ALTIJD BEGRENSD OF OOK WEL GRENZELOOS?

DIT IS EEN BIJLAGE VAN RHIJNVIS MEDIA. DE INHOUD VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN METRO.

CHRONISCH ZIEK

BEZOEK OOK WWW.OVERCHRONISCHZIEK.NL

•

NOVEMBER 2015

CIJFERS

ALTIJD BEGRENSD OF OOK WEL GRENZELOOS?

Percentage mensen met een chronische ziekte in Nederland

Wat kun je allemaal wel en wat niet wanneer je chronisch ziek bent? Drie mensen met een chronische ziekte vertellen over hun grenzen.

Vrouwen

34,7 %

Rob Thijs (34, webdesigner) Heeft sinds zijn kleutertijd epilepsie met tonisch-clonische aanvallen.

rob: ‘Wanneer ik een regelmatig leven leid en tweemaal daags mijn medicijnen slik, sluit ik aanvallen voor negentig procent uit. Toch sluimert er een constante onzekerheid in mij. Ik heb bijvoorbeeld nooit mijn rijbewijs gehaald, omdat ik zomaar ineens de controle over mijn lijf kan verliezen. Om diezelfde reden ga ik niet naar drukke festivals.’

Wanneer ging je over de grens? rob: ‘Tijdens mijn afstuderen. Ik maakte een mobiele website die ook echt gerealiseerd ging worden, sliep maar een paar uur per nacht, at slecht en werd slordig met het innemen van mijn medicatie. Ineens werd ik wakker op het balkon van mijn studentenhuis. Na een aanval is het alsof iemand alle kabels in je

hoofd heeft losgetrokken. Je moet heel langzaam weer opstarten.’

Wanneer voel je je grenzeloos?

© Marloes Niemeijer Fotografie

hanna: ‘Ik moet altijd een grote tas meeslepen met eten, drinken en mijn meetspullen en insulinepomp, ook als ik een avond uitga. Daarnaast kan ik niet spontaan gaan sporten, omdat ik daarvoor uren van tevoren al rekening moet houden met eten en insuline.’

Wanneer ging je over de grens? hanna: ‘Toen ik toch – eigenwijs – onvoorbereid ging sporten. Halverwege mijn hardlooprondje begon mijn lijf te trillen en werd mijn zicht wazig. Mijn suikerwaarden waren zo diep gezakt, dat alles in

Mannen

0-24 jaar 11%

Met een chronische ziekte lijk je in eerste instantie alleen maar te verliezen en niks te winnen

Hanna Trommel (22, parttime lerares) Heeft sinds haar 14e diabetes type 1, haar lichaam maakt geen insuline meer aan.

Tegen welke grenzen loop je aan?

28,7 %

rob: ‘Ik ben er altijd mee bezig dat ik de controle over mijn lichaam wil houden. Als ik ga boulderen – dat is een soort klimsport – lukt het me om alles over te laten aan mijn lichaam. Dan ben ik op een bijna kinderlijke wijze aan het puzzelen hoe ik naar boven moet komen.’

© Studio Klapstuk-Sanne Bas

Tegen welke grenzen loop je aan?

mijn lijf te weinig voeding kreeg. Met een zeer lage bloedsuikerwaarde moest ik nog twee kilometer naar huis strompelen. Gelukkig heb ik nooit een ambulance hoeven bellen.’

Wanneer voel je je grenzeloos? hanna: ‘Bijna nooit. Maar laatst ging ik uit eten met familie. Ik gaf mezelf wel insuline, maar berekende niet precies hoeveel ik nodig had. Een paar uur lang heb ik heerlijk gepraat, gelachen en wat alcohol gedronken en kon ik even mijn diabetes vergeten. Dat moest ik helaas wel bekopen met misselijkheid en een slechte nachtrust.’

Rina de Waal (60, huisvrouw en een van de ervaringsdeskundigen van de Hartstichting) heeft sinds 2005 last van boezemfibrilleren; een onregelmatige en veel te hoge hartslag.

Tegen welke grenzen loop je aan? rina: ‘Ik voel me altijd alsof ik een marathon heb gelopen. Wat ik eerst in een dag deed, moet ik nu uitsmeren over een week. Voorheen maakte ik in één ruk alles in mijn siertuin in orde. Nu sta ik net een stukje te schoffelen en moet ik alweer gaan zitten. Daarbij ben ik angstig. Ik durf niet te autorijden en niet op mijn kleinkinderen te passen. Stel dat ik ineens naar het ziekenhuis moet?’

Wanneer ging je over de grens? rina: ‘In het begin ging ik vooral mentaal over een grens. Ik was een doorzetter, maar moest steeds opgeven, omdat mijn lichaam niet meer

55-64 jaar 48,1%

kon. Dan werd ik kwaad en soms begon ik te huilen. Het maakte me depressief. Nu slik ik daar medicijnen tegen en heb ik geleerd dat het oké is om rustiger aan te doen.’

65-74 jaar 62,9%

Wanneer voel je je grenzeloos? rina: ‘Een week geleden onderging ik een cardioversie in het ziekenhuis; ze hebben met een elektrische schok mijn hartritme omgezet in een normaal ritme. Eerdere pogingen hielpen niet. Nu klopt mijn hart voor het eerst even normaal. Heerlijk, die rust! Deze week ga ik zelfs op mijn kleinkinderen passen.’

75 jaar en ouder 79,1%

Bron: LINH, berekend door het NIVEL, 2013. TEKST: JASMINE GROENENDIJK

Je bent niet de enige...

JONG EN CHRONISCH ZIEK?

25-54 jaar 27,3%

Meld je GRATIS aan

Je wilt net zo’n leuk leven als je vrienden. • Contact met andere jongeren met een chronische ziekte Maar soms zit je met vragen. Want hoe ga je • Zelfstandig aan de slag met informatie en oefeningen om met opleiding, werk, uitgaan, vrienden • Coaches die zelf ook een chronische ziekte hebben en seks? Je vindt en deelt antwoorden bij ALL OF ME. Het is dé plek waar jonge mensen met een chronische ziekte elkaar ontmoeten.

ALLOFME.NL IS EEN GRATIS WEBSITE WAAR JONGE MENSEN MET EEN CHRONISCHE AANDOENING ELKAAR KUNNEN VINDEN. HET IS EEN INITIATIEF VAN 10 PATIËNTENORGANISATIES EN ONTWIKKELD MET MEER DAN 20 JONGEREN.

2 VOORWOORD CHRONISCH ZIEK

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.OVERCHRONISCHZIEK.NL

INHOUD

SLINGERENDE SOKKEN Chronisch ziek zijn kun je vergelijken als leven met een half gevuld glas. De pessimist zal het glas als half leeg zien. Hij ziet vooral de gebreken. Voor de optimist is het glas half vol. Hij ziet primair wat er allemaal nog wél kan. Er is echter een derde optie, die begint met een vraag. ‘Waar is de kraan?’

8

7 4 5

9

Cronische aandoeningen pag. 4 • Revalidatie pag. 6 Darmaandoeningen pag. 7 • Studie en werk pag. 8 • Diabetes Pag. 9 • Pijn pag. 10

DOOR: BERTHOLD GUNSTER

A

ls je een chronische ziekte hebt, confronteert dat je onontkoombaar met wat je niet meer kan. Je bent je in eerste instantie vooral bewust van de dingen die je vroeger nog wél kon en nu niet meer. Met een chronische ziekte lijk je in eerste instantie alleen maar te verliezen en niks te winnen. Ben je een pessimist als je je daar bewust van bent? Nee. Natuurlijk niet. Het zou getuigen van een beledigende simpliciteit om als blije doos uit te roepen: ‘Nog maar één been? Dan

kun je toch leuk hinkelen?!’ Een chronische ziekte is per definitie frustrerend. Als je het glas niet als half leeg ziet, zou je in een droomwereld leven. Het glas is nou eenmaal half leeg. Dat is een gegeven. De vraag is alleen: ‘Wat dan?’ Wat mij helpt in tijden van tegenslag is het inzicht dat je je altijd ergens op een meetlat bevindt van – aan de ene kant – geweldig en – aan de andere kant – waardeloos. Het gevolg? Waar je je ook bevindt, je hebt de neiging jezelf te verge-

HUH?! Omdenken

Berthold Gunster, schrijver en grondlegger van het Omdenken.

Omdenken is een manier van denken waarmee je van een probleem een mogelijkheid maakt. Berthold Gunster (1959) is grondlegger van het Omdenken. Over zijn gedachtegoed schreef hij inmiddels acht bestsellers, waaronder ‘Huh?! De techniek van het omdenken’ en ‘Ja, maar wat als alles lukt?’ Voor meer informatie: volg Omdenken op Facebook of Twitter. Zie ook www.omdenken.nl

lijken. Wat is het gevolg van die vergelijking? Als je je vergelijkt met mensen die het beter hebben, voel je je gefrustreerd en tekortgedaan. Vergelijk je je met mensen die het slechter hebben, dan voel je je opeens gelukkig en dankbaar. Maar de ellende is: die vergelijking is per definitie relatief. Het verandert niets aan jou. Je bent nog steeds wie je bent. De vraag is dan ook niet waar je je mee zou moeten vergelijken, de vraag is wat het ons oplevert als we ons met anderen vergelijken. Het vergelijken zélf maakt je namelijk ongelukkig. Voortdurend over jezelf denken in termen van ‘goed’ of ‘fout’ is vermoeiend en vooral contraproductief. Je bent namelijk wie je bent. Je bent niet iets anders dan je bent. Het is niet een kwestie van jezelf gelukkig prijzen ten opzichte van andere mensen die ongelukkiger zijn dan jij. Geluk is je gelukkig prijzen met jezelf. Met alle pijn, frustratie en ellende die daar deel van uitmaken. Dat je jezelf kunt omarmen zoals je bent. Een chronische ziekte accepteren is niet zwak of negatief. Integendeel. Het getuigt van kracht en een gezonde dosis realisme. Wat helpt is de troostrijke gedachte dat ná acceptatie vaak nieuwe, ongekende mogelijkheden zichtbaar worden. Dingen waarvan we niet eens wis-

ten dat ze bestonden. Dat is het moment dat het er niet om gaat of het glas half leeg of half vol is, maar waar de kraan zich bevindt. Als je beseft hoe schaars je dagen zijn, kan elke dag die je nog hebt je gelukkig maken. Juist mensen die met tegenslag te maken hebben gehad, kunnen intens gelukkig zijn met hun geliefden, kinderen en collega’s. Een chronische ziekte helpt je het onderscheid te maken tussen be-

ʻDe vraag is wat het ons oplevert als we ons met anderen vergelijkenʼ

gluten vrij

Dit is een bijlage bij Metro. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van Metro.

Projectmanager: Femke Walda Auteurs: Jasmine Groenendijk Patricia de Ryck Eindredactie: Frits Mulder Vormgeving: Leon Mooijer Drukkerij: Drukkerij Noordholland Rhijnvis Media ontwikkelt themabijlagen voor nationale dagbladen en magazines. Onze themabijlagen geven informatie over een specifieke branche of specifiek onderwerp.

langrijke dingen (het welzijn van je kinderen, de verstandhouding met je partner) en onbelangrijke dingen (of je auto de APK haalt en of je man zijn sokken laat slingeren of niet). Maar laten we voorzichtig blijven. Chronisch ziek zijn is geen zegen. Het is en blijft zwaar. Tegelijkertijd is het ook geen van God gegeven ramp. Het is wat het is. Niets meer en niets minder. Dat accepteren is niet beklemmend. Het is bevrijdend.

bio

COLOFON

lactose vrij

© Copyright 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Rhijnvis Media BV.

Frederiksplein 1-5 • 1017 XK Amsterdam

www.rhijnvismedia.nl

FOTOGRAFIE: WIM VAN DER SPIEGEL

“Ik heb al 10 jaar MS en ik merk dat ik achteruitga. Onder andere in het lopen en in spierkracht bij het openen van potjes en het dragen van boodschappen. Veel kan ik niet doen tegen MS. Wel kan ik bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek naar MS en de oplossingen ervoor. Ik hoop dat velen dat met mij willen en kunnen doen.”

Onderzoek naar oorzaak en behandeling van MS is van levensbelang

M

ultiple sclerose (MS), een ziekte van het centrale zenuwstelsel, kent geen leeftijd. In veel gevallen treft het mensen in de bloei van hun leven. Tot op dit moment is de oorzaak van MS nog niet gevonden, evenmin een medicijn om deze ziekte te genezen. Wetenschappelijk onderzoek naar MS is daarom enorm belangrijk. Temeer omdat tegenwoordig op steeds jongere leeftijd de diagnose MS wordt vastgesteld. Het leven van iemand met MS verandert drastisch. De dagelijkse dingen, die eerst heel normaal waren, moeten nu zorgvuldig worden afgewogen en gepland. Onderzoek naar de oorzaak en behandeling van MS moet doorgaan en is van onschatbare waarde voor iemand met MS. Intensief onderzoek moet uiteindelijk leiden tot het vinden van een medicijn dat MS geneest.

Help samen met ons MS de wereld uit!

www.msresearch.nl – Voorschoten Wanda van Santen (heeft MS)

Elkaar helpen is toch vanzelfsprekend?

Tonja: “Doe het gewoon, want het is heel bijzonder om te zien hoe de ander het leuk vindt om jou te helpen.”

Heb je hulp nodig, wil je je hulp aanbieden óf wil je hulp organiseren rondom iemand? Maak dan een account aan op www.wehelpen.nl.

Omdat elkaar helpen vanzelfsprekend is!

4 CHRONISCHE AANDOENINGEN CHRONISCH ZIEK


ÉÉN OP DE DRIE MENSEN IS CHRONISCH ZIEK

OVERZICHT

Wanneer is een ziekte chronisch? Welke verschillende chronische ziekten bestaan er? Een overzicht van feiten en cijfers over en van chronische ziekten.

Alle 29 chronische ziekten op een rij Het Landelijk Informatie Netwerk Huisartspraktijken (LINH) heeft de volgende lijst opgesteld.

TEKST: JASMINE GROENENDIJK

W

at hebben de volgende aandoeningen met elkaar gemeen: migraine, een burn-out, langdurige nek- en rugklachten, een beroerte en stemmingsstoornissen? Naast dat dit allemaal geen pretjes zijn, vallen al deze aandoeningen onder chronische ziekten. Tijd voor opheldering: wanneer is een ziekte chro-

nisch? Het Nationaal Kompas van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu omschrijft chronische ziekten als onomkeerbare aandoeningen zonder uitzicht op volledig herstel en met een relatief lange ziekteduur. Die duur is afhankelijk van de ziekte, maar in Nederland wordt over het algemeen een termijn van langer dan zes weken

tot zes maanden gehanteerd. Een chronische ziekte onderscheidt zich verder door een langdurig beroep op de zorg.

Eén op de drie In Nederland hebben 5,3 miljoen mensen een chronische ziekte; dat is bijna een op de drie Nederlanders. Hieronder vallen meer vrouwen dan

VIER TYPEN Verschillende typen chronische ziekten In Nederland worden vier typen chronische ziekten onderscheiden, afgemeten aan de aard van de ziekte en het ziekteverloop: 1. Levensbedreigende ziekten als kanker en beroerte 2. Aandoeningen die periodiek terugkerende klachten veroorzaken, zoals astma

3. Aandoeningen die progressief verslechteren en invaliderend zijn, zoals reumatoïde artritis en chronisch hartfalen 4. Chronische psychische stoornissen In totaal worden er 28 ziekten gedefinieerd als chronisch. Dit cijfer komt uit de huisartsenpraktijk: iemand is chronisch ziek indien in het patiëntdossier bij de huisarts

een van de 28 geselecteerde diagnoses voorkomt. Voor een compleet overzicht, zie het kader bij dit artikel. Hieronder lichten we enkele veel voorkomende chronische ziekten uit.

Dialyse in eigen omgeving Dialyseren heeft grote impact op iemands leven. Steeds meer nierpatiënten kiezen voor thuisdialyse. Zoals Toine Smits (53) uit Uden. Hij dialyseert via Dianet, een van de grootste aanbieders van dialysezorg.

Aandoeningen gerelateerd aan alcohol • Aandoeningen van het endocard/hartklepafwijkingen • Aangeboren afwijkingen van het hartvaatstelsel • Aids en hiv-infectie • Angststoornissen • Astma • Beroerte • Chronische nek- en rugklachten • COPD • Coronaire hartziekten • Dementie (inclusief alzheimer) • Diabetes mellitus • Epilepsie • Gezichtsstoornissen • Gehoorstoornissen • Hartfalen • Hartritmestoornissen • Kanker • Migraine • Overspanning/burn-out • Osteoporose • Perifere artrose • Persoonlijkheidsstoornissen • Reumatoïde artritis • RLS • Schizofrenie • Stemmingsstoornissen • Verstandelijke handicap • Ziekte van Parkinson •

denkt Dianet mee. Zo konden cruiseliefhebbers deze zomer dialyseren op een cruiseschip. Hiervoor werd een compact waterzuiveringsstation ontwikkeld. En begin dit jaar werd op verzoek van een patiënt een dialysestation gerealiseerd in een verzorgingshuis.

mannen. Vier op de vijf 75-plussers heeft een chronische aandoening, maar niet alleen ouderen vallen onder de pechvogels: elf procent van de jongeren (tot 24 jaar) heeft ook te kampen met langdurige ziekte(verschijnselen). Wanneer iemand meer dan één chronische ziekte heeft, heet dat multimorbiditeit. Van de Nederlandse bevolking heeft elf procent dit, dat zijn 1,9 miljoen personen. Ook dit komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Veelvoorkomende combinaties van ziekten zijn diabetes mellitus en coronaire hartziekten, diabetes en gezichtsstoornissen, en coronaire hartziekten en COPD. De helft van de 75-plussers heeft twee of meer chronische ziekten. Multimorbiditeit leidt regelmatig tot problemen bij de patiënt: denk aan beperkingen in het dagelijks functioneren, maar ook verlies van kwaliteit van leven, meer zorggebruik, meer kans op complicaties bij behandeling en een hogere kans op vroegtijdige sterfte.

BRONNEN: HET NATIONAAL KOMPAS VAN HET RIJKSINSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU, LANDELIJK INFORMATIE NETWERK HUISARTSPRAKTIJKEN (LINH), DIABETESFONDS, NATIONAAL MS FONDS, STICHTING PARKINSONFONDS, NIERSTICHTING, VOLKSGEZONDHEID TOEKOMST VERKENNING 2014

Parkinson. Levenslang.

SMS PARKINSON NAAR 3669

Foto: Marco Hofsté

45 jaar ervaring

Dianet Door thuisdialyse voelen veel patiënten zich energieker. Het bespaart reistijd van en naar een dialysecentrum en patiënten kunnen vaker en langer dialyseren. Toine dialyseert met assistentie van zijn vrouw Ria. ‘Ik voel me fit en kan hardlopen en fietsen.’

Verschillende vormen

Toine dialyseert ‘s nachts, maar

er zijn meer mogelijkheden. Zo kunnen patiënten overdag dialyseren met assistentie van partner of verpleegkundige. Sinds kort dialyseert de eerste thuispatiënt zelfstandig overdag, met medische ondersteuning op afstand. Dianet realiseerde deze vorm op wens van de patiënt.

Cruise en verzorgingstehuis

Ook met patiënten die op vakantie gaan of niet zelfstandig wonen,

Met 45 jaar ervaring ondersteunt Dianet patiënten van aanmelding tot huisaanpassing. Inmiddels dialyseert 60% van de patiënten van Dianet thuis, landelijk is dat 18%. Met thuisdialyse houden patiënten de regie over hun leven. Toine: ‘Ik werk parttime en mijn sociale leven is opgebloeid. Dat was vroeger ondenkbaar.’

www.dianet.nl @Dialysezorg Dianet I Thuis in dialysezorg

Eenmalige donatie van € 3 Nog geen 16? Vraag toestemming aan je ouders

Iedere dag krijgen zo’n vijftien mensen in Nederland de diagnose Parkinson of een parkinsonisme. Een ziekte die zij levenslang hebben.

In Nederland zijn er bijna 40.000 mensen met de ziekte van Parkinson of een parkinsonisme. In de toekomst zal

dat aantal naar verwachting verder toenemen. De Parkinson Vereniging zet zich in voor een beter leven voor iedereen met deze diagnose. Dit doen we door patiënten samen te brengen, mee te laten praten en beslissen, informatie te verstrekken en onderzoek te stimuleren voor de patiënt van nú.

www.parkinson-vereniging.nl Dit is een eenmalige donatie van € 3 aan de Parkinson Vereniging te Bunnik, KvK 40476519. U kunt ons tijdens kantooruren bereiken via [email protected]/030 656 1369. Op www.parkinson-vereniging.nl kunt onze algemene voorwaarden en privacy beleid downloaden. Op deze actie zijn de Reclamecode SMS-Dienstverlening en Gedragscode SMS-Dienstverlening van toepassing.

CHRONISCH ZIEK CHRONISCHE AANDOENINGEN 5


UITGELICHT

RESTLESS LEGS: GEEN PSYCHISCHE AANDOENING

Parkinson

Ruim 55.000 Nederlanders hebben de ziekte van Parkinson. De ziekte treft vooral mensen boven de vijftig jaar, maar het ParkinsonFonds ziet een stijging onder dertigers en veertigers. Een klein percentage is erfelijk belast met de ziekte. Het is een gecompliceerde ziekte die zich op veel verschillende manieren kan uiten. De symptomen zijn vaak te onderscheiden in motorische en niet-motorische klachten, zoals depressieve gedachten. Parkinson is een aandoening waarbij een kleine groep cellen in de hersenen beschadigd raakt en afsterft. Daardoor kunnen de cellen geen dopamine meer aanmaken: die stof heeft een mens nodig om soepel te kunnen bewegen. Mensen met Parkinson hebben ziekteverschijnselen als trillen, moeilijk praten en stijve armen en/of benen. De ziekte is langzaam progressief en genezing is nog niet mogelijk.

Diabetes

Diabetes (suikerziekte) is een van de meest voorkomende chronische ziekten: ruim 900.000 Nederlanders hebben het. Bij diabetes kan het lichaam de bloedsuikers niet in evenwicht houden. Dat komt doordat het lichaam te weinig van het hormoon insuline heeft. Negen van de tien diabetespatiënten hebben diabetes type 2. Zij hebben te weinig insuline in het lichaam en reageren daar ook niet meer goed op. Bij mensen met diabetes type 1 vernielt het afweersysteem de cellen die insuline aanmaken. Deze patiënten moeten elke dag hun bloedsuiker meten, insuline spuiten of een pompje dragen. In

Leken beschouwen het vaak als een vervelend en onschuldig kwaaltje, maar het Restless Legs Syndrome (RLS) bezorgt patiënten slapeloze nachten. Jarenlang. En de huisarts? “Die weet nog vaak van niets.”

het trendscenario van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 wordt aangegeven dat het aantal mensen met diabetes stijgt naar 1,2 miljoen in 2030.

TEKST: REDACTIE RHIJNVIS MEDIA

Multiple Sclerose

Multiple Sclerose (MS) is een van de meest voorkomende neurologische aandoeningen van het centrale zenuwstelsel (de hersenen, oogzenuwen en het ruggenmerg). De naam Multiple Sclerose verwijst naar de veelvoorkomende (multiple) verhardingen (sclerose) in het aangetaste weefsel. In Nederland hebben meer dan 16.000 mensen MS, wereldwijd zijn dit er 2,5 miljoen. De eerste ziekteverschijnselen openbaren zich meestal tussen het twintigste en veertigste levensjaar. De klachten zijn vaak grillig. MS openbaart zich bijvoorbeeld in moeheid, plotseling slecht zien, krachtverlies in de armen en/of benen, verminderde controle over de blaas of gevoelsstoornissen. Hierna volgt meestal een periode van (bijna) volledig herstel. Na een paar maanden tot een paar jaar kunnen zich nieuwe uitvalsverschijnselen voordoen.

Nierfalen

De nieren zuiveren het bloed van afvalstoffen. Als die zuiverende werking – plotseling of langzaam en sluipend – vermindert, heet dat nierinsufficiëntie. Vaak blijft dit langere tijd onopgemerkt, omdat de nieren een grote overcapaciteit hebben. Toch kan er in die periode ongemerkt nierschade optreden. Van chronische nierinsufficiëntie (CNI) is sprake wanneer de nieren zover achteruit zijn gegaan dat er nog veertig procent of minder van de nierfunctie over is en er merkbare symptomen als vermoeidheid, algehele malaise of kramp optreden. In Nederland hebben ongeveer 1,7 miljoen mensen chronische nierschade. Ze hebben het hoogste risico op hart- en vaatziekten zoals hartfalen, een hartinfarct of een herseninfarct. Het is dus essentieel om chronische nierschade vroeg op te sporen, bijvoorbeeld met een risicotest. Wanneer er nog tien procent of minder van de nierfunctie over is, is nierdialyse of –transplantatie noodzakelijk. In Nederland dialyseren zo’n 6500 mensen. TEKST: JASMINE GROENENDIJK

R

LS is een neurologische aandoening die bij circa 7 procent van de volwassenen voorkomt. Een heftig, brandend, kriebelend gevoel en een onbedwingbare drang om te bewegen, vooral ’s avonds en ’s nachts, zijn de belangrijkste symptomen. De diagnose wordt gesteld op basis van vier criteria. Wie aan deze criteria voldoet, kampt met RLS. Toch wordt de ziekte vaak over het hoofd gezien, stelt Joke Jaarsma, vicevoorzitter van Stichting Restless Legs. “Patiënten hebben in het verleden altijd te horen gekregen dat er niets aan te doen is en gaan daarom

ʻEr is geen verband tussen spataderen en RLSʼ ook nu niet naar de huisarts. De groep die wél gaat, wordt regelmatig met een kluitje het riet in gestuurd, omdat huisartsen vaak onvoldoende zijn geïnformeerd. Ze denken bijvoorbeeld dat het spierkramp is of ze behandelen alleen de slaapstoornis.”

Misverstanden Rondom RLS bestaan verschillende misverstanden. Restless Legs Syn-

drome wordt bijvoorbeeld vaak in verband gebracht met spataderen. Jaarsma: “Er zijn zelfs mensen die de spataderen hebben laten verwijderen in de veronderstelling dat daardoor de klachten zouden verdwijnen. Maar er is geen verband tussen spataderen en RLS. En het is zeker geen psychische aandoening, iets wat ook weleens wordt gesuggereerd.” Het feit dat er inmiddels genen zijn geïdentificeerd die RLS-specifiek zijn helpt die fabel uit de wereld. Overigens zit de aandoening wel letterlijk tussen de oren, want RLS wordt veroorzaakt door een verstoord transport van de neurotransmitter dopamine. “Het is echt een serieuze ziekte die veel meer aandacht verdient dan het nu krijgt. En er is wel iets aan te doen, zeker voor de ernstiger gevallen zijn er nu medicijnen die de klachten vaak afdoende onderdrukken.”

RESTLESS LEGS SYNDROOM RESTLESS LEGS SYNDROOM RESTLESS LEGS SYNDROOM Onrustige benen? Slapeloze nachten? Doodmoe? Onrustige benen? Slapeloze nachten? Doodmoe? Onrustige benen? Slapeloze nachten? Doodmoe?

Blijf niet rondlopen met rusteloze benen. Blijf niet rondlopen met rusteloze benen. Stichting deelt kennis en strijdt voor erkenning. Blijf niet rondlopen met rusteloze benen. Stichting deelt kennis en strijdt voor erkenning. Stichting deelt kennis en strijdt voor erkenning. Het Restless Legs Syndroom is een internationaal erkende neurologische aandoening. De ziekte kreeg die Het Restless Legs Syndroom is een internationaal erkende neurologische De patienten ziekte kreeg erkenning pas in 2005. De Stichting RLS werd in 1999 opgericht,aandoening. door enkele endie neurologen.

Het Restless is een erkende neurologische aandoening. De ziekte kreeg die erkenning pas inLegs 2005.Syndroom De Stichting RLS internationaal werd in 1999 opgericht, door enkele patienten en neurologen. Voornaamste reden was het gebrek aan kennis over RLS en het onbegrip voor RLS-patiënten. De Stichting

Voornaamste hetDe gebrek aan kennis het opgericht, onbegrip voor RLS-patiënten. De Stichting erkenning reden pas inwas 2005. Stichting RLS over werdRLS in en 1999 door enkele patienten en neurologen.

RLS is een vrijwilligersorganisatie die subsidie krijgt van het Rijk en wordt ondersteund door donateurs.

RLS is een vrijwilligersorganisatie die subsidie krijgt van Rijkenenhet wordt ondersteund door donateurs. Voornaamste reden was het gebrek aan kennis overhet RLS onbegrip voor RLS-patiënten. De Stichting

Er is geen financiële ondersteuning vanuit de farmaceutische industrie.

ErRLS is geen financiële ondersteuning vanuit farmaceutische industrie. is een vrijwilligersorganisatie diedesubsidie krijgt van het Rijk en wordt ondersteund door donateurs.

Er is geen financiële ondersteuning vanuit de farmaceutische industrie.

Kijk voor meer informatie de behandeling ervan en contactgegevens van de RLS Stichting Kijk voor meer informatie overover RLS, RLS, de behandeling ervan en contactgegevens van de Stichting op RLS op www.stichting-restless-legs.org. U zich kuntdaar zichook daar ook opgeven als donateur. De isstichting is telefonisch www.stichting-restless-legs.org. U kunt opgeven als donateur. De stichting telefonisch

Kijk voor meer informatie over RLS, de behandeling ervan en contactgegevens van de Stichting RLS op

bereiken 0900 - 757 46(136 (1 ct/min, op weekdagen 7 en’s 8avonds). uur ’s avonds). te te bereiken via via 0900 - 757 46 36 ct/min, op weekdagen tussen tussen 7 en 8 uur

www.stichting-restless-legs.org. U kunt zich daar ook opgeven als donateur. De stichting is telefonisch te bereiken via 0900 - 757 46 36 (1 ct/min, op weekdagen tussen 7 en 8 uur ’s avonds).

6 REVALIDATIE CHRONISCH ZIEK

REVALIDEREN MET EEN CHRONISCHE ZIEKTE Heeft revalideren zin wanneer een aandoening chronisch is? Júist, vindt revalidatiearts Vibeke Valkenburg van het Rijnlands Revalidatie Centrum. Het revalidatietraject is gericht op het bevorderen van iemands zelfredzaamheid en zelfstandigheid en het voorkomen of vertragen van verdere achteruitgang hiervan.

Hoe ziet een revalidatietraject eruit bij chronische ziekte? ‘Eerst kijken we goed wat de oorzaak is van de klachten. Als we in kaart hebben gebracht hoe complex iemands situatie is, stellen we een team van paramedici samen. Dit kan bijvoorbeeld bestaan uit een fysiotherapeut, bewegingsagoog, logopedist, diëtist, maatschappelijk werker neuropsycholoog en/of ergotherapeut . Daarnaast gebruiken we technologische hulpmiddelen, zoals een looplab. Vervolgens analyseert iedere professional vanuit zijn eigen expertise de knelpunten. De revalidatiearts stelt een behandelplan op in overleg met de betrokken paramedici. Wanneer volledig herstel niet mogelijk is, kijken we hoe de klachten verminderd kunnen worden en hoe verdere achteruitgang vertraagd

kan worden. Het traject is vooral gericht op het bevorderen van de zelfredzaamheid en het vergroten van de zelfstandigheid van de patiënt.’

Kan een patiënt zich voorbereiden op dit traject? ‘Juist bij chronische ziekten zijn vaak veel verschillende hulpverleners betrokken, daarom is het des te belangrijker om grip op het traject te houden. Het bijhouden van klachten in een dagboek kan een bruikbaar hulpmiddel zijn. Een revalidatiearts zal vragen naar klachten en welke factoren die verergeren of verminderen. Daarnaast is het raadzaam opge-

Revalidatiearts Vibeke Valkenburg

blijkt in de praktijk soms lastig. Een revalidatiearts kan helpen door hierin een coördinerende rol te spelen.’

Hoe denkt andersom een revalidatieteam proactief met de patiënt mee?

ʻHet traject is gericht op het vergroten van de zelfstandigheid van de patiëntʼ dane ervaringen te delen. Wat heeft tot nu toe wel en niet geholpen? Daar kunnen professionals op voortborduren. In de ideale situatie wordt de geboden zorg door de diverse hulpverleners op elkaar afgestemd, maar dat

‘De revalidatiearts en het behandelteam hebben veel kennis van het beloop van ziekten en herstelmogelijkheden en zijn gespecialiseerd in complexe hulpvragen. Zij kunnen goed inschatten wat realistische doelen zijn om aan te werken en voorlichting en informatie geven. Bij sommige chronische ziekten is het noodzakelijk te anticiperen op de te verwachten achteruitgang. Het is voor patiënten heel belangrijk de

Blijf zelfstandig en mobiel!

juiste informatie op het juiste moment te ontvangen. Bij snel progressieve ziekten, zoals ALS, zijn er een paar belangrijke beslismomenten tijdens het ziekteverloop. Het kan zijn dat de patiënt hier zelf nog niet over heeft nagedacht, dan is het heel waardevol wanneer de revalidatiearts daar wel tijdig over begint ’

Gaat het revalidatieproces voor een chronisch zieke oneindig door of zit er een eind aan? ‘Revalidatie beoogt mensen zo goed mogelijk te laten deelnemen aan de maatschappij; ieder mens heeft recht op het vervullen van een sociale en maatschappelijke rol. Voor mensen met een chronische ziekte

is het hebben van de regie over eigen leven daarom erg belangrijk. Tijdens een revalidatietraject krijgen zij de tools daarvoor in handen. Het revalidatieteam geeft de patiënt inzicht in diens mogelijkheden en onmogelijkheden, geeft aan waar hij of zij ondersteuning kan krijgen en welke hulpmiddelen in zijn of haar geval waardevol zijn. Als iemand die zaken goed weet, stopt een revalidatiebehandeling. Wel blijven mensen vaak onder controle van de revalidatiearts. Afhankelijk van welke problemen zich voordoen kan zo nodig een nieuw revalidatietraject opgestart worden.’ INTERVIEW: JASMINE GROENENDIJK

Trapliften v a n af

1.090,-

Langer en zelfstandiger genieten van uw woning! Een traplift biedt u de mogelijkheid om zonder pijn of moeite naar boven of beneden te gaan. Hierdoor krijgt u meer zelfstandigheid wat eraan bijdraagt dat u langer kunt genieten van uw eigen woning. Smienk Trapliften levert gebruikte trapliften van alle bekende merken door heel Nederland. Onze trapliften voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen en zijn hierdoor veilig en betrouwbaar. Zo garanderen wij u kwaliteit tegen een aantrekkelijke prijs. Bel 0341 - 76 80 71 voor meer info of een vrijblijvend advies bij u thuis.

De voordelen op een rijtje: ✓ vrijblijvend advies bij u thuis ✓ kwalitatief hoogwaardige trapliften ✓ ervaren team specialisten & adviseurs

✓ gegarandeerd de laagste prijs ✓ snelle en vakkundige montage ✓ 24/7 servicedienst

Vrijblijvend thuisadvies?

Knipbon voor gratis informatie

Chronisch ziek_wk41

Naam Postcode

Adres

Woonplaats

T. 0341 - 76 80 71 | www.smienktrapliften.nl

Bel direct 0341 - 76 80 71

Telefoon

E-mail

Opsturen zonder postzegel: Smienk Trapliften - antwoordnr. 526 - 8070 VB Nunspeet

CHRONISCH ZIEK DARMAANDOENING 7


Wat zijn de meest voorkomende darmaandoeningen en hoeveel mensen kampen hiermee?

ONZE DARMEN IN FEITEN EN CIJFERS Alles wat we eten passeert de slokdarm, maag, dunne darm, dikke darm en de endeldarm. Het belangrijkste deel van de spijsvertering vindt plaats in de dunne darm. Daar wordt voedsel afgebroken tot kleine voedingsstoffen, die via de darmwand in het bloed terecht komen. Voedselresten die ons lichaam niet kan gebruiken, komen in de dikke darm. Hier worden vocht en zouten onttrokken; vervolgens eindigt de ontlasting in de endeldarm. Als deze vol zit, krijgen de hersenen een seintje: je moet naar het toilet. Er kan van alles misgaan met de spijsverteringsorganen; 1 op de 8 mensen is buikpatient.

Coeliakie

Dikkedarmkanker

Colitis ulcerosa 30.000 mensen in Nederland hebben colitis ulcerosa. Bij deze aandoening is het afweersysteem in de war, waardoor er ontstekingen ontstaan in de dikke darm. In de meeste gevallen wordt de diagnose gesteld door middel van een kijkonderzoek (endoscopie). Ook Colitis ulcerosa: een ontsteking van de dikke darm waarbij zweren gevormd worden.

bloedonderzoek en ontlastingsonderzoek worden toegepast. Factoren die een rol spelen bij het ontstaan van de ziekte zijn bacteriën in de darm, stress en roken. Colitis ulcerosa valt niet te genezen, behandeling bestaat uit medicatie, zoals ontstekingsremmers. Medicijnen kunnen de klachten verminderen, ontstekingen remmen en nieuwe ontstekingen voorkomen.

Spijsverteringsziekten hebben een enorme impact op het dagelijks leven Crohn

Bij zo’n 25.000 mensen in NederIn Nederland zijn ongeveer 20.000 land is coeliakie (glutenintolerantie) mensen met de ziekte van Crohn: vastgesteld. Veel patiënten krijgen een chronische ontstekingsziekte daardoor last van vermoeidheid, van het spijsverteringskanaal. bloedarmoede en botontkalking. De De ziekte treft vooral jong diagnose kan worden gesteld door volwassenen. De diagnose middel van bloedonderzoek of door kan worden gesteld door een stukje weefsel van de middel van bloedonderzoek, dunne darm te laten ontlastingsonderzoek of onderzoeken, dat de - in de meeste gevallen Dunnedarmen arts afneemt tijdens beeldvormend onderonder de een kijkonderzoek zoek zoals een microscoop: of endoscopie. De endoscopie (kijkonprecieze oorzaak derzoek). Er is veel van coeliakie is onduidelijkheid over onbekend, maar de oorzaken van Crohn, Coeliakie Gezonde waarschijnlijk factoren die van invloed darmen wordt de aandoening zijn op het ontstaan van de veroorzaakt door een ziekte zijn onder andere: bacteriën combinatie van genetische in de darm, stress, roken en (erfelijke) en omgevingsfactoren. erfelijkheid. De ziekte van De dunne darm van een coeliakieCrohn valt niet te genezen. patiënt is met een glutenvrij dieet Wel kunnen medicijnen, zoals binnen 6 maanden tot 1 jaar weer ontstekingsremmers, zorgen helemaal hersteld. De patiënt zal dit voor vermindering van de glutenvrije dieet levenslang moeten klachten en ontstekingen volgen om klachtenvrij te blijven. remmen en voorkomen.

TIPS

In 2014 werd er bij 15.000 Nederlanders de diagnose dikkedarmkanker (tumoren in de dikke darm en endeldarm) gesteld. Een internist of maag-, darmen leverarts stelt de diagnose. Tumoren in de dikke darm worden meestal opgespoord Poliepen kunnen door middel van een uitgroeien tot dikkedarmkanker. kijkonderzoek van de dikke darm. Factoren die de kans op dikkedarmkanker vergroten zijn onder andere erfelijkheid, een hogere leeftijd, roken, overmatig alcoholgebruik, weinig bewegen én overgewicht. De meest voorkomende behandelingen bij dikkedarmkanker zijn: een operatie waarbij de tumor wordt verwijderd, bestraling en chemotherapie. In een vroeg stadium ontdekt is darmkanker goed te behandelen. Daarom is in 2014 een landelijk bevolkingsonderzoek gestart. In het eerste jaar zijn er 2500 mensen met darmkanker opgespoord.

2. Drink dagelijks 1,5 tot 2 liter water; je lichaam gebruikt vocht voor het afvoeren van afvalstoffen. 3. Beweeg minstens 30 minuten per dag; lichaamsbeweging stimuleert de beweging in je darmen. 4. Ga bij aandrang direct naar het toilet; voorover gebogen zitten met een krukje onder de voeten, zodat de knieën iets omhoog komen, bevordert de stoelgang. 5. Zorg voor een gezond lichaamsgewicht met een BMI-index tussen 18,5 en 25; over- en ondergewicht kunnen spijsverteringsklachten verergeren. 6. Stop met roken; roken heeft een negatieve invloed op het slijmvlies in je hele spijsverteringskanaal.

PDS Naar schatting heeft 5 tot 20% van de Nederlandse bevolking last van het prikkelbare darm syndroom (PDS). De huisarts stelt de diagnose PDS wanneer bij onderzoek geen zichtbare afwijkingen zijn gevonden maar klachten zoals buikpijn, diarree of verstopping en een opgeblazen gevoel, aanhouden. Oorzaken van PDS zijn niet precies bekend. In ieder geval spelen een spastische beweging van de darm en/of een extra gevoelige darmwand een rol. Factoren

Jessica wachtte drie jaar op de juiste diagnose

Ziekte van Crohn Waarom? Het was voor de artsen een raadsel. Mogelijk was er iets misgegaan met de operaties? Het bleek niet zo te zijn. In 2011 kreeg Jessica de diagnose ‘Crohn’. Een moeilijk vast te stellen darmaandoening, waarbij ze de rest van haar leven medicijnen moet slikken. Jessica: ‘Na de diagnose volgt een lange zoektocht. Crohn is voor iedereen anders. Zowel qua klachten als behandelingsmogelijkheden’.

Help Crohn sneller te herkennen Ruim 50.000 Nederlanders hebben een chronische darmontstekingsziekte. Door de vage klachten is de ziekte heel lastig vast te © BRITA ROG PHOTOGRAPHY

Op 19-jarige leeftijd werd Jessica ziek. Een blindedarmontsteking, zo leek het. Drie operaties en drie jaar later kwamen de klachten echter in alle hevigheid terug.

Like ons op Facebook: www.facebook.com/consenza

1. Eet vezelrijk en gevarieerd; vezels stimuleren de spijsvertering.

die van invloed zijn op het ontstaan van PDS zijn: stress, roken en verkeerde voeding (vezelarm of eenzijdig). Het prikkelbare darm syndroom is een chronische aandoening. Wel kunnen onder andere gezonde en gevarieerde voeding met voldoende vezels, sommige therapieën en medicijnen klachten verminderen.

TEKST: JASMINE GROENENDIJK BRON: MAAG LEVER DARM STICHTING

stellen. De ziekte pakt voor iedereen anders uit, er is dus geen eenduidig medicijn voor. Soms volgt de diagnose pas als de darm te ernstig beschadigd is en er geen eten meer doorheen kan. De Maag Lever Darm Stichting steunt onderzoek die zorgt voor effectievere behandeling, zoals dat van dr. Festen en haar team van het Universitair Medisch Centrum Groningen.

Steun ons onderzoek Het onderzoek van dr. Festen en haar team moet doorgaan. Help ons door ons te steunen. Kijk op mlds.nl/onderzoek voor meer informatie. Daar kun je ook het verhaal van Jessica lezen.

8 STUDIE EN WERK CHRONISCH ZIEK


‘WAAROM ZOU JE JE KLACHTEN VERZWIJGEN?’ Als je chronisch ziek bent, vraagt studeren of werken vaak meer van je. Maar als je je opleiding of werkgever inlicht, blijkt er vaak meer mogelijk dan gedacht. Twee dames vertellen hun verhaal. Chronische nekklachten

Jacqueline van Kuilenburg 36, docente aan mbo-instelling In 2013 is bij haar het EhlersDanlossyndroom gediagnosticeerd. Jacqueline: “Het gevoel dat je hebt als je door je enkel gaat; dat voel ik in al mijn gewrichten. Vanaf mijn twintigste heb ik hier al last van, maar in 2013 is pas de bindweefselaandoening Ehlers-Danlossyndroom gediagnosticeerd. Ik werkte eerst in de gehandicaptenzorg, maar het lukte door de pijn in mijn polsen niet meer om een rolstoel te duwen. Toen heb ik de overstap naar het onderwijs gemaakt. Waarom zou je je klachten verzwijgen aan je werkgever? Ik heb het meteen verteld. Al wist ik toen niet dat ik in al mijn gewrichten last zou krijgen. Dat betekent trouwens niet dat ik vaak afwezig ben. Tot mijn eerste revalidatietraject – vijf jaar geleden – had ik mij nog nooit ziek gemeld. Ik blijf gewoon doorgaan. Mijn werkgever is ook heel

nicky: “Ik heb altijd pijn in mijn nek. Omdat ik wil dat mensen mijn persoonlijkheid zien in plaats van mijn pijnklachten, ga ik vaak over mijn eigen grenzen heen. Ik bereidwillig. In overleg met een arbeidsdeskundige zijn er bijvoorbeeld aanpassingen gedaan. Zo heb ik twee speciale stoelen en mijn lesrooster is aangepast, omdat ik afwisseling tussen staan en zitten nodig heb. Aan mijn mentorleerlingen heb ik een filmpje over mijn aandoening laten zien; daar schrokken ze van. Je ziet namelijk niet aan mij dat er iets aan de hand is. Helaas ga ik nu wel voor 25% de ziektewet in. Alle aanpassingen en oefeningen met ergo- en fysiotherapeuten blijken niet voldoende. Dat voelt als falen. Gelukkig zijn mijn collega’s heel begripvol. Het is het niet waard om alleen voor mijn werk te leven en zo mijn lijf kapot te maken. Ik ben namelijk méér dan docent, ik heb ook een gezin.”

‘Ik ga vaak over mijn eigen grenzen heen’ wil gewoon mijn studie afronden en allerlei leuke dingen blijven doen. Op dagen dat de pijn mijn normale functioneren beperkt, slik ik pijnstillers om toch naar school te kunnen. Ja, soms moet ik het echt rustig aan doen, maar

ik ben echt niet vaker afwezig dan de anderen. Op mijn opleiding heb ik meteen verteld over mijn situatie. Ik wist dat ik in het eerste jaar diverse colleges zou missen door ziekenhuisafspraken. Daardoor lukte het mij niet de norm te halen voor het bindend studieadvies. Toen ik kon aantonen dat dat door mijn klachten kwam, was dat geen enkel probleem en mocht ik verder met de opleiding. Met behulp van mijn studiebegeleiders heb ik nu bijna al mijn achterstanden weggewerkt. Er is zoveel meer mogelijk dan je denkt. Ik dacht dat ik in het verdomhoekje terecht zou komen, omdat ze op school geen toekomst in mij zagen. Integendeel, het zorgt juist voor bewondering. Dus ‘keep your head up’ en ga ervoor! Dit werkt ook in je voordeel als je een baan gaat zoeken; daar ben ik van overtuigd.

TEKST: PATRICIA DE RYCK

Nicky Tabak 21, studeert Journalistiek Heeft al zeven jaar chronische nekklachten

EEN CHRONISCHE AANDOENING VRAAGT OM CHRONISCHE MOTIVATIE Twee jongeren, Jelmer (19) en Robin (23), vertellen hoe het is om te werken en te studeren met een chronische aandoening.

R

uim 14% van de jongeren in Nederland, zo’n 500.000, heeft een chronische aandoening, zoals astma, diabetes, reuma of de effecten van kinderkanker. Door ontwikkelingen in de geneeskunde worden zij steeds vaker ouder

dan 18 jaar. Deze jongeren willen, net als leeftijdsgenoten, studeren en werken, maar dat blijkt niet zo gemakkelijk. Het hebben van een aandoening leidt vaak tot schooluitval, werkeloosheid en studeren en werken op een lager niveau.

Heb je ondersteuning nodig om je opleiding te kunnen volgen? jelmer: Ja. Ik maak af en toe gebruik van een rustruimte op school. Verder is het prettig dat er kluisjes, een lift en een medicijnkoelkast aanwezig zijn. Ook heb ik taxivervoer van en naar school. Het volgen van een opleiding is heel belangrijk, maar zorgt er ook voor dat ik minder tijd heb voor sociale activiteiten en sport. Door deze ondersteuning raak ik mijn energie

niet kwijt aan bijvoorbeeld reizen naar school.

Heb je je medestudenten verteld over je aandoening? jelmer: Ja, in een mentorles heb ik mijn verhaal verteld en een filmpje laten zien. Bovendien mogen mensen mij altijd vragen stellen. Het gevaar van het niet vertellen is dat mensen mij overschatten want je ziet niks aan mij. Negen van de tien keer kan ik gewoon meedoen, maar als het mis gaat dan moeten ze weten wat ze moeten doen of welke hulp ze moeten inschakelen.

Denk je dat je dat werk een andere betekenis heeft voor jou dan voor gezonde leeftijdsgenoten? robin: Via mijn werk heb ik veel te maken met jongeren met een chronische aandoening. Daardoor weet ik hoe bijzonder het is dat ik überhaupt werk heb. Er zijn zoveel jongeren die gedwongen thuis op de bank zitten. Niet omdat ze ziek zijn, maar omdat ze niet worden aangenomen. Mede hierdoor ben ik, net als veel andere jongeren die wel werken, ontzettend gemotiveerd.

Denk je dat jouw aandoening tot bepaalde kwaliteiten van jou heeft geleid? Jelmer (links) en Robin: door te praten over hun chronische ziekte weten mensen hoe ze kunnen ondersteunen.

robin: Ik denk zeker dat bepaalde eigenschappen sneller en meer ontwikkeld zijn. Ik ben zelfstandig, erg

ALL OF ME Baas over je eigen leven Je bent jong en je wilt – net als je vrienden zonder chronische aandoening – een zelfstandig leven leiden. Maar dat is niet altijd zo makkelijk. Als je tussen de 16 en 30 bent helpt het nieuwe platform www.allofme.nl je sterker in je schoenen te staan en de baas te zijn over je eigen leven. Nederland telt ongeveer een half miljoen jongeren met een chronische aandoening. Nikki (27, epilepsie): “Via de patiëntenorganisatie en Facebook-groepen kwam ik wel met andere mensen in gesprek, maar die waren een stuk ouder dan ik. Zij hadden niet dezelfde problemen.” Op www.allofme.nl worden onderwerpen als omgaan met je lijf, vrienden, werk, uitgaan en seks besproken. Je kunt zelfstandig aan de slag met de informatie en oefeningen. Lees de verhalen van andere jongeren, reageer of deel je eigen ervaring en help zo anderen. Heb je vragen? Stel die aan de ALL OF ME coaches: ook zij zijn jong, hebben een aandoening en denken graag met je mee.

verantwoordelijk en niet op mijn mondje gevallen. Dat komt vooral omdat ik al mijn hele leven zelf medicijnen moet nemen en al jong leerde dat je altijd scherp moet blijven op beleid van autoriteiten (lees artsen).

Wat zouden jullie je medestudenten en (toekomstige) collega’s willen meegeven over jongeren met een chronische aandoening? jelmer en robin: Vraag! Vraag hoe je die jongere kan ondersteunen, er bij kan betrekken en wat lastig voor ze is. Deze jongeren voelen zich vaak anders en alleen, maar zouden graag door het leven gaan als ieder ander. Dus zonder nadenken naar sport, school en werk kunnen gaan. Meestal staan deze jongeren er open voor om over hun aandoening te praten en vinden ze het belangrijk dat anderen er van af weten.

In een mentorles heb ik mijn verhaal verteld en een filmpje laten zien Vandaag komen honderd sleutelpersonen uit de politiek, het bedrijfsleven en de doelgroep samen om oplossingen te creëren voor jongeren met een chronische aandoening. Deze Club van 100 is onderdeel van het landelijk programma Zorg én Perspectief, dat de verschillen tussen jongeren en gezonde leeftijdsgenoten op de gebieden sport, school en werk wil verkleinen. Meer weten? Ga naar www.fondsnutsohra.nl/zorgen-perspectief. Heb jij zelf een chronische aandoening en wil je daarover praten? Ga naar ALL OF ME.nl

CHRONISCH ZIEK DIABETES 9

ben jeuk of infecties aan de huid en wondjes genezen slecht. Herken je die symptomen dan is het raadzaam om langs de huisarts te gaan. Met een simpele bloedtest kunnen we al achterhalen of iemand diabetes heeft. Na jaren met een hoog suikergehalte ontstaat schade aan de bloedvaten en daardoor aan de nieren, ogen en het zenuwstelsel. Daardoor kunnen klachten optreden als pijn en tintelingen in de armen en benen, maar ook loopproblemen, slechtziendheid en erectiestoornissen. Het risico op vooral hart- en vaatziekten, zoals een beroerte of hartinfarct is ook aanzienlijk hoger.”

Op de fiets naar je werk gaan geeft al gauw dertig minuten beweging per dag.

LEVENSSTIJL AANPASSEN, DIABETES TYPE 2 VOORKOMEN

Type 2

Ruim één miljoen Nederlanders hebben diabetes mellitus. Tweehonderdduizend mensen weten niet eens dat ze het hebben. Wat is diabetes precies en wat kun je er aan doen als type 2 bij jou geconstateerd is? Huisarts Frank Dictus en gewichtsconsulente Kathelijn van Dongen geven advies.

D

iabetes mellitus wordt in de volksmond vaak suikerziekte genoemd. Die omschrijving dekt de lading volgens huisarts Frank Dictus perfect. "Diabeten hebben te veel suiker ofwel glucose in hun bloed. Het hormoon insu-

line wordt niet meer in voldoende hoeveelheid aangemaakt door de alvleesklier, of het lichaam reageert minder op insuline en kan daardoor niet alle suiker uit het bloed halen. Suiker is plakkerig, zo ook in je bloed. Heb je teveel dan verandert

de wand van de bloedvaatjes zodanig dat er makkelijk schade en vernauwingen kunnen ontstaan.” Toch wil het niet zeggen dat je meteen klachten hebt. "Sommige mensen krijgen meer dorst, moeten vaak en veel plassen, zijn moe, heb-

Diabetes heb je in twee varianten, type 1 en type 2. "De eerste begint vaak op kinderleeftijd. De alvleesklier maakt dan simpelweg te weinig insuline aan. Dit betekent dat insuline spuiten eigenlijk altijd nodig is. Type 2 treedt vaak op als gevolg van een ongezonde levensstijl, maar ook erfelijke eigenschappen spelen een rol. Ben je te zwaar of beweeg je te weinig dan is de kans op diabetes type 2 groot. Afvallen en gezonder gaan leven is dan vaak het devies." Gewichtsconsulente Kathelijn van Dongen vult aan: "Bij overgewicht is vijf tot tien procent gewichtsverlies al beter voor je gezondheid. En dan niet alleen voor het glucosegehalte in het bloed, maar ook voor het cholesterolgehalte en de bloeddruk. Daarnaast wordt bewegen

ook weer makkelijker en je krijgt er meer plezier in."

Levensstijl Dictus raadt een zogenoemde leefstijlinterventie ook aan. "Rook je? Dan is stoppen het beste dat je kunt doen. Ga daarnaast gezonder eten en meer bewegen. Pak bijvoorbeeld eens wat vaker de fiets." Van Dongen:

Suiker is plakkerig, zo ook in je bloed. Een hoog suikergehalte brengt schade aan de bloedvaten "Ik adviseer mijn cliënten om de zaken stap voor stap aan te pakken. Verdiep je in gezond eten. Start met het maken van gezonde keuzes bij het doen van de boodschappen. Zorg dat je de juiste combinatie van eiwitten, vetten, koolhydraten en mineralen binnenkrijgt. Als de basis goed is, zul je minder zin in snoep hebben bijvoorbeeld. Let wel op met fruit; twee stuks is het advies, drie stuks is echt maximaal. Verdeel dit over de dag, zodat je lichaam niet ineens al die fruitsuikers binnenkrijgt. Als je daar bewust mee omgaat, zul je zien dat je diabetes type 2 echt onder controle kunt krijgen."


In samenwerking met het

+ ademende materialen

Maak nu kennis met de Diabetes collectie van Scapino! Betaalbare schoenen van goede kwaliteit voor mensen met beginnende voetproblemen. Ontworpen in samenwerking met een expertteam van het Diabetes Fonds. Ruim een miljoen Nederlanders hebben diabetes en dit aantal groeit met duizend per week! Een veel voorkomende complicatie van diabetes is het ontwikkelen van voetproblemen, denk aan kleine wondjes die kunnen gaan ontsteken. Voor mensen met diabetes en deze problemen is goed schoeisel belangrijk. De Diabetes collectie is door een expertgroep van wetenschappers en podotherapeuten in samenwerking met Scapino ontwikkeld. De schoenen zorgen ervoor dat voetproblemen worden uitgesteld of zelfs worden voorkomen. Zo hebben de schoenen bijvoorbeeld voldoende ruimte rondom de tenen, een ondersteunend

74.99 nu

69.99

Dames Diabetes schoenen 36-42

scapino.nl/diabetes

+ verstelbare sluiting

+ naadloze afwerking

84.99 nu

79.99


+ voldoende ruimte rondom de tenen

voetbed en antislipzolen die zorgen voor extra stabiliteit. Voor iedere verkochte Diabetesschoen doneert Scapino €1.- aan het Diabetes Fonds. Van deze opbrengsten kan het Diabetes Fonds onderzoek financieren naar voetproblemen bij diabetes. Tot nu toe heeft Scapino bijna € 200.000.aan het Diabetes Fonds gedoneerd! Hanneke Dessing, directeur Diabetes Fonds reageert enthousiast ‘We zijn ontzettend trots dat door het prachtige bedrag dat tot nu toe is opgehaald door de samenwerking met Scapino 2 onderzoeken zijn gestart. De onderzoeken richten zich heel specifiek op de voetproblemen die mensen met diabetes kunnen hebben. Onderzoek heeft zin, omdat we dan steeds beter weten hoe voetproblemen kunnen ontstaan en de behandeling kunnen verbeteren.’

79.99 nu

74.99


@scapinoNL

84.99 nu

79.99

Heren Diabetes schoenen 40-47

/scapinoNL

+ gelijkmatige drukverdeling

+ antislipzolen voor extra stabiliteit + geschikt voor op maat gemaakte steunzolen en voetbedden

74.99 nu

69.99

Heren Diabetes schoenen 41-46

Dat loont.

+ ondersteunend voetbed

10 PIJN CHRONISCH ZIEK


2,2 MILJOEN VOLWASSENEN HEBBEN DAGELIJKS PIJN Pijn is een waarschuwing van het lichaam. Vaak is er een duidelijke oorzaak, zoals een verwonding of een infectie. Maar wat als een paar dagen rust of een behandeling niet helpen? Wat als je pijnklachten langer dan drie maanden aanhouden? Dan is er sprake van chronische pijn.

A

ls het chronisch is, heeft de pijn geen waarschuwingsfunctie meer en is er geen een-op-een relatie meer met het oorspronkelijke letsel. De pijn is dan als het ware zijn eigen leven gaan leiden. Daar heb je niet alleen lichamelijk last van, maar het heeft ook nog eens invloed op relaties, het gezin, vriendschappen, werk, studie en school. In Nederland hebben 2,2 miljoen volwassenen dagelijks te maken met deze klachten.

Aangezichtspijn Bij aangezichtspijn worden – vaak door een beschadiging van een gezichtszenuw – hevige pijnscheuten gevoeld in de wang, kaak of andere delen van het gezicht. De pijnklachten kunnen veel verschillende oorzaken hebben, die heel verschillende behandelingen nodig hebben. Ga voor een goede diagnose dus naar de huisarts.

Migraine Migraine is een vorm van chronische hoofdpijn. Ongeveer een op de tien mensen heeft er last van. Aanvullen kunnen op alle leeftijden beginnen, zelfs bij kinderen komt dit voor. De intense hoofdpijn is het bekendste verschijnsel van migraine, dit komt doordat de bloedvaten in het hoofd eerst vernauwen en daarna sterk uitzetten. Sommige patiënten zien daarnaast tijdens de aanval lichtflitsen of zwarte vlekken voor de ogen. Vaak verkrampen nek- en schouderspieren door de pijn. Door ontspanningsoefeningen te doen, ga je dit tegen. Pijnstillers of sterkere medicatie via de huisarts helpen tegen de pijn.

Nekpijn Twee op de drie mensen heeft ooit last van nekpijn. Bij een op de zeven houden deze klachten langer dan zes maanden aan. De oorzaak is vaak onduidelijk; nekpijn kan ontstaan door spanningen, overbelasting, een verkeerde beweging of verkeerde houding. In dit geval kun je voorzichtig wat oefeningen doen, waarbij je het hoofd van voor naar achteren buigt en over je schouder naar links- en rechtsachter kijkt. Herhaal dat tien keer en doe het twee keer per dag. Lukt het niet? Gun jezelf dan wel tijd. Ook ontspanningsoefeningen kunnen helpen. Warmte op de pijnlijke plek, zoals crèmes, gels infrarood lamp of een warme douche, vinden veel mensen ook prettig.


Complex regionaal pijnsyndroom (CPRS) Het Complex Regionaal Pijnsyndroom ontstaat meestal in een reactie op een ongeval of na het dragen van gips. Soms is er echter geen duidelijke aanwijzing te vinden voor de pijn en abnormale reactie in een van de ledematen. Deze chronische aandoening wordt gekenmerkt door pijn en veranderingen in de kleur en temperatuur van de huid. Behandeling is afhankelijk van het stadium van de ziekte.

Schouderklachten

Rugpijn

Lang dezelfde bewegingen maken, is vaak de oorzaak van schouderklachten. Ook spanningen kunnen resulteren in pijn bij het bewegen van de bovenarm. De pijn straalt daarbij soms uit naar de schouderbladen, nek, elleboog of vingers. Vermijdt belasting en bewegingen die de pijn verergeren, maar blijf wel bewegen. Zorg voor afwisseling in de bewegingen. Pijnstillers kunnen de pijn verminderen, maar ook oefentherapie, manuele therapie of een injectie met corticosteroïd. Overleg met je huisarts voor de beste behandeling.

Een van de meest voorkomende chronische pijnen is rugpijn. Dit wordt vooral gevoeld vanuit de onderrug, maar kan ook uitstralen naar dijbenen, kuiten en voeten. Is er sprake van tintelingen of controleproblemen over darmen of blaas, dan is het raadzaam de huisarts in te schakelen. Blijf rustig in beweging, zodat je de geplaagde spieren niet overbelast. Probeer lang zitten te voorkomen of kies voor een rechte stoel, eventueel met een kussentje in de onderrug. Til zo min mogelijk. Een warme douche, kruik of warmtekompres helpt de spieren te ontspannen.

Chiropractie bij chronische pijn Stoot je wel eens je knie? Of heb je je enkel wel eens verzwikt? Dan weet je hoe pijn voelt. Deze pijn is vervelend maar wel heel belangrijk: de pijnsignalen die je hersenen naar het beschadigde weefsel toesturen zorgen ervoor dat je de pijnlijke plek ontziet, beschermt en verzorgt, totdat het hersteld is. Pijn heeft dus een beschermingsfunctie. Stel je eens voor wat er zou kunnen gebeuren als een verzwikte enkel geen pijn deed! Maar wat als pijn niet meer weggaat? Dat is bij 2 miljoen Nederlanders en 1 op de 5 Europeanen het geval: zij hebben dagelijks pijn. Bij langdurige, chronische pijn

is die beschermingsfunctie niet meer aan de orde, pijn is niet meer functioneel. Je gaat er dan langdurig onder gebukt, het beïnvloedt de kwaliteit van leven en je dagelijks functioneren. Pijn is nooit alleen een fysieke gewaarwording, maar ook een emotionele. Langdurige pijn is veel complexer dan de korte-termijn pijn die je voelt als je je knie hebt gestoten, ook omdat het

emotionele stuk dan een veel grotere rol gaat spelen. Een groot gedeelte van deze chronische pijn bestaat uit rug- en gewrichtsklachten. Vaak ligt de oorsprong van deze klachten ergens in het bewegingsapparaat en/of

in het zenuwstelsel. Dit is waar chiropractie een rol kan spelen, aangezien dit precies het vakgebied is van de chiropractor. Met zijn holistische benadering, waarbij naar de persoon in z’n geheel wordt gekeken, kan de chiropractor helpen om niet alleen korte-termijn pijn, maar ook chronische klachten zoals rug-, nekhoofdpijn en gewrichtsklachten te verminderen en die cirkel te doorbreken. Bezoek onze website voor meer informatie over chiropractie en alle aangesloten chiropractoren: www.chiropractie.nl Namens de Nederlandse Chiropractoren Associatie, Irma Lukkien

Fibromyalgie De chronische pijnaandoening Fibromyalgie komt bij twee tot tien procent van de bevolking voor. Pijn, slapeloosheid en vermoeidheid zijn de voornaamste klachten. Vaak gaat dit samen met bewegingsproblemen, angst en depressiviteit. De exacte oorzaak van fibromyalgie is onbekend. Vooral vrouwen hebben last van de aandoening. De behandeling hangt heel erg van de persoon af; geen twee patiënten zijn hetzelfde.

Wist u dat

u met pijnklachten niet hoeft te wachten? Bij Optimal Care Pijnklinieken kunt u binnen een week terecht. Optimal Care Pijnklinieken is een Zelfstandig Behandelcentrum voor patiënten met chronische en acute pijnklachten in Rotterdam. Optimal Care Pijnklinieken heeft de beste artsen, geen wachtlijsten en de meeste behandelingen worden in principe vergoed door uw zorgverzekeraar.

Kijk op www.optimalcare.nl of bel 010 - 71 46 111. Pijn. Blijf er niet mee zitten.

Shanghan-Lun verlichting voor uw spieren!

Shanghan-Lun spierolie ontspant overbelaste en vastzittende spieren na sport of een verkeerde beweging. Het geeft snel verlichting door een verrassende combinatie van aangename verkoeling en intensieve dieptewerking zonder irritaties of roodheid van de huid. Deze olie is samengesteld uit natuurlijke oliën van heilzame planten en helpt het melkzuurgehalte in de spieren te verlagen en ondersteunt het spierherstel.

Rugpijn? Er is een oplossing! Ineke van den Brink (59) uit Deventer was in behandeling bij een fysiotherapeut, maar daar stagneerde haar resultaat. In overleg met haar toenmalige fysiotherapeut besloot ze om het bij Fysius te proberen en daar is ze nog elke dag blij om.

“Vorig jaar kwam ik bij Fysius met verschrikkelijke pijn in mijn rug en kon ik bijna niet meer lopen. Ik wist dat ik nooit helemaal van de rugklachten af zou komen, maar de behandelingen gaven mij wel hoop. Ik wilde gewoon mijn kleinkinderen op kunnen tillen, mijn ding weer kunnen doen.

• versnelt en ondersteunt het herstel • dringt snel door naar dieper gelegen weefsels • is niet vet en veroorzaakt geen rode, warme huid

Ik merk dat ik nu sterker in de rug ben. Inmiddels fiets ik weer, ik wandel en beweeg! Dat had ik voordat ik hier kwam nooit kunnen bedenken!’’

Gratis Rugadvies Maand! Maak nu een afspraak. Bel gratis 0800 - 222 22 27 of kijk op www.fysius.nl

www.aromed.eu

Heeft u vaak last van rugpijn, fibromyalgie, artrose, stress of heeft u andere chronische pijnklachten? Andullatietherapie heeft al duizenden mensen tot wel 85% meer pijnverlichting geboden. Nieuwsgierig? Plan een vrijblijvende demo in bij u thuis!’

“Wij kunnen niet meer zonder andullatiesysteem” Jacob en Sonja uit Steenwijk zijn al 40 jaar getrouwd. Jacob heeft vanaf zijn geboorte een lengteverschil in zijn benen. Aangezien het lichaam hiervoor is gaan compenseren, zijn in de loop der jaren heup-, rug- en nekklachten opgetreden. Bij zijn grote liefde, het wielrennen, begon dit steeds meer op te spelen.

Fanatiek wielrenner

In zijn jongere jaren heeft Jacob veel tochten gereden, waaronder de wielerklassieker die sinds 1982 gereden wordt: Luik- BastenakenLuik. De laatste jaren ging het fietsen steeds moeizamer. Hij wilde het niet toegeven, maar de rugpijn werd steeds erger en het ging hem echt tegenstaan.

Meteen verlichting

Jacob en Sonja hebben tijdens andullatiedagen in Steenwijk kennis gemaakt met andullatietherapie en Jacob merkte

meteen een verlichting in zijn rug. Jacob en Sonja hebben daarop besloten een andullatiesysteem in huis te halen, zodat ze er dagelijks gebruik van kunnen maken. Ze zijn erg tevreden. “We voelen ons weer fit en vitaal.” Jacob fietst vandaag de dag weer vier tot vijf keer in de week zo’n 50 à 60 kilometer met zijn vrienden van de fietsclub. Na een tocht op de fiets volgt standaard een behandeling op de Andumedic.

Gemis op vakantie

Sonja heeft een zwakke rug en

tien jaar geleden is bij haar artrose geconstateerd. Sinds ze andullatietherapie ondergaat, voelt ze zich een stuk kwieker. “Na een paar dagen op de camping, missen we het andullatiesysteem.” Sonja zelf spreekt van een terugval. Sinds geruime tijd maakt ook de moeder van Jacob gebruik van het systeem. Werd ze vroeger ’s nachts regelmatig wakker door kramp in haar voeten en benen, tegenwoordig slaapt ze weer als een roos.

WWW.THUISDEMO.NL Demo aanvragen

Uw belevenis aan huis

Persoonlijke begeleiding

Ervaar ons product

PROFICIAT!

Plan een afspraak in met een van onze ervaren adviseurs

De levering en installatie van het producten en overdracht van uw therapieplan op maat.

Om u te verzekeren van een optimaal resultaat, begeleid een hhp adviseur u persoonlijk.

U ervaart ons product in uw eigen vertrouwde omgeving.

Tot 70% minder pijn.

Thuisdemo.indd 1

www.homehealthproducts.nl

www.thuisdemo.nl 15-10-15 10:29

… VOOR ONS IS HET ELKE DAG DIABETES DAG.

wereld diabetes dag 14 november

Novo Nordisk is een Deens bedrijf dat zich al bijna een eeuw toelegt op de behandeling van en de zorg voor mensen met diabetes type 1 en type 2. We doen blijvend en grootschalig onderzoek en ontwikkelen nieuwe therapieën, om het leven van mensen die deze chronische aandoening hebben te verbeteren. Het doel waar alle medewerkers van Novo Nordisk zich dagelijks voor inzetten is even duidelijk als uitdagend; diabetes voorgoed de wereld uit helpen. Tot het zover is werken wij, met diezelfde inzet, continu aan het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen die moeten leven met diabetes. De diagnose diabetes is voor iedereen die erbij betrokken is een levenslange verandering die een grote impact heeft op het dagelijks leven. Dit kan gaan om aanpassingen van de leefstijl of het consequent en minutieus moeten bijhouden van alle voedings- en glucosewaarden. Maar voor velen betekent het ook het dagelijks moeten injecteren van insuline. Nog te vaak heeft de ziekte daarbij verstrekkende gevolgen: van niet in staat zijn om te werken als gevolg van bijvoorbeeld nachtelijke hypo’s tot ernstige complicaties als hart- en vaatziekten, amputaties, oogproblemen en blindheid. De diabetes-gerelateerde lasten die de maatschappij draagt zijn dan ook aanzienlijk hoger dan alleen de behandelkosten van de ziekte zelf. Gelukkig is in Nederland de zorg rond diabetes op veel punten al goed geregeld en wij scoren dan ook hoog in Europa. Daar mogen we trots op zijn. Maar tot diabetes de wereld uit is zullen we moeten blijven innoveren. Nog altijd zijn rond de 200.000 Nederlanders die leven met diabetes niet voldoende gebaat bij de bestaande therapieën. Hoewel deze groep maar twintig procent uitmaakt van alle mensen die met de ziekte leven, maakt het gebrek aan controle dat zij over hun ziekte hebben dat zij waarschijnlijk meer kans hebben op complicaties en daarmee mogelijk een groot deel van diabetesgerelateerde kosten dragen. Innovatie is dan ook van levensbelang: in verbetering van bestaande therapieën, maar zeker ook innovatie in de manier waarop we zorguitkomsten meten. Op dit moment hebben we als Nederlandse samenleving nog te weinig inzicht in de uitkomsten van onze zorg. Dat kan en moet beter. Om iedereen die leeft met diabetes te kunnen helpen, zullen we op een andere manier naar innovatie moeten kijken. Nu al kunnen we als samenleving tachtig procent van de mensen die leven met diabetes goed ondersteunen. Om ook de twintig procent voor wie de huidige therapieën geen ideale oplossing vormen de controle over hun ziekte te kunnen bieden, streeft Novo Nordisk naar een open en constructief gesprek met alle betrokken partijen, om echte en effectieve innovatie blijvend mogelijk te maken. Wij zijn trots op de rol die wij als Novo Nordisk al bijna een eeuw spelen in wat wij noemen Changing Diabetes. In Nederland kunnen wij een grote groep mensen de controle geven over hun ziekte, met een zo klein mogelijke impact op het dagelijks leven. Maar wij blijven altijd innoveren, om deze mensen en hun omgeving nog beter te ondersteunen, maar bovenal om de groep mensen die de ziekte nog niet voldoende onder controle heeft van de juiste hulp te kunnen voorzien. Pas als diabetes de wereld uit is, zit onze taak erop.

Dhr. Sanne Groenemeijer, Novo Nordisk Nederland

ALTIJD BEGRENSD OF OOK WEL GRENZELOOS?

Recommend Documents