project belicht | nieuwbouw martini ziekenhuis
Nieuwbouw Martini Ziekenhuis te Groningen door Burger Grunstra architecten
Architectuur op recept
Met de uitbreiding van het Martini Ziekenhuis in Groningen mikte Burger Grunstra architecten op een waarlijk flexibel ontwerp. Dit streven werd in 2002 al beloond met de IFD-demonstratiestatus, wat staat voor Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen. Het eindresultaat is een ziekenhuiscomplex met metabolistische trekjes. Door Marjoleine van Schaik | fotografie Rob ´t Hart
D
e tamelijk logge betonnen structuur van het oude Martiniziekenhuis, van oorsprong een katholiek hospitaal, voldeed in 2002 al lang niet meer aan de moderne eisen die aan ziekenhuizen worden gesteld. De locatie aan de Van Swietenlaan, ten zuidwesten van de stad Groningen, bood voldoende ruimte, zodat gauw besloten was voor uitbreiding. Er werd een nieuwbouw ontworpen die in opzet nauw verbonden was met de bestaande structuur. Op het laatste moment besloot het ziekenhuisbestuur echter anders. Met de huidige razendsnelle ontwikkelingen in de zorg in het achterhoofd, leek de keuze voor
situatie 68
een eenvoudige uitbreiding weinig duurzaam en tamelijk ondoordacht: het gebouw zou al verouderd zijn voordat het was opgeleverd. Het Martini Ziekenhuis ging voor een nieuw plan in zee met architect Arnold Burger, die bij zijn ontwerp voor de nieuwbouw de onzekerheid over het toekomstig gebruik van het gebouw als uitgangspunt nam. Flexibiliteit stond hierbij centraal. ontwerp Het ontwerp bestaat uit twee langgerekte, min of meer parallelle volumes van elk vijf bouwlagen hoog, ongeveer zestig meter lang en gemiddeld zestien meter breed. Het meest zuidoostelijk gelegen bouwdeel heeft een vloeiende slingervorm. Het tweede bouwdeel is hoekiger van plattegrond en voert in een geknikte zigzagvorm tussen het halfronde bouwdeel en het geclusterde volume van de oudbouw door. Op slechts twee plekken zijn de twee ziekenhuisvleugels met elkaar verbonden, waardoor ertussen een diamantvormige open ruimte is ontstaan die dienst doet als binnentuin. Dat het principe van demontabel en daarmee flexibel bouwen niet slechts een ontwerpgedachte is, maar echt een kerneigenschap van het ontwerp, blijkt meteen uit de opzet van het complex. In plaats van zoveel mogelijk functioneel raakvlak te creëren tussen het bestaande ziekenhuis en de uitbreiding daarop, zijn de verbindingen uiterst minimaal. Een eenvoudige ingreep lijkt voldoende om de drie bouwdelen volledig van architectenweb magazine
De modules aan de zuidgevel zijn demontabel en bieden de mogelijkheid om het oppervlak van de achterliggende ruimtes uit te breiden
nummer xx - maand 0000
69
project belicht | nieuwbouw martini ziekenhuis
het langgerekte volume van de bouwdelen bestaat uit segmenten, maar de dubbele huid verdoezelt dit en biedt een uniforme uitstraling
de modules zijn kenmerkend voor het IFDprincipe
elkaar te scheiden en ze elk een apart leven te laten leiden. Uit de demontabele opzet volgt de mogelijkheid tot functionele flexibiliteit. industriële gevel De buitenste vleugel fungeert als voorgevel van het hele complex, doordat het in zijn slingervorm de hoofdroute volgt die rondom het terrein voert. De eerste indruk is er een van glas, staal en hout; materialen met een industriële uitstraling, die bij mooi weer strak worden weerspiegeld in de brede vijver ervoor. Met het oog op warmte- en geluidisolatie is de gevel opgebouwd uit een enkelglazen buitengevel met stalen zonwerende schermen en een houtskeletbouw binnengevel, van elkaar gescheiden door een opvallend brede spouw. De uniforme aanblik van het glasoppervlak wordt doorbroken door de rechthoekige blokken die op schijnbaar willekeurige plekken aan de gevel zijn gehangen. De stalen, met hout en aluminium beklede modules kunnen op welhaast metabolistische wijze worden ontkoppeld, verplaatst en weer worden vastgekoppeld aan de betonkolommen van de hoofddraagconstructie, al naar gelang er behoefte is aan meer of minder vloeroppervlak op de achterliggende verdieping. Hoewel dit gefaciliteerd wordt door de glazen buitengevel - ook die kan dankzij het eenvoudige systeem van verzinkt staal plaatselijk worden gedemonteerd - is het maar de vraag of dit in de praktijk ook zou worden ingezet om meer vloeroppervlak te creëren. Maar een tastbare demonstratie van de IFD-principes zijn de gestandaardiseerde, flexibele en demontabele modules natuurlijk wel.
doorsnede 70
hoofdstraat De hoofdentree bevindt zich in het middelste van de drie architectenweb magazine
De brede hoofdgang ligt tussen de dragende betonnen wanden en de vliesgevel. Vanaf de verdiepingen vormt de gang een vide nummer xx - maand 0000
71
project belicht | nieuwbouw martini ziekenhuis
De stijgpunten, hoofdgang en de gevels hebben een hoogst industriële uitstraling, die contrasteert met de kleurtoepassing in de afdelingsgangen. Het kleurgebruik komt overeen met het ‘healing-environment-principe’
bouwdelen, in feite het hoofdgebouw van het complex. Vanuit de entreehal bestaat zowel een enkele verbinding naar het oude ziekenhuis als een dubbele verbinding naar de andere nieuwe vleugel. Ondanks de royale afmetingen van de hal, die de gehele breedte van de vleugel de autonome kleurvlakken in beslag neemt, is de entree weizijn bepalend voor de sfeer nig overweldigend en doet niet direct ‘ziekenhuisachtig’ aan; de vloeren zijn van natuursteen, er zijn verschillende kleuren toegepast en het relatief lage, houten plafond zorgt ervoor dat de bezoeker zich niet aan hoogtes vergaapt, maar juist om zich heen kijkt en door de glazen vliesgevel onbelemmerd doorzicht heeft op de groene binnentuin. Die zal verder worden ontwikkeld in samenwerking met Natuurmonumenten. De verbinding tussen de beide nieuwe bouwdelen verloopt via een brede, met natuursteen beklede hoofdstraat, die vanuit de entreehal over de gehele lengte langs de binnentuin voert en aan weerszijden uitmondt in de twee stijgpunten die de vleugels met elkaar verbinden. De hoofdstraat wordt enerzijds geflankeerd door de glazen, van stalen zonwering voorziene vliesgevel langs de binnentuin, anderzijds door dragende prefab betonwanden die per verdieping in verschillende oranje en groene tinten zijn geschilderd. De gebouwhoge ruimte van de hoofdstraat fungeert als vide voor de afdelingen op de verdiepingen. Die gaan schuil achter deuren 72
en ramen in de betonwand, maar worden ontsloten via een stelsel van roltrappen en galerijen in de hoofdstraat. Dankzij de brede binnentuin en de witte bepleistering van de gevel van de ziekenhuisvleugel aan de overzijde profiteren de galerijen optimaal van het overvloedige daglicht dat de zuidelijke oriëntatie met zich meebrengt. Het alom aanwezige daglicht en de uitgebalanceerde kleurstellingen maken de hoofdstraat tot een prettige omgeving, waarin bovendien voortdurend contact is met de natuur in de vorm van de binnentuin. Tijdens bezoekuren lopen op de kleurige galerijen mensen heen en weer op weg naar de patiëntenkamers, wat een vermakelijk schouwspel oplevert voor de patiënten in de kamers van de ziekenhuisvleugel aan de overzijde. maatwerk In de tweede vleugel voert op elke verdieping een lange corridor over de gehele lengte van de vleugel, steeds met kantoren en patiëntenkamers aan weerszijden. De opzet zorgt voor een veel klinischer sfeer dan in het hoofdgebouw, ook door het ontbreken van het kenmerkende staal, hout en beton. De breedte van slechts 16 meter zorgt voor een opvallend royale daglichtinval, vooral aan de zuidkant. Hier blijken de gevelelementen waaruit de houtskeletbouw binnengevel is opgebouwd, te zijn toegespitst op de ruimte die erachter ligt. Patiëntenkamers hebben lage ramen zodat er uitzicht is vanuit het bed, wachtruimtes en zaaltjes hebben juist hoge kiepraarchitectenweb magazine
Dankzij de materialen hout en staal en beton wekt het interieur een solide indruk – niet wat je verwacht van een flexibel en demontabel ziekenhuis nummer xx - maand 0000
73
project belicht | nieuwbouw martini ziekenhuis
7
6
6
6 7
11
8
1 3 2
10
4 6
1
5
7
6 2e verdieping
begane grond
7 De smalle bouwvolumes laten aan alle zijden van het gebouw daglicht toe. In combinatie met de kleurtoepassing ontstaat een kleurige lichte omgeving
7 13
16 7
1
1
12
7 14
15
16 15
16 4e verdieping
3e verdieping
1 oudbouw 2 entree 3 entreehal 4 entree spoedeisende hulp 74
5 spoedeisende hulp 6 poliklinische afdeling 7 verpleegafdeling 8 binnentuin
9 kraamafdeling 10 verlosafdeling 11 kinderverpleging 12 intensive care
13 operatieafdeling low-risk 14 operatieafdeling high-risk 15 brandwondencentrum 16 techniek architectenweb magazine
men. Dit ‘maatwerk’ in de gevelindeling lijkt tegenstrijdig met de voorgenomen flexibiliteit van het gebouw, maar is het niet. De houtskeletbouw binnengevel kent vier verschillende typen gevelelementen, elk met een eigen raamindeling en bekleding. Deze elementen kunnen onderling worden verwisseld, waardoor voor elke nieuwe indeling van de verdieping een maatwerkoplossing mogelijk is. De speciaal ontwikkelde systeemwanden, die in een stramien van dertig centimeter verplaatst kunnen worden, en de in de plafonds en vloeren weggewerkte installatietechniek en verwarming zorgen ervoor dat de ruimte achter de gevel ook vrij indeelbaar is. kleur Kenmerkend voor het interieur in het gehele gebouw is het gebruik van kleur. Kleurkunstenaar Peter Struycken ontwierp een kleurenpalet van 49 tinten, die onderling allemaal met elkaar gecombineerd kunnen worden. Interieurontwerper Bart Vos koos 19 kleuren uit en paste ze in grote vlakken toe op de wanden, de vloeren en het meubilair van het ziekenhuis. Het overvloedige gebruik van kleur is onderdeel van het zogeheten ‘healing environment’ principe. Dit principe werd al in het oude ziekenhuisgebouw verkend en is gebaseerd op de opvatting dat een prettige omgeving, gekenmerkt door licht, kleur en natuur, een positieve uitwerking heeft op mensen en de genezing zelfs versnelt. De flexibiliteit die in het ontwerp is verwerkt, is gericht op de handhaving van juist deze aspecten. nummer 16 - maart 2008
Wat voor indeling het gebouw ook krijgt, de kwaliteiten die de binnenruimte ‘prettig’ maken - kleur, licht, natuur - veranderen gewoon mee. Toch is het kleurenconcept meer dan slechts een onderdeel van de ‘genezende omgeving’ waarnaar het Martini Ziekenhuis streeft. De kleurvlakken snijden zich zonder enige consideratie met de huidige indeling door gangen, kantoren en afdelingen heen. Hieruit blijkt dat de kleuren bij het gebouw zelf horen en niet noodzakelijkerwijs bij de huidige functie ervan. Zo bekeken zijn de autonome kleurvlakken niet alleen bepalend voor de sfeer van de binnenruimte, maar vormen tegelijk de ‘finishing touch’ van het IFD-principe en maken het flexibele karakter van het gebouw zichtbaar op het niveau van de bezoeker en patiënt.
opdrachtgever
Martini Ziekenhuis Groningen
architect
Burger Grunstra architecten adviseurs
(www.burgergrunstra.nl)
interieurarchitect
Vos Interieur Groningen / Bart Vos
kleurspecialist
Peter Struyken
aannemer
VOF Jorritsma / J.P. van Eesteren
adviseur constructies
Ingenieursbureau Wassenaar BV, Haren
realisatie
2007 75
project belicht | nieuwbouw martini ziekenhuis
1
2
3
4
5
6 8
In het donker stralen de gekleurde wanden en gangen door de vliesgevel heen. De mensen die op de verschillende verdiepingen lopen, kunnen vanaf de overzijde op de voet worden gevolgd, wat een levendig beeld tot gevolg heeft
7
Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio
1 glazen klep 2 betonvloer 10 9 11 12
4 enkelglazen gevel 5 houtskeletbouw wand 6 plafondplaten van minerale vezels 7 stalen U-profiel 120 mm 8 stalen H-profiel 120 mm 10 glazen vliesgevel
Virtuele tour
11 aluminium waterslag 12 red cedar aftimmering 13 kleurgecoate cassettes
76
architectenweb magazine
projectportfolio
nummer 16 - maart 2008
Martini Ziekenhuis
Renovatie Kennemerwaert Er is gekozen voor een eenvoudig ontwerp om het kantoor een moderner aanzien te geven, waarbij de bestaande situatie zoveel mogelijk intact wordt gelaten en de entree, gangzone en landschapskantoor ingrijpend worden aangepakt. De kleurnuances lopen door het gehele gebouw. Burger Grunstra architecten ■ architectenweb.nl/p9086
De twee gebouwen zijn ontworpen boven een halfverdiepte parkeerlaag. De gevel heeft een opvallend patroon van ramen en gevelvlakken, dat in kleur en maat van streng naar chaotisch verloopt waardoor een bijzonder ensemble ontstaat te midden van de eenheidsworst van het bedrijventerrein. Burger Grunstra architecten ■ architectenweb.nl/p9088
3 stalen afstandhouder
9 zonnescherm 13
Kantoorgeb. Comeniusstraat
projectportfolio
Medisch Centrum Alkmaar
Nieuwsgierig geworden naar het nieuwe Martini Ziekenhuis? Neem dan snel een virtueel kijkje op architectenweb.nl!
De twee nieuwe bunkers zijn in alle aspecten los gehouden van de bestaande bebouwing. Met de twee pure materialen hout en steen is uiting gegeven aan de meervoudige belevingscontrasten bij de behandeling van de patiënt. Burger Grunstra architecten
■ architectenweb.nl/n12408
■ architectenweb.nl/p9083
77
