archltectuu r
25" ioorgong - nr.
I
oktober 2008
I
.i
I
**t ,.§ s
4
Verder in dit nummer: Media-membraan hoelahoept in Straatsburg lnterview Ulrich Knaack, TU
DelÍt
Arch itecten ontwerpen verticaal groen
Zes vragen over energiegeveis
w
g', :
*. ry,
irf€\.-
'tl i'(
ffi
.:a-,-:13
D |\ )
ffi
t\
Hoewel het grootste aandeel van keramisk in de gevel beslaal
uil industrieel
geprgduceerde
pr0dilGler zoal§ bak§tenen en holle keramische legels ziin het met name de kurstzinnige en spe-
ciaal per proie0l geproduceerde kerarnische {sier}elementen die de laalste jaren Íurore
praktilk. Naast het aítistieke en technrsche onclerzoek na-e i ratcorrrbr,1à. pS lieL\^e lecf riel.en. vornien, fLlncties en betekenissen), maakt Ekwc se, nes prototypen. íTrerrv,,e
Breien met klei Voorbeelden van prolecten en experjmenten bij het Ekwc ziln de bolle keramjsche bou\,velementen cjje lijken op kalebassen van cle Amerjkaanse architect Neil ítleredith. Maar ook cje expenmenien van Jacobr Alkema met porselein en porseleinaarde trekken de
aandacht. De tegets en baksienen clie hij bedacht bijzonder lioht, lichtdoorlatencl en hittebestendig. Al weer wat langer geleden, maar daarcloor niet min_ der interessant, zijn cle Knittecl Wall elementen van zí1n
Blaempotten Kees van de Hoeven, Kavander Groensteijn samen_ werkende architecten heeft zi]n ergen expeflment
met keramiek gerealiseercl. Het verblijf, ontworpen als tijde/ijke huisvesting omdat ziln woning urordt ver_
bouwd, heeÍt drie kopgevels opgebouwd uit 1.468 bloempotten Dat resulteert jn een zeer lichte en aan_ sprekende keramjsche gevei. Het beloog van Van der Hoeven destijcls op het vljÍtjenjarig jubrieurr
van Booosting, gebruik meer industriële produclen clje n jet voor de bouw zrjn ontworpen en probeer niet steeds
opnieuw bouwproducten te bedenken, was de basis. De bloempotten zijn op de kopgevels gemonteerd op houten regelwerk met daartussen isolatie. De isolat e ls aÍgedekt met een waterkerencle laag Zo ontstaat een nleuw type gevel, de ,bloempotgevel,, waarbij cle dempende werking van het keramtsche materiaal in
thermrsche zin optrmaal wordt gebrurkt, terwiil het totaalgewrcht beperkt blijft.
Experimenteren In tegenstelling tot het expeíment van Van der Hoe_ ven gebruik bestaancje proclLicten _ wordt lril het Europees Keramisch WerkcentrLtm ingezet op cle ont_ wikkeling van nieuwe keramische bouwproducten ln onderzoeksprojecten zoals Brjck en de ,combrned residencies' verdiepen ontwerpers, architecten en kLtn_ stenaars zich in de mogelilkheclen van keramiek. De
Gonnette Smits, van desrgn stucljo Muurloloem Smjts heeÍt verschillencie geweven patronen rn klei oncler_ zocht. lntrigerend mega-breiwerk ontstaan utt de aan_ driÍt naar tactiliteit. De wens om cie gevel te bekleclen,
en diepte te geven Resultaat rs een seíe kleipatro_ nen die als een Noorse trui over de gevel gedrapeerd kunnen lvord-on.
laat architectuur spreken resLtltaten zrjn oncler andere tentoongestelcj lijdens
de maniÍestatre Rotterclam Architectuur
Hoofdstacl
in 2007. ln 2009 voigt een exposltie jn cle Beurs van Berlage n Amsterdam. Het aantrekkelijke van Ekwc
is de praktische insteek: cle door de samenwerkingr van verschrllende partijen tot sland gekomen experi_ mentele producten vinden veelal cllrect ingang in cle
Sierelementen Christjne Jetten heeft recent een werkperiocle met Jofls \4olenaar afgeroncl bij het Ekwc. Eerder werkte Jetten met Susan Tunick. een Amerikaanse keramist. Deze laatste tw-.e ontwikkelclen in ,s_Hertogenbosch de Sunscreen-br ck en de Lace Bnck. Het ziln bakstenen die niet \/orden gernelselcl, maar hangend voor
Aute.r* leroen vcn ÀIieuwem&criren
lmpressie van Molenaar & Van Winden van de woningen in de Poptahof met de vlakken met keramische elenrenten. Rechts detail van keramische elementen. Fotograf ie: R. Peijnenburg.
MNDKUNST de gevel worder-t toegepast. Om continue veranderende licht- en schadu\,veïfecten te bereiken. Jetten
Jetten ontvvlkkelde op d e discursieve manier voor de geve van het I\4useurn of Arts and Design in New York
vvordt met de onl\ /orpen e etlenten en glazuren vel.
deelt met Smits de fasclnat e voor tactlliteit en tekto
niek Begrlppen als vorm en leegte, licht en scha
reflecterende oÍf-white' lusterglazuur met een 'olieop \/ater eÍfect'. De vaste collectie van het museum
rijkt ook de uitstraling van de gevel krilgt rreer diepte, rneer ge aagdheid. Zowel fysi-"k a s v rlueel.
duw, schakel ng en stapeling rrvordcn door haar jn cle experimenten onderzocht. Glazuur is in haar optiel(
de gevels terug kon.len. Een ander voorbee d van haar
een autonoom materiaal. Een materiaal dat zlch gaan-
deweg ontwikkelt en zich een weg zoekt tussen de mogelijkheden van keramlek, de efÍecten van een bepaalde giazuur en de gewenste r.rornr of u tstra ing.
bestaat uit veel g as en keramiek. en dat moest ook
Niet alleen de ruinrle ijke beleving van de architectuur
in
AIG gebouw in Londen. waarvoor Jetten glazuren. keramjsohe llouwelementen en patronen ontwikkeide. Dat deed ze ook voor het gebouw van
Sierelementen PoptahoÍ
de China Naijonal OfÍshore O I Corporation in Pekinq.
lecton sche expressie. Hij probeert daarom serie-
r,rrerk is het
Ook Joris Mol,^naar van Moenaar & Van Winder architecten stre-.ft naar een rneer 'diepgaande' archi-
De gevelimpressie en het detail van het keramisch breiwerk van Gonnette Smits laten de Dotent,e zien van het materiaal.
matige producten te ontwikkelen die ieder ontwerp een eigen identlteit kunnen geven lnmiddels is bij
en buitencurve, en de trapezir-rmvormige Z-steen. Met deze vormstenen kunnen verschillende reliëfs ge
tone vvederopbouwwrjken in Nederland hadden nai
Wienerberger
een van de aanjagers van het Ekwc de 'diabolo baksteen in productie, waarmee verschillende patronen zrjn te maken.
maakt worden die eruit zien als geweven patronen.
as
Jetten en Molenaar kwamen elkaar tegen in het archrtectencafe bij de tentoonstelling Brick. Molenaar was zeer geinteresseerd in ornament ek dle zrch
Keramiek in Nederland
baseert op een beperkl aantal geometrische basrsvormen. Jetten \ivrst daar wel raaci mee; ze had brj
leyne Fles in DelÍt ontstonden tn Nederland aan hel einde van de negentiende eeuw talLoze Íabrieken
een riverkbezoek aan Boston Valley Terra Cotta enkele
waar min oÍ meer industreel vervaardrgd keramisch sieraardenwerk en ook ornaTnentele, beschilderde
-
keramische gevelelementen verzameld. Ze namen deze inspiratiebronnen mee naar de studio waarna
lvegwi jzer
Schouwburg in Haarlem Babs l-laenen ontwierp voor de gevel van de Stac schouwburg in Haar em rel éÍtegels en ornament( Haenen heeÍt al eerder wandtegels gemaakt, zo de golvende tege voor WoningbedrijÍ Amsterdi .1999. in De golvende relrèÍtegels die ln Haarem z
[egeis vverclen vervaardigd. Fozenburg rn Den Haag
leverde een aantal opmerkelrjke resultaten op zoals srerelementen van geabstraheerde cirkelsegrnenten
ten werden toegepast als portiek- en g-oveldecorat e,
,
de De tt"e Poptaro- Jet e' l-ee' ,,-ro, d. project ontwerpen gemaakt voor enkele geveldeen.
'ea Seert
Door de sierelernenten te variëren krijgt ieder huis een
eiqen identiteit
Naast sierkeramiek ontwrerpen Jetten en Mo enaar ook nieuwe bakstenen. f,/et as resultaten o.a de konr ma steen, een banaanvorm met een identieke binnen-
gssysteem.
Net als llaksteen (zie kadertekst) heeft ook sierkera
De Distel n Amsterdam, Holland in Utrecht, Van Hu st rn Harl ngen. en Trchelaar in Makkum. Deze produc-
toepassen in de geve s van woningen die zijn bureau
n
miek een lange histore achter zich. Naast de Porce
er een intuitieve ontdekkingstocht naar losse vorrnen en patronen ontstond. De productieve samenwerking
en rechthoekige patronen. Molenaar wi de elementen
een srerende, vooral ook een functionee bedoeLrr oncierdeeL van een beeldend, oriëntatre- en l:
maar ook als opschriften oÍ reclameboodschappen. De tegels waren populair: relatief goedkoop en ge makke ijk verwerkbaar, leverbaar in honderden kleu ren, en zowe brlnnen- als bLriten toe te passen In een breed aanbod ieverbaar pateelteges, handbeschi
derd uni-geglazuurd of n rellëÍ Gebruik in portleken t ilar j.lers de weoÀtópoo.t.v uce ir 7\\r't1,1. n aa L
nu om de eenvormige portieken van de al even een vormige Ílatgebouwen te indivjdualiseren. Vecl van deze exterie!re kLrnsttoepassingen in de vaak rnono-
toegepast en de waaiervormige ornamenten projec ren hun schaduw op de gevels van het gerenoveer
gebou\/. De geve krijgt daardoor diepte en vraagt haast om om aangeraakt te worden. De eement{ die samen met Jan Tichelaar uit Nlakkum zijn gefa[ ceerd. worden naar boven toe sleeds ichter van kle BlaLrlvgroen en turquoise veranderen langzaam in
v
ln het werk van Flaenen komen veel expressieve e menten naar voren zoals p ooien en structuren, ( pressonrstisch kleurgebrLrik en dlepe reliëfs. Het I
wel alsoÍ zij keramlek behande t als textiel. Het sl met de glazuLrr en verschi lende pigmenten zorgt voor dat de elementen er niet industriee , maar uit zien.
uTl
1. De Stadsschouwburg in Haarlem met de overgang van oud naar nieuw en details van de keramische elementen in de gevels. 2. De keramische kijkgaten geven de Zeester een veÍrassende uilstraling. FotograÍie: Daria ScagliolaiStijn Brakkee en Luuk Kramer. 3. De bloempotgevel van Kees van der Hoeven,
De n euwe l(erarn ek n de geve van de schouivburg, gaat een draloog aan met de llestaande gevel dre oök
gehandicapten geproduceerd. Door het handmat ge proces met nrallen krijgen de geg azuurde e ementen
veel keramische elementer beval De integratie n de
hun karakter Geen enkel e cnrent is ge jk. en toch is
nieuwe geve van oude keram sche elementen die bewaard zijn blj de slool: van een dee van ltet oude gebouw versterkl de vloeier-rde overgang Door het gebruik van gezeefdrukt glas. door de gevelinde lng on de zorgvuldige aanslurting vaf het nleuwe op het oude nlaal(t Er ck van Egeraal het p aatle compleet.
hel een
Er is hier sprake van een unieke, eigentildse renovatle en een vruchtbare samen\ /erkirg tussen arcltltect, op-
drachtgever en l(unstef aa[.
gelree Het
is keramiek die rran zich doet spre-
Geschiedenis van keramiek De Borreinen introduceerden de keramiek tn ons land nraar de tecl-rniek van het vormen en bakken ging rnet de ondergang van het Romelnse Frjk r.veer rlerloren. Pas in de l3e eeulv, na de opkomst
panien terug. Daarna ls de keramrek gebleven. De Zeester een onh,verp van Alchitecienbureau
Ires Rohmer is een dagopvang voor ver.standelijk ge
liandicapte kinderen rn Noordrruilk. Het projecl
is ondanl(s verregaande d rlol^'ldl >e r-g in esse lie steeds hetzelfde gebleven: l{e wordt gewonnen, Het produciieproces
Nilar'-
is
r-r
2007 opgeleverd en staat op het W llerr van den Bergh
terrern ln de geves en ir de hoge ltorslwerng van de patio's op de verdieping ziln kiikgaten opgerrorren die een verrassende wend ng geven aan de strenge archl-
teciuur Ze bieden een prachtlo contrast ,r"1 6-^ grote puien oll de hoeken van hel gebour,v, eii een sllannend urtzlcht naar het omringende andschap. De keranrische rozetien, 275 in totaal, z jn door verstande ijk
w-wyvÉKlv. q.!1 -
!l
- lvww1ryLglgrbetSetnl
wryw.usllelqrye!.! i
!vww.!f;!§1!!9je1ie!.!l - wwq.nult{blqeJ!.qpnt www.kavander.nl
k,.n. Keran-riek die lret gebouw aat spreken.
var.l de k oosters. kwam het gebruik van stenen en
Kijkgaten van keramiek
!t ryw.Bqp-belslgq!
'
^c "iti. a e eT
ln de architeciuur werd en wordt baksteen ook voor
de srer n a lerlel verbanden gemetseld, af en toe ook rn de vorm van baksteen re iöÍs en -scu pturen Een bekend voorbeeld is hel zeer grote en ook zeer urtzonderl jke llaksteen rellëÍ van de Enge se beeldhouwer Henry Moore. aangebracht aan de uitbrei-
drng van J.W.C. Boks' Rotterdamse Bouwcentrum
in 1955. Keramiek werd en wordt bovendien as vrij gemode leerde. gegoten oÍ ult de mal gedrukte plastiek loegepast. Als u t kleine delen samenge-
ondergaat een voorbewerking, wordt gevorrnd, gedroogd en daarna gebakken Laag gestookt zoals bilvoorbeeld terracotta hoog gestookt zoals llaksteen Klel is op die man er al zo'n 9000 laar in
werk van tegels, als onregelmatige sectieltegels in gres of als scherfmozaeken. Vak of in relièf, po
gebruik voor a lerler toepasslngen en llaksteen is al eeuvrenlang een var de r.reest gebruikte bou|ma
lyohroom of rnonochroom, geengobeerd, beschilderd, geglazuurd, ongeglazuurd of ges nterd
steld keramisch mozaiek, als tege tableaus of lrjst-
terialen rn Nederland (bron: www mor-rumentale-wandkunst.n
)
