Architectuur Waarde Meting

Architectuur Waarde Meting Methode om de waarde van architectuur vast te stellen

1

Introductie

Wanneer is een architectuur de moeite waard? Als zij doet waar ze voor bedoeld is: bruikbaar zijn voor beslissers en implementators, en gericht is op de doelen van de organisatie. Als een architectuur niet bruikbaar is en bovendien niet goed gericht op de doelen van de organisatie, dan weten we dat die architectuur verdwijnt in de onderste la van het bureau. Niemand kan er wat mee. Als een architectuur echter wel goed en bruikbaar is, maar men is vergeten de architectuur te richten op de doelen en ambities van de organisatie, dan is de architectuur een speeltje: een speeltje van de sponsor die er zijn geld in heeft gestoken maar dat geld waarschijnlijk nooit meer terugziet. Als een architectuur wel gericht is op de doelen en ambities van de organisatie, maar volstrekt onbruikbaar, dan spreken we van een papieren tijger: een mooi pak papier, maar ook hier kan niemand wat mee. Pas als een architectuur bruikbaar én doelgericht is, kunnen we spreken van een waardevolle architectuur. Om dit vast te kunnen stellen moeten we de architectuur naar haar waarde kunnen meten. De architectuur-waarde-meting is het onderwerp van dit paper. Wij hopen dat deze methode aansluit bij uw verwachtingen en zijn natuurlijk bereid om de methode nog nader toe te lichten tijdens een gesprek. Met vriendelijke groet, IT-eye BV

Jules de Ruijter Senior Architect

2 | Architectuur Waarde Meting

Alcedo Coenen Senior Architect

2

Inhoudsopgave

Wat is het probleem ...........................................................................................5 Wat hebben anderen al onderzocht .......................................................................5 Wat is onze benadering .......................................................................................6 Wat is architectuurwaarde ...................................................................................7 Welke aspecten bepalen de bruikbaarheid van de architectuur ..................................7 Welke aspecten bepalen de doelbinding van architectuur .........................................8 Architectuur Inhoud versus Architectuur Functie .....................................................9 Hoe de waarde wordt gepresenteerd in het Architectuur Waarde Kwadrant.................9 Hoe de waardemeting kan worden toegepast .......................................................10 De architectuur waarde meting helpt! .................................................................13 Bijlage 1: Een nadere toelichting per aspect .........................................................14


De methode

3

Wat is het probleem

Het behoeft geen betoog dat het opstellen van architectuur een waardevolle manier kan zijn om strategische beslissingen te ondersteunen en de realisatie van IT-systemen of de inrichting van organisatie en processen te sturen. Voor het management, maar ook voor de auteurs van architecturen (de architecten), blijft wel de vraag: welke waarde voegt zo’n architectuur nou precies toe? Als opdrachtgever voor architecturen wil je “waar” voor je geld. Dat wil je, liefst van te voren, maar zeker ook achteraf, kunnen vaststellen op een objectieve manier. Als je meerdere architecturen hebt of krijgt, wil je weten welke daarvan meer waard is. Als je een complexe architectuur ter besluitvorming voorgelegd krijgt, wil je kunnen vaststellen wat de waarde van de afzonderlijke onderdelen is. Als je één specifieke architectuur ter besluitvorming krijgt, wil je misschien weten hoe die zich verhoudt ten opzichte van branche-genoten. Als architecten maken we architecturen omdat we denken dat dat helpt. Daar hebben we goede redenen voor. Belangrijkste reden is dat architectuur op de één of andere manier waarde toevoegt aan de organisatie waarvoor zij bestemd is. Daarbij veronderstellen we dat de ene architectuur dat meer doet dan de andere; de ene architectuur is beter dan de andere, ofwel: de ene architectuur heeft een grotere waarde dan de andere. De vraag die we hier stellen is: hoe meet je de waarde van een architectuur? Als we dat weten, kunnen we architecturen met elkaar vergelijken, kunnen we vaststellen welke onderdelen van een architectuur meer waarde representeren dan andere en kunnen we aangeven welke architecturen de moeite waard zijn om te volgen en welke bijstelling behoeven. Zo’n waardemeting kan helpen om te weten waar we aan toe zijn. Er is nog een belangrijke reden om te weten waaruit de waarde van een architectuur bestaat: dat helpt bij het opstellen van een architectuur, zodat we bij voorbaat al kunnen sturen op een zo groot mogelijke waarde van de architectuur. Dan hoeven we niet eens te meten, maar dan is het voldoende om te weten en op grond daarvan te sturen. Dan doen we meteen de juiste dingen. 4

Wat hebben anderen al onderzocht

Maturity Models voor architectuur, gebaseerd op 1 bestaan al enige tijd. Deze zijn van algemene aard en richten zich op het inrichten en verbeteren van de architectuur-functie binnen de organisatie. Het begrip waarde speelt daarin geen specifieke rol. Daarnaast is er een aantal methodes ontwikkeld die zich richten op de waarde van enterprise architectuur. Voorbeelden hiervan zijn AEM (Architecture Effectiveness Model)2, EARS (Enterprise Architecture Realization Scorecard) 3, NAOMI (Normalized Architecture

1

CMMI (Capability Maturity Model Integration) van het CMMI Institute, Carnegie Mellon (http:// cmmiinstitute.com/). 2

Steenbergen-Brinkkemper, 2009

3

Pruijt et al., 2012


Organization Maturity Index) 4 en “Balanced Scorecard for Enterprise Architecture” 5. Deze methodes hebben gemeenschappelijk dat ze zich richten op de waardering van de enterprise architectuur functie binnen een organisatie. De Architectuur Waarde Meting richt zich echter niet zozeer op de functie, maar op de architectuur-producten zelf. 5

Wat is onze benadering

De benadering waar we in dit paper voor kiezen kenmerkt zich door het volgende: architectuur als tactisch instrument pragmatisch vanuit het perspectief van de opdrachtgever het accent op kwaliteit Tactisch Het begrip “architectuur” vatten we op als een tactisch instrument voor de besturing van een organisatie. Dit instrument is er in het bijzonder op gericht kaders te stellen voor de realisatie van (strategische) business-ambities in de vorm van informatie-technologie, processen en andere aspecten van de organisatie. De kaders zijn vooral nodig om de keuzevrijheden in de realisatie in te perken, en ervoor te zorgen dat de doelen en ambities bereikt worden en niet bijvoorbeeld door het enthousiasme (“push”) van technologie worden gepasseerd. Architectuur heeft dus twee aandachtspunten: kaders voor realisatie - die kaders moeten bruikbaar zijn borging van doelen en ambities. Pragmatisch We zijn erop uit om het maken van architectuur een optimale business waarde te geven, die de doelen dient waarvoor de architectuur bedoeld is. Dat is een pragmatische benadering, en we kiezen in dit paper voor een pragmatische uiteenzetting over de waarde van architecturen. Pragmatisch betekent in elk geval twee dingen: dat we uit zijn op iets bruikbaars en dat we ons eerder baseren op praktijkervaring dan op theoretische constructen. De relevante aspecten, die verder in dit paper worden toegelicht en waarop de waardemeting is gebaseerd, zijn niet noodzakelijkerwijs wetenschappelijk gefundeerd maar komen uit de praktijk en zijn afgeleid van daadwerkelijke uitgevoerde beoordelingen van architecturen. We zouden in plaats van pragmatisch ook kunnen spreken van empirisch. Kwalitatief Een ander aspect van onze benadering is dat we de waarde vooral kwalitatief willen vaststellen en niet zozeer kwantitatief. Niet in termen van geld of tijd, maar vooral in termen die te maken hebben met het doel van architectuur: het stellen van kaders voor de realisatie

4

Raadt et al., 2007

5

Schelp-Stutz, 2007


van ambities. In hoeverre de architectuur daadwerkelijk iets aanstuurt, op de praktijk aansluit en de doelen helpt verwezenlijken, dat is een kwalitatieve vraag. 6

Wat is architectuurwaarde

De kwalitatieve waarde van een architectuur wordt verbonden aan twee essentiële factoren: bruikbaarheid en doelbinding. Waarde van een Architectuur a = Bruikbaarheid(a) * Doelbinding(a)

Bruikbaarheid Een architectuur heeft geen bestaansrecht op zichzelf. Het opstellen van een architectuur kost tijd en geld, en daarmee is de premisse geschapen voor een goede reden die er moet zijn om dat geld en die tijd erin te steken. Die goede reden ligt in het doel van de architectuur, namelijk het kunnen gebruiken ervan voor de realisatie van veranderingen in de organisatie. Architectuur heeft daarin de functie van het stellen van kaders en randvoorwaarden aan de ontwerpers en realisators van de verandering, en het bieden van overzicht en samenhang aan de besluitvormers van de verandering. Als een architectuur daarvoor niet bruikbaar is, heeft zij dus geen waarde. Doelbinding Veranderingen worden gerealiseerd omdat ze een doel hebben; ze moeten de organisatie bijvoorbeeld optimaliseren, of van koers wijzigen, of er moet een taak worden toegevoegd. Architectuur, zoals hierboven al gesteld, bedoeld als kaderstelling voor die veranderingen, moet dus uiting geven aan de doelen van die veranderingen. Als een architectuur die doelen niet aanwijsbaar in zich heeft, is het een slechte architectuur van geen waarde, in die context. De architectuur zou nog best bruikbaar kunnen zijn en in een andere context doelmatig, maar als het de "verkeerde" architectuur is die niet bijdraagt aan de doelen, is de waarde ervan nihil. 7

Welke aspecten bepalen de bruikbaarheid van de architectuur

Deze vraag is ons de afgelopen jaren vele keren gesteld. Bij het opstellen van architecturen, tijdens besprekingen van architecturen en in de presentaties van architecturen in de boardroom. De bruikbaarheid van een architectuur wordt bepaald door de aspecten zoals nader toegelicht in onderstaande tabel. Per aspect is aangegeven welke vraag gesteld moet worden om de beoordeling te doen, en vervolgens welke weging toegepast moet worden om tot een uiteindelijke beoordeling van de bruikbaarheid te komen. In de bijlage is elk aspect in detail toegelicht.


Aspect

Hoofdvraag

Concreetheid

In hoeverre is de architectuur concreet genoeg, om toepasbaar te zijn voor de organisatie?

Budgettering

In hoeverre is het opstellen én het realiseren van de architectuur voldoende gefinancierd, om toepasbaar te zijn voor de organisatie?

Evaluatie

In hoeverre wordt de architectuur regelmatig aangepast naar aanleiding van haar toepassing, om blijvend bruikbaar te zijn voor de organisatie?

Expertise

In hoeverre is er voldoende expertise aanwezig m.b.t. de architectuur, om toepasbaar te zijn voor de organisatie?

Consistentie

In hoeverre staat de complexiteit van de architectuur in verhouding tot die van de organisatie?

Governance

In hoeverre is de architectuur voldoende opgenomen in de besturing van de organisatie, om toepasbaar te zijn voor de organisatie?

Ontsluiting

in hoeverre wordt de architectuur voldoende ontsloten en gestructureerd vastgelegd, om toepasbaar te zijn voor de organisatie?

8

Welke aspecten bepalen de doelbinding van architectuur

Deze vraag hebben we onszelf de afgelopen jaren vele keren gesteld. Ook hier: bij het opstellen van architecturen, tijdens besprekingen van architecturen en in de presentaties van architecturen in de boardroom. De doelbinding van een achitectuur kent de volgende aspecten: Aspect

Hoofdvraag

Alignment

In hoeverre getuigt de architectuur van voldoende verbinding tussen de architecten en het strategische niveau van de organisatie, om doelmatig te zijn?

Focus

In hoeverre is de architectuur voldoende gefocust op bedrijfsdoelen, om doelmatig te zijn?

Financieel Realisme

In hoeverre is de architectuur voldoende realistisch financiëel onderbouwd, om doelmatig te kunnen zijn?

Beïnvloeding

In hoeverre zijn in de architectuur invloeden van binnen en buiten de eigen organisatie voldoende verweven, om doelmatig te zijn?

Traceerbaarheid

In hoeverre zijn de diverse componenten van de architectuur verantwoord in termen van doelen en subdoelen, om doelmatig te zijn?


Aspect Visie

9

Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur verbonden is met een lange termijn visie?

Architectuur Inhoud versus Architectuur Functie

Sommige van de aspecten betreffen de inhoud van de gewaardeerde architectuur, andere aspecten meer de omliggende functies. Het gaat bij de Architectuur Waarde Meting altijd over één specifieke architectuur, in relatie tot zijn omgeving. Om duidelijk te maken welk aspect over de inhoud gaat en welk aspect over de functie, is onderstaand diagram gemaakt. Binnen de lichte cirkel staan de aspecten die over de inhoud gaan, in de donkere buitencirkel de aspecten die over architectuurfuncties gaan.

10 Hoe de waarde wordt gepresenteerd

in het Architectuur Waarde Kwadrant De waarde kan worden gepresenteerd in een matrix met de twee assen bruikbaarheid en doelbinding. Daarbij ontstaan in elk geval vier kwadranten die een grove kwalificatie veroorloven, waarvan hieronder de nadere uitleg. Architectuur De positionering van een architectuur in dit kwadrant is de hoogst gecombineerde score van Bruikbaarheid en Doelbinding van architectuur. Je kunt dan spreken 9 | Architectuur Waarde Meting

van Architectuur, en dan echt. De architectuur met deze score draagt daadwerkelijk bij aan het realiseren van de ambities van de organisatie. De zorg om de veranderingen in de ambities – waar nodig – te vertalen naar de architecturen is gedeeld door management en architecten. Er wordt intensief samengewerkt. Speeltje van de sponsor Het oordeel 'Speeltje van de sponsor' volgt als de doelbinding laag is. Er is weliswaar sprake van een toepasbare architectuur – vaak ook met een hoge inhoudelijke kwaliteit – maar er is geen of onvoldoende relatie tussen deze architectuur en de richting waarin de organisatie ontwikkelt. Mogelijk opereren de architecten te los van de organisatie. In sommige gevallen volgt dit oordeel door gewijzigde marktomstandigheden of (recente) wijzigingen in de strategie. Dit oordeel is derhalve niet de facto negatief. Papieren tijger De beeldspraak papieren tijger krijgt hier letterlijk vorm. Er is sprake van een architectuur die een goede bijdrage kan leveren aan het realiseren van de strategische doelen, maar het ontbreekt aan de werkelijke toepassing ervan. Mogelijk is er te weinig aandacht vanuit de organisatie voor de ondersteuning die architecten kunnen bieden. Een architectuur die in dit kwadrant gepositioneerd wordt heeft een goede uitgangspositie: de architectuur is inhoudelijk direct bruikbaar. De route naar het rechtsboven kwadrant vereist mogelijk verdere verankering van de architectuurfunctie- en mensen in de organisatie. Vulling voor onderste la De woorden van dit kwadrant vellen het scherpste oordeel. De waarde die door inzet van architecten en architectuur wordt geleverd is laag. De oorzaken zijn divers en er zijn significante veranderingen in het omgaan met architectuur nodig om waardevol te kunnen worden. 11 Hoe de waardemeting kan worden toegepast

De waardemeting is in principe gericht op de waardebepaling van een specifieke, bestaande en opgestelde architectuur. Dat kan ook beperkt blijven tot één onderdeel of component van de architectuur (bijvoorbeeld een ERP-architectuur), of tot een referentie-architectuur, bijvoorbeeld een branche specifieke referentie-architectuur. Wat er gemeten wordt kan dus variëren: één enterprise architectuur in zijn geheel. één component, onderdeel of perspectief van een enterprise architectuur, bijvoorbeeld een applicatie-architectuur, een security-architectuur, een procesarchitectuur of een integratie-architectuur. een referentie-architectuur, bijvoorbeeld NORA, eTOM of een andere sectorspecifieke referentie-architectuur. Het feit dat de architectuur gemeten wordt, geeft de mogelijkheid die meting te vergelijken met andere gemeten architecturen. Daarom leent de waardemeting zich in het bijzonder bij: vergelijking van architectuur-onderdelen ten opzichte van elkaar 10 | Architectuur Waarde Meting

vergelijking van verschillende (product-)architecturen ten opzichte van elkaar vergelijking van een architectuur ten opzichte van een branche gemiddelde architectuur.

De aanpak van de architectuur waardemeting bestaat uit de volgende stappen: 1. Vaststellen van de te meten architectuur: verzamelen van de documentatie, eventueel aangevuld met interviews. Met de opdrachtgever samen vaststellen wat er gemeten gaat worden. 2. In workshop sessies of via vragenlijsten vaststellen van de te hanteren metrieken. Per aspect zal moeten worden vastgesteld wat het bereik is (minimum en maximum) en in welke eenheden wordt gewerkt. Afhankelijk van de situatie kan eventueel een bestaande metriek van Architectuur Waarde Meting worden gekozen, die reeds is toegepast op andere architecturen binnen bijvoorbeeld dezelfde branche. 3. In workshop sessie of via vragenlijsten vaststellen van de waarde-oordelen van de verschillende aspecten. Afhankelijk van de complexiteit van de architectuur kan bijvoorbeeld per aspect een workshop worden gedaan, of één dimensie (bruikbaarheid en doelbinding) per workshop bij eenvoudigere architecturen. Eventueel herhaling van 1 t/m 3 voor andere architecturen of onderdelen daarvan. 4. Evaluatie en rapportage van de bevindingen. De rapportage bestaat, behalve uit de kwalificatie in het kwadrant, ook uit aanbevelingen die gedaan kunnen worden op basis van de bevindingen. Deze aanbevelingen zijn er op gericht om de architectuur te ontwikkelen in de richting van het kwadrant rechtsboven. Per as kan een spinneweb worden samengesteld, dat de scores per aspect inzichtelijk maakt (zie voorbeeld 4a). Uiteindelijk leiden die scores tot de totaalscore, die in het kwadrant kan worden geplot (zie voorbeeld 4b). Voorbeeld van een score met bijbehorende visualisaties: Bruikbaarheid

Concreetheid


3

Doelbinding

Budgettering

2

Evaluatie

4

Expertise

5

Consistentie

4

Governance

3

Ontsluiting

1

Alignment

3

Focus

5

Financieel realisme

2

Beïnvloeding

3

Traceerbaarheid

2

Visie

4


12 De architectuur waarde meting helpt!

De architectuur waarde meting maakt duidelijk dat de feitelijke waarde van architectuur meetbaar is. Met de ontwikkeling van deze meting zetten we ook een stap in het van meet af aan sturen op het creëren van waardevolle architecturen. Hierbij nemen we afstand van de ‘interne’ benadering dat goede architecturen volgen uit goed ingerichte organisaties en processen. Die benadering is voor het vakgebied van architecten niet toereikend omdat juist architecturen (dienen te) interfereren met de continu in ontwikkeling zijnde strategische doelen van een organisatie. De architectuur waarde meting helpt organisaties bij het realiseren van ambities. De architectuur waarde meting ondersteunt dat architectuur een instrument is om de bedrijfsdoelen te bereiken.


Bijlage 1: Een nadere toelichting per aspect Concreetheid (en abstractie) Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur concreet en abstract genoeg, om bruikbaar te zijn voor de organisatie? Waar kijk je naar, wat is de norm Voor dit aspect kijken we naar de architectuur zelf, en vooral de componenten, hun onderdelen en hun benamingen en uitleg. De componenten en hun eventuele onderdelen moeten enerzijds abstracties zijn van het specifieke, zodat de architectuur zijn geldigheid behoudt bij voorziene en onvoorziene situaties. Anderzijds moeten de componenten en hun eventuele onderdelen voldoende concreet beschreven zijn, eventueel met voorbeelden, zodat toepassers van de architectuur (software-ontwikkelaars of organisatie-veranderaars) er voldoende houvast aan vinden om te begrijpen wat de bedoeling is en het in reële structuren om te kunnen zetten. Hoe meer balans tussen concreetheid en abstractie, des te meer is de architectuur waard. Rationale De concreetheid betreft de bruikbaarheid voor toepassers. Hoe concreter de architectuur is uitgedrukt, onder andere met voorbeelden, des te makkelijker de architectuur te gebruiken is. De abstractie is nodig om de architectuur voor veel verschillende specifieke situaties geldig te laten zijn. Een architectuur voor bijvoorbeeld een bank kan de diverse producten die de bank aan de klanten biedt samenvatten of aggrereren in een aantal basisproducten; doorslaggevend daarbij is dat de verschillen die gemaakt worden voor de toepassers nuttig zijn (bijvoorbeeld het verschil tussen een leen-product en een spaar-product) zodat zij daar verschillende inrichtingen en oplossingen voor kunnen ontwerpen en realiseren. Maar een verschil tussen een persoonlijke lening met of zonder extra credit card is voor de architectuur te specifiek, al helemaal voor beslissers die bijvoorbeeld moeten bepalen waar de prioriteiten in de architectuur komen te liggen. Budgettering Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur voldoende gefinancierd, om ook daadwerkelijk toegepast te kunnen worden in de organisatie? Waar kijk je naar, wat is de norm Voor dit aspect kijken we naar de financiering en de inhoudelijke aspecten van architectuur in de lijn en in projectportfolio management. In de financiering en projectplanningen moet het realiseren van de architectuur terug te vinden zijn.


Hoe meer de financiering van architectuur is geborgd in de financiering van verandertrajecten en projecten, des te meer is de architectuur waard. Hierbij moet ook gekeken worden of de financiering van architectuur in verhouding staat tot die van het portfolio en de andere budgetteringsmiddelen. De meeste waarde scoort een architectuur als al zijn componenten herkenbaar zijn terug te vinden in de financiële planningen en de financiering gedragen en gecommitteerd is in de lijn van opdrachtgever tot uitvoerenden. Immers, dan is de architectuur niet alleen gefinancierd, maar wordt er ook vanuit het financiële perspectief gestuurd. Rationale Een architectuur waarvan de implementatie niet wordt gebudgetteerd is gedoemd te mislukken. Vooral waar budgetteringen goed zijn gestructureerd is het noodzakelijk dat de veranderingen die de architectuur beschrijft zijn terug te vinden in de planningen. De constructie waarin heeft invloed op het oordeel: zijn er specifieke projecten voor het realiseren van architectuurcomponenten of is architectuur als extra doelstelling verbonden aan reguliere projecten uit de projectenportfolio. Het kan natuurlijk voorkomen dat budgettering of portfolio management niet voldoende gestructureerd zijn opgezet, of niet bestaan, zodat de link met architectuur niet aanwijsbaar is. In dergelijke gevallen kan het best zijn dat de architectuur daadwerkelijk gefinancierd en gerealiseerd wordt; er is echter geen garantie dat dat gebeurt en dus is de waarde van de architectuur in dergelijke omstandigheden beperkt. Evaluatie Hoofdvraag In hoeverre wordt de architectuur regelmatig aangepast aan de realiteit van haar omgeving, om bruikbaar te blijven voor de organisatie? Waar kijk je naar, en wat is de norm Je kijkt voor dit aspect naar de beheerprocessen rondom de architectuur, naar wat er met de architectuur gebeurt. Hoe vanzelfsprekender het is dat een architectuur wordt aangepast aan de realiteit van haar toepassing, des te bruikbaarder is de architectuur. Aanpassingen kunnen van verschillende aard zijn; hoe meer de aanpassingen hun oorsprong in de veranderende omstandigheden of ambities van de business hebben, hoe meer de architectuur waard is. Daarbij wordt wel gekeken naar de initiatief zijde: de architect resp. de evaluatie van de architectuur of de strategen resp. de strategische doelen. Rationale Een architectuur is bruikbaar als zij in voldoende mate de realiteit onderkent en inzichten uit het inhoudelijk domein heeft geïnternaliseerd. Omdat de realiteit meestal van tijd tot tijd verandert, moet dus ook de architectuur daaraan worden aangepast. Daar komt bij dat architecturen deels op aannames gebaseerd kunnen zijn, die in de praktijk van de realisatie pas worden getoetst. Dan ontstaan nieuwe inzichten die opgenomen moeten worden in de architectuur.


Wat wel vaker gebeurt is dat een architectuur, die ten grondslag ligt aan een duur en langdurig veranderingstraject, niet wordt aangepast ondanks nieuwe inzichten of ontwikkelingen; de belangen van het oorspronkelijke plan worden dan als te groot ingeschat. Toch is het in dergelijke gevallen raadzaam de architectuur bij te stellen, al is het alleen maar om de besluitvorming rationeel te blijven ondersteunen en te ontsnappen aan de irrationele belangenafwegingen. Expertise Hoofdvraag In hoeverre is er voldoende expertise aanwezig met betrekking tot de architectuur, om bruikbaar te zijn voor de organisatie? Waar kijk je naar en wat is de norm Bij dit aspect kijken we vooral naar de organisatie rondom de architectuur. Het gaat daarbij zowel om de architectuur-expertise die nodig is om nut en structuur van een architectuur te begrijpen, als om de domein-expertise die nodig is om de toepassing van de architectuur in de praktijk te kunnen begrijpen. Hoe meer expertise aanwezig is, des te meer is de architectuur waard. Het is van belang om daarbij specifiek te kijken naar het domein waar de architectuur over gaat. Het heeft weinig zin om bijvoorbeeld voldoende retail-expertise in huis te hebben terwijl de architectuur over de verkoop voor de zakelijke markt gaat. Bijzonder aandachtspunt hier is het aspect ‘tijd’. Gesteld dat een architectuur de kaders geeft voor de toekomstige organisatie, haar processen en IT instrumenten, is het oordeel over expertise niet louter gebonden aan het heden. Rationale Een architectuur is een stuk minder bruikbaar als de expertise, nodig om de architectuur te begrijpen en te realiseren, onvoldoende in de organisatie aanwezig is. Als een architectuur bijvoorbeeld door externen is opgesteld, die daarna uit de organisatie zijn verdwenen en geen overdracht kunnen doen naar eigen medewerkers, heeft de organisatie een groot probleem. De architectuur moet door voldoende mensen worden begrepen, uitgelegd, gerealiseerd en beheerd kunnen worden, anders mist het zijn kracht en functie. Consistentie Hoofdvraag In hoeverre is de complexiteit van de architectuur consistent met de complexiteit van de organisatie, om bruikbaar te zijn voor de organisatie? Waar kijk je naar en wat is de norm? Om dit aspect te beoordelen kijken we naar de inhoud van de architectuur en ook naar de verwoording en presentatie. Verbergt een architectuur complexiteit of introduceert een architectuur complexiteit. Ondersteunt de architectuur de beheersing van complexiteit die ontstaat (of wegvalt) bij het omarmen van de ambities voor de toekomst


of doet de architectuur die complexiteit toenemen. Een oordeel wordt geveld tegen het licht van de vermijdbaaheid of onvermijdelijkheid van complexiteit. Zaken als structuur en het aantal kaders, de aard en structuur van de organisatie zijn indicatoren die ondersteunen bij de oordeelvorming over Consistentie. Het aantal kaders in de architectuur moet in een redelijke verhouding staan tot de complexiteit van de organisatie. De complexiteit van een organisatie kan onder andere gemeten worden aan het aantal kernproblemen of uitdagingen waar de organisatie mee te maken heeft. Die kernproblemen moeten in de architectuur geadresseerd zijn. Daarnaast kan gekeken worden naar andere aspecten zoals de hoeveelheid verschillende diensten, verschillende markten en indien relevant verschillende productielijnen. Rationale Een architectuur die zaken teveel vereenvoudigt en daarmee de complexiteit van de organisatie veronachtzaamt, is minder waard dan die architectuur, waarin de mate van complexiteit wordt onderkend. Hetzelfde geldt voor een architectuur die complexer is dan de organisatie rechtvaardigt. Governance Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur voldoende verankerd in de besturingsprocessen rondom veranderingen, om bruikbaar te zijn voor de organisatie? Waar kijk je naar en wat is de norm? Voor de beoordeling van dit aspect kijken we naar de governance- of besturingsprocessen van de organisatie, en de positie van de architectuur daarin. De architectuur, die beoordeeld wordt, moet daarbij aantoonbaar een positie of invloed hebben. Hoe meer de architectuur daarin als stuur- en referentie-instrument is opgenomen, des te beter. Het hebben van governance-processen an sich is onvoldoende. Ook algemeenheden zoals een architectuur-check of het noemen van een PSA als vereiste bij de goedkeuring van een Project Initiation Document is onvoldoende. Het gaat erom dat de onderdelen van de architectuur invloed hebben op bijvoorbeeld de indeling van projecten en de identificatie van knelpunten, dat project-requirements die van de architectuur bevatten, dat de stakeholders van het governance-proces dezelfde zijn als die in de architectuur worden genoemd. Rationale De bruikbaarheid van een architectuur kan zwaar te lijden hebben als de architectuur als stuurinstrument geen of een onvoldoende beslissende rol speelt in de besluitvorming bij veranderingen. In feite is een architectuur machteloos als zij geen deel uitmaakt van de governance-processen, en daarmee onbruikbaar. Een architectuur is nu juist bedoeld om referentiekaders te definiëren die bepalen welke veranderingen noodzakelijk zijn. Het gebeurt maar al te vaak dat een PSA wordt opgesteld, conform de afspraken in het governance-proces, maar dat de inhoud ervan niet strookt met de indeling in project-


deliverables. De architectuur moet inhoudelijk aanwijsbaar invloed hebben op de projectsturing. Ontsluiting (en toegankelijkheid) Hoofdvraag In hoeverre wordt de architectuur voldoende ontsloten en toegankelijk gemaakt, om bruikbaar te zijn voor de organisatie? Waar kijk je naar en wat is de norm? Bij dit aspect kijken we naar de manier waarop de architectuur wordt gecommuniceerd naar de verschillende stakeholders. Als een architectuur moeilijk toegankelijk is, is de bruikbaarheid ervan ook veel minder. Dat ligt onder andere aan de manier van publiceren, de manier waarop de architectuur wordt toegelicht en de processen die zijn ingericht om het publiceren te faciliteren. Bepalend daarin zijn of er voldoende redactie- en publicatieprocessen zijn georganiseerd en het gemak waarmee de publicatie van de architectuur kan worden bekeken. Het oordeel wordt ook gevormd met inachtnerming van het onderscheiden van doelgroepen. Rationale Een architectuur kan niet bestaan zonder dat die wordt ontsloten en gecommuniceerd naar de verschillende stakeholders (met name beslissers en toepassers). Hoe meer aandacht is besteed aan de ontsluiting van de architectuur naar verschillende doelgroepen, des te bruikbaarder de architectuur is. Alignment Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur voldoende verbonden met het strategische niveau van de organisatie, om doelmatig te zijn? Waar kijk je naar en wat is de norm? Voor de beoordeling van dit aspect kijken we vooral naar de opdracht, de aanleiding en de totstandkoming van de architectuur. Beoordeeld wordt of daaruit voldoende naar voren komt dat deze architectuur gezien wordt als een instrument om de bedrijfsstrategie te realiseren. Ook de communicatiewijze en de opbouw van de architectuur moeten getuigen van het verbinden tussen strategische doelen en inrichting van de organisatie. Hoe meer het alignment berust op tweezijdig belang en in de uitvoering tweezijdig initiatieven kent, hoe meer het bijdraagt aan de waarde. Rationale Merk op dat we spreken over de verbinding tussen architectuur en het strategisch niveau van de organisatie en niet over de verbinding van de architect zelf. Een architectuur krijgt aanzienlijk meer doelmatigheid als zij tot stand komt op basis van én ten behoeve van strategische besluitvorming. Als de architectuur bijvoorbeeld alleen maar is gemaakt ten behoeve van een inventarisatie van het applicatielandschap, is de waarde aanzienlijk


minder dan wanneer de architectuur is gemaakt naar aanleiding van de ontwikkeling van nieuwe dienstverlening. Een van de gehanteerde uitgangspunten bij alignment is dat primair het strategisch niveau van de organisatie de strategische koers en stappen bepaalt. Maar secundair dat adviseurs van het strategisch niveau de strategische koers op een directe wijze beïnvloeden. Architecten behoren tot deze kring van adviseurs. Focus Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur voldoende gefocust op een afgebakend deel van de bedrijfsdoelen, om doelmatig te zijn? Waar kijk je naar en wat is de norm? De scope van een individuele architectuur kan in lijn liggen met de gehele set van ambities van de organisatie, maar voor de hand liggend is dat niet. De waarde van een architectuur neemt toe als deze een duidelijke focus heeft. De overige aspecten van de as Doelbinding varen hier ook wel bij. Bij het aspect focus achterhalen we de balans tussen de scope van de architectuur, de samenhang met andere architecturen (met ieder hun focus) en de gezamenlijke binding met de organisatiedoelen. Rationale Een architectuur is beter wanneer het een antwoord is op een specifieke vraag, en daardoor een specifieke focus heeft. Een architectuur bijvoorbeeld die gemaakt is om een nieuw intranet op te zetten, is meer waard dan een “algemene” enterprise architectuur, waartoe veelal architecten zichzelf een opdracht hebben gegeven. Financieel realisme Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur voldoende realistisch financieel onderbouwd, om doelmatig te zijn? Waar kijk je naar en wat is de norm? Financieel realisme moet niet verward worden met een onderbouwing in de vorm van een business case. Financieel realisme gaat over de rol van financiële aspecten in de besluitvorming over architectuurkeuzes. Hoe meer de financiële aspecten een natuurlijke rol spelen in de besluitvorming, des te hoger is de waarde van de architectuur. Financieel realisme kan betrekking hebben op de architectuur in enge zin, maar ook in brede zin waarbij de ook zaken als roadmap of veranderprogramma’s worden betrokken. Rationale Architecturen die alleen maar gemaakt zijn op basis van visies of de geschiktheid van oplossingen kunnen tekortschieten in doelmatigheid omdat de kosten van de realisatie disproportioneel zijn voor de betreffende organisatie. Daarom is een afweging van kosten van de verschillende oplossingsrichtingen een waardeverhogend onderdeel van


architectuur. De kwaliteit van de besluitvorming is van belang, en daar speelt de factor geld een belangrijke rol in. Immers, er wordt gekeken naar toekomstige opbrengsten waarbij het toerekenen van financiële kosten resp. baten aan architectuur moeilijk voorspeld kan worden. Beïnvloeding Hoofdvraag In hoeverre zijn in de architectuur invloeden van binnen en buiten voldoende verweven, om doelmatig te zijn? Waar kijk je naar en wat is de norm? Bij dit aspect kijken we naar de inhoud van de architectuur en vooral naar de verschillende perspectieven. Invloeden van buiten moeten terug te vinden zijn bij inventarisaties van stakeholders. De benaderingswijze hierbij is dat het niet rekening houden de belangen van stakeholders resulteert in het ontstaan van risico’s. Bij dit aspect onderzoeken we de beïnvloeding van interne en externe belanghebbenden in de context van de aanvaardbaarheid van risico’s. Rationale Een architectuur schiet zijn doel voorbij als niet de invloeden van binnen en buiten de organisatie in beschouwing worden genomen, omdat die invloeden mede bepalend zijn voor de uitdagingen waar de organisatie voor staat. Traceerbaarheid Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur voorzien van voldoende verbindingen met doelen, subdoelen en middelen, om doelmatig te zijn? Waar kijk je naar en wat is de norm? Bij dit aspect kijken we naar de verantwoording binnen de architectuur. Zijn de keuzes, de kaders, de componenten verantwoord door te verwijzen naar doelen, beleid en strategie? Dit gaat veel verder dan het verifiëren van de aanwezigheid van een ratio bij een principe. Het gaat vooral over de eenduidigheid in de interpretatie ervan. Hoe meer en consistenter die is, des te doelmatiger de architectuur is. Rationale Als een architectuur traceerbaar maakt op basis van welke overwegingen, bronnen en doelen bepaalde keuzes zijn gemaakt, kan de architectuur makkelijker worden aangepast bij veranderende omstandigheden. Daarmee wordt de architectuur doelmatiger. Kaders en keuzes in de architectuur hebben vaak een reeks implicaties. Een deel daarvan wordt als vanzelfsprekend ervaren en niet meer gezien als gevolg van een andere keuzes. De traceerbaarheid ondersteunt zowel de ontwikkeling van de architectuur als de afwegingen (opvolging resp. afwijking) bij toepassing ervan.


Visie Hoofdvraag In hoeverre is de architectuur verbonden met een lange termijn visie? Waar kijk je naar en wat is de norm? Bij dit aspect kijken we naar de inhoud van de architectuur, en wel de lange termijn visie die daarin moet zijn opgenomen. Hoe duidelijker die visie is terug te vinden, des te doelmatiger is de architectuur. Het gaat daarbij om de visie van de organisatie en niet over zoiets als ‘de visie van de architectuur’. De architectuur moet doorspekt zijn van de visie van de organisatie. De visie moet terug te vinden zijn in termen van business ambities. De visie is antwoord op de vraag hoe de business zichzelf op langere termijn ziet: hoe overleeft de organisatie, welke richting is daarvoor nodig. Rationale De doelmatigheid van een architectuur komt tot uiting in de mate waarin de doelen van de organisatie zijn verwerkt. De lange termijnvisie kan gezien worden als één van de belangrijkste verwoordingen van de doelen van een organisatie, namelijk waar een organisatie naar toe wil bewegen. In sommige architecturen wordt de visie verankerd in wat we de ‘buitenlaag’ noemen, waarna technische oplossingen (lees: mogelijkheden) de rol van de visie lijken over te nemen. De architectuur is dan nog vaak goed uitgewerkt, maar minder relevant in het realiseren van de ambities van de organisatie.


Colofon Auteurs: Alcedo Coenen, Jules de Ruijter Met dank aan: Wendy Gunther Eindredactie: Jan de Harder © 2014 IT-eye, Houten / Nieuwegein


Architectuur Waarde Meting

Recommend Documents