ALGEMENE THEORIE Algemene Theorie Bob Overhand - 2DE - 0853813 Bob Overhand - 2DE - Advertising
Inhoudsopgave Inleiding 3 Het heroïsche mannenlichaam - toen 4 Het heroïsche mannenlichaam - nu 6 Anti-heroïsche man - tegenstelling 7 Het verleidelijke vrouwenlichaam - toen 8 Het verleidelijke vrouwenlichaam - nu 10 Anti-verleidelijke vrouw - tegenstelling 11 Religie 13 Portret 17 Bronvermelding 24
2
Inleiding In dit journaal wil ik meer te weten komen over de identiteit van de mens. Dit ga ik onderzoeken aan de hand van drie onderwerpen: het heroïsche mannenlichaam en het verleidelijke vrouwenlichaam, religie en portret. Het onderdeel gender zal ik onderverdelen in de situatie vroeger en de situatie nu. Bij het heroïsche mannenlichaam en het verleidelijke vrouwenlichaam zal ik de clichébeelden, stereotypen en tegenstellingen van het menselijk lichaam bespreken. Bij religie zal ik de normen en waarden van de mens bespreken. Ik zal gaan onderzoeken hoe godsdienst bijdraagt aan de identiteit van de mens. Hoe ze zich gedragen en wat ze doen en laten. Bij het bespreken van portretten zal ik onderzoeken wat de waarde van het gezicht is en wat het zegt over de identiteit of het karakter van een mens.
3
Het heroïsche mannenlichaam – toen Het uitbeelden van de man als een held was voor de oude Grieken erg belangrijk. Het lichaam van de man werd altijd op de meest heroïsche manier afgebeeld: naakt. De naaktheid bij de man was niet kwetsbaar, zoals bij de vrouw, maar onoverwinnelijk. Dit kwam bijvoorbeeld door de enorme spierbundels, die lijken op een harnas. Niet alleen spieren zorgden voor een heroïsch lichaam, maar ook een klein geslachtsdeel. Dit kleine geslacht was namelijk een teken van mannelijke zelfbeheersing. Een groot geslachtsdeel was barbaars. Een goed voorbeeld om het bovenstaande te illustreren is de beeldengroep Laocoön en zijn zoons. Deze beeldengroep staat in het Vaticaan en is gemaakt tussen 40 v. Chr. en 20 v. Chr. Uitgebeeld wordt het moment waarop Laocoön en zijn zoons gewurgd worden door twee slangen. Laocoön is het middelpunt van de beeldengroep. Hij ziet er heroïsch uit door de spierbundels en het kleine geslachtsdeel. Ondanks dat ze lijden door de wurging van de slangen zien ze er toch onoverwinnelijk uit. Het mooie aan deze beeldengroep zijn de details en de realistische gezichtsuitdrukkingen.
4
Een ander niet-Grieks voorbeeld is David, gemaakt tussen 1501 en 1504 door de Italiaanse kunstenaar Michelangelo. Het beeld vertoont dezelfde heroïsche kenmerken als de oude Grieken gebruikten: een klein geslachtsdeel, gespierd lichaam en een onoverwinnelijk uiterlijk. David heeft een trotste houding. Dit is bijvoorbeeld te herkennen aan het stuk stof dat hij over zijn schouder draagt. Het bijzondere aan dit werk is het been waar het beeld op leunt, het linkerbeen. Dit wordt nog eens verstevigd door rotsen. De Duitse Olympische Sportbond heeft een parodie gemaakt op David. Zij hebben een beeld gemaakt van David als dikke man, met veel vet en een dikke buik. Het beeld is het tegenovergestelde van de originele David. Onder het beeld staat ‘’If you don’t move, you get fat’’.
Tot slot bespreek ik Alexander de Grote. Dit beeld is een goed voorbeeld van een heroïsch beeldhouwwerk. Alexander is zonder twijfel een held. Hij was op jonge leeftijd heerser van Macedonië. Zijn houding is erg heroïsch: het lijkt hem niets uit te maken of er naar hem gekeken wordt. Hij steekt een hand omhoog en hij wendt zijn gezicht af van de kijker. Hij straalt macht en zelfvertrouwen uit en hij is trots. Ook Alexander de Grote heeft op dit beeld een klein geslachtsdeel, dat staat voor zelfbeheersing en was degelijk. Zijn spieren worden geaccentueerd door het strijklicht dat op het beeld valt. 5
Het heroïsche mannenlichaam – nu Vandaag de dag komen we, misschien onbewust, het heroïsche mannenlichaam nog steeds tegen. Hij strak, getraind en gespierd, kortom: perfect. Modellen worden tegenwoordig niet meer uitgezocht op hun gezicht; het lichaam is net zo belangrijk. We kijken er graag naar, want dikke, ongetrainde lichamen met veel haar verkopen niet. Toch is het heroïsche mannenlichaam een raar fenomeen. Het bestaat eigenlijk niet. Deze lichamen wordt ‘’gecreëerd’’ door de film-, reclame- en modewereld, ze zijn ons ideaalbeeld. Toch is het overgrote deel van de mannen op Aarde niet ideaal en zul je ook nooit een heroïsch mannenlichaam tegenkomen op straat. Het is interessant om te zien dat het heroïsche lichaam van nu is afgeleid uit de oudheid. De stereotypen van nu hebben nog steeds een grote mate van onoverwinnelijkheid.
Dit is goed te zien bij de modellen van kledingwinkel Abercrombie and Fitch. De modellen zijn altijd gespierd en hebben het ‘’perfecte’’ lichaam. In het kader van merkbeleving zijn alle medewerkers van Abercrombie and Fitch modellen en zien er dus allemaal heroïsch uit. Dit heeft een positieve werking. Mensen die deze modellen zien, associëren het merk met mooi zijn en een perfect lichaam. De consument kijkt dus tegen het merk op en ziet het als een ideaalbeeld en een lustobject, om bij weg te dromen. 6
Anti-heroïsche man – tegenstelling Ron Mueck is een kunstenaar die de werkelijkheid wil laten zien. Hij wil laten zien dat een heroïsch lichaam eigenlijk niet bestaat. Dit laat hij zien door levensechte, realistische beelden te maken van de mens. Ze lijken net echt, alleen zijn ze niet levensgroot. Hij maakt de beelden van klei. Ron Mueck beelden zien er heel kwetsbaar en fragiel uit, in plaats van en trotse en een onoverwinnelijke houding. Net als bij de Oude Grieken zijn deze beelden ook naakt.
Het verschil tussen de heroïsche man en de anti-heroïsche man is duidelijk. Beiden geven de uitstraling van beelden een andere wending. Bij de beelden van Ron Mueck is de emotie belangrijker dan de schoonheid en bij de heroïsche mannenlichamen is de schoonheid weer belangrijker dan de emotie. 7
Het verleidelijke vrouwenlichaam – toen Net als bij de mannen streefden de Grieken met hun beelden van vrouwen naar een ideaalbeeld. Er is alleen wel een groot verschil: mannen werden naakt afgebeeld, terwijl het bij vrouwen ongepast was om te compleet naakt af te beelden. Ze waren echter nooit helemaal naakt, zoals mannen. Kleine borsten werden gezien als een teken van vruchtbaarheid en werden sexy gevonden. Een goed voorbeeld om het bovenstaande te illustreren is de Capitolijnse Venus. Dit beeld is rond 380 v. Chr. Gemaakt door Praxiteles. Het beeld laat Venus zien na een bad. Met haar rechterhand probeert ze haar borsten te bedekken en met haar linkerhand bedekt ze haar geslachtsdeel. Venus is de godin van de liefde, maar ze wordt vereenzelvigd met de godin Aphrodite. Zij is de godin van de schoonheid, seksualiteit en de vruchtbaarheid.
Het mooie van dit beeld vind ik de houding van Venus. Het lijkt erop dat ze bespied voelt. Ze bedekt haar borsten en haar geslachtsdeel, omdat ze zich schaamt. Ook ziet ze er onverschillig uit en lijkt ze geen zelfvertrouwen te hebben. De Venus van Urbino, geschilderd door Titiaan in 1538, is in tegenstelling tot de Capitolijnse Venus heeft Venus expres geen kleding aan en bekijkt de kijker aandachtig. Ze wil dat de blik van de kijker naar haar wendt. 8
Een ander goed voorbeeld is de Venus van Willendorf, een beeldje dat tussen de 24.000 en 22.000 v. Chr. is gemaakt. Dit beeldje is een ideaalbeeld van de vrouw en niet waarheidsgetrouw. Alle geslachtskenmerken zijn vruchtbaarheidssymbolen die enorm overdreven zijn afgebeeld, zoals de dijen, billen en borsten. De naam Venus is omstreden, omdat ze in de verste verte niet lijkt op de Griekse Venus. Ze hebben wel beide dezelfde kenmerken, zoals vruchtbaarheid.
9
Het verleidelijke vrouwenlichaam – nu Ook nu zien we het verleidelijke vrouwenlichaam van vroeger terug. De stereotype vrouwen die wij zien in de media zijn slank, hebben grote borsten en een strakke huid. Zij zijn, net als de heroïsche man, ideaal. Vrouwen in commercials, in modebladen en op tv worden echter veel gephotoshopt en opgeknapt. Er is veel kritiek op de verleidelijke vrouw van nu in bijvoorbeeld de reclamewereld. Deze meisjes zijn perfect en veel vrouwen zien ze als ideaalbeeld, om naar te streven. Hierdoor worden veel vrouwen onzeker over hun uiterlijk en dit resulteert in eetstoornissen. Ook is er kritiek op de modewereld, die meisjes dwingt veel af te vallen. Dit is niet alleen slecht voor de modellen zelf, maar ook voor de vrouwen die opkijken naar deze modellen. Zij kunnen onmogelijk tippen aan het ideaalbeeld, waardoor ze zich minderwaardig voelen. Vroeger waren kleine borsten aantrekkelijk, nu zijn grotere borsten verleidelijk. Verder zijn veel eigenschappen hetzelfde. Ze hebben een slank lichaam en een platte buik.
10
Anti-verleidelijke vrouw - tegenstelling Ik zal als eerste tegenstelling de kunstfotografe Inez van Lamsweerde bespreken. Zij fotografeert het verleidelijke lichaam (in de mode), maar ook het tegenovergestelde van de clichébeelden, net als Ron Mueck. Net als Ron Mueck fotografeert Inez mensen in een niet-verleidelijke pose. Ze zijn gefotografeerd volgens de werkelijkheid. Het lijkt in de verste verte niet op de verleidelijke lichamen van modellen nu. De modellen van Inez van Lamsweerde hebben buikjes, schaamhaar en kleine borsten. Toch zijn ze trots op hun lichaam en daarom komen zij krachtig over.
11
Ook Rineke Dijkstra gaat tegen het schoonheidsideaal in. Zij vindt dat schoonheid niet perse mooi en verleidelijk hoeft te zijn. Deze foto’s zijn ook een goede tegenstelling met bijvoorbeeld modefoto’s. De moeders op de foto’s zijn net bevallen en voelen zich niet mooi of als een model. Toch zijn ze trots op hun pasgeboren kind en ze stralen bescherming uit. De moeders stralen ook een bepaalde kracht uit, een bevalling is natuurlijk niet zo maar iets. Het is mooi om te zien dat deze vrouwen zelfverzekerd op de foto staan, ook al zijn ze naakt en zijn ze net bevallen. Aan hun houding is te zien dat ze zich niet schamen.
12
Religie
In dit hoofdstuk zal ik gaan onderzoeken hoe godsdienst bijdraagt aan de identiteit van de mens. Wat zijn hun normen en waarden, wat willen ze bereiken in hun leven en hoe gedragen ze zich tegenover andere mensen. Ik zal beginnen met het bespreken van de martelaren. Dit is een persoon die lijdt of sterft omwille van zijn geloof. Een bekend voorbeeld zijn de martelaren van Gorcum (Gorinchem). Dit waren zeventien priesters en 2 lekenbroeders die door de Geuzen op 9 juli 1572 in Gorinchem werden opgehangen. Tijdens de Opstand gold er onder de macht van Willem van Oranje geloofsvrijheid. Het is dus raar dat deze martelaren de dood vonden. Later vonden meer priesters de dood op brandstapels in Den Briel. Sommige mensen zullen zeggen dat deze rooms-katholieke martelaren ‘’logische slachtoffers zijn’’ van de protestants-christelijke watergeuzen. In 1675 werden de martelaren zalig verklaard. Tegenwoordig wordt er ook gemarteld zonder religieuze bijbedoelingen.
13
Zelfkastijding is ook een vorm van marteling. Het grote verschil is dat bij zelfkastijding geen pijn toegediend wordt door iemand anders, maar door degene zelf. De Rooms-katholieke Kerk kent bijvoorbeeld een Cilice: dit is een band met metalen ringen die om het bovenbeen gedaan wordt. Dit veroorzaakt veel pijn. Deze pijn dient als boetedoening voor de kruisiging van Jezus. In Latijn-Amerika lopen gelovigen de weg naar Golgotha, waar Jezus zou zijn gekruisigd, met een kruis op hun rug en een doornenkroon op het hoofd. Sommigen mensen laten zich dan ook kruisigen, waarbij bloed rijkelijk vloeit. Zelfkastijding moet niet worden verward met automutilatie, wat zelfbeschadiging door psychische problemen inhoudt. Het is voor een buitenstaander onwerkelijk en niet te begrijpen dat sommige gelovigen hun hele lichaam overgeven aan een geloof. Dit soms met de dood als gevolg. Boeddhisten kennen ook een vorm van zelfkastijding, alleen niet in een agressieve vorm en zonder pijn. Zij doen aan prosterneren. Hierbij werpen boeddhisten zich eindeloos op de grond ten ere van Boeddha. Dit doen sommigen zelfs jaren achter elkaar, dag in dag uit.
14
Een opmerkelijke kunstenares, die religie een grote rol laat spelen in haar werk, is Shirin Neshat. Zij is van Iranese afkomst en vluchtte na de revolutie naar de Verenigde Staten. In het werk van Shirin Neshat staat de Iranese vrouw centraal. Ze gebruikt tekst en beeld in haar werk als een stem om de stereotype negatieve beelden en de slachtofferrol van Iranese vrouwen aan de kaak te stellen. Er zitten teksten bij die religieus van aard zijn en gaan over het verlangen van Iranese vrouwen om deel uit te maken van de Iranese Revolutie. Door deze teksten komt de geportretteerde vrouw een stuk krachtiger over, in tegenstelling tot het beeld dat wij in de Westerse Wereld hebben van Iranese vrouwen. Haar werk lijkt een feministische aanklacht tegen de positie van de vrouw in islamitische samenlevingen te zijn. De situatie waarin Iranese vrouwen zich verkeren is veel ingewikkelder dan wij, het Westen, ons kunnen voorstellen. Wij hebben het beeld dat de Iraanse vrouw niet voor haarzelf opkomt, niet vrij is en afhankelijk van haar man is. Wij denken dat ze geen rechten hebben, zoals autorijden of ongesluierd op straat gaan. Shirin Neshat wil dit beeld tegengaan met haar werk, zij wil verandering zien.
In ‘’Rapture’’ scheiden de vrouwen zich van de mannen en de vrouwen gaan door met hun dagelijkse, traditionele rituelen. Ze laat hierbij zien dat vrouwen niet minder zijn dan mannen en dat ze ook onafhankelijk kunnen zijn. 15
Godsdienst is onderdeel van een cultuur. In cultuur heeft iedereen zijn eigen normen en waarden en gedraagt iedereen zich anders tegenover elkaar. Wat voor de ene gelovige van belang is, kan voor een atheïst onbelangrijk zijn. De ene godsdienstige handeling kan bijvoorbeeld ook voor de ene gelovige belangrijker zijn dan voor de andere. Zo zijn er regels op het gebied van eten en drinken, seksualiteit, kleding, spreken en dood. Zo kun je moeilijk van een islamitische vrouw verwachten dat zij haar hoofddoek afdoet in een publieke ruimte of van een jood verwachten dat hij of zij vlees eet. Zo zal een boeddhist nooit een dier of mens kwaad doen, omdat hij verlichting wil bereiken. Zij geloven in reïncarnatie en iedere worm zou een reïncarnatie van een familielid kunnen zijn. Daarom eten boeddhisten ook geen vlees. Seksualiteit is altijd al een onderwerp geweest waarop taboe rust. Dit komt omdat christelijke opvattingen al eeuwenlang de seksuele moraal bepalen. Seks was er voor voorplanting en mocht allen na het huwelijk. Als men de 50 gepasseerd was men te oud voor seks. Rond de jaren ’60 kwam de seksuele revolutie. Licht pornografische modefoto’s en films werden heel normaal, maar alleen als de modellen jong waren. Redenen genoeg voor Marrie Bot om op toek te gaan naar foto’s en films met naakte ouderen. Toen ze die niet vond ging ze zelf fotograferen. Haar foto’s geven een perfect beeld van het liefdesleven en huiselijke erotiek van mensen op leeftijd.
16
Portret In dit hoofdstuk zal ik onderzoeken hoe mensen afgebeeld worden op portretten en wat dat zegt over hun identiteit. De eerste portrettenreeks die ik zal bespreken is van de Nederlandse fotografe Rineke Dijkstra. Zij heeft een serie strandportretten gemaakt waarin pubers in hun zwemkleding voor de camera poseren. Zij liet de pubers op een strand staan, in de kou, en ze wachtte tot ze een beetje inzakten. Dit zorgde voor een ongemakkelijke pose. Door het gebruik van een flits staan ze letterlijk in de schijnwerpers en wordt niets verdoezeld of verhuld. Dit portret laat heel goed zien dat al deze pubers zich niet zo op hun gemak voelen. Zwemkleding is te vergelijken met naakt poseren, ze schamen zich een beetje.
17
De tweede portrettiste die ik zal bespreken is Jill Greenberg. Zij ontwikkelde zich tot een celebrity-fotograaf van bijvoorbeeld Clint Eastwood en Tom Cruise. Na de eeuwwisseling maakte ze de beroemde serie ‘’End Times’’, van huilende baby’s. Ze gaf de baby’s een lolly en pakte deze erna af. Een huilend kind als resultaat. Ook fotografeerde ze apen en mensapen. Ze slaagde erin om de kijker een spiegel voor te houden en te laten nadenken over zijn toekomst. De serie ‘’End Times’’ is erg indrukwekkend. Op de foto’s is erg goed het ‘’leed’’ van de baby’s te zien. De baby’s zien er kwaad uit en lijken te willen protesteren, omdat hun lolly is afgepakt. Jill Greenberg wil met haar foto’s een boodschap overbrengen: we moeten de aarde beschermen om het nageslacht een goede toekomst te geven. Ze beweert dat kinderen moeten opdraaien voor de fouten die de Amerikaanse overheid maakt. Ze zegt: ‘’de pijn van de kinderen is een voorloper op wat komen gaat’’. Ze bedoeld hier het leed van de baby’s op de foto’s mee.
18
Een fotograaf waarvan het werk ook goed als tegenstelling bij verleidelijke vrouwen van nu past, is Marcel van der Vlugt. Deze fotograaf valt met zijn serie ‘’I like…’’ het clichébeeld van vrouwen in reclames aan. Zoals ik heb besproken zijn deze lichamen perfect en laten ze het schoonheidsideaal zien. Marcel van der Vlugt laat juist het tegenovergestelde van dit ideaal zien: verwoesting. Hij bedekt de gezichten van de vrouwen met producten uit zijn eigen consumptiepatroon, zoals olie, koffie, chocolade en drop. Dit in tegenstelling tot modellen uit de reclamewereld, die bedekt zijn met verzorgingsproducten. Van een lustobject is geen sprake meer, als het gezicht van een vrouw schuil gaat onder koffiegruis. Je zou kunnen zeggen dat deze serie toch iets verleidelijks heeft. Iedereen houdt van jam, drop en chocolade en kan dus niet alleen gezien worden als een decoratie, maar ook als een lustobject. Het is misschien ver gezocht, maar de producten uit het consumptiepatroon van Marcel van der Vlugt deed me denken aan vanitas. Dit zijn symbolen die verwijzen naar zaken in het leven.
19
Een andere portretserie die ik bespreek is van Oleg Dou. Hij moest zich vroeger voor feestjes altijd verkleden. Dit deed hij tegen zijn zin in. Hij haatte het om gefotografeerd te worden en dit inspireerde hem later om kinderen te fotograferen in de gekste kostuums. De kinderen geven een mystieke indruk: ze missen wenkbrauwen en hebben allemaal dezelfde blik. In zijn werk, overdrijft Oleg Dou het gegeven dat hij zich zo schaamde als hij vroeger gefotografeerd werd in een kostuum. De serie laat zijn irritatie en ongemak zien.
20
De volgende fotografe die ik bespreek is Hellen van Meene. Zij heeft de serie ‘’Tout va disparaître’’ (betekent: alles zal verdwijnen) gemaakt. Deze serie gaat over kinderen en hun eigen omgeving. De poses van de kinderen en het lichtgebruik zorgen voor een romantische sfeer. De kinderen kijken dromerig uit hun ogen en lijken in hun eigen wereld te zijn. De kinderen hebben hun eigen droomwereld te hebben gemaakt. Dit spreekt me erg aan, omdat ik dit van vroeger herken. Toen zag de wereld er ook anders uit dan nu, veel romantischer en met meer fantasie.
21
Als laatste zal ik het over maskers hebben. Maskers worden gebruikt in veel culturen over de hele wereld. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt bij feesten, rituelen en als bescherming. Zo hebben de inwoners van Bali maskers tegen een leak. Dit is een kwade geest die op zoek gaat naar zwangere vrouwen en het bloed uit de baby zuigt die nog in de baarmoeder zit. De maskers worden in huis boven de deur, zodat de kwade geest wegblijft. Een ander masker van bescherming is het masker uit de 17e eeuw, die dokters droegen om de pest weg te houden. Deze kwamen in heel Europa voor. Een ander bekend voorbeeld zijn Venetiaanse maskers. Deze maskers werden veelal gedragen tijdens feesten, zoals het Carnaval van Venetië, maar konden ook gedragen worden als men anoniem over straat wilde.
22
Maskers kunnen dus dienen ter bescherming, maar ook tegen herkenning. Het is moeilijk om gelaatstrekken of karaktereigenschappen af te lezen van een masker. Mensen kunnen zich verbergen achter een masker, maar ook angstaanjagender overkomen dan ze daadwerkelijk zijn. Een goed voorbeeld is het carnavalsmasker op de afbeelding, dit masker komt uit Zwisterland. Het hoeft helemaal niet te betekenen dat de drager van het masker ook kwaad en boos is, maar dat hij juist blij is en in een feeststemming is. Als laatste bespreek ik het doodsmasker van Toetanchamon. Deze Egyptsche farao moest ook na zijn dood laten zien dat hij machtig was. Het goud maakt veel indruk en dat laat zien dat hij de baas is, ook nu hij niet meer leeft.
23
Bronvermelding Voor het maken van het journaal heb ik voor het grootste deel mijn aantekeningen gebruikt die ik in de les gemaakt heb. Ook hebben we Marrie Bot en Rineke Dijkstra besproken bij fotografie. Sites: http://www.rinekedijkstra.nl Boeken: Algemene kunstgeschiedenis - Honour & Flemming Hellen Van Meene: Tout Va Disparaitre
24
