Integreer kunstuitingen in uw vakgebied
als onderdeel
van uw
• leer kunstuitingen te onderzoeken • leer uw eigen onderzoek te verwoorden • leer kunstuitingen te selecteren voor uw eigen vak • leer kunst te gebruiken in uw lessen • leer samen met uw leerlingen over de grenzen van uw eigen vak heen te kijken
1
“Kunst als onderdeel van uw les”
Leerrendement Waarom betaalt het Rijksmuseum voor een stoel van Gerrit Rietveld meer dan 300.000 euro?
U bent docent(e), u houdt van uw vak en u vindt het leuk om leerlingen iets te leren. Soms hebt u echter het gevoel dat, ondanks alle energie die u in uw lessen steekt, het rendement van uw inspanning toch (te) laag is. U ziet bijvoorbeeld ook dat sommige leerlingen regelmatig de grootste moeite hebben om een voldoende te halen voor uw vak. En dan hebt u het natuurlijk niet over de leerling die standaard niets uitvoert. Herkent u dit? Dan is de cursus “Kunst als onderdeel van uw les” echt iets voor u.
Gesegmenteerd onderwijs Ons onderwijssysteem is kampioen in het “segment-denken”. Op school kennen we de exacte vakken die vooral het logisch denken bevorderen. We hebben vakken die het spreken van een vreemde taal aanleren. De lichamelijke opvoeding wordt ook niet vergeten. Soms gebruikt een school die zelfs als speerpunt m.b.t. de marketing (sportklassen). Zelfs de creatieve vakken zoals beeldende vorming en muziek nemen hun eigen bescheiden plekje in binnen dit geheel. Het aanbod lijkt dus voldoende gevarieerd te zijn. Desalniettemin ontwikkelt ons onderwijs leerlingen erg eenzijdig.
Verstand en gevoel
Onze linkerhersenhelft (het denken) wordt in ruime mate geactiveerd. De rechterhersenhelft (het voelen) wordt te weinig uitgedaagd waardoor talenten niet maximaal tot uitdrukking komen.
Het menselijk brein bevat twee hersenhelften die qua functie sterk van elkaar verschillen. De linkerhersenhelft (het denken) wordt op school in ruime mate geactiveerd. Helaas leidt al dit denken al snel tot de gedachte dat alleen datgene wat je kunt uitdrukken in getallen pas echt nuttig is. De rechterhersenhelft (het voelen) wordt in onvoldoende mate ontwikkeld. Het intuïtief vermogen wordt veel te weinig uitgedaagd. Het gevolg daarvan is dat talenten van leerlingen niet maximaal tot uitdrukking kunnen komen. Dit verklaart o.m. dat een leerling die wel prachtig kan tekenen maar niet kan rekenen soms de grootste moeite heeft om op school (en dus in het latere leven) te slagen.
Kunst verbindt Aandacht voor kunstuitingen komt op school te weinig aan bod. Zelfs de kunstvakken zelf verzanden soms in hun eigen methodiek van het eindeloos technieken aanleren zonder een helder verwerkingsdoel. Het is een gemiste kans want kunst ontroert niet alleen (gevoel) maar zet ook aan tot denken (verstand). Kunst prikkelt de nieuwsgierigheid en dat is bij uitstek een voorwaarde om iets te (willen) leren. Kijken naar kunstuitingen overbrugt dus die twee van elkaar gescheiden werelden van denken en voelen.
Eclectisch onderwijs
De Gulden Snede
Met het probleem van vlakverdeling hebben de oude Grieken zich al bezig gehouden. De meest eenvoudige manier is een horizontale en/of verticale lijn verdeling. Maar waar begin je? Liever niet te veel in het midden en niet te veel aan de kant.
Met de inbreng van kunst in uw lessen bij een regulier schoolvak is het resultaat een eclectische mix met een duidelijke meerwaarde. Onder kunstuitingen verstaan wij in de context van deze tekst overigens niet alleen het werk van beeldende kunstenaars, maar moet u ook denken aan het werk van fotografen, filmmakers, modeontwerpers, vormgevers, cartoontekenaars, muziekcomponisten, architecten, etc. Zelfs computergames zouden, afhankelijk van uw lesinhoud, bruikbaar kunnen zijn. Een voorbeeld ter illustratie. Indien u als docent(e) wiskunde bereid bent om samen met uw leerlingen een schilderij van Georges Seurat te onderzoeken op de toepassing van de gulden snede komt u wellicht tot een aangename ontdekking. Uw leerlingen hadden namelijk nooit verwacht dat ze op die manier hun eigen talent voor wiskunde zouden kunnen ontdekken. De mogelijkheden om deze combivariant toe te passen blijft uiteraard niet beperkt tot de combinatie van wiskunde en kunstuitingen alleen. Denkt u bijvoorbeeld eens aan de mogelijkheden die natuurkunde biedt bij de behandeling van licht en kleur. Of neem de economische waarde van kunst bij economie. Of wat dacht u van het bekijken en beluisteren van dvd’s in het Frans, Duits of Engels m.b.t. het werk van buitenlandse kunstenaars? Door kunstuitingen in verschillende schoolvakken te integreren wordt het mogelijk om antwoord te geven op essentiële leervragen. “Heeft Leonardo da Vinci nog invloed op ons huidige leven? Waarom betaalt het Rijksmuseum voor een stoel van Rietveld meer dan 300.000 euro?” Over geld gesproken: “Waarom brengt een schilderij van Picasso op een veiling 21 miljoen euro op?”.
Georges Seurat (Frans schilder, 1859-1891) bouwde zijn schilderijen geometrisch op. Door te schetsen naar de natuur, verzamelde hij ideeën en informatie die hij dan in zijn atelier in zijn schilderijen uitwerkte. Veel van zijn composities zijn voorbeelden van de klassieke toepassing van de Gulden Snede.
Als je een lijn of vlak volgens het principe van de Gulden Snede verdeelt, staat het kleinere deel in dezelfde verhouding tot het grotere deel als het grotere deel staat tot het geheel. In getallen uitgedrukt houdt het principe in de verhouding 3:5, 5:8, 8:13, 13:21, enz.
5
3 8
Beeldtaal Kunstuitingen zijn beelden die ons iets te zeggen hebben. Maar hoe wordt een mens nog wijs uit de beeldenwaan van alledag? Ik hoor u al denken hoe u ooit zelf, zonder daarvoor te zijn opgeleid, dergelijke beelden zou moeten kunnen doorgronden. Ons V-IQ (visuele intelligentie) wordt inderdaad in de huidige beeldcultuur nogal zwaar op de proef gesteld. Om inzicht te krijgen in de taal van het beeld en/of hoe je ze kunt “lezen” is kennis nodig. Kennis die u zelf kunt gebruiken om keuzen te maken t.b.v. uw eigen vakgebied.
Kunst die jongeren aanspreekt
Een stoomcursus Op basis van kennis en inzicht leert u als onderwijsgevende in een “niet-beeldend vak” bewuster naar kunstuitingen te kijken. In deze minicursus leert u hoe u een beeld met behulp van de beeldanalyse kunt onderzoeken. U krijgt antwoord op de vraag wat we nu precies onder een beeld verstaan. U maakt kennis met het verwoorden van uw eigen gevoel bij het zien van verschillende soorten beelden. U brengt vervolgens die nieuwe kennis direct in praktijk door in kleine groepjes kunstwerken te analyseren. Dit kan aan de hand van reproducties maar bij voorkeur doen wij dit aan de hand van echte beelden. We brengen daarvoor een bezoek aan een museum voor oude en moderne kunst. Tenslotte onderzoekt u welke rol kunstuitingen kunnen spelen m.b.t. de lessen die u zelf verzorgt binnen uw eigen vakgebied.
Omschrijving leerdoelen 1. kennismaking met het beeld als communicatievorm 2. kennismaking met het begrip visuele informatie (beeldtaal) 3. kennismaking met de beeldanalyse via beeldbeschouwing (lees: V-IQ) 4. kennismaking met vorm- en inhoudsaspecten 5. kennismaking met begrippen als: beeldaspect, technische aspecten, voorstelling- en betekenisaspecten. 6. kennismaking met het beschrijven van een beeld 7. kennismaking met het verwoorden van uw eigen mening 8. onderzoek doen naar praktische toepassingen t.b.v. uw eigen vakgebied
Belangrijke steekwoorden Beeld, soorten beelden, V-IQ, beeldcultuur, beeldbeschouwing, beeldanalyse, visuele informatie, kunstuitingen, kunststijlen, beeldtaal, twee- en driedimensionale beelden, communicatievorm, beeldaspecten, beeldelementen, beeldende begrippen, beeldbeschrijving, kunst als meerwaarde.
Vlakverdeling of anders denken? ’Victory Boogie Woogie’: Piet Mondriaan 1944 Gemeentemuseum Den Haag
Cursus “Kunst als onderdeel van uw les”
Omschrijving lesinhoud Les I Kennismaking en start van het programma. U ontvangt een cursusmap met aansprekend lesmateriaal. Kennismaking met de praktische toepassing van de methodiek van de beeldanalyse. We hanteren daarbij een schema dat u kolomsgewijs gebruikt. Les II U doet m.b.v. een oefenopdracht onderzoek naar een afbeelding van een schilderij of foto volgens de beeldanalyse. U gebruikt het schema en leert uw onderzoek zowel te beschrijven als te verwoorden. Ditmaal gebruikt u het schema niet verticaal maar horizontaal en bemerkt op die manier sneller de dwarsverbanden. Les III Deze les vindt plaats op locatie en wordt gegeven in een museum. In kleine groepjes onderzoekt u een schilderij, past de beeldanalyse toe en verwoordt aan de hand van uw onderzoek uw eigen mening. Les IV Als huiswerkopdracht heeft u afbeeldingen van kunstuitingen (tekeningen, schilderijen, foto’s, cartoons, e.d.) verzameld die relevant zijn voor uw eigen vakgebied. Een paar voorbeelden ter illustratie. Een kunstzinnige foto van het noorderlicht valt te gebruiken in de les Natuurkunde. Botanische tekeningen (Boerhaavemuseum) zijn geschikt t.b.v. de les Biologie. Toepassingen van de gulden snede zijn te gebruiken in de wiskundeles. Of wat dacht u van het werk van M.C. Escher? U ontwikkelt aan de hand van uw gekozen beeld(en) een eigen lesopdracht.
Botanische tekeningen als onderdeel van uw biologieles? ’Insects and Fruits’: Jan van Kessel ca. 1660-65 Rijksmuseum Amsterdam
Het noorderlicht
Lesduur De lestijd bedraagt per les steeds 2 x 60 minuten met een korte koffiepauze tussen het eerste en het tweede uur in van 15 minuten. De museumexcursie is exclusief reistijd. De keuze van het museum is afhankelijk van de plaats waar de cursus wordt gegeven. Benodigde middelen: Cursusmap, pen en papier, een fototoestel en goede (wandel)schoenen bij het bezoek aan een museum.
Wat levert het u op? Meer aandacht voor kunstuitingen levert in de eerste plaats een bijdrage aan de algemene doelstelling van het onderwijs: de ontwikkeling van de leerling tot “evenwichtige” ruimdenkende mensen. Voor u, als onderwijsgevende zijn er m.b.t. uw eigen vakgebied eveneens veel pluspunten aan te geven zoals: 1. uw lessen worden visueel aantrekkelijker 2. u draagt bij aan het wereldburgerschap van uw leerlingen 3. u plaatst leervragen in een bredere context 4. u leert leerlingen beelden te onderzoeken en kennis te delen 5. u kunt nieuwe invalshoeken kiezen voor uw lesinhoud 6. u sluit aan bij bestaande kerndoelen 7. u vergroot het leerrendement van uw kennisoverdracht
Aanmelding U kunt zich voor deze cursus aanmelden via de website Kijk op Beeld waarbij u gebruik kunt maken van het contactformulier. Op de site wordt u nader geïnformeerd over kosten, locatie en data. www.origo-gdew.nl/GW/
Pythagoras a 2 + b 2 = c2 volgens Rezsö Somfai
7
Verantwoording Deze cursus is tot stand gekomen in samenwerking met Onderwijspioniers. Deze organisatie heeft als missie het ondersteunen van kleine innovatieve initiatieven van docenten die iets extra’s willen bijdragen aan het onderwijs waarin ze zelf actief zijn. De aanpak is, behalve gebaseerd op een innovatief project, ook gebaseerd op jarenlange onderwijservaring in de praktijk van alledag. De cursus ’Integreer kunstuitingen in uw vakgbied’ is de praktische uitvoering van de prijs die George de Wrede heeft gewonnen als onderwijspionier in 2013. Meer achtergrondinformatie over uw cursusleider dhr. G.J.T. de Wrede vindt u op de site: www.origo-gdew.nl/GW/
