen een vergunning voor veehouderij afgegeven indien de landbouwer de ‘Best Available Technologies’ gebruikt ter voorkoming van ammoniakemissie. De landbouwer moet deze vergunning elke acht jaar én bij uitbreiding van zijn bedrijf aanvragen.
3
Er zijn bufferzones ingesteld rondom gevoelige habitats in Natura 2000-gebieden, die een toename van stikstofuitstoot verbieden of beperken.
4
Daar waar de bufferzones niet voldoende zijn om verdere verslechtering te voorkomen, hebben de gemeentes de bevoegdheid om de activiteiten verbieden. Dit kunnen zij doen na een aanvullend onderzoek verricht te hebben. Veel van deze gevallen worden aangevochten door belanghebbenden, waarbij uiteindelijk uitspraak wordt gedaan door de relevante rechtsprekende instantie.
Om de stikstofreductiedoelen te behalen, heeft de overheid aan NERI gevraagd om een model te maken waarmee beoordeeld kan worden of een vergunning verleend kan worden voor een uitbreidingsaanvraag van een agrarisch bedrijf. Iemand doet op internet een aanvraag voor de uitbreiding en het computerprogramma maakt vervolgens de beoordeling, waarbij het rekening houdt met de locatie van het bedrijf, de conditie van de grond (de capaciteit voor stikstofreductie is beter in zandgrond), de gewassen die het bedrijf verbouwt en het aantal dieren op het bedrijf. De toestemming voor uitbreiding zal in de meeste gevallen gepaard gaan met de verplichting om bepaalde gewassen te verbouwen en te roteren over percelen. De Deense overheid wordt zich er steeds meer bewust van dat het niet het aandeel van één enkel bedrijf is dat gereguleerd moet worden, maar dat de gehele uitstoot van alle bedrijven tezamen gereguleerd moet worden om werkelijk effect te behalen op verschillende grondsoorten. De regulering van agrarische activiteiten is daarom veel strikter in en rondom Natura 2000gebieden. De bedoeling hiervan is dat grondgebruik aangepast wordt en dat - wanneer dit niet voldoende is - boeren zullen wegtrekken uit deze gebieden. Sommige vormen van landbouw passen niet binnen de doelstelling om biodiversiteit te beschermen en dienen daarom aangepast te worden.
8
Draagvlak voor de beperkingen in en rondom Natura 2000-gebieden In Denemarken bestaat nog weinig draagvlak onder burgers voor het Natura 2000-beleid van de overheid. Voor burgers die in de buurt wonen van Natura 2000-gebieden is nog steeds niet bekend wat de consequenties van de aanwijzing van Natura 2000-gebieden zullen zijn, omdat de actieplannen nog niet gereed zijn. Zij verkeren nog in onzekerheid of zij de natuur bij hen in de gemeente nog wel langer kunnen blijven gebruiken zoals zij gewend zijn. Landeigenaren en boeren worden nu al wel beperkt in het gebruik van eigen grond die in een Natura 2000-gebied ligt. Hier bestaat weinig begrip voor. Wij spraken een boer in Jutland die, na melding bij de gemeente van een verandering in grondgebruik, te horen had Op bezoek bij een agrariër in een Natura 2000-gebied
gekregen dat hij het ene perceel niet langer mocht gebruiken en de andere nog wel. Het ene perceel had hij een tijdje laten
rusten, waardoor daar bepaalde beschermde planten waren gaan groeien. Nu hij op dat perceel maïs wilde gaan verbouwen, mocht dit ineens niet meer. Nu heeft hij een perceel dat voor zijn bedrijfsvoering ongeschikt is geworden. Hij krijgt hier geen compensatie voor. Dit steekt. Dansk Landburg (een belangenorganisatie van landbouwers, vergelijkbaar met LTO) spoort hem aan om zoveel mogelijk betrokken te blijven bij de vaststelling van de gemeentelijke actieplannen. Nu hij naar meerdere informatiebijeenkomsten van de gemeente en Dansk Landburg is geweest, begint hij steeds beter te begrijpen waarom hij wordt beperkt in zijn bedrijfsvoering en dat dit een onomkeerbaar proces is, wat hij zal moeten accepteren. Veranderingen zijn gemakkelijker te accepteren als je goed geïnformeerd en betrokken bent. Door de dialoog aan te gaan is Dansk Landburg ingesprongen waar de centrale overheid een steek heeft laten vallen. Een nieuwe manier van landbouw, waarbij de huidige staat van biodiversiteit in stand wordt gehouden, zal tijd kosten. Het verhuizen van het bedrijf of het integreren van nieuwe technieken in het dagelijks werk van de landbouwer - en daarbij geloven in de voordelen voor mens en natuur - is een proces van jaren.
Voor het gebouw van het ministerie van Milieu
Symposium Rijkswaterstaat: ‘Van Natura 2000 naar Natura 2012’ CORINE STEENWIJK
Dinsdag 23 maart jongstleden organiseerde Rijkswaterstaat in de Beatrixhal in Utrecht een symposium over Natura 2000. Een keur aan sprekers liet zijn of haar licht schijnen over de kansen die de natuurwetgeving biedt, maar ook over de moeilijkheden en uitdagingen die ermee gepaard gaan. Hoe gaat Rijkswaterstaat om met deze uitdagingen? En hoe kunnen risico’s worden omgezet in kansen? Daarnaast stond het symposium in het teken van het vertrek van Lieke Berkenbosch, die de afgelopen 7 jaar vanuit verschillende rollen aan Natura 2000 heeft gewerkt. De afgelopen periode was Lieke niet alleen procesmanager Natura 2000 beheerplannen binnen Rijkswaterstaat, maar was ze ook actief voor het Regiebureau. In dit artikel een korte terugblik op een geslaagd symposium.
9
Natura 2012? Natura 2000 kent een lange historie. Vanaf de Vogelrichtlijn in 1979, via het oprichten van een expertisecentrum waar alle kennis over de natuurwetten werd verzameld, tot de beheerplannen van vandaag de dag. Joost Backx, dagvoorzitter van het symposium, maakte in zijn presentatie duidelijk dat de natuurwetgeving alle onderdelen van Verkeer en Waterstaat raakt, zodat het hele ministerie betrokken is om Natura 2000 in goede banen te leiden. Daar komt bij dat de tijd niet stil staat en de omgeving om ons heen voortdurend in beweging is. Naast historie kent Natura 2000 dus ook een heden en een toekomst. Van Natura 2000 naar 2012?
Rijkswaterstaat als voortouwnemer Rijkswaterstaat is in negentien gebieden voortouwnemer tijdens het
Lieke Berkenbosch ontvangt uit handen van Roeland Hillen, Directeur Netwerk Water van Rijkswaterstaat Waterdienst een cadeau ter gelegenheid van haar afscheid.
opstellen van het beheerplan: het gezicht naar buiten toe namens de gezamenlijke bevoegde gezagen. Rijkswaterstaat treedt in deze procesrol echter niet in de verantwoordelijkheid van anderen. Wel zorgt Rijkswaterstaat ervoor dat alle belanghebbende organisaties in het overleg worden betrokken, dat het beheerplan geschreven wordt en dat het uiteindelijke beheerplan op instemming kan rekenen van de betrokken ministeries en provincies. Rijkswaterstaat voert samen met LNV de voortoets en nadere effectanalyse uit voor al het bestaand gebruik in de voortouwgebieden. Het opstellen van beheerplannen voor de Natura 2000 gebieden is een gecompliceerd proces. Het Rijk, provincies, terreinbeheerders, maatschappelijke organisaties en diverse gebruikers (en hun belangengroepen) zijn hierbij betrokken. Dit proces kan alleen dan efficiënt verlopen, wanneer alle betrokkenen voldoende geïnformeerd zijn over de inhoud en voortgang van het proces, en actief worden betrokken bij de totstandkoming van de beheerplannen. Dat de rol van voortouwnemer niet altijd even eenvoudig is, maakte Wouter Iedema, projectleider van de voortouwbeheerplannen in het IJsselmeergebied, duidelijk met zijn presentatie over ‘De achterkant van het voortouw’. Je wordt als voortouwnemer geconfronteerd met verschillende meningen en standpunten, maar vooral ook met uiteenlopende belangen. Wat willen de recreatiesector en de visserij… en wat wil de grote karekiet? Hoe zorgen we als voortouwnemer ervoor dat alle betrokkenen worden geïnformeerd over de inhoud en de voortgang van het proces en dat een ieder actief betrokken is bij de totstandkoming van de beheerplannen? En hoe zorgen we ervoor dat het gehele proces Wouter Iedema vertelt over de achterkant van het voortouw. Wat wil de grote karekiet?
zorgvuldig en efficiënt verloopt? Een heldere communicatie richting de betrokkenen, maar met name ook vertrouwen over en weer is hierbij essentieel, aldus Wouter Iedema. Niet alleen anno 2000… maar ook anno 2010 en 2012.
Wist u dat..? ... er 166 Natura 2000-gebieden zijn? Er is een vijftal marinegebieden toegevoegd aan de ‘oorspronkelijke’ 162 Natura 2000gebieden, namelijk: •
163: Vlakte van de Raan
•
164: Doggersbank
•
165: Klaverbank
•
166: Friese Front
•
Noordzeekustzone 2, deze is samengevoegd met gebied nr. 7, Noordzeekustzone 1
Deze gebieden op zee hebben een geheel eigen problematiek en daarom is voor deze gebieden een separaat projectbureau opgezet. Het Regiebureau houdt zich niet met deze gebieden bezig. Voor meer informatie kunt u terecht op www.noordzeenatura2000.nl.
10
... met Natura 2000 geen nieuwe Natuur gemaakt wordt en dat we niet afgerekend worden op aantallen diersoorten? Het foutieve beeld dat met Natura 2000 nieuwe natuur gemaakt wordt, lijkt onuitroeibaar. Voor Natura 2000 zijn alleen gebieden aangewezen die op het moment van selecteren van grote betekenis waren voor de soorten en habitattypen die er voorkomen. Kortom, voor bestaande
Voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) wordt wel ‘nieuwe natuur’ ontwikkeld (ruim 100.000 hectare op een totaal van 750.000). Percelen die in het kader van de EHS al
foto: Leon Janssen
natuurwaarden.
zijn aangewezen als te ontwikkelen natuur zijn in een enkel
Drents-Friesewold & Leggelderveld
geval meebegrensd binnen de grenzen van Natura 2000gebieden. Dit is alleen gedaan wanneer ze echt nodig zijn voor de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen voor de bestaande waarden van de betreffende gebieden. Het doel van Natura 2000 is immers om bestaande natuurwaarden duurzaam voor te laten komen. Het vergroten van het areaal van een habitattype kan daarbij bijvoorbeeld van doorslaggevend belang zijn. Denk bijvoorbeeld aan zandverstuivingen die een zekere omvang moeten hebben voordat de natuurlijke dynamiek van het verstuiven onder invloed van de wind echt goed op gang kan komen. In sommige gebieden worden daarom bestaande zandverstuivingen uitgebreid. Daar waar zo’n noodzakelijke uitbreiding al voorzien was in het kader van de EHS en aansluit op het Natura 2000-gebied is dat meebegrensd. In totaal gaat het hier om maar 3000 hectare. Niet veel vergeleken met het totale Natura 2000 landoppervlak van 330.000 hectare. Aantallen diersoorten Eveneens onuitroeibaar lijkt het idee dat we bij Natura 2000 worden afgerekend op aantallen plant- en diersoorten. De natuurwaarden waarvoor Natura 2000-gebieden zijn aangewezen moeten behouden worden. Dat betekent dat ze in de huidige hoeveelheden en omvang aanwezig moeten blijven. Soms zijn de huidige aantallen van een soort dusdanig laag dat de kans op duurzaam voortbestaan van die soort minimaal is. In dat geval zijn verbeterdoelstellingen geformuleerd: in aantallen. Dat is een richtlijn en maakt de opgave meetbaar en concreet. Deze aantallen zijn niet absoluut. Het betreffen langjarige gemiddelden waarmee recht wordt gedaan aan de natuurlijke dynamiek die er altijd is. Niemand wordt erop afgerekend - mits een gebied goed beheerd wordt - als een soort ineens besluit dat het gras toch groener is bij onze buren. ... de bever zich weer thuis begint te voelen in Nederland? Jos Cornelissen, gebiedsbeheerder, heeft onlangs de onmiskenbare vraatsporen van de grote knager gevonden in Natura 2000gebied de uiterwaarden Neder-Rijn bij Beneden-Leeuwen. Hij vermoedt dat de bever vanuit Heerewaarden naar de Kaliwaal bij Beneden-Leeuwen is verhuisd. "Jonge mannetjes worden in oktober uit de groep gestoten. Ze gaan dan op zoek naar een eigen territorium en bouwen daar, als het ze bevalt, een burcht. In de periode tussen oktober en nu, heeft de bever waarschijnlijk rondgezworven." Cornelissen denkt dat bevers in de waaier van nevengeulen bij de Kaliwaal, een uitstekend leefgebied hebben. "We beheren de uiterwaarden daar al veertien jaar, eerst als Stichting Ark, sinds enkele jaren als Free Nature. Het gebied wordt steeds mooier en rijker aan plant- en diersoorten. De komst van de bever is wel een hele mooie, grote kers op die
foto: Leon Janssen
prachtige slagroomtaart." De bever in 1826 uitgestorven in Nederland, wordt vanaf 1988 geherintroduceerd. Eerst in de Biesbosch, later in de Gelderse Poort en langs de Maas. Inmiddels telt Nederland weer honderden bevers.
Beversporen
11
... u op www.beleefdelente.nl live mee kunt kijken in 8 nesten nesten waar de vogelbescherming webcams heeft geplaatst? Deze webcams staan bij nesten van: oehoe, ooievaar, steenuil, torenvalk, boomklever, boerenzwaluw, kerkuil en koolmees. ... Artis tot nu toe de enige plek in Nederland is met borden waarop het Natura 2000-logo prijkt? CHANTAL RADEMAKER
Sinds 2007 staan er in Artis 11 Natura 2000-borden. Op 29 juni 2006 vond, in Artis, de aftrap plaats van de campagne “Europa natuurlijk”. Europa Natuurlijk is een kennisproject waarbij de opgedane ervaring wordt overgedragen aan andere dierentuinen. Tevens is Europa Natuurlijk een voorbeeldproject dat er op gericht is om dierentuinen in Nederland en Europa te tonen hoe ze Natura 2000 doelstellingen en werkwijzen op een levendige manier aan hun verschillende publieksgroepen duidelijk kunnen foto: Artis
maken. Meer (positieve) aandacht vestigen dus op Natura 2000. Via onder andere borden wordt bij een groot aantal Artis-dierverblijven met Europese soorten extra informatie geboden. Ook zijn er diverse informatie- en educatiepakketten ontwikkeld. Het gehele project bestaat uit 11 borden waarop het Natura 2000 logo duidelijk zichtbaar is, 4 interactives (laagdrempelige, educatieve speelelementen) voor kinderen, een vogelobservatiehut, lespakketten en een familiespeurtocht. De borden staan onder andere bij de alpensteenbok, lepelaar, kwak, lynx en de sneeuwuil. Op ieder bord is informatie terug te vinden over het specifieke dier, Europa Natuurlijk en Natura 2000. Kinderen komen meer te weten over het leefgebied van de dieren door met de interactives te spelen. Roald Severens, educatief medewerker bij Artis, heeft meegewerkt aan het project. “De interactives hebben altijd met de omgeving van het dier te maken. Bijvoorbeeld de paaltjes van verschillende hoogtes bij de steenbok. Deze geven een indruk hoe steenbokken op de bergen staan. Je ziet dat kinderen dit zelf ook echt uitproberen”. Om deze pilot te starten heeft Artis subsidie gekregen van het ministerie van LNV zodat
foto: Artis
ze samen “Europa Natuurlijk” konden opzetten. De doelgroepen zijn het Artis publiek,
Paaltjes Steenbok
educatoren, Nederlandse en Europese dierentuinen, docenten en het bedrijfsleven. In eerste instantie was het de bedoeling om een samenwerkingsverband tussen vier Nederlandse dierentuinen te creëren. Niet alle dierentuinen hadden echter relevante Europese soorten in hun dierentuin waardoor het helaas niet mogelijk was dit
samenwerkingsverband ook aan te gaan. Hierdoor is Artis niet alleen de enige dierentuin in Nederland waar Natura 2000borden staan, maar ook de enige plek in Nederland! Vorig jaar april (2009) is het pilotproject afgerond. Tijdens het traject is er ook publieksonderzoek gedaan naar de effectiviteit van het project. Hieruit kwam onder andere naar voren dat de naamsbekendheid van Natura 2000 zeker gestegen is. Ook beoordeelden bezoekers van Artis dit project positief. Dierentuinen lijken dus een goede plek om de bewustwording rond
Lepelaar
foto: Artis
foto: Artis
foto: Artis
complexe dossiers als Natura 2000 te stimuleren.
Kwak
12
Vlinder
MEINE'S COLUMN
Een stroom van oplossingen! Los van de motie Cramer/Koopmans van begin dit jaar, had het Regiebureau eind vorig jaar al besloten om een conferentie over water te organiseren om waterproblematiek en mogelijke oplossingen goed in beeld te krijgen. Op 14 april jl. heeft de eerste waterdag plaatsgevonden in aanloop tot de grote waterdag van 2 juni a.s. Voor de eerste waterdag zijn deskundigen uitgenodigd die of beleidsmatig of uitvoerend met water in relatie tot beheerplannen te maken hebben. Naast experts van de bevoegde gezagen waren ook experts uit de waterschappen en natuurorganisaties aanwezig. Zoveel deskundigen bijeen uit drie ‘werelden’ was uniek en meer dan nuttig. De uitkomsten van deze expertdag vormen de basis voor de grote of brede waterdag, waarvoor u zich tot 25 mei kunt opgeven bij Anne-Marie de Wee (
[email protected]). Op de expertwaterdag werden groepsgewijs vijf verschillende casussen bekeken. Een van deze casussen was het Elperstroomgebied in Drenthe, waarvan het beheerplan al bijna klaar is. Eerst werd het probleem geanalyseerd om de wateropgave voor dat gebied helder te krijgen. Vervolgens werd die opgave voorgelegd aan de groep om oplossingen te bedenken. In vijfenveertig minuten werden negen oplossingen bedacht, waarvan er slechts één niet uitvoerbaar was, de andere acht wel. Het mooie is dat die acht oplossingen ook werkelijk al in het Elperstroomgebiedgebied in praktijk zijn gebracht. Dit liet mooi zien hoe je in drie kwartier tijd moeilijke, complexe problemen kunt oplossen als je de opgave goed in beeld hebt en de juiste mensen aan tafel hebt zitten. Op de zelfde manier is de waterproblematiek van Regte Heide & Riels Laag, Laag Holland, Landgoederen Brummen en Wijnjeterper Schar onder de loep genomen, eveneens met goede resultaten. Duidelijk is vooral dat natuur en water onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De kokers waarin de verantwoordelijkheden nu behandeld worden, moeten echt verdwijnen! Meine Bruinsma, Directeur Regiebureau foto: Bart van der Aa
Natura 2000
Sarsven en De Banen
Eden Award voor Waterreijk Weerribben Wieden Waterreijk Weerribben Wieden is tot duurzaamste toeristische regio van het jaar verkozen en heeft daarom op 22 april jl. de EDEN (European destinations of ExcelleNce) Award 2010 gekregen. De prijs is een initiatief van de Europese Commissie en wordt in Nederland door de VVV opgezet. De prijs wordt elk jaar in tientallen landen in Europa uitgereikt. Het thema was dit jaar 'toerisme op en aan het water'. Aan de prijs is een bedrag van 25.000 euro verbonden. Voor meer info: www.ervaarhetwaterreijk.nl/ en www.edenaward.nl/genomineerden/waterreijk
13
Wilt u reageren op deze column? Mail naar:
[email protected]
Beeldschone Bruggen Met toestemming overgenomen van www.natuurenmilieunederland.nl
Ook in Drenthe is deze maand uitgebreid aandacht besteed aan Water. In 2007 werd de bekende onderwaterfotograaf Willem Kolvoort gevraagd het Drentse onderwaterleven in beelden te vangen. Doel van de Natuur en Milieufederatie Drenthe en Het Drentse Landschap was, meer aandacht te krijgen bij inwoners, bestuurders en recreanten in Drenthe, voor de ecologische baten van een goede waterkwaliteit. Dit leverde unieke foto's op, die gebundeld zijn in het boek 'Beeldschoon Water' en in de gelijknamige expositie en verjaardagskalender. Samen met provincie Drenthe, de vier waterschappen in Drenthe en gemeenten, is het project Beeldschoon Water verder uitgebreid. Zo ontstond het idee om grote doeken onder Drentse ophaalbruggen te plaatsen. Bij de Vriezerbrug in Tynaarlo heeft vrijdagmiddag 16 april de officiële onthulling plaatsgevonden van vier enorme fotodoeken van het Drentse onderwaterleven. Deze afbeeldingen geven een fascinerende kijk onder de Drentse waterspiegel. Bij deze grootse presentatie waren alle Drentse waterpartijen aanwezig. Onder aan de doeken wordt verwezen naar de website beeldschoonwater.nl. Hier kunnen bezoekers meer foto's bekijken foto: Roelof Bos
van Willem Kolvoort, maar ook uitgebreid informatie vinden over de waterkwaliteit in Drenthe, een prachtige wandelroute langs de Drentsche Aa uitprinten en wateractiviteiten opzoeken op de activiteitenagenda.
Sportshirt met Natura 2000-logo Geïnspireerd door de Drentse-bruggenactie en op verzoek van vele marathonlopers die op een of andere manier bij Natura 2000 betrokken zijn, geeft het Regiebureau Natura 2000 honderd hardloopshirts weg op een ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’ basis. Het ontwerp is van Eric van der Sommen, procesmanager bij het Regiebureau. Loop je marathons, fiets je wedstrijden en wil je zo’n shirt, stuur een
foto: P. van der Sommen
mail met je naam, adres en maat (s, m, l, xl, xxl) naar
[email protected], met ‘gratis sportshirt’ in de onderwerpbalk. Het shirt is de Slazenger cool fit.
Eric loopt de Utrechtse halve marathon, in het eerste ontwerp
Colofon
Interbestuurlijk Regiebureau Natura 2000
Uitgave: Interbestuurlijk Regiebureau Natura 2000 Zeswekelijkse uitgave, nr. 10 – 29 april 2010 Redactie: Fleur Smout – Provincie Utrecht Nelly van der Werff – RBN 2000 Chantal Rademaker – PDN 2000 (LNV) Corine Steenwijk – RWS Vormgeving: Birgit Schrama Contact redactie: Catharijnesingel 64, Postbus 5045, 3502 JA Utrecht, Tel: 030-2398875, E-mail:
[email protected], Site: www.natura2000.nl Deze nieuwsbrief wordt digitaal verspreid en is beschikbaar voor alle betrokkenen en geïnteresseerden van Natura 2000.
Het Regiebureau Natura 2000 is in april 2008 opgericht door de ministeries van LNV, Verkeer & Waterstaat, Defensie en het Interprovinciaal Overleg. Het Regiebureau Natura 2000 neemt geen verantwoordelijkheid over van de afzonderlijke partijen maar regisseert en coördineert het complexe proces met een veelheid aan belangen rond de realisatie van de 162 Natura 2000beheerplannen.
Steunpunt Natura 2000 Het Regiebureau stuurt het Steunpunt Natura 2000 aan. Het Steunpunt ontsluit de aanwezige kennis en informatie rond het opstellen van de beheerplannen zodat alle betrokken partijen van elkaars ervaring kunnen profiteren.
14
