ARGUMENTAIRE DE CAMPAGNE 2010
N° 03
Thème : SYNTHESE affaire FORTIS Olivier Hubert -
[email protected] Date : 28/04/2010
SYNTHESE van de zaak-FORTIS 1. Chronologie des opérations de sauvetage
1. Chronologie van de reddingsoperaties
1ère opération
1e reddingsoperatie
Le lundi 29 septembre 2008, Fortis annonce une première opération de sauvetage consistant en une injection de capital des gouvernements belge, néerlandais et luxembourgeois. L’Etat belge devenait actionnaire à 49,9% de Fortis Banque contre une injection d’argent frais de 4,7Mds, l’Etat devenait actionnaire à 49,9% de Fortis Banque Luxembourg contre une injection de capital de 2,5Mds et l’Etat néerlandais devenait actionnaire à 49,9% de Fortis Bank Nederland pour 4Mds. Le schéma ci-dessous représente la structure du groupe au terme de cette première opération.
Op maandag 29 september 2008 kondigt Fortis een eerste reddingoperatie aan via een kapitaalinjectie van de Belgische, Nederlandse en Luxemburgse regering. De Belgische staat werd voor 49,9% aandeelhouder van de Fortis Bank door een kapitaalsinjectie van 4,7 miljard euro, de Staat werd voor 49,9% aandeelhouder van de Fortis Banque Luxembourg door een kapitaalsinjectie van 2,5 miljard euro en de Nederlandse staat werd voor 49,9% aandeelhouder van Fortis Bank Nederland door een inbreng van 4 miljard euro. Het onderstaande schema toont de structuur van de groep na deze eerste operatie.
1
2
2ème opération
2e reddingsoperatie
Hélas, l’Etat néerlandais n’a pas souhaité honorer ses engagements et a renégocié un second accord. Le vendredi 3 octobre une seconde opération de sauvetage est annoncée. Comme l’illustre le schéma ci-dessous, les entités néerlandaises sont désolidarisées du groupe. Pour mettre la main sur ces entités l’Etat néerlandais a payé 16,8Mds, dont 12,8Mds à Fortis Banque (pour Fortis Bank Nederland et participation dans RFS Holding) et 4Mds à Fortis Insurance (pour Fortis Verzekering Nederland). Au terme de ces deux opérations l’Etat belge est actionnaire à 100% de Fortis Banque qui a été recapitalisé pour un montant de 16,8Mds.
De Nederlandse Staat wenste helaas haar verbintenissen niet na te komen en heeft opnieuw onderhandeld over een tweede akkoord. Op vrijdag 3 oktober werd een tweede reddingsoperatie aangekondigd. Zoals het onderstaande schema illustreert, hebben de Nederlandse entiteiten zich van de groep losgemaakt. Om de hand te leggen op die entiteiten, heeft de Nederlandse staat 16,8 miljard euro betaald aan Fortis Bank (voor Fortis Bank Nederland en voor de participatie in RFS Holding) en 4 miljard euro aan Fortis Insurance (voor Fortis Verzekering Nederland). Aan het eind van deze twee operaties was de Belgische staat 100% aandeelhouder van Fortis Bank die geherkapitaliseerd werd voor een bedrag van 16,8 miljard.
3
3ème opération
3e reddingsoperatie
En date du lundi 6 octobre 2008, l’Etat annonce une troisième opération qui consiste en la revente de 75% de Fortis Banque à BNP Paribas pour une participation de 11,7% dans le capital de BNP Paribas (avec minorité de blocage). La branche assurance Fortis (FIB) a également été vendue pour 5,73 milliards à BNP.
Op maandag 6 oktober 2008 kondigde de Staat een derde reddingsoperatie aan, waarbij 75 % van Fortis Bank weer aan BNP Paribas werd verkocht voor een participatie van 11,7% in het kapitaal van BNP Paribas (met een blokkeringsminderheid). Ook de verzekeringstak van Fortis (FIB) werd voor 5,73 miljard aan BNP verkocht.
4
4ème opération
4e reddingsoperatie
5
Les actionnaires de Fortis, défendus par Deminor et Mondrikamen contestent les décisions gouvernementales devant les tribunaux. La Cour d’Appel de Bruxelles rend un arrêt le 12 décembre 2008 qui désigné un collège de trois experts et ordonne la tenue d’une assemblée générale pour se prononcer sur certains aspects du sauvetage de Fortis.
De aandeelhouders van Fortis, verdedigd door Deminor en Mondrikamen betwisten de regeringsbeslissingen voor de rechtbanken. Het Hof van Beroep in Brussel spreekt op 12 december 2008 een vonnis uit dat een college aanstelt van drie experts en het bevel geeft om een algemene vergadering te houden om zich uit te spreken over bepaalde aspecten van de redding van Fortis.
BNP a du revoir son appétit à la baisse car elle doit faire face à des pertes conséquentes (réductions de valeur sur actifs en portefeuille).
BNP moest haar honger intomen want ze moest de eruit voortvloeiende verliezen er ook bij nemen (waardeverminderingen van de activa in portefeuille).
A la différence du premier accord, BNP ne rachète plus que 10% de FIB. La valorisation reste identique et BNP offre donc de payer pour cette participation 550 millions d’euros
In tegenstelling tot het eerste akkoord, koopt BNP niet meer dan 10% terug van de verzekeringstak van Fortis (FIB). De valorisatie blijft gelijk en BNP biedt daarom aan om voor deze participatie
6
en liquide.
550 miljoen euro in contanten neer te leggen.
La participation de BNP dans le SPV augmente très légèrement et celle de Fortis Holding diminue drastiquement de 66% à 29,6%. C’est une bonne nouvelle pour les actionnaires de Fortis.
De participatie van BNP in het “speciaal financieringsvehikel” (SPV) stijgt zeer lichtjes en die van Fortis Holding vermindert drastisch van 66 % naar 29,6%. Dit is goed nieuws voor de aandeelhouders van Fortis.
5ème opération
5e reddingsoperatie
L’Etat cède 75 % de Fortis Banque à BNP Paribas contre 11,6 % du capital de BNP.
De Staat staat 75 % van Fortis Bank af aan BNP Paribas voor 11,6 % van het kapitaal van BNP.
SPV -La part de l'Etat belge dans les fonds propres, avec impact sur la dette publique, est quant à elle réduite de 1,260 Mds (de 2 Mds à 740 Mios) - La garantie de l'Etat sur la dette financée par Fortis Banque dans le SPV est réduite de 5 Mds à 4,36 Mds (Fortis Banque prête de l'argent au SPV pour le rachat des actifs toxiques). - Le solde est assuré par une augmentation de la dette non garantie financée par Fortis Banque. - L'exposition maximale de Fortis Holding dans le SPV est réduite de 1 Mds à 760 Mios. - La part de BNP Paribas est ramenée de 290 à 200 Mios.
SPV (speciaal financieringsvehikel) - Het aandeel van de Belgische staat in de eigen middelen, met impact op de overheidsschuld wordt verminderd met 1,260 miljard (van 2 miljard tot 740 miljoen euro) - De Staatsgarantie op de schuld die gefinancierd wordt door Fortis Bank in het SPV wordt verminderd van 5 miljard tot 4,36 miljard euro (Fortis Bank leent het geld aan het SPV om de “toxische” activa terug te kopen). - Het saldo wordt verzekerd door een verhoging van de nietgegarandeerde schuld, gefinancierd door Fortis Bank. - De maximale blootstelling van de Fortis Holding in het SPV wordt verminderd van 1 miljard naar 760 miljoen euro. - Het aandeel van BNP Paribas wordt teruggebracht van 290 tot 200 miljoen euro.
7
En apparence tout l'Etat réduit sa participation et donc son risque dans le SPV, mais en réalité le risque augmente pour l'Etat.
Schijnbaar vermindert de Staat haar participatie en dus haar risico in het SPV, maar in werkelijkheid neemt het risico voor de Staat toe.
- l'Etat apporte une garantie plafonnée à 1,5Md de couverture de pertes à terminaison sur le portefeuille d'actifs structurés conservés au sein de Fortis Banque. - Fortis Banque supportera les premières pertes à concurrence de 3,5Mds une partie de ces pertes sera assumée par l'Etat puisqu'il s'est engagé à recapitaliser Fortis à hauteur de 2 Mds en cas de besoin (les pertes sur le SPV ou sur les actifs toxiques conservés par FBB vont réduire les fonds propres et déclencher l'augmentation de capital).
- de Staat brengt een garantie in voor een maximaal bedrag van 1,5 miljard als dekking voor verliezen op de portefeuille met gestructureerde activa die bewaard worden binnen Fortis Bank. - Fortis Bank zal de eerste verliezen dragen voor een bedrag van 3,5 miljard euro een deel van die verliezen zal gedragen worden door de Staat omdat die zich ertoe verbonden heeft Fortis in geval van nood een kapitaalinjectie toe te dienen van 2 miljard euro (de verliezen op het SPV of op de toxische activa die bewaard worden door FBB zullen de eigen fondsen verminderen en het startschot geven voor de kapitaalsverhoging).
Globalement le risque supporté par l'Etat belge dans le SPV
Globaal gezien stijgt het risico dat gedragen wordt door de 8
augmente de 1,5 Md. -réduction participation SPV : - 1,26 Md -réduction garantie prêt SPV: - 0,74 Md -garantie de recapitalisation de Fortis Banque en cas de perte: + 2 Mds -garantie sur les pertes de FBB au-delà de 3,5 Mds sur actifs toxiques: + 1,5 Md = SOLDE DES RISQUES PRIS PAR l'ETAT: +1,5 Md
Belgische staat in het SPV met 1,5 miljard. - vermindering participatie SPV: - 1,26 miljard - vermindering garantie lening SPV: - 0,74 miljard - garantie nieuwe kapitaalsinjectie van Fortis Bank in geval van verlies: + 2 miljard - garantie op de verliezen van FBB boven 3,5 miljard op toxische activa: + 1,5 miljard = SALDO VAN DE DOOR DE STAAT GELOPEN RISICO’S: +1,5 miljard euro
Contrairement à la proposition antérieure, ce n’est plus BNP Paribas qui achète une participation dans FIB, mais FBB. Fortis Banque va donc débourser 1,375 Mds pour acquérir une participation de 25% dans Fortis Insurance Belgium.
In tegenstelling tot het vorige voorstel, is het niet meer BNP Paribas die een participatie koopt in FIB, maar FBB. Fortis Bank zal dus 1,375 miljard neertellen om een participatie van 25% in Fortis Insurance Belgium te verwerven.
La proposition d’accord a été modifiée, mais au profit de BNP et au détriment de l’Etat belge qui octroie plus de garanties en limitant les pertes que BNP pourrait faire dans FBB.
Het voorgestelde akkoord werd gewijzigd, maar ten voordele van BNP en ten nadele van de Belgische staat die meer garanties verleent door de verliezen te beperken die BNP in FBB zou kunnen oplopen.
L’accord doit être approuvé par les actionnaires de Fortis Holding en avril. Contrairement à l’AG du 11 février, tous les actionnaires pourront désormais voter. Il est possible que BNP ait acheté des parts dans Fortis Holding pour s’assurer de l’issue du vote (il ne lui faudrait que quelques % du capital pour faire pencher le vote en sa faveur). Cela expliquerait pourquoi BNP se dit confiante alors que l’accord ne modifie que très peu la situation des actionnaires. De plus, une participation d’à peine 10% (selon moi il n’y a que 20 à 30% en free float) dans Fortis Holding permettrait à BNP de contrôler les assurances qui seront détenues à 75% par le Holding. Le cours boursier actuel de
Het akkoord moet in april goedgekeurd worden door de aandeelhouders van Fortis Holding. In tegenstelling tot de Algemene Vergadering van 11 februari, zullen alle aandeelhouders nu kunnen stemmen. Het is mogelijk dat BNP aandelen in Fortis Holding terugkoopt om zich te verzekeren van de uitkomst van de stemming (zij had slechts enkele % nodig van het kapitaal om de stemming in haar voordeel om te buigen). Dit zou uitleggen waarom BNP zegt er alle vertrouwen in te hebben, terwijl het akkoord de situatie van de aandeelhouders maar erg weinig verandert. Bovendien zou een participatie van nauwelijks 10% (volgens mij er is slechts 20 à 30% in free float) in Fortis Holding aan BNP de mogelijkheid bieden om de verzekeringen te 9
1,2 euros correspond à une valeur totale de 3 Mds pour le Holding Fortis. BNP peut donc prendre le contrôle du Holding et donc de FIB pour 300 millions d’euros. Les bénéfices générés par l’activité d’assurance peut-être captée par la banque en renégociant le contrat de distribution avec FIB qui serait contrôlée par BNP.
controleren die de Holding voor 75 % in bezit zal hebben. De huidige beurskoers van 1,2 euro komt overeen met een totale waarde van 3 miljard voor Holding Fortis. BNP wil dus controle verkrijgen op de Holding en dus op FIB voor 300 miljoen euro. De winsten die gegenereerd worden door de verzekeringsactiviteiten kunnen ingepalmd worden door de bank door opnieuw te onderhandelen over de distributieovereenkomst met FIB die door BNP gecontroleerd zou worden.
2. Décisions de justice
2. Beslissingen van Justitie
Le mardi 18 novembre 2008, le tribunal de commerce de Bruxelles, saisi par deux groupes d'actionnaires minoritaires de Fortis qui contestent la cession de Fortis à BNP Paribas, a rendu son ordonnance. Le tribunal du commerce de Bruxelles, siégeant en référé, n'a pas accédé aux demandes de plusieurs milliers d'actionnaires minoritaires de Fortis de suspendre la vente des actifs bancaires à BNP Paribas, mais s'est prononcé en faveur de la nomination d'un collègue d'experts. Les experts désignés sont : Jean-François Cats (membre du comité de surveillance de la CBFA), Eric De Bodt (professeur UCL, spécialisé en analyse financière) et Dirk Smets.
Op dinsdag 18 november 2008 heeft de handelsrechtbank van Brussel, in de zaak die aanhangig was gemaakt door twee groepen minderheidsaandeelhouders van Fortis die de overdracht van Fortis aan BNP Paribas betwistten, haar besluit bekend gemaakt. De handelsrechtbank van Brussel, zetelend in kortgeding, is niet ingegaan op de vragen van meerdere duizenden minderheidsaandeelhouders van Fortis om de verkoop van de bankactiva aan BNP Paribas op te schorten, maar heeft zich uitgesproken ten gunste van de benoeming van een college van experts. De aangestelde experts zijn: Jean-François Cats (lid van het Toezichtcomité van de CBFA), Eric De Bodt (professor UCL, gespecialiseerd in financiële analyse) en Dirk Smets.
Le tribunal du commerce n'a pas suivi l'avis du ministère public, qui, comme les petits actionnaires, estimait que la vente à BNP Paribas était entachée d'irrégularités et qu'il revenait à une assemblée générale des actionnaires de se prononcer sur la validité des décisions du conseil d'administration de Fortis ayant mené au démantèlement du groupe. Selon la présidente, Francine De Tandt, la vente des
De handelsrechtbank heeft het advies van het Openbaar Ministerie niet gevolgd, dat, net als de kleine aandeelhouders, meende dat de verkoop aan BNP Paribas vol zat met onregelmatigheden en dat het aan een Algemene Vergadering van aandeelhouders was om zich uit te spreken over de geldigheid van de beslissingen van de Raad van Bestuur van Fortis die tot de ontmanteling van de groep hadden geleid. Volgens de voorzitster Francine De Tandt was de verkoop van de 10
activités belges de Fortis à BNP était indispensable, mais dans un souci de transparence et d'information, elle a toutefois ordonné la désignation d'un collège d'expertsvérificateurs qui devra déterminer si le prix de la cession des activités bancaires et d'assurance à BNP Paribas est "adéquat".
Belgische activiteiten van Fortis aan BNP onvermijdelijk, maar uit bekommernis om transparantie en informatie, heeft ze evenwel een college van experts-controleurs laten aanstellen dat moest nagaan of de prijs voor het overlaten van de bank- en verzekeringenactiviteiten aan BNP Paribas “gepast” was.
Les actionnaires sont allés en appel et un arrêt a été rendu le 12 décembre 2008 par la Cour d’Appel de Bruxelles, dont voici les principales décisions : 1. Les décisions du Conseil d’Administration de Fortis SA/NV des 3, 5 et 6 octobre sont suspendues jusqu’au 16/2/2009.
De aandeelhouders zijn in beroep gegaan en op 12 december 2008 werd een vonnis uitgesproken door het Hof van Beroep van Brussel. Hier volgen de belangrijkste beslissingen: 1. De beslissingen van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV van 3, 5 en 6 oktober werden tot 16/2/2009 opgeschort.
2. A l’Assemblée Générale des Actionnaires de Fortis 2. Op de Algemene vergadering van Aandeelhouders van Fortis SA/NV, prévue pour le 19 décembre 2008, les SA/NV, voorzien voor 19 december 2008, zullen de actionnaires seront invités, avant de passer aux aandeelhouders uitgenodigd worden om, vooraleer over te autres points de l’ordre du jour, à se prononcer sur le gaan tot de andere punten op de agenda, zich uit te spreken report éventuel du vote concernant la poursuite des over het eventuele verdagen van de stemming over het activités. voortzetten van de activiteiten. 3. Pour le 12 février 2009 au plus tard, une assemblée 3. Uiterlijk op 12 februari 2009 moest een buitengewone algemene vergadering georganiseerd worden opdat de générale extraordinaire sera organisée afin que les actionnaires puissent s’exprimer sur les transactions aandeelhouders zich zouden kunnen uitspreken over de des 3, 5 en 6 octobre. Il s’agit de la décision de transacties van 3, 5 en 6 oktober. Het ging over de beslissing om de Nederlandse activiteiten van Fortis te verkopen aan de vendre les activités néerlandaises de Fortis à l’Etat Nederlandse staat en over het akkoord tussen de Belgische néerlandais et de l’accord entre l’Etat belge et BNP Paribas par lequel ce dernier reprend 75% de Fortis staat en BNP Paribas waardoor deze laatste 75% van Fortis Banque Belgique et 100% de Fortis Insurance Belgium. Bank België overneemt en 100% van Fortis Insurance Belgium. 4. La Société Fédérale de Participations et d’Investissement ne peut pas céder le second paquet
4. De Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij mag het tweede aandelenpakket dat ze verworven heeft in oktober 11
d’actions de Fortis Banque (50% + 1 ), qu’elle a acquises en octobre 2008. Ce paquet d’actions est « gelé » jusqu’au 16/2/2008 (la vente à BNP Paribas est donc gelée). 5. Enfin, un collège de cinq experts est désigné afin d’étudier les conditions financières de la cession des actifs de Fortis . Il devra accomplir sa mission pour le 15 mai 2009 au plus tard et devra remettre un rapport intermédiaire dans les 35 jours ouvrables. Le collège se compose de deux sages – les professeurs émérites Walter Van Gerven (ex-président de la CBFA) etGuy Horsmans – et de trois techniciens. Les trois techniciens sont André Kilesse (réviseur d’entreprise et ancien président de l’IBR), Roland Gillet (professeur à l’ULB et à La Sorbonne, et expert en marchés financiers et participations) et Remi Vermeiren (ancien administrateur délégué de KBC). L’Etat reste à 99,9% actionnaire de Fortis Banque via la Société Fédérale de Participations et d’Investissement (SFPI). Fortis Insurance Belgium reste provisoirement à 100% entre les mains de Fortis Holding. BNP Paribas a clairement déclaré qu’il reste aux côtés de Fortis Banque et de Fortis Insurance Belgium et continue à les soutenir.
2008 niet aan Fortis Bank (50% + 1) afstaan. Dit aandelenpakket wordt “bevroren” tot 16/2/2008 (de verkoop aan BNP Paribas wordt dus bevroren).
5. Ten slotte wordt een college van vijf experts aangesteld om de financiële voorwaarden van de overdracht van de activa van Fortis te bestuderen. Het college moet uiterlijk op 15 mei 2009 met deze taak klaar zijn en binnen 35 werkdagen een tussentijds rapport overhandigen. Het college is samengesteld uit twee wijzen – de professoren emeriti Walter Van Gerven (ex-voorzitter van de CBFA) en Guy Horsmans – en uit drie technici. De drie technici zijn: André Kilesse (bedrijfsrevisor en oud-voorzitter van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren IBR), Roland Gillet (professor aan de ULB en aan de Sorbonne, en expert in financiële markten en participaties) en Remi Vermeiren (oud-gedelegeerd bestuurder van KBC). De Staat blijft voor 99,9% aandeelhouder van Fortis Bank via de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM). Fortis Insurance Belgium blijft voorlopig voor 100% in handen van de Fortis Holding. BNP Paribas heeft duidelijk verklaard dat zij Fortis Bank en Fortis Insurance Belgium blijft bijstaan en ondersteunen.
Synthèse et critique du rapport préliminaire du Collège d’experts (28 janvier 2009)
Samenvatting van en kritiek op het voorlopige rapport van het College deskundigen (28 januari 2009)
Le rapport ne remet pas en cause les opérations de sauvetage de Fortis Banque. Mais le rapport soulève en même temps des pistes pour augmenter la valeur des actionnaires du groupe Fortis.
Het rapport zet de reddingsoperaties van Fortis Bank niet opnieuw op losse schroeven. Maar het reikt tegelijk mogelijke manieren aan om de waarde van de aandeelhouders van de Fortis-groep te vergroten.
12
En somme il est encore possible, et même souhaitable, de trouver une solution acceptable pour tous dans le dossier Fortis.
Eigenlijk is het nog mogelijk, en zelfs wenselijk, om voor iedereen een aanvaardbare oplossing te vinden in het Fortis-dossier.
1ère opération
1e reddingsoperatie
En ce qui concerne l’opération de recapitalisation du weekend du 27 & 28 septembre les experts écrivent : « Personne ne conteste et ne peut contester la nécessité impérieuse de l’aide […] les évaluations faites à l’occasion du premier weekend sont, compte tenu de l’état de cessation de payement virtuel de Fortis banque et du contexte particulier, raisonnables. » (§6, page 6).
Wat de kapitaalsinjectie van het weekend van 27 & 28 september betreft, schrijven de experts: “Niemand betwist of kan de dringende noodzaak van de hulp betwisten […] de evaluaties gedaan ter gelegenheid van het eerste weekend zijn, rekening houdend met de virtuele stopzetting van betalingen van Fortis Bank en van de bijzondere context, redelijk.” (§6, pagina 6).
Ecolo n’a jamais contesté cette première opération de sauvetage. Au contraire, nous l’avons soutenue. Il n’y a aucune raison de changer de position à cet égard.
Ecolo heeft deze eerste reddingsoperatie nooit betwist. Integendeel, wij hebben die gesteund. Er is geen enkele reden om in dit opzicht van standpunt te veranderen.
Bizarrement les experts ne s’interrogent pas ou ne commentent pas le non-respect du premier accord par le gouvernement néerlandais. Pourtant ce non-respect a entrainé la seconde opération de « sauvetage » de Fortis.
Vreemd genoeg vragen de experts zich niet af of geven ze geen commentaar bij het niet-naleven van het eerste akkoord door de Nederlandse regering. Nochtans lag dit niet-naleven aan de grondslag van de tweede “reddingsoperatie” van Fortis.
2ème opération
2e reddingsoperatie
En ce qui concerne l’opération de vente des actifs néerlandais du groupe (y compris la participation dans ABN-AMRO) au gouvernement néerlandais les experts écrivent : « Nous estimons qu’une éventuelle renégociation de certains aspects des accords avec l’autorité néerlandaise ne s’impose pas. Ce n’est évidemment pas à nous de l’exclure. » (§7 , page 7).
Wat de verkoop betreft van de Nederlandse activa van de groep (met inbegrip van de participatie in ABN-AMRO) aan de Nederlandse regering, schrijven de experts: “Wij zijn van mening dat het eventueel opnieuw onderhandelen over bepaalde aspecten van de akkoorden met de Nederlandse overheid zich niet opdringt. Het is evenwel niet aan ons om dit uit te sluiten.” (§7, pagina 7).
Sur cette question l’avis des experts est moins tranché qu’en ce qui concerne la première opération.
Over deze kwestie is het advies van de experts minder uitgesproken dan voor de eerste reddingsoperatie.
Rappelons que la Banque Nationale de Belgique a été obligée d’octroyer des prêts d’urgence à hauteur de 54 milliards d’euros pour des difficultés liées aux activités aux Pays-Bas, puisque la Banque centrale néerlandaise refusait de jouer son rôle (seulement 7 Mds).
We herinneren eraan dat de Nationale Bank van België verplicht werd om noodleningen toe te staan voor een bedrag van 54 miljard euro voor de moeilijkheden met betrekking tot de activiteiten in Nederland, doordat de Nederlandse centrale bank weigerde haar rol te spelen (slechts 7 miljard euro).
13
Le rapport des experts confirme d’ailleurs ce point (§98, page 34 : « Ce besoin structurel était principalement imputable aux activités néerlandaises (60 à 65 Mds) du pôle bancaire. […] Une avance de fonds quasi-permanente de l’ordre de 60 Mds était accordée par la maisonmère Fortis banque au profit de sa filiale Fortis Bank Nederland. »)
Het rapport van de experts bevestigde overigens dit punt (§98, pagina 34: “Deze structurele behoefte was voornamelijk toe te schrijven aan de Nederlandse activiteiten (60 tot 65 miljard) van de bancaire pool. […] Een bijna permanent voorschot op het fonds in de orde van grootte van 60 miljard euro werd toegestaan door het moederhuis Fortis Bank ter voordele van zijn filiaal Fortis Bank Nederland.”)
Les autorités néerlandaises ont ensuite menacé le gouvernement belge de mettre Fortis sous tutelle aux Pays-Bas, ce qui aurait à coup sûr déclenché la panique. Le gouvernement néerlandais a donc exercé un chantage sur les autorités belges pour racheter les actifs néerlandais à bon prix. Se pose dès lors avec acquitté la question de la solidité et du contenu de la convention passée avec les Pays-Bas (document manuscrit d’une page). La Commission spéciale devra se pencher en profondeur sur ce volet.
De Nederlandse overheid heeft er daarna bij de Belgische regering mee gedreigd dat zij Fortis onder de voogdij van Nederland zou zetten, wat ongetwijfeld voor paniek heeft gezorgd. De Nederlandse regering heeft dus chantage gepleegd op de Belgische overheid om de Nederlandse activa goedkoop terug te kopen. De vraag naar de betrouwbaarheid en de inhoud van de overeenkomst met Nederland (handgeschreven document van een pagina) kan dus zeker gesteld worden. De Speciale Commissie zal zich grondig over dit luik moeten buigen.
Toutefois, il est presque impensable que les autorités néerlandaises aient mis leur menace à exécution alors que la Banque centrale néerlandaise ne fournissait pas les liquidités d’urgence nécessaires. Le sabotage d’une grande banque du pays aurait été trop visible et âprement critiqué.
Het is echter bijna ondenkbaar dat de Nederlandse overheid haar dreiging uitgevoerd zou hebben als de Nederlandse Centrale bank niet de nodige noodfondsen geleverd zou hebben. De sabotage van een grote bank van het land zou te zichtbaar geweest zijn en te hard bekritiseerd zijn.
3ème opération
3e reddingsoperatie
En ce qui concerne la troisième opération, qui consiste à céder de 75% de FBB à BNP, les experts estiment que : « les décisions des 5 & 6 octobre concernant une nouvelle intervention de l’Etat belge et l’adossement à BNP, ainsi que les conventions qui en découlent, ont été conclues à des conditions dures mais acceptables » (§10, page 8).
Wat de derde operatie betreft, die erin bestond 75% van FBB aan BNP te geven, zijn de experts van mening dat: “de beslissingen van 5 & 6 oktober betreffende een nieuwe interventie van de ’Belgische staat en het steunen van BNP, evenals de afspraken die eruit voortvloeien, werden afgesloten tegen harde, maar aanvaardbare voorwaarden” (§10, pagina 8).
Ici aussi les experts restent très prudents dans leurs conclusions. Ils estiment que : « l’intervention de l’Etat belge était donc absolument nécessaire […], il est logique qu’il ait choisi la solution qui lui paraissait la plus appropriée pour (i) assurer au mieux la stabilité financière du pays (ii) sauvegarder une gestion cohérente de sa dette publique et (iii) préserver à long terme l’avenir de Fortis banque par l’adossement à une grande banque internationale. » (§ 293, page 84).
De experts blijven ook hier erg voorzichtig in hun conclusies. Zij zijn van mening dat: “ de interventie van de Belgische staat dus absoluut nodig was […], het is logisch dat gekozen werd voor de oplossing die het meest geschikt leek om (i) de financiële stabiliteit van het land te verzekeren (ii) een coherent beheer van zijn overheidsschuld te behouden en (iii) op lange termijn de toekomst van Fortis Bank veilig te stellen door de steun van een grote internationale bank” (§ 293, pagina 84).
14
Toutefois, cette conclusion est critiquable pour au moins deux raisons :
Deze conclusie kan echter om minstens twee redenen bekritiseerd worden:
1) Dexia qui a été recapitalisée par l’Etat belge et qui a bénéficié de la garantie d’Etat faisait peser un risque beaucoup plus grand sur les finances publiques en raison de l’exposition aux crédits structurés (filiale FSA). Cette exposition s’élevait à 677% de son capital (111 Mds) contre seulement 117% pour Fortis (40 Mds). Risque de moins value
1) Dexia die een kapitaalinjectie gekregen had van de Belgische staat en die van de Staatsgarantie geprofiteerd heeft, legde een veel te groot risico op de overheidsfinanciën wegens de blootstelling aan de gestructureerde kredieten (filiaal FSA). Deze blootstelling bedroeg 677% van haar kapitaal (111 miljard) tegenover slechts 117% voor Fortis (40 miljard). Gevaar voor minwaarde.
2) Le ratio de solvabilité de BNP Paribas (Tier 1 : 7,6%) est inférieur à celui de Fortis banque (Tier 1 : 11,2%) en fin de second trimestre 2008. Le rachat de Fortis banque par BNP a surtout amélioré la position de BNP qui se retrouve malgré cela aujourd’hui en mauvaise posture.
2) De solvabiliteitsratio van BNP Paribas (Tier 1: 7,6%) is lager dan die van de Fortis Bank (Tier 1: 11,2%) aan het einde van het tweede trimester van 2008. De terugkoop van Fortis Bank door BNP heeft vooral de positie van BNP verbeterd, die er desondanks vandaag slecht aan toe is.
Ecolo a pris une position plus dure en dénonçant cette troisièmement opération comme étant économiquement favorable à BNP et défavorable à l’Etat belge, l’économie du pays, les travailleurs de Fortis et les actionnaires du Holding.
Ecolo heeft een hard standpunt ingenomen door deze derde reddingsoperatie te hekelen als economisch gunstig voor BNP en ongunstig voor de Belgische staat, voor de economie van het land, de werknemers van Fortis en de aandeelhouders van de Holding.
Les experts s’étonnent de ce que « l’apport des titres Fortis banque ait été rémunéré sur base du cours de l’action BNP Paribas sans prendre en considération un discount […] de l’ordre de 15% […], ce qui aurait conduit à une évaluation du titre BNP Paribas autour de 58€ au lieu de 68. » En somme, les experts estiment que l’Etat n’a pas reçu assez d’actions BNP en échange de Fortis Banque. Cette mauvaise décision aura un impact sur le contribuable.
De experts verbazen zich erover dat “de inbreng van Fortis-aandelen betaald werd op basis van de koers van het aandeel BNP Paribas zonder een korting in overweging te nemen […] in de orde van grootte van 15% […], wat geleid zou hebben tot een waardering van het aandeel van BNP Paribas pp ongeveer 58 eiro in plaats van 68 euro. “Eigenlijk menen de experts dat de Staat voor Fortis Bank onvoldoende aandelen van BNP in ruil heeft gegeven. Deze verkeerde beslissing zal een impact hebben op de belastingplichtige.
3. Interventions politiques dans les décisions de justice
3. Politieke interventies in de beslissingen van het gerecht
La Commission d’enquête Fortis a mis en évidence des interventions des cabinets des Ministres Vandeurzen et Reynders et la violation du secret professionnel dans le chef de la juge Christine Schurmans et de l’avocat de l’Etat belge Christian Van Buggenhout. Ces faits ont été confirmés par l’enquête portant sur la rupture du secret
De Fortis-onderzoekscommissie heeft de interventies van de kabinetten van de Ministers Vandeurzen en Reynders onderstreept en de schending van het beroepsgeheim uit hoofde van rechter Christine Schuurmans en van de advocaat van de Belgische staat Christian Van Buggenhout. Deze feiten werden bevestigd door het onderzoek naar de schending van het beroepsgeheim.
15
professionnel. Politiquement, l'utilisation qui a été faite des fuites, confirmées par l'enquête, posait problème en décembre 2008 et continue de nous poser problème aujourd'hui :
Politiek vormde het gebruik dat werd gemaakt van lekken – bevestigd door het onderzoek – een probleem in december 2008 en is voor ons ook vandaag nog een probleem:
l'enquête confirmerait que l'avocat de l'Etat belge, Me Van Buggenhout, aurait reçu des informations illégales sur le contenu de l'arrêt et les circonstances du délibéré ;
het onderzoek zou bevestigen dat de advocaat van de Belgische staat, Mr. Van Buggenhout, onwettige informatie zou ontvangen hebben over de inhoud van het arrest en de omstandigheden van het beraad;
au même moment, les avocats de la SFPI changent leur attitude et déploient des efforts intenses pour obtenir une réouverture des débats, ils mandatent un huissier pour constater l'absence de Mme Schurmans et requièrent la récusation du juge Blondeel ;
op hetzelfde moment veranderden de advocaten van de FPIM hun houding en doen ze heel wat inspanningen om de debatten opnieuw te openen, ze stellen een gerechtsdeurwaarder aan om de afwezigheid van mevrouw Schuurmans vast te stellen en eisen de wraking van rechter Blondeel;
ces efforts sont appuyés par des interventions répétées du cabinet du Ministre Vandeurzen et du cabinet du Ministre Reynders auprès du ministère public. A l'issue de la commission parlementaire d'enquête, nous arrivions à la conclusion que ces interventions avaient détourné le pouvoir réservé par l'art. 140 du code judiciaire au ministère de la justice, garant du bon fonctionnement du pouvoir judiciaire, au profit du gouvernement, partie à la cause en tant qu'actionnaire de Fortis ;
deze inspanningen worden gesteund door herhaalde interventies van het kabinet van Minister Vandeurzen en dat van Minister Reynders bij het Openbaar ministerie. Na afloop van de parlementaire onderzoekscommissie kwamen wij tot de conclusie dat deze interventies de macht die volgens art. 140 van de gerechtelijk wetboek toekomt aan het ministerie van Justitie, om garant te staan voor de goede werking van de rechterlijke macht, afgeleid hebben naar de regering, die een partij is in de zaak als zijnde aandeelhouder van Fortis;
au lendemain de l'arrêt, les informations reprises dans un rapport du PG de le Court sont utilisées par le Kern, en présence des avocats de la SFPI, en vue
Na het arrest werd de informatie overgenomen in een verslag van de Procureur-Generaal van het Hof, en gebruikt door de Kern, in aanwezigheid van de advocaten van de 16
de faire usage de la procédure réservée au ministre de la justice par l’art. 1088 du code judiciaire, faisant ainsi la confusion entre la fonction d’imperium du ministre de la justice et l’intérêt des parties.
Le Gouvernement a fait pression sur la justice pour empêcher qu’un jugement ne soit rendu. C’est totalement inadmissible dans un Etat de droit. Pour reprendre les termes du Premier président Ghislain Londers dans sa note du 19 décembre 2008 à Herman Van Rompuy : « Lorsque (...) on met en parallèle cette information [l'information arrivée à la Chancellerie] et certaines initiatives prises dans l'affaire Fortis, on observe immanquablement un certain nombre d'indications claires donnant à penser que tout a été mis en œuvre pour que l'arrêt de la 18ème chambre de la Cour d'appel ne puisse pas être prononcé comme prévu et que des tentatives ont été faites de faire traiter le dossier par un siège composé différemment, dans l'espoir sans doute que le résultat serait différent du « tour dramatique » annoncé (...) ». Déjà en première instance, le gouvernement a exercé des pressions sur la justice. Les avocats des actionnaires de Fortis avaient introduit une action en référé pour bloquer la vente au groupe français. Le 18 novembre 2008, en première instance, la présidente du Tribunal de commerce de Bruxelles les déboute. Pas sur base de la loi ou des statuts de la société: elle a simplement repris l’argumentation gouvernementale et a juge que la cession de Fortis Banque à BNP-Paribas est «le garant unique de sa survie». Le substitut du procureur, Paul D’haeyer, qui
Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM), met het oog op het gebruik van de procedure die voorbehouden is voor de minister van Justitie krachtens art. 1088 van het Gerechtelijk Wetboek, en op die manier de bevoegdheid van de minister van Justitie en het belang van de partijen heeft verward. De Regering heeft druk uitgeoefend op Justitie om te verhinderen dat een vonnis zou worden uitgesproken. Dit is volledig ontoelaatbaar in een Rechtsstaat. Om het met de bewoordingen van de Eerste voorzitter Ghislain Londers in zijn nota van 19 december 2008 aan Herman Van Rompuy te zeggen: “Wanneer (...) men deze informatie [de informatie aangekomen op de Kanselarij] naast bepaalde initiatieven die genomen werden in de Fortis-zaak naast elkaar zet, merkt men onvermijdelijk een aantal duidelijke aanwijzingen op die erop wijzen dat alles in het werk werd gesteld opdat het arrest van de 18de kamer van het hof van beroep niet zou kunnen worden uitgesproken zoals voorzien en dat gepoogd is de zaak te laten behandelen door een anders samengestelde zetel, wellicht in de hoop op een ander resultaat dan de aangekondigde 'dramatische wending (...)”. Al in eerste aanleg heeft de regering druk uitgeoefend op Justitie. De advocaten van de aandeelhouders van Fortis hadden een vordering in kortgeding ingeleid om de verkoop aan de Franse groep te blokkeren. Op 18 november 2008 wijst de voorzitster van de Handelsrechtbank van Brussel deze in eerste aanleg af. Niet op basis van de wet of van de ondernemingsstatuten: ze heeft gewoon de argumentatie van de regering overgenomen en geoordeeld dat de overdracht van de Fortis Bank aan BNP-Paribas “de enige garantie is voor haar overleven”. De substituut van de procureur, Paul D’haeyer, die deze mening niet deelde, heeft in
17
n’était pas de cet avis a soutenu à l’audience du 6 novembre que le gouvernement a violé la loi et les statuts de Fortis. Mais avant l’audience, il a reçu un coup de téléphone de Pim Vanwalleghem, un collègue détaché au cabinet d’Yves Leterme. Il lui aurait notamment soufflé: « Cher Paul, attention, un bateau qui coule peut t’entraîner dans le naufrage… » La pression ne va pas porter ses fruits. Au contraire, D’haeyer contacte le cabinet du ministre de la Justice pour s’en plaindre. 4. Décisions des actionnaires quant à l’accord entre l’Etat belge et BNP Paribas
de hoorzitting van 6 november staande gehouden dat de regering de wet en de statuten van Fortis geschonden had. Maar vóór de hoorzitting heeft hij een telefoontje gekregen van Pim Vanwalleghem, een collega bij het kabinet van Yves Leterme. Hij zou hem gezegd hebben: “Beste Paul, let op, een schip dat water maakt, kan je meesleuren in de schipbreuk… ‘ De druk zal niet tot het gewenste resultaat leiden. Integendeel, D’haeyer neemt contact op met de minister van Justitie op zich daarover te beklagen. 4. Beslissingen van de aandeelhouders over het akkoord tussen de Belgische staat en BNP Paribas
Les Assemblées Générales des Actionnaires de Fortis SA/NV et de Fortis N.V. se sont prononcées en faveur des transactions avec l'État belge et BNP Paribas. Cela signifie que BNP Paribas acquerra 75% de Fortis Banque SA/NV et que 25% de Fortis Insurance Belgium seront cédés à Fortis Banque SA/NV. Le pourcentage du capital social représenté à Gand et à Utrecht s'élevait respectivement à 26,15% et 26,36%.
De Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders van Fortis SA/NV en Fortis N.V. hebben voor de transacties met de Belgische Staat en BNP Paribas gestemd. Dat betekent dat BNP Paribas 75% van Fortis Bank SA/NV zal verwerven en dat 25% van Fortis Insurance Belgium zal worden verkocht aan Fortis Bank SA/NV. Het percentage van het aandelenkapitaal vertegenwoordigd in Gent en Utrecht bedroeg respectievelijk 26,15% en 26,36%.
Les Assemblées Générales des Actionnaires ont pris les décisions suivantes:
De Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders beslisten als volgt:
La proposition d'approuver le projet avec BNP Paribas a été approuvée. La proposition d'approuver les comptes annuels statutaires de Fortis SA/NV pour l'exercice 2008 a été approuvée. La proposition d'approuver les comptes annuels statutaires de Fortis N.V. pour l'exercice 2008 a été approuvée. La proposition d'approuver l'affectation des résultats de Fortis SA/NV pour l'exercice 2007 a été approuvée.
Het voorstel om het project met BNP Paribas goed te keuren, werd goedgekeurd. Het voorstel om de statutaire jaarrekeningen van Fortis SA/NV goed te keuren voor het boekjaar 2008, werd goedgekeurd. Het voorstel om de statutaire jaarrekeningen van Fortis N.V. goed te keuren voor het boekjaar 2008, werd goedgekeurd. Het voorstel om de bestemming van het resultaat van Fortis SA/NV goed te keuren voor het boekjaar 2007 werd goedgekeurd. 18
La proposition de donner décharge aux membres du Conseil d'Administration pour l'exercice 2008 a été rejetée.
Het voorstel om de leden van de Raad van Bestuur van de vennootschap decharge te verlenen voor het boekjaar 2008 werd verworpen. La proposition de donner décharge aux commissaires Het voorstel om de commissarissen (externe accountants) van (auditeurs externes) pour l'exercice 2008 en ce qui concerne Fortis SA/NV decharge te verlenen voor het boekjaar 2008 werd Fortis SA/NV, a été approuvée. goedgekeurd. Messieurs Frank Arts, Guy de Selliers de Moranville, Roel De heren Frank Arts, Guy de Selliers de Moranville, Roel Nieuwdorp, Lionel Perl et Jin Shaoliang ont été nommés Nieuwdorp, Lionel Perl en Jin Shaoliang werden gekozen als lid membres du Conseil d'Administration jusqu'à l'issue des van de Raad van Bestuur tot het einde van de Algemene Assemblées Générales des Actionnaires de 2011. Vergaderingen van Aandeelhouders van 2011. La proposition de modifier les statuts de Fortis SA/NV et de Het voorstel om de statuten van Fortis SA/NV te wijzigen en om procéder à une première réduction de capital a été een eerste kapitaalvermindering door te voeren, werd approuvée. goedgekeurd. La seconde réduction de capital de Fortis SA/NV a été De tweede kapitaalvermindering van Fortis SA/NV werd approuvée. goedgekeurd. La proposition de renouveler le capital autorisé de Fortis Het voorstel om het toegestane kapitaal van Fortis SA/NV te SA/NV a été rejetée. hernieuwen, werd verworpen. La proposition de modifier l'Article 13 a) première phrase Het voorstel om de eerste zin van artikel 13a van de statuten van des statuts de Fortis SA/NV comme suit: "Le conseil Fortis SA/NV als volgt te wijzigen: “De Raad van Bestuur telt d'administration est composé de onze membres au plus", a maximum elf leden”, werd goedgekeurd. été approuvée. La proposition de modifier les statuts de Fortis N.V., en ce Het voorstel om de statuten van Fortis N.V. te wijzigen, inclusief compris un déplacement du siège social à Utrecht et la een wijziging van de statutaire zetel naar Utrecht en een suppression de toute référence à des Actions Préférentielles schrapping van alle verwijzingen naar preferente aandelen werd et l'introduction d'une garantie limitée en faveur des goedgekeurd. administrateurs, a été approuvée. L’introduction d’une couverture limitée de la responsabilité des administrateurs De invoering van een beperkte vrijwaring voor bestuurders werd a été rejetée. verworpen. Le Conseil d'Administration de Fortis SA/NV et de Fortis N.V De Raad van Bestuur van Fortis SA/NV en Fortis N.V. bestaat met est constitué, à dater de ce jour, de 8 membres et entrera ingang van heden uit 8 leden en zal met onmiddellijke ingang in en fonction avec effet immédiat, sous réserve d'approbation functie treden onder voorbehoud van de wettelijke par les organes de contrôle. goedkeuringen. 19
4. Compensation des actionnaires du groupe Fortis
4. Compensatie van de aandeelhouders van de Fortis-groep
Suite aux problèmes qu’à connu Fortis, la valeur s’est effondrée. Alors qu’elle cotait à 35€ en avril 2007, elle est retombée à 0,6€ en décembre 2008. Aujourd’hui l’action oscille entre 2,5 et 3€. Selon les analystes l’action pourrait valoir 5€ à terme.
Ten gevolge van de problemen die Fortis gekend heeft, is de waarde van het aandeel ingestort. In april 2007 stond het op 35 euro genoteerd, in december 2008 viel het terug op 0,6 euro. Vandaag schommelt de waarde van het aandeel tussen 2,5 en 3 euro. Volgens de analisten zou het op termijn 5 euro waard kunnen worden.
La perte réalisée par les actionnaires de Fortis est donc considérable. Il est peu probable qu’ils récupèrent un jour cette somme. Afin d’atténuer cette perte, le gouvernement a mis en place une compensation pour les actionnaires lésés. En raison des décisions judiciaires successives, cette compensation a du être modifiée.
Het verlies dat geïncasseerd werd door de aandeelhouders van Fortis is dus aanzienlijk. Het is weinig waarschijnlijk dat ze die ooit zullen kunnen recupereren. Om de pil te vergulden, heeft de regering voor de benadeelde aandeelhouders een compensatie ingevoerd. Wegens de opeenvolgende gerechtelijke beslissingen moest deze compensatie gewijzigd worden.
Dans un premier temps, le gouvernement met en place le système du « coupon 42" au début du mois d'octobre 2008. L'objectif était de créer un fonds auquel serait affectée une partie de la plus-value éventuelle et des bénéfices que l'État belge tirerait de sa participation dans BNP Paribas. Ce fonds serait ensuite réparti entre les bénéficiaires le 1er juillet 2014. Cette intervention était toutefois soumise à certaines conditions : le bénéficiaire devait notamment être actionnaire au 1er juillet 2008, être une personne physique et l'intervention était limitée à 5000 titres par actionnaire. Fortis a donc procédé, durant le week-end des 11 et 12 octobre 2008, au détachement d’un coupon, le "coupon 42", permettant d’apporter un élément de preuve quant à la détention d’actions Fortis à la date de détachement du coupon. La loi du 22 décembre créant le Fonds Fortis a
In eerste instantie heeft de regering begin oktober 2008 het systeem van de “coupon 42” ingevoerd. Het doel ervan was een fonds te creëren waarin een deel van de eventuele meerwaarde en opbrengsten, die de Belgische staat door de deelname in BNP Paribas zou boeken, zou worden gestort. Dit fonds zou op 1 juli 2014 onder de begunstigden worden verdeeld. Voor deze regeling golden echter bepaalde voorwaarden: de begunstigde moest op 1 juli 2008 aandeelhouder zijn, een natuurlijke persoon zijn en de regeling was beperkt tot 5000 aandelen per aandeelhouder. Fortis is dus in het weekend van 11 en 12 oktober 2008 overgegaan tot het knippen van een coupon, de “coupon 42”, waarmee het aandeelhouderschap in Fortis op de datum van het knippen van de coupon bewezen kon worden. De wet van 22 december betreffende de oprichting van het Fortis Fonds is op 29 december 2008 in het Belgisch staatsblad gepubliceerd. Alles was dus 20
ensuite été publiée au Moniteur belge le 29 décembre 2008. Tout était donc en place.
geregeld.
Suite aux décisions de justice successives, un nouvel accord a été négocié entre l’Etat belge, Fortis et BNP Paribas. Le mécanisme de compensation des actionnaires a donc également été revu et le "coupon 42" a été remplacé par une option d'achat1. Lors de la signature du nouvel accord en mai 2009, Fortis, BNP Paribas et l'État belge ont remplacé le "coupon 42" par une option d'achat en faveur du Groupe Fortis sur les actions BNP Paribas détenues par la SFPI. Concrètement, Fortis bénéficie d'une option d'achat liée aux actions BNP Paribas acquises par la SFPI comme contrepartie des actions de Fortis Banque qu'elle a apportées à BNP Paribas. En vertu de l'option, Fortis aura droit à la différence entre le prix d'exercice de 66,672 EUR (68 EUR avant l'augmentation de capital de BNP Paribas d'octobre 2009) et le cours des actions BNP Paribas au moment de l'exercice de l'option ou le prix de vente des actions sous-jacentes si la SFPI opte pour cette possibilité. Cette option se règlera uniquement en espèces. Fortis a le droit d'exercer cette option à tout moment pendant une période de 6 ans à partir du 10 octobre 2010 (soit après l'expiration d'une période de blocage de 2 ans), soit jusqu'en octobre 2016. Fortis a communiqué fin juillet 2009 qu'il "s’est engagé, dans la mesure où la loi le permet et en tenant compte de certaines contraintes pratiques, à proposer à ses actionnaires de leur distribuer l’avantage
Ten gevolge van de opeenvolgende beslissingen van Justitie werd over een nieuw akkoord onderhandeld tussen de Belgische staat, Fortis en BNP Paribas. Het mechanisme voor de compensatie van de aandeelhouders werd dus ook herzien en "coupon 42" werd vervangen door een “call-optie”2. Echter, tijdens de ondertekening van de nieuwe overeenkomst in mei 2009 hebben Fortis, BNP Paribas en de Belgische overheid de “coupon 42” vervangen door een call-optie ten gunste van de Fortis Groep op de aandelen van BNP Paribas in het bezit van de FPIM. Fortis heeft dus feitelijk een call-optie op de door de FPIM verworven aandelen van BNP Paribas, als tegenprestatie voor de aandelen Fortis Bank die de FPIM in het kapitaal van BNP Paribas heeft ingebracht. De optie geeft Fortis recht op het verschil tussen de uitoefenprijs van 66,672 euro (68 euro voor de kapitaalverhoging van BNP Paribas in oktober 2009) en de aandelenkoers van BNP Paribas op het moment van uitoefening van de optie of de verkoopprijs van de onderliggende aandelen BNP Paribas indien de FPIM hiervoor opteert. Deze optie is uitsluitend in cash afwikkelbaar. Fortis kan deze optie op elk moment uitoefenen gedurende een periode van 6 jaar met ingang van 10 oktober 2010 (na afloop van een blokkeringsperiode van 2 jaar), tot en met oktober 2016. Fortis maakte eind juli 2009 bekend dat zij heeft "toegezegd om, in de mate waarin dit wettelijk is toegestaan en rekening houdend met bepaalde praktische beperkingen, aan haar
1
Le "coupon 42" est devenu de facto sans valeur.
2
De "coupon 42" is de facto waardeloos geworden.
21
obtenu sous la forme de dividende, dans l’hypothèse et au moment où il percevrait un montant lié à l’option, suite à un exercice (partiel) de l’option et/ou à sa monétisation." Ce mécanisme permet cette fois de faire bénéficier tous les actionnaires de l'avantage éventuel, sans aucune restriction, ni limitation. A la condition, bien entendu, d'être actionnaire au moment du paiement du dividende. Il est cependant encore impossible de dire aujourd'hui si un montant sera versé, et si tel est le cas, pour quel montant et à quelle date.
aandeelhouders voor te stellen het gerealiseerde voordeel uit te keren via een dividenduitkering, indien en zodra zij een bedrag ontvangt uit hoofde van de optie, bij een (gedeeltelijke) uitoefening en/of het te gelde maken van de optie." Door dit mechanisme kunnen alle aandeelhouders van het eventuele voordeel profiteren, zonder enig voorbehoud of beperking. Op voorwaarde uiteraard dat ze aandeelhouder zijn op het moment van dividenduitkering. Het is echter nu nog niet mogelijk aan te geven of een bedrag zal worden uitgekeerd en zo ja, hoeveel en op welke datum!.
Que peuvent espérer les actionnaires de Fortis ?
Wat mogen de aandeelhouders van Fortis verwachten?
Prix de vente actions BNP par la SFPI 66 € 71 € 76 € 81 € 86 € 91 €
Verkoopprijs van de aandelen van BNP door de FPIM 66 € 71 € 76 € 81 € 86 € 91 €
Dividende par action Fortis 0,00 € 0,25 € 0,50 € 0,75 € 1,00 € 1,25 €
Dividend per Fortis-aandeel 0,00 € 0,25 € 0,50 € 0,75 € 1,00 € 1,25 €
5. Manquements de la CBFA
5. Tekorten van de CBFA
Le 13 mars 2009, Jean-Pierre Botsoen a déclaré en substance à la Commission spéciale (à huis clos) :
Op 13 maart 2009 heeft Jean-Pierre Botsoen aan de Bijzondere commissie grosso modo het volgende verklaard (achter gesloten deuren):
“ Les liquidités de Fortis banque étaient suivies depuis 2003. En avril 2003 et 2004 deux audits ont été réalisés avec les gestionnaires de risques sur la gestion des liquidités. Ces deux premiers audits ont donné une appréciation médiocre (note la plus mauvaise sur l’échelle d’appréciation). Suite à ces évaluations très négatives, des groupes de travail ont été mis sur pied dans
“ De liquiditeiten van Fortis Bank werden sinds 2003 gevolgd. In april 2003 en 2004 werden met de risicobeheerders twee audits uitgevoerd over het liquiditeitenbeheer. Deze eerste twee audits leverden de beoordeling “onvoldoende” op (= de slechtste quotering op de beoordelingsschaal). Ten gevolge van deze zeer negatieve evaluaties werden werkgroepen opgericht 22
le but d’améliorer la gestion des liquidités. En janvier et décembre 2005 de nouveaux audits ont été réalisés et ont donné lieu à une note de 4. Suite à ces mauvaises évaluations, le CBFA a réalisé une inspection et a formulé une série de critiques et de recommandations. Des audits ont encore été réalisés en 2006 et 2007 avec un rating de 4. Parce que les promesses de la direction n’ont pas été honorées, j’ai eu une discussion à cet égard avec Votron et Dierckx. La conclusion de cette discussion a été que le besoin de liquidités important ne représentait pas un risque pour Fortis car les liquidités étaient abondantes sur le marché. Début 2008 il y a encore eu un rapport d’audit sur le sujet avec une note de 4. Ceci a fait l’objet d’une discussion au Comité d’audit du second trimestre de 2008. Il a été décidé lors de ce Comité de réduire progressivement d’ici 2010 le besoin de liquidités. L’intégration d’ABN AMRO devait permettre d’apporter 30 milliards de liquidités supplémentaires.
met de bedoeling het liquiditeitenbeheer te verbeteren. In januari en december 2005 werden nieuwe audits uitgevoerd, met als resultaat een quotering 4. Na deze slechte evaluaties heeft de CBFA een inspectie uitgevoerd en een reeks van kritieken en aanbevelingen geformuleerd. Er werden nog audits uitgevoerd in 2006 en 2007 met een quotering 4 als resultaat. Doordat de beloften van de directie niet werden nagekomen, heb ik daarover besprekingen gevoerd met Votron en Dierckx. Het besluit van deze bespreking was dat de grote behoefte aan liquiditeiten geen risico betekende voor Fortis aangezien er genoeg liquiditeiten op de markt waren. Begin 2008 is er nog een auditverslag geweest over het onderwerp met quotering 4. Dit heeft geleid tot een discussie in het Auditcomité in het tweede trimester van 2008. Er werd toen tijdens de vergadering van de commissie beslist om van nu tot 2010 de nood aan liquiditeiten geleidelijk aan te verminderen. De integratie van ABN AMRO moest voor 30 miljard extra liquiditeiten met zich meebrengen. Il me semble que la direction avait d’autres priorités que la gestion des Het lijkt me dat de directie andere prioriteiten had dan het liquidités, à savoir l’implémentation de Bâle II et le financement d’activités liquiditeitenbeheer, met name de invoering van Basel II en de financiering rentables. Par ailleurs, il n’y avait pas d’évaluation interne des produits van rendabele activiteiten. Er was trouwens geen interne evaluatie van de structurés en portefeuille. Tout reposait sur des ratings extérieurs. Ces producten in portefeuille. Alles berustte op externe ratings. Deze processen processus ont fait l’objet d’audits et n’ont pas donné lieu à des objections werden aan audits onderworpen en hebben geen aanleiding gegeven tot fondamentales. » fundamentele bezwaren.” Outre les fautes de gestion très claires de la direction de Fortis, la CBFA a été négligente. Elle aurait du imposer à Fortis de réduire le besoin de liquidités. La CBFA disposait des pouvoirs légaux à cet effet, mais n’a pas voulu gâcher la fête. La réduction des besoins de liquidité aurait contraint Fortis à renoncer à des placements rentables. Il est évident que tant pour Fortis que pour la CBFA, la rentabilité a primé sur la saine gestion.
Naast de zeer duidelijk fouten in het beheer van de Fortis-directie, was de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA) zeer slordig. Ze had Fortis moeten verplichten om de liquiditeitenbehoefte te verminderen. De CBFA beschikte daartoe over de wettelijke macht, maar heeft het feest niet willen verknoeien. De daling van de liquiditeitenbehoeften zou Fortis gedwongen hebben om rendabele plaatsingen te weigeren. En zowel voor Fortis als voor de CBFA heeft de rendabiliteit het gehaald op een gezond beheer.
6. Manquements du management de Fortis
6. Tekortkomingen van het Fortis-management
23
En septembre 2007, tandis qu’ils lancent une gigantesque augmentation de capital (13 milliards €) pour racheter la banque néerlandaise ABN Amro, ils affirment que Fortis n’est pas exposé aux subprimes. Or, un document confidentiel présenté au comité exécutif du 28 août indique, noir sur blanc, que la banque détient pour 8,6 milliards de titres liés aux subprimes.
In september 2007, terwijl ze een enorme kapitaalsverhoging van 13 miljard euro lanceerde om de Nederlandse bank ABN Amro terug te kopen, bevestigde de leiding dat Fortis niet blootgesteld was aan subprimes. Welnu, een vertrouwelijk document voorgelegd aan het uitvoerend comité van 28 augustus toont zwart op wit aan dat de bank voor 8,6 miljard euro aandelen gekoppeld aan de subprimes bezat.
À vrai dire, lorsque Fortis plonge, le Comité de stabilité financière de la Banque nationale surveille de près la solvabilité de Fortis depuis un an. Et la CBFA va attirer plusieurs fois l’attention des dirigeants de la banque à ce propos. Mais il suffit que ceux-ci prétendent que tout baigne (ils affirment, notamment, qu’ils ont déjà 21 des 24 milliards nécessaires au rachat d’ABN Amro) pour que les contrôleurs se rendorment.
Om de waarheid te zeggen, op het moment dat Fortis een duik neemt, houdt de Commissie van het Bank-, Financie- en Assurantiewezen de solvabiliteit van Fortis al een jaar in het oog. En de CBFA zal de aandacht van de leiders van de bank meerdere keren daarop vestigen. Maar het volstaat dat deze beweren dat alles op wieltjes loopt (ze bevestigen namelijk dat ze al 21 van de 24 miljard euro hebben die ze nodig hebben voor het terugkopen van ABN Amro) om de controleurs weer te laten indommelen.
L’autorité néerlandaise de supervision des marchés financiers (AFM) vient d’imposer une amende de 576k€ à Fortis Holding (devenu Ageas) pour avoir manipulé le marché et avoir tardé à publier des informations essentielles. L’AFM reproche à Fortis group d’avoir diffusé des informations fausses et trompeuses sur la situation financière du groupe.
De Nederlandse autoriteit Financiële Markten (AFM) legt de Fortis Holding (ondertussen Ageas geworden) een boete op van 576.000 euro omdat ze de markt gemanipuleerd heeft en te lang gewacht heeft met het publiceren van belangrijke informatie. De AFM verwijt de Fortis Groep valse en leugenachtige informatie te hebben verspreid over de financiële situatie van de groep.
En Belgique, une enquête judiciaire est en cours (juge d’instruction Burm). Selon la presse écrite, les conclusions de l’enquête risquent d’être explosives.
In België is een gerechtelijk onderzoek aan de gang (onderzoeksrechter Burm). Volgens de schrijvende pers lopen de conclusies van het onderzoek het gevaar explosief te zijn.
6. Questions & réponses (pour l’émission répondez à la question) :
6. Vragen & antwoorden (voor de uitzending, antwoord op de vraag): 24
Fortis : qu’auriez vous fait d’autre ?
Fortis : wat had u anders gedaan?
Nous avons soutenu ce qui s’est fait pour Fortis lors du 1er weekend. La banque est devenue à 49,9 % propriété de l’Etat belge. C’est ce qu’il fallait faire. Intervenir rapidement pour stabiliser efficacement le navire et l’empêcher de couler. Nous avons d’ailleurs été tenus au courant de l’action gouvernementale, puisque, chose assez rare, le Gouvernement a informé l’opposition avant de rendre publique sa décision.
Wij hebben wat voor Fortis gedaan werd in het 1e weekend ondersteund. De bank is toen voor 49,9 % eigendom van de Belgische staat geworden. Dat is wat moest gebeuren. Snel ingrijpen om het zwalpende schip efficiënt te stabiliseren en zo te verhinderen dat het zou vergaan. Wij werden trouwens op de hoogte gebracht van de actie van de regering doordat – wat niet veel voorkomt – de Regering de oppositie op de hoogte had gebracht vooraleer haar beslissing openbaar te maken.
En revanche, nous ne pouvions pas soutenir entièrement, ni la précipitation, ni les conditions concrètes de l’opération qui s’est déroulée lors du deuxième weekend Fortis. Le groupe a été intégralement dépecé et vendu à BNP à un prix que les Tribunaux ont ordonné d’analyser.
Aan de andere kant konden wij niet volledig achter de overhaasting staan, noch achter de concrete voorwaarden van de reddingsoperatie in de tweede Fortis-weekend. De groep was volledig verbrokkeld en werd aan BNP verkocht voor een prijs die de Rechtbanken bevolen hebben te analyseren.
Nous pensons que le Gouvernement belge s’est laissé mettre sous pression par le Gouvernement néerlandais vu la convention bancale et amateuriste qui avait été conclue avec les Pays-Bas (1 page manuscrite). Il a donc luimême rendu la situation plus délicate encore. Ceci a conduit à un prix de cession plus faible des activités et aux opérations du 6 octobre 2008.
Wij denken dat de Belgische regering zich onder druk heeft laten zetten door de Nederlandse regering gezien de manke en amateuristische overeenkomst die met Nederland afgesloten werd (1 handgeschreven pagina). De regering heeft dus zelf de situatie nog delicater gemaakt. Dit heeft geleid tot een lagere prijs voor de overname van de activiteiten en tot de reddingsoperaties van 6 oktober 2008.
Par ailleurs, le collège d’experts a proposé différentes pistes pour augmenter la valeur du holding Fortis, que ce soit pour les actionnaires ou pour l’Etat (et donc les citoyens et les contribuables). Les experts reconnaissent donc que l’opération de rachat par BNP n’était pas équitable, même dans un contexte de crise aigue.
Het college van deskundigen heeft trouwens verschillende mogelijkheden voorgesteld om de waarde van de Fortis-holding te verhogen, zowel voor de aandeelhouders als voor de Staat (en dus de burgers en de belastingplichtigen). De experts erkennen dus dat de terugkoopoperatie van BNP niet gerechtvaardigd was, zelfs in een acute crisissituatie.
Le rapport d’experts légitime et appuyait donc clairement notre demande d’une renégociation de l’accord avec BNP et avec tous les acteurs, afin d’aboutir à une situation plus équilibrée pour tout le monde (contribuables,
Het verslag van de experts wettigt en steunde dus duidelijk onze vraag naar het opnieuw onderhandelen over het akkoord met BNP en met alle betrokkenen, om voor iedereen (belastingplichtigen, bedienden,
25
employés, épargnants, actionnaires, finances publiques). Une négociation sur une base plus équilibrée, à la fois pour l’Etat et pour les actionnaires de Fortis aurait du être engagée.
werknemers, spaarders, aandeelhouders, overheidsfinanciën) tot een evenwichtiger situatie te komen. Onderhandelingen op een evenwichtiger basis, zowel voor de Staat als voor de Fortis-aandeelhouders, hadden moeten worden aangeknoopt. On peut concevoir qu’un Etat nationalise une banque pour éviter faillite qui Men kan zich voorstellen dat een Staat een bank nationaliseert om een serait catastrophique pour tout le pays et que les actionnaires perdent des faillissement te vermijden dat catastrofaal zou zijn voor het hele land, en plumes dans l’opération. Mais dépouiller des actionnaires pour offrir le dat de aandeelhouders in de operatie pluimen verliezen. Maar de butin à d’autres actionnaires privés, c’est du vol caractérisé. aandeelhouders uitschudden om de buit aan andere privéaandeelhouders te geven, dat is duidelijk diefstal. Par ailleurs, notre analyse quant au non respect du droit dans cette Onze analyse over het niet-naleven van het recht in deze operatie werd opération a depuis été confirmée par la Cour d’appel de Bruxelles dans un trouwens bevestigd door het Hof van Beroep in Brussel in een arrest dat tot arrêt qui a entraîné les démissions du Premier Ministre et du Ministre de la het ontslag geleid heeft van de Eerste Minister en de Minister van Justitie. Justice. Qu’aurait-il fallu faire ?
Wat had men moeten doen?
D’abord, si les Pays Bas ont pu manger leur parole aussi facilement, c’est que l’accord qui les liait à la Belgique n’était pas assez bétonné. Mais une fois qu’ils se sont retirés, il eut été préférable de ne pas vendre immédiatement, quitte à augmenter notre participation dans la Banque, sans pour autant toucher au reste du Holding.
Als de Nederlanders eerst en vooral zo gemakkelijk hun woord konden intrekken, dan komt dit doordat het akkoord dat hen bond aan België, niet voldoende geconsolideerd was. Maar eens zij zich teruggetrokken hadden, zou het te verkiezen geweest zijn om niet onmiddellijk te verkopen, op gevaar af onze participatie in de Bank te verhogen, zonder daarom aan de rest van de Holding te raken.
Il est vrai que l’Etat aurait pris un risque supplémentaire (par ailleurs moins grand que celui qu’il a pris par la suite en recapitalisant Dexia davantage soumis aux risques subprimes), mais il aurait disposé d’un outil bancaire bien utile, pour à court terme éviter l’assèchement du crédit, quitte à envisager une revente à terme de certaines parts une fois que la tempête financière calmée. Qui plus est, avec la certitude de la conservation de l’emploi et la garantie de l’épargne. A long terme, vu le faible prix d’achat cala aurait été bénéficiaire pour les contribuables via dividendes. Maintenant c’est BNP qui fait la belle affaire.
Het is waar dat de Staat een bijkomend risico zou genomen hebben (overigens minder groot dan wat zij daarna gedaan heeft door een kapitaalinjectie te geven aan Dexia dat te maken kreeg met de subprimesrisico’s, maar ze zou over een heel nuttig bancair middel hebben kunnen beschikken om op korte termijn het opdrogen van het krediet te vermijden, door desnoods op termijn te overwegen om bepaalde aandelen opnieuw te verkopen eens de financiële storm zou gaan liggen zijn. En bovendien met de zekerheid van het behoud van arbeidsplaatsen en het garanderen van de spaargelden. Gezien de lage aankoopprijs zou dit op lange termijn goed
26
geweest zijn voor de belastingplichtigen via dividenden. Nu is het BNP die de winst opstrijkt. Cela aurait-il coûté plus cher ? Pas vraiment, puisque l’argent nous avons dû le sortir pour payer les actions BNP (on a dû d’abord racheter les actions Fortis avant de les vendre à BNP contre des actions BNP) et pour couvrir les institutions en liquidités à court terme.
Zou dit meer gekost hebben? Niet echt, doordat het geld dat wij hadden moeten uitgeven om de aandelen van BNP te betalen (we hadden eerst de Fortis-aandelen moeten terugkopen vooraleer ze aan BNP te verkopen tegen BNP-aandelen) en om de instellingen op korte termijn liquiditeiten te verschaffen.
A la lecture du rapport (qu’il faut distinguer des seules conclusions), on peut lire que Fortis était plus solvable à cette époque que BNP et que les problèmes de liquidités de Fortis banque venaient essentiellement de la banque néerlandaise. C’est en fait BNP qui avait besoin des liquidités de Fortis Banque Belgique. Une fois la branche néerlandaise vendue, il n’y avait plus de raisons de vendre la branche belge. Le rapport d’experts de 100 pages est plus nuancé, dans son analyse du stand alone, que les conclusions sur lesquelles les observateurs se basent exclusivement pour commenter la situation. Il y a comme des ‘paradoxes’ entre le rapport et la lecture faite des conclusions. La commission spéciale chargée d’examiner la crise financière n’a malheureusement examiné en profondeur ces questions.
Bij het lezen van het verslag (dat men moet onderscheiden van de conclusies alleen), kan men opmaken dat Fortis in die tijd solvabel was en dat de liquiditeitsproblemen van Fortis Bank voornamelijk afkomstig waren van de Nederlandse bank. Het is in feite BNP die de liquiditeiten van Fortis Bank België nodig had. Eens de Nederlandse tak verkocht, waren er geen redenen meer om de Belgische tak te verkopen. Het deskundigenverslag van 100 pagina’s is genuanceerder in zijn analyse van de “stand alone”, dan de conclusies waarop de waarnemers zich uitsluitend baseren om de situatie te becommentariëren. Er zijn als het ware ‘paradoxen’ tussen het verslag en de lezing van de conclusies. De bijzondere commissie belast met het onderzoek van de financiële crisis heeft die vragen jammer genoeg niet grondig bestudeerd.
Une grande banque belge ?
Eén grote Belgische bank?
C’est un carnage social en perspective. Vous pouvez imaginer facilement ce qui va advenir, en visualisant une de ces nombreuses places où sont implantées 3 agences de banques différentes. Si tout cela devient une seule banque, il y a 2 des 3 agences qui vont devoir fermer.
Dat is een sociaal bloedbad dat ons wacht. U kunt zich gemakkelijk indenken wat er zou gebeuren als u eventjes een van de talrijke plaatsen waar drie verschillende bankkantoren gevestigd zijn voor ogen houdt. Als alles één enkele bank zou worden, zouden 2 op de 3 agentschappen de deuren moeten sluiten.
Par ailleurs, qu’aurait donné la crise financière avec une concentration des risques dans une méga banque ?
Wat zou de financiële crisis trouwens gegeven hebben met een concentratie van risico’s in één megabank?
27
Fallait-il une Bad Bank ?
Was er een Bad Bank nodig?
Ca pose une et une seule question : notre rôle en tant que pouvoirs publics est-il devenu celui de ramasser les déchets des banques ? Combien de milliards le contribuable devra-t-il encore débourser ? La question mérite grande réflexion. Nous ne pouvons en tout cas pas soutenir la privatisation des bénéfices et la collectivisation des pertes.
Hier is de enige vraag die men zich daarbij moet stellen: is het de tak van de overheid om het afval van de banken op te ruimen? Hoeveel miljarden belastingsgeld zal nog verkwist moeten worden? Over die vraag moet grondig worden nagedacht. Wij kunnen in elk geval de privatisering van de winsten en de collectivisatie van de verliezen niet bijtreden.
3ème intervention ?
3e interventie?
La Belgique aurait dû profiter des précédentes interventions pour contraindre les banques à changer leurs pratiques. Personne ne peut concevoir qu’on intervienne encore sans que, cette fois, les Banques ne s’engagent par écrit à modifier de nombreux éléments qui posent problème.
België had moeten profiteren van de vorige interventies om de banken te dwingen hun praktijken te veranderen. Niemand kan begrijpen dat men nog zou ingrijpen zonder dat de Banken zich er dit keer schriftelijk toe zouden verbinden om heel wat elementen die problemen opleveren te wijzigen.
En d’autres termes, une intervention ne pourrait se comprendre que moyennant des conditions 1° maintenir et faciliter l’accès au crédit pour les entreprises et les particuliers qui en ont besoin ; 2° geler les distributions de dividendes et les bonus salariaux pour les dirigeants tant que l’Etat n’a pas récupéré sa mise ; 3° sortir les filiales des paradis fiscaux : aux dernières nouvelles Fortis a encore 400 filiales dans les paradis fiscaux et Dexia 40.
Met andere woorden, een interventie zou enkel te begrijpen zijn als aan de volgende voorwaarden is voldaan: 1° de toegang tot het bankkrediet behouden en vergemakkelijken voor bedrijven en particulieren die dit nodig hebben; 2° het uitdelen van dividenden en salarisbonussen aan de leiders van de banken bevriezen zolang de Staat haar inbreng niet gerecupereerd heeft; 3° de filialen uit de fiscale paradijzen halen: volgens de laatste stand van zaken heeft Fortis nog 400 filialen in fiscale paradijzen en Dexia 40.
28
