Apeldoorn te Voet 10 wandelingen vanuit de stad naar het buitengebied Met aansluiting op LAW s, Streekpaden en Klompenpaden

1.

“Apeldoorn te Voet” 10 wandelingen vanuit de stad naar het buitengebied Met aansluiting op LAW’s, Streekpaden en Klompenpaden

“Apeldoorn te Voet” is een project van Stichting Wandelnet Stichting Wandelnet wil wandelen in Nederland de plaats geven die het verdient: een goede mogelijkheid om overal te voet op pad te gaan. Omdat wandelen gezond en leuk is. Samen met 11 aangesloten organisaties en ruim 600 vrijwilligers werkt Stichting Wandelnet sinds 1980 aan de kwaliteit van het wandelen in Nederland. Dit doen we voor 6,6 miljoen wandelaars die jaarlijks 710 miljoen wandelingen van langer dan een uur maken. 1

2

Stichting Wandelnet Postbus 846 3800 AV Amersfoort T 033 465 36 60 www.wandelnet.nl

In dit document is al het materiaal, dat de afgelopen maanden door de routecoördinatoren is gemaakt, samengevoegd. Het is bedoeld om alle betrokkenen bij Apeldoorn te Voet te informeren over de huidige stand van zake. De definitieve versie komt op 1 juni 2016. Dan zijn alle routes ook gemarkeerd en gepubliceerd op www.wandelnet.nl Apeldoorn 20 mei 2015 Paul van Dommelen Projectcoördinator “Apeldoorn te Voet”

Inhoud blz. 4 6 7 14 19 30 36 43 48 54 58 65 72 73 75 76 77

Inleiding Routekaart Berg en Bosroute Sprengenroute Orden Woudhuisroute Weteringsebroekroute Beekbergerwoudroute Griftroute Wenumseroute Het Loo route Beekbergenroute Ugchelenroute Het Jagerspad KWBN Aansluitende wandelpaden Rondwandelingen Routecoördinatoren Betrokken partijen

3

Inleiding “Apeldoorn te Voet” “Apeldoorn te Voet” is onderdeel van “Stad-te-Voet® ,een initiatief van Stichting Wandelnet, waarbij in een stad wandelroutes worden ontwikkeld om vanuit het centrum van de stad naar buiten te lopen. En andersom: vanuit logische startpunten buiten de stad mensen de stad in te leiden. “Apeldoorn te Voet” wordt door Stichting Wandelnet uitgevoerd in opdracht van de gemeente Apeldoorn binnen het kader van het programma “Stadsranden”. Apeldoorn-te-Voet verbindt de stad met de landelijke omgeving. Daarom zijn de meeste routes z.g. lijnwandelingen, van A naar B en geen rondwandelingen. In de meeste gevallen zijn ze tussen de 5 en 15 km lang, ongeveer een tot drie uur lopen. Zo mogelijk worden ook paden en wegen benut die eerder niet openbaar toegankelijk waren: boerenlandpaden, doorgangen op sportterreinen, en dergelijke. Het gaat er om de meest interessante route samen te stellen waarbij aandacht voor de cultuur en natuur onderweg en de mogelijkheid voor een horecastop. Samen vormen de wandelroutes van “Stad te Voet” een netwerk. De routes zijn eenvoudig bewegwijzerd. Een eenvoudig kaartje en een beschrijving komen op een website. Er is een App en er zijn GPS gegevens, zodat iedereen over alle benodigde informatie kan beschikken. Voor Apeldoorn worden 10 routes en enkele verbindingsroutes uitgevoerd. De totale lengte van het wandelnetwerk “Stad te Voet” is rond de 100 kilometer. Het project moet in 2016 gereed zijn. Netwerk van wandelpaden “Apeldoorn te Voet” staat niet op zichzelf. Het is onderdeel van een samenhangend netwerk van wandelroutes in de regio en provincie. Daarom sluiten de routes van “Apeldoorn te Voet” aan op omliggende Lange Afstand Wandelpaden (LAW’s) , Streekpaden, Lokale ommetjes en Klompenpaden. Op die manier komt ook een andere wandelstroom op gang, die van de wandelaars die vanaf Klompenpaden en LAW’s de stad in lopen om gebruik te maken van openbaar vervoer, horeca en winkels. Wandelen is laagdrempelig en gezond Een belangrijke doelgroep zijn de bewoners van de stad en de regio die vitaal genoeg zijn. Wandelen kan vanaf de voordeur. Wandelen draagt bij aan een gezondere leefstijl en het voorkomen van aandoeningen. Omdat wandelen substantieel kan bijdragen aan de strijd tegen welvaartsziekten, daardoor de zorgkosten kan verlagen en ook nog eens voor iedereen toegankelijk is, zien wij hier kansen op het gebied van preventie. “Apeldoorn te Voet” kan onderdeel worden van een laagdrempelig preventieprogramma. Hiermee kan het de kennis over de gezondheid van wandelen breder uitdragen, maar het vooral ook makkelijker maken voor mensen om de stap te zetten en in beweging te komen. Alleen in beweging komen is soms lastig, maar met elkaar wordt dit leuker en toegankelijker.(bijvoorbeeld via het landelijke programma Wandelfit, www.wandelfit.nl) Op deze manier wordt Apeldoorn te Voet onderdeel van de het gemeentelijk sport- en gezondheidsbeleid.

“Apeldoorn te Voet” zoekt samenwerking Per route zoekt Wandelnet betrokkenen uit de betreffende wijk en belangenorganisaties. In ieder geval zijn de wijk- en dorpsraden betrokken evenals de stadsdeelmanager en stadsdeelbeheerder (beide van de gemeente). Andere organisaties sluiten aan afhankelijk van hun expertise en capaciteit zoals IVN, ANWB, Nivon, Apeldoorns gidsencollectief, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Kroondomeinen, enz. Drie van de wandelroutes komen in de gemeente Voorst. Daarom wordt ook samengewerkt met de gemeente Voorst. Wijk- en dorpsraden kunnen niet alleen betrokken worden bij de routeontwikkeling en -beheer maar kunnen ook een rol spelen bij het benutten van de routes. In de visie van Wandelnet kunnen wijk- en 4

dorpscentra een belangrijke rol in spelen als startpunt voor wandel- en andere gezondheidbevorderende activiteiten. Economisch effect Als de landelijke cijfers, uit de Nationale Wandelmonitor 2010, naar Apeldoorn worden vertaald dan heeft Apeldoorn 66.000 inwoners die wandelen en die gezamenlijk per jaar 7,1 miljoen wandelingen van een uur of meer maken. Hierbij komen nog de wandelingen door toeristen. De Apeldoornse wandelaars geven voor wandelen €18 miljoen per jaar uit. De routes van “Apeldoorn te Voet” zullen aansluiten op bestaande en nieuw te ontwikkelen horecagelegenheden en andere relevante ondernemingen uit de gastvrijheidseconomie. De Routes van “Apeldoorn te Voet” 1. “Berg en Bos-route”: Apeldoorn Station – Berg en Bos – Amerfoortseweg Echoput. 8 km. Aansluiting op Maarten van Rossumpad en Veluwe Zwerfpad. 2. “Sprengenroute Orden”: Apeldoorn Station – Orden – Orderbos – Europaweg (Ugchelen). 9 km. Aansluiting op Maarten Van Rossumpad. 3. “Woudhuis route”: Apeldoorn-Osseveld Station – Woudhuis – Twello Station. 12 km 4. “Weteringsebroek route” : Apeldoorn Station – Zuidbroek – Weteringsebroek – Teuge. 11 km. Aansluiting op Avervoorderpad 5. “Beekbergerwoudroute”:Apeldoorn-De Maten Station – Beekbergerwoud – Klarenbeek Station 15 km. Aansluiting op Marskramerspad en Grenspalenpad. 6. “Griftroute”: Apeldoorn Station - de Grift – Apeldoorn Noord. 5 km. Aansluiting op klompenpad Beemte. 7. “Wenumseroute”Apeldoorn Station – de Parken – Wenumse Watermolen – bushalte Zwolseweg Wenum. 9 km. Aansluiting op het Kopermolenpad. 8. “ ’t Loo-route”: Apeldoorn Station – Het Loo 5 km (onderdeel Maarten van Rossumpad) Tevens aansluiting op de “Koninklijke Weg”. 9. “Beekbergenroute” Apeldoorn Station – Zuid – Beekbergen. 9 km. Aansluiting op Maarten Van Rossumpad en Marskramerspad 10. “Ugchelenroute” Apeldoorn Station – Ugchelen – Het Leesten. 9 km. Aansluiting op Maarten van Rossumpad.

Stichting Wandelnet Postbus 846 3800 AV Amersfoort Tel: 033 465 36 60 www.wandelnet.nl Opdrachtgever: Gemeente Apeldoorn “Apeldoorn te Voet” wordt uitgevoerd binnen het gemeentelijke programma Stadsranden Programmamanager is Jolanda van Sikkelerus, [email protected] Uitvoerend projectcoördinator is Paul van Dommelen tel: 06 41721559 [email protected]

5

Routes van Apeldoorn te Voet

6

Wandeling 1 “Berg en Bos-route” Apeldoorn Station – Apenheul – Echoput (13,5 km) Al vrij snel na het station wandelt u langs de Grift en doorkruist het fraaie waterrijke Catharina Amaliapark. Via authentieke straatjes, het Sprengenpark en de Sprengenvallei leidt de route door het natuurrijke stadspark Berg en Bos naar de prehistorische nederzetting Haps en het door de bossen van de Koninklijke Houtvesterij Het Loo omsloten dorp Hoog Soeren, dat de status van beschermd dorpsgezicht heeft.

Informatie De route geeft aansluiting op: het Maarten van Rossumpad, de Koninklijke Weg en het Veluwe Zwerfpad. Afstand van de wandeling: 13,5 km. De markering van deze route loopt tot/ begint bij P62850 in Hoog Soeren. Tussen P 62850 en de Echopunt moet u de markering van het Veluwe Zwerfpad volgen (rood/geel). Er is ook een alternatieve route beschreven die niet gemarkeerd is. Die gaat onder anderen langs het Hertendal. Openbaar vervoer Plaats haltenaam

lijn

NS aansluitstation

ritten per uur ma-vr za zo+fd

Hoog Soeren

Echoput

102, 104 102 104

Apeldoorn Amersfoort Harderwijk

2 1 1-2 1 1 -

Apeldoorn

Apenheul

2

Apeldoorn

2-4

1 1 -

2-4 2

Horeca onderweg In de directe nabijheid van Station Apeldoorn treft u meerdere horecagelegenheden aan. In het Amaliapark: (Poffertjes)paviljoen Amalia. Na ruim 4 km in het stadspark Berg en Bos: Restaurant de Boschvijver, alle dagen geopend vanaf 10.00 uur (keuken vanaf 12.00 uur, zondags vanaf 10.00 uur). Vanaf 1 november t/m 31 maart op maandag gesloten, behalve voor groepsreserveringen. In Hoog Soeren meerdere horecagelegenheden en overnachtingsadressen, die van maandag t/m zondag geopend zijn. Dat geldt eveneens voor de brasserie van Hotel Gastronomique de Echoput op het eind van de route.

Route NS Apeldoorn – ingang Apenheul Stadspark Berg en Bos – Bushalte Echoput Hoog Soeren (5 km) Verlaat het station via de voorzijde (centrumzijde). Loop richting kunstwerk de Kus en volg de handwijzer richting centrum. Na 80 m tweede weg linksaf: Stationsdwarsstraat. Einde rechtsaf: Hoofdstraat. Op kruising rechtdoor. Steek de weg en de Nieuwe Kostersbrug over en ga direct linksaf langs sprengenbeek (de Grift). Kruising met Nieuwstraat oversteken en linksaf. Na 25 m rechtsaf: voetpad door het park volgen. Einde park rechtdoor en drukke verkeersweg (Wilhelmina Druckerstraat) oversteken. Eerste weg rechtsaf: Elsweg. Eerste kruising linksaf: Fabriekstraat. Eerste weg rechtsaf: Ietje Kooistraweg en deze weg met bocht naar links 250 m blijven volgen. Kruising oversteken en rechtdoor: Ritbroekdwarsstraat. Prinses Beatrixlaan oversteken en weg rechtdoor vervolgen. Zijwegen negeren. Einde rechtsaf: Driehuizerweg. Op kruising linksaf, Asselsestraat. Ga aan de rechterkant lopen. Zijweg negeren en na 75 m rechtsaf: voetpad door park. Loop zo veel mogelijk rechtdoor, zijpaden negeren. Einde park: weg oversteken en op trottoir linksaf. Na 25 m schuin rechtsaf: voetpad door park. Op eerste kruising rechtsaf, brug over en direct linksaf. Bij brug rechtsaf omhoog en na 25 m linksaf. Dit licht slingerende pad tot einde volgen. Weg (Jachtlaan) oversteken rechtsaf trottoir volgen, rechtdoor over rotonde. Op voetpad linksaf en vrijwel direct rechtsaf hek door van stadspark Berg en Bos. Door de ingang en pad langs spreng volgen. Op splitsing 7

links aanhouden. Op volgende splitsing eveneens links aanhouden. Op de splitsing daarna dalend pad naar rechts aanhouden. Onder prieel door en bij stenen brug rechtdoor, spreng blijven volgen. Bij houten brug links aanhouden. Op splitsing rechts aanhouden. Op volgende splitsing eveneens rechts, dalend pad door tunnel. Na tunnel bocht naar links volgen. Op splitsing rechts aanhouden en vrijwel direct daarna linksaf trapje oplopen. Dit betonpad met trappen blijven volgen. Op splitsing rechts aanhouden. Na uitkijkpunt pad vervolgen. Op splitsing rechts aanhouden. Trap af en linksaf. Op breed betonpad linksaf en dit pad met een linker en rechter bocht volgen tot handwijzer bij ingang Apenheul. NS Apeldoorn – ingang Apenheul Stadspark Berg en Bos – bushalte Echoput Hoog Soeren (8.5 km) Vlak voor ingang Apenheul, handwijzer richting speelweide volgen. Na 75m bij picknickbank rechtsaf: IVN natuurpad. Klaphek door en natuurpad blijven volgen. Op kruising rechtdoor (natuurpad gaat hier naar rechts). Na klaphek 75 m rechtdoor en op half verhard graspad rechtsaf. Na einde half verhard graspad rechtdoor blijven lopen richting het hek recht voor u. Speelweide verlaten en klaphek door. Rechtdoor en op splitsing linksaf (samenloop met het Maarten van Rossumpad witrode markering). Op kruising rechtsaf (het Maarten van Rossumpad loopt rechtdoor). Dit dalende en stijgende pad 250 m volgen tot een vierkante omheining aan uw rechterzijde (bescherming mierenhoop). 25 m hierna rechtsaf: smal bospad. Volg dit pad tot boven en vrijwel direct daarna scherp linksaf (dalend pad). Einde pad rechtsaf half verhard pad. Bocht naar rechts volgen. Op splitsing rechtdoor. Fietspad rechtdoor oversteken. Zijpaden negeren. Einde pad bij afrastering rechtsaf. Op splitsing links aanhouden langs afrastering. Pad uitlopen, asfaltweg (Soerenseweg) en fietspad oversteken (route kruist hier de Koninklijke Weg sticker markering) en rechtdoor. Zijpaden negeren. Na 400m op vijfsprong links aanhouden en dit half verharde brede pad 1,5 km rechtdoor blijven volgen. Pad slingert, stijgt en daalt. Zijpaden negeren. Bij kruising smaller bospad rechtdoor (links is asfaltweg zichtbaar). Na 250m door klaphek en op asfaltweg rechtsaf. Eerste weg linksaf en na 200 m op kruising linksaf. Asfaltweg oversteken en aan overzijde rechtsaf: klinkerpad. Einde klinkerpad: asfaltweg oversteken en leemgrindweg in. Na 30 m bij P 62850 rechtsaf (samenloop met Veluwe Zwerfpad geel-rode markering tot bushalte Echoput. De markering van Apeldoorn te voet stopt hier). Op splitsing rechts aanhouden, fietsroute. Asfaltweg bij P 21042 kruisen. 150m vóór provinciale weg, rechtsaf grindweg. Links aanhouden. Op fietspad linksaf. Voor de bus richting Apeldoorn fietspad volgen naar bushalte Echoput. Voor de bus richting Harderwijk en Amersfoort ter hoogte van Hotel Restaurant de Echoput provinciale weg oversteken. Alternatieve route vanaf Hoog Soeren P 62850 naar de Echoput Op kruising met aan de linkerzijde een smal pad rechtsaf (Veluwe Zwerfpad gaat hier rechtdoor). Zijpaden negeren. In bocht naar rechts: linksaf smal pad langs akker. Door klaphek en direct (schuin) rechtsaf. Einde pad asfaltweg oversteken. Eerste pad schuin linksaf. Dit pad tot einde blijven volgen. Einde linksaf. Eerste pad rechtsaf. Kruisingen negeren en rechtdoor blijven lopen. Op fietspad langs drukke provinciale verkeersweg linksaf. Voor de bus richting Apeldoorn fietspad volgen tot bushalte Echoput. Voor de bus richting Harderwijk en Amersfoort bij Y-628542 provinciale weg oversteken en op fietspad linksaf (rechtdoor Veluwe Zwerfpad geel-rode markering).

Bushalte Echoput Hoog Soeren – ingang Apenheul Stadspark Berg en Bos – NS Apeldoorn (8,5 km) Komt u met de bus uit de richting Apeldoorn: loop terug richting Hotel Restaurant de Echoput en steek hier voorzichtig de drukke provinciale weg over. Op fietspad linksaf. Met de bus uit de richting Amersfoort en Harderwijk: loop uit de bus linksaf het fietspad op. Bij Y 214651 fietspad blijven volgen. Bij Y 628542 rechtsaf grindweg (samenloop met het Veluwe Zwerfpad geel-rode markering). Einde linksaf, grindweg vervolgen. Bij P 21042 asfaltweg kruisen. In Hoog Soeren bij P 62850 bocht naar links volgen (Hier begint de markering van Apeldoorn te Voet). Steek asfaltweg over en volg het voetpad (klinkerpad) aan de rechterkant van de asfaltweg. (U verlaat de samenloop met het Veluwe Zwerfpad (geel-rode markering). Bij huis nr. 5 linksaf, leemgrindweg. Eerste kruising rechtsaf. Einde weg, rechtsaf, asfaltweg en vrijwel direct linksaf bospad in. Klaphek door. Op kruising rechtdoor: breed half verhard pad. Dit pad 1,5 km rechtdoor blijven volgen. Pad slingert, stijgt en daalt. Zijpaden negeren. Op vijfsprong rechtsaf. Fietspad (route kruist hier de Koninklijke Weg sticker markering) en asfaltweg (Soerenseweg) oversteken. Op splitsing rechts aanhouden (blijf afrastering volgen). Op 8

volgende splitsing linksaf (Bosweide route loopt hier rechtdoor). Fietspad oversteken. Op splitsing links aanhouden, in de linker bocht pad naar rechts negeren en 50m hierna linksaf. Dit smalle bospad tot boven uitlopen en direct daarna scherp rechtsaf. Einde pad linksaf. U passeert vrijwel direct een vierkante omheining aan de linkerzijde (bescherming mierenhoop). Op eerstvolgende kruising linksaf (samenloop Maarten van Rossumpad wit-rode markering). Eerste weg rechtsaf, breed grassig pad. Klaphek door en bosweide rechtdoor oversteken richting het hekwerk recht voor u. Vlak voor dit hekwerk linksaf naar het klaphek bij de bosrand. Klaphek door en op kruising rechtdoor en dit IVN natuurpad tot einde blijven volgen. Linksaf: breed betonpad. U bent nu bij de ingang van Apenheul. Alternatieve route van de Echoput naar Hoog Soeren P 62850 Komt u met de bus uit de richting Apeldoorn: loop terug richting Hotel Restaurant de Echoput en steek hier voorzichtig de drukke provinciale weg over. Op fietspad linksaf. Bij Y 214651 fietspad blijven volgen. Bij Y 628542 (u kruist het hier Veluwe Zwerfpad geel-rode markering) rechtdoor en na 50m rechtsaf een wat vaag bospad in (waarschuwingsbord munitie). Met de bus uit de richting Amersfoort en Harderwijk: loop uit de bus linksaf het fietspad op. Bij Y 214651 fietspad blijven volgen. Bij Y 628542 (u kruist het hier Veluwe Zwerfpad geel-rode markering) rechtdoor en na 50m rechtsaf een wat vaag bospad in (waarschuwingsbord munitie). Kruisingen negeren en rechtdoor blijven lopen. Einde pad linksaf. Na 200m op splitsing rechtsaf. Kruisingen negeren en rechtdoor. Bij akker met e afrastering rechtsaf. Asfaltweg oversteken en rechtdoor en bij het 1 klaphek aan de linkerzijde, linksaf klaphek door: smal pad langs akker. Op kruising rechtsaf langs dezelfde akker. Bij houten sluitboom rechtdoor. Zijpaden negeren en op kruising rechtdoor. Volgende kruising linksaf (een smal pad gaat hier rechtdoor). Zijwegen negeren en blijf dit pad rechtdoor volgen tot P 62850/001. U verlaat de samenloop met het Veluwe Zwerfpad (geel-rode markering) en slaat hier linksaf.

Bushalte Echoput Hoog Soeren – ingang Apenheul Stadspark Berg en Bos – NS Apeldoorn (5 km) Volg handwijzer richting de St@art. Dit brede betonpad met bocht naar links volgen. Na de rechterbocht bij gebouw (de St@art) rechtsaf zandpad op en vrijwel direct rechtsaf: betonnen trap op. Links aanhouden richting uitkijkpunt. Na uitkijkpunt pad met tredes langs de watervallen helemaal uitlopen tot beneden bij de vijver. Hier rechtsaf en op splitsing links aanhouden. Bij tunnel rechtsaf, er onderdoor en rechtdoor. Op splitsing rechtdoor. Op viersprong links aanhouden: dalend pad. Bij houten brug rechts aanhouden. Bij stenen brug via trapje rechtdoor naar beneden en onder prieel door en dit pad helemaal uitlopen. Zijpaden negeren en via de uitgang stadspark Berg en Bos verlaten. Linksaf naar rotonde en direct rechtsaf rotonde oversteken en rechtsaf de Jachtlaan in. Na 30 meter Jachtlaan oversteken en pad door park in. Dit licht slingerende pad tot boven blijven volgen. Voor trottoir rechtsaf naar beneden. Bij brug links aanhouden Bij volgende brug, die door rododendrons aan het oog onttrokken wordt, rechtsaf en vrijwel direct linksaf. Pad uitlopen, weg oversteken en linksaf. Na 30m rechtsaf door zig zag hek park in. Loop zo veel mogelijk rechtdoor Einde park: linksaf (Asselsestraat). Ga aan de rechterkant lopen. Op kruising rechtsaf: Driehuizerweg. Eerste weg linksaf: Ritbroekdwarsstraat. Zijwegen negeren. Prinses Beatrixlaan oversteken en Ritbroekdwarsstraat blijven volgen. Op kruising met Ritbroekstraat rechtdoor: Ietje Kooistraweg. Na rechterbocht einde weg linksaf: Fabriekstraat. 1e kruising rechtsaf: Elsweg. Einde weg: linksaf. Drukke verkeersweg (Wilhelmina Druckerstraat) oversteken en rechtdoor. Einde trottoir, fietspad oversteken en rechtdoor voetpad park. Einde park: linksaf en na 25m rechtsaf, Nieuwstraat oversteken. Rechtdoor voetpad langs sprengenbeek (Grift) volgen. Bij handwijzer (Hoofdstraat) rechtsaf: richting station. Op kruising met Kalverstraat rechtdoor en ga daarna aan de linkerkant lopen. Voorbij kerk: linksaf Stationsdwarsstraat. Einde weg: rechtsaf en rechtdoor naar station Apeldoorn.

9

Berg en Bos route: Apeldoorn Station – De Echoput, Amersfoortseweg (alternatief in grijs)

10

Bezienswaardigheden  Apeldoorn heeft van oudsher een band met het koningshuis. Bij de herinrichting van het stationsplein in 2007 werd het huwelijksgeschenk van de Apeldoornse bevolking, ter gelegenheid van het huwelijk van koning Willem Alexander en koningin Máxima het kunstwerk 'De Kus' van Jeroen Henneman geplaatst. Ook het kunstwerk 'reizend zand' van Giny Vos is in datzelfde jaar gerealiseerd: een 100 × 4 meter groot paneel met 1,3 miljoen computer aangestuurde oranje gele leds, die verstuivende zandduinen uitbeelden. De ene keer bewegen de duinen zeer snel, op andere momenten zijn er alleen subtiele veranderingen te zien. Het zand verwijst naar de zandgronden waarop Apeldoorn is gebouwd, en de zandverstuivingen op de Veluwe. Neem bij het verlaten of het betreden van het stationsplein even tijd om dit unieke schouwspel in u op te nemen. Een andere verwijzing naar diezelfde Veluwe is te vinden in de keus van de bomen op het plein: grove dennen.

 Dit parkje langs de Hoofdstraat is tot stand gekomen door gemeentelijke plannen de Apeldoornse binnenstad te verfraaien. Dierenpark Apenheul heeft hiervoor het beeld van Bongo in bruikleen gegeven. Bongo was jarenlang de groepsleider van de gorilla’s in Apenheul en daarmee het boegbeeld van deze gespecialiseerde dierentuin.

 In het Catharina Amaliapark is de Grift weer bovengronds gebracht. De Grift wordt gevoed door sprengkoppen. In vroeger tijden dreef deze spreng een aantal watermolens aan. In de bebouwde kom van Apeldoorn zijn, na de teloorgang van de watermolens door de opkomst van efficiëntere krachtbronnen, grote delen van deze spreng in buizen onder het wegdek verdwenen. Begin eenentwintigste eeuw zijn delen weer bovengronds gebracht. Onder het park is een parkeergarage gebouwd.  Landgoed Berg en Bosch werd in 1917 aangekocht door de gemeente Apeldoorn met de bedoeling er een groot woningplan uit te voeren. De crisisjaren brachten hier verandering in en de oorspronkelijke plannen werden maar voor een deel uitgevoerd. In 1932 werd in het kader van de werkverschaffing de vijver volledig met de hand gegraven. Het eilandje ontstond doordat daar een zeer hard stuk grond (oerbank) lag, dat met de hand niet weg te graven was. Het 250 ha natuurpark grenst aan de Kroondomeinen van Paleis het Loo. Historie en cultuur treffen hier elkaar in een uniek natuurgebied, met authentieke planten, bomen en dieren van de Veluwe.  De St@art is het kantoor en de vergaderlocatie van Apenheul. Het gebouw ligt als een staart in het landschap. Natuurbehoud is sinds jaar en dag één van de doelstellingen van Apenheul geweest. Maar zonder duurzaamheid is natuurbehoud bij voorbaat een verloren strijd. Zo wordt warmte opgeslagen in de grond om bij kouder weer 11

het gebouw te kunnen verwarmen. Het gebouw is CO2 neutraal en de vloerbedekking is gemaakt van gerecyclede spijkerbroeken en autobanden. Het Chilchos auditorium biedt ruimte voor 300 personen en is voorzien van moderne audiovisuele mogelijkheden. Kortom een prachtig gelegen en schitterende, duurzame kantoor-, congres- en vergaderlocatie.  In het Hapsdorp is een nederzetting uit de IJzertijd (ca. 500 jaar v. Chr.) nagebouwd. De nederzetting bestaat uit een aantal naar archeologische opgravingen in Haps bij Nijmegen gemodelleerde boerderijen. Hier komen groepen, voornamelijk basisschoolkinderen, van april tot oktober voor drie dagen bij elkaar om zo goed mogelijk het leven in de IJzertijd te ervaren. De oprichters signaleerden een behoefte in het basisonderwijs om kinderen de mogelijkheid te kunnen bieden zich meer betrokken te laten voelen bij het natuurlijke leefmilieu en de natuur, die ons voedsel en grondstoffen verschaft, van heel dichtbij te laten ervaren. Dit betekent proberen, zonder de gemakken van de moderne tijd, in het dagelijkse onderhoud te voorzien: brood bakken, water halen, dieren verzorgen, de akker bewerken, de hoeve onderhouden, spinnen en weven.

 Het dorp Hoog Soeren is omsloten door de bossen van de Koninklijke Houtvesterij Het Loo en geniet de status van beschermd dorpsgezicht. Vooral in het weekend bezoeken toeristen het in een bosrijke omgeving gelegen dorp. Op wandelingen door de uitgestrekte bos- en heidevelden zijn vaak edelherten en wilde zwijnen te zien. In de herfst is het "burlen" van herten te horen, als teken dat de bronsttijd is aangebroken.

 Hoe de Oranjes op paleis het Loo terechtkwamen. Koning-stadhouder Willem III (1650-1702) was ondanks zijn zwakke lichamelijke gezondheid een fervent jager. De Veluwe was in die tijd één van de beste jachtgebieden in de wereld. In 1675 werd hij stadhouder van Gelderland en de Staten van Gelderland boden hem het jachtrecht op de Veluwe en een eenvoudige boerenhoeve als jachthuis aan in Hoog Soeren, ongeveer op de plek waar nu brasserie het Nieuwe Jachthuis is gevestigd. Maar de stadhouder wilde meer: een groter jachtslot met indrukwekkende waterpartijen. Dat bleek op die plek in Hoog Soeren evenwel niet te realiseren, omdat deze gronden te hoog lagen, waardoor het water onvoldoende kracht had om hoge fonteinen te kunnen voeden. Toen in 1684 kasteel Het Loo met omringende jachtgebieden te koop kwam was de beslissing snel genomen. Maar eigenlijk was dit kasteeltje te klein voor Koningstadhouder Willem III en zijn echtgenote Mary I. Als tegenspeler op het Europese toneel van de Russische tsaar en de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV wilde hij een nieuw jachtslot bouwen met indrukwekkende waterpartijen. Een Versailles in het klein. Met behulp van kilometerslange aarden buizen werd onder andere vanuit Hoog Soeren het water naar het Loo geleid en zorgde ervoor dat de Koningsspuiter op paleis het Loo hoger spoot dan in Versailles door het hoogteverschil van 40 meter. 12

 De "Echoput" is omstreeks 1810 gegraven op last van Koning Lodewijk Napoleon bij de aanleg van de weg Apeldoorn-Amersfoort. Reden om de put te graven was de behoefte aan drinkwater voor paarden van de over deze weg trekkende Napoleontische legers. De put, een rijksmonument is 56 meter diep. Het puthuis dat er rond 1910 omheen is gebouwd een gemeentelijk monument. Sinds 1 mei 1936 werden put en het bijbehorende paviljoen als de "Uitspanning de Echoput" verhuurd. Daarvan wordt gezegd dat deze op last van koningin Wilhelmina was gebouwd, omdat zij zich ergerde aan de troep die bezoekers achterlieten. Het puthuis en de put zijn in 1996 gerestaureerd, maar de put is al vele jaren niet meer toegankelijk voor publiek. Bij het puthuis is in 2007 een hotel- en restaurantcomplex gerealiseerd, dat genoemd is naar de echoput.

13

Wandeling 2 “Sprengenroute Orderbos” Station Apeldoorn – Hoog Buurloseweg/Europaweg (9 km) Een echte water-wandeling met veel sprengen(beken), zowel in de stad als in het bos. In de woonwijken zijn veel sprengen weer zichtbaar. Op diverse plekken mooie sprengenkoppen. Daarnaast het prachtige gebouw van Herzberger (Centraal Beheer) en over de oude dijkjes van een voormalige spoorlijn, het Koningslijntje naar paleis Het Loo.

Informatie Beginpunt: Treinstation Apeldoorn Eindpunt: Bushalte Hoog Buurloseweg bij kruising Europaweg (Ugchelen) Openbaar vervoer: Vertrekpunt: Trein en vele (inter)lokale bussen, waaronder 108. Eindpunt: Lijn 108 (ri Treinstations Apeldoorn en Ede-Wageningen). Plaats

Haltenaam

Lijn

Ugchelen Apeldoorn

Hoog Buurloseweg Diverse haltes

108 6+7

NS aansluitstation

ritten per uur ma-vr za zo+fd Apeldoorn/Ede Wageningen 1-2 1 1 Apeldoorn 2 2 2

Horeca: Station Apeldoorn (diversen) Nieuwe winkelcentrum Orden ( na 4 km): Diverse Horeca (snackbar, bakkerij, viswinkel en pizzeria) Mobiele horeca bij Hoog Buurloseweg: (wintertijd: ma-vr 12-18 uur; zomertijd zo-vr 12-19 uur). Aansluiting op andere wandelpaden: Maarten van Rossumpad 2x) 1. Ordermolenweg 2. Hoog Buurloseweg

Door het Maarten Van Rossumpad in de richting Beekbergen te volgen, wordt de Ugchelseroute van Apeldoorn te Voet bereikt op de hoek van de Mettaweg en de Hoenderloseweg.

Route NS Apeldoorn – Bushalte Hoog Buurloseweg

Ga naar de noordzijde van het station. Loop om het stationsgebouw heen en ga linksaf (westwaarts). Loop langs buitenfietsenstalling en ga schuin linksaf naast fietspad. Blijf voetpad volgen, Nieuwendijk. Na 300 m. op kruising schuin linksaf, fietspad achter kantoorgebouw langs, KIJKPUNT CENTRAAL BEHEER. Loop over het parkeerteerrein en steek het grote kruispunt schuin links over (westelijke richting). Eerste weg linksaf, Waterloseweg. Bij grasstrook voor water (Grift) linksaf en volg het pad. KIJKPUNT GRIFT. Einde weg linksaf, (Waterloseweg) en direct daarna rechtsaf door opening in hek. U loopt nu op de oude spoorweg. KIJKPUNT KONINGSLIJN. Vervolg dit pad over het dijkje. Ga over een bultje in de weg en houdt links aan. Steek fietspad en asfaltweg over en ga het onverharde pad in tussen 2 bomenrijen. Dit dijkje is de westelijke tak van de oude spoorweg. Na 200 meter rechtsaf het dijkje af en rechtsaf, (Koningslijn). Einde weg linksaf, Prins Willem Alexanderlaan. Ga naar overzijde. Loop na eerste zijweg, Driehuizerweg rechtdoor en ga voor hekwerk rechtsaf, graspad langs de Driehuizerspreng. Einde pad rechtsaf, (Swiftstraat). Eind weg linksaf, Zanderijweg. Negeer 3 kruisingen Bij driesprong rechtsaf, Frans van Mierisstraat. Loop deze helemaal uit. KIJKPUNT SPRENGEN EN BEKEN Einde weg, rechtdoor de beek blijven volgen in parkje. (Links is het nieuwe winkelcentrum met horeca.) Steek weg over bij vistrap en blijf beek volgen. Einde pad linksaf, voetpad Laan van Spitsbergen. Op kruising rechtsaf, Ordermolenweg. Eerste weg linksaf, Govert Flinckstraat. Op kruising rechtdoor. Na speelveld eerste onverharde pad rechtsaf voor (Rode) beek. Ga over bruggetje en blijf beek volgen. Voor vijver linksaf en bruggetje 14

over. Einde weg, rechtsaf, Govert Flinckstraat. Einde weg linksaf, Ordermolenweg. Samenloop met het Maarten van Rossumpad. Eerste weg rechtsaf (na no.148), onverhard pad. (Maarten van Rossum pad gaat rechtdoor). Volg de bocht naar links. U loopt weer langs de Orderbeek(rechts achter talud). Vlak voor einde sportveld eerste pad rechtsaf over bruggetje. Blijf het pad langs de beek volgen. Steek de beek over bij eerstvolgende brug en direct rechtsaf langs beek. Bij splitsing rechts houden. Bij klaphekje rechtsaf pad tussen de sprengen volgen. Na klaphekje linksaf langs afrastering. Na 20 m bij einde afrastering op kruising rechtdoor. Bij splitsing links aanhouden. Kruising rechtdoor. Eerste weg (schuin) linksaf. Einde weg linksaf. Vrijwel direct rechtsaf. Einde weg linksaf. Einde weg rechtsaf (parallel aan het spoor in westelijke richting). Op viersprong links aanhouden. Direct na klein heuveltje op kruising linksaf, spoorwegovergang over en bij kruising rechtdoor. Bij vijfsprong, eerste weg links. Op viersprong schuin rechtsaf en direct linksaf smal pad in. Rechts een aantal sprengenkoppen, het begin van de schoolbeek. Blijf langs de beek lopen. Negeer houten bruggetje. Bij stenen bruggetje de beek over en direct linksaf, samenloop met Maarten van Rossumpad. Volg de rood witte markering tot klaphek. Direct links vindt u mobiele horeca. U bent aan het eind van de wandeling. U kunt hier het Maarten van Rossumpad vervolgen richting Beekbergen of via de Ugchelse wandelroute naar het station wandelen (Exacte plek later aangeven). De bushaltes van buslijn 108 staan op de Europaweg aan de andere kant van de Hoog Buurloseweg weg. Bushalte Hoog Buurloseweg – NS Apeldoorn

Kom je met de bus uit Apeldoorn, loop dan via de carpoolplaats naar de ventweg en ga rechtsaf. Steek de Hoog Buurloseweg over en ga schuin linksaf door klaphek. Kom je uit Hoenderloo, loop dan naar het kruispunt en steek de Hoog Buurloseweg over. Ga aan de overkant linksaf de Europaweg over (LET OP! gevaarlijke kruising). Ga direct na het fietspad schuin rechtsaf door klaphek. (samenloop met Maarten van Rossumpad; rood witte markering). Volg de markering en ga stenen brug over. Direct linksaf (Maarten van Rossumpad gaat naar rechts). Blijf pad langs beek tot het einde volgen. Einde pad, rechtsaf en direct bij kruising schuin links. Bij vijfsprong, eerste pad rechts. Ga spoorwegovergang over en op eerste kruising bospad rechtsaf. Bij kruising schuin rechts aanhouden. Eerste pad linksaf. Eerste pad rechtsaf. Einde pad linksaf en vrijwel direct eerste pad rechtsaf. Einde pad schuin rechtsaf. Kruising rechtdoor. Vervolg pad bij afrastering en ga door klaphekje en tussen sprengen door. KIJKPUNT SPRENGEN EN BEKEN Na trapje klaphek door, linksaf. Einde weg linksaf (langs de beek). Eerste brug links oversteken, direct rechtsaf. Na bocht naar rechts bruggetje over, linksaf. Einde pad linksaf, (Ordermolenweg, samenloop met Maarten van Rossumpad). Eerste weg rechtsaf, Govert Flinckstraat. Na 50m linksaf bospad. Bruggetje over en rechtsaf. Pad langs de (Rode) beek blijven volgen. Einde weg linksaf, (Govert Flinckstraat). Bij kruising rechtdoor. Einde weg rechtsaf, Ordermolenweg. Bij grote kruising, weg oversteken en linksaf. Na benzinestation eerste pad rechtsaf (langs Orderbeek). Bij vistrap rechtdoor parkje in. (Rechts is het nieuwe winkelcentrum met horeca) Einde parkje rechtdoor, beek blijven volgen, Frans van Mierisstraat. Negeer kruisingen en zijwegen. Bij splitsing bij Turkse supermarkt, linksaf, Zanderijweg. Negeer drie kruisingen en ga eerste weg rechtsaf, Swiftstraat. Bij knik naar rechts, linksaf voetpad langs Driehuizerspreng op. Blijf dit pad volgen en ga na de bocht bij bruggetje rechtdoor, graspad. Einde pad, linksaf, (Prins WillemAlexanderlaan). Ga aan de overkant van de weg lopen. Tweede weg rechts, Koningslijn. In bocht naar rechts, schuin linksaf, dijkje op en linksaf. KIJKPUNT KONINGSLIJN. Fiets[ad en asfaltweg oversteken en graspad op over klein bultje. Direct schuin rechts dijkje op. Einde weg bij opening in hek linksaf, (Waterloseweg) en direct schuinrechts, graspad. Blijf pad volgen langs het water. KIJKPUNT GRIFT Einde weg, rechtsaf, (Waterloseweg). Einde weg rechtsaf, Prins Willem-Alexanderlaan. Kruising rechtdoor en direct schuin rechts. Loop over parkeerterrein en volg de bocht naar links langs groot kantoorgebouw. KIJKPUNT CENTRAAL BEHEER Kruising rechtdoor, (Nieuwendijk). Bij zijweg links, schuin rechts naast fietspad. Loop langs fietsenstalling. Einde route, station Apeldoorn.

15

Sprengenroute Orderbos, Station Apeldoorn – Hoog Buurloseweg/Europaweg

16

Bezienswaardigheden 1. Gebouw Centraal Beheer (architect Herzberger) De Nederlandse architect Herman Hertzberger ontwierp dit bijzondere gebouw, dat in 1979 in gebruik werd genomen. Het bestaat uit 56 kubusvormige elementen geïnspireerd door de in de 70-er jaren populaire kantoortuinen. Lange tijd werd dit gebruikt door Centraal Beheer, bekend van de reclameslogan “Even Apeldoorn bellen” Het gebouw wordt lokaal ook wel de

“apenrots” genoemd.

2. Grift (goede plek voor een foto: bij Waterloseweg waar stenen in het water liggen)

De Grift is in de Middeleeuwen aangelegd en loopt van West-Apeldoorn via de binnenstad naar de IJssel bij Hattem. Deze is aangelegd om de natte gronden te ontwateren en wordt gevoed door de vele sprengen(beken). De Grift is geen natuurlijke stroom, maar is opgeleid om een aantal molens aan te drijven. Tientallen jaren was de beek verstopt in buizen onder de grond. Sinds 2008 zijn grote delen ook in de binnenstad weer boven de grond gebracht en verfraaien de omgeving. In 2009 werd de zeldzame beekprik waargenomen, een signaal voor een goede waterkwaliteit.

3. De Koningslijn (ook wel Loolijn of Paleisspoor genoemd) was een aftakking van de Nederlandse Oosterspoorweg naar paleis Het Loo in Apeldoorn. Gereed in 1874, werd deze door de initiatiefnemer Koning Willem III vaak gebruikt. Bij Het Loo was ook een station aangelegd. Vlakbij de hoofdspoorbaan waren 2 bochten aangelegd, zoals ook zichtbaar is op een kaart uit 1932. De koninklijke trein kon rechtstreeks van Het Loo naar Den Haag reizen. Ook Wilhelmina maakte hier graag gebruik van . Na Wilhelmina’s troonsafstand in 1948 raakte Figuur 2 Koninglijn anno 1932

de lijn in onbruik. De lijn werd in 1954 opgebroken, nadat ook het personenvervoer over de lijn naar Zwolle al was gestaakt.

4. Sprengen (koppen), beken, molens en wasserijen.

17

Figuur 1 Stoomtrein bij de Naald

Aan de flanken van het Veluwemassief liggen in alle windstreken sprengenbeken. Dit is een gegraven beek, bedoeld voor het aandrijven van de destijds 200! watermolens op de Veluwe. Onder invloed van de industriële revolutie werden begin 20e eeuw de watermolens vervangen door de stoommachines. Er ontstond een tweede leven voor de sprengen: schoon water voor de wasserijen. Uit heel Nederland kwam het wasgoed naar de Veluwe. Het ingegraven deel is de sprengenkop, waar het Figuur 4 Waterbronpark bij Rode Beek water opborrelt uit de bodem. Dit honderden jaren gefilterde water is zo schoon dat bijvoorbeeld de beekprik zich hier prima thuis voelt en het zeer geschikt was voor wasserijen. Het bovenste deel wordt de spreng genoemd. De midden- en onder- beek is een sprengenbeek, maar wordt uit praktische overwegingen afgekort tot beek. De sprengenbeek wordt vaak opgeleid (boven het maaiveld) om de watermolens aan te drijven. Alle beken, die u tijdens deze wandeling tegenkomt, Figuur 3 Uitleg sprengen (uit Boek zijn feitelijk Veluwse beken en sprengen) nog geen toestemming gevraagd. sprengenbeken. Het grootste deel van de 200 molens zijn verdwenen, helaas geldt dat ook voor de molens in Orden.

Figuur 5 Sprengenkoppen Orderbeek

18

Wandeling 3 “Woudhuisroute”: Apeldoorn station – Twello station (12,5 km) De Woudhuisroute loopt tussen twee bijzondere nieuwbouw wijken in Apeldoorn en Twello. Buiten de plaatsen loopt de route via het landschappelijk zeer fraaie Woudhuis, gemengd bos en weilanden, en door de IJsselvallei die door middel van vele weteringen ontwaterd is.

Informatie Woudhuisroute startpunten   

Hoofdroute Station Apeldoorn-Osseveld (Loc.0) Hoofdroute Station Twello (Loc.4) Vanuit Teuge bushalte “Rijksstraatweg” (Loc.5)

Foto, Wobbe de Vries

19

OV-info, kaartlocaties en horeca

Loc.0

Station ApeldoornOsseveld DrogeVoetenPad BusTeuge aftakpunt

Start/eindpunt hoofdroute NS-treinen richting Twello, Deventer, Enschede (perron 1) en ApeldoornCentraal (perron 2), op werkdagen overdag ½ uurs dienst) Afspliting a/d Groote Wetering Afsplitsing naar de Bushaltes in Teuge. Tevens een start/eindpunt oude/nieuwe routebeschrijving

Loc.3 Loc.4

DrogeVoetenPad Station Twello

Loc.5

Bushaltes Teuge Syntus lijn 15

Loc.6

Oude/nieuwe routebeschrijving

Afsplitsing Duistervoorde Eind/start startpunt hoofdroute NS-treinen richting Apeldoorn-Centraal, Apeldoorn-Osseveld (perron 2) en in de andere richting Deventer (perron 1) op werkdagen overdag ½ uurs dienst) Bushalte “Teuge Rijksstraatweg”, richting Twello aan deze kant van de route en schuin ertegenover (100m) bushalte verderop richting Apeldoorn. Bus 15 doet wel station Apeldoorn-Centraal maar NIET station Twello aan. Op sommige tijdstippen wordt bus 15 als “Kolibrie” gereden. Kolibrie is een concept waarvoor reservering verplicht is. De reservering gaat primair via het internet, de Syntus klanten service (telefoon 088 0331360, lokaal tarief) kan helpen bij de reservering. Raadpleeg vooraf OV 9292, haltenaam: “Teuge, Rijksstraatweg” Vanuit Osseveld is het hier geen diep karrespoor meer, maar een fietspad. Verderop loopt er een nieuw fietspad aan de andere kant van de Groote Wetering en wordt de wetering tweemaal meer overgestoken in de nieuw situatie.

Loc.1 Loc.2

Horeca Onderweg zijn er direct langs de route alleen in Twello horecagelegenheden. In Apeldoorn achter station Osseveld/perron 2 (200m)

Horeca.10 Horeca.11 Horeca.12 Horeca.13

Twello, Industrieterrein Twello, Kerklaan Twello, bij Molen Twello, Centrum

RustNU bij de Kringloopwinkel Twello Restaurant 4 seizoenen met terras Cafetaria Kokkie Diverse Horeca gelegenheden

20

Route : Station Apeldoorn-Osseveld –Station Twello Komend per trein vanuit de richting Deventer, bij het verlaten van het station direct rechtsaf, neem de trap en ga dan rechtsaf via de tunnel onder de sporen (Fortlaan). Komend per trein vanuit de richting Apeldoorn, ga direct linksaf en voor de tunnelbak rechtsaf (Fortlaan). Eerste zijstraat linksaf, Lage Landenlaan. Ga na ca. 240 m rechtsaf over de brug en volg het fiets/voetpad tussen de huizen naar een plantsoen. Dit gedeelte heet “Het Kasteel” (A.). Het voetpad buigt hier naar rechts en komt uit op een asfaltpleintje met een fraaie kastanjeboom. Scherp linksaf (Woudhuizerallee). Na ca. 400 m. rechtdoor via een voetpad onder een poort met opschrift MCMXCVIII. Rechtdoor, de Woudhuizerallee gaat hier over in de Woudhuizermark. Na passeren van de snelweg (A50) buigt de weg naar rechts, eerste weg linksaf Woudhuizerweg. Ga voor de bocht, rechts via het talud omlaag, een smal onverhard paadje. Aan het eind rechtsaf (blauwe paaltjes route), eerst tussen twee weilanden, later een halfverharde landweg in een bos. De toegangsweg naar een boerderij schuin rechts oversteken, via een bruggetje het pad dat langs een weiland loopt. Aan het eind van het pad linksaf over een bruggetje en direct rechtsaf langs de sloot. Na ca 40 m linksaf naar een bruggetje, hier verlaten we de blauwe paaltjes route (even verderop een grondwatermeter, B.). Opm: Geel: nieuw pad, nog niet gerealiseerd, toegezegd door gemeente Apeldoorn, Dick van Beek Rechtsaf over een bruggetje en rechtdoor naar een halfverharde weg (Vogelkastjes B.). Weg oversteken, pad langs een vijver met uitzicht op een landhuis (veldwerkcentrum “Het Woldhuis”, B.). Het pad buigt naar rechts en komt uit op een bruggetje. Bruggetje en asfaltweg oversteken, een onverhard pad langs een wetering (Rabatten B.). Na het passeren van een stuw, eerste pad linksaf, een brede bomenlaan. Op kruising bij vijver met mooie rietkraag rechtsaf, aan het eind linksaf fietspad. Einde weg rechtsaf fietspad naar de Groote Wetering (Weteringen F.). Passeer de wetering via een stuw en ga linksaf fietspad langs de wetering. Dit deel mogelijk aanpassen nadat het ontbrekende fietspad is aangelegd. Volg de Groote Wetering via een fietspad en een stukje weg (2,2 km). Eerst een fietspad (er wordt twee keer van oever gewisseld) dan een weg (Holthoevensestraat) en weer een fietspad. Aan het einde van de Holthoevensestraat begint de variant “DrogeVoetenPad” (Loc.1). Voordat het fietspad naar links buigt en tussen twee weteringen gaat lopen, scherp rechtsaf schouwpad langs een wetering. Ga de eerste brug over en volg de wetering aan de andere zijde. Wanneer de wetering naar rechts gaat, linksaf langs een sloot. Via een stuw de sloot oversteken en de sloot in dezelfde richting blijven volgen. De sloot komt uit op een wetering (Koppelleiding). Deze volgen, asfaltweg (Leemsteeg) oversteken. Ga bij een oranje rechthoek geplaatst op poten linksaf (asfaltweg). In de bocht rechtdoor, ruiterpad. Dit ruiterpad ca. 1200 m. volgen (verschillende bochten) tot aan de bebouwing, (Twello). Hier valt de Woudhuisroute samen met “Twellose Landgoederen”, een onderdeel van het “Hanzestedenpad” (gele pijlen, soms ook geel-rode markering). Rechtsaf pad tussen de bebouwing en een sloot. Aan het eind linksaf via een hekje naar een klinkerweg (de sloot buigt hier naar rechts). Na ca. 25 m. rechtsaf asfaltweg, verderop een bocht naar links. Bij het bordje “Omloop nrs 2 – 12” rechtsaf Wethouder van de Liendelaan, eerst een klinkerweg en dan een fietspad. (Loc.3, aansluiting “DrogeVoetenPad“) Het fietspad komt uit op een pleintje voor de grote RK kerk van het dorp Duistervoorde (G.). Linksaf (Kerklaan) een statige bomenlaan. Aan het eind op een rotonde wordt het “Twellose Landgoederen” verlaten. Ga hier linksaf Molenweg, voor de molen rechtsaf Nicolaas Maesstraat, linksaf Havekespad en passeer de molen. Rechtsaf Adriaen van Ostadestraat, aan het eind rechtsaf (Oude Veldjes), linksaf Mondriaanstraat, rechtsaf (van Goghstraat). Eerste weg linksaf Duistervoortseweg), 2e straat linksaf 21

Sikkesstraat, aan het eind rechtsaf (Linthorststraat), linksaf (Covecostraat), rechtsaf van Spiegelstraat. Linksaf via de Stationsstraat het station Twello.

Variant : DrogeVoetenPad Vanuit Osseveld naar Twello (start bij Loc.1). Ga rechtsaf Achterhoekseweg, aan het eind linksaf Leemsteeg. Ga bij ANWB paal 5742/1 rechtsaf Zonnenbergstraat. Ga na 1,1 km. voor het bord “einde 60 km weg” linksaf halfverhard fietspad, rechts bevind zich een industrie terrein. Volg het fietspad naar fietsknooppunt 74. Aan het eind van het onverharde fietspad rechtsaf Wethouder van de Liendelaan (Loc.3). Onderweg, bij een kringloopwinkel, is een “Rust Wat”, goede gelegenheid om te rusten en iets te gebruiken.

22

Route Station Twello –Station Apeldoorn-Osseveld Vanuit Apeldoorn aangekomen: linksaf tot de spoorwegovergang en dan rechtsaf, Stationsstraat. Vanuit Deventer aangekomen: rechtsaf over het spoor, Stationsstraat. Eerste zijstraat bij ijssalon rechtsaf, Spiegelstraat, en na 150 m linksaf, Covecostraat (H.) , meteen rechtsaf Linthorststraat. Bij een pleintje met perkje linksaf (Sikkestraat), aan het eind rechtsaf (Duistervoordseweg). Na het passeren van de Twellose beek voor het witte huis rechtsaf fietspad, van Goghstraat. Bij de eerste afslag (Mondriaanstraat) scherp linksaf en volg het wandelpad langs het middenterrein. Blijf rechtdoor lopen en ga rechtsaf bij de eerste kruising, Oude Veldjes. Neem de eerste weg linksaf, Adriaen van Ostadestraat. Sla aan het einde linksaf (300 m), houdt links aan, het Havekespad . Ga voor de ingang van de molen langs. Aan het eind (Nicolaas Maasstraat) rechtsaf . Linksaf Molenstraat. Bij de rotonde rechtsaf, Kerklaan. Hier valt de Woudhuisroute samen met de wandelroute “Twellose Landgoederen”, een onderdeel van het Hanzestedenpad (gele pijlen en soms rood/gele markering). Loop via het wandelpad (links van de Kerklaan) naar de kerk van Duistervoorde (G.). Op het plein voor de kerk rechtsaf fietspad, Wethouder van de Liendelaan. Na 80 m rechtdoor bij eerste afslag ( Loc.3 voor DrogeVoetenPad hier linksaf)). In de bebouwing linksaf (voor bordje “Omloop nrs 2 – 12”) en de asfaltweg volgen . Ga in de tweede bocht (na 100m) linksaf. Aan het eind door het hek en rechtsaf achter de tuinen langs de sloot. Zodra mogelijk linksaf de sloot over en rechtdoor (ruiterpad) langs de bosrand van landgoed “Hartelaer” De wandelroute “Twellose Landgoederen” wordt hier verlaten. Het pad loopt (+/- 500 m) parallel aan de hoogspanningsdraden en laveert dan (links /rechts / links / rechts) en kruist dan een toegangsweggetje met een hek. Het loopt nog (50m.) langs de bosrand en laveert dan links / rechts / links naar een asfaltweg weg . Rechtdoor, richting een oranje bord. Na passage van een wetering (Koppelleiding) direct rechtsaf het schouwpad aan de ZuidZijde Steek (na 200m.) de verharde weg (Leemsteeg) over en blijf het schouwpad(ZZ) volgen (G.). Als de brede wetering naar rechts afbuigt de kleine sloot in het verlengde volgen. Na een bocht naar links, een stuwtje oversteken. De sloot komt (na 50m.) uit in een brede wetering. Deze (na 50m.) oversteken en aan de andere zijde(ZZ) blijven volgen. Sla bij het betonnen fietspad scherp linksaf (Loc2. voor variant BusTeuge rechtsaf). Volg de “Groote Wetering” (F.) over dit fietspad tot aan de tweede stuw (2.2 km.). - (Actuele route : de oude route tot Loc.6.) Volg het fietspad langs de wetering (twee keer wordt van oever gewisseld), en steek bij tweede stuw over. Na 100m een fietspad linksaf volgen. Verlaat het fietspad bij de eerste laan (Loc.6) rechtsaf. Negeer het eerste zijpad en ga bij een kruising met schuin-rechts een nat natuurgebiedje met riet linksaf. Ga aan het eind rechtsaf langs een wetering (Rabatten B.). Steek de verharde weg over en neem via het bruggetje het bospad dat rechts afbuigt naar het witte “Wolthuis” Passeer de vijver bij het Woldhuis links en steek een half-verharde weg over. Loop door het bos (Vogelkastjes B.) langs het speelveld (100 m.) naar een bruggetje. Steek het bruggetje over en ga linksaf; tevens een blauwe palen route. (rechts op 30m. een Grondwatermeter B.). Volg de sloot, na 40 m haaks naar rechts tot bij bruggetje (20 m), steek het over en sla dan rechtsaf (dit deel zal overeenkomstig de beschrijving worden aangepast). Blijf in het bos de rand van het weiland volgen. De route kruist de toegangsweg naar de boerderij vervolgt in het bos. Bij de splitsing links aanhouden. De route loopt tussen twee weilanden over een houtwal. Ga bij het eind van het linker-weiland linksaf (verlaat de blauwe palenroute). Ga aan het eind (150m) omhoog op het talud van een asfaltweg. De weg omhoog volgen, rechtsaf Woudhuizermark en ga over het viaduct van een snelweg (A50). Vanaf het viaduct is er uitzicht op de wijk “Het Woudhuis”. Rechtdoor via een poort en later over een gracht tot een asfaltpleintje midden in een plantsoen (750m). Dit gedeelte heet “Het Kasteel” (A.).Hier scherp rechtsaf, het pad buigt licht naar links loopt door een smal kleurrijk straatje. Ga over de brug en sla linksaf, Lage Landenlaan. Aan het eind rechtsaf, even verderop (200m.) eindigt de route bij het 23

station Apeldoorn Osseveld. Aan deze zijde, spoor 1 richting Twello en Deventer. Via de tunnel aan de andere zijde, spoor 2 richting Apeldoorn.

Variant : DrogeVoetenPad Looprichting : Twello naar Osseveld (bij Loc.3) Sla linksaf en volg (1,4 km.) het halfverharde fietspad richting knooppunt 73. Sla bij de asfaltweg (Zonnebergstraat) rechtsaf. Aan het het einde bij ANWB-paal 5742/1 linksaf de Leemsteeg en na 120m rechtsaf de Achterhoekseweg. Volg deze (1,5km) tot aan de wetering (Groote Wetering). Hier (Loc.1) aansluiten bij de hoofdroute door linksaf de Holthoevensestraat te nemen. Oude routebeschrijving langs de wetering tot op het landgoed (vanaf Loc.2 naar Loc.6) Volg via deze oever de “Groote Wetering” (F.) tot aan de tweede stuw (2.2 km.). De route gaat afwisselend over een fietspad / verharde weg / kruising bij brug / Holthoevensestraat, graspad (negeer verb.toegang) / karrespoor en een fietspad. Kruis de Groote Wetering bij de tweede stuw. Hier komt de route (na 100m.) aan op landgoed “Het Woudhuis” (B.). Ga na “einde fietspad” linksaf, een laantje met diepe karresporen en bordje “Opengesteld Woudhuis”. Aan het einde (Loc.6) rechtsaf tussen de weilanden door.

24

Woudhuisroute: Apeldoorn Station Osseveld – Twello Station Lichtgrijs = droge voeten pad

25

Woudhuisroute Varianten, Aansluitingen op andere routes een een toekomstige aanpassing. Op de hoofdroute (12,1 km) zijn aanpassingen naar keuze mogelijk, en er zijn aansluitingen met andere wandelroutes. Variant : Het DrogeVoetenPad Het gedeelte tussen de punten Loc.1 en Loc.3 (4,4 km) voert langs schouwpaden van het Waterschap “Vallei en Veluwe” en over een ruiterpad. Bij nat weer kunnen deze paden erg nat zijn, verder bevat het ruiterpad nogal veel kuilen. Geschikt schoeisel is belangrijk voor dat gedeelte. Het DrogeVoetenPad (4,0 km) biedt een alternatief binnen de hoofdroute, waar ze staan beschreven. Variant BusTeuge Als de hoofdroute (12,1 km) te lang is, of om andere reden moet worden ingekort, is bushalte “Teuge Rijksstraatweg” op 960 m van route een oplossing. Vanaf Osseveld in totaal 7,5 km en vanaf Twello 6,6 km. Looprichting : vanaf de hoofdroute (Loc.2) naar de bushaltes “Teuge Rijksstraatweg” Ga rechtdoor fietspad tussen de twee weteringen tot een asfaltweg (Bottenhoekseweg). Rechtdoor Bottenhoekseweg na spoorwegovergang Stationsweg. Rechtsaf Rijksstraatweg naar bushaltes “Teuge Rijksstraatweg” (Loc.5). Looprichting : vanaf bushaltes “Teuge Rijksstraatweg” (Loc.5) naar de hoofdroute Vanuit Apeldoorn: loop even terug (180m). Vanuit Twello: steek de weg over en loop in dezelfde richting door (280 m). Linksaf bij de Stationsweg de Groote Wetering volgen over het spoor Bottenhoekseweg en verderop (200 m) over het fietspad tussen twee weteringen. De aansluiting bij de hoofdroute is de afbuiging van de linker wetering (Loc.2). Richting Twello : linksaf het schouwpad volgen. Richting ApeldoornOsseveld: het fietspad rechtdoor. Aansluitingen  De blauwe paaljes route op het Woudhuis  Twellose Landgoederen (gele pijltjes / hier en daar nog rood/geel), onderdeel lusje bij Hanzesteden pad  Via variant BusTeuge aansluiting bij Weteringsebroek route (ook Apeldoorn te voet)  Groene Wissel “Twello : Avonturlijke graspaden” vanaf de Groote Wetering t/m het ruiterpad (niet gemarkeerd en dus niet genoemd in de tekst) Een aanpassing : De actuele (oude) en de nieuwe route De route langs de Groote Wetering zal in de toekomst over een nieuw fietspad op de andere oever lopen en op het landgoed zal een klein deel (diepe sporen pad) vervangen worden door een fietspad. De routebeschijving geeft (speculatief) de nieuwe situatie. De bestaande oude route is natuurlijk ook toegevoegd. 26

Bezienswaardigheden A. Woudhuis, wijk in Apeldoorn Het Woudhuis is een Vinex-wijk uit de jaren 90 van de vorige eeuw. De wijk werd ontworpen door het bureau Kuiper Compagnons, de ontwerpers van de trendsettende wijk Kattenburg in Amersfoort. De wijk Woudhuis kreeg als thema “reizen en thuis zijn”. Woudhuis moest een “gezonde, vrolijke, veilige omgeving” worden waar mensen zich “thuis voelen en de kriebels krijgen om te dromen”. De stedenbouwkundige compositie van Woudhuis is opgebouwd uit een centraal gelegen “Kasteel” en omringende “ommelanden”, die uiteenlopende thema’s verbeelden. Een middeleeuws Kasteel met elementen zoals een slotgracht, torens, kantelen en een binnenplaats is als inspiratie voor deze buurt genomen. Op de “binnenplaats” bevindt zich ook het “zomerkasteel” (vierkant huizengroep met ronde gaten in de muren). Als experiment hebben de bewoners getekend om geen auto aan te schaffen. In de praktijk bleek dit voor velen onhaalbaar. Bij aanleg van deze wijk hebben de architecten hun ontwerpen sterk gedetailleerd. Zo zijn o.a. de erfafscheidingen mee ontworpen. Het is spannend te zien hoe de bewoners hiermee omgaan. In hoeverre blijft het ontwerp overeind of krijgt de wijk in de toekomst een totaal ander uiterlijk? B. Woudhuis, landschap in buitengebied Apeldoorn Het landschap het Woudhuis is een landgoed waarin van oudsher landbouw, veeteelt, houtteelt en jacht een rol speelden. Het landgoed werd bestuurd door een landheer en was een min of meer zelfvoorzienende eenheid. De infrastructuur van zo’n landschap is dan ook gevarieerd : bossen, weilanden, akkers en lanen. De omringende landerijen zijn meer gericht op productie waardoor elementen die niet meteen daartoe bijdragen verdwenen zijn. Enkele burgemeesters van Apeldoorn kwamen voort uit de familie Tutein Nolthenius, de latere grondeigenaren. Ze bouwden in 1865 een groot landhuis, het Wolthuys. In de loop der jaren is dit landhuis in verval geraakt. Nadat de gemeente Apeldoorn het landgoed had verworven , zijn in 1979 en 1987 grote renovaties van het Woldhuis (huidige naam) uitgevoerd. Er werd o.a. een verdieping aan toegevoegd en het strodak is vervangen door pannen. Het Woldhuis wordt nu gebruikt door de stichting “Veldwerk Nederland”, een organisatie die tot doel heeft om mens en natuur met elkaar in contact te brengen. Op de route vallen de vele genummerde vogelhuisjes op en er bevindt zich een meter die de grondwaterstand aan geeft. Het Woudhuis ligt in het overgangsgebied tussen de Veluwe (hoog) en de IJsselvallei (laag). Veel boomsoorten houden niet van te veel water. Om toch bomen te laten groeien zijn veel greppels aangelegd en zijn bomen op rabatten geplaatst. Dit zijn langwerpige verhogingen gelegen tussen greppels ter ontwatering. Deze techniek is vooral in de laagste delen van het landgoed. toegepast.

27

F. De weteringen De IJsselvallei direct ten oosten van Veluwe vormde vroeger een barrière voor het oost-west verkeer vanwege de moerassen. Hier en daar was doorgang mogelijk en was er bewoning op de hogere zandgronden (o.a. Teuge, Twello). De moerassen waren een gevolg van de sprengen, de relatief lage ligging t.o.v. de rivier en de slechte afwatering via beken parallel aan de IJssel in noordelijk richting. Ter verbetering werden weteringen aangelegd. Vanzelfsprekend werd gebruik gemaakt van aanwezige beekbeddingen. De Groote Wetering had ook toen al een belangrijke functie.

Organisatie van de beheersing van water was aanvankelijk beperkt tot lokaal niveau van mark en kerspel (buurtschappen en kerkdorpen). Vanaf 1300 is er sprake van een grootschaliger beheer van de waterhuishouding. Eerst werd aan de Sallandse kant bedijking gerealiseerd. Doordat bij hoog water het water daar werd gekeerd, was ook de Gelderse oever gedwongen zich beter te organiseren en kwam de Veluwse bandijk (van Klarenbeek tot Wapenveld) tot stand. Mede door die verbeteringen kon ook de ontginning van het diepgelegen Nijbroek (broek – vaak nat en voor landbouw ongeschikt bebied) met succes voltooid worden. Het begin van de organisatie die nu bekend is als het waterschap “Vallei en Veluwe”. Een groot deel van de IJsselvallei is een van oorsprong middeleeuws polderlandschap.

G. Duistervoorde Van oudsher zijn Twello en Duistervoorde verschillende gemeenschappen met de Twellose beek als scheidslijn. Na de reformatie bleef de buurtschap Duistervoorde katholiek. De heren van het kasteel Duistervoorde (de familie Van Apeldoren en later door huwelijken en vererving andere) stelden toen ruimte beschikbaar (zolder van kasteel / koetshuis) voor de RK eredienst. Op de plek van het kasteel verrees na afbraak de classicistische villa Duistervoorde (1863). Na aankoop door de RK kerk (1878) van dit het huis en gebied rondom, is gestart met de bouw van de huidige St. Martinuskerk (1888) met Angelustorentje. De villa was de vorige eeuw (tot 1967) bekend als St. Antonius nonnenklooster met o.a. een gasthuis, bewaarschool, naaischool. Dit deel van Duistervoorde, met ook een school, was het centrum van het RK leven. De woning (en vroeger café) tegenover de kerk dateert uit 1863 en bevat een gevelsteen met een alliantiewapen van de families Van Steenbergen en Van Voorst (1641). Linksonder het wapen van de inmiddels uitgestorven familie Apeldoren , dat door de gemeente Apeldoorn in 1818 tot het hare is gemaakt.

28

H. Twello dorp Vroeger was Twello bekend om de vele slachterijen. De aanvoer van varkens was niet alleen zichtbaar en hoorbaar maar ook via de neus waarneembaar. De laatste slachterij (Coveco / Dumeco) stond in het centrum langs de spoorlijn tot aan de Twellose beek en verdween omstreeks 2000. Alleen de varkentjes op het centrale plein, midden in het dorp herinneren zichtbaar aan die periode. Op dit grote terrein (nu het Stationskwartier) en dat van de gemeentekwekerij achter de Veldjes (ten westen van de beek) heeft ‘Habets Stedenbouw’ fraaie en vooral gevarieerde architectuur gerealiseerd, met veel aandacht voor de kappen van de gebouwen. Westelijk van de Twellose beek (nu het Palet) zijn Engels cottages met riet als inspiratiebron duidelijk herkenbaar. De reeds aanwezige grote bomen zijn behouden gebleven. De oevers van de beek zijn tot een park verbreed, met enkele hogere appartementscomplexen. Ten oosten van de beek (tegen centrum) is gekozen voor een hofjesachtig karakter en zijn winkels en een grote parkeergarage gebouwd.

Foto’s bij de Woudhuisroute zijn gemaakt door Wobbe de Vries

29

Wandeling 4 “Weteringsebroekroute”: Apeldoorn Station - Teuge (11 km.) Deze route verbindt de Apeldoornse woonwijken Zevenhuizen en Zuidbroek met het buitengebied van het Weteringsebroek en de omgeving van Teuge.

Informatie Beginpunt: Station Apeldoorn Eindpunt; bushalte Rijksstraatweg, Teuge Openbaar vervoer Busverbinding van / naar Teuge, Bushalte Rijksstraatweg, Teuge. Voor tijden en aansluitingen: zie www.9292ov.nl Horeca Diverse horeca in eht centrum van Apeldoorn Kantine tennishal De Sprenkelaar in het park Zuidbroek Take off, vliegveld Teuge Voor zover bekend zijn er nog geen RustPunten Aansluiting andere wandelingen. Via de Stationstraat en de Botenhoekseweg in Teuge is er aansluiting op de Woudhuisroute (Apeldoorn –Twello) van Apeldoorn te Voet. De Weteringsebroekroute sluit aan op het Avervoorderpad, een klompenpad van 12 km door het noordelijk deel van het Weteringsebroek.

Route Route van Apeldoorn Station naar Teuge Loop vanaf het Stationsplein de Stationsstraat in. Bij de Beurtvaartstraat rechtsaf langs de Grift. Beurtvaartstraat wordt Griftstraat. Op het eind bij de Deventerstraat rechtsaf en de brug over. Bij eerste stoplichten na de brug, schuin linksaf Mariëndaal in, wordt Trekweg Tweede weg rechtsaf, Bloemheuvellaan. Waar de Bloemheuvellaan naar rechts buigt, rechtdoor, wordt Aalbessenlaan. In de bocht naar rechts, rechtdoor langs parkeerplek Bij park rechtsdoor, voetpad. Op einde van het voetpad linksaf en meteen rechtsaf (fietspad). Bij kruising Pinksterbloem rechtdoor fiets/voetpad. Zijwegen negeren en pad blijven volgen met bocht naar rechts tot brug. Linksaf over brug. Na de brug rechtsaf, Zijwegen negeren, rechts ligt vijver, pad langs water volgen tot voet/fietsbrug. Rechtsaf over brug en meteen linksaf fiets/voetpad. Bij asfaltweg ( Zilverschoon) rechtsaf. Verkeersweg (Laan van Zevenhuizen) oversteken. Rechtsaf en vóór galerijflat linksaf. Op einde van de weg linksaf en 30 meter verder rechtsaf, Pytagorasstraat. Op einde linksaf, Anklaarseweg. Eerste weg rechtsaf, Symfoniestraat. Rechtsdoor voetpad langs vijver. 30

Na rotonde, rechtdoor fiets/voetpad. = ingang park Zuidbroek Zijwegen negeren Op T spitsing linksaf Tussen paaltjes door Min of meer rechtdoor de trap op en viaduct over (Zolang de trap er niet is rechtsaf.(Dommeweg) T splitsing met asfaltweg ( Terwoldseweg) linksaf. Eerste weg rechtsaf over de A50, Terwoldseweg) Op kruising linksaf, Drostendijk Vvoetpad rechtsaf door het Drostendal Voetpad komt weer uit op de Drostendijk, daar rechtsaf. (Het voetpad door het Drostendal wordt in 2015 aangelegd. Zolang het voetpad er nog niet is de Drostendijk blijven volgen) Weg volgen tot Terwoldseweg Linksaf, Terwoldseweg, rechts speel- picknickplek Links aanhouden en de Kraaijenjagersweg inlopen. Net voorbij huisnummer 16 rechtsaf, fietspad op. Hier is de aansluiting met het Klompenpad “Avervoorderpad”. Bij een bank met het opschrift “Het Weteringse Broek” gaat het fietspad naar rechts. Hier linksaf over graspad. Klompenpad volgen naar rechts. Asfaltweg oversteken en klompenpad rechtdoor vervolgen, graspad. Op kruising met fietspad, rechtsaf over fietspad. (U verlaat het klompenpad). Tweede brug linksaf richting Teuge. Op Kruising met weg (De Zanden) rechtsaf. ( links ligt het vliegveld en horeca) Bij Rijksstraatweg rechtsaf en na een paar meter is er de bushalte naar Apeldoorn. (op werkdagen en zaterdag 2x per uur, op zondagen 1x per uur).

Opmerkingen en knelpunten.  140903 (Jos van Nuenen). Het fiets/wandelpad door het Drostedal wordt in augustus/september 2015 aangelegd.  Na het Park Zuidbroek moet de A50 gepasseerd worden. De omleiding via de Terwoldseweg kan er uit door een trap aan te leggen die rechtstreeks bij het viaduct uitkomt.  Kraaienjagersweg. Nu er geen doorstekend voetpad komt, is dit wel een gevaarlijk stuk. Kan dat anders via wegen bijvoorbeeld door de Lochemsestraat?

Route Teuge – Apeldoorn station Vanaf de bushalte aan de Rijksweg ga richting vliegveld, De Zanden in. Vlak voor huisnummer 7/7a/7b linksaf fietspad. Einde fietspad rechtsaf Na 800 Meter begint links het klompenpad/Avervoorderpad Omdat het klompenpad van de tegenovergestelde richting komt is het bordje lastig te zien. Linksaf het klompenpad op, graspad Volg vanaf hier de markering van het klompenpad. Je steek de Ganzenflesweg over en gaat rechtdoor ( NM eigendom. Als we niet markeren, moeten we dan vergunning vragen?) Het klompenpad komt bij een betonnen fietspad en langs een informatiebord Het Hul. Einde fietspad linksaf, asfaltweg ( Kraaienjagersweg). Je verlaat hier het klompenpad. De weg naar rechts volgen Rechtsaf de Terwoldseweg op Link is een speel - en picknickgebied 31

Met de weg mee naar rechts en rechtsaf de Drostendijk . (er komt door dit gebied een voetpad dat in 2015 aangelegd moet worden) De Drostendijk draait naar links. Op kruising met voorrangsweg rechtsaf Terwoldseweg Over viaduct A 50 en rechtdoor trap naar beneden (De trap moet in 2015 worden aangelegd Zolang de trap er niet is: Einde weg links af Na rechterbocht rechtsaf Dommeweg 5/9/11, klinkerweg.) Met de weg mee naar links tussen paaltjes door. Rechtsaf Park Zuidbroek in. (moderne poort als ingang van het park) Afslagen negeren tot einde park. Einde park voetpad rechtdoor Rechtdoor Symfoniestraat Einde weg linksaf Anklaarseweg Na 50 m rechtsaf Pytagorasstraat Op het einde na de school linksaf. Na 50 m rechtsaf tussen flats door Einde weg rechtsaf over voetpad Na 20 m bij voetgangersoversteekplaats de Laan van Zevenhuizen oversteken. Rechtdoor Zilverschoon in. Na 20m met fietspad/skeelerbaan mee naar links, het Mheenpark in Voetpad parallel aan fietspad blijven volgen, rechts is een vijver Voetpad steekt over en gaat aan de linkerkant van het fietspad verder. Over de brug iets naar rechts en meteen tweede pad linksaf (= min of meer rechtdoor) Einde park rechtdoor, Aalbessenlaan. Rechtdoor Bloemheuvellaan. Einde weg linkaf, Trekweg Bij stoplichten, Deventerstraat recht oversteken en direct linksaf Deventerstraat volgen. Over de brug van het Apeldoorns kanaal en over de brug van de Grift. Direct na de brug over de Grift linksaf Griftstraat. Het water van de Grift blijven volgen tot het einde (Beurtvaartstraat). Linksaf Stationsstraat en verder rechtdoor naar het station.

32

Weteringsebroek route

33

Bezienswaardigheden De Grift De Grift is een gegraven kanaal met als doel de afwatering van het kwelwater wat aan de randen van de Veluwe naar boven komt te reguleren. Oorspronkelijk kwamen alle beken en sprengen die tussen Apeldoorn en Hattem vanaf de Veluwe naar het oosten stroomden uit op de Grift. Na het graven van het Apeldoorns kanaal werden verschillende beken en sprengen via een aquaduct over de Grift geleid. Bijkomend voordeel was dat de gronden in de IJssel vallei (rechts van de Grift) minder drassig werden. Het land werd daardoor beter geschikt voor landbouw en veeteelt. In een beperkte vorm werd de Grift ook voor transport van goederen met platbodem vaartuigen gebruikt. De Grift is waarschijnlijk omstreeks 1300 gegraven. Al in de veertiende eeuw had de Grift economisch nut heeft voor de omgeving. Watermolens werken op de waterkracht van de Grift en de beken en sprengen die de Grift voeden. In de zestiende eeuw maakt de Grift de Apeldoornse Gouden Eeuw mogelijk: vele water(papier)molens draaiden met behulp van het water. De molens verdwijnen met de komst van stoommachines, waarna het water van de Grift gebruikt wordt in wasserijen. Dat zorgt wel voor sterke vervuiling zodat men in 1970 besloot de Grift in Apeldoorn ondergronds te brengen en direct te lozen op het Apeldoorns kanaal. Het “wegwerken” van de Grift ondergronds gaf echter geen voldoening. Recent is men bezig om de Grift weer naar boven te brengen. Hiervoor zijn een aantal praktische redenen zoals tijdelijke opvang en afvoer van overtollig grondwater maar ook natuur ondersteuning, recreatie (o.a. wandelen) en cultuur historie.

Mheenpark Op de plek van het Mheenpark lag ooit het landgoed De Mheen. Hier komt de naam van het park vandaan. Het Mheenpark is ongeveer 30 jaar oud en uitgegroeid tot een prachtig groene oase. Er zijn verschillende inheemse struiken te vinden, zoals de vlier, de kardinaalsmuts en de meidoorn. In het park staan veel verschillende bomen en je vindt er tal van wilde bloemen. Verder veel vogels: lijsters, merels, mezen, heggenmussen, verwilderde valkparkieten en zelfs het ijsvogeltje is geregeld in het park gezien. De vijvers zijn gegraven als bergingsvijvers die het regenwater tijdelijk opvangen. Er is een bomenpad aangelegd waarbij de bomen voorzien zijn van informatieve bordjes.. Park Zuidbroek Dit nieuwste park in de Apeldoorn is in 2014 geopend. Het park is in samenwerking met de toekomstige gebruikers gerealiseerd. Het vormt een belangrijk onderdeel van de wijken Zevenhuizen en Zuidbroek. Het park is 30 hectare groot en vormt de schakel tussen Zevenhuizen en Weteringsebroek (aan de andere kant van de A50). Het park stond vroeger bekend als de ‘Apeldoornse hooilanden’. Het was een nat en drassig gebied met een waterloop; op de hooilanden graasde vee. Er zijn in het park verschillende sferen aanwezig, zodat iedereen zijn eigen keuze kan maken. Het park is een mooie plek om te wandelen langs de brede waterloop met vistrappen en om een rondje te joggen, op één van de velden kan worden gesport en er komen diverse speelplekken. Ook worden de Tuinen van zuidbroek in het park aangelegd.

Tuinen van Zuidbroek Deze tuinen zijn in ontwikkeling. Er komt later info over. Er komt ook een Theeschenkerij

34

Het Weteringsebroek Het Weteringsbroek ligt tussen Apeldoorn en Teuge. Naast landbouw vindt in dit gebied natuurontwikkeling plaats en is het gebied ingericht als stedelijk uitloopgebied voor de Apeldoornse woonwijken Zevenhuizen en Zuidbroek. Het Park Zuidbroek loopt als het ware door het Weteringsbroek in. In het Weteringsebroek zijn nieuwe fiets- en wandelpaden aangelegd. Door het gebied loopt het klompenpad het Avervoorderpad. De Weteringsebroekroute sluit hier op aan. Verspreid in het gebied liggen enkele natuurgebieden die beheerd worden door Natuurmonumenten. Eén daarvan is het Hul. Daar groeien wilgentenen die geoogst worden als voer voor de apen in de Apenheul. Langs de Grote Wetering zijn natuurlijke oevers aangelegd. De ontwikkeling van het Weteringsbroek is tot stand gekomen door samenwerking van de bewoners, Natuurmonumenten, Waterschap Vallei-Veluwe en de gemeenten Apeldoorn en Voorst.

Teuge International Airport De luchthaven is in 1935 geopend en is geschikt voor binnen en buitenlandse kleine burgerluchtvaart. De baan is 1199 meter lang en voorzien van verlichting. Er vinden vooral zakenvluchten, hobby- en rondvluchten plaats met kleine toestellen. In de zomermaanden zijn er dagelijks zweefvliegactiviteiten. Op het vliegveld is het Nationaal Parachutisten Centrum gevestigd. Regelmatig zijn de kleurige parachutes in de lucht te zien.

Luchthaven Teuge. ( foto Paul van Dommelen)

35

Wandeling 5 “Beekbergerwoudroute” Station Apeldoorn De Maten – Station Klarenbeek (15,5 km) De route gaat van de grootste woonwijk van Apeldoorn, de Maten, door het Beekbergerbroek naar het Beekbergerwoud. Daar wordt het laatste oerbos van Nederland hersteld. Verder gaat het door het open land naar Klarenbeek

Informatie Elk half uur komen er treinen op station Klarenbeek en Station Apeldoorn de Maten uit Apeldoorn en Zutphen. Horeca In winkelcentrum de Eglantier, 200 m. van de route Café de Nieuwe Ruijs, kanaal Zuid, Lieren ( 300 m. van de route) RustPunt, Traandijk 20 Kklarenbeek, bijna op de route Wegrestaurant La Place aan de A50, 200 m. van de route Horeca in Klarenbeek 300 m. van de route

Routebeschrijving De Maten - Klarenbeek Beginpunt: Spoorwegstation Apeldoorn De Maten. Eindpunt: Spoorwegstation Klarenbeek Deel 1 Station De Maten – Tunnel onder de A1 (Polderweg) Loop het perron af naar de spoorwegovergang en ga linksaf over de spoorweg. Ga bij eerste fietspad/wandelpad linksaf (spoorbaan aan linkerhand) Na 500 meter maakt het pad een duidelijke slinger. Ga hier rechtsaf over gras langs speeltoestellen. Steek het grasveld schuin over naar de Rademakersdonk. Op de Rademakersdonk linkaf Eerste weg, Ericastichting, rechtsaf (fietspad tussen bomen) Steek de verkeersweg recht over (Gildelaan). Ga rechtdoor de Pallietergaarde in. Ga bij huisnummer 203 linksaf fietspad op. Volg het fietspad met een bocht naar rechts en houdt het hek van de kinderboerderij aan de rechterhand. Ga linksaf de Ezelsbrug op. Neem, net na de brug, het meest linker pad langs het water. Eerste pad linksaf. Je loopt nu langs de Heemtuin. Blijf dit fietspad 800 meter min of meer rechtdoor volgen. Regelmatig is er een vijver aan de linkerhand. (afslagen negeren) ( Bij Heemgaardbrug gaat een pad linksaf over de brug naar winkelcentrum De Eglantier, horeca, de route zelf gaat rechtdoor) Steek de verkeersweg (Eglantierlaan) over en ga recht door, Trommelaarshoeve. Als de weg naar rechts buigt ga rechtdoor op fietspad. Negeer afslagen. Water aan linker hand. Bij verkeersweg (Gildelaan) oversteken en rechtsaf over voetpad met sportvelden aan de linkerhand. Na een hoogspanningsmast buigt het voetpad naar links langs de Landddrostlaan. Dit blijven volgen. (Zolang het voetpad langs de Landdrostlaan er nog niet ligt, de volgende route lopen: Na het oversteken van de Gildelaan rechtdoor voetpad langs vijver. Eerste pad rechtsaf langs parkeerterrein en langs kleedkamers. Einde pad rechtsaf.) Einde voetpad rechtsaf en weg (Polderweg) oversteken. Volg fietspad rechtdoor.

36

Deel 2 Tunnel onder de A1 (Polderweg – Beekbergerwoud) Na 950 m. buigt het fietspad scherp naar rechts (richting snackkar). Ga hier rechtdoor over onverhard pad Bij kanaal linksaf, asfaltweg, en onder viaduct door Na viaduct rechtsaf en verder langs het kanaal Bij eerste brug (Veldbrug) rechtdoor Eerste weg linksaf, onverharde weg (Krabbenhoogte) Als je hier 300 meter rechtdoor gaat kom je bij horeca (De Nieuwe Ruis) Op driesprong rechtsaf. * 200 meter na de driesprong linksaf langs de wetering (water aan de linker hand). Na 700 meter gaat het pad met de wetering naar links en even later naar rechts. Bij bosje rechtsaf, pad langs bosje tot aan asfaltweg (Traandijk) Oversteken naar informatiebord van Natuurmonumenten. (*Alternatief bij slecht weer: Bij de wetering rechtdoor lopen tot aan asfaltweg (Traandijk). Bij asfaltweg linksaf naar informatieborden Natuurmonumenten) Bij Traandijk 20 is een Rustpunt. Bij informatieborden rechtsaf over een laag dijkje Bij driespong linksaf en pad vervolgen over vlonders en langs uitzichttoren. Voorbij een stel stapstenen linksaf bomenlaan (dat is vóór de tweede groep stapstenen). Op einde bomenlaan, passeer afsluitboom en linksaf asfalt weg (Woudweg) Wie vanaf hier verder wil over het Marskramerspad gaat voor het viaduct rechtsaf, Hanekerweg. Bij de Oosterhuizerbrug over het Apeldoornkanaal gaat het Marskramerspad de brug over en rechtdoor richting Beekbergen. Linksaf langs het kanaal gaat het richting Klarenbeek/Deventer Deel 3 Beekbergerwoud – station Klarenbeek Over viaduct en eerste weg links Van Spreekensweg. Na 500 meter rechtaf, onverharde weg (De Somp) Linksaf is een voetpad dat loopt naar het wegrestaurant La Place aan de A50 Aan het eind rechtsaf Lokaalweg Eerste weg links, Iemschoten Op kruissing rechtdoor (De Dalk) Bij de Dalk kan je rechtsaf in een paar honderd meter naar horeca (Pijnappel) Eerstvolgende kruising negeren Volgende kruising rechtdoor Henkenburgweg Kruising negeren Einde weg rechtsaf, Goorweg Op einde van de weg linksaf hoofdweg Na 400 meter bereikt u station Klarenbeek Bij station Klarenbeek is aansluiting op het Marskramerspad. Naar Beekbergen is het 10 kilometer en naar Deventer is het 15 kilometer. Verder is er aansluiting op het Grenspalenpad en het Poelenpad. Dit zijn rondwandelingen.

Station Klarenbeek – station Apeldoorn De Maten Deel 1 Station Klarenbeek – Beekbergerwoud Vanaf station Klarenbeek loop in richting Klarenbeek (vanaf spoor 1 links af, vanaf spoor 2 rechtsaf) aan de rechterkant van de weg. Na 400 meter rechtsaf Goorweg 1e weg linksaf Henkenburgweg (hier aansluiting op het Grenspalenpad). Weg rechtdoor vervolgen De Dalk. Volgende kruising met Elsbosweg rechtdoor Iemschoten. Op kruising rechtsaf Lokaalweg. Eerste weg linksaf, De Somp. Deze weg helemaal aflopen tot asfaltweg (Van Spreekenslaan). Hier linksaf (rechtdoor is een pad dat uitkomt bij het wegrestaurant LA Place aan de A50, je kunt het hek 37

passeren). Op T splitsing rechtsaf de Woudweg op. Over viaduct rechtdoor tot rechts een parkeerplaats van Natuurmonumenten met informatieborden Wie vanaf het viaduct verder wil over het Marskramerspad gaat na het viaduct rechtsaf, Hanekerweg. Bij de Oosterhuizerbrug over het Apeldoornkanaal gaat het Marskramerspad de brug over en rechtdoor richting Beekbergen. Linksaf langs het kanaal gaat het richting Klarenbeek/Deventer Deel 2 Beekbergerwoud – tunnel A1 Voor de informatieborden ga rechtsaf langs een afsluitboom, dan linksaf het pad naar het Beekbergwoud op. Op T splitsing rechtsaf en even later over stapstenen. De weg vervolgen over vlonders en langs de uitzichttoren. Bij duidelijke driesprong van paden rechtsaf. Pad blijven volgen tot aan fietsenstalling en informatiebord.* Steek de weg over en ga over de sloot en liksaf langs het bosje. Hert pad buigt naar rechts. Einde pad voor het water linksaf. Het pad volgt de wetering naar links en dan weer naar rechts. Eerste weg rechtsaf Krabbenhoogte. (*Alternatief bij slecht weer: Ga bij de asfaltweg (Traandijk) linksaf. Eerste weg rechtsaf Krabbenhoogte.) Op T kruising linksaf en bij kanaal rechtsaf (voor horeca ga linksaf langs het kanaal, na 300 meter vind je De Nieuwe Ruis). Bij de brug (Veldbrug) rechtdoor. Op einde fietspad linksaf onder viaduct A1 door. Net na het viaduct rechtsaf een onverhard pad op. ( Als je even rechtdoor gaat bij het viaduct is er regelmatig een snackkar) Dit pad komt uit op een fietspad. Rechtdoor het fietspad 1 km. volgen tot aan asfaltweg (Polderweg, rechts viaduct onder A1 door) Deel 3 Tunnel A1 – Station Apeldoorn de Maten Steek de asfaltweg over en ga linkaf op het pad parallel aan de weg. Blijf dit pad volgen met de sportvelden aan de rechterhand. Het pad maakt een bocht naar rechts onder hoogspanningslijnen door. * Na de Hoogspanningsmast eerste weg naar links negeren (Kapelmeestershoeve) 20 m. verder linksaf vrijliggend fietspad op.** Waar het fietspad op een weg uitkomt (Trommelaarshoeve) rechtdoor weg vervolgen. Verkeersweg (Eglantierlaan) oversteken, rechtdoor fietspad. ( Bij Heemgaardbrug gaat een pad rechtssaf over de brug naar winkelcentrum De Eglantier, de route zelf gaat rechtdoor) Blijf dit fietspad 800 meter min of meer rechtdoor volgen. Regelmatig is er een vijver aan de rechterhand. (afslagen negeren). Net voorbij de heemtuin (bord) op splitsing rechtsaf langs water. Pad volgen met bocht naar links tot aan brug aan rechterhand Ezelsbrug. Ga de brug over en meteen rechtsaf. Blijf het hek van de kinderboerderij aan de linkerhand houden. Draai met het hek mee naar links tot aan de weg (Pallietergaarde). Ga rechtaf naar de voorrangsweg (Gildelaan). Steek de Gildelaan over en ga rechtdoor over de Erikastichting ( fietspad met bomen). Bij eerste verkeersweg Rademakersdonk linksaf. Bij de kruising van de Rademakersdonk en de Scheerdersdonk steek het grasveld schuin over in de richting van de speeltoestellen. Passer de speeltoestellen en op een voet/fietspad aangekomen ga linksaf. U loopt nu parallel aan de spoorbaan. Bij de verkeersweg rechtsaf naar Station Apeldoorn De Maten. Opmerkingen: *Pad langs sportvelden wordt in 2015 aangelegd. Tot die tijd: waar voetpad een fietspad bereikt rechtsaf tot voetbalveld, linksaf langs kleedkamers, bij parkeerterrein rechtdoor tussen witte paaltjes door. Einde pad linksaf, pad volgen naar rechts en bij verkeersweg recht oversteken naar fietspad. Volg de route verder bij **

38

Beekbergerwoudroute: Apeldoorn Station De Maten – Station Klarenbeek, deel 1

39

Beekbergerwoudroute: Apeldoorn Station De Maten – Station Klarenbeek, deel 2

40

Bezienswaardigheden 1. Ericastichting

In de jaren 1892- 1902 werden in dit gebied stukken heidegrond ontgonnen door de zogenoemde Oranjebond van Orde, de Ericastichting. Er werden vijf boerderijen gebouwd met de namen 'Vooruit', 'Werklust', 'Landbouw', 'Ontginning' en 'Heidehoeve'.

Een aantal boerderijen werden ingericht als modelboerderij. De boerderijen zijn verdwenen. Het oude bomenlaantje waar de route over loopt herinnert nog aan de tijd van de ontginningen. (foto uit die tijd?) De Maten werd aangelegd in de jaren '70 van de vorige eeuw. Het was een grootschalig en ingrijpend project. In de hele wijk is dan ook vrijwel niets terug te vinden van de tijd vóór de aanleg van de wijk.

Foto Archief Coda 2. Matenpark Het Matenpark is de groene long van de wijk De Maten, waar de bewoners kunnen fietsen, wandelen en spelen. Het park is niet alleen aantrekkelijk voor de mens maar ook voor kleine zoogdieren, vogels en insecten. In dit natuurlijke park staan veel inheemse bomen, struiken en kruiden. In de vijvers leven veel vissen. Het water bevat ijzer en leem waardoor het vaak oranje of geel van kleur is. Bij de Ferguutgaarde kun je vanaf 1 april tot 1 oktober een bezoek aan de landschappelijke heemtuin brengen. 3. Heemtuin de Maten In deze heemtuin valt te ontdekken welke planten oorspronkelijk thuishoren in het overgangsgebied van het Veluwe massief tot aan de Gelderse IJsselvallei. De rijke flora, die door veranderde landbouwmethodes en stadsuitbreidingen verloren is gegaan, kun je in deze heemtuin – zie het als een heimweetuin – opnieuw ontmoeten. De in het overgangsgebied voorkomende landschappen zijn op kleine schaal nagebootst door het aanbrengen van de bijpassende grondsoort, reliëf, zaadmengsels, water, bomen en bosjes. Zo wandel je afwisselend door een loof- of naaldbos (1), langs een bloemenweide (2), door een stroomdal (3), blauw grasland (4) en moerasberm (5).

Het geelbruine water in de vijvers van de Maten De kleur van het water in de de vijvers wordt bepaald door ijzer en het leem van de bodem. Leem is een grondsoort, waarvan de deeltjes qua grootte tussen zand en klei inzitten. Opvallend is het verschil tussen het grondniveau van de tuinen en het waterpeil van de vijver, dat zo laag wordt gehouden om wateroverlast in de Maten te voorkomen 4. De Groene Mal Werd vroeger eerst een woonwijk gesitueerd met daaromheen wat groen; in dit plan is het groen bepalend. De groene mal biedt een samenhangende structuur voor de bestaande en groene ruimte in en rond Apeldoorn. Daarmee is het het uitgangspunt voor herstel, versterking en ontwikkeling van groene gebieden. Herstel van beken en sprengen is één van de meest aansprekende onderdelen van de Groene Mal, net zoals het aanleggen van nieuwe grote groengebieden in de nabijheid van een buitenwijk, zoals het Beekbergerwoud en Weteringse broek.

41

5. Apeldoorns kanaal Het Apeldoorns Kanaal loopt van de IJssel bij Dieren naar de IJssel bij Hattem en is in Apeldoorn door dammen met duikers afgesloten. Het had van 1868 tot en met 1961 de functie van "vervangend kanaal" parallel aan de IJssel. Bij lage en hoge rivierstanden was de IJssel zeer moeilijk te bevaren wegens onvoldoende vaardiepte, respectievelijk sterke stroom. De route via het kanaal was dan, met name voor kleine schepen, ook zeer aantrekkelijk. In 1972 is het kanaal voor de scheepsvaart gesloten. Er zijn plannen om het Apeldoorn Kanaal weer bevaarbaar te maken voor de recreatievaart. 6. Beekbergerwoud Met de kap van het Beekbergerwoud in 1871 ging het laatste oerbos van Europa voor de bijl. Het waren de geërfden van de Lierdermark die besloten dit ‘onland’ te verkopen. In het ongeveer achtduizend jaar oude woud stond vaak wel tachtig centimeter water. Alleen in zeer droge zomers en vorstrijke winters was het toegankelijk. Wanneer er ijs lag kon er worden gekapt. Een plotseling invallende dooi betekende een forse tegenvaller, immers een deel van de zo moeizaam gekapte bomen bleef geheel of gedeeltelijk in het moeras. Mede hierdoor kreeg het woud een zeer wild aanzien. Het hart van Het Woud was een elsbos met ongekend dikke en hoge zwarte elzen van wel twintig tot vijfentwintig meter hoog, begroeid met klimop en gemengd met essen. De plantendiversiteit was enorm. Toen de laatste boom geveld was en het gebied ontgonnen had het laatste oerbos van ons land plaats gemaakt voor ‘een landschap even vlak als de schoonste zeekleipolder’, aldus de trotse aannemer. Maar tijden en visies veranderen: het gekapte oerbos komt weer terug. Natuurmonumenten brengt dit gebied zoveel mogelijk terug naar wat het eeuwen was: een moerasbos. Kraakhelder, voedselarm water welt op een aantal plekken uit de bodem op. Voor Nederland is dit zeer zeldzaam. Greppels en sloten zijn dichtgegooid, zodat het schone welwater in het gebied blijft staan. Laagtes en horsten werden teruggebracht. Op een aantal bulten zijn al zoete kers, zomereik, haagbeuk en winterlinde geplant. Nog steeds is een aantal zeldzame planten uit het voormalige moerasbos aanwezig. Nu het gras op de weilanden is geploegd maakt Natuurmonumenten dankbaar gebruik van dit zaadreservoir. In de natte gebieden staan elzen, essen en wilgen. 7. De Somp

De naam De Somp verwijst naar het moerasbos dat tot 1871 hier lag. Dit moeras maakte deel uit van het Beekbergerwoud. Het is ontgonnen omdat men toentertijd in dit gebied toen een tekort aan landbouwgrond had. De snelweg A50 doorsnijdt het gebied van het voormalige moerasbos.

42

Wandeling 6 “Griftroute”: Apeldoorn – Kanaal bij Beemte (5,5 km) De Griftroute volgt grotendeels de Grift, een gegraven kanaal uit de middeleeuwen. Aan het eind wordt aansluiting gegeven op klompenpaden in Beemte en Wenum Wiesel.

Informatie Openbaar vervoer Maandag t/m vrijdag tot ca. 19.00: Via fietsbrug het Apeldoorns kanaal oversteken, linksaf en bij Kanaal Noord rechtsaf. Bij kruising met verkeerslichten, rechts bushalte “Apeldoorn, Laan van de Dierenriem” voor de richting Apeldoorn (lijn 201 en 203). Zaterdag en zondag: Fietspad langs het Apeldoorns kanaal richting Apeldoorn nemen. Voor bebouwing rechtsaf over een half verhard pad naar een asfaltweg. Linksaf het water (de Grift) aan de rechter hand. Bij een verkeersweg (Anklaarseweg) rechtsaf, na ca. 600 bushalte “Apeldoorn, J. Fruytierschool” richting Apeldoorn (lijn 10). Voor info Kopermolenpad: http://www.klompenpaden.nl/alle-klompenpaden/gelderland/420-kopermolenpad.html

Horeca: Centrum van Apeldoorn Wenum Wiesel, zie informatie Kopermolenpad Geen Horeca gelegenheid onderweg

Aansluiting op Kopermolenpad (foto Paul van Dommelen)

43

Route Station Apeldoorn –Kopermolenpad (klompenpad) Het station Apeldoorn aan de centrumzijde verlaten en de straat recht tegenover het station (Stationsstraat) inlopen tot aan rechterzijde de Beurtvaartstraat. Hier rechtsaf met het water (de Grift) aan de rechter hand. (Opm.: vanaf hier de Grift volgen tot eind van de route.) Bij kruising Deventerstraat recht oversteken. Voetpad langs de Grift, achter een villa langs (Marialust). Einde van het pad rechtsaf asfaltweg langs het koetshuis.(hier is aansluiting op de Wenumseroute)Links aanhouden tussen sportvelden en de Grift. Einde van het pad via brug de Grift oversteken, nu de Grift aan de linker hand. Bij stoplichten Edisonlaan oversteken, pad langs de Grift vervolgen. Bij picknickbank de Grift oversteken (Stinkmolen), smal pad naar parkeerplaats. Langs parkeerplaats naar Anklaarseweg, de Grift en de Anklaarseweg oversteken, verder de Grift aan de linker hand. Aan het eind rechtsaf, voor het Apeldoorns kanaal linksaf langs het kanaal tot een fietsbrug, aansluiting op het klompenpad Beemte (toekomst). Voor het Kopermolenpad, vervolg het fietspad tussen de Grift het kanaal. Na 1,6 km. geeft links een zeer fraaie voetbrug over de Grift aansluiting op het Kopermolenpad. Ga over de brug om het Kopermolenpad met de wijzers van de klok te volgen. Loop verder tussen Grift en Kanaal om het Kopermolenpad andersom te volgen.

Route Kopermolenpad (klompenpad) –Station Apeldoorn Verlaat het Kopermolenpad bij het Apeldoorns kanaal. Wanneer met de wijzers van de klok mee wordt gelopen, volg het fietspad langs het Apeldoorns kanaal verder in de richting van Apeldoorn. Wanneer het Kopermolenpad andersom wordt gelopen, rechtsaf fietspad tussen de Grift en het Apeldoorns kanaal. (Opm.: vanaf hier de Grift volgen tot de Stationsstraat.) Na 1,6 km. geeft een fietsbrug over het kanaal aansluiting op het klompenpad Beemte (toekomst). Vervolg het fietspad langs het kanaal om naar het station te gaan. Voor bebouwing rechtsaf over een half verhard pad naar een asfaltweg. Linksaf de Grift aan de rechter hand. Bij een verkeersweg (Anklaarseweg) de Grift aan de andere kant volgen, eerst over een parkeerterrein later via een smal pad. Bij picknickbank (Stinkmolen), de Grift oversteken, de Grift aan de rechter hand. Bij stoplichten Edisonlaan oversteken, pad langs de Grift vervolgen. Bij Laan van Kerschoten de Grift oversteken, het fietspad tussen Grift en sportvelden op. Na het koetshuis .(Hier is aansluiting op de Wenumse route) linksaf een voetpad achter een villa (Marialust) langs de Grift volgen Deventerstraat oversteken de Grift blijven volgen over Griftstraat en Beurtvaartstraat. Linksaf Stationsstraat naar Station Apeldoorn.

44

Griftroute Apeldoorn Station – aansluiting Kopermolenpad

45

Bezienswaardigheden Griftroute De Grift De Grift is een gegraven kanaal met als doel de afwatering van het kwelwater wat aan de randen van de Veluwe naar boven komt. Oorspronkelijk kwamen alle beken en sprengen die tussen Apeldoorn en Hattem vanaf de Veluwe naar het oosten stroomden uit op de Grift. Na het graven van het Apeldoorns kanaal werden verschillende beken en sprengen via een aquaduct over de Grift geleid. Bijkomend voordeel was dat de gronden in de IJssel vallei (rechts van de Grift) minder drassig werden. Het land werd daardoor beter geschikt voor landbouw en veeteelt. In een beperkte vorm werd de Grift ook voor transport van goederen met platbodem vaartuigen gebruikt. De Grift is waarschijnlijk omstreeks 1300 gegraven. Uit archiefstukken blijkt dat De Grift al in de veertiende eeuw economisch nut heeft voor de omgeving. Watermolens werken op de waterkracht van de Grift en de beken en sprengen die de Grift voeden. In de zestiende eeuw maakt de Grift de Apeldoornse Gouden Eeuw mogelijk: vele water(papier)molens draaiden met behulp van het water. De molens verdwijnen met de komst van stoommachines, waarna het water van de Grift gebruikt wordt in wasserijen. Dat zorgt wel voor sterke vervuiling zodat men in 1970 besloot de Grift in Apeldoorn ondergronds te brengen en direct te lozen op het Apeldoorns kanaal. Het “wegwerken” van de Grift ondergronds gaf echter geen voldoening. Recent is men bezig om de Grift weer naar boven te brengen. Hiervoor zijn een aantal praktische redenen zoals tijdelijke opvang en afvoer van overtollig grondwater maar ook natuur ondersteuning, recreatie (o.a. wandelen) en cultuur historie. Een groot deel van deze wandeling voert langs de “herboren” Grift. Marialust en de Vlijt Een herenhuis uit 1825-1826 wat omgeven is door een park in Engelse landschapsstijl (Verzetsstrijderspark). De voorgevel heeft een portiek met Toscaanse zuilen en bordes. Tegen de rechter zijgevel een uitgebouwd portiek met zuilen, balkonhek en bordes. Het omlopende schilddak heeft mooie dakkapellen en een houten klokkentorentje. In 1844 werd het koetshuis toegevoegd. Achter Marialust lag het watermolen complex “de Vlijt”. De vroegst bekende molen was een oliemolen die werd gesticht in 1434 door de monniken van het klooster Monnikhuizen uit Arnhem. In 1593 werd hier de eerste papiermolen in Apeldoorn gesticht door de oliemolen te vertimmeren tot papiermolen. Het opstuwen van de waterstand ging toen ook niet altijd zonder problemen met de landbouwers die juist een lage waterstand wensten. De papiermolen werd later uitgebreid tot meerdere papiermolens en een kopermolen. Met de kopermolen werden koperen platen geslagen die o.a. voor romp bedekking van houten schepen werden gebruikt. In de 19e eeuw werden alle watermolens vervangen door stoom gedreven fabrieken, eerst een papierfabriek, later een koperpletterij. Stinkmolen QR code en tekst in de picknick tafel In 1610 werd hier een runmolen gebouwd. Een runmolen maalt eikenschors waarmee looizuur vrij kwam. Dit looizuur werd gebruikt om dierenhuiden te verwerken tot leer. De stank die bij dit proces vrij kwam bezorgde de molen de naam “stinkmolen”. Later werd de molen omgebouwd tot papiermolen. Hierbij verdween de stank niet omdat er bij de papier fabricage gebruik gemaakt werd van gerotte urine.

46

Apeldoorns kanaal Het Apeldoorns kanaal volgt min of meer dezelfde route als de Grift. Omdat de eigenaren van de vele watermolens op de Grift niet wilden meewerken werd er een plan ontworpen voor een geheel nieuw kanaal, vrijwel parallel aan de Grift. De aanleg werd in 1825 begonnen, de opening was op 13 april 1829. De kosten bedroegen Dfl. 300.000, grotendeels gefinancierd door de koning Willem I. De exploitatie van het kanaal bracht echter te weinig op. Het onderhoud aan sluizen en bruggen kostte meer dan sluis- en bruggelden opleverden. De scheepvaart bleef beperkt wat in de hand werd gewerkt doordat de schepen moesten terugvaren over dezelfde route. Volgens de statistieken kwamen er in 1851 slechts 358 schepen naar Apeldoorn. Daarmee werd duidelijk dat het wenselijk was om het kanaal naar Dieren door te trekken. In 1858 startten de werkzaamheden, op 1 december 1868 werd dit deel geopend. Na verloop van tijd kreeg de scheepvaart in toenemende mate hinder van de beperkte kanaal afmetingen, vooral toen er stoomschepen in het kanaal verschenen. In 1878 begonnen er renovatiewerkzaamheden. De oude houten sluizen in het noordelijk kanaalgedeelte werden vervangen door de (huidige) gemetselde sluizen. Tevens werd de doorvaartwijdte van de bruggen vergroot en werd het kanaal verruimd en verdiept. Na de verruiming was het hele kanaal geschikt voor schepen tot circa 200 ton. Tot 1960 werden er grondaankopen gedaan ten behoeve van een verdere verruiming van het kanaal. Op grond van economische merites, vervoersprognoses en planologische gezichtspunten werd echter besloten verdere verbetering van het kanaal achterwege te laten en het kanaal voor de scheepvaart te sluiten wat in 1972 geschiedde. Gelukkig is er een stichting in het leven geroepen die zich tot doel stelt om het Apeldoorns Kanaal weer bevaarbaar te maken. Er is veel werk te verrichten en er is voortgang maar op dit moment is het nog onbekend wanneer het gehele kanaal weer bevaarbaar zal zijn.

47

Wandeling 7 “Wenumse route”: Apeldoorn – Wenum (7,5 km.) Dwars door de binnenstad, door de parken aan de noordkant van de stad gaat het verder door de wijk Kerschoten. Kerschoten is een kenmerkende wijk uit de jaren 60 van de vorige eeuw. Langs de Koningsbeek wordt het buitengebied van Wenum bereikt. Door weilanden en velden komt u uit bij de Wenumse Watermolen.

Route: Station Apeldoorn – Wenumse watermolen Informatie Overstapmogelijkheden U kunt bij de watermolen overstappen op het Kopermolenpad. Het Maarten van Rossumpad ligt op ca. 2 km. afstand vanaf de watermolen. Routebeschrijving naar het Maarten van Rossumpad vanaf de watermolen: staand op de Oude Zwolseweg houdt u de watermolen aan uw rechterhand. U loopt de Oude Zwolseweg verder af. Eerste afslag linksaf, Nieuwe Molenweg. Eerste afslag linksaf, Klein Cannenburgh (grintpad). Aan het einde van deze weg linksaf (Zwolseweg). Op kruising rechtsaf, Wieselse Kampweg. Na ca. 600 meter kruist u het Maarten van Rossumpad. Direct na huisnummer 32 ziet u links en rechts van u het Maarten van Rossumpad. Openbaar vervoer De dichtstbijzijnde bushalte is 1,3 kilometer lopen vanaf de watermolen. Routebeschrijving naar de bushalte: staand op de Oude Zwolseweg houdt u de watermolen aan uw rechterhand. U loopt de Oude Zwolseweg verder af. Eerste afslag linksaf, Nieuwe Molenweg. Eerste afslag linksaf, Klein Cannenburgh (grintpad). Aan het einde van deze weg linksaf (Zwolseweg). Bij kruising rechtdoor. Na 50 meter ziet u de bushalte Papegaaiweg, Wenum-Wiesel. Hier vertrekken bussen naar Apeldoorn en Zwolle (lijn 202), elk kwartier tot half uur. Horeca Aan het begin: diverse horecagelegenheden in het centrum Dichbij de bushalte: Bakkerij Breden (bakkerij en lunchroom) Restaurant Le Triangle www.le-triangle.nl

Routebeschrijving U verlaat Station Apeldoorn aan de zijde van spoor 1. Loop door tot u over het Stationsplein uitkijkt (1). Ga linksaf langs het Stationsgebouw. Aan het einde van het gebouw rechtsaf, een voetpad dat langs het plein loopt. Steek het zebrapad over en vervolg uw weg in dezelfde richting, Stationsstraat. Eerste straat linksaf, Stationsdwarsstraat. Aan het eind van de straat rechtsaf, Hoofdstraat (2). De Hoofdstraat ca. 600 meter volgen tot aan uw rechterhand een klein plein is, Raadhuisplein (3). Het plein oversteken. Achter het oude raadhuis linksaf (voetgangersgebied met fietspad). Aan het einde van deze straat rechtsaf en meteen linksaf (Kerklaan). Kerklaan volgen tot u aan de rechterkant het Oranjepark ziet (4). Het tweede voetpad rechtsaf het park in. Voetgangersbruggetje oversteken. Aan de andere kant van het park oversteken en rechtdoor, Prins Hendrikplein. Aan het einde van het plein rechtsaf, Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan. Meteen linksaf, Oranjelaan. Op driesprong rechtsaf, Wilhelminapark. Eerste voetpad linksaf, het park in. Na voetgangersbrug rechtsaf. Houdt het water aan uw rechterhand. Aan het eind van het voetpad rechtsaf (Generaal van

48

Heutszlaan). Meteen linksaf, Verzetsstrijderspark. Volg deze weg door het park. Houdt het water aan uw linkerhand totdat u weer het park uitloopt. Bij de kruising rechtdoor, Frisolaan. Eerste straat rechtsaf, Vijverlaan. U volgt deze weg. Verderop gaat de weg over in de Robert Kochstraat (5). Einde van de weg linksaf. Eerste voetpad rechtsaf, park in. Aan het eind van het voetpad rechtsaf, Erasmusstraat. U volgt deze straat en houdt het park aan uw rechterhand. Aan het einde van de weg linksaf, Stephensonstraat. U steekt een drukke weg over, Edisonlaan. Aan de overkant van de Edisonlaan linksaf (parallelweg). Eerste straat rechtsaf. Deze straat gaat over in een voetpad. U steekt een bruggetje over. Aan het einde van het voetpad rechtsaf, meteen linksaf, Reaumurstraat (voetpad). Aan het einde van het voetpad rechtsaf (Ampèrestraat). Einde van de straat linksaf (Fahrenheitstraat). Deze straat volgen tot het eind. Hier rechtsaf. Eerste inrit aan de linkerkant van de weg in slaan. U betreedt het terrein van Casa Bonita (nummer 91). Meteen links aanhouden. De weg kronkelt over het terrein heen. Aan het eind gaat het over in een voetpad met halfverharding. Eerste afslag linksaf, over de Koningsbeek (6). Eerste voetpad linksaf. Aan het eind van het voetpad linksaf (asfalt) en meteen weer rechtsaf (graspad) dat langs een huis loopt. Aan het einde van het pad rechtsaf (onverhard pad). Aan het einde van het pad trap op. Uw weg in dezelfde richting vervolgen, nu over een fietspad en oud spoortracé. (7). Eerste kruising linksaf. Eerste straat rechtsaf, De Nieuwekamp. Bij kruising rechtdoor, De Nieuwekamp blijven volgen. De volgende kruising rechtsaf en meteen linksaf, fietspad. Eerste zijstraat rechtsaf, Plasweideweg. Bij kruising linksaf, Wenumseweg (onverharde weg). U volgt de onverharde weg ca. 1200 meter. Vlak nadat de weg overgaat in een verharde weg eindigt deze. Hier linksaf, Papegaaiweg en meteen rechtsaf, fietspad. Bij de volgende kruising linksaf (Astaweg). Aan het einde van de weg rechtsaf, Oude Zwolseweg. Na 50 meter ziet u aan uw rechterhand de watermolen van Wenum-Wiesel (8), het eindpunt van deze wandeling.

Route: Wenumse watermolen – Station Apeldoorn Informatie Overstapmogelijkheden In het verzetsstrijderspark kunt u overstappen op de Griftroute. U kunt ook bij het begin van de route overstappen op het Kopermolenpad. Openbaar vervoer Startpunt: bushalte Papegaaiweg, Wenum-Wiesel. Lijn 202. Bussen vertrekken naar deze bushalte vanaf Station Apeldoorn, elk kwartier tot half uur. Vanaf Station Zwolle ook elk kwartier tot half uur. Eindpunt: Station Apeldoorn Routebeschrijving vanaf de bushalte naar het beginpunt van de wandeling (1,3 km): Volg het fietspad in de richting van de kruising Papegaaiweg/Wieselsekampweg/Zwolseweg. Bij de kruising rechtdoor, fietspad blijven volgen richting Vaassen. Eerste zijstraat rechtsaf, Klein Cannenburgh (grintpad). Aan het einde van de weg rechtsaf, Nieuwe Molenweg. Aan het einde van deze weg rechts aanhouden, Oude Zwolseweg. U steekt een brug over en ziet aan de linkerkant de watermolen, startpunt van de wandeling. Horeca Nabij de bushalte in Wenum-Wiesel: Bakkerij Breden

49

Restaurant Le Triangle www.le-triangle.nl Aan het eind: diverse horecagelegenheden in het centrum

Routebeschrijving Vanaf de watermolen (8) linksaf (Oude Zwolseweg). U houdt de wijert rechts. Eerste afslag linksaf, Astaweg. Eerste afslag rechtsaf, fietspad. Eerste kruising linksaf, Papegaaiweg, meteen rechtsaf, Wenumseweg. Deze weg begint verhard en wordt al snel een grintweg. Volg deze weg ca. 1200 meter totdat deze overgaat in een verharde weg. Daarna eerste kruising rechtsaf. Eerste kruising linksaf (fietspad) (7). Volgende kruising rechtsaf en meteen linksaf, De Nieuwekamp. Aan het einde van de weg linksaf, Hogekampweg. Eerste kruising rechtsaf (fietspad). Na een bruggetje over de Koningsbeek (6) linksaf, trap af en het onverharde pad in dezelfde richting vervolgen. Eerste afslag linksaf (graspad). Aan het einde van het pad linksaf en vrijwel meteen rechtsaf (grintpad). Aan het einde van het pad rechtsaf, verderop weer rechtsaf aan het einde van het pad. Het onverharde pad gaat hierna over in een verhard pad dat tussen een school en een verpleeg- en verzorgingshuis doorloopt. Het pad komt uit op een doorgaande weg. Hier rechtsaf (Anklaarseweg). Eerste zijstraat linksaf, Fahrenheitstraat. Derde zijstraat rechtsaf, Ampèrestraat. Eerste voetpad linksaf, Reaumurstraat. Aan het einde van het voetpad rechtsaf, Archimedesstraat. Eerste voetpad linksaf, een bruggetje oversteken. Het voetpad wordt een straat (Edisonlaan). Aan het einde van de weg linksaf. Bij oversteekplaats oversteken. Aan de andere kant van de straat rechtdoor, Stephensonstraat. Eerste straat rechtsaf, Erasmusstraat. Eerste voetpad linksaf, het park in (5). Aan het eind van het voetpad linksaf, Robert Kochstraat. Volg de Robert Kochstraat totdat deze overgaat in de Vijverlaan. Vijverlaan volgen. Aan het einde van de weg linksaf, Frisolaan. Bij kruising rechtdoor (Verzetsstrijderspark). Houdt het water aan uw rechterhand. Hier kunt u overstappen op de Griftroute. Wanneer u het park uitloopt komt u bij een kruising. Hier rechtsaf. Meteen linksaf, Wilhelminapark. Eerste voetpad linksaf het park in. U volgt dit voetpad en houdt het water aan uw linkerhand. Bij kruising van voetpaden linksaf, bruggetje over. U verlaat het park en gaat rechtsaf. Op driesprong links aanhouden (Oranjelaan). Aan het einde van de weg rechtsaf, Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan. Eerste straat linksaf, Prins Hendrikplein. Aan het einde van het plein steekt u de straat over en gaat rechtdoor het Oranjepark in (4). U volgt het pad over een voetgangersbrug. Bij kruising van voetpaden rechtdoor. Aan het einde van het voetpad linksaf, Kerklaan. Aan het einde van de weg rechtsaf, Deventerstraat. Eerste straat linksaf, Marktplein. Eerste straat rechtsaf, langs het oude raadhuis. U komt op het Raadhuisplein (3). Aan het einde van het plein linksaf, Hoofdstraat (2). Deze straat volgt u ca. 600 meter. Het eerste gedeelte is voetgangersgebied. Vlak nadat u C&A bent gepasseerd steekt u een beek over via de Nieuwe Kosterbrug. U blijft de Hoofdstraat volgen. Bij een kruising met verkeerslichten steekt u recht over. Eerste straat linksaf, Stationsdwarsstraat. Aan het einde van de weg rechtsaf, Stationsstraat. Na ca. 100 meter bereikt u het Stationsplein en het station (1).

50

Wenumseroute Apeldoorn station – Wenumse Watermolen

51

Bezienswaardigheden 1. Station en stationsplein Station Apeldoorn werd in 1876 in gebruik genomen. Er waren verschillende spoorlijnen, waaronder naar Paleis het Loo en een vertakking naar Zwolle, die beiden inmiddels zijn opgeheven. Op sommige plekken waar de spoorlijn naar Zwolle lag, ligt nu een fietspad. Elders in deze wandelroute loopt u een stuk over dit voormalige treinspoor. Het Stationsplein is tussen 2005 en 2008 heringericht. Het plein is een ontwerp van landschapsarchitect Lodewijk Baljon. Het verwijst naar de Veluwe en er is daarom van zandkleurige verharding, naaldbomen en hoogteverschillen gebruik gemaakt. Om de naaldbomen tot grote, volwassen bomen te kunnen laten uitgroeien is gebruik gemaakt van speciale ‘boombakken’. Deze geven de bomen ondergronds de ruimte en zorgen voor voldoende grond en water om uit te groeien tot grote exemplaren. Het kunstwerk ‘de Kus’ van Jeroen Henneman is in opdracht van de gemeente Apeldoorn gemaakt ter gelegenheid van het huwelijk van (toen) kroonprins Willem-Alexander en prinses Maxima.

2. Hoofdstraat De ‘villa ut marca Appoldro’ wordt voor het eerst genoemd rond 792. Het was toen niet veel meer dan een buurtschap. Dat is lang zo gebleven. Rond 1800 was Apeldoorn niet veel meer dan een dorpsstraat met wat zijstraten en het koninklijk paleis. De huidige Hoofdstraat heette tot 1917 dan ook ‘Dorpsstraat’. Het is een lange winkelstraat met her en der nog oude Jugendstilpanden. Foto.

3. Oude raadhuis / plein Op het plein voor het oude raadhuis ziet u (als er geen terrassen zijn) op de grond in het plaveisel de contouren van de fundering van de in 1843 gesloopte Mariakerk. Op deze plek stond sinds 1200 al een kerk. Oorspronkelijk rooms-katholiek, maar tijdens de reformatie (rond 1595) veranderde dat. In 1842 werd de kerk afgebroken om plaats te maken voor een marktplein en een raadhuis. Hierbij speelde mee dat Koning Willem I een kerk wilde bouwen aan de Loolaan, zodat men vanaf het Loo niet meer zo ver hoefde te reizen voor de kerkgang. 4. Oranjepark Het Oranjepark dateert uit 1876 en is aangelegd in de Engelse landschapsstijl. Het park en de omliggende wijk werden tegelijkertijd ontwikkeld als een nieuwbouwproject door Hendrik Christiaan van der Houven van Oordt. Deze kocht in 1874 het landgoed De Pasch en ging zelf wonen in Huize De Pasch. De rest van het landgoed werd ontwikkeld als een ‘nieuwbouwwijk’ waarbij hij zorgde voor de aanleg van wegen en park. Het ontwerp is van H.H. Hogeweg. De kavels werden veelal opgekocht door gepensioneerden, welgestelden en Indiëgangers. Dit is aan sommige huizen nog goed te zien, aan bijvoorbeeld de veranda’s. De nieuwbouwwijk was voor deze doelgroep interessant door de nabijheid van het Loo, de opening van de spoorlijn en de rustige landelijke omgeving.

52

Elders in de route komt u door nog meer parken: het Wilhelminapark, Verzetsstrijderspark en Prinsenpark. Alle zijn op soortgelijke manier aangelegd als het Oranjepark, als onderdeel van een ‘nieuwbouwproject’. Door de initiatieven van Van der Houven van Oordt groeide Apeldoorn sterk. De nieuwe woonwijken boden niet alleen woongelegenheid aan welgestelden, maar ook werk voor bouwvakkers, middenstanders en ambachtslieden. Foto

5. Wederopbouwwijk Kerschoten Na de tweede wereldoorlog was er een grote behoefte aan woningen. De wijk Kerschoten, waar u nu doorheen loopt, is een typisch voorbeeld van een naoorlogse woonwijk. Het is één van de 15 naoorlogse woonwijken die worden gezien als van nationaal belang. De wijk is een ontwerp van architect David Zuiderhoek en is geïnspireerd op naoorlogse stadsuitbreidingen in Zweden en Denemarken. Er kwamen 900 woningen, een wijkwinkelcentrum en andere voorzieningen waaronder een park. Dit park is ontworpen door Robert Boom en is nu een gemeentelijk monument. Foto . 6. Koningsbeek De Koningsbeek ontspringt in het gebied dat hoort bij Paleis het Loo. De beek voedt daar (samen met diverse andere beken) de grachten van het Oude Loo en andere waterpartijen. In het verleden werd er ook een molen door aangedreven. Nadat de Koningsbeek het terrein van het Loo verlaat stroomt deze door het beekdal waar u nu doorheen loopt. 7. Oud treintracé U loopt nu over het tracé waar voorheen de trein Apeldoorn – Zwolle reed. Het tracé is nu tot Vaassen in gebruik als fietspad. U kunt goed de hoogteverschillen in het landschap ervaren, doordat de trein zo vlak mogelijk moest rijden. Het tracé ligt hierdoor soms op dijkjes boven het landschap. Op andere plekken ligt het landschap juist hoger. 8. Watermolen De watermolen van Wenum Wiesel dateert uit 1313. De molen heeft gewerkt als korenmolen, kopermolen, runmolen (in een runmolen werd eikenschors vermalen tot run, een looimiddel van leer) en kaasmakerij. Begin jaren ’80 werd de molen gerestaureerd. Hij is nu in gebruik als feest- en vergaderlocatie. Naast de molen is een wijerd. Dit is een vijver die gegraven werd om water op te vangen, zodat er een constante toevoer van water is voor de molen. Verder is er op het terrein een molenaarswoning, een bakhuis, een waterput en een rosmolen (een molen aangedreven door een paard). De watermolen is de eerste zaterdag van de maand in gebruik.

53

Wandeling 8 “Het Loo Route”: Station Apeldoorn – Het Loo/ Gedenknaald ( 3 km) De Looroute verbindt het station van Apeldoorn met Paleis Het Loo en geeft daar aansluiting op het Maarten van Rossumpad. De route is ontwikkeld door het NIVON en is ook opgenomen in de routebeschrijving van het Maarten van Rossumpad (LAW 4 uitgave NIVON, Amsterdam). Onderweg is goed de ontwikkeling te zien hoe het dorp Apeldoorn in de loop der eeuwen gegroeid is door de komst van het Koninklijke hof naar Het Loo. De route is 3 km. lang

Informatie: Beginpunt: Apeldoorn station OV bij eindpunt: Bushalte: Loolaan, Gedenknaald (meerdere buslijnen) Horeca: in de stad en langs de Loolaan diverse horecagelegenheden. De horeca bij Paleis Het Loo zijn alleen toegankelijk met een geldig entreebewijs. (voor museumjaarkaarthouders is de toegang gratis) De Looroute sluit aan op het Maarten van Rossumpad. Naar het noorden richting Vaassen. Naar het zuiden richting Ugchelen en Beekbergen. Ook sluit de route aan op de Koninklijke Weg, een pad geschikt voor rolstoelen van Paleis Het Loo naar paleis Noordeinde in Den-Haag.

Route Route: Station Apeldoorn – Gedenknaald (Jachtlaan/Amersfoortseweg) Het station aan de centrumzijde verlaten en recht tegenover het station de Stationsstraat is. Eerste weg links Stationsdwarsstraat (voet/fietspad). Einde weg rechtsaf (Hoofdstraat). De Hoofdstraat volgen, deze wordt later voetgangersgebied. Blijven volgen tot aan uw rechterhand een klein plein is (Raadhuisplein). Hier rechtsaf, plein oversteken, het oude raadhuis passeren. Achter het oude raadhuis linksaf, een voetgangersgebied met fietspad in. Bij T-splitsing rechtsaf en meteen linksaf (Kerklaan). Deze volgen tot Loolaan met rechts de Grote Kerk. Bij verkeerslichten Loolaan oversteken en rechsaf Loolaan in. Volg Loolaan aan linkerzijde tot kruispunt met Jachtlaan en Amersfoortseweg. Verder Wandelen: bij de Gedenknaald sluit de Looroute aan op het Maarten van Rossumpad. Route: Gedenknaald (Jachtlaan/Amersfoortseweg) – Station Apeldoorn Jachtlaan oversteken naar Loolaan. Loolaan aan rechterzijde volgen. Tegenover de Grote Kerk bij verkeerslichten recht de Soerenseweg oversteken en direct linksaf de Loolaan oversteken de Kerklaan in, deze volgen tot einde. Hier rechtsaf en direct linksaf. Op het Marktplein rechtsaf naar het Raadhuisplein. Dit plein aflopen tot einde en linksaf Hoofdstraat in. Op het einde van het voetgangersgebied het beekje de Grift oversteken en rechtdoor. Voorbij RK Mariakerk linksaf (Stationsdwarsstraat). Op einde rechtsaf naar station Apeldoorn.

54

Het Loo route: Station Apeldoorn – Gedenknaald Jachtlaan/Amersfoortseweg

55

Bezienswaardigheden 1. Station en stationsplein Station Apeldoorn werd in 1876 in gebruik genomen. Er waren verschillende spoorlijnen, waaronder naar Paleis het Loo en een vertakking naar Zwolle, die beiden inmiddels zijn opgeheven. Op sommige plekken waar de spoorlijn naar Zwolle lag, ligt nu een fietspad. Elders in deze wandelroute loopt u een stuk over dit voormalige treinspoor. Het Stationsplein is tussen 2005 en 2008 heringericht. Het plein is een ontwerp van landschapsarchitect Lodewijk Baljon. Het verwijst naar de Veluwe en er is daarom van zandkleurige verharding, naaldbomen en hoogteverschillen gebruik gemaakt. Om de naaldbomen tot grote, volwassen bomen te kunnen laten uitgroeien is gebruik gemaakt van speciale ‘boombakken’. Deze geven de bomen ondergronds de ruimte en zorgen voor voldoende grond en water om uit te groeien tot grote exemplaren. Het kunstwerk ‘de Kus’ van Jeroen Henneman is in opdracht van de gemeente Apeldoorn gemaakt ter gelegenheid van het huwelijk van (toen) kroonprins WillemAlexander en prinses Maxima. 3. Oude raadhuis / plein Op het plein voor het oude raadhuis ziet u (als er geen terrassen zijn) op de grond in het plaveisel de contouren van de fundering van de in 1843 gesloopte Mariakerk. Op deze plek stond sinds 1200 al een kerk. Oorspronkelijk rooms-katholiek, maar tijdens de reformatie (rond 1595) veranderde dat. In 1842 werd de kerk afgebroken om plaats te maken voor een marktplein en een raadhuis. Hierbij speelde mee dat Koning Willem I een kerk wilde bouwen aan de Loolaan, zodat men vanaf het Loo niet meer zo ver hoefde te reizen voor de kerkgang.

Kerklaan Hoek Kerklaan-Van der Houven van Oordtlaan: pand Dela Architect onbekend. Expr. Tudorstijl met bijzondere kenmerken. Een echt ‘stadskasteel’. Het Oranjepark is geopend door Koning Willem III in 1876 op dezelfde dag dat Apeldoorn aangesloten werd op het spoorwegnet van de HIJSM. Een stunt van ‘projectontwikkelaar’ Van der Houven van Oordt die villabouw wilde gaan plegen in wat nu de ‘Parken’ zijn. Voor dat doel legde hij ook de Stationsstraat en de Middenweg (nu: Regentesselaan) aan. ’s Zomers op de zondagmiddagen concerten in de muziektent en tegenwoordig ook evenementen op feestdagen. 56

Aan de Kerklaan staan links nog forse villa’s (het witte ‘stadspaleis’) die dateren uit de late 19e eeuw en waren oorspronkelijk bedoeld voor rijke, gerepatrieerde planters uit Indië en voor mensen die geen geld hadden voor een Haagse villa maar toch onder de rook van Het Loo (en de royals) wilden wonen. Dat kon in Apeldoorn…. Grote Kerk In 1842 werd de oude Dorpskerk op wat nu het Raadhuisplein heet, afgebroken vanwege zijn bouwvallige status én omdat het gemeentebestuur een Raadhuis op die plek wilde bouwen. Koning Willem I en later Willem II wilden wel voor een deel financieren maar….dan moest de nieuwe kerk precies halverwege het dorp en het Paleis gebouwd worden. Dat geschiedde. In 1842 werd er een Grote Kerk gebouwd met een classicistisch voorkomen maar deze brandde in 1890 af door onzorgvuldigheid van enkele loodgieters. Er werd een prijsvraag uitgeschreven voor een nieuwe ‘Grote Kerk’. De winnaar was architect Verheul uit Rotterdam. Saillant détail: ook Berlage zond een ontwerp in. Aanvankelijk werd dat ook gekozen. Tot ‘men’ er achter kwam dat hij socialist was…. Voor de kerk staat een standbeeld van koningin Wilhelmina, die hier vaak de kerkdienst bezocht toen zij na haar aftreden op paleis Het Loo woonde.. Loolaan Tussen paleis Het Loo en het dorp Apeldoorn lag sedert de bouw van Het Loo (1685) enkel maar een paadje door de heide. Stadhouder Willem IV ( de opvolger, niet de zoon van de Koning-Stadhouder Willem III) heeft het paadje omgebouwd tot ‘allee’ . Een dubbele rij bomen aan weerszijden. Er verrezen villa’s en landhuizen. In de 19e eeuw werden deze veelal gebruikt als pension. Helaas heeft de ‘moderne tijd’ ook zijn sporen nagelaten. Zie de typische jaren ’60 flats tegenover de Grote Kerk en de appartementengebouwen aan het einde van de Loolaan rechts. Bijzonder is de witte villa op de hoek van de Langeweg. Hier hield Arthur Seyss Inquart vanaf 1943 kantoor toen ministeries en overheidsdiensten naar het oosten werden verplaatst vanwege invasiedreiging. De voortuin van de villa ligt verhoogd: eronder is een flinke schuilkelder gebouwd.

57

Wandeling 9 “Beekbergenroute” : Apeldoorn station – Beekbergen (10 km) De route gaat langs de vele beken en sprengen die Apeldoorn rijk is. Na het passeren van de A1 komt de route in het enkenlandschap van Beekbergen. Beekbergen doet zijn naam eer aan. Aan de ene kant de “bergen” van de Veluwe en aan de andere kant het dal van de Oude Beek.

Informatie De bushalte Beekbergen-Smittenberg aan de Arnhemseweg is vanaf de kerk te bereiken via de Dorpsstraat. Anderom is het beginpunt van de route te bereiken door vanaf de bushalte de Dorpstraat in te lopen. Komende vanuit Apeldoorn: teruglopen naar de stoplichten, rechtsaf oversteken en de Dorpstraat inlopen tot aan de kerk. Komende vanuit Arnhem, teruglopen naar de stoplichten en linksaf de Dorpsstraat in lopen tot de kerk. In Beekbergen is aansluiting op het Maarten van Rossumpad en het Marskramerspad. Horeca is er bij het station van Apeldoorn en verder in Beekbergen

Routebeschrijving: Station Apeldoorn centraal naar Beekbergen Vertrekpunt is Station Apeldoorn centraal uitgang zuidzijde. Vanuit station uitgang centrumzijde loopt u rechtsom, vanaf het busstation linksom, naar en door het fiets- en voetgangerstunneltje. (Horeca: aan het station centrumzijde). Bij uitgang zuidzijde direct linksaf. Bij fietspad haaks links viaduct over tunnel. Eerste weg links, 1e Wormenseweg, eerste weg rechts, Oranjestraat. Oranjestraat blijven volgen. Einde weg rechtsaf (Adelaarslaan) en direct weer linksaf, Arnhemseweg. Volg het trottoir aan de linkerzijde van de weg. Bij de Pelikaanlaan rechtdoor tot aan de verkeerslichten. Arnhemseweg oversteken naar Eendrachtstraat en direct daarna schuin linksaf, Westenenkerweg. Eerste weg linksaf, Westenenkerpark. In het park einde pad rechtsaf. Bij de eerste uitgang verlaat u rechtsaf het park, ga daarna rechtsaf, langs de school (Zilverweg). . Op kruising linksaf, Westenenkerweg. Einde weg, Hoenderparkweg linksaf en direct rechtsaf, fietspad. Op de kruising van paden schuin linksaf. (verbinding tussen de hooggelegen, 'opgeleide' Ugchelse beek rechts en de Winkewijert beek links) . Vanaf nu volgt u de spreng tot de oorsprong. Direct na het bruggetje, voor huisnr 30, linksaf, het paadje langs de spreng. Op de asfaltweg rechtdoor langs het woonwagenkampje, Carrouselweg. Bij einde rechtdoor, Beeklustweg 97 -115, het pad langs de spreng volgen. Einde pad op fietspad rechtsaf. Bij eerste oversteekmogelijkheid linksaf Aluminiumweg oversteken en op parallel gelegen Wim Helderlaan linksaf en bij spreng weer rechtsaf. Pad gaat over in Winkewijertlaan. Langs sportvelden Na huis nr 73 linksaf (wandelpad) Op kruising rechtsaf (langs spreng) Dit pad blijven volgen. Op kruising rechtsdoor (smal pad langs weg) naar verkeerslichten. Bij verkeerslichten Laan van Westenenk oversteken en gelijk daarna linksaf Albert Schweizerlaan oversteken Klein stukje van het fietspad met lantaarnpalen volgen. Bij zandpad met rood/wit paaltje rechtsaf. Doorlopen tot grasveld. Op asfaltpad linksaf en pad volgen met de bocht naar rechts. 58

Na eerste paardenbak, zandpad Linksaf. Dit pad blijven volgen (zijpaden negeren). Het pad wordt breder met beuken langs weerszijden. Op grote kruising van zandpaden rechtdoor blijven gaan. Einde pad rechtsaf (blauw/gele markering) Op kruising rechtdoor (blauw/gele markering) Einde pad linksaf, asfaltweg. (Zuster Meyboomlaan) Onder viaduct van de A1door. Tweede pad linksaf, (smal fietspad) Einde pad rechtdoor (Engeland) Tegenover huis nr 53 rechtsaf half verharde weg Eerste weg linksaf Einde weg rechtsaf (Engelanderweg) (Hier komt het Maarten van Rossumpad bij de route, Rechtdoor gaat het Maarten van Rossumpad naar Ugchelen) Eerste (grind)weg linksaf, Konijnenkamp. Konijnenkamp met de bocht mee naar links blijven volgen. ( na de bocht komt het Marskramerpad bij de route, rechtsaf gaat het Marskramerspad naar Hoendeloo) Einde weg rechtsaf, Arnhemseweg. Eerste weg linksaf, Holleweg. Min of meer rechtdoor Jan van Schaffelaarweg. Tot de Hervormde kerk in Beekbergen kerk

Routebeschrijving: Van Beekbergen naar NS station Apeldoorn Met ce rug naar de ingang van de Hervormde kerk in Beekbergen linkaf, Dorpsstraat oversteken en rechtdoor de Jan van Schaffelaarweg in. Bij kruising tweede weg rechts, Holleweg. (hier samenloop met Marskramerspad en Maarten van Rossumpad) Einde weg rechtsaf, Arnhemseweg Eerste weg linksaf, Konijnenkamp (Na 500 meter gaat het Marskramerspad linksaf richting Hoenderloo) De weg buigt naar rechts. Einde weg rechtsaf, Engelanderweg. (Het Maarten van Rossumpad gaat naar links richting Ugchelen) Bij huisnummer 17 linksaf Engeland Einde weg rechtsaf tot asfaltweg . Einde weg linksaf (Engeland) Aan het eind van de asfaltweg smal fietspad rechtdoor Einde pad rechtsaf. Onder viaduct van de A1. Tweede zandpad rechtsaf (niet het pad dat iets terugloopt vlak langs de A1) Bij tweede kruising linksaf. Op grote kruising van paden het brede pad rechtdoor blijven volgen (blauw gele markering in tegengestelde richting) Dit brede pad blijven volgen. Uiteindelijk komt u op een grasveld bij paardenbakken en een huisje. Hier rechtsaf het asfaltpad op. Op driesprong bij banken rechtsaf . Asfaltpad met de bocht naar links volgen. Voor grasveld zandpad rechtsaf in, richting verkeerslichten. Op fietspad linksaf. Bij verkeerslichten 2x oversteken (Albert Schweitzerlaan en Laan van Westenenk. U komt dan bij fietspad schuin rechts). Op het fietspad direct na verkeerslichten links het smalle zandpad in dat langs de Laan van Westenenk loopt. Op kruising rechtdoor, pad dat langs een spreng loopt. Dit pad blijven volgen. Voor woningen aan de linkerkant, op kruising linksaf. Einde pad rechtsaf (Winkewijertlaan. ) Langs sportvelden. 59

Oranjestraat uitlopen. Einde weg rechtsaf en eerste weg linksaf, Fitislaan. Einde weg rechts en na 50 m linksaf, langs de garages naar een pad met fietssluisje. Na de fietssluis linksaf naar het fiets- en voetgangerstunneltje. (Rechts is de zuidelijke ingang van het NS station) Onder het tunneltje door kunt u linksom naar het station centrumzijde of rechtsaf naar het busstation. (Horeca aan de overkant van het stationsplein) Blijf de spreng volgen tot ventweg (Wim Helderlaan) langs drukke weg(Aluminiumweg) Bij eerste gelegenheid rechtsaf en Aluminiumweg oversteken. Bij fietspad gelijk weer rechtsaf en voor de spreng linksaf. Blijf de spreng volgen. Bij einde pad rechtdoor langs woonwagenkampje. Op de kruising rechtdoor, het smalle pad langs spreng. De beek is rechts. Einde pad rechtsaf, over het bruggetje. . (Hier passeert u een verbinding tussen de hoger gelegen, 'opgeleide' Ugchelse beek links en de Winkewijert rechts.) Op de kruising rechtsaf bruggetje over (richting fietsknooppunt 59). Bij einde fietspad linksaf, en direct rechtsaf de Westenenkerweg in. Bij de Zilverweg gaat u rechtsaf. Direct na de school linksaf, de toegang tot het (Westenenker)park in. Ga direct linksaf en bij het eerste asfaltpad weer linksaf. Bij de weg rechtsaf (Westenenkerweg) en bij einde weg weer rechtsaf richting de verkeerslichten (Eendrachtstraat). Arnhemseweg oversteken en linksaf. Bij de splitsing bij postbus blijft u de naar rechts buigende weg volgen. De Pelikaanlaan oversteken en weg (Arnhemse weg) vervolgen Tweede weg rechtsaf, Adelaarslaan, en eerste weg linksaf, Oranjestraat. . Oranjestraat uitlopen. Einde weg linksaf en einde weg rechtsaf Laan van de Mensenrechten. U loopt nu over de fiets- en voetgangerstunnel. Bij einde balustrade rechts haaks rechtsaf. Rechts is de zuidelijke ingang van het NS station) Rechtsaf onder het tunneltje door. Als u de tunnel door bent kunt u linksaf naar het station centrumzijde of rechtsaf naar het busstation. (Horeca aan de overkant van het stationsplein)

60

Beekbergenroute: Station Apeldoorn – Kerk, Dorpsstraat, Beekbergen

61

Deel 1.

Beekbergenroute: Station Apeldoorn – Kerk, Dorpsstraat, Beekbergen Deel 2

62

Bezienswaardigheden Beekbergen01: De Apeldoornse huuskes Eigenlijk heeft Apeldoorn nog niet zo lang een stedelijk allure. Zo’n 150 jaar geleden was het een klein dorp, omringd door een aantal buurtschappen, zoals Wormen, Orden en Westenenk. De woningbouw is ook lang dorps gebleven, behalve in het noordoostelijke deel, waar na 1870 villa’s werden gebouwd. Voor de rest bouwde men de Apeldoornse huuskes. Na de Tweede Wereldoorlog, toen er sprake was van de eerste etagewoningen in Apeldoorn, zei een gemeenteraadslid: ‘Je gaat toch geen huuskes op elkaar zetten?’ Die oorspronkelijke woningen waren vaak vrijstaand of twee onder één kap en hadden vaak veel grond. Tot dicht in het centrum zijn dit soort huizen nog te vinden, hoewel er ook veel zijn afgebroken of ingrijpend aangepast. (foto: beekbergen01_ Apeldoornse huuskes. foto: Hans Hogenbirk - IVN)

Beekbergen02: De Rietendakschool De Rietendakschool is gebouwd in 1921 en heette toen school nr. 24. Rond 1950 veranderde de naam in Zilverwegschool. In de volksmond werd de school echter altijd de Rietendakschool genoemd. Die naam werd in 1985 ook de officiële naam. De school staat aan de rand van een wijk met arbeiderswoningen, waarvan de eerste in 1919 zijn gebouwd. Een deel van die woningen is gerenoveerd, volgens een prijswinnend concept. Dat deel van de wijk heet nu Het Monument. De gerestaureerde woningen zijn aangemerkt als gemeentelijk monument. (foto: beekbergen02_ Rietendakschool. foto: Hans Hogenbirk - IVN)

Beekbergen03: Grondwater Een spreng, zoals deze Zwaanspreng, wordt gevoed door grondwater. Regenwater, ooit op de Veluwe gevallen, dat ondergronds stroomt naar lagere plekken. Het water werd gebruikt voor de aandrijving van watermolens. Aan de vele zijtakken is te zien hoe men een maximale wateropbrengst probeerde te behalen. Op vele plaatsen in Apeldoorn zijn oude beken hersteld en zorgen o.a. voor de opvang en afvoer van regenwater. (foto: beekbergen_ Grondwater. foto: Hans Hogenbirk - IVN)

Beekbergen04: Dennenheuvel Dennenheuvel behoorde tot in de 19de eeuw bij een marke, gemeenschappelijke landbouwgronden, die Engelander-holt en Bruggelen heette. Tot die tijd was het waarschijnlijk woeste grond met heide en struiken. De begroeide stuifduinen op Dennenheuvel herinneren aan de tijd vanaf de Middeleeuwen tot de 19de eeuw, toen de Veluwe bestond uit zandverstuivingen en heidevelden. De Amsterdamse tabakshandelaar Ten Sijthoff kocht in 1900 het landhuis Dennenheuvel met de heidegrond erbij. Maar de oude tijden waren voorbij dat de schapen de heide in stand hielden en met hun schapenmest de zanderige akkers vruchtbaar hielden. Kunstmest was uitgevonden en de heide was niet meer nodig. De Heidemij ontgon de heide, die toen plaats maakte voor landbouw en bos. (foto: beekbergen04_Dennenheuvel. foto: nog maken) 63

Beekbergen05: Engeland Dit oude buurtschap ontleent haar naam niet aan enken zoals soms wel wordt beweerd. Voor de tijd van de enken was de naam al bekend. Het komt vanuit het oud Nederlands en betekent zoveel als waterrijk gebied. En nat is het hier. De verschillende bronnen die ook hier als kwel uit de bodem opwellen, vormen de oorsprong van de Beekbergse Beek. Zo vormen zich allerlei waterlopen, de zo waardevolle elementen in het landschap. (foto: beekbergen05_Engeland.)

Oorsprong Oude Beek, Beekbergen (foto Paul van Dommelen)

64

Wandeling 10 “Ugchelenroute” Station Apeldoorn –Ugchelen – Het Leesten (10,5 km) Routebeschrijving: Van Station Apeldoorn centraal naar Het Leesten Vertrekpunt is Station Apeldoorn centraal uitgang zuidzijde. Vanuit station uitgang centrumzijde loopt u rechtsom, vanaf het busstation linksom, naar en door het fiets- en voetgangerstunneltje. (Horeca: aan het station centrumzijde). Bij uitgang zuidzijde direct linksaf. Bij fietspad haaks links viaduct over tunnel. Eerste weg links, 1e Wormenseweg, eerste weg rechts, Oranjestraat. Oranjestraat blijven volgen. Einde weg rechtsaf (Adelaarslaan) en direct weer linksaf, Arnhemseweg. Volg het trottoir aan de linkerzijde van de weg. Bij de Pelikaanlaan rechtdoor tot aan de verkeerslichten. Arnhemseweg oversteken naar Eendrachtstraat en direct daarna schuin linksaf, Westenenkerweg. Eerste weg linksaf, Westenenkerpark. In het park einde pad rechtsaf. Bij de eerste uitgang verlaat u rechtsaf het park, ga daarna rechtsaf, langs de school (Zilverweg). . Op kruising linksaf, Westenenkerweg. Einde weg, Hoenderparkweg linksaf en direct rechtsaf, fietspad. Op de kruising van paden schuin linksaf. (verbinding tussen de hooggelegen, 'opgeleide' Ugchelse beek rechts en de Winkewijert beek links) Vanaf nu volgt u de spreng tot de oorsprong. Direct na het bruggetje, voor huisnr 30, linksaf, het paadje langs de spreng. Op de asfaltweg rechtdoor langs het woonwagenkampje, Carrouselweg. Bij einde rechtdoor, Beeklustweg 97 -115, het pad langs de spreng volgen. Einde pad op fietspad rechtsaf. Bij eerste oversteekmogelijkheid linksaf Aluminiumweg oversteken en op parallel gelegen Wim Helderlaan linksaf en bij spreng weer rechtsaf. Pad gaat over in Winkewijertlaan. Langs sportvelden Bij einde weg rechtsaf, direct linksaf Laan van Westenenk oversteken en rechtdoor het pad langs de spreng volgen. . Pas op voor overvliegende ijsvogels. Bij de stroomversnelling en het bruggetje was een molenplaats, de Winkewijert. U blijft hier steeds het pad langs de spreng volgen Nijenbeek schuin links oversteken (Klingelbeek)oversteken, bij school over 2 bruggetjes, Molencatenlaan oversteken. Uiteindelijk steekt u een asfaltweg over (Richtersweg) en gaat schuin links ldoor een klaphek. Het zandpad schuin links volgen en bij klaphek aan uw linkerkant rechtsaf. Bruggetje over en pad rechtdoor volgen tot doorgang bij afrastering. Zandpad volgen en tussen garages door. Einde weg (Karhulstraat)rechtsaf daarna direct linksaf einde pad bij huisnummer 26 rechtsaf (Voorhoevestraat) Einde weg linksaf Karhulstraat einde weg rechtsaf (Boogaardslaan) Na Apotheek linksaf parkeerterrein op. beukenhaag is links. Parkeerplaats diagonaal oversteken. Pad langs (Ugchelse beek) volgen. Na parkeerplaats bij horeca linksaf (Molencatenlaan) Einde weg linksaf Ugchelseweg. Vanaf hier is er tot 2016 een omleiding. Eerste weg rechtsaf Ugchelse Grensweg. Rechts tennisbanen en links Piekemahof. U loopt ongeveer 500 meter tot Evert Roelofsenlaan. Daar linksaf. Einde omleiding. Deze oversteken en na huisnr 64 rechtsaf bosje in. Twee bruggen over. links tennisbanen. U loopt ongeveer 500 meter langs de Eendrachtspreng. U komt bij een asfaltweg (Ugchelse Grensweg) rechtsaf en tweede straat linksaf Evert Roelofsenlaan.

65

Na omleiding Straat blijven volgen. Gaat over in een voet/fietspad. Na brug met traptreden linksaf (Batenburg) Linksaf paadje tussen huisnr 16 en 18 en voor brug rechtsaf. Pad langs spreng. Einde weg rechtsaf Ugchelseweg. Links IJskaffee De Kei Tweede weg linksaf G.P. Duuringlaan. Rechtsaf de Wijer in, het voetpad tussen de flats. Einde pad rechtsaf het bruggetje over. Bij huisnummer 33 linksaf, een ‘graspad’ langs de beek. Aan het einde rechtsaf het paadje tussen de huizen tot de weg, dan linksaf (De Cloese). Het tweede straatje, huisnummers 93 t/m 111, linksaf. Volg het straatje dat als pad naar rechts buigt, langs de beek. Aan het einde van het pad rechtsaf. Einde weg linksaf, Brouwersmolenweg. 100 meter rechts laatste bushalte op de route. In de toekomst zal er bij het Leesten een bushalte komen. (Recht voor u is de Mettaweg waar de hoofdroute van het Maarten van Rossumpad loopt) Als u die route volgt kunt u bij bushalte op de Europaweg hoek Hoogbuurloseweg op de route van Stad te Voet komen die via Orden naar het station loopt. Onder het viaduct van de A1 door en de weg blijven volgen, Hoenderloseweg. Na 150 meter linksaf oprit naar de Hamermolen en voor het gebouw rechtsaf het hekje door. Het pad langs de spreng volgen. De spreng blijft tot de bron links. Half verharde weg oversteken en pad langs de spreng blijven volgen (het pad maakt een bocht naar links en naar rechts). Over 'vlonderpad' en na het tweede bruggetje rechts aanhouden het pad omhoog dat langs de spreng loopt, langs de houten afrastering. Na de sprengkop linksaf. Passeer het houten ‘fietssluisje. Na de camping rechts bij het fietspad rechtsaf. Einde fietspad linksaf. U komt nu bij de parkeerplaats van transferium Het Leesten.

Routebeschrijving: Van Het Leesten naar NS station Apeldoorn Vanaf de parkeerplaats van Het Leesten loopt u naar de uitgang. Hier volgt u het fietspad rechts langs de weg. Bij fietspad rechtsaf (richting Beekbergen). Na de camping aan uw linkerhand, linksaf het bospad in, Passeer het houten fietssluisje. Ga na de sprengkop rechtsaf het pad in dat langs de spreng loopt, De spreng blijft steeds rechts. Langs de houten afrastering. Het pad buigt naar links en u blijft steeds de spreng volgen. Over 'vlonderpad' en met het pad mee naar links en later naar rechts buigen.
Op kruising rechtsaf, Ugchelseweg. rechts IJskaffee De Kei Daarna voor de beek linksaf. Volg pad met de beek rechts. Bij brug rechts even linksaf en op asfaltweg rechtsaf (Batenburg) Als asfaltweg haaks naar links gaat, rechtsaf brug over met daarna trap. Straat (Evert Roelofsenlaan) uit lopen. Rechtsaf Ugchelse Grensweg. Vanaf hier is er tot 2016 een omleiding. U volgt de Ugchelse Grensweg ongeveer 500 meter. Rechts Piekemahof en links tennisbanen. Einde weg linksaf Ugchelseweg. Einde omleiding. Na 100 meter linksaf bospad. Volg pad langs spreng ongeveer 500 meter. Ga twee bruggen over. Na tweede brug bij splitsing links aanhouden. Einde pad linksaf (Ugchelseweg) Na omleiding: Eerste weg rechtsaf Molencatenlaan. Na 100 meter na Ugchelse beek rechtsaf. Parkeerplaats bij Horeca gaat over in half verhard pad. Na 100 meter komt u op een parkeerplaats. Deze diagonaal oversteken richting apotheek. Daar linksaf en bij einde inrit rechtsaf (Boogaardslaan) Eerste weg linksaf Karhulstraat. Eerste weg rechtsaf Voorhoevestraat. Na 150 meter parkeerplaats bij huisnummer 21 linksaf. Pad voor huizen. Einde weg rechtsaf. (Karhulstraat) Na 30 meter linksaf tussen garages door. Zandpaadje volgen. Links voetbalveldje. Bos in. 100 meter rechtdoor. Na brug over sprengenkop voor klaphek linksaf. Bij het informatiebord door het klaphekje gaan. Weg (Richtersweg) oversteken pad langs de spreng. Blijf het pad langs de spreng volgen (Molencatenlaan) oversteken, bij school over 2 bruggetjes, (Klingelbeek) oversteken Nijenbeek schuin links oversteken. U blijft de spreng volgen. Pas op voor overvliegende ijsvogels. Uiteindelijk komt u bij een drukke weg. (Laan van Westenenk) Deze oversteken, rechtdoor Winkewijertlaan. Langs sportvelden. Blijf de spreng volgen tot ventweg (Wim Helderlaan) langs drukke weg(Aluminiumweg) Bij eerste gelegenheid rechtsaf en Aluminiumweg oversteken. Bij fietspad gelijk weer rechtsaf en voor de spreng linksaf. Blijf de spreng volgen. Bij einde pad rechtdoor langs woonwagenkampje. Op de kruising rechtdoor, het smalle pad langs spreng. De beek is rechts. Einde pad rechtsaf, over het bruggetje. (Hier passeert u een verbinding tussen de hoger gelegen, 'opgeleide' Ugchelse beek links en de Winkewijert rechts.) Op de kruising rechtsaf bruggetje over (richting fietsknooppunt 59). Bij einde fietspad linksaf, en direct rechtsaf de Westenenkerweg in. Bij de Zilverweg gaat u rechtsaf. Direct na de school linksaf, de toegang tot het Westenenkerpark in. Ga direct linksaf en bij het eerste asfaltpad weer linksaf. Bij de weg rechtsaf (Westenenkerweg) en bij einde weg weer rechtsaf richting de verkeerslichten (Eendrachtstraat). Arnhemseweg oversteken en linksaf. Bij de splitsing bij postbus blijft u de naar rechts buigende weg volgen. De Pelikaanlaan oversteken en weg (Arnhemse weg) vervolgen Tweede weg rechtsaf, Adelaarslaan, en eerste weg linksaf, Oranjestraat. . Oranjestraat uitlopen. Einde weg linksaf en einde weg rechtsaf Laan van de Mensenrechten. U loopt nu over de fiets- en voetgangerstunnel. Bij einde balustrade rechts haaks rechtsaf. Rechts is de zuidelijke ingang van het NS station) 67

Rechtsaf onder het tunneltje door. Als u de tunnel door bent kunt u linksaf naar het station centrumzijde of rechtsaf naar het busstation. (Horeca aan de overkant van het stationsplein)

Ugchelenroute: Station Apeldoorn – Ugchelen – Het Leesten deel 1

De route loopt onder het spoor door en dan terug over de tunnel verder lopen

68

Ugchelenroute: Station Apeldoorn – Ugchelen – Het Leesten deel 2 en 3

69

Knelpunten 01: Het pad tussen de flats (De Wijer, zijpad van de G.P.Duringlaan) is privéterrein. Je mag dit als wandelaar wel betreden, met uitzondering van 's avonds. Mogelijk is vergunning nodig voor het gebruik van markering. 02: In de directe nabijheid van Het Leesten is geen bushalte. Je moet daarvoor naar de Hoendelooseweg bij De Cantharel (ruim 1 km) (Tijdelijke?) oplossing: De route niet helemaal naar/van Het Leesten lopen. In de routebeschrijving vermelden: Afkorting naar bushalte. Van station naar Het Leesten: Niet linksaf naar de Hamermolen, maar rechtdoor. Van Golsteinlaan rechtsaf. Otterloseweg oversteken en rechtsaf. Voor Hotel/Restaurant de Cantharel is een bushalte. Van Het Leesten naar Station: Vanaf de hoofdingang van Hotel/Restaurant de Cantharel rechtsaf. Op de kruising linksaf en Otterloseweg oversteken. Van Golsteinlaan in. Bij derde bospad rechtsaf. Weg met fietspaden oversteken en rechtdoor. Bij einde pad linksaf. Op de 3-sprong rechtdoor. Volg de spreng tot De Hamermolen. Hier route oppakken

Bezienswaardigheden Ugchelen01/ Beekbergen01: De Apeldoornse huuskes Eigenlijk heeft Apeldoorn nog niet zo lang een stedelijk allure. Zo’n 150 jaar geleden was het een klein dorp, omringd door een aantal buurtschappen, zoals Wormen, Orden en Westenenk. De woningbouw is ook lang dorps gebleven, behalve in het noordoostelijke deel, waar na 1870 villa’s werden gebouwd. Voor de rest bouwde men de Apeldoornse huuskes. Na de Tweede Wereldoorlog, toen er sprake was van de eerste etagewoningen in Apeldoorn, zei een gemeenteraadslid: ‘Je gaat toch geen huuskes op elkaar zetten?’ Die oorspronkelijke woningen waren vaak vrijstaand of twee onder één kap en hadden vaak veel grond. Tot dicht in het centrum zijn dit soort huizen nog te vinden, hoewel er ook veel zijn afgebroken of ingrijpend aangepast. (foto: ugchelen01-beekbergen_ Apeldoornse huuskes. foto: Hans Hogenbirk - IVN)

Ugchelen02 / Beekbergen01: De Rietendakschool De Rietendakschool is gebouwd in 1921 en heette toen school nr. 24. Rond 1950 veranderde de naam in Zilverwegschool. In de volksmond werd de school echter altijd de Rietendakschool genoemd. Die naam werd in 1985 ook de officiële naam. De school staat aan de rand van een wijk met arbeiderswoningen, waarvan de eerste in 1919 zijn gebouwd. Een deel van die woningen is gerenoveerd, volgens een prijswinnend concept. Dat deel van de wijk heet nu Het Monument. De gerestaureerde woningen zijn aangemerkt als gemeentelijk monument. (foto: ugchelen02-beekbergen_ Rietendakschool. foto: Hans Hogenbirk - IVN)

70

Ugchelen03: Grondwater Een spreng, zoals deze Winkewijert, wordt gevoed door grondwater. Regenwater, ooit op de Veluwe gevallen, dat ondergronds stroomt naar lagere plekken. Doordat de papierfabriek Van Gelder heel veel grondwater oppompte daalde het grondwater zo sterk dat de Winkewijert droog viel. De Winkewijert is sinds1999 hersteld en stroomt weer. Ook op andere plaatsen in Apeldoorn zijn oude beken hersteld en zorgen o.a. voor de opvang en afvoer van regenwater. (foto: ugchelen03-beekbergen_ Grondwater. foto: Hans Hogenbirk - IVN)

Ugchelen04: Ugchelse beek en Winnemolens De Ugchelse beek is een samenstel van sprengen. Sprengen zijn gegraven beekjes, die tot doel hebben water te leveren voor een watermolen. Oorspronkelijk waren die molens vooral bedoeld als korenmolen, later werden ze erg veel als papiermolen gebruikt. Nog later vooral na halverwege de 19de eeuw, zijn veel molens omgebouwd tot wasserijen. Sommige molens zijn nog herkenbaar, inclusief molenrad, zoals de Hamermolen en Bouwhofmolen. Op deze locatie zijn de zgn Winnemolens, ooit links en rechts van de Ugchelse beek gelegen, geheel verdwenen. Het ‘drijfwerk’ van de molen is opnieuw aangelegd, in een modern jasje. En het rad heeft echt een functie! Het wekt elektriciteit op, die in de appartementen gebruikt wordt. Naast het waterrad is een zogenaamde vistrap aangelegd. Dat is een voorziening die er voor zorgt dat vissen, hier vooral beekprikken, het waterrad kunnen passeren. (foto: ugchelen04-beekbergen_ Ugchelse beek. foto: Hans Hogenbirk - IVN)

Ugchelen05: Koppelsprengen De waterlopen hier vormen samen de Koppelsprengen. Het water voedt de Ugchelse beek. Aan de vele bestaande en voormalige zijtakken is goed te zien hoe men een maximale wateropbrengst probeerde te behalen. Het rode, vlokkige drab op sommige plekken in de spreng is drainerend water met een hoog ijzergehalte. De opgeloste ijzerverbindingen ‘roesten’ bij blootstelling aan de lucht (zuurstof). Tegen de oevers groeit typische flora als dubbelloof en paarbladig goudveil en ook levermos. (foto: ugchelen05-beekbergen_ Koppelsprengen. foto: Hans Hogenbirk - IVN)

71

Het Jagerspad, een pad van de KWBN (Koninklijke WandelBond Nederland) Een 60 km lange rondwandeling vanuit Apeldoorn via Beekbergen, Loenen en Hoenderloo en Ugchelen. Het is uitgegeven door de toenmalige NWB (Nederlandse WandelBond) Dit NWB-wandelpad is een rondwandeling die op elk punt kan worden begonnen, is in één richting beschreven en voorzien van geel/blauwe markeringen. De route loopt in de achtertuin van de Internationale Vierdaagse Apeldoorn van de NWB. In de rondwandeling worden naast Apeldoorn de plaatsen Beekbergen, Loenen, Hoenderloo en Ugchelen aangedaan. Bij het verlaten van Apeldoorn valt op dat de stad zich steeds verder naar het zuiden heeft uitgebreid, maar dat een aantal groene passages is behouden. Na het passeren van het viaduct onder de A1 gaat de route echt het bos in. Eerst het “Herenhul” en daarna “Bruggelen”, om bij Beekbergen weer even uit het bos te komen. Via Klein Paradijs en Groot Panorama over de A50, waarna we via landgoed Hoeve Delle bij de Schanserberg de heide bereiken. Het pad doet het dorp Loenen aan om vervolgens in het Loenense bos te verdwijnen. We gaan door de “Loenermark” en langs de schaapskooi. Bij de “Woeste Hoeve” passeren we weer de A50 en gaan we door de bossen naar Hoenderloo. Ditmaal waarschijnlijk zonder de orkestmuziek uit de muziekkoepel van deze etappeplaats van de Vierdaagse. Er volgt nog een stevige klim door de Leesterheide. Daarna langs de voor deze streek karakteristieke sprengen en door rustige woonwijken wordt het station van Apeldoorn bereikt.

72

Aansluitende Wandelpaden. Maarten van Rossumpad, LAW ’s Hergenbosch – Steenwijk, 384 km. Het Maarten van Rossumpad is vernoemd naar de 16e-eeuwse legeraanvoerder in dienst van de Hertog van Gelre, het gebied waar het pad doorheen loopt. Een mooi stukje Nederland tussen Ommen en Den Bosch, dat door Marsman zo treffend is beschreven in zijn gedicht ‘Denkend aan Holland’. U zult tijdens uw wandeling ontdekken dat al zijn waarnemingen nog steeds kloppen. Nederland heeft meer groen dan u denkt. Het Maarten van Rossumpad is daarvan het beste bewijs. En onderweg kunt u op verschillende punten een ander Lange-Afstand-Wandelpad inslaan.

Marskramerspad, LAW Bad Bentheim – Den Haag, 360 km. Wandelen over het Marskramerpad brengt u terug naar vroegere tijden. Ooit was het immers de wandelroute van de marskramers die langs oude handelssteden als Oldenzaal, Deventer en Amersfoort trokken om hun snuisterijen en wonderzalfjes aan te bieden. De marskramers zijn verdwenen, maar u kunt op het Marskramerpad nog steeds in hun voetsporen treden. Na Amersfoort wandelt u dwars door het Groene Hart naar Leiden. De laatste etappes voeren u daarbij langs de prachtige landgoederen tussen Wassenaar en Den Haag. En daar aangekomen doet u uw voeten geen groter plezier dan met afkoeling in die beroemde Scheveningse branding.

Veluwe Zwerfpad, Streekpad, rondwandeling Begin en eindpunt Arnhem, 357 km. Het Veluwe Zwerfpad leidt u door een streek die in het Nederlandse landschap een bijzondere plaats inneemt. U kunt op zoek naar de wilde zwijnen in de ‘Onzalige Bossen’, de graafwespen in het oneindig stuifzand en zandhagedissen op de stille heide. Met de knooppuntenstructuur van dit Streekpad zijn er bovendien tal van mogelijkheden voor meerdaagse en weekendrondwandelingen. Het Veluwe Zwerfpad: een prettige verslaving voor veel wandelaars.

Hanzestedenpad, Streekpad Doesburg – Kampen, 120 km. Het Hanzestedenpad loopt door de betoverend mooie IJsselvallei. Het pad volgt de sterk meanderende IJsseloever in al haar veelzijdigheid. Zo loopt u over hoge rivierdijken met imponerende vergezichten, dan weer struint u door robuuste rietpartijen of schrale graslanden met grote grazers. Af en toe voert de route iets dieper de vallei in door bosrijke landgoederen en langs deftige havezaten. En natuurlijk komt u tijdens uw tocht langs de Hanzesteden. De historische rijkdom van deze oude handelscentra biedt een grote variatie in cultuur en gezelligheid. Kortom: het Hanzestedenpad heeft alle ingrediënten voor een onvergetelijke wandelbelevenis.

73

Koninklijke weg Den-Haag, Paleis Noordeinde – Apeldoorn, Paleis Het Loo, 170 km. De Koninklijke Weg loopt van Noordeinde, via Soestdijk naar Het Loo en rolt door het Groene hart, over de Utrechtse Heuvelrug en via de Veluwe over 170 kilometer. Het is een initiatief van het toenmalige KNBLO Wandelsportorganisatie Nederland (KNBLO-NL)*. KNBLO-NL werd met het idee benaderd door Aalt van de Glind, de geestelijk vader. De website www.koninklijkeweg.nl stelt zich ten doel zoveel mogelijk mensen te stimuleren om de Koninklijke Weg af te gaan leggen. Ieder op zijn of haar eigen manier, lopend, rollend, handbikend.

Kopermolenpad, klompenpad, rondwandeling 13 km. Ontdek het mooie buitengebied van Wenum Wiesel. Wandelen langs beken, over historische paden en enken, door weilanden en beekdalen. Laat je verrassen door dit bijzondere afwisselende landschap. Klompen aan, rugzak op en gaan! Startpunt: Wenumse Watermolen, Oude Zwolseweg 164 in Wenum Wiesel. Openbaar vervoer: Bushalte Papegaaiweg in Wenum Wiesel.

(foto Paul van Dommelen)

Avervoorderpad, klompenpad, rondwandeling, 13 km. Wandelen langs boerenerven, over schouwpaden en historische wegen in het prachtige buitengebied van De Vecht (Terwolde). Ontdek het mooie buitengebied van buurtschap De Vecht (Terwolde). Rust, ruimte, karakteristieke boerderijen en een landschap op de overgang van de Veluwe naar de IJssel bepalen hier de sfeer. Klompen aan, rugzak op en gaan! Startpunt: Parkeerplaats bij sportvereniging V en L, Kerkstraat 42 De Vecht (Terwolde) Openbaar vervoer: Buslijn 15 van Apeldoorn naar vliegveld Teuge, daarna 33 minuten lopen naar startpunt of u stapt eerder op de route.

Twellose Landgoederen, rondwandeling 18 km in te korten tot 11 km. Deventer – Twello – Deventer Deze rondwandeling vanuit station Deventer toont u een afwisselend en kleinschalig landschap. U begint met een fraai uitzicht op de IJssel en de uiterwaarden, wandelt over landgoederen en langs waterlopen. Via de kern van het dorp Twello, waar u de wandeling eventueel kunt afbreken, brengt de route u weer volop in het buitengebied. Via Steenenkamer, vroeger de moestuin van Deventer vaart u met het voetveer naar het historische centrum van Deventer. Een mooie gelegenheid om de Deventer Hanze en haard beter te leren kennen. Alle beschreven landgoederen worden door particulieren bewoond en zijn niet te bezichtigen. Bij (extreem) hoog water in de IJssel wordt de pont uit de vaart genomen. Voor meer informatie rederij Eureka, tel. 06-533 369 65 of www.rederijthuishaven.nl. U kunt dan via de brug naar Deventer. U kunt de route ook na 11 km afbreken en in Twello op de trein stappen.

74

Rondwandelingen Naast de zogenaamde lijnwandelingen zijn met behulp van de route van Apeldoorn te Voet een groot aantal kortere en langere rondwandelingen te maken. Een aantal suggesties zijn hieronder beschreven. Rondwandelingen van en naar Station Apeldoorn 

Grift route – Marialust – Wenumse route 4 km



Berg en bos route – via Zanderijweg – Sprengenroute Orden 5 km



Het Loo route – Maarten van Rossumpad – Berg en bos route 11 km



Berg en Bos route- Maarten van Rossumpad –Sprengenroute Orden 12 km



Sprengenroute Orden - Maarten van Rossumpad – Ugchelen route 16 km



Ugchelen route - Maarten van Rossumpad - Beekbergen route 18 km



Griftroute – Kopermolenpad – Wenumse Route 13 km



Wenumse route – Kopermolenpad - Maarten van Rossumpad – Het Loo route 15 km



Wenumse route – via de Hoge Dries naar Maarten van Rossumpad- Het Loo route 10 km



Beekbergen route – Marskramerspad – via Hanekerweg naar Beekbergerwoud route – Station Apeldoorn de Maten ( trein naar Apeldoorn) 23 km

Andere rondwandelingen 

Ugchelen route - Maarten van Rossumpad - Beekbergen route – Egerlaan – Ugchelen route 12 km



Marialust – Grift route – Kopermolenpad – Wenumse route – Marialust 9 km

NB. Door de aanleg van nieuwe klompenpaden en lokale ommetjes en de ontwikkeling van verbindingsstukken zal het aantal mogelijkheden voor gemarkeerde rondwandelingen de komende jaren toenemen.

75

Routecoördinatoren Berg en Bos route Sprengenroute Orden Woudhuis route Weteringsebroek route Beekbergerwoud route Grift route Wenumse route Het Loo route Beekberger route Ugchelse route

Alex Eeninkwinkel / Bob van Dongen Bob van Dongen Hans Schmal / Wobbe de Vries vacature Paul van Dommelen Hans Schmal Andrea Denekamp NIVON / Paul van Dommelen Jan te Koppele Jan te Koppele

Konijnenkamp, Beekbergen. (foto Paul van Dommelen)

76

Bij het project “Apeldoorn te Voet” zijn de volgende partijen betrokken: Instituut voor Natuureducatie en duurzaamheid (IVN) Apeldoorns Gidsen Collectief (AGC) NIVON Koninklijke Wandelbond Nederland (KWBN) Natuurmonumenten Staatsbosbeheer Gelderse Landschappen en Kastelen Koninklijke Houtvesterij Het Loo Stichting Landschapsbeheer Gelderland Dorpsraad Ugchelen Dorpsraad Beekbergen Dorpsraad Klarenbeek Dorpsraad Teuge Dorpsraad Wenum- Wiesel Wijkraad Centrum Wijkraad Orden Wijkraad De Parken Wijkraad Kerschoten Wijkraad Zevenhuizen – Zuidbroek Wijkraad Osseveld – Woudhuis Wijkraad Zuid Oost Wijkraad Zuid Coda Gemeente Apeldoorn Gemeente Voorst Waterschap Vallei - Veluwe Stichting Wandelnet Stichting Internationale Vierdaagse Apeldoorn

77

78