Artikelen. Quo vadis Bitcoin? T. Spaas en M. Van Roey Inleiding. 2. Wat i s B it c oi n?

Artikelen

T. Spaas en M. Van Roey1

Quo vadis Bitcoin? Computerrecht 2015/84 In dit artikel wordt de werking en de huidige staat van Bitcoin kort toegelicht en analyseren de auteurs het geldend kader in Nederland en België met focus op financieel recht en fiscaal recht. Ook worden veiligheids- en privacyaspecten van Bitcoin besproken. Tot slot worden enkele voorstellen gedaan met betrekking tot een toekomstig regulatoir kader.

1.

Inleiding

Ondanks de spectaculaire koersval in 2014 (van ongeveer € 600 per bitcoin in januari 2014 naar ongeveer € 250 op moment van schrijven van dit artikel) blijft Bitcoin vandaag relevant. Van een interessant experiment dat in 2009 slechts enkele techneuten interesseerde, is het uitgegroeid tot een wereldwijd fenomeen met een totale marktwaarde van om en bij de € 4 miljard euro op het moment van schrijven van dit artikel.2 Bovendien betekende Bitcoin een technische doorbraak in het verspreid en beveiligd opslaan van gegevens, waardoor een reeks nieuwe technologieën mogelijk wordt. Enkele interessante voorbeelden hiervan worden in dit artikel besproken. Hoewel de Belgische3 en Nederlandse4 overheid tot nu toe vooral een afwachtende houding hebben aangenomen laat het zich raden dat zij in de toekomst meer actieve standpunten zullen innemen tegenover Bitcoin, gelet op de sterke groei van het systeem en zijn varianten. In deze bijdrage lichten we eerst de technische werking van Bitcoin toe – essentieel om de mogelijke juridische behandeling van Bitcoin te kunnen analyseren – en gaan we daarna nader in op sommige rechtsaspecten die zowel in België als in Nederland relevant zijn.

1

2 3

4

Thomas Spaas is advocaat aan de balie van Antwerpen en bestuurder van de Belgian Bitcoin Association VZW. Michiel Van Roey is advocaat aan de balie van Brussel. Voor de actuele marktwaarde, http://coinmarketcap.com/currencies/bitcoin/. “Virtueel geld is een recent verschijnsel en het is onduidelijk hoe dit zal evolueren.”; “In haar hoedanigheid van toezichthouder en monetaire autoriteit, volgt de Nationale Bank van België (NBB) samen met de andere centrale banken van het Eurosysteem, zijn evolutie op.”, antwoorden van de Belgische Minister van Financiën (belast met ambtenarenzaken) op de schriftelijke vraag (nr. 5-10287) van Martine Taelman (4 november 2013), www.senate. be/www/?MIval=/Vragen/SchriftelijkeVraag&LEG=5&NR=10287&LANG= nl. Minister Dijsselbloem van Financiën geeft aan dat de alternatieve virtuele munteenheid Bitcoin vooralsnog geen risico vormt voor financiële stabiliteit, “Het staat een ieder vrij om alternatieve (digitale) producten te ontwikkelen en/of te gebruiken, zolang dat geen strijd oplevert met de Nederlandse wetgeving”, antwoorden van de Nederlandse Minister van Financiën op vragen van het lid Nijboer (PvdA) over de opkomst van de Bitcoin als digitale betaaleenheid (10 april 2013), www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2013/06/07/antwoorden-op-vragen-bitcoin. html.

Computerrecht 2015/84

T2b_Computerrecht_1503_bw_V04.indd 113

De mogelijke rechtsvragen die Bitcoin stelt zijn bijna eindeloos. Daarom hebben de auteurs een selectie gemaakt. Op macroniveau wordt Bitcoin geanalyseerd vanuit het financieel en fiscaal recht, op microniveau staan de auteurs stil bij de veiligheids- en privacy risico’s voor Bitcoingebruikers. Er wordt ook stilgestaan bij de eerste rechtbankuitspraak over Bitcoin in België en Nederland. Het onbekende schrikt vaak af. De auteurs willen met dit artikel dan ook bijdragen tot een beter en breder begrip van Bitcoin en zijn afgeleiden. Volgens de auteurs zijn er bepaalde risico’s verbonden aan deze nieuwe technologie, maar biedt zij ook perspectief op interessante toepassingen die vandaag maar weinig aandacht krijgen. De reactie van de (Europese) regelgever moet dan ook proportioneel zijn: men mag het kind niet met het badwater weggooien.

2.

Wat is Bitcoin?

2.1 Over Bitcoin en bitcoins Bitcoin werd aangekondigd in 20085 en gelanceerd in 2009. Bitcoin omvat zowel een virtuele munt als een digitaal betalingssysteem dat toelaat betalingen in de virtuele munt te verrichten. De munt bitcoin (met kleine b) wordt uitgedrukt in rekeneenheden die men bitcoins noemt, verder ook “BTC”. Het betalingssysteem Bitcoin (met grote B) is niemands eigendom en wordt niet door een centraal orgaan gecontroleerd.6 Het is daarentegen gebaseerd op een gedecentraliseerd peer-to-peer netwerk (“P2P”)7 dat bestaat uit de functies die bepaald zijn in het Bitcoinprotocol8 en de gebruikers die actief zijn op het Bitcoinnetwerk.9 Het Bitcoinprotocol bepaalt hoe alles binnen het Bitcoinnetwerk gebeurt, net zoals andere protocollen die van internet gebruikmaken. Zo is het wereldwijde web gebaseerd op het TCP/IP-protocol, berust email onder meer op het SMTP-protocol en bepaalt het VoIP-protocol hoe spraakgesprekken over internet plaatsvinden.10

5 6

7

8

9

10

N. Satoshi, “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”, 1, https://bitcoin.org/bitcoin.pdf. Er is geen centrale bank die de betaling goedkeurt en het geldaanbod beheerd. Het P2P-netwerk wordt m.a.w. gestuurd door de gebruikers (“peers”), S. Nakamoto, o.c., 1. Peer-to-peer is omschreven als “gedecentraliseerde interacties die plaatsvinden tussen tenminste twee partijen in een sterk onderling verbonden netwerk”, www.coindesk.com/information/bitcoin-glossary/#p. Voor een uitgebreide bespreking van het Bitcoinprotocol, zie S. Meiklejohn, M. Pomarole, G. Jordan, K. Levchenko, D. Mccoy, G. M. Voelker, S. Savage, “A fistful of Bitcoins: Characterizing payments among men with no names.”, University of California, San Diego, http://cseweb.ucsd.edu/~smeiklejohn/ files /imc13.pdf. European Banking Authority (“EBA”), opinion on ‘virtual currencies’, EBA/Op/2014/08, July 4, 2014, 13, www.eba.europa.eu/documents /10180/657547/EBA-Op-2014-08+Opinion+on+Virtual+Currencies.pdf. Voor meer informatie omtrent het internet protocol, zie http:// nl.wikipedia .org/wiki/Internetprotocol.

Afl. 3 - juni 2015

113

6/5/2015 12:41:40 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

Het Bitcoinprotocol is open source, wat betekent dat eenieder de broncode (“source code”) kan nakijken en wijzigen.11 Eventuele wijzigingen aan het Bitcoinprotocol worden echter niet automatisch doorgevoerd in het Bitcoinnetwerk. Zo niet, zou iedereen de spelregels van het Bitcoinnetwerk op elk moment kunnen wijzigen. Om dit te vermijden worden wijzigingen aan het Bitcoinprotocol enkel effectief wanneer ze door de meerderheid van de gebruikers worden aanvaard.12 Op die manier wordt het enkel mogelijk om wijzigingen door te voeren die door de meerderheid van de gebruikers als positief worden beschouwd.13 Het Bitcoinprotocol zorgt ervoor dat nieuwe bitcoins worden gecreëerd binnen het Bitcoinnetwerk aan een vooraf bepaald tempo. Ook de totale hoeveelheid bitcoins is gelimiteerd, nl. tot 21 miljoen stuks.14 Eén bitcoin is echter deelbaar tot de kleinste fractie die 1/100 miljoenste van een bitcoin bedraagt.15 De deelbaarheid maakt dat Bitcoin voor vrijwel alle transacties kan gebruikt worden. 2.2

Geen anoniem, maar een pseudo-anoniem systeem Alle Bitcointransacties worden bijgehouden in een publieke boekhouding, die men de blockchain noemt. De blockchain bevat informatie over alle Bitcointransacties die hebben plaatsgevonden sinds het begin van het systeem.16 De informatie in de blockchain laat niet toe om gebruikers direct te identificeren,17 maar bevat wel het precieze tijdstip en de grootte van elke transactie, evenals de Bitcoinadressen van de betaler en de ontvanger.18

11

12 13 14

15

16 17

18

De originele broncode werd geschreven door Satoshi Nakamoto (psydoniem), maar werd door verscheidene partijen al aangepast, zie infra “Altcoins”. S. Shcherbak, “How should Bitcoin be regulated?”, EJLS, 2014, Vol. 7, No. 1, 45. S. Shcherbak, o.c., 45. Het Bitcoinprotocol bepaalt de manier waarop bitcoin worden aangemaakt. Dit gebeurt aan een in het protocol vastgestelde snelheid – vandaag komen 25 BTC in omloop elke 10 minuten – en zal een einde kennen in 2140, wanneer het maximum van 21 miljoen BTC bereikt is, S. Shcherbak, o.c., p. 45; M. Elias, “Bitcoin: tempering the digital ring of Gyges or implausible pecuniary privacy”, Int’l Telecommunications Law, 2013, 5, http://ssrn. com/abstract=1937769. The rekeneenheid voor een bitcoin met 8 cijfers achter de komma staat bekend als een Satoshi, in verwijzing naar de mysterieuze grondlegger van Bitcoin, T. Patron, The Bitcoin Revolution: how digital currency is disrupting the world economy”, Diginomics, 2014, 54. M. Elias, o.c., 7; De blockchain kan door iedereen bekeken worden op de volgende website, http://blockchain.info/. Nieuwe Bitcoingebruikers doorlopen geen registratieproces, hoeven noch een emailadres, noch een gebruikersnaam of paswoord te creëren. Iedereen kan dus een Bitcoingebruiker worden zonder dat hij of zij daarbij persoonsgegevens zal moeten meedelen. Onder “persoonsgegevens” moet worden verstaan “iedere informatie betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon verstaan, hierna “betrokkene” genoemd; als identificeerbaar wordt beschouwd een persoon die direct of indirect kan worden geïdentificeerd, met name aan de hand van een identificatienummer of van één of meer specifieke elementen die kenmerkend zijn voor zijn of haar fysieke, fysiologische, psychische, economische, culturele of sociale identiteit.” (artikel 1, §1 Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, hierna: “WVP”). S. Shcherbak, o.c. p. 45.

114


Samen met andere informatie die wordt opgeslagen buiten het Bitcoinprotocol, kan men bepaalde transacties dus wel degelijk terugvoeren tot identificeerbare personen.19 De anonimiteit die Bitcoin biedt is maar gedeeltelijk; men kan beter spreken over een pseudo-anoniem dan een anoniem systeem.20 Een voorbeeld: Aagje bestelt een pizza aan huis bij Bob en betaalt met bitcoins. De betaling van Aagje aan Bob wordt geregistreerd in de blockchain zonder identificatiegegevens. Echter, door het internetverkeer, de boekhouding en informaticasystemen van Bob te onderzoeken, kan men perfect nagaan welke Bitcointransactie met welke bestelling overeenstemt. Aagje kan dan worden ontmaskerd als de bezitter van het Bitcoinadres van waaruit de betaling werd verricht. 2.3 Volatiliteit Bitcoin wordt niet uitgebaat door een bepaalde organisatie, en er is niemand die garandeert dat de bitcoins aan een vaste ruilvoet ingeruild kunnen worden voor geld of voor een bepaalde goed of dienst. De bitcoins hebben dus geen vaste waarde. Enkel vraag en aanbod bepalen de waarde van een bitcoin op een gegeven moment. Dit resulteert uiteraard in een hoge volatiliteit van de wisselkoers van bitcoins tegenover die van andere munten zoals euro’s of dollars.21 2.4

Voordelen van Bitcoin t.o.v. traditionele betalingssystemen In vergelijking met traditionele betalingssystemen, biedt Bitcoin onder meer de volgende voordelen: (i) geen of lage transactiekosten,22 waardoor kleine betalingen (“micropayments”) mogelijk worden; (ii) snelle transactietijd; (iii) onomkeerbaarheid van transacties; (iv) meer (maar geen perfecte) privacy; (v) geen beperking door landsgrenzen.23 2.5 Overzicht van het Bitcoin-ecosysteem Men kan de verschillende partijen in het Bitcoinecosysteem vandaag als volgt indelen: (i) gebruikers; (ii) miners; (iii) online beurzen en (iv) betalingsfaciliteerders.24 2.5.1 Gebruikers Gebruikers zijn personen en ondernemingen die bitcoins kopen en verkopen in ruil voor traditioneel geld, die goederen of diensten kopen of verkopen in ruil voor bitcoins, of 19

20 21 22 23

24

Voor meer informatie omtrent de traceerbaarheid van Bitcointransacties, zie S. Meiklejohn, M. Pomarole, G. Jordan, K. Levchenko, D. Mccoy, G. M. Voelker & S. Savage, o.c. Voor meer informatie omtrent de pseudo-anonimiteit van Bitcointransacties, zie “Bitcoin en privacy”. EBA, o.c., 14. De gemiddelde transactiekost op het Bitcoinnetwerk is minder dan 0.0005 Bitcoin, of 1% of het bedrag van de transactie, zie EBA, o.c., 16. De EBA onderscheidt “beweerdelijke” economische- en individuele voordelen. Economische voordelen zijn; lage transactiekosten, kortere tijd voor verwerking van een transactie, zekerheid dat betalingen ontvangen worden, bijdrage aan de economische groei, en insluiting buiten de EU. Individuele voordelen zijn; veiligheid van persoonsgegevens en beperkte inmenging van publieke autoriteiten. Voor meer informatie hieromtrent, zie EBA, o.c., 16-20. S. Meiklejohn, M. Pomarole, G. Jordan, K. Levchenko, D. Mccoy, G. M. Voelker & S. Savage, o.c., 3.

Afl. 3 - juni 2015


6/5/2015 12:41:40 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

die bitcoins sparen. Iemand kan een Bitcoingebruiker worden door een bitcoin-wallet te downloaden op zijn of haar computer of smartphone of door een online wallet te openen op een website.25 Zoals de naam al aangeeft, wordt een wallet gebruikt om bitcoins in op te slaan en om te communiceren met de rest van het Bitcoinnetwerk. Men dient zich niet te identificeren bij het openen van een wallet. De wallet zal vervolgens één of meerdere sleutelcombinaties genereren. Een sleutelcombinatie bestaat uit een publieke en een privésleutel. De publieke sleutel (“public key”) functioneert als Bitcoinadres waarop de gebruiker bitcoins kan ontvangen en waarvan het saldo door iedereen raadpleegbaar is. Dit is meteen een essentieel onderscheid met een traditioneel bankrekeningnummer, waarvan het achterliggende saldo niet publiek is. De privésleutel, die bij de publieke sleutel hoort, is nodig om de bitcoins uit te geven die aan een bepaald publiek adres toebehoren.26 Het is een soort digitale handtekening waarmee transacties vanuit een bepaald publiek adres ondertekend worden. Alleen wanneer de Bitcoingebruiker beide sleutels bezit, kan hij of zij betalingen doorvoeren. Vandaar ook het grote belang voor de gebruiker om privésleutels te allen tijde geheim te houden.27 Nadat een gebruiker een transactie ondertekent met zijn of haar privésleutel, wordt de transactie gecommuniceerd naar het wijdere Bitcoinnetwerk maar is ze nog niet gevalideerd. De validatie is immers een taak voor de miners.28

Enkel de eerste miner die erin slaagt de puzzel op te lossen, mag het samenhangende gevalideerde blok aan de blockchain toevoegen, en enkel deze miner zal als beloning nieuwe bitcoins ontvangen. Bij gelijke rekenkracht, bepaalt enkel het toeval welke miner eerst zal zijn. Miners proberen uiteraard om deze wedstrijd naar hun hand te zetten door meer en krachtiger processoren in te zetten bij hun rekenwerk.30 Het Bitcoinprotocol bevat daardoor een ingebouwde rem: hoe meer processorkracht in totaal in het Bitcoinnetwerk aanwezig is, hoe moeilijker de mathematische puzzel wordt en hoe kleiner de beloning.31 Een tweede manier waarop miners aan inkomsten raken, is door aan de gebruikers een facultatieve transactievergoeding te vragen voor snelle bevestiging van hun transacties.32 Hieruit volgt dat Bitcoin als protocol enkel kan overleven indien mensen bereid zijn iets te betalen of in ruil te geven voor bitcoins. Zo niet, ontbreekt de economische prikkel voor de miners om hun validatiewerk uit te voeren. 2.5.3 Online beurzen Online beurzen zijn handelsplatformen waarop gebruikers bitcoins kunnen inruilen voor traditioneel geld en omgekeerd. Deze beurzen zijn als zodanig slechts onrechtstreeks afhankelijk van het Bitcoinprotocol. Wanneer men spreekt over “de koers van de bitcoin” heeft men het over de wisselkoers van de euro of de dollar tegenover de bitcoin op deze online beurzen. Hoewel er discussie bestaat over de vraag of dergelijke beurzen aan financiële regelgeving onderworpen zijn (zie infra 3.2), hebben de meeste online beurzen in Europa vandaag al anti-fraude en anti-witwasprocedures geïmplementeerd.33

2.5.2 Miners Miners zijn personen of bedrijven die instaan voor de beveiliging van het Bitcoinnetwerk, doordat ze tot dan toe ongevalideerde transacties gaan nakijken op geldigheid. De miners kijken na of een transactie geldig is ondertekend en kijken eveneens de eerdere transactiegeschiedenis na door te verifiëren hoe de bitcoins op het publieke adres dat nu de overschrijving doet, zijn terechtgekomen. Indien de transactie geldig wordt bevonden, wordt ze opgenomen in een blok van gevalideerde transacties die wordt toegevoegd aan de blockchain, d.w.z. een keten van gevalideerde transactieblokken waarbij de transacties in elk blok naar bepaalde transacties in de voorgaande, eerder gecreëerde blokken verwijzen. Op deze manier wordt voorkomen dat dezelfde bitcoin meerdere keren kan worden uitgegeven (zie infra 6.1).

2.5.4 Betalingsfaciliteerders Betalingsfaciliteerders zijn bedrijven die de ontvangst en omzetting van bitcoins in traditioneel geld vergemakkelijken voor Bitcoingebruikers. Aangezien een aanzienlijk deel van de gebruikers wel geïnteresseerd is in het aanbieden van Bitcoin als betalingssysteem, maar niet of minder in het bijhouden en sparen van bitcoins op zich, zijn er bedrijven ontstaan die het voor geïnteresseerde gebruikers (veelal online handelaren met webshops) heel makkelijk maken om bitcoins te accepteren, zonder rechtstreeks met het Bitcoinnetwerk in aanraking te komen en zonder onderworpen te zijn aan de volatiliteit van de Bitcoin-wisselkoers.34

De miners zijn bij hun validatiewerk in een onderlinge competitie verwikkeld. Niet alleen dienen zij de geldigheid van de transacties te valideren, bijkomend dienen zij ook een daaraan gekoppelde mathematische puzzel op te lossen.29

Concreet stelt de betalingsfaciliteerder aan de Bitcoingebruiker voor om een betalingsoptie aan te bieden op zijn of haar webshop of in zijn of haar fysieke winkel, waarbij de betalingsfaciliteerder alle aspecten van installatie, beheer,

25

30

26 27 28 29

Voor meer informatie over het aanmaken van een Bitcoin wallet, zie “kies uw bitcoin portemonnee”, https://bitcoin.org/nl/kies-uw-portemonnee. S. Meiklejohn, M. Pomarole, G. Jordan, K. Levchenko, D. Mccoy, G. M. Voelker & S. Savage, O.c., 2. R. Bollen, “The legal status of online currencies: are Bitcoins the future?”, Journal of Banking and Finance Law and Practice, vol. 2013, May 1, 1. S. Meiklejohn, M. Pomarole, G. Jordan, K. Levchenko, D. Mccoy, G. M. Voelker & S. Savage, o.c., 3. S. Shcherbak, o.c., p. 45.



31 32 33 34

M. Elias, “Bitcoin: tempering the digital ring of Gyges or implausible pecuniary privacy”, 6, www.researchgate.net/publication/228131025_Bitcoin_ Tempering_the_Digital_Ring_of_Gyges_or_Implausible_Pecuniary_Privacy. Nakamoto, Satoshi, o.c., 3. Nakamoto, Satoshi, o.c., 3. J. Pagliery, Bitcoin: And the Future of Money, Triumph Books, 2014, 70. “Bitcoin shows staying power”, ABS-CBN news, www.abs-cbnnews.com/ business/08/30/14/bitcoin-shows-staying-power.

Afl. 3 - juni 2015

115

6/5/2015 12:41:40 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

en omzetting naar klassiek geld voor zijn rekening neemt in ruil voor een kleine marge berekend op het aankoopbedrag. 2.6 Altcoins Omdat het Bitcoinprotocol open source is, kan men gebaseerd op de broncode ad infinitum varianten van Bitcoin in het leven roepen, die op dezelfde principes gebaseerd zijn maar in meer of mindere mate van het oorspronkelijke Bitcoinprotocol afwijken en hier volledig los van opereren. Het aantal zogenaamde altcoins of clonecoins dat zo ontstaan is, is vandaag niet meer bij te houden.35 Het Bitcoinecosysteem is vandaag echter met grote voorsprong het grootste; maar niets garandeert dat dit in de toekomst zo zal blijven. Verder in dit artikel zal naar Bitcoin en de altcoins gezamenlijk verwezen worden als “Bitcoin” om de leesbaarheid te verhogen. 2.7

De toekomst: nieuwe technologieën en systemen dankzij Bitcoin Bitcoin en de meeste altcoins zijn uiteindelijk beperkt in hun functies: het zijn munten betalingssystemen gebaseerd op een gedecentraliseerd bijgehouden blockchain.

-

ADEPT39 is een initiatief van IBM en SAMSUNG om een decentrale “ruggengraat” te ontwikkelen voor genetwerkte apparaten in het “Internet of Things”. Het systeem maakt gebruikt van meerdere blockchains.

Velen in de fintech (nieuwe financiële technologie) wereld stellen vandaag dan ook: “ik geloof niet per se in Bitcoin, maar wel in de blockchain”. Daarbij wordt naar onze mening voorbijgegaan aan het feit dat een open decentraal platform nog altijd de verschillende deelnemers een prikkel moet bieden om het netwerk te ondersteunen. Bitcoin werkt niet indien de miners geen nieuwe bitcoins (met een financiële waarde) zouden krijgen als beloning voor hun rekenwerk. Dit geldt volgens ons evenzeer voor open decentrale netwerken met andere doeleinden. De juridische behandeling van Bitcoin zal dan ook een impact hebben op de meeste van deze afgeleide projecten.

3. Het beheren van een munten betalingssysteem is echter niet de enige mogelijke toepassing van een blockchain. Integendeel, een blockchain kan gebruikt worden in alle situaties waarin het decentraal en beveiligd bijhouden van gegevens aangewezen is. Er zijn de laatste jaren dan ook meerdere systemen ontwikkeld die gebruikmaken van een blockchain voor de meest diverse doeleinden. Sommigen breiden de functionaliteit van de Bitcoin-blockchain uit, anderen gebruiken hun eigen blockchain. De ontwikkeling van al deze technologieën gaat zeer snel waardoor het moeilijk is een accuraat overzicht te geven. Hieronder vermelden we toch enkele interessante voorbeelden: BlockSign36 laat toe om extra informatie op te slaan in de bitcoin-blockchain en kan bv. gebruikt worden om vaste datum te verlenen aan een document, zonder dat daarbij een centrale beheerder optreedt (vgl. met een notaris); Counterparty37 is een gedecentraliseerd platform voor financiële instrumenten op de bitcoin-blockchain (vgl. met een beursplatform); Ethereum38 laat toe om applicaties uit te voeren op een decentraal computerplatform (vgl. met bestaande cloud computing);

35

36 37 38

Zo werd Litecoin in 2011 op de markt gebracht met als doel de ‘zilveren’versie te worden van het Bitcoin ‘goud’, en bestaat er ook Zerocoin, een virtuele munt die meer anonimiteit zou beiden aan zijn gebruikers. Voor meer informatie omtrent Litecoin en Zerocoin en andere Altcoins, zie https:// cryptocointalk.com/forum/358-cryptocoins-cryptocurrencies/. Voor een overzicht van de belangrijkste 600 altcoins, zie http://coinmarketcap.com . Zie www.blocksign.com . Zie http://counterparty.io/. Zie www.ethereum.org.

116


Bitcoin en het financieel recht

Na het Bitcoinecosysteem in grote lijnen geschetst te hebben, wordt nu nagegaan hoe het financieel recht, zich tot Bitcoin verhoudt. Meer bepaald gaan we na of en hoe het bestaande rechtskader op het Bitcoinsysteem en op de verschillende categorieën deelnemers (gebruikers, miners, beurzen, en betalingsfaciliteerders) van toepassing is. De laatste jaren ontwikkelt het Belgisch- en Nederlands financieel recht zich voornamelijk onder impuls van de Europese regelgeving.40 Hieronder analyseren we Bitcoin dan ook vanuit het oogpunt van de meest relevante Europese regulatoire instrumenten in dit verband, met name: (i) Richtlijn 2009/110/EG van 16 september 2009 betreffende de toegang tot, de uitoefening van en het prudentieel toezicht op de werkzaamheden van instellingen voor elektronisch geld (verder de “elektronisch geld richtlijn”); (ii) Richtlijn 2007/64/EG van 13 november 2007 betreffende betalingsdiensten in de interne markt (verder de “betalingsdienst-richtlijn”);41 (iii) Richtlijn 2004/39/EG van 21 april 2004 betreffende markten voor financiële instrumenten (verder de “MIFID-richtlijn”). 3.1 Bitcoin en elektronisch geld richtlijn Zijn bitcoins elektronisch geld? Artikel 2,2 van de elektronisch geld richtlijn definieert elektronisch geld vrij strikt 39

40

41

Zie Device Democracy – Saving the future of the Internet of Things, www. ibm.com/common/ssi/cgi-bin/ssialias?subtype=XB&infotype=PM&appna me=GBSE_GB_TI_USEN&htmlfid=GBE03620USEN&attachment=GBE0362 0USEN.PDF. Zie bijvoorbeeld, G. HERTIG, “Regulatory Competition for EU Financial Services”, Journal of International Economic Law, 2000, p. 349-375. Over de invloed van de Europese harmonisatie, zie, A.T. OTTOW, ‘Europeanisering van het economisch markttoezicht’, SEW 2011 (1), p. 3-17. Richtlijn 2007/64/EG van het Europees parlement en de Raad van 13 november 2007 betreffende betalingsdiensten in de interne markt tot wijziging van de Richtlijnen 97/7/EG, 2002/65/EG, 2005/60/EG en 2006/48/EG, en tot intrekking van Richtlijn 97/5/EG, PB L 319, 5.12.2007, http://eur-lex. europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32007L0064.

Afl. 3 - juni 2015


6/5/2015 12:41:40 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

als: “elektronisch, met inbegrip van magnetisch, opgeslagen monetaire waarde vertegenwoordigd door een vordering op de uitgever, welke is uitgegeven in ruil voor ontvangen geld om betalingstransacties als gedefinieerd in artikel 4, punt 5, van Richtlijn 2007/64/EG te verrichten, en welke wordt aanvaard door een andere natuurlijke of rechtspersoon dan de uitgever van elektronisch geld.” Toegepast op Bitcoin, betekent dit volgens ons dat bitcoins geen elektronisch geld zijn onder de elektronisch geld richtlijn.42 Ten eerste is het twijfelachtig of men één bepaalde miner als “uitgever” kan beschouwen, aangezien het eigenlijk de gehele verzameling van miners is die door interactie met het Bitcoinnetwerk nieuwe bitcoins creëert. Maar, zelfs indien men een miner dan toch als een uitgever zou beschouwen, dan is het niet zo dat een bitcoin een vordering op deze miner vertegenwoordigt. Evenmin creëert de miner de bitcoin in ruil voor ontvangen geld.43 Ook de Europese Centrale Bank stelt dat bitcoins geen elektronisch geld zijn in de zin van de richtlijn.44 Tot op heden is er geen enkele Lidstaat met een andere visie.45 3.2 Bitcoin en de betalingsdienst-richtlijn De bijlage bij de betalingsdienst-richtlijn merkt als betalingsdiensten aan: “(1) diensten waarbij de mogelijkheid wordt geboden contanten op een betaalrekening te plaatsen alsook alle verrichtingen die voor het exploiteren van een betaalrekening vereist zijn; (2) diensten waarbij de mogelijkheid wordt geboden contanten van een betaalrekening op te nemen alsook alle verrichtingen die voor het beheren van een betaalrekening vereist zijn; (3) uitvoering van betalingstransacties, met inbegrip van geldovermakingen, op een betaalrekening bij de betalingsdienstaanbieder van de gebruiker of bij een andere betalingsdienstaanbieder; (4) uitvoering van betalingstransacties waarbij de geldmiddelen zijn gedekt door een kredietlijn die aan de betalingsdienstgebruiker wordt verstrekt; (5) uitgifte en/of aanvaarding van betaalinstrumenten; (6) geldtransfers; en (7) uitvoering van betalingstransacties waarbij de instemming van de betaler met een betalingstransactie wordt doorgegeven met behulp van een telecommunicatie-, digitaal of IT-instrument en de betaling rechtstreeks geschiedt aan de exploitant van de telecommunicatiediensten, het IT-systeem of het netwerk, die louter op42

43

44

45

In deze zin ook: Niels Vandezande, ‘Between Bitcoins and mobile payments: will the European Commission’s new proposal provide more legal certainty?’, International Journal of Law and Information Technology, Vol. 1, No. 16, (2014) p. 6. European Central Bank (“ECB”), “Virtual Currency Schemes”, November 2012, 43, www.ecb. europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf. European Central Bank (“ECB”), “Virtual Currency Schemes”, November 2012, 16, /www.ecb. europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf. Rapport van de Europese Commissie aan de BTW experten groep van 29 juli 2014, p. 6, https://circabc.europa.eu/sd/a/fbc8f4f7-ac9d-475e-ab2fbf613d804ae1/37%20%20-%20VAT%20treatment%20of%20Bitcoin.pdf.



treedt als intermediair tussen de betalingsdienstgebruiker en de persoon die de goederen levert of de diensten verricht.” Meest relevant in deze lijst zijn volgens ons de “uitvoering van betalingstransacties” en de “uitvoering van geldtransfers”. Wordt Bitcoin door deze definities gevat? Volgens ons kan het louter gebruikmaken van het Bitcoinnetwerk niet gelijkgesteld worden aan het uitvoeren van een betalingstransactie, aangezien artikel 4,5 van de betalingsdienst-richtlijn betalingstransacties definieert als “een door de betaler of de begunstigde geïnitieerde handeling waarbij geldmiddelen worden gedeponeerd, overgemaakt of opgenomen, ongeacht of er onderliggende verplichtingen tussen de betaler en de begunstigde zijn”. Geldmiddelen worden gedefinieerd door artikel 4,15 van de betalingsdienst-richtlijn: “bankbiljetten en muntstukken, giraal geld en elektronisch geld als bedoeld in artikel 1, lid 3, onder b), van Richtlijn 2000/46/EG (vervangen door richtlijn 2009/110/EG, de elektronisch geld richtlijn zoals hierboven besproken)” en zoals hierboven aangetoond, zijn bitcoins geen elektronisch geld onder deze richtlijn. Om dezelfde reden kan een transfer van bitcoins puur binnen het Bitcoinnetwerk niet gelijkgesteld worden met het uitvoeren van een geldtransfer, aangezien ook deze definitie46 verwijst naar elektronisch geld zoals gedefinieerd in de desbetreffende richtlijn. Echter, wanneer tussenpersonen van het Bitcoinnetwerk gebruikmaken om betalingstransacties en geldtransfers met betrekking tot klassiek geld uit te voeren, worden deze definities wel terug relevant. Zo zijn betalingsfaciliteerders zoals hierboven besproken volgens ons wel aan de bepalingen van de richtlijn onderworpen. Wij menen dat eveneens geargumenteerd kan worden dat online beurzen (zie supra 2.5) als betalingsdienstaanbieder kwalificeren. De online beurs ontvangt immers klassiek geld van gebruikers. Dit klassiek geld wordt door de beurs bijgehouden tot de gebruikers tot een aan- of verkooptransactie overgaan. Op dat moment transfereert de online beurs klassiek geld van de koper naar de verkoper ter betaling van de bitcoins, wat volgens ons wel gevat wordt door de definitie van geldtransfer onder de richtlijn. Wij concluderen dat het Bitcoinnetwerk als dusdanig niet onder betalingsdienst-richtlijn valt, maar ancillaire dien-

46

Geldtransfer wordt gedefinieerd als “een betalingsdienst waarbij, zonder opening van betaalrekeningen op naam van de betaler of de begunstigde, van een betaler geldmiddelen worden ontvangen met als enig doel het daarmee corresponderende bedrag over te maken aan een begunstigde of aan een andere, voor rekening van de begunstigde handelende betalingsdienstaanbieder en/of waarbij de geldmiddelen voor rekening van de begunstigde worden ontvangen en aan de begunstigde beschikbaar worden gesteld”.

Afl. 3 - juni 2015

117

6/5/2015 12:41:40 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

sten waarbij klassiek geld wordt aangewend, beheerd, of omgezet, mogelijk wel. 3.3 Bitcoin en de MIFID-richtlijn Bitcoins zijn dus geen elektronisch geld. Zijn het echter “financiële instrumenten”, zoals gedefinieerd in bijlage 1, deel C van de MIFID-richtlijn?47 De enige categorie in deze definitie die volgens ons mogelijks relevant kan zijn, is deze van “effect”. Effecten zijn: “Alle categorieën op de kapitaalmarkt verhandelbare waardepapieren, betaalinstrumenten uitgezonderd, zoals: a) aandelen in vennootschappen en andere met aandelen in vennootschappen, partnerships of andere entiteiten gelijk te stellen waardepapieren, alsmede aandelencertificaten; b) obligaties en andere schuldinstrumenten, alsmede certificaten betreffende dergelijke effecten; c) alle andere waardepapieren die het recht verlenen die effecten te verwerven of te verkopen of die aanleiding geven tot een afwikkeling in contanten waarvan het bedrag wordt bepaald op grond van effecten, valuta's, rentevoeten of rendementen, grondstoffenprijzen of andere indexen of maatstaven.”48 Hoewel deze definitie niet limitatief is opgesteld, (“zoals”) lijkt het toch steeds om instrumenten te gaan die een zeker recht op de uitgever op of een andere partij vertegenwoordigen. Zoals hierboven besproken is dergelijk recht bij Bitcoin niet aanwezig.

47

48

Financiële instrumenten:“(1) Effecten, (2) Geldmarktinstrumenten, (3) Rechten van deelneming in instellingen voor collectieve belegging, (4) Opties, futures, swaps, rentetermijncontracten en andere derivatencontracten die betrekking hebben op effecten, valuta, rentevoeten of rendementen, of andere afgeleide instrumenten, indexen of maatstaven en die kunnen worden afgewikkeld door middel van materiële aflevering of in contanten, (5) Opties, futures, swaps, rentetermijncontracten en andere derivatencontracten die betrekking hebben op grondstoffen en in contanten moeten of mogen worden afgewikkeld naar keuze van een van de partijen (tenzij de reden het in gebreke blijven is of een andere gebeurtenis die beëindiging van het contract tot gevolg heeft), (6) Opties, futures, swaps en andere derivatencontracten die betrekking hebben op grondstoffen en alleen kunnen worden afgewikkeld door middel van materiële levering, mits zij worden verhandeld op een gereglementeerde markt en/of een MTF, (7) Andere, niet in deel C, punt 6 vermelde opties, futures, swaps, termijncontracten en andere derivatencontracten die betrekking hebben op grondstoffen, kunnen worden afgewikkeld door middel van materiële levering en niet voor commerciële doeleinden bestemd zijn, en die de kenmerken van andere afgeleide financiële instrumenten hebben, waarbij o.a. in aanmerking wordt genomen of de clearing en afwikkeling via erkende clearinghouses geschiedt en of er regelmatig sprake is van „margin calls” (verzoek om storting van extra zekerheden), (8) Afgeleide instrumenten voor de overdracht van het kredietrisico, (9) Financiële contracten ter verrekening van verschillen („contracts for differences”), (10) Opties, futures, swaps, termijncontracten en andere derivatencontracten met betrekking tot klimaatvariabelen, vrachttarieven, emissievergunningen, inflatiepercentages of andere officiële economische statistieken, en die contant moeten, of, op verzoek van één der partijen, kunnen worden afgewikkeld (anderszins dan op grond van een verzuim of een ander ontbindend element), alsmede andere derivatencontracten met betrekking tot activa, rechten, verbintenissen, indices en maatregelen dan die vermeld in Deel C en die de kenmerken van andere afgeleide financiële instrumenten bezitten, waarbij o.a. in aanmerking wordt genomen of zij op een gereguleerde markt of MTF worden verhandeld of via erkende clearinghouses, en tevens of er regelmatig sprake is van „margin calls” (verzoek om storting van extra zekerheden).” Art. 4,18, MIFID-richtlijn.

118


Wij concluderen dat aangezien Bitcoin niet als financieel instrument kwalificeert onder de richtlijn, het prudentieel kader betreffende gereguleerde markten niet van toepassing is. 3.4 Belgische en Nederlandse toezichthouders De reactie van de Belgische Nationale Bank en de Nederlandsche Bank is dezelfde. Beiden hebben bevestigd dat Bitcoin buiten hun toezichtsdomein valt en beiden waarschuwen voor mogelijke risico’s.49 Voor het overige hebben de respectieve nationale banken geen specifieke acties ondernomen. In België heeft de Autoriteit voor Financiële Diensten en markten (de “FSMA”, die onder meer instaat voor consumentenbescherming) een verbod uitgevaardigd op de commercialisatie van financiële producten met bitcoins als onderliggende waarde (bvb. beleggingsfondsen, opties, enz.).50 Er is echter geen verbod op de commercialisatie van bitcoins an sich. Hieruit kan men afleiden dat ook de Belgische FSMA bitcoins niet als financiële instrumenten beschouwt in de zin van de MIFID-richtlijn.

4.

Bitcoin en fiscaliteit

Na het financieelrechtelijk kader van toepassing op Bitcoins toegelicht te hebben, analyseren wij hieronder de fiscale aspecten van Bitcoin. Wat de directe belastingen betreft, lijken zich noch in Nederland, noch in België fundamentele problemen te stellen – de gekende regels blijven van toepassing. Een belastbaar inkomen is een belastbaar inkomen, ook wanneer het in bitcoins werd behaald.51 De Nederlandse fiscus vermeldt bitcoin vandaag expliciet als vermogensbestanddeel op te nemen in box 3 (inkomsten uit sparen en beleggen).52 De openstaande vragen betreffen op dit moment vooral de precieze waardering van bitcoins. Hoe dient bitcoin gewaardeerd te worden voor box 3 en in het ondernemingsvermogen (Nederland), en wat is de juiste boekhoudkundige behandeling (België, waar het fiscaal recht het boekhoudrecht zo veel mogelijk volgt)? Hier is het wachten op verduidelijking door de Nederlandse fiscus respectievelijk de Belgische

49

50

51

52

Voor de Belgische Nationale Bank, zie: www.nbb.be/pub/01_00_00_00_00/ 01_06_00_00_00/01_06_01_00_00/ 20140115_FSMA_NBB.htm?l=nl; voor de Nederlandsche Bank, www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/ nieuws-2013/dnb300672.jsp#. Koninklijk besluit van 24 april 2014, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad op 20 mei 2014, www.fsma.be/nl/in-the-picture/Article/press/ div/2014/2014-05-21_finprod.aspx . Antwoorden van de Nederlandse Minister van Financiën op vragen van het lid Nijboer (PvdA) over de opkomst van de Bitcoin als digitale betaaleenheid (10 april 2013), www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/ kamerstukken/2013/06/07/antwoorden-op-vragen-bitcoin.html. www.belastingdienst.nl /wps/wcm/connect/bldcontentnl/belastingdienst/prive/vermogen_en_aanmerkelijk_belang/vermogen/wat_zijn_ uw_bezittingen_en_schulden/uw_bezittingen/overige_bezittingen/.

Afl. 3 - juni 2015


6/5/2015 12:41:40 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

Commissie voor Boekhoudkundige Normen.53 Deze vragen zijn voor handelaars vandaag echter niet zo prangend omdat de overgrote meerderheid van handelaars die bitcoins aanvaarden, eigenlijk beroep doen op betalingsfaciliteerders (zie supra 2.5.4) en zelf nooit rechtstreeks met bitcoin in contact komen. Veel crucialer voor Bitcoin is volgens ons de behandeling in de indirecte belastingen, namelijk de BTW (in Nederland ook omzetbelasting genoemd). De behandeling van Bitcoin onder de BTW-richtlijn (Richtlijn 2006/112/EG)54 is momenteel echter zeer onduidelijk. De meest prangende vraag die zich volgens ons stelt, is of BTW verschuldigd is bij de aan- en verkoop van bitcoins, meer bepaald of de aankoop van bitcoins met klassiek geld kwalificeert als de “levering van een goed” of het “verrichten van een dienst onder bezwarende titel” zoals gedefinieerd in artikel 2 van de BTW-richtlijn,55 en nog, indien de transactie binnen de werkingssfeer van de BTW zou vallen, of deze dan vrijgesteld is of niet. Indien consumenten BTW zouden moeten betalen bovenop de geldelijke waarde van de bitcoins telkens ze euro’s omzetten in bitcoins, spreekt het voor zich dat Bitcoin nooit kan doorbreken als betaalmiddel bij consumenten. De BTW-richtlijn voorziet in vrijstellingen voor transacties i.v.m. deviezen (“currency”), handelspapieren (“negotiable instruments”) en waardepapieren (“securities”),56 zonder uitgebreid te definiëren wat onder elke categorie begrepen moet worden. De vrijstellingen dateren historisch van vóór de hiervoor besproken financieelrechtelijke richtlijnen, en stemmen niet overeen met de begrippen die daarin gehanteerd worden. Een puur tekstuele analyse biedt daarom geen uitsluitsel.57 Bij afwezigheid van een gezamenlijk Europees standpunt ter zake, varieert vandaag de praktijk dan ook van land tot land. Het Verenigd Koninkrijk heeft beslist om geen BTW te

heffen op de aankoop van bitcoins.58 De Franse Senaat bepleit eveneens de niet-onderworpenheid aan de BTW van Bitcointransacties.59 Duitsland daarentegen stelde eerst de verkoop van bitcoins vrij van BTW, maar heeft ondertussen zijn standpunt gewijzigd.60 Ook binnen het BTW-Comité van de Europese Commissie, waar Lidstaten gezamenlijk hun standpunt bepalen m.b.t. BTW-vraagstukken, blijven de meningen verdeeld.61 De Europese Commissie zelf is echter een vrijstelling genegen. In het kader van de werkzaamheden van de BTWexperten groep heeft de Europese Commissie een grondige studie gemaakt van het BTW-statuut van Bitcoin62 en zij concludeert dat de vrijstelling van transacties met Bitcoin overeenstemt met het doel van de richtlijn in deze context, met name de verwerving van instrumenten die door de consument worden aangewend en gepercipieerd als betaalmiddel vrijstellen.63 Dit standpunt is echter nog niet officieel bekrachtigd door de BTW-experten groep als geheel. In afwachting hebben de Belgische en de Nederlandse overheid nog geen dwingend standpunt ter zake ingenomen. Nederland gedoogt op dit moment dat er geen BTW verschuldigd is bij de aan- en verkoop van bitcoins, en de Belgische fiscus heeft al schriftelijk bevestigd dat dit ook in België voorlopig het standpunt blijft, tenzij op Europees vlak anders wordt bepaald.64 Het Europese Hof van Justitie zal zich echter naar aanleiding van een prejudiciële vraag van de hoogste Zweedse administratieve rechtbank ook over de problematiek kunnen uitspreken.65 De Europese Commissie zou ondertussen zijn tussengekomen om de vrijstelling te bepleiten;66 Duits58

59

60 53

54

55

56 57

O.i. is het onder Belgisch boekhoudrecht (“Belgian GAAP”) verdedigbaar dat een onderneming die bitcoins verwerft, de ontvangen bitcoins boekt als geldbelegging op een subrekening van rubriek 51 Aandelen (bij gebrek aan betere categorie), naar analogie met goud (CBN-advies 2011/6 - Boekhoudkundige verwerking van de aankoop van goud en kunstwerken - Advies van 16 maart 2011). Duurzame waardeverminderingen tijdens het aanhouden zijn dan aftrekbaar, terwijl het boeken van herwaarderingsmeerwaarden niet toegelaten is; bij realisatie (waaronder verkoop) zijn meerwaarden belastbaar en minderwaarden aftrekbaar. Richtlijn 2006/112/EG van de Raad van 28 november 2006 betreffende het gemeenschappelijke stelsel van belasting over de toegevoegde waarde, zie http://eur-lex.europa.eu/L exUriSer v/L exUriSer v.do?uri= OJ:L:2006: 347:0001:0118:NL:PDF. Handelstransacties, zoals de levering van een goed of de verrichting van een dienst, betaald met bitcoins zijn uiteraard gewoon onderworpen aan de BTW wanneer de voorwaarden daartoe vervuld zijn. Artikel 135(1) BTW-richtlijn. Pro een mogelijke vrijstelling op basis van de tekst, zie E.J. Creemers, Virtuele valuta in de BTW, Proefschrift tot het behalen van de graad van Post-Master Indirecte Belastingen, Stichting Europese Fiscale Studies, 2014, www. europesefiscalestudies.nl/upload/EJ%20Creemers.pdf.; contra zie R. van de Berg, Bitcoins, Cryptovaluta’s en BTW – tijd voor een “peer-to-peer” oplossing?, Weekblad voor Fiscaal Recht 2014, nr. 7047.



61 62 63 64 65

66

“Tax treatment of activities involving Bitcoin and other similar cryptocurrencies”, Revenue & Customs Brief 09/14, www.hmrc.gov.uk/briefs/vat/ brief0914.htm . Rapport d’information fait au nom de la commission des finances (1) sur les enjeux liés au développement du Bitcoin et des autres monnaies virtuelles, session extraordinaire du Sénat le 23 juillet 2014, p. 12, www.senat.fr/rap/ r13-767/r13-7671.pdf. “Umsatzsteuerliche Behandlung von Bitcoins”, 2014/0393906, zie www. bundesverband-bitcoin.de/wp-content/ uploads/2014/05/140512-AntwortPStS-Meister.pdf. Zie https://circabc.europa.eu/sd/a/d07a7f51-43d7-4495-8e00-c93e22e1e462/ Minutes%209th%20Meeting%20of%2003.11.2014%20-%20nr.%2039.pdf. Zie: https://circabc.europa.eu/sd/a/fbc8f4f7-ac9d-475e-ab2f-bf613d804ae1/ 37%20%20-%20VAT%20treatment%20of%20Bitcoin.pdf. https://circabc.europa.eu/sd/a/fbc8f4f7-ac9d-475e-ab2f-bf613d804ae1/ 37%20%20-%20VAT%20treatment%20of%20Bitcoin.pdf, 8. www.scribd.com/doc/240574802/Belgium-s-Federal-Public-Service-Finance-Addresses-Bitcoin-VAT. “Moet artikel 2, lid 1, van de btw-richtlijn aldus worden uitgelegd dat transacties in de vorm van wat is omschreven als ruil van virtuele valuta tegen traditionele valuta en omgekeerd, die worden verricht voor een tegenprestatie die de dienstverrichter bij de vaststelling van de wisselkoersen mede aanrekent, een dienst onder bezwarende titel vormen? Indien de eerste vraag bevestigend wordt beantwoord, moet artikel 135, lid 1, dan aldus worden uitgelegd dat voormelde wisseltransacties vrijgesteld zijn van belasting?”, Verzoek om een prejudiciële beslissing ingediend door de Högsta förvaltningsdomstol (Zweden) op 2 juni 2014, HvJ, C-264/14 (Hedqvis). Volgens www.bitcoin.se/2014/12/06/update-on-vat-case-in-eu-court-ofjustice/; voor het standpunt van de Europese Commissie, https://circabc. europa.eu/sd/a/f bc8f4f7-ac9d-475e-ab2f-bf613d804ae1/37%20%20-%20 VAT%20treatment%20of%20Bitcoin.pdf.

Afl. 3 - juni 2015

119

6/5/2015 12:41:40 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

land67 en Estland68 hebben zich daar tijdens deze rechtszaak tegen uitgesproken. Een uitspraak wordt binnen het jaar verwacht. Indien ondertussen in andere EU-instellingen geen consensus wordt bereikt, zou het dus het Hof kunnen zijn dat over de fiscale toekomst van Bitcoin in de Europese Unie beslist.69

5.

begrippenarsenaal van de Europeesrechtelijke instrumenten (zie supra punt 3). Op fiscaal gebied kan een positieve uitspraak misschien wel een effect hebben op het gebied van de directe belastingen en vooral op de waarderingsregels73 , doch minder op het gebied van de BTW die eveneens haar eigen (Europese) begrippen gebruikt (zie supra punt 4). De vrees voor regulatory capture van de Nederlandse rechter lijkt ons dan ook overtrokken.

En wat doet de Nederlandse rechter ondertussen?

6. Een zaak die in 2014 voor grote verdeeldheid binnen de Nederlandse Bitcoingemeenschap zorgde,70 betreft het civielrechtelijk statuut van bitcoins. In haar uitspraak van 14 mei 201471 oordeelde de Rechtbank Overijsel dat bitcoins niet kunnen worden aangemerkt als geld in de zin van Afdeling 6.1.11 BW, maar dienen te worden gezien als ruilmiddel. Dit geschil betrof de toepassing van Afdeling 6.125 BW, dat stelt dat een schadevergoeding n.a.v. het niet-betalen van een geldsom rekening moet houden met koersevoluties van de onderliggende geldsom tijdens de periode van verzuim. Omdat bitcoins geen giraal geld zijn (er is immers geen bank) en ook geen chartaal geld (zo is bitcoin geen geld in de zin van de elektronisch geld richtlijn, zie supra punt 3.1) betreft het volgens de rechter ook in de zin van het BW geen geld, en de regel van de “actuele waarde” bij het bepalen van de schadevergoeding telt dan ook niet. Deze uitspraak was aanleiding voor een aantal spelers binnen de Nederlandse (en internationale) Bitcoingemeenschap om een crowdfunding-actie op touw te zetten72 onder het motto “Bitcoin is geld”, zodat in beroep kon worden gegaan. Nadat de Nederlandse Bitcoingemeenschap aanvankelijk positief reageerde op dit initiatief, ontstonden daarna toch kritische vragen zoals: (1) werkt de civielrechtelijke definitie eigenlijk wel door op andere rechtsgebieden, zoals het fiscale en het financieel recht?; (2) indien er een doorwerking is, is de Nederlandse Bitcoingemeenschap eigenlijk wel gebaat met het statuut van bitcoins als geld, of komt dit vooral enkele spelers ten goede die dan aan de (zwaardere) regulatoire eisen kunnen voldoen ten nadele van gewone gebruikers en start-ups? Wat de eerste vraag betreft, menen wij dat de impact van een positieve uitspraak in beroep (bitcoins = geld) op het gebied van het financieel recht beperkt is, gelet op het eigen

Het veiligheidsaspect bij het gebruik van Bitcoin mag niet onderschat worden. De explosief gestegen waarde van de bitcoins is namelijk ook bij de cybercriminelen niet onopgemerkt gebleven.74 Voor Bitcoingebruikers zijn er aanzienlijke veiligheidsrisico’s verbonden aan zowel het betalen met bitcoins (5.1) als het houden van bitcoins (5.2). 6.1 Bitcoin en double spending De grootste uitdaging die zich stelt voor digitale valuta is het probleem van double spending, waarbij een virtuele munt meerdere keren wordt uitgegeven.75 Dit probleem stelt zich niet wanneer men gebruikmaakt van fysiek geld, of wanneer er een centrale autoriteit toeziet op online transacties. Wanneer papiergeld gebruikt wordt als betalingsmiddel, kan men geen kopie maken van het Eurobiljet waarmee betaald werd. De fysieke eigendom van een bepaald bedrag eurobiljetten en – munten wordt omgeruild voor het goed of de dienst die daar tegenover staat. Wanneer een online betaling wordt uitgevoert via een centrale punt zoals een bank, zal deze als tussenpersoon verifiëren dat een bepaalde transactie geen double spending inhoudt.76 Voor online betalingen met virtuele munten is dit anders. Zonder beveiliging is een online munt niet meer dan een code op een computer, die dus oneindig kan gekopieerd en heruitgeven worden. Er is immers geen centrale autoriteit die betalingen kan verifiëren.77 Het Bitcoinsysteem is speciaal ontworpen om dit probleem op te lossen.78 Men gaat na of een bitcoin niet eerder is uitgegeven door de geschiedenis van alle eerdere transacties na te gaan, en door de geldigheid van de handtekeningen te verifiëren.79 Wanneer een bitcoin wordt uitgegeven, zal deze transactie bijna onmiddellijk – binnen ongeveer 10 mi-

73 67 68 69 70 71

72

Zie www.bundesverband-bitcoin.de/wp-content/uploads/2014/12/Eingabe-Deutschland-ECJ.pdf. Zie www.scribd.com/document_downloads/249854692?extension=pdf&f rom=embed&source=embed. Het is immers nog af te wachten of het Hof zich zeer gedetailleerd over het vraagstuk zal uitspreken. Voor een overzicht, zie http://bitcointalk.org/index.php?topic=769467.0 Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:266; besproken door Van der Wees, L., Bitcoin is geen geldmiddel, wel ruilmiddel, Computerrecht 2014/4, 272 Zie https://bitcoinisgeld.org.

120


Bitcoin en veiligheid

74 75 76 77 78 79

Er zijn echter meerdere visies op de doorwerking van civielrechtelijke begrippen in het fiscaal recht, zie V.E. Broeders & F.M. van der Zeijden, De interactie tussen het civiele en het fiscale recht, Weekblad Fiscaal Recht (WFR 2014/1496), 25 november 2014. Aanval op Bitcoins: De virtuele munt wekt goudkoorts op bij hackers, zie www.emsisoft.nl/nl/kb/article/ tec130501/. Zie supra “miners”. Nakamoto, Satoshi, o.c., 2-4. Nakamoto, Satoshi, o.c., 6. M. Elias, o.c., 7. Een betaling kan pas effectief doorgaan, wanneer de bank heeft kunnen nagaan dat de verzender het geld bezit, zie Nakamoto, Satoshi, o.c., 6.

Afl. 3 - juni 2015


6/5/2015 12:41:41 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

nuten – aan de blockchain worden toegevoegd.80 Aangezien de blockchain te allen tijde door iedereen kan worden geraadpleegd, kan elke ontvanger nagaan of de verzender wel degelijk deze bitcoin in zijn bezit had. De veiligheid binnen het Bitcoinnetwerk is dus gegarandeerd.81 Het probleem van double spending speelt wel meer mee wanneer er snelle Bitcoinbetalingen (“fast payments”) gebeuren en beide partijen niet wensen te wachten op validatie, die 10 minuten kan duren. Men is immers niet verplicht om te wachten op validatie door de miners.82 Het is daarom aangewezen om voor grote bedragen steeds op validatie te wachten voor bevestiging.83 6.2 Beveiliging van de Bitcoin-wallet Het grootste veiligheidsprobleem situeert zich vandaag niet binnen het Bitcoinnetwerk, maar daar waar het Bitcoinnetwerk met de buitenwereld communiceert, namelijk op het niveau van de Bitcoin-wallet. Bitcoins worden vaak gestolen door hackers, maar kunnen ook verloren gaan.84 Het gevaar voor diefstal of verlies is sterk afhankelijk van de soort Bitcoin-wallet die men gebruikt. De twee meest voorkomende opties zijn: (1) een online-wallet bij een online wallet provider; of (2) een software-wallet geïnstalleerd op de harde schijf van een computer of smartphone.85 6.2.1 Risico’s bij het bewaren van bitcoins Een wallet die online staat heeft als voordeel dat de online wallet provider alle technische aspecten voor zijn rekening neemt.86 Omwille van het gemak van online-wallets kiezen veel Bitcoingebruikers ervoor om hun bitcoins hier te bewaren. Helaas zijn online-wallets ook voor hackers heel bereikbaar. Een gevaar van het gebruik van deze dienst kan ontstaan wanneer de online wallet provider de controle heeft over de privésleutels. Wanneer de privésleutel online bewaard wordt, heeft de organisatie achter de website controle over de bitcoins van de gebruiker. Malafide providers of hackers die bij een provider zijn binnengedrongen kunnen dus met de bitcoins aan de haal gaan.87

80

81

82 83 84

85 86 87

Het duurt namelijk 10 minuten voor miners om tot verificatie van de eerdere transactiegeschiedenis van een bepaalde bitcoin te komen. “How do bitcoin transactions work?”, www.coindesk.com/information%20/howdo-bitcoin-transactions-work/. G. O. Karame, E. Androulaki, S. Capkun, “Two Bitcoins at the price of one? Double-spending attacks on fast payments in Bitcoin.”, http://users.encs. concordia.ca/~clark/biblio/bitcoin /Karame%202012. pdf. FAQ – Bitcoin, https:/en.bitcoin.it/wiki/FAQ. G. O. Karame, E. Androulaki, S. Capkun, o.c. Het verlies van een bitcoin kan je vergelijken met geld uit circulatie halen. Bitcoins die verloren geraken, blijven nog wel in de blockchain aanwezig, maar aangezien niemand toegang heeft tot de privésleutel kunnen deze bitcoins niet meer uitgegeven worden, https:/en.bitcoin.it/wiki/FAQ.; ECB, o.c., 25. “Hoe kan ik mijn bitcoin bewaren?”, zie www.coindesk.com/information/ how-to-store-your-bitcoins/. “Hoe kan ik mijn bitcoin bewaren?”, zie www.coindesk.com/information/ how-to-store-your-bitcoins/. Zie bijvoorbeeld: “Hacker Redirects Traffic From 19 Internet Providers to Steal Bitcoins”, www.wired.com/2014/08/%20isp-bitcoin-theft/. “Hackers steal $1.2m of bitcoins from Inputs.io, a supposedly secure wallet service”, www.coindesk.com/hackers-steal-bitcoins-inputs-io-wallet-service/.



Een wallet kan ook geïnstalleerd worden op de harde schijf van een computer (of als applicatie op een smartphone) via het downloaden van een softwareapplicatie.88 Aangezien de wallet (en de privésleutels) niet direct op een server staan, is er minder risico op diefstal dan bij online-wallets. Toch staat de wallet nog steeds in verbinding met het internet, en kunnen hackers gebruikmaken van malware89 om toegang te krijgen tot de wallet.90 De harde schijf van de computer kan ook worden aangetast, of de computer kan worden gestolen of verloren geraken. Op die manier zullen ook de bitcoins die op deze computer opgeslagen waren niet meer kunnen worden gebruikt. Zo beweerde een man uit Groot-Brittannië dat hij de harde schijf van zijn computer had weggegooid, met daarop 7.500 bitcoins ter waarde van $ 7,5 miljoen.91 6.2.2 Beveiliging van de wallet Het is belangrijk dat Bitcoingebruikers op de hoogte zijn van de veiligheidsrisico’s waaraan ze zich blootstellen wanneer ze hun bitcoins bewaren in een Bitcoin-wallet, en dat ze de nodige veiligheidsmaatregelen nemen om zich hiertegen te beschermen. De veiligheidsmaatregelen die vandaag bestaan, zijn niet het gevolg van reguleringen van overheidsinstanties, maar zijn technische oplossingen die spontaan uit de Bitcoingemeenschap naar voor komen als reactie op bepaalde problemen.92 Online-wallets kunnen bijvoorbeeld beschermd worden door gebruik te maken van meerdere handtekeningen (“multi-signatures”)93 om een betaling te laten doorgaan, of door middel van een systeem van dubbele authenticatie,94 zoals gebruikt wordt bij de meeste klassieke online banken. Het systeem van meerdere handtekeningen bestaat erin dat meer dan één privésleutel nodig is om een betaling te doen. De online wallet provider houdt dan slechts één privésleu-

88 89

90

91

92

93

94

“Choose your Bitcoin wallet”, https://bitcoin.org/en/choose-your-wallet . “Malware” is de afkorting van “schadelijke software”. Malware is alle ongewenste software die wordt geïnstalleerd zonder dat u daarvoor volledig toestemming hebt gegeven. Virussen, wormen en Trojaanse paarden zijn voorbeelden van schadelijke software die vaak worden gegroepeerd en waarnaar wordt verwezen als malware, www.microsoft.com/nl-be/security/resources/malware-whatis.aspx . Hackers zoeken normaal naar persoonlijke informatie op uw computer (o.a. bankkaartgegevens, naam, adres, paswoorden) die nodig is om bijvoorbeeld toegang te krijgen tot uw bankrekening. Indien bitcoins op een computer zelf bewaard worden, is het eenvoudiger voor hackers om deze direct van een computer te stelen. Dit stemt overeen met € 5,691,746.36, “Man Throws Away 7,500 Bitcoins, Now Worth $7.5 Million”, http://washington.cbslocal.com/2013/11/29/ man-throws-away-7500-bitcoins-now-worth-7-5-million/. Privé-initiatieven zoals “Bitcomsec” (kort voor “Bitcoin Community Security”) zorgen voor veiligheids-bewustzijn in de gemeenschap door middel van beveiligingscontrole van beursdiensten, portefeuilles, forums, community sites, kooplieden die diensten ruilen voor Bitcoins, maar ook up-to-date nieuws over bitcoin gerelateerde veiligheidsmaatregelen, zie bijvoorbeeld https://bitcoinstarter.com/projects/337#sthash.e6EqhCUC. dpuf. Meervoudige ondertekening biedt organisaties de mogelijkheid om medewerkers alleen geld te kunnen laten uitgeven als bijvoorbeeld 3 van de 5 medewerkers hun handtekening zetten, https://bitcoin.org/nl/beveiliguw-portemonnee. “Bitcoin Self-Defense, Part I: Wallet Protection”, http://bitcoinmagazine. com/4628/bitcoin-self-defense-part-i-wallet-protection/.

Afl. 3 - juni 2015

121

6/5/2015 12:41:41 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

tel, en de andere privésleutel wordt op een aparte drager bewaard.95 Er zijn ook verschillende manieren om een software-wallet op de eigen computer of smartphone te beschermen. Een eerste manier is door het gebruik van antivirus- en antimalware programma’s die het moeilijker maken voor hackers om binnen te dringen in een computer. Een tweede veiligheidsmaatregel bestaat erin om naast de software-wallet die direct in verbinding staat met het internet, een coldwallet te creëren dit niet met het internet in contact komt. Die cold-wallet kan opgeslagen worden op een aparte drager (bijvoorbeeld een USB-stick) of kan zelfs afgedrukt worden op papier.96 Het idee achter zowel een papieren- als een hardware coldwallet is dat de privésleutel noch direct, noch indirect in verbinding staat met het internet. Cold-wallets geven als voordeel dat niemand ongewenst toegang kan krijgen tot een wallet, maar net zoals een gewone wallet kan een coldwallet nog steeds (per ongeluk) worden verwijderd, verloren gaan of gestolen worden.97

7.

Bitcoin en privacy

Zoals hoger uiteengezet (zie supra 2.2) wordt Bitcoin vaak waargenomen als een anoniem betalingsnetwerk, terwijl dit in werkelijkheid eigenlijk niet het geval is. Integendeel, Bitcoin is in combinatie met de andere sporen die een internetgebruiker onvermijdelijk nalaat, potentieel het meest transparant betalingsnetwerk dat er bestaat.98 De discretieplicht, en andere verplichtingen die volgen uit de privacywetgeving, die op de klassieke banksector rust, zijn bij gebreke aan een centraal orgaan volstrekt afwezig.99 De openbaarheid van alle Bitcointransacties houdt het risico in dat Bitcoingebruikers (indirect) geïdentificeerd worden.100 Dat dit niet denkbeeldig is, werd zeer recent nog gezien in Zweden, waar de Zweedse fiscus aan een lokale bitcoinbeurs vroeg om al haar transactiegegevens te overhandigen. De Zweedse fiscus kan zo een volledig inzicht krijgen in het

95 96

97 98

99

100

“Beveilig uw portemonnee”, https://bitcoin.org/nl/beveilig-uw-portemonnee. S. Goldfeder, J. Bonneau, E. W. Felten, J. A. Kroll, A. Narayanan, “Securing bitcoin wallets via threshold signatures”, www.cs.princeton.edu/~stevenag/ bitcoin_threshold_signatures.pdf. Zie, “Beveilig uw portemonnee”, https://bitcoin.org/nl/beveilig-uw-portemonnee. Verschillende auteurs zijn van mening dat de anonimiteit moeilijk kan gegarandeerd worden, en dat via het analyseren van de transactiegeschiedenis politiediensten achter de identiteit van verscheidene cybercriminelen zijn gekomen. Voor meer informatie over het achterhalen van de identiteit van Bitcoingebruikers, zie E. Androulaki, G. Karame, M. Roeschlin, T. Scherer, S. Capkun, “Evaluating user privacy in Bitcoin.”, 4, https://eprint.iacr. org/2012/596.pdf.; F. Reid, M. Harrigan, “An Analysis of Anonimity in the Bitcoin system”, zie http://arxiv.org/pdf/1107.4524v2.pdf; “Why Bitcoin is as anonymous as you want it to be”, www.coindesk.com/bitcoin-is-asanonymous-as-you-want-it-to-be/. J. Barcelo, “User Privacy in the Public Bitcoin Blockchain”, Journal of Latex Class Files, vol. 6, no. 1, January 2007, 1, www.dtic.upf.edu/~jbarcelo/papers/20140704_User_Privacy_in_the_Public_Bitcoin_ Blockchain/paper. pdf. J. Barcelo, o.c., 4.

122


doen en laten van een groot deel van de Zweedse bitcoingebruikers. De betrokken bitcoin-beurs vecht op dit moment dit zeer vergaande onderzoek aan voor de administratieve rechter.101 Toch kan Bitcoin een aanvaardbaar niveau van privacy leveren als deze op de juiste wijze wordt gebruikt.102 Wederom heeft de Bitcoincommunity niet op wetgevend initiatief gewacht, maar zelf oplossingen ontwikkeld om het probleem van de privacy te beperken. Zo kan men bijvoorbeeld telkens een nieuw adres gebruiken voor elke betaling.103 Op die manier wordt het moeilijker om de transactiegeschiedenis van een bepaalde gebruiker terug samen te stellen. Een tweede optie bestaat uit het gebruik van mixing services.104 Dit zijn online diensten waarbij bitcoins van meerdere gebruikers worden gemengd, eveneens om de wedersamenstelling van de transactiegeschiedenis te bemoeilijken en zo de privacy van gebruikers in stand te houden.105 Het nadeel van deze mixing services is dat ze in handen zijn van anonieme partijen. Bijkomend is het in de praktijk onmogelijk om deze mixing services te gebruiken om grote hoeveelheden bitcoins te mengen.106 In ieder geval moet men weliswaar voorzichtig blijven bij het publiceren van een Bitcoinadres op een website of een sociaal netwerk, want bij enig overmaak van geld van een publiek adres van een Bitcoingebruiker naar dat van een andere Bitcoingebruiker, wordt de transactie publiek, en vindt men het saldo terug in de blockchain.107

8.

Toekomstig regulatoir kader

Zoals hierboven aangetoond valt een fenomeen als Bitcoin vandaag grotendeels buiten het bestaande regulatoire kader. Naar toekomstige reglementering toe lijkt een aanpak 101

102

103 104 105

106

107

“Swedish Tax Authority Taken to Court by Bitcoin Exchange over ‘Extremely Intrusive’ Data Request”, http://cointelegraph.com/news/113785/ swedish-tax-authority-taken-to-court-by-bitcoin-exchange-over-datarequest , opgehaald op 11 april 2015. “Anonimiteit bij het gebruik van Bitcoin, net zoals bij het gebruik van het internet, hangt namelijk af van de technische kennis van een gebruiker en van de middelen en technieken die een gebruiker ter beschikking heeft”, M. Elias, o.c., 14. Zelfs de Federal Bureau of Investigation (“FBI”) stelt dat “anonimiteit afhangt van de acties van de gebruiker”, FBI, Directorate of Intelligence, Cyber Intelligence Section and Criminal Intelligence Section, “Bitcoin Virtual Currency: Unique Features Present Distinct Challenges for Deterring Illicit Activity”, April 24, 2012, www.Wired.Com/Images_Blogs/ Threatlevel/2012/05/Bitcoin-FBI.Pdf. M. Elias, O.C., 7; E. Androulaki, G. Karame, M. Roeschlin, T. Scherer, S. Capkun, O.c., 4. “Mixing services”, https://en.bitcoin.it/wiki/Mixing_service. J. Matonis, “The politics of Bitcoin mixing services”, May 6, 2013, www. forbes.com/sites/jon matonis/2013/06/05/the-politics-of-bitcoin-mixingservices/. R. Mcmillan, “Sure, you can steal Bitcoins. But good luck laundering them.”, www.wired.com/2013/08 /bitocoin_anonimity/; J. Brito And A. Castillo, “Bitcoin: a primer for policy makers”, Mercatus Center, George Mason University, http://mercatus.org/sites/default/files/Brito_BitcoinPrimer_ v1.3.pdf. “Bitcoin Wallet FAQ”, https://blockchain.info/nl/wallet/wallet-faq.

Afl. 3 - juni 2015


6/5/2015 12:41:41 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

op Europees niveau het meest aangewezen, aangezien Bitcoin niet gebonden is aan landsgrenzen. Dit is ook de positie van de Belgische overheid.108 Een eerste voorstel tot Europese financiële regelgeving vinden we terug in de EBA opinion on virtual currencies die werd gepubliceerd op 4 juli 2014.109 Te betreuren valt dat deze opinie op meerdere punten technisch onnauwkeurig110 is en volgens ons te eenzijdig negatief is opgesteld.111 Kort gesteld ziet de EBA enkel een toekomst voor virtuele munten in Europa indien deze hun peer-to-peer karakter verliezen, en onder toezicht worden geplaatst of uitgebaat worden door een centraal verantwoordelijk orgaan, bedrijf of overheid.112 In februari 2015 bracht ook de Europese Centrale Bank (“ECB”) een nieuwe analyse uit.113 De ECB roept op tot waakzaamheid maar relativeert tegelijkertijd de risico’s verbonden aan Bitcoin en andere virtuele munten, gelet op hun kleine volume. In tegenstelling tot de EBA, wijst de ECB ook op de voordelen van virtuele munten. Het is ook de overtuiging van de auteurs dat Bitcoin en gerelateerde peer-to-peer technologieën een positieve rol kunnen spelen in de verdere ontwikkeling en versteviging van het financieel stelsel. Het loutere feit dat men via Bitcoin vandaag op een zeer gemakkelijke manier internationale geldtransfers kan verrichten, aan een hogere snelheid en aan lagere transactiekosten dan eender welk alternatief, is op zich reeds een zeer positieve verwezenlijking. Fiscaal gezien lijkt ons de onderworpenheid van de aan- en verkoop van bitcoins aan de BTW strijdig te zijn met het neutraliteitsbeginsel in de BTW. Dit neutraliteitsbeginsel houdt in dat een verschil in behandeling voor de BTW van twee verrichtingen die vanuit het oogpunt van de consument gelijk of soortgelijk zijn en aan dezelfde behoeften van deze laatste voldoen, niet gerechtvaardigd is.114 Dit stemt overeen met de doelgebonden interpretatie van de Richtlijn die de Europese Commissie maakt. Het is volgens ons dus niet toegelaten om Bitcoin voor de BTW nadeliger te behandelen dan andere betaalsystemen. 108

109 110

111

112

113 114

Antwoord van de Belgische Minister van Financiën (belast met ambtenarenzaken) op de schriftelijke vraag (nr. 5-11213) van Martine Taelman (d.d. 6 maart 2014), www.senate.be/www/?MIval=/Vragen/ SchriftelijkeVraag &LEG=5&NR=11213&LANG=nl. EBA, o.c., 1-46. EBA, o.c., 12, zie bijvoorbeeld randnummer 23, waar gesproken wordt over het opslaan van bitcoin kopieën (“copies”). Zoals in dit artikel besproken, is de uniciteit van een bitcoin het basisprincipe waar het systeem op rust. Zo onderscheidt de EBA niet minder dan 70 risico’s verbonden aan het gebruik van Bitcoin, en beschouwt zij geen enkel voordeel als bewezen. De meerwaarde van Bitcoin als betalingssysteem wordt bijvoorbeeld ontkend door de EBA omdat het Europese SEPA-systeem (een systeem voor grensoverschrijdende betalingen tussen banken) al bestaat. “[…] the creation of an entity that is accountable to the regulator would need to be a mandatory requirement for a VC scheme to be regulated as a financial service and for it to be allowed to interact with existing regulated financial services.”, zie EBA, o.c., 39. https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemesen. pdf. HvJ 10 November 2011, C-259/10 en C-260/10 (The Rank Group plc.).



Verder zou het aan de BTW onderwerpen van de aan- en verkoop van bitcoins meer aan overheden kunnen kosten dan opbrengen. Consumenten die de wet respecteren, worden ontmoedigd om nog bitcoin-transacties uit te voeren waardoor de belasting niets dreigt op te brengen. Verder dreigen arbitrage-structuren te ontstaan die gebruikmaken van de verschillende BTW-tarieven in de verschillende Lidstaten, en van de niet-onderworpenheid in derde landen. Voorts wordt het malafide partijen dan zeer gemakkelijk gemaakt om BTW-carrousels op te zetten,115 naar analogie met de fraude met CO2-emissiecertificaten.116 De regelgever dient zich er in ieder geval voor te hoeden dat men door overdreven restrictieve regels het Bitcoinecosysteem ondergronds duwt, aangezien Bitcoin en varianten technisch zeer moeilijk tegen te houden zijn.117 If bitcoins are outlawed, only outlaws will use bitcoins. Tot slot mag men op macro-niveau evenmin uit het oog verliezen dat de Europese Unie in competitie is met andere spelers bij de ontwikkeling van een digitale economie.118 De jurisdictie met de slimste Bitcoin-regels zal hier later ongetwijfeld de vruchten van plukken.

9.

Conclusie

De grote doorbraak van Bitcoin bij consumenten blijft voorlopig uit, maar de onderliggende technologie kan men niet meer ont-denken. Niets sluit uit dat een partij in de toekomst een killer applicatie ontwikkelt die Bitcoin of een variant doet aanslaan bij het grote publiek. In een ander mogelijk scenario blijven Bitcoin en varianten nicheproducten als algemeen munt en betalingssysteem, maar wordt de blockchain-technologie wel gebruikt om meerdere decentrale oplossingen aan te drijven (vaak met een virtuele munt als incentive voor de deelnemers – zie supra punt 2.7). Vandaag gaat ook de traditionele financiële sector met Bitcointechnologie aan de slag.119 Het wordt dan ook tijd dat de Europese regelgever Bitcoin ernstig neemt. Volgens ons is verdere regulering inderdaad noodzakelijk, maar enkel in die gebieden waar het publiek een reëel gevaar loopt. Een eerste stap dient dan ook te bestaan uit een grondige en objectieve analyse die de reële risico’s identificeert en deze ook vergelijkt met de risico’s

115

116 117 118

119

Zie het Franse Rapport d’information fait au nom de la commission des finances (1) sur les enjeux liés au développement du Bitcoin et des autres monnaies virtuelles, session extraordinaire du Sénat le 23 juillet 2014, hoger geciteerd. Zie https://www.europol.europa.eu/content/press/further-investigationsvat-fraud-linked-carbon-emissions-trading-system-641. Zie “Weaknesses”, https://en.bitcoin.it/wiki/Weaknesses. Over de competitie op Bitcoin-vlak tussen de US en de EU, zie bv. www.welt. de/finanzen/article 137704085/Der-unkontrollierte-Bitcoin-birgt-Gefahren. html, 22 februari 2015. Zo onderzoekt de Bank of England de mogelijke toepassingen van het blockchain-systeem waaronder het uitgeven van crypto-ponden, zie Bank of England, One Bank Research Agenda Discussion Paper, 25 februari 2015, www.bankofengland.co.uk/research/Documents/onebank/discussion.pdf, p. 31.

Afl. 3 - juni 2015

123

6/5/2015 12:41:41 PM

Artikelen

QUO VADIS BITCOIN?

verbonden aan alternatieve bestaande technologieën. De regulering mag ook niet zo zwaar zijn dat zij elke verdere innovatie in de sector uitsluit in Europa: zij moet proportioneel zijn. Bitcoin en de blockchain verdienen een eerlijke kans, ook in Europa.

124


Afl. 3 - juni 2015


6/5/2015 12:41:41 PM

Artikelen. Quo vadis Bitcoin? T. Spaas en M. Van Roey Inleiding. 2. Wat i s B it c oi n?

Recommend Documents