5HYSPLZ0\TTLSLU is freelance tekstschrijver en mediator
:LUH[LKL3SLPU
;HUKLY0LYTZLU
1ULLUNH[
AKV St. Joost, Den Bosch, Grafisch Ontwerpen. Examen: 2005.
De computer gebruikte ik het liefst pas in een laat stadium. Anders maak je een plaatje dat je vervolgens gaat uitvoeren. Ik wilde aan de andere kant beginnen. Uitgaan van de beleving, het gevoel. Materiaal is voor mij heel belangrijk. Na de academie viel de praktijk flink tegen. De meeste opdrachtgevers hadden al een idee hoe het moest worden. Ze zagen het nut niet in van een andere, duurdere papiersoort of vouwwijze. Een van mijn opdrachtgevers was een beddenfabrikant. Die wilde gewoon bedden verkopen. Er moest een gelikte folder komen, die de klanten mooi vonden. Bij opdrachtgevers die wat meer aandurven, zoals musea of theaters, kom je heel moeilijk binnen als beginnend ontwerper. Voor het alternatieve circuit geldt eigenlijk hetzelfde. Er zijn nu eenmaal heel veel ontwerpers die dat willen. Sinds 2007 werk ik samen met Studio Mango, een bureau voor productdesign. Dat geeft enorm veel voldoening. Ik doe grafische opdrachten voor hun klanten, met uitstapjes naar bijvoorbeeld een tapijt. We werken onder andere voor een aantal design labels. Die staan wel open voor iets bijzonders.’
ArtEZ Arnhem, Grafisch Ontwerpen. Examen: 2007.
;\JJLZ ‘Ik merk nu dat de verhouding met mijn opdrachtgevers verandert. Ze geven mij vertrouwen. Ik heb niet meer het gevoel alleen maar dienend of uitvoerend bezig te zijn. Zelf ben ik heel tevreden met de huisstijl die ik voor Studio Mango heb ontworpen. Dat is zoals ik wil ontwerpen, speels en vrij.’
;[Y\PRLSISVR ‘Na de academie viel ik echt in een gat. In de praktijk moest ik me opeens bezighouden met doelgroepen en commercie. Het moest verkopen. Daar was ik niet op voorbereid. Wat ik ook miste was de feedback van anderen. Die zoek ik nu bewust op. Maar ik ben nog steeds blij met de beslissing om zelfstandig te gaan werken!’ Posters ‘No G8 Action Japan’ en ‘Dans uit de maat’
)K]PLZ
Campagne voor Eneco NRGSPOT
1KLHHS
HT UH [ ZH LK UK L R T LYO SLPU VU LY PX T \L ZL O U VY Z[ T HU
VH
YL
]Y
IL
YT
]V
!
YPJ O[
LU
U
‘Op de academie werkte ik heel vrij. Ik wilde zover mogelijk gaan, kijken tot waar het nog communiceerde. Het was vooral de bedoeling dat je een eigen vormentaal ontwikkelde. Dat was een hele mooie tijd, een tijd van spelen. Over de praktijk kwam je niet zoveel te weten.
‘Houd goed voor ogen wat je wilt, maar denk niet dat alles meteen komt. Je moet er naartoe werken. Houd alle opties open; lucratieve maar minder interessante opdrachten heb je nodig om de leuke maar slecht betalende ook te kunnen doen. De kunst is om daar een balans in te vinden.’ – ^^^^HYLNLOHS[LUS
1KLHHS ‘Op de middelbare school was ik zo’n jongen die niet veel hoefde te doen. Mijn enige streven in die tijd was: weg uit de Achterhoek. Ik ging psychologie studeren in Nijmegen, en werkte daarna als onderzoeker. Onder tussen was ik ook actief geworden in de alternatieve beweging. Daar maakte ik wel eens posters en flyers voor. Ik kwam erachter dat ik daar heel graag verder mee wilde. Toen ben ik naar de academie gegaan.
,L*67VYNHUPZLLY[>:7))5 JHYYPsYLKHN]VVY Z[\KLU[LULUVU[^LYWLYZHHUOL[ILNPU]HU O\UVU[^LYWLYZILZ[HHUBLZQVUNLVU[^LYWLYZ KLSLUO\ULY]HYPUNLU]VVYLLU]SHTTLUKLZ[HY[
5VUPX\L0VYZ[THUU
4HH[OL[SVZ Op de academie werd ik gegrepen door het ontwerpen zelf. Daar maakte ik een ontwikkeling door van “actievoerder die ontwerpt voor actievoerders” naar “ontwerper die geïnteresseerd is in de beeldtaal van links”. Die beeldtaal ziet er op dit moment nog net zo uit als in de jaren zeventig. Ik probeer nieuwe beelden te vinden voor het solidaire verzet van nu. Mijn persoonlijke ideaal is om maatschappelijk relevante dingen te doen waar ik ook nog van kan leven. Inmiddels heb ik voldoende betaalde opdrachten. Ik werk voor de universiteit, voor festivals en maatschappelijke instellingen. Het is prettig dat ik geen zuiver commercieel werk hoef te maken. Maar ik kan er niet echt mijn idealen in kwijt. Daarom doe ik nog vaak onbetaalde opdrachten. Ook geef ik workshops en begeleid ik actiegroepen die zelf aan de slag willen.’
Design Academy, Eindhoven. Examen: 2005.
;\JJLZ ‘Mijn eigen werk is nog sterk in ontwikkeling. Waar ik bijvoorbeeld wel tevreden mee ben is een lijn van posters en flyers voor een politiek café, opgebouwd uit onderdelen van gratis internetfonts. Zo’n illustratieve stijl blijkt bij die doelgroep goed te werken. Het is ook een soort open source-ontwerpen. Je werkt met vrij beschikbare beelden en wat je maakt is ook weer door anderen te gebruiken.’
;\JJLZ ‘Onlangs heb ik schoenen ontworpen. Dat was nieuw voor mij. Werken met leer en heel erg op details letten, terwijl ik altijd meer van het grote gebaar ben. Het was ontzettend leuk om te doen, ik ga er zeker mee verder.’
;[Y\PRLSISVR
;[Y\PRLSISVR
‘De beeldtaal van de linkse beweging is gebaseerd op middelen die in de jaren zevntig voor iedereen bereikbaar waren: zeefdruk, stencils. De democratische middelen van nu zijn de computer, internet, open source-ontwerpen. Om daarvoor echt nieuwe dingen te kunnen ontwikkelen, moet ik eerst zelf leren programmeren. Verder mis ik het contact met mensen die net als ik ontwerpen én actief zijn in de alternatieve beweging. Die combinatie van interesses is vrij zeldzaam.’
)K]PLZ
‘Op het Sandberg Institute krijg je heel veel vrijheid en aandacht. Iedereen vindt het geweldig wat je maakt. Maar na je afstuderen moet je er gewoon van kunnen leven. Mijn werk was te vrij voor opdrachtgevers, maar het was ook geen kunst. En het was te duur om te laten produceren. Ik had nooit geleerd hoe ik dat allemaal moest aanpakken. Achteraf vind ik dat echt een gemis in de opleiding.’
)K]PLZ Dry-line
1KLHHS ‘Direct na mijn VWO ben ik naar het Atelier van de Design Academy gegaan. Dat was opgezet door Hella Jongerius en bedoeld om het ambacht opnieuw in de industrie te introduceren. De opleiding was heel breed, je werkte met allerlei materialen en technieken. Daarna heb ik een tweejarige masteropleiding aan het Sandberg Institute gevolgd.
‘Niet iedereen kan voor zichzelf beginnen, dat ideaal is vaak onhaalbaar. Laat het los! En als je het toch wilt, zoek dan heel goed uit hoe je je product op de markt kunt brengen.’ – ^^^Z[\KPVZHTWSLUS >:7))5 JHYYPsYLKHN]VVYVU[^LYWLYZ ,H[\T" TLP! 4VJH[PL"8HRO\PZ,LB^PQNLY)TZ[LYKHT ^^^]YVHHTUS
HT UH [ ZH LK UK L R T LYO SLPU VU LY PX T \L ZL O U VY Z[ T HU
VH
YL
]Y
IL
YT
]V
!
YPJ O[
LU
U
‘Werk zoveel mogelijk samen. Ook met mensen uit andere disciplines, zoals filmmakers of decorontwerpers. Dat is de enige manier om tot zinvolle, maatschappelijk relevante resultaten te komen. Grafisch ontwerpen alleen is vaak teveel op de vorm gericht.’ – ^^^ZHUKLYOLYTZLUUS
Op de academie was het hoogst haalbare: voor jezelf gaan werken. Een ander toekomstbeeld gold eigenlijk als een concessie. In die tijd klopte dat ook wel met mijn eigen ideaal. Ik wilde graag werk maken op de grens van producten, mode en kunst. In 2007 begon ik dus voor mezelf, maar dat ging erg moeizaam. Om geld te verdienen ging ik maar bij H&M werken. Mijn aanvraag voor een startstipendium werd afgewezen. Die afwijzing werkte als een schop onder m’n kont. Ik heb meteen een mailtje naar Hella Jongerius gestuurd, en daar kon ik in mei 2008 als freelancer beginnen. Ik had nooit gedacht dat ik nog eens bijna fulltime voor iemand anders zou ontwerpen. Maar eigenlijk is dit de ideale baan voor mij! Ik kan er veel beter mijn ei in kwijt dan ik had verwacht. Ik werk veel met m’n handen, lekker de hele dag achter de naaimachine. Wat ik ook heel leuk vind, is dat alles hier concreet wordt. Mijn ontwerpen komen echt in de winkel te liggen. Ooit wil ik weer als zelfstandige werken, maar dat zie ik nu als iets waar ik vanzelf naartoe groei.’
5HYSPLZ0\TTLSLU is freelance tekstschrijver en mediator
5HY[PQU?LZ[WOHS
-`LVWLULY 1KLHHS
Academie Minerva, Groningen, Interieurarchitectuur en Ruimtelijke Vormgeving. Examen: 2007.
‘Ik heb van alles gedaan. Maatschappelijk werk, Russisch, kunstgeschiedenis… Op de academie voelde ik me meteen op mijn plaats. Tijdens de opleiding ging het mij om eenvoud, soberheid, een soort minimalisme. En ik wilde beslist niet bij een bepaalde stijl horen. Eenmaal afgestudeerd wilde ik vooral werken en denken in vrijheid. Op de academie moest je je voortdurend verantwoorden voor je acties, nu wilde ik het echt zelf uitvogelen. Ik ben begonnen met het in eigen beheer uitbrengen van mijn ontwerpen. Inmiddels werk ik ook veel in opdracht aan interieurs en interieurproducten. In het opdrachtwerk ligt een grote uitdaging: je eigen dingen doen op zo’n manier dat de opdrachtgever zich er ook in kan vinden. Eigenlijk vind ik dat wel prettig werken. Ik merk dat ik de vrijheid die ik zocht nog steeds heb. Als je een goed contact hebt met je opdrachtgevers kan er heel veel.
Door het opdrachtwerk ben ik ook minder star geworden in mijn vormgeving. Vroeger was het allemaal heel sober, bijna kaal. Tegenwoordig zit er meer kleur en textuur in mijn werk. In de toekomst zou ik heel graag producenten willen vinden voor mijn ontwerpen. Het lijkt me een kick als mijn producten overal in de winkel liggen. Maar dat ontwikkelt zich wel, ik heb geen haast.’
;\JJLZ ‘Over mijn lampje Softy ben ik zelf heel tevreden. Het is een cross-over tussen ruimtelijk werk en textiel, een materiaal dat ik steeds meer toepas. Er zijn inmiddels allerlei verschillende uitvoeringen van. Mensen vinden het mooi, het loopt goed. Voor mij is dat allemaal succes.’
;[Y\PRLSISVR ‘Toen ik voor mezelf begon merkte ik dat je niet altijd alleen maar met je eigen dingen bezig kunt zijn. Je hebt nou eenmaal met opdrachtgevers te maken. Maar dat vind ik helemaal niet vervelend. Eigenlijk was het meer een eyeopener dan een domper.’
)K]PLZ ‘Geloof in jezelf en bedrijf je vak met passie. Ik vind het nog steeds geweldig om dit werk te doen. Lekker in mijn werkplaats aan de gang zijn, dat is voor mij al vrijheid. En zorg dat je feedback krijgt. Zelf vond ik het de eerste tijd heerlijk om in mijn eentje te werken, maar zo langzamerhand krijg ik steeds meer behoefte om met anderen van gedachten te wisselen. Die zoek ik nu bewust op, dat gaat niet meer zo vanzelf als op de academie.’ – ^^^THY[PQU^LZ[WOHSJVT
Lamp ‘Softy’ en ‘Walking Stool’ in Delfts blauw
[PQ U ^ LZ [W
HT
HY
VH
T
]Y
IL
YT
]V
!
YPJ O[
LU
OH
S
>:7))5 JHYYPsYLKHN]VVYVU[^LYWLYZ ,H[\T" TLP! 4VJH[PL"8HRO\PZ,LB^PQNLY)TZ[LYKHT ^^^]YVHHTUS
-YPJ]HUKLY>VVY[
6H[HZQH3LYR]SPL[
,LYKLIHHU
>PH]PH Mijn ideale pad is: veel ervaring opdoen bij verschillende bedrijven, en dan over pakweg tien jaar een eigen bureau. En ik wil producten ontwerpen die ergens over gaan. Geen prullaria. Duurzaamheid is voor mij een belangrijk begrip. In mijn eerste baan, bij ontwerper Marcel Vroom, ben ik mezelf wel tegengekomen. Ik moest nog zo ontzettend veel leren over de praktische kant van het vak. Je moest daar alles zelf doen. Mijn hang naar zelfstandigheid is er overigens alleen maar sterker door geworden. Daarna heb ik een tijdje lesgegeven aan de faculteit IO. Inmiddels werk ik als design engineer bij Itho Klimaatsystemen. Ik werk nu bijvoorbeeld aan de behuizingsdelen van een nieuwe CV-ketel. Op zich heb ik niet zo’n affiniteit met ketels. Maar wat ik er interessant aan vind is het innovatieve denkwerk dat erin zit, de zoektocht naar duurzame oplossingen.’
TU Delft, Industrieel Ontwerpen. Examen: 2005.
Amsterdam Fashion Institute, Design en Styling. Examen: 2006.
;\JJLZ ‘Ik ben heel blij dat ik nu al aan mijn derde baan bezig ben. Ik heb veel gezien, veel mensen leren kennen die met dezelfde dingen bezig zijn als ik. En ik heb heel veel praktische kennis en ervaring opgedaan.’
;[Y\PRLSISVR ‘Wat me bij sollicitaties tegenviel, was het gebrek aan kennis van het vak industrieel ontwerpen. Veel bedrijven begrijpen toch nog steeds niet wat je toe kunt voegen. Een vormgever, dat snappen ze wel. En wat een werktuigbouwkundige doet is ook duidelijk. Maar een ontwerper, iemand die zich met de buitenkant én de binnenkant bezighoudt, dat blijft moeilijk uit te leggen. Ook bij Itho moet ik het belang daarvan nog vaak verdedigen. Als er in een ontwerp iets gewijzigd moet worden, krijg ik soms te horen: nou, dan maak je hier toch gewoon een gat. Als IO-student denk je dat een bedrijf bestaat uit ontwerpen. Maar ontwerpen is slechts een onderdeeltje van een bedrijf, en vaak niet eens het belangrijkste. Dat was een harde les.’
Brandstofcel voor draagbare elektronische consumentenproducten
)K]PLZ
1KLHHS
UH HU [H KL ZQH Y] R VV LY Y R] [ SPL [
HT
]
PJ
VH
]Y
LY
!
T
]V Y
IL
YPJ O[
LU
‘Ooit wilde ik naar de toneelschool, maar uiteindelijk werd het toch een technische opleiding. Industrieel ontwerpen vond ik meteen fantastisch. Ik wil ook echt ontwerpen, niet alleen onderzoek of management.
‘Kijk met een hele brede blik naar je vak. Ontwerpen is meer dan CAD. Je kunt keuzes maken, en elke keuze heeft uiteindelijk invloed op “de rest van de wereld”. Denk daarover na! En leg een goede basis. Het is belangrijk om ook iets te leren over hoe bedrijven in elkaar steken.’
Schoen gemaakt van leer en metaal
1KLHHS ‘De opleiding richt zich echt op design en styling. In een van die twee richtingen studeer je af. Ik ben zelf uiteindelijk meer de kant van de textiel opgegaan. Ik had stage gelopen bij Simone van Eerdenburg, die gebreide stoffen ontwerpt. Dat vond ik heel interessant om te doen. Ik ben afgestudeerd met inspiratieboeken vol innovatieve breisels.
2VUNVU[TVL[V\K
<\ZZLUZ[VW
5HYSPLZ0\TTLSLU is freelance tekstschrijver en mediator
5L[KLVU[ZS\P[PUN]HUOL[VT]HUNYPQRLHYJOPLM LUKLUHHTZ^PQaPNPUNLPUKPN[KLVK`ZZLL ]HU[VWI\YLH\
;\JJLZ ‘Ik had al heel lang in mijn hoofd dat ik theaterkostuums wilde maken. Dat soort vacatures staat niet in de krant, daar moet je via via in rollen. Dus toen heb ik overal rondverteld wat ik wilde, en zo ben ik uiteindelijk bij het Jeugdtheater Hofplein terechtgekomen.’
;[Y\PRLSISVR ‘In het kostuumatelier werk je met meerdere mensen samen aan een productie. Daar moest ik in het begin heel erg aan wennen. Het lijkt dan wat minder van jezelf. Maar je kunt elkaar ook aanvullen en inspireren. Freelance werken trekt me wel aan, maar ik zou er altijd een baan bij willen hebben. Het valt me soms tegen om overal zelf achteraan te moeten.’
)K]PLZ ‘Ga je ideaal achterna, en zeg tegen iedereen wat je wilt. Gewoon op mensen afstappen. En houd het breed. Mensen die niet direct iets met je vak te maken hebben, kennen soms wel weer mensen die je verder kunnen helpen.’ – Marlies Hummelen >:7))5 JHYYPsYLKHN]VVYVU[^LYWLYZ ,H[\T" TLP! 4VJH[PL"8HRO\PZ,LB^PQNLY)TZ[LYKHT ^^^]YVHHTUS
De titel ‘Jong ontmoet oud’ deed zijn naam eer aan. Ruim honderddertig oudgedienden en geïnteresseerde jongeren ontmoetten elkaar op deze NAGO-studiemiddag op 21 februari in het Amsterdamse Stadsarchief. De middag werd georganiseerd ter gelegenheid van de afronding van de ontsluiting van het zeer omvangrijke archief van Total Design (TD). Met enige sneren over en weer, en een levendige betrokkenheid vanuit het publiek, werd de middag een groot succes.
-PNLUNSVYPL Na een inleiding door Marie Christine van der Sman van het NAGO, nam Hans Brandt, directeur van Total Identity (TI), het eerste exemplaar in ontvangst van de NAGO-publicatie ‘Archief Total Design – PAM’ van [Z]OO producties. Zowel de ontsluiting van het archief als de naamsverandering van TD in TI in 2000 vormen volgens Brandt een waardige beëindiging van de odyssee van een topbureau. TI wil breken met een geschiedenis waarin teveel ontwerpers zich het bureau toeeigenden. Brandt verzuchtte: ‘Te vaak heb ik “boegbeelden” creatieve topprestaties van het bureau exclusief voor hun eigen glorie zien opeisen.’ Met de voortzetting als TI kan het bureau weer focussen op de oorspronkelijke insteek van TD, waarbij vooral een integrale ontwerpvisie belangrijk is.
©Z6LLYSHUKZ[YV[Z Oud-TD’er Paul Mijksenaar hield een lezing over de bewegwijzering op Schiphol, ’s Neerlands trots en toonbeeld van herkenbaarheid in stijl. Benno Wissings ontwerp uit 1967 bleek een uitstekend uitgangspunt voor de ontwikkeling en verbetering van het bewegwijzeringssysteem waar Mijksenaar vanaf de jaren negentig verantwoordelijk voor is. In tegenstelling tot Wissings warsheid van pictogrammen, omdat deze onduidelijkheid zouden veroorzaken, meent Mijksenaar dat de toepassing ervan noodzakelijk is. Ook de Duitse reiziger – volgens Mijksenaar de voornaamste groep die noch Engels, noch Nederlands kan lezen – moet immers zijn weg kunnen vinden op de luchthaven. Met behulp van een waslijst aan pictogrammen (‘we besloten het aantal zo beperkt mogelijk te houden’), ‘pijlaccolades’ en tekeningen van Opland zou op dit moment geen enkele reiziger de weg kwijt hoeven te raken.
>YV\^aPQU
UH HU [H KL ZQH Y] R VV LY Y R] [ [\ SPL ZZ [ LU Z[ VW
HT
]
PJ
VH
]Y
LY
!
]V Y
T
IL
YPJ O[
LU
Tijdens de facultatieve interviews voelden Frederike Huygen, Titus Yocarini en Jeroen van Erp oud-
TD’ers aan de tand over de positie van vrouwen binnen TD, de invloed van de computer op het ontwerpproces en de introductie van de begrippen ‘corporate identity’ en ‘visuele communicatie’ binnen de Nederlandse ontwerpwereld. De dames voerden een openhartig gesprek over hun plaats binnen het bureau, hoe snel ze een eigen team kregen (en of dit te maken had met het vrouwzijn of met persoonlijke ambities), en over het contact met opdrachtgevers. Over het algemeen voelden Daphne Duijvelshoff en Arlette Brouwers zich even serieus genomen als de mannen, ondanks het feit dat veel werd besloten op topniveau, waar alleen mannen deel van uitmaakten. Bovendien vertrok Duijvelshoff in 1987 bij TD omdat zij niet werd opgenomen in de directie, ondanks haar functie als adjunct-directeur.
*PQUHMHPSSPL[ Met behulp van een diaprojector (!) toonde Frans Lieshout de ontwerpen die mogelijk werden met de vooruitstrevende ontwerpcomputers die TD op initiatief van Jelle van der Toorn Vrijthoff in de jaren tachtig aanschafte (voor 300.000 gulden per stuk!). De ontwerppraktijk veranderde nauwelijks met de aanschaf, maar de mogelijkheden namen wel toe. Op het gebied van de vormmanipulatie zorgde de Aesthedis voor geheel nieuwe ideeën die daarvoor niet bedacht hadden kunnen worden. Het was de bedoeling dat de ontwerpers zelf zouden programmeren, maar in de praktijk bleek een programmeur noodzakelijk te zijn. De ontwerpers lieten zich door de computer niet beperken in hun ontwerpen.
