archipel
editie december 2015
in het bijzonder Zorg zonder regels en bureaucreatie Een echte bus op Kanidas Betrokken blijven met DemenTalent Afasiecentrum Cliënt in Regie Zorgrobot Zora Theater Visite maakt contact
het gevoel van samen
Welkom
4
bij Archipel in het bijzonder Alweer voor de achtste keer laten we u in ons relatiemagazine zien en lezen hoe we werken aan zorg. Elk half jaar kunt u zo meekijken achter de schermen in onze locaties in Eindhoven, Son en Breugel, Nuenen, Best en – tijdelijk – Bakel. In dit nummer gaan we dieper in op bijzondere zorg, onder meer in ons Afasiecentrum, de Parkinson-poli en voor jonge mensen met dementie. Innovatie is eveneens een belangrijk thema. U leest onder meer hoe vernieuwende technologie cliënten ondersteunt, terwijl juist ook ouderwetse items dat doen door de reminiscentie te prikkelen. Vanzelfsprekend besteden we aandacht aan onze maatschappelijke betrokkenheid en samenwerking in en om het zorgveld, omdat die de regie en het eigen leven van cliënten thuis en op de locaties ten goede komen. Wilt u reageren? We luisteren graag naar uw professionele ervaringen, persoonlijke verhalen, suggesties en opinie. Deel ze met ons!
10
6 9
Betrokken blijven door DemenTalent
10
Archipel omarmt beweegzorg We zijn verhuisd: Akkers tijdelijk naar Bakel
Betrokken blijven bij de maatschappij door DemenTalent
12
15
12 Afasiecentrum werkt aan taal en communicatie
[email protected]
16
Inhoud
Waardigheid en Trots: zorg zonder regels en bureaucratie
22 Bruidsmodeshow voor Archipel cliënten
Afasiecentrum werkt aan taal en communicatie Archipel en MMC: samen voor de cliënt
28
Cliënt in regie: persoonsvolgend budget
18 Diëtist dichtbij huis 19 Nieuws Een droom komt uit: 20 een echte bus op Kanidas!
Spelen met licht en een robot
22
Eindhovense bedrijven trakteren cliënten Archipel op stralende bruidsmodeshow
Parkinson: 24 expertteam, dagbehandeling
19
Psycholoog aan huis
20 Een echte bus op Kanidas! 2
27 28 30 32 34
en poli Psycholoog aan huis
32
Archipel in het bijzonder is het relatiemagazine van Archipel Zorggroep en verschijnt twee keer per jaar in een oplage van 1.250 exemplaren.
Theater Visite maakt contact
Spelen met licht en een robot
Hoofdredactie: Ilse van Leuken, Saskia van Nieuwland-Peters
Archipel Zorgprogramma Jonge Mensen met Dementie
Interviews en teksten: Rob Bonnemaijers, Marie-José Dekkers en Dana Otten
Theater Visite maakt contact Herinnering en herkenning bij de reminiscentie-nissen
34 Herinnering en herkenning
Fotografie: Freekje Groenemans, Joop de Haas Redactieraad: Hermine de Bonth, Marieke Habraken, Wilma Hartman Layout en druk: Bek Veghel
3
Actueel
VWS-programma stelt cliënt echt centraal
Zorg zonder regels en bureaucratie Vernieuwend werken binnen de ouderenzorg is een belangrijk thema. Verpleeghuislocaties zijn door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) uitgedaagd. Archipel ging ervoor en nam deel aan het programma ‘Waardigheid en Trots’. Het VWS-programma ‘Waardigheid en Trots’ is een verbeterprogramma van negen organisaties voor de langdurige zorg. Het schept ruimte om verder te werken aan zorg die in de ogen van de cliënt goed is en het schrappen van administratieve rompslomp. Samen met Ton van Gerwen (secretaris Raad van Bestuur Archipel, Elise Sieben (beleidsmedewerker Archipel) en Aad Koster (scheidend directeur Actiz) kijken we terug op de bijdrage van Archipel aan Waardigheid en Trots.
Snel overtuigd Ton van Gerwen: “In eerste instantie stonden wij vrij sceptisch tegenover onze deelname aan dit programma. Binnen onze organisatie focussen we al geruime tijd volop op het verbeteren van de langdurige zorg. Zo’n deelname vraagt om veel tijd en aandacht en er lopen al zoveel projecten die onze volle focus verdienen. Na een bezoek aan een Actiz-bijeenkomst over dit programma was ik echter overtuigd van de toegevoegde waarde, temeer omdat we deze projecten ook zouden kunnen gebruiken voor onze zorginkoop 2016. Deelname 4
was heel eenvoudig, laagdrempelig en uitnodigend: het draait tenslotte allemaal om de cliënt.”
Deelname met lopende projecten Ton: “Bij Archipel zijn er vele innovatieve ideeën die geschikt waren om in te dienen als voorstel binnen het verbeterprogramma Waardigheid en Trots. We hebben er dan ook bewust voor gekozen om projecten te laten zien waar we als Archipel al mee bezig zijn. Een goed voorbeeld daarvan is het virtuele persoonlijke budget waaruit cliënten van locatie Berkenstaete volledig zelf hun zorg zouden kunnen inkopen (Persoonsvolgend Budget). Een perfect idee, waarbij cliënten echt weer regie kunnen krijgen over hun eigen zorgbudget. Dit soort lopende projecten was uitermate geschikt om in te zenden. Zo richten we een spotlight op onze bestaande initiatieven.”
Aanscherpen en optimaliseren Beleidsmedewerker Elise Sieben van Archipel: “Door met onze projecten deel te nemen aan dit programma werden we genoodzaakt nog eens kritisch te
In gesprek met Aad Koster, scheidend directeur Actiz
kijken naar mogelijke verbeteringen. Bijvoorbeeld bij onze functieprogramma’s; die zijn allemaal schitterend vastgelegd, maar in de praktijk is er behoefte aan nog meer zichtbaarheid van deze programma’s. En ook bijvoorbeeld het overleg van cliënten en hun naasten over zorg en behandeling. Een cliënt moet zo’n overleg gewoon kunnen snappen: dan pas is zo’n overleg van echte toegevoegde waarde. Het gebruikte vakjargon verdient hier een verhelderingsslag.”
Alle ruimte en vrijheid Ton van Gerwen nogmaals: “We willen het verschil gaan maken voor cliënten. En dat betekent: met een kritische blik kijken naar alle plannen, ideeën en projecten. Als je dat doet zonder belemmeringen ontstaat er heel veel enthousiasme. Binnen onze professionele kaders willen we die grenzen steeds meer opzoeken; op naar steeds meer regie voor cliënten. Door dit vernieuwingsprogramma ontstaat er, doordat belemmerende regels worden weggenomen, daadwerkelijk ruimte om deze ambities te realiseren. Daarnaast kunnen we in elkaars keuken kijken en zien we goed
Elise Sieben, beleidsmedewerker Archipel
Ton van Gerwen, secretaris Raad van Bestuur Archipel
wat wel of niet werkt. Op die manier kunnen we als zorgorganisaties heel veel van elkaar leren.”
op maar liefst 670 locaties. Een enorm succes, omdat in eerste instantie nog werd uitgegaan van 200 locaties.”
Succesvol resultaat
Klaar voor de toekomst
Aad Koster van Actiz: “Uiteindelijk zijn maar liefst 151 voorstellen door cliëntenraden en zorgverleners positief beoordeeld en opgenomen in het VWS-programma Waardigheid en Trots. De doelstelling is helder en duidelijk: het verbeteren van de kwaliteit van Nederlandse verpleeghuizen. De voorstellen hebben betrekking
“De verpleeghuissector heeft natuurlijk niet al die tijd stilgezeten. Vernieuwing en kwaliteitsverbeteringen worden vol enthousiasme overal in Nederland doorgevoerd. Maar met dit programma scheppen we echt ruimte voor een toekomstgerichte manier van werken waarbij de cliënt daadwerkelijk centraal
staat. Ruimte om te leren en fouten te mogen maken. Maar ook ruimte in de zin van regelvrij werken. Cliënten en medewerkers krijgen samen de vrijheid om te bepalen wat er op het gebied van zorg en ondersteuning nodig is. Zonder belemmerende regels, richtlijnen, administratie of bureaucratie”, aldus Ton van Gerwen. ■
5
Actueel
Archipel omarmt beweegzorg Lichaamsbeweging heeft een gunstige invloed op kwaliteit van leven, gezondheid en het proces van ouder worden. Archipel is bezig beweegzorg te integreren in het dagelijks leven.
Stofwisseling, doorbloeding, botten, hersenen en (mentale) rust zijn erbij gebaat, valgevaar vermindert en (zelf)vertrouwen neemt toe; beweging doet een mens goed. Geriatriefysiotherapeute Mariska Haazen onderzoekt sinds begin dit jaar Archipelbreed de beweegzorg: “Op de twee pilotlocaties Eerdbrand in Eindhoven en Akkers in Nuenen. Vaak denken mensen bij bewegen aan fysiotherapie en sporten, maar ik wil duidelijk maken dat dat niet het enige is. Bewegen is ook kleinschalig: een kopje koffie inschenken en een koekje pakken. Alles waar motoriek aan te pas komt, dat meer is dan stilzitten en slapen, is bewegen.”
Mariska Haazen met mevrouw De Bitter
en de fietser prikkelen, ook cognitief. De proefpersonen blijken bijna zes minuten langer te fietsen, willen allemaal een route kiezen en geven deze vorm van beweging een rapportcijfer van zeven of hoger.”
Beweegbeleid Voor Archipel brengt ze in kaart hoe dat - beleidsmatig - te stimuleren voor ouderen en bewegen inzichtelijk en bespreekbaar te maken in persoonlijke dossiers: “Wat is er, wat missen we nog, wat kan beter.”
Bewegen is ook kleinschalig, een kopje koffie inschenken en een koekje pakken
Los van de beweegzorg doet Mariska ook onderzoek naar Fietslabyrinth, bewegen in een virtuele omgeving door fietsen op een hometrainer: “Voor mijn Masterspecialisatie in geriatriefysiotherapie onderzoek ik hoe routes in beeld de tijdsduur van het fietsen op de ‘Fietslabyrint’ stimuleren 6
Zo’n virtuele omgeving kan dus meehelpen om de beweegnorm te halen
Zo’n virtuele omgeving kan dus meehelpen om de beweegnorm van dertig minuten per dag te behalen: “Zodat de kwaliteit van leven zo goed mogelijk blijft. Bij het ouder worden nemen hersenfuncties af en wordt ook het initiatief om te bewegen minder. Dat heeft negatieve effecten op bijvoorbeeld dag-nachtritme. In dagelijkse dingen kun je al beweging stimuleren. Dat moet ook. Het ‘use it or loose it’principe geldt. Mensen die een tijdje bepaalde handelingen niet meer verrichten, zeg tafeldekken, raken die kwijt. Je ‘ding’
blijven doen past ook naadloos in je eigen leven bepalen. De winst zit in behouden en onderhouden.”
waarom uitlegt. Met hetzelfde doel ben ik een presentatie met filmpje aan het maken, speciaal voor bijeenkomsten over beweegzorg.”
Anders denken Dat vergt een omslag in denken, vervolgt Mariska: “Van familie, mantelzorgers en verzorgenden. We moeten focussen op wat mensen zelf nog kunnen, zoals koffie halen of brood smeren. Sommigen schrikken daarvan: ‘Nou, de zorg versobert wel heel erg’. Er zit echter een totaal andere gedachte achter; iemand actief houden. En dat is niet alleen een taak van fysiotherapeuten maar van iedereen, dus ook de zorg, familie en mantelzorgers. Soms kost het meer tijd en moeite om de handen op de rug te houden in plaats van het snel even zelf te doen. ‘Zorgen voor’ moet niet letterlijk worden toegepast, daardoor wordt een cliënt passief en gaat achteruit. De koffiepot wat verder weg zetten is niet om te pesten maar doelbewust. Daar is nog voorlichting voor nodig. Daarom heb ik bijvoorbeeld een folder gemaakt die de leidraad en het
De koffiepot wat verder weg zetten is niet om te pesten maar doelbewust
Ook richt Mariska zich op verschillende beweegstrategieën: “Op Akkers bijvoorbeeld proberen we MIBBO (Methodiek ter Inventarisatie van Betekenisvolle Beweegvoorkeuren van Ouderen) uit. Daarmee bekijken we individueel wat een cliënt graag wil, zodat het ook ingepast kan worden in het zorgleefplan. Maar wel volgens ‘cliënt in regie’; als iemand iets niet wil, dan gebeurt het niet. Iedereen maakt eigen keuzes, voor bijvoorbeeld bewegen in de ochtend of al dan niet in een groep. Maar die keuzes moeten wel vastliggen.”
7
Vastgoed
Daarbij wordt de gezondheidssituatie van cliënten wel meegewogen, geeft Mariska aan: ”Cognitieve problemen gaan vaak gepaard met gebrek aan inzicht daarin. Dan moet je afwegen of een bepaalde beweegactiviteit wel veilig is. Als dat mensen agiteert, schiet je ook je doel voorbij. Maar daarvoor kan bijvoorbeeld een Tovertafel uitkomst bieden, door passievere cliënten aan te spreken op een rustgevende en tegelijk prikkelende manier die reageert op trage bewegingen. Dat werkt, bleek wel tijdens een proefplaatsing. Cliënten hadden het er dagen later nog steeds over. Daarom willen we er graag één op Eerdbrand hebben, andere locaties zijn ook enthousiast. Op Ekelhof is al zo’n Tovertafel aanwezig.” Zie pagina 28.
Het ‘use it or loose it’-principe geldt
Binnen en buiten bewegen Beweegmogelijkheden binnen Archipel worden ook anderszins met fysieke middelen gestimuleerd, laten geriatriefysiotherapeuten Jacqueline Scharpach (Fleuriade) en Anneke Tielemans (Landrijt) zien. Jacqueline vertelt hoe de duofietsen vaak worden benut: “Een enthousiaste woonbegeleider filmt nu een landelijke en een Eindhovense stadsroute. Die kunnen we dan afspelen terwijl cliënten binnen een grondfietsje gebruiken. Mensen blijven op de afdeling maar gaan wel naar ‘buiten’. Dat is letterlijk een drempel slechten.” Dat doet ook de beweegtuin bij Landrijt, laat Anneke zien: “Zes apparaten voor buitenfitness. We zijn nog bezig met sponsoracties voor leuke bestrating. Ook willen we graag een wipkip en zandbak ernaast, zodat het een prikkelrijke omgeving wordt en cliënten naar spelende (klein)kinderen kunnen kijken tijdens hun oefeningen. Mensen kunnen er ook in het weekend terecht en zijn niet afhankelijk van therapie. Zo’n uitnodigende, prikkelrijke buitenruimte werkt
Anneke Tielemans en Jacqueline Scharpach
8
bovendien tegen onrust. De prikkels zijn er anders en natuurlijker dan in een oefenzaal.” In die zaal zijn vaak jongere cliënten van Landrijt actief met zelfs fitness en gewichten, vervolgt Anneke: “Zij zijn meer gewend te bewegen, het spreekt hen aan. Ze gebruiken bijvoorbeeld de verschillende Silverfit-apparaten om stevig te fietsen, maar ook voor spellen en puzzels, naast therapieondersteuning. Omdat Silverfit interactief is en via een camera reageert op bewegingen, zijn de apparaten heel geschikt voor oefeningen maar ook voor dagbehandeling.” Intussen vertelt Jacqueline hoe deze en andere ideeën en ervaringen hun weg vinden door de Archipelorganisatie: “In het vakgroepoverleg van alle Archipel-fysiotherapeuten wisselen we veel uit zodat anderen er ook wat aan hebben. We hebben daarvoor ook een groep aangemaakt op Archinet, ons intranet. Daarin heb ik bijvoorbeeld de posters gezet die we maakten om beweegzorg meer bekendheid te geven. We richten ons daarbij ook op herkenbare taakjes en betrekken via de gastvrouwen cliënten meer bij het huishouden op de afdelingen.” Ze ziet een beweegtuin voor Fleuriade wel zitten: “Die zouden we kunnen uitbreiden met verhoogde plantenbakken. Cliënten en hun familie kunnen dan helpen met het maken van die bakken én tuinieren.” De andere Archipellocaties hebben eveneens interesse in de beweegtuin. Waarom, blijkt wel als cliënt Peter Roijendijk van de dagbehandeling een van de apparaten demonstreert. Hij grapt meteen dat het een draaiorgelwiel is en zingt spontaan ‘Op de Amsterdamse grachten’. Van Anneke mag de beweegtuin uitgebreid worden met een Kwiek-beweegroute: “Richting de basisschool hier in de buurt en locatie Kwadraat. Met de Gasterij als begin- en eindpunt om koffie te drinken versterk je bovendien onze wijkfunctie en verlaag je de drempel.” ■
Peter Roijendijk demonstreert een van de beweegtoestellen
Wij zijn verhuisd! Begin november verhuisde woonzorgcentrum Akkers van Nuenen naar een tijdelijke locatie in Bakel: St. Jozefsheil van Zorgboog. Reden hiervoor is de ingrijpende renovatie van het gebouw die een jaar in beslag zal nemen. “De afgelopen maanden hebben we hard gewerkt om de verhuizing zo goed mogelijk te coördineren,” vertelt Annelieke Seuntjens, facilitair coördinator. “Het uitgangspunt hierbij was om zo veel mogelijk te voldoen aan de wensen van cliënten en hun familie. Ook bij het zoeken naar een geschikte tijdelijke locatie hebben we zo veel mogelijk rekening gehouden met de wensen van cliënten. De gekozen locatie sluit goed aan op de ruimte die we nodig hebben, daarbij is de samenwerking met Zorgboog van groot belang geweest. We hebben de cliëntenraad en de stuurgroep nauw betrokken bij de keuze van de locatie en specifiek gezocht naar een plek waar we met de hele groep op een prettige manier kunnen verblijven en onze faciliteiten kunnen behouden.” “Verhuizen blijft natuurlijk een ingrijpende gebeurtenis,’ vult Jan Karel de Boer,
verantwoordelijk voor de technische dienst, aan. “Daarom hebben we geprobeerd een zo prettig mogelijke sfeer te creëren rondom alle voorbereidingen en de verhuisdagen zelf. Hierdoor merkten we dat veel cliënten met een fijner gevoel de verhuizing ingingen.”
Eén team, één taak Annelieke vertelt dat het verhuizen zelf erg soepel is verlopen. “De verhuisdag was een soort ‘uitje’. ’s Ochtends hebben we met z’n allen ontbeten en daarna zijn we gefaseerd de verschillende doelgroepen gaan verhuizen. Bij aankomst in Bakel werden de cliënten en hun familie op een leuke manier welkom geheten.” “We merken dat het wel een omschakeling, van het centrum van Nuenen naar het buitengebied van Bakel. Vooral voor medewerkers en familie zonder eigen vervoer. Om hen tegemoet te komen
hebben we een pendelbus geregeld, die dagelijks op zeven verschillende momenten van Nuenen naar Bakel rijdt. Daarnaast hebben we een ‘Nuenens wandje’ gemaakt, met foto’s en schilderijen uit Nuenen, om zo de verbinding met Akkers te behouden.” Jan Karel: “De gemeenschap van Nuenen toonde zich erg betrokken bij het verhuisproces. Verschillende Nuenenaren hebben geholpen met het gereedmaken van de locatie en rijden vrijwillig in de pendelbus. Gezamenlijk zijn we echt één team met één taak.” Annelieke: “De verwachting is dat we binnen een jaar terug zijn. Daar kijken we allemaal erg naar uit. Want hoewel de verhuizing veel voeten in de aarde heeft gehad, krijgen we er uiteindelijk wel een prachtig modern woonzorgcentrum voor terug!” ■
9
Samenwerking
Betrokken blijven bij de maat schappij door DemenTalent
Lisette van Druenen en René Westelaken
Ben Wikkers en Ilona Balk
Het bieden van een waardevolle invulling van de dag aan mensen met dementie, waarin wordt uitgegaan van talenten en mogelijkheden, in plaats van gebreken. Dat is het uitgangspunt van DemenTalent, een nieuw project binnen Archipel. Afgelopen jaar sloegen we hiervoor de handen ineen met de Bestse ondernemer René Westerlaken, Gemeente Best en DAZ (Dirkse Anders Zorgen). Met als doel gezamenlijk een initiatief te ontwikkelen waardoor mensen met dementie of geheugenproblemen weer een rol krijgen binnen de maatschappij.
10
Grevenoord, midden in het buitengebied van Best, is de eerste plek waar gestart is met het project DemenTalent. Sinds augustus werken hier talentvolle vrijwilligers, samen met Ilona Balk (medewerker van Archipel) en ondernemer René, aan de opbouw van een eet- en belevingstuin. “Deze locatie vormt de perfecte plek om mensen met dementie en een interesse in buitenwerkzaamheden en tuinieren, een werkplek te bieden als vrijwilliger,” vertelt Lisette van Druenen, productontwikkelaar dagbesteding Archipel en projectleider van DemenTalent. “De deelnemers kunnen hier verschillende activiteiten verrichten, passend bij hun talenten en mogelijkheden, waardoor zij zich weer nuttig en waardevol voelen voor de maatschappij. Dat is ook het gedachtegoed achter DemenTalent: het stimuleren om aansluiting te blijven houden met de maatschappij en zelfstandiger te functioneren.”
bestemming geven waarin wonen, recreatie, gebiedsontwikkeling en zorg op mooie wijze samenkomen. Vandaar dat ik graag mee wilde werken aan DemenTalent.”
Nieuwe bestemming
Samen opbouwen
Lisette vertelt dat het eerste initiatief voor DemenTalent enkele jaren geleden is ontstaan in Apeldoorn en later door andere organisaties is opgepakt. “Het idee achter DemenTalent sluit perfect aan op onze visie op dagbesteding, waarin we kijken naar mogelijkheden van cliënten in plaats van gebreken. Hierbij willen we graag lokale partijen betrekken.” “Als ondernemer heb ik altijd een grote maatschappelijke betrokkenheid gevoeld,” vult René aan. “Daarnaast wilde ik deze plek, die midden op de stad-landroute ligt, een nieuwe
“In de toekomst hopen we vanuit Archipel meer DemenTalent projecten op te zetten,” vertelt Lisette. “Verschillende lokale ondernemers geven al aan open te staan voor vrijwilligers vanuit DemenTalent. Daarnaast hoop ik de samenwerking te vergroten met andere organisaties zoals MEE of GGZ, omdat ik denk dat een project als DemenTalent ook voor andere groepen mensen iets moois op kan leveren. Deze eerste locatie zie ik dan ook als voorbeeld. We bouwen letterlijk vanaf de grond samen op en dat is heel bijzonder!” ■
Gelijkwaardig Iedere ochtend verzamelen de vrijwilligers bij Grevenoord om samen met Ilona en René de dag door te spreken. Want het moge duidelijk zijn: hier worden de handen uit de mouwen gestoken. “We behandelen elkaar allemaal gelijkwaardig,” vertelt Ilona. “Dat is de kracht van dit initiatief. We ondersteunen de deelnemers, maar zij bepalen zelf wat zij willen doen. En waar nodig vullen we elkaar aan.” Vrijwilliger Ben Wikkers voegt toe: “Ik kan hier doen wat ik leuk vind: lekker buiten bezig zijn, op mijn eigen tempo. Ik word behandeld als collega, niet als cliënt. Dat vind ik erg prettig.”
11
Kenniscentrum
Afasiecentrum werkt aan taal en communicatie Onderdeel van Archipel Kenniscentrum is het Afasiecentrum, gevestigd in de fraaie Dommelhoefvilla. ‘Archipel in het bijzonder’ schoof een middag aan bij één van de groepen cliënten die behandeling krijgen voor hun taal- en communicatiestoornis. Activiteitenbegeleidster Tilly van Bussel en logopediste Marloes van Otterdijk begeleiden de groep. Tijdens het geanimeerde gesprek in de koffie- en theepauze blijkt wel hoeveel kanten afasie heeft: lezen, schrijven, spreken en begrip kunnen zijn aangedaan, afzonderlijk of in wisselende combinaties.
Breed begrip Verreweg de meeste mensen met afasie houden de taal- en communicatiestoornis over aan Niet Aangeboren Hersenletsel, bijvoorbeeld na een ongeluk of hersenbloeding. Marloes legt uit: “In het Afasiecentrum werken twee logopedisten, vijf medewerkers en heel veel vrijwilligers
met cliënten in de chronische fase. Ze zijn dus uitbehandeld in de revalidatie, maar dat wil niet zeggen dat ze niets meer kunnen leren. Taal is een breed begrip, de hulpvraag is dus even breed.” De cliënten willen weer iets kunnen; dat varieert van een kaartje of bood-
Elton Figaroa (30) was aan het afstuderen in de ICT op Fontys Hogescholen, toen hij een jaar geleden plotseling een hersenbloeding kreeg. Omdat iedereen in zijn studentenhuis voor het weekend weg was, kon hij pas na drie dagen naar het ziekenhuis. Na drie weken daar volgden nog vier maanden revalideren in Dommelhoef, plus een half jaar extern. Nu woont hij zelfstandig, vertelt hij: “Douchen, aankleden en koken doe ik zelf, alleen bij de schoonmaak heb ik hulp nodig. En sinds twee maanden heb ik een katje, Roxy. Dat mocht eerst niet in het studentenhuis.”
Tilly van Bussel begeleidt Elton Figaroa bij het oefenen in schrijven
12
Carla Kruszelnicki en Louis van den Boomen spelen Boggle, een spel waarin ze met de gegooide letters woorden maken.
Sinds vier maanden is hij elke week in het Afasiecentrum te vinden: “Op woensdag en vrijdag, om mijn praten en schrijven te verbeteren. En op dinsdag en donderdag krijg ik professionele NAH-begeleiding. Zo heb ik geleerd te lopen zonder stok, mét steun. Maar na een middag hier ga ik thuis wel anderhalf uur slapen, zo moe ben ik dan.”
Marloes van Otterdijk en Tilly van Bussel
schappenbriefje schrijven, dingen opzoeken op de computer tot een krant of boek lezen. Marloes: “Het is dus belangrijk dat je doorvraagt: wat is belangrijk voor die persoon? Het Afasiecentrum biedt een veilige omgeving om praktische vaardigheden weer op te pakken, en die mee te nemen in het dagelijkse leven, de thuissituatie en de maatschappij.” Juist omdat de revalidatie is afgelopen, helpt het Afasiecentrum op meer fronten,
vervolgt Marloes: “Een moeilijke fase. Je ziet dat mensen met acceptatie en verwerking zitten. De chronische fase loopt lang door. Er kan zeker nog vooruitgang in zitten, maar stapje voor stapje.” De omgeving wordt daarbij niet vergeten. Zo organiseert het Afasiecentrum regelmatig mantelzorgmiddagen, vertelt ze: “Samen met een psycholoog, voor partners en kinderen die merken dat ze ook thuis tegen veel dingen aanlopen. Verwerking komt aan bod; hoe ga je om met veranderd gedrag, bijvoorbeeld.
Maar ook handvatten om te helpen en vertrouwen te geven in de communicatie.”
Nieuw communicatiemedium Voor veel deelnemers is een tablet hun nieuwe communicatiemedium geworden. Tilly, zelf lid van de werkgroep ‘Apps voor Afasie’ van de stichting Hersenletsel.nl, legt uit waarom dat vaak een iPad is: “Besturingssoftware iOS heeft beduidend minder last van virussen, daarom worden de meeste Afasie-apps voor dat platform gemaakt.” 13
Samenwerking
Marloes: “Cliënten gebruiken de iPad om oefeningen te doen. Tegelijk is het een hulpmiddel waar ze enthousiast over worden; door er een foto mee te maken kunnen ze verduidelijken wat ze bedoelen. Heel veel is tegenwoordig digitaal en vooral de jongere generatie zie je daar gemakkelijk mee omgaan.”
Multidisciplinair overleg noodzakelijk voor optimale zorg
Archipel en MMC: samen voor de cliënt
Tilly: “Op Blixembosch wordt vaak al geadviseerd een tablet aan te schaffen. We hebben er hier een aantal, en je ziet dat cliënten er al snel eentje zelf kopen als ze ’m hier hebben uitgeprobeerd.” Maar ‘gewoon’ analoog is de kaartenbak waarin iedereen zijn of haar kaarten met eigen doelen bewaart, laat Tilly zien: “Juist omdat afasie zo breed is, is tot een concreet doel komen ‘gemakkelijker’.”
Mensen met een beroerte (CVA) krijgen tijdens hun ziekteproces te maken met verschillende zorgaanbieders. Door de veranderende zorg is het belangrijk dat deze zorgaanbieders samenwerken om de zorg te blijven optimaliseren. Als Specialist Ouderengeneeskunde bij Archipel neemt Fiona Koops deel aan het multidisciplinaire overleg op de afdeling neurologie in het Máxima Medisch Centrum. “Muren verdwijnen om gezamenlijke CVA-cliënten nog beter te kunnen voorzien van kwalitatieve zorg.”
Marloes: “In elke situatie die met communiceren te maken heeft, kan iemand een hulpvraag hebben. Iedereen werkt naar eigen doelen, maar wel veilig, in een groep, zodat mensen van elkaar leren. We passen de groepssamenstelling aan op wie de mensen zijn en wat ze willen leren. Dat kan ook expressie zijn, voor niet-sprekers die we non-verbaal via beweging en tactiele feedback ‘taal’ willen ontlokken en contact laten maken.”
“Cliënten willen zelf regie houden, dat geldt ook voor hun revalidatie. Daarvoor hebben wij onze zorg en behandeling zo ingericht dat dit bij Archipel kan op de revalidatieafdeling, via dagbehandeling of thuis. Wij vinden het belangrijk dat deze verschillende mogelijkheden - of een combinatie daarvan - kenbaar
Dat werkt, besluit Tilly: “Mensen worden weer gehoord, opgemerkt, hebben weer het gevoel dat ze meedoen, krijgen eigenwaarde terug.” ■
worden gemaakt onder de specialisten van het ziekenhuis.”
Altijd kwaliteit “In overleg kunnen we dan het best mogelijke revalidatieplan inrichten. Gelukkig is daar momenteel veel draagvlak voor binnen de ziekenhuizen.
Voor iedereen is het heel duidelijk: cliënten verdienen altijd de beste zorgkwaliteit. Niet in de laatste plaats zijn daarom beide zorgaanbieders lid van het CVA Netwerk Eindhovende Kempen.” ■
Bep van der Wiele
Bep van der Wiele (66) was al met pensioen toen ze fietsend viel door een plotseling opengegooid autoportier en in coma raakte: “Dat was twee jaar geleden. Ik kan nu weer lopen. Ik heb wel een stok omdat ik aan één kant niets meer zie, maar de afasie zie je niet aan me. Zelfs de huisarts zei: ‘Ah, ze praat weer, dus ’t is over’.” Ze wil graag dingen leren die haar niet lukken: “Vroeger las ik in twee dagen een boek uit, nu ben ik na een half uur stukjes in de krant lezen al moe. De kennis zit wel in mijn hoofd, komt er niet meer uit; dat is een crime als je zelf onderwijzeres bent geweest. Maar ik moet niet meer denken aan hoe het was.” Ze oefent veel en leert zichzelf foefjes aan: “Groen is gras, groen is gras. Schrijven lukt nu langzamerhand wel. In Word ben ik bezig met een dagboek.” Thuis doet ze veel met haar tablet: “Mijn man pikte ’m af en toe in, dus heb ik hem een andere gegeven voor zijn verjaardag. Op de iPad zoek ik planten en dieren op. Ik hield van in de tuin werken maar weet de bloemennamen niet meer.” Intussen oefent ze in een app met de tafels: “De tafel van 10 lukt en ook weet ik dat 3 maal 3 9 is, door te zingen.”
14
CVA Netwerk
Eindhoven–de Kempen
CVA Netwerk Eindhoven-de Kempen Het CVA Netwerk Eindhovende Kempen wil tot goede integrale ketenzorg komen voor alle CVApatiënten binnen de regio. Daarvoor is onlangs het zorgpad ontwikkeld. In het zorgpad CVA wordt de zorg (diagnose, behandeling en nazorg) zo afgestemd dat in elke fase de best passende zorg en begeleiding worden aangeboden op de juiste plaats in de zorgketen.
Fiona Koops
15
Cliënt in regie
Mini-symposium Persoonsvolgend Budget:
samen ervaringen delen nu veel individueler naar cliënten en hun behoeften en proberen daar de zorg zo goed mogelijk op aan te laten sluiten. Deze behoeften moeten ook constant opnieuw gepeild worden. Gelukkig krijgen we als medewerkers coaching bij het omgaan met het nieuwe programma en worden voor ons geleidelijk de voordelen voor zowel de cliënt als de medewerker merkbaar. Cliënten krijgen een betere zorg op maat, terwijl wij ons beter op ons werk kunnen focussen en meer inzicht krijgen in de cliënt en diens situatie.”
Beroep op netwerk
Mevrouw Krombeen in gesprek met Heleen Venema, Noortje Verhoeven en schoondochter Minny Krombeen.
Drie jaar geleden startte Archipel Berkenstaete met het project Persoonsvolgend Budget. Vanuit de gedachte ‘wie betaalt, bepaalt’ krijgt de cliënt (-vertegenwoordiger) binnen het Persoonsvolgend Budget zelf de beschikking over het budget dat is gekoppeld aan de indicatie. Met deze virtuele portemonnee en met hulp van een klantondersteuner, kopen cliënten op basis van eigen keuzes zelf de noodzakelijke zorg- en dienstverlening in. o houden zij de regie over hun leven. Voor medewerkers ligt er de uitdaging om niet vanuit het bestaande te denken en te handelen, maar vanuit de specifieke vraagstelling van elke cliënt. Eind september vond een minisymposium plaats, waarin de opbrengst van drie jaar ontwikkelen, uitproberen en invoeren gedeeld werd met medewerkers, mantelzorgers en andere belangstellenden van binnen en buiten Archipel.
16
Klantondersteuner Heleen Venema
Tijdens het symposium werd gepresenteerd hoe in het project handen en voeten is gegeven aan persoonsvolgende financiering en wat de belangrijkste resultaten zijn uit het evaluatie-onderzoek. Daarna werd in workshops van gedachten gewisseld over enkele thema’s. De deelnemers aan elke workshop formuleerden een stelling, waarover aan het eind van de middag werd gestemd. Hieruit kwam onder andere naar voren dat er nog wel verbeteringen mogelijk zijn, maar dat deze nieuwe vorm van financiering van zorg zeker veel potentie heeft.
wonen, gaan we het gesprek aan met de cliënt en zijn naaste omgeving. Hierin bespreken we hoe de cliënt het beste zijn of haar leven voort kan zetten binnen Berkenstaete en hoe wij als zorgverleners kunnen aanvullen. Daarnaast geeft het Persoonsvolgend Budget beter inzicht in de indicatie en zorgvraag van een (nieuwe) cliënt en hoe de omgeving eventueel kan bijspringen. Mijn persoonlijke ervaring is dat we als organisatie hierdoor veel beter de dialoog aan kunnen gaan en zorg en diensten meer aansluiten op de wensen van cliënten.”
Cliënt centraal
Individueler
“Door het Persoonsvolgend Budget kunnen we de cliënt beter centraal stellen,” vertelt klantondersteuner Heleen Venema over haar ervaring met het programma. “Al voordat de cliënt in Berkenstaete komt
“Met het Persoonsvolgend Budget kijken we veel klantgerichter,” vult Noortje Verhoeven, contactverzorgende aan. “Dit vraagt om een heel andere manier van denken van medewerkers. We kijken
Mantelzorger Minny Krombeen heeft nog wel een aantal verbeterpunten bij de implementatie van het zorgprogramma. “Juist omdat het nieuwe systeem maatwerk is voor de cliënt, denk ik dat de klantondersteuner niet gezocht moet worden in een externe organisatie. De bekendheid en betrokkenheid van de klantondersteuner met de cliënt lijken mij noodzakelijk voor dit systeem, ook omdat niet iedereen familie of mantelzorgers heeft die zorgtaken op zich kunnen nemen. Daarnaast denk ik dat het belangrijk is dat alle betrokkenen tijdig worden geïnformeerd over de veranderingen die het Persoonsvolgend Budget teweeg brengt. Hoewel er nog het een en ander verbeterd moet worden, zie ik zeker potentie. Als het goed wordt aangepakt en geluisterd wordt naar feedback van betrokken personen, denk ik dat we er uiteindelijk allemaal op vooruit kunnen gaan!” Inmiddels is besloten dat Berkenstaete verder gaat met het Persoonsvolgend Budget en daarbij aandacht gaat geven aan de geformuleerde verbeterpunten. Over eventuele uitbreiding wordt op een later moment een besluit genomen. ■
17
Samenwerking
Archipel en gezondheidscentrum Clematis
Diëtist dichtbij huis Sinds 1 juli werkt Archipel voor het leveren van kwalitatieve extramurale zorg samen met Gezondheidscentrum Clematis aan de Gerardus Philipslaan 134A in Eindhoven. Onze gespecialiseerde diëtiste Judith Greijn houdt elke week spreekuur. Het doel is duidelijk: hier kunnen cliënten die thuis wonen terecht voor adviezen over voeding bij gezondheid en ziekte. Een afspraak aan huis is ook mogelijk. Diëtiste Judith Greijn over deze samenwerking: “De zorg voor cliënten die bij Archipel wonen is optimaal ingericht. Door de veranderingen binnen de zorg wonen mensen langer thuis en verplaatst de signalering van problemen zich naar de wijkverpleegkundigen en huisartsen. Het is heel logisch dat wij nu, mede via Archipel Thuis, buiten onze muren deze samenwerking opzoeken. Op deze manier kunnen wij de wijkverpleegkundigen en huisartsen optimaal informeren over onze toegevoegde waarde als specialist.”
in het kunnen blijven leveren van kwalitatieve zorg.”
Korte lijnen Karin Swaans is wijkverpleegkundige bij Archipel Thuis. Zij onderschrijft de positieve ervaringen bij de samenwerking met Gezondheidscentrum Clematis:
Echte verbetering Van vragen over voeding of lichamelijke klachten (zoals doorligwonden, diarree of obstipatie) tot begeleiding bij ziektebeelden zoals hart- en vaatziekten, ondergewicht, longziekten of diabetes: de diëtist van Archipel Thuis is op deze manier bereikbaar voor iedereen. Judith: “Samen kijken we naar de leefstijl, gewoonten of eventuele klachten die van invloed zijn op het eten en drinken. Daarbij speelt de juiste signalering natuurlijk een heel belangrijke rol. Mijn directe contact met de wijkverpleegkundige en huisarts is dus heel belangrijk. Stap voor stap vinden we daar steeds beter onze weg in en betekent deze samenwerking een grote stap voorwaarts 18
“De lijnen zijn heel kort, er wordt enorm snel gereageerd en je merkt gewoon dat de huisartsen helemaal achter onze organisatie staan. Dat is natuurlijk van het grootste belang voor cliënten. De eerste ervaringen zijn meer dan positief ”, aldus Karin. ■
Kijk mij nou!
The Big Draw In oktober 2015 zijn cliënten vanuit vele locaties weer creatief aan de slag gegaan binnen het project ‘The Big Draw. Dit jaar was het thema ‘every drawing tells a story’. In Gagelbosch is er bijvoorbeeld gewerkt met glaskunst en in Best hebben cliënten in Westerwind samen met leerlingen van de basisschool een boom vol gehangen met herinneringen en dromen.
In Archipel Dommelhoef is de expositie ‘Kijk mij nou’ te bewonderen. Een expositie waarbij tien kunstenaars een andere kijk op cliënten en hun leven geven. Kunstenaar en cliënt hebben gesprekken gevoerd waarbij naar voren is gekomen wat het leven de moeite waard maakt als je een fysieke beperking hebt. Wie ben je dan? Tien portretten in verschillende technieken en kunstvormen bewijzen het: Ik lééf. Ik neem deel. Ik ben de moeite waard! De expositie is dagelijks te bezichtigen op de eerste etage van Dommelhoef tot en met half januari 2016. Voor informatie over de bezichtigingsmogelijkheden s.v.p. contact opnemen met receptie Dommelhoef (040-2610111).
Opening Huntington-plein op 14 januari Binnen Landrijt wordt één afdeling geheel toegewijd aan de zorg en het welzijn van Huntington-cliënten. Door met een groep cliënten te werken die allemaal dezelfde ziekte ervaren, kunnen de zorg maar ook de activiteiten en de woonomgeving zo goed mogelijk aangepast zijn aan de wensen en behoeften van de Huntington-cliënt. Ter ere van de opening van de Huntingtonafdeling organiseert Archipel op 14 januari een mini-symposium. Huntington-expert Prof. Dr. Roos is hierbij één van de sprekers.
Dagbehandeling de Vecht wint CZ Verwenzorgprijs Ieder jaar organiseert zorgverzekering CZ de Verwenzorgprijs, waarbij zorginstanties kans maken op een verwendag voor cliënten. Dagbehandeling de Vecht van locatie Dommelhoef was dit jaar één van de winnaars. Zij vielen met het idee ‘een dagje naar zee’ in de prijzen en mochten in oktober het droomreisje in vervulling laten gaan.
Diëtiste Judith Greijn
Het thema van de Verwenzorgprijs was het liedje ‘Het licht’ van Marco Borsato. Zorginstanties werden uitgedaagd om binnen dit thema zelf een verwenzorgdag te bedenken en te plannen. “Wij kozen voor de zee, omdat we hiermee letterlijk
de situatie voor cliënten met Parkinson en hun omgeving lichter wilden maken,” vertelt Susan Lenting, contactverzorgende. “Dat bleek een boel regelwerk, maar was het zeker waard! We hebben een prachtige dag gehad. Omdat de stichting Vrienden
van Archipel het gewonnen bedrag verdubbelde, konden we ook naar Sea Life. Cliënten hebben het er nog steeds over, zo geweldig vonden ze het. Volgend jaar gaan we weer meedoen!” ■ 19
Innovatie
Een droom komt uit: een echte bus op Kanidas! Kanidas in Best stond zondag 8 november in het teken van de Droombus. Een bijzondere gebeurtenis waarbij de nagebouwde bus feestelijk werd geopend. In de bus kunnen de bewoners met dementie een busrit meemaken die hen voert langs mooie herkenbare plekjes in de omgeving van Best.
Dolinda Philipoom, de initiatiefnemer van de Droombus
verzorgd. Zo is er een voice-over die bewoners welkom heet in de bus en hebben we voorin een groot scherm gemaakt, dat beelden uit de omgeving van Best laat zien. Videoclub Best heeft hiervoor geweldig filmmateriaal gemaakt met mooie plekjes uit de omgeving en beelden van vroeger. Gemeente Best en de Rabobank hebben dankzij hun sponsoring ook een groot aandeel in het project gehad. Hierdoor is de Droombus echt een succes geworden!”
Trots Op de middag van de opening lichtten verschillende betrokkenen hun mede-
werking toe in een kort welkomstwoordje. Burgemeester Anton van Aert sprak hierin zijn bewondering uit voor Dolinda, die in korte tijd zo veel partijen in het dorp heeft weten te activeren. Hermes manager Fred Tilburgs vertelde dat de busmaatschappij niet alleen wilde, maar voor zijn gevoel ook móest meedoen: “Dit was een bijzonder verzoek, omdat we daarmee daadwerkelijk iets kunnen betekenen voor mensen met dementie. Ik vind het eindresultaat zeker een compliment waard!” De positieve reacties van bewoners, familieleden en medewerkers volgden al snel nadat de burgemeester, samen met drie bewoners, de
bus officieel opende. Vol verwachting namen zij plaats in de bus en genoten zij van een ‘rit’ door de omgeving van Best. “Je merkt echt dat bewoners rustiger worden van de beelden, omdat zij de omgeving herkennen en opnieuw beleven,” aldus Dolinda. “Dat is ontzettend mooi om te zien. Ik ben heel trots op wat we met z’n allen in korte tijd voor elkaar hebben gekregen. Gezamenlijk hebben we de droom van vele bewoners kunnen verwezenlijken. Wie weet, kunnen we in de toekomst meer van deze dromen laten uitkomen!” ■
Grip op probleemgedrag “Iedere middag rond half vier was het weer zo ver: bewoners werden onrustig en gaven aan naar huis te willen met de bus,” vertelt medewerkster en initiatiefneemster Dolinda Philipoom over het idee achter het Droombusproject. “Dat is niet zo heel gek, want vlak voor het gebouw stopt een bus die familie en medewerkers rond die tijd komt ophalen of wegbrengen. Wanneer we bewoners echter probeerden duidelijk te maken dat ze niet weg konden, was er iedere keer onbegrip. Hierdoor kwam ik op het idee om zelf een bus na te bouwen, waardoor bewoners toch een ritje kunnen maken en even ‘weg kunnen’ van het woonzorgcomplex. Dit initiatief 20
past perfect in het zorgprogramma ‘Grip op probleemgedrag’ (zie kader) waar we sinds een half jaar binnen Kanidas mee van start zijn gegaan en waardoor we probleemgedrag bij mensen met dementie op gestructureerde manier proberen te verminderen.”
Samenwerking Wat begon als een redelijk simpel idee, groeide binnen korte tijd uit tot een groot project waar verschillende partijen uit de omgeving bij aanhaakten. “Ik wilde de bus graag zo realistisch mogelijk maken,” vertelt Dolinda. “Daarom besloot ik Hermes te benaderen. Toen de busmaatschappij
hoorde van het initiatief, wilde de organisatie direct meewerken. Hermes heeft verschillende onderdelen beschikbaar gesteld, zoals de inrichting van de bus met echte busstoelen, een bushokje en een haltepaal. Vervolgens heeft carnavalsvereniging De Tuuters uit Best de complete bus gebouwd, in de passerelle die in verbinding staat met de Gasterij en één van de afdelingen binnen Kanidas. Omdat we bewoners een zo echt mogelijke buservaring willen meegeven, hebben we vier studenten van de opleiding Gezondheidszorgtechnologie van Avans in Tilburg ingeschakeld, die alle techniek en domotica rondom de bus hebben
In het voorjaar van 2015 is Kanidas gestart met de implementatie van het zorgprogramma ‘Grip op probleemgedrag’. Dit programma is een initiatief van een onderzoeksteam van het VUmc in samenwerking met het Radboud UMC. “Het zorgprogramma bestaat uit vier onderdelen: signaleren, analyseren, het maken van een plan van aanpak en evalueren,” vertelt Erica Hoefnagels, GZ-psycholoog bij Kanidas. “Dit biedt zowel medewerkers als de naaste omgeving van cliënten een structuur op basis van de bestaande richtlijnen en helpt hen de zorg voor mensen met dementie te verbeteren.” “Helaas komt probleemgedrag bij mensen met dementie veel voor,” gaat Erica verder. “Hieronder verstaan we alle gedrag dat door de cliënt en/of de omgeving als moeilijk hanteerbaar wordt ervaren, zoals agressie, maar ook apathie, verwardheid en roepen. Binnen het zorgprogramma ‘Grip op probleemgedrag’ kijken we goed naar oorzaken van dit gedrag, waarbij ook de omgeving van cliënten betrokken wordt. Vandaar dat in het zorgprogramma kennisoverdracht is opgenomen en alles in nauw overleg met alle betrokkenen wordt uitgevoerd. Overigens past het programma mooi binnen de adviezen van de inspectie, die nauwlettend kijkt naar de manier waarop zorginstellingen met probleemgedrag omgaan. Uiteindelijk zou het mooi zijn we als we naar een lager medicijngebruik gaan en problemen in gedrag eerder kunnen signaleren en beter behandelen. Dit komt niet alleen de cliënt, maar ook medewerkers en de naaste omgeving van cliënten ten goede. Daar werken we graag gezamenlijk naartoe!” 21
Samenwerking
Eindhovense bedrijven traktere n cliënten Archipel op stralende bruidsmodeshow
Dankzij de medewerking van vele Eindhovense organisaties genoten cliënten van Archipel op zaterdag 17 oktober van een grootse bruidsmodeshow en een fijne middag uit. Fotografie: Arno Fooy
De grote zaal van Van der Valk Hotel Eindhoven was maar net groot genoeg voor de vele tientallen cliënten, hun familie, vrijwilligers en medewerkers. Ook in de twee zalen ernaast, de kleed- en mooimaakruimtes, was het een drukte van belang. Tegen de veertig ‘bruiden’, een tiental bruidegommenvoor-de-gelegenheid, bruidsmeisjes en -jongens werden in eigen of geleende kleding omgetoverd voor hun grote dag, compleet met feestkapsels en make-up. Ze genoten zelf al net zo van de show als het publiek, vertelt ‘bruidegom’ Peter van de Hurk: “Niet verwacht. Je wordt er zelf blij van als je mensen zo ziet genieten.”
dag, zoals ook de kappers, visagisten en leerlingen Zorg & Welzijn van Summa College. De Witte Raaf vervoerde alle cliënten en hun begeleiding tijdig van en naar de verschillende Archipellocaties. In de sjiek aangeklede zaal werden de gasten op koffie en thee getrakteerd. Linde ten Broek liet het publiek in haar poëtische introductie herinneringen ophalen aan dansen bij Musis Sacrum, petticoats, Hawaïmuziek, de vlinderbril en bruidsfoto’s in het Stadswandelpark. Het thema van de middag was dan ook ‘Terug in de tijd, elke jurk ’n verhaal’.
Ah’s en oh’s Balletje De bruidsmodeshow was mogelijk én een groot succes dankzij: Samen voor Eindhoven, De Witte Raaf, Van der Valk Hotel Eindhoven, Smitje, Frits, Rabobank, Summa College, TaylorWessing, e52, Randstad, Máxima Medisch Centrum, Studio040, gemeente Eindhoven, ING, DLL, Arno Fooy Fotografie, Wondertime en Soul Stories.
22
De show was het idee van Thea Sturme, productontwikkelaar dagbesteding en welzijn bij Archipel en haar collega Saskia van Nieuwland. Het plan werd geopperd tijdens het Maatschappelijk Ondernemen Diner 040 in mei van organisatie Samen voor Eindhoven. Al snel meldden zich spontaan meer dan tien partners die hulp en hun netwerk aanboden. Heel veel mensen werkten er vrijwillig aan mee, op hun vrije
Elke jurk had inderdaad een verhaal, terwijl de modellen stralend door de zaal en langs de tafels schreden. Tussen alle créme-, ivoor- en champagnekleuren, satijn, kant en glitters, vielen bijvoorbeeld de oranje zijden, de kobaltblauwe Afrikaanse en de eenvoudige zwarte trouwjurken zeker op. Nieuwe jurken, geleend van Smitje, werden afgewisseld met vintage, eerder gedragen door de bruiden die inmiddels hun dochters als bruidsmeisjes bij zich hadden. Ze straalden
echter alsof het de dag zelf weer was; dankzij de ‘boost’ van de blije gezichten, de oh’s, ah’s en het applaus in de zaal. Mevrouw Bloks (76), wonend in Archipellocatie Kanidas, geniet ervan achter haar witte wijntje: “Helemaal geweldig. Bruidsjurken zijn altijd mooi, daar kan ik niet genoeg van krijgen, maar deze middag is zo goed in elkaar gezet. Heerlijk middagje uit, ik ben blij dat ik meegegaan ben.” Ze denkt terug aan haar eigen trouwdag: “In een zelfgemaakte jurk in 1962. We hebben de vijftigjarige bruiloft net niet gehaald, mijn man overleed in 2008. Dat zijn harde klappen die je dan te verwerken krijgt.” Toch kijkt ze alweer vooruit: “Naar het terugverhuizen naar Best volgend jaar, terug naar de familie en vrienden. Dat haal ik wel, als ik maar niet vergeet adem te halen”, grapt ze droogjes. Na de grande finale met nogmaals alle bruiden is Archipelmedewerker Lisette van Druenen moe maar voldaan de kleedruimte aan het opruimen: “Waardevol, dat je zoveel mensen kunt bereiken. Je ziet cliënten genieten, terugdenken aan hun eigen bruiloft. Een schot in de roos.” ■
23
Kenniscentrum
Parkinson:
Het expertteam, de dagbehandeling en de poli in Dommelhoef Het Archipel Kenniscentrum in Dommelhoef heeft een eigen expertteam Parkinson, dat ook de speciale polikliniek opzette en alle specialistische kennis bundelde in het zelf ontwikkelde zorgprogramma voor deze hersenziekte.
Annemie Custers helpt meneer De Vivo bij zijn schrijfoefening
De poli is gegroeid uit het multidisciplinair behandelen van cliënten met Parkinson, legt Han Vissers uit. Hij is naast fysiotherapeut programmaleider en lid van het expertteam. Zijn teamcollega Annemie Custers, ergotherapeut: “Vanuit landelijk netwerk ParkinsonNet zijn alle therapeuten en behandelaars in het team geschoold. Als je de kennis hebt van geriatrie en wat Parkinson met de cliënt doet, dan kun je daar beter op inspelen. En anticiperen op wat er komen gaat. Ondanks de confrontatie met de achteruitgang is er blijvende aandacht voor wat wél kan. Het team is niet alleen in Dommelhoef actief, maar ook Archipelbreed. We zien de cliënten thuis, in de poli of in de dagbehandeling.”
Zelf eraan werken
Han Vissers begeleidt meneer De Vivo
24
Meneer Vincenzo de Vivo (67) weet sinds bijna tien jaar dat hij de ziekte heeft: “Ik heb druk werk gehad, in de horeca. Dat is altijd snel, snel, snel. Ik werd op een gegeven moment onzeker en dacht dat het stress was.” Sinds een jaar komt hij drie keer per week naar de dagbehandeling: “Ik ben geboren in Salerno, vlakbij Napels maar mijn vrouw komt uit Eindhoven. Door Parkinson zit ik gevangen in mijn eigen lichaam. Ik heb nog niet helemaal geaccepteerd dat ik ziek ben. Maar ik ben ik, en ik ben niet mijn ziekte. Zodra ik een beetje emotioneel word, wordt het trillen erger. Ik heb hier geleerd dat je er zelf aan moet werken.” Annemie knikt: “Dat is een belangrijk aspect van Parkinson. Stress en emoties worden meteen expressief.” Meneer De Vivo: “Als ik iets moet gaan doen, wordt het ook erger, een soort van drempelvrees. Ik heb perioden gehad dat ik niet eens kon praten, daar werd ik bang van. Bij logopedie leerde ik weer slikken en daardoor beter praten.”
Han: “Naast de uiterlijke kenmerken zit de ziekte ook in je denkproces.” Meneer De Vivo: “Als je bang wordt, ga je bij wijze van spreken achter de geraniums zitten: ‘ik hoef niet meer naar buiten’. Dat deed ik ook, huilde bijna elke dag, ben nu eenmaal een emotionele zuiderling. Het is een kwestie van zelf bepalen: ‘ik wil dat doen, rustig aan.’ Zodra iemand zegt dat ik iets moet doen, gaat het mis maar ik kreeg hier het juiste duwtje.” Annemie: “De therapieën hier zijn ingestoken op wat iemand nog wel kan en hoe we die vaardigheid zo veel mogelijk aandacht geven, door ermee te oefenen. Dat geldt voor alle facetten, van spreken tot veilig handelen.” Meneer De Vivo: “Ik kon niet eens meer schrijven, durfde niet meer. Vroeger schreef ik veel naar mijn broer in Italië, ouderwets, dat vindt hij leuk. Ik kon niet eens meer lezen wat er stond. Toen kwam ik hier en leerde ik rustig aan doen.” Hij reist ook alleen naar zijn Italiaanse familie: “Je bent je eigen arts, commandeert jezelf. Je bent de kapitein en zorgt ervoor dat je schip goed aan wal komt.” Wanneer hij vertelt dat er wel eens ’s ochtends niets aan de hand lijkt als hij opstaat, knikt Annemie: “Het beeld kan zo wisselend zijn. De ene dag gaat het prima, de andere dag is het bijna alsof iemand, de ziekte je eigen regie overneemt.” Meneer De Vivo: “Je zegt ook tegen jezelf dat je je niet moet aanstellen. Ik was bang om te fietsen, om te lopen. Nu pak ik de fiets en ga naar de stad.” Han: “Met fysiotherapie kun je mensen adviseren en trucjes aanleren, met name hoe mensen kunnen starten met bewegen. Dat is vaak een probleem voor Parkinsoncliënten; niet op gang kunnen komen. Eigenlijk zit er kortsluiting tussen je hersens en je 25
Dienstverlening
Extramurale behandelzorg psycholoog Archipel
Psycholoog aan huis Extramurale behandelzorg wordt steeds belangrijker. Dat geldt ook voor onze psychologen. Daarom worden alle vragen die via huisartsen, mantelzorgers, familieleden of contactverzorgenden binnenkomen gestroomlijnd via één gespecialiseerde psycholoog.
benen, de automatische piloot is stuk. Bewust lopen kun je stimuleren door iemand ergens overheen te laten stappen of lijnen op de vloer te laten volgen. Een soort looptrigger.” Ook op andere vlakken is bewustwording van belang, aldus Han: “Parkinsoncliënten hebben niet in de gaten dat ze alles heel klein maken; zacht praten, kleine stapjes. Dat moeten ze eigenlijk overdreven doen en dat is aan te leren.”
Over de Ziekte van Parkinson Parkinson is een ingrijpende, zeer complexe neurologische ziekte. De symptomen en klachten zijn heel divers en voor geen enkele patiënt is het beeld hetzelfde. Meestal krijgen zij last van trillen, stijfheid en een maskergelaat en worden ze traag in hun bewegingen. Parkinson is progressief, ontwikkelt zich langzaam, is vooralsnog onbehandelbaar maar het proces valt te vertragen. De meeste mensen met Parkinson leven vele jaren met steeds meer beperkingen. De bewegingsstoornissen zorgen voor langzaam minder wordende zelfredzaamheid. Ook heeft Parkinson gevolgen voor het communiceren, het geestelijk functioneren, slikken, stemmingen, blaas- en darmwerking. Sociale contacten en meedoen in de maatschappij worden gaandeweg lastiger, en dat beïnvloedt de kwaliteit van leven.
26
De verschillende behandelaren overleggen daar ook over, zegt Annemie: “Over hoe de aanpak moet zijn. Leren lopen moet bijvoorbeeld weer worden geïntegreerd in het veilig handelen. Bij ergotherapie oefenen we dan die dubbeltaken, dus lopen en iets wegbrengen. En we trainen de fijne motoriek waardoor mensen toetsen kunnen bedienen, de computer kunnen gebruiken of met de iPad leren werken. Dat is ook een stukje hersengymnastiek, de cognitie trainen.” Meneer De Vivo knikt enthousiast: “Nu heb ik geen problemen meer om in of uit bed te komen, dat duurde eerst een half uur. Schrijven, praten; ik leer hier alles! Je moet er ook achter staan en het proberen, maar niet forceren, in eigen tempo.” Han is het met hem eens: “Dat is ook de kracht van de poli en de dagbehandeling. De afspraken zijn eenduidig en duidelijk. Door onderlinge afstemming tussen behandelaars en de zorg kun je juist de aanpak van de meerdere problemen afstemmen. Wat iemand bij de ene therapeut leert, is toe te passen bij de andere of in de dagbehandeling zelf. Dat versterkt elkaar en helpt de cliënt ook. De rigiditeit zit niet alleen in het lichaam maar ook in de geest, dat hoort bij het ziektebeeld. Cliënten met Parkinson moeten over een drempel geholpen worden om te zien wat ze hier allemaal kunnen halen. Daar steken we op in.” Annemie: “Als die ene deur opent, gaan er meer open. Daarom betrekken we ook de mantelzorgers bij dat proces. Met meer inzicht kunnen we ook handvatten geven.” Meneer De Vivo: “Zodat anderen snappen dat ik niet ziek ben, maar mijn lichaam. Voelen en zijn zijn verschilmakers. Je moet proberen te accepteren en te doen wat je lichaam vraagt. En daarin geef ik niet op.” ■
Anders denken en werken
Heldere routing
Jeanette van den Bosch is psycholoog bij Archipel; via haar komen alle vragen rondom extramurale behandelzorg binnen: “Door de transitie Wet Langdurige Zorg is het noodzakelijk om als zorgorganisatie meer naar buiten te treden. Dat betekent praktisch gezien een hele omslag. Vanuit voortschrijdend inzicht hebben we nu een routing bepaald waarbij Archipel de extramurale behandelzorg van onze psychologen optimaliseert. Dat vraagt in eerste instantie om flexibiliteit, creativiteit en het zoeken naar antwoorden op allerlei (vaak praktische) zaken zoals planning, administratie, financiële inrichting etcetera. Voor mij persoonlijk betekent dat een geheel andere manier van werken; mijn extramurale activiteiten bepalen nu het grootste gedeelte van mijn agenda.”
Jeanette van den Bosch: “De routing van onze extramurale zorg bestaat uit korte lijnen. Allereerst beoordelen wij de verzekering van de betreffende cliënt. Indien deze akkoord is wordt een intakegesprek ingepland. Als er verder geen aanvullend neurologisch onderzoek noodzakelijk is, wordt gestart met een behandelplan dat we uitvoerig bespreken met cliënten en/of eventuele familie. Bij minimale zorgvragen kunnen we volstaan met soms enkele adviezen, bij complexere problematiek zoals stemmingsproblematiek, depressie of angststoornissen volgt er aanvullende behandeling.”
GZ-psycholoog Jeanette werkt onder eindverantwoordelijkheid van GZ-psycholoog en vakgroepvoorzitter Marije Stuart: “Een vereiste van de zorgverzekeraars. Als GZ-psycholoog beschik ik over een bredere opleiding en dus meer kennis en ervaring. In onderling overleg bekijken we de dossiers en behandelplannen van cliënten. De psychologen kunnen bij mij terecht voor eventuele aanvullende vragen, adviezen of het gezamenlijk bezoeken van een cliënt. Dat verloopt eigenlijk heel natuurlijk. We hebben onderling veelvuldig contact via de mail en indien nodig besluiten we tot nader gezamenlijk overleg.”
Stap voor stap GZ-psycholoog Marije Stuart: “We zijn inmiddels heel tevreden over het leveren van deze extramurale behandelzorg. Verwijzers weten ons steeds beter te vinden. Na de transitie in de zorg was het natuurlijk helder en duidelijk: er moest iets gaan gebeuren om deze zorg verder te reguleren en organiseren. In eerste instantie weet je dan eigenlijk niet waar je moet beginnen, maar door stap voor stap richting te geven aan onderlinge afspraken, verantwoordelijkheden en procedures krijgen we nu echt zicht op de juiste routing.”
In de praktijk zorgt de extramurale behandelzorg voor veel afwisseling, dynamiek en de meest uiteenlopende contacten met cliënten. Deze manier van werken spreekt mij enorm aan; het is echt een kwestie van samen innoveren, uitvinden en organiseren. Sommige collega’s moeten wennen aan deze manier van zelfstandiger acteren in het veld buiten Archipel. Gelukkig is er alle begrip en weten we onderling nu heel goed alle taken te verdelen.” De toename van extramurale zorg zorgt voor minder capaciteit binnen de muren van Archipel. Door de inrichting van een flexibele schil van medewerkers wordt deze capaciteit momenteel optimaal opgevangen. Jeanette: “We staan aan het begin van een geheel nieuwe zorginrichting. Dat vraagt om flexibiliteit, creativiteit, enthousiasme en betrokkenheid. Natuurlijk allemaal met één doel voor ogen: het leveren van kwalitatieve zorg aan cliënten.” ■
Kansen en mogelijkheden “Daarnaast zie je dat onze specialisten steeds ondernemender worden; in de extramurale zorg liggen nu eenmaal allerlei kansen en mogelijkheden om jouw specialisme volop in te zetten.
Marije Stuart en Jeanette v.d. Bosch
27
Innovatie
Opvallende innovaties binnen Archipel
Spelen met licht en een robot Een spelletje spelen met een robot? Of een lichtprojectie maken als je beweegt? Het lijkt de toekomst maar het is het heden. Archipel innoveert haar zorgprogramma’s met Zora de zorgrobot en de Tovertafel. “Deze hulpmiddelen zijn een prima aanvulling op ons team.” Een cliënt van Akkers knuffelt met Zora
Zora ondersteunt
Mooie aanwinst
Zorgrobot Zora is al enige weken actief in woonzorgcentrum Akkers. Met Zora kunnen de bewoners hier allerlei activiteiten uitvoeren zoals geheugentraining, dansen, spelletjes doen of het nieuws voorlezen. Maria van de Wouw (projectleider innovatie): “Zora zetten we vooral in als ondersteunend middel bij activiteiten, beweging etcetera. Zora is aanvullend en extra voor de bewoners. De robot heeft een hoog aaibaarheidsgehalte en wordt bijvoorbeeld ingezet voor animatie en ondersteuning bij behandeling zoals fysiotherapie. De robot is 57 centimeter groot, beschikt over uiteenlopende sensoren en is geheel programmeerbaar naar onze wensen.”
Natuurlijk vervangt Zora geen mensen maar op veel vlakken is de robot voor Akkers een prima aanvulling in het team. Zoals hoofdrekenen bij de geheugentraining of bij het nieuws voorlezen uit een krant. Zora is zelfs geschikt om gymnastiekoefeningen voor te doen. Daarnaast worden er filmpjes van Zora gemaakt die getoond worden aan bewoners. Leuk, vermakelijk, herkenbaar en laagdrempelig. “Zora is echt een aanwinst voor onze organisatie”, aldus Maria.
Herkenbaar en vermakelijk “Zora is ook ingezet bij de verhuizing van de cliënten van Akkers naar hun tijdelijke locatie in Bakel. Bewoners herkennen dan de inmiddels vertrouwde robot en voelen zich daardoor sneller op hun gemak. Zora heette de bewoner letterlijk welkom in diens nieuwe kamer door bijvoorbeeld te zeggen: ‘Welkom mevrouw Jansen’. Dat maakte zo’n ingrijpende verhuizing voor sommige bewoners net wat makkelijker.” 28
De Tovertafel in huis Een andere – zeer effectieve – innovatie is de Tovertafel. Angelique van Baal, woonbegeleider in locatie Ekelhof, was één van de initiatiefnemers om de Tovertafel aan te schaffen. Angelique: “Een collega wees me op het bestaan van dit unieke product. Ik was meteen verkocht. Samen met Maria hebben we gekeken naar de mogelijkheden om de Tovertafel aan te kopen voor Archipel. Ik heb samen met een collega een projectplan geschreven waarom dit product van grote toegevoegde waarde zou zijn voor onze bewoners. Maria heeft vervolgens gezocht naar financiële middelen
Angelique van Baal met twee cliënten van Ekelhof aan de Tovertafel
en kwam terecht bij de Stichting Philips de Jongh Fonds. Hun gedeelde enthousiasme leidde al heel snel tot de aanschaf van deze Tovertafel.”
Speelse lichtprojecties De Tovertafel is een speels product dat ouderen in de middentot late stadia van dementie stimuleert in fysieke activiteit en sociale interactie met minimale begeleiding. Het is een plafondbeamer die lichtanimaties projecteert op bijvoorbeeld de eettafel van een woongroep. Deze lichtprojecties zijn interactief doordat ze reageren op de beweging van handen en armen van de ouderen met dementie.
Passieve houding
100% betoverend “De Tovertafel nodigt meteen uit tot actief handelen. Je ziet mensen opfleuren en direct reageren op de verschillende spellen die mogelijk zijn. Sterker nog: sommige bewoners weten niet meer van ophouden en zie je echt volop genieten van de kleurrijke lichtobjecties. Je krijgt echt kippenvel als je ziet wat de Tovertafel doet met bewoners.” De spellen zijn heel eenvoudig: van bloemen aanraken die dan groter (of kleiner) worden, vissen aanraken die wegzwemmen, rijmpjes raden, vlinders aanraken en bladeren ‘vegen’. De Tovertafel is een schot in de roos. Wegens het succes wordt gekeken of de Tovertafel ook kan worden aangeschaft voor andere Archipellocaties. ■
Angelique nogmaals: “Veel ouderen met dementie zijn grote delen van de dag heel passief. Ze kijken gewoon wat voor zich uit, zitten vaak te dutten en er is zelden onderlinge interactie. Deze apathie versnelt de achteruitgang van hun fysieke, mentale en emotionele welbevinden. Spieren worden stijf, ze raken verveeld of zelfs depressief en ook hun cognitieve vermogens hollen hard achteruit.” 29
Kenniscentrum
Volop aandacht voor bijzondere groep van dementerenden
Archipel Zorgprogramma Jonge mensen met Dementie Het zorgprogramma Jonge mensen met Dementie van Archipel Kenniscentrum is ontwikkeld voor alle interne en externe betrokkenen die op wat voor manier dan ook te maken te krijgen met de zorg voor jongere cliënten (onder 65 jaar) met dementie. Het zorgprogramma van Archipel biedt al die betrokkenen de juiste handvaten wat betreft signalering van de ziekte, diagnostiek, zorgaanbieders en mogelijkheden voor behandeling etcetera. Malu Gijsbers
15.000 jonge mensen met dementie Het zorgprogramma van Archipel is onder meer gebaseerd op de Zorgstandaard Dementie die is ontwikkeld door het Landelijk Kenniscentrum Dementie, een organisatie bestaande uit diverse zorgorganisaties zoals Archipel. In Nederland lijden naar schatting 15.000 mensen al ver voor hun vijfenzestigste aan een vorm van dementie. De zorg en zorgvoorzieningen voor deze mensen verschillen wezenlijk van die voor ouderen met dementie. Het landelijke Kenniscentrum Dementie op jonge leeftijd zet zich expliciet in voor zorgontwikkeling voor deze mensen.
Aanpassing Zorgstandaard Onlangs presenteerde het Kenniscentrum de ‘Verbijzondering van de Zorgstandaard voor jonge mensen met dementie’. Dit is een verdere aanvulling op de eerder landelijk vastgestelde ‘zorgstandaard’ die is gericht op zorg voor ouderen met dementie. Deze verbijzondering is de opmaat voor een verdere vertaling naar de regionale zorgprogramma’s. Hiermee is het de bedoeling dat mensen zo lang mogelijk in hun vertrouwde eigen omgeving kunnen blijven wonen, op een manier die voor zowel de cliënt als diens partner én vaak nog thuiswonende kinderen hanteerbaar is.
30
Hoe levert Archipel zorg aan jonge mensen met dementie? Malu Gijsbers, specialist Ouderengeneeskunde in opleiding, is betrokken bij de behandeling van jonge cliënten met dementie op locatie Landrijt: “Binnen Archipel leveren we gespecialiseerde zorg voor deze cliënten. De behandeling van en zorg voor jong dementerenden binnen Archipel zijn heel anders dan die voor ouderen met dementie. Op jonge leeftijd sta je nu eenmaal nog volop in het leven. Ze hebben vaak nog een zeer actieve rol in de maatschappij. Ze hebben een baan, zijn opvoeder, zijn actief bij verenigingen, rijden nog auto, hebben nog ouders enzovoorts. Ineens moeten ze stap voor stap afscheid gaan nemen van al die rollen.”
Wat zijn de gevolgen van dementie op jonge leeftijd? “Dementie op jonge leeftijd heeft ernstige gevolgen voor zowel de cliënt als de partner en eventuele kinderen. Het leren omgaan met dementie vraagt heel veel van de persoon en zijn familie. Ze staan nog midden in het leven en ervaren plotseling veel verlies. Denk maar eens aan de veranderde rollen en taken binnen een gezin, de ouder-kindrelatie, de partnerrelatie, de relatie met familie en vrienden, verlies van baan met vaak dreigende financiële problemen en de veranderde rol binnen het sociale netwerk.”
Hoe ziet hun toekomstperspectief eruit? “Dat verandert drastisch. De familie wordt naast het verlies geconfronteerd met de zorg voor de persoon met dementie die het vaak moeilijk vindt om hulp te accepteren. Het vergt heel veel van een gezin. Daarnaast zijn er meestal ook nog allerlei andere verplichtingen, zoals financiële verplichtingen, werk of een opleiding. De totale impact zorgt voor complexe vraagstukken.”
Waarom was er behoefte aan aanscherping van de Zorgstandaard? Archipel heeft veel aandacht en begrip voor de complexiteit van deze behandeling. Het zorgprogramma helpt daarbij: “We geven antwoord op alle mogelijke vragen over zorg, van alle betrokkenen. Heel vaak begint de complexiteit al bij het stellen van de juiste diagnose; vaak lijken de eerste signalen op een depressie of verschijnselen van een burn-out. Veel mensen op jonge leeftijd hebben de neiging zichzelf beter in te schatten dan ze in werkelijkheid zijn. Ze geven de regie van hun leven niet gemakkelijk uit handen. Er ontstaan snel gevoelens van machteloosheid en frustratie. Al deze factoren vragen om een aanscherping van de zorgstandaard waarin alle hulp en ondersteuning bij dementie op jonge leeftijd terug te vinden zijn; vandaar deze Verbijzondering op de Zorgstandaard Dementie.” ■
Landelijk Kenniscentrum Jong Dementie Om de zorg voor jonge mensen met dementie te verbeteren, is in 2003 het initiatief genomen om zorgvoorzieningen die zorg bieden aan deze doelgroep bijeen te brengen en te laten samenwerken in een kenniscentrum. Twintig zorgvoorzieningen sloten zich aan bij de Stuurgroep en dit heeft geleid tot het opstellen van zorgprogramma’s, wetenschappelijk onderzoek en kennisdeling. Tevens zijn goede resultaten behaald op het terrein van bekostiging van de zorg. Om zich beter te positioneren ten opzichte van overheden, ziektekostenverzekeraars en overige relevante organisaties is in 2013 besloten tot de oprichting van het Landelijk Kenniscentrum Jong Dementie. In deze stichting zijn momenteel veertien zorgvoorzieningen actief, waarbij voor de komende jaren een groei van het aantal deelnemers wordt voorzien. Het Kenniscentrum werkt nauw samen met de Alzheimercentra in Nijmegen, Rotterdam, Amsterdam, Maastricht en Groningen. Daarnaast wordt samengewerkt met Alzheimer Nederland.
31
Actueel
Theater Visite maakt contact Archipels Theater Visite ging op tournee langs de eigen locaties om cliënten te vermaken én prikkelen met hun interactieve reminiscentiespel.
Stefan Klaassen speelt Harrie
Theater Visite werkt volgens de Veder Methode [zie kader] en brengt contacttheater in huiselijke sfeer. Stefan Klaassen, in het dagelijks leven trainer en senior beleidsmedewerker opleidingen bij Archipel: “Zo’n twintig Archipelmedewerkers hebben hun certificaat gehaald bij Veder in Amsterdam en spelen regelmatig. De methodiek is gericht op kleinere gezelschappen en draait om contact leggen.” Zijn collega Margreet Kloosdijk was in 2008 één van de eersten 32
Op het toneel laat je je typetje binnenkomen. Daar neem je de tijd voor, dat vergroot je uit.” Stefan: “Met verhalen, gedichtjes, liedjes en zelfs geur, zoals van Franse lavendel, nemen we het publiek mee naar vroeger. De thema’s zijn universeel zodat ze iedereen aanspreken, denk aan schooltijd, verliefd zijn, het boerenleven, vakantie. We halen herinneringen op. Dat zorgt voor veel interactie. Er komen verhalen los, mensen zingen en klappen mee. De mensen in de zaal maken de voorstelling.” Dat kan tot hilarische taferelen leiden, lachen Stefan en Margreet: “We speelden eens Pietje Bell en de juf, over kattenkwaad. Dat ontlokte iemand de bekentenis dat ze ooit een paard gestolen had!”
Toegevoegde waarde Inmiddels is Theater Visite actief in bijna alle Archipellocaties. De tournee in oktober was bedoeld om het theater en
de Veder Methode nog eens goed onder de aandacht te brengen, legt Stefan uit: “We komen op door een speciaal Visitetheaterdoek, hebben een begin- en eindtune op het liedje Visite van Lenny Kuhr, dat voor iedereen herkenbaar is. Ook werken we met een nieuw beeldmerk met twee toneelmaskertjes. Het Theater Visite-gezicht is nu eenduidig binnen heel Archipel.” Dat is ook nodig om de toegevoegde waarde te onderstrepen, vervolgt hij: “Archipel gaf ons altijd alle tijd en ruimte om het theater te ontwikkelen en naar de mensen te brengen.” Margreet: “Het is deels werk, maar je stopt er ook eigen tijd in. Je houdt je spel levendig door verdiepingstrainingen, waarin je foefjes leert, je zang verbetert en leert contact te maken. En we gaan naar landelijke symposia om met collega’s ervaringen en verhalen uit te wisselen. Dat doe je omdat je het zo leuk vindt. Je ziet het meteen op het toneel als het ‘werk’ is.”
Stefan beaamt dat: “Het blijft schipperen tussen werk- en eigen tijd, lastig. Daarom zetten we ons ook met de tournee op de kaart, zodat managers en leidinggevenden ons de ruimte blijven geven. Theater Visite moet namelijk worden ingehuurd, zoals ook aan andere dagbesteding, bijvoorbeeld sjoelen, een prijskaartje hangt. We proberen bovendien aan te sluiten op andere initiatieven. De Revue en Dinner Show van Archipel Cultura, waarin acteurs in hun rol ook het diner serveren, waren een groot succes. Zo’n show is niet kostendekkend. Het idee te moeten betalen voor contactmomenten staat haaks op wat de Vedermethodiek voorstaat. Het is en blijft een contactmethode, géén verdienmodel. Het theaterwerk is veel te mooi, een cadeautje om te mogen doen onder werktijd. Je beleeft er zelf ook veel plezier aan, net als het publiek.” ■
Margreet Kloosdijk als boerin Greetje
die met Veder aan de slag ging: “Doel is cliënten te bereiken, hen zien en zorgen dat ze gezien en gehoord worden. Je hoort het publiek aan, geeft complimentjes, stimuleert hen te reageren. Het merendeel van de voorstelling is improviseren en meegaan op signalen uit de zaal.”
Herinneringen Dat blijkt ook tijdens de voorstelling waarmee Theater Visite, in steeds wisselende samenstelling, door heel
Archipel trok. Rode draad is een busreis naar Lourdes. De spelers beleven onderweg van alles. Stefan speelt Limburgse Harrie, die ‘pien in de boek’ krijgt van ‘proemenvlaai’ terwijl boerin Greetje wijwater wil gaan halen om de bloemkolen beter te laten groeien. Die rode draad blijft, en toch is elke voorstelling anders, vertelt Margreet: ”We prikkelen de reminiscentie, het langetermijngeheugen. Dat doen we ook door onze verschijning en attributen.
Veder Methode De Veder Methode nodigt ouderen met geheugenproblemen uit om contact te maken. Dit is niet alleen prettig voor deze ouderen zelf, maar ook voor de mensen om hen heen zoals familieleden en mantelzorgers. Verzorgenden die de Veder Methode toepassen, krijgen dankzij het geïntensiveerde contact meer plezier in hun werk. Met de Veder Methode wordt welbewust het langetermijngeheugen van ouderen aangesproken omdat dat nog het langst intact is. Reminisceren - het ophalen van herinneringen - speelt hierbij een belangrijke rol.
33
Innovatie
Herinnering en herkenning bij de reminiscentie-nissen V.l.n.r.: Dinie van de Heuvel, Karin Vissers, Nellie van Kemenade, Maud Christan en Frank Hendriks
Reminiscentie – het ophalen van herinneringen door bijvoorbeeld muziek, foto’s en materialen van vroeger – heeft op veel cliënten met dementie een positief effect. Door de herkenning worden zij zich weer even bewust van wie ze zijn en van bepaalde momenten in hun leven. Om dit te stimuleren heeft locatie Passaat onlangs vier ‘reminiscentie-nissen’ ingericht langs het loopcircuit door het gebouw. Verschillende thema’s uit de jaren ’40 en ‘50 voeren cliënten, maar ook medewerkers en bezoekers, hierin mee naar herinneringen uit het verleden.
“Het idee voor de reminiscentie-nissen is ontstaan in 2008, toen het gebouw van Passaat werd gerenoveerd,” vertelt Frank Hendriks, senior manager zorg. “Om de verschillende vleugels met elkaar te verbinden is toen een loopcircuit gecreëerd, waarbij er door het gebouw heen lege hoekjes ontstonden. Hierdoor kwamen we op het idee om verschillende hoekjes in te richten als reminiscentienissen, waardoor cliënten herinneringen op kunnen doen aan de hand van thema’s, voorwerpen en foto’s van vroeger. Helaas was er op dat moment geen budget om het plan uit te voeren en hebben we nog tot 2014 gewacht om het idee te realiseren. Samen met interieurarchitect Maud Christan hebben we toen het plan opgepakt en vier nissen gecreëerd.”
34
Betrokkenheid “Het belangrijkste aan de reminiscentienissen is dat ze herkenbaarheid oproepen bij de cliënten,” vertelt Maud. “Vandaar dat ik vier thema’s heb bedacht die kenmerkend zijn voor de jaren ’40 en ’50: de woonkamer, zondagse activiteiten en familiezaken, het werkzame leven en de keuken. Hier heb ik verschillende materialen, voorwerpen en foto’s bij gezocht, zoals een nostalgisch behang, een ouderwetse naaimachine en een verzameling speldjes.
Huiskamer
geschonken. Hierdoor is het project echt gaan leven binnen en ook buiten Passaat!” “Zelfs via Archinet, ons interne sociale netwerk, werden oproepen geplaatst voor spullen van vroeger en verschillende medewerkers zijn op rommelmarkten gaan zoeken,” vult Karin Vissers, woonbegeleider aan. “Iedereen is heel betrokken, waardoor het een echt gezamenlijk project is geworden!”
Positieve reacties Het leuke aan dit project was dat gaandeweg iedereen binnen Passaat zijn steentje bij wilde dragen. Familieleden en medewerkers gingen actief op zoek naar voorwerpen uit deze tijd en ook DAF en Philips hebben verschillende voorwerpen
Ook de directe omgeving van cliënten is enthousiast over de reminiscentie-nissen. Dinie van de Heuvel en Nellie van Kemenade, beiden mantelzorger, gingen zelf op zoek naar spulletjes van vroeger. “Als mantelzorger van mijn man ben ik
Keuken
bijna dagelijks in Passaat en loop graag samen met hem een rondje langs de nissen,” vertelt Dinie. “Ik merk dat hij opleeft als hij dingen van vroeger ziet en dingen herkent in bijvoorbeeld oude foto’s. Dat vind ik heel bijzonder.” Nellie: “Natuurlijk verschilt het per cliënt in hoeverre ze kunnen reageren, maar bij de meeste cliënten roept het duidelijk een positieve emotie op als ze dingen herkennen. De nissen stimuleren bovendien de interactie tussen cliënten, medewerkers en bezoekers, omdat ze nu vaker een rondje lopen door het gebouw en met elkaar praten over dingen van vroeger.”
Werk
trekken,” vertelt Frank. “Er zijn nog genoeg hoekjes in het gebouw die we hiervoor kunnen gebruiken. Daarnaast hebben we bij Passaat verschillende tuinen die we graag een bepaald thema willen geven, zoals een beleef-, beweeg-, en doetuin. In het voorjaar willen we hiermee van start gaan. Momenteel benaderen we verschillende fondsen en mogelijke sponsors. Hen laten we graag zien dat met heel weinig middelen, hele mooie dingen bereikt kunnen worden, die een zichtbaar positief effect hebben op cliënten!” ■
Thematuinen “Het is mijn droom om het idee van de reminiscentie-nissen verder door te
35
Uw eigen leven blijven leiden? Dat vinden wij bijzonder normaal Uw eigen leven blijven leven. Oók als u zorg nodig hebt. Daar zorgen wij voor. Of het nu gaat om zorg in een verpleeghuis of thuis, dagbesteding of specialistische zorg. Met elkaar kijken we naar uw wensen en mogelijkheden. Zodat alles zo veel mogelijk vertrouwd en bij het oude blijft.
T (040) 264 64 64 www.archipelzorggroep.nl
het gevoel van samen
