Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket

Doelstelling(en)

Vakgebonden eindtermen

- De leerlingen zijn bereid om actuele spanningsvelden aan de historische ontwikkelingen te relateren. - De leerlingen zijn bereid om actuele/historische spanningsvelden vanuit verschillende gezichtshoeken kritisch te bekijken. Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.

Werkwijze

De studenten onderzoeken twee groepen artefacten uit twee verschillende historische periodes, Romeinse gebruiksvoorwerpen in terra sigillata en blikjes, en vergelijken ze via twaalf aspecten. Elk deelaspect van dit onderzoek stelt de leerlingen in staat om de toenmalige en huidige massaproductie, gebruik en eindproduct in een ruimere context te plaatsen. Ook wordt de zwerfvuilproblematiek vanuit deze oogpunten benaderd. Dit onderzoek gebeurt op volgende aspecten: periode, verspreiding, grondstoffen en energie, productiewijze en arbeid, afwerking en decoratie, reclame, distributie, afzetmarkt, levensduur & afvaldepositie, bodemzichtbaarheid, recyclage en betekenis toen en nu.

Materiaal/media

Werkbladen (bijlage 1), historische atlas, computers met internetconnectie, eventueel lijst met interessante bronnen (bijlage 2)

Lesbegin: Twee verhalen Doel: Vergelijken historische opgravingen nu en in de toekomst.

Materiaal: werkbladen

Werkvorm en/of organisatie: groepswerk

Tijd: 20 minuten

Verdeel de leerlingen in groepjes. Elke groep neemt één van de twee verhalen door en zoekt eventueel nog extra informatie op in de mediatheek en / of op het internet. Om zich in te leven in het thema, schrijft elk groepje een kort krantenartikel of nieuwsbericht dat aansluit bij het verhaal. Om deze opdracht in te korten, kan je ook kiezen voor enkel een krantenkop. Laat de groepjes na 10 minuten hun berichten aan elkaar voorstellen. In een klasgesprek kunnen de overeenkomsten en verschillen opgelijst worden. Lesfase 1: Historisch onderzoek Doel: De leerlingen voeren een historisch onderzoek en vergelijken hierbij twee verschillende gebruiksvoorwerpen. Bij elk deelonderzoek onderzoeken ze de overeenkomsten en verschillen tussen beide voorwerpen en noteren ze deze in een besluit.

Materiaal: werkbladen (bijlage 1), lijst met interessante bronnen (bijlage 2), historische atlas, computers met internetconnectie

Werkvorm en/of organisatie: groepswerk, klassikale bespreking, presentatie

Tijd: 60 minuten

Aan de hand van twee casussen die zich situeren in 2008 en 2100, komen de leerlingen in contact met twee aspecten van zwerfvuil en de betekenis die het gevonden materiaal, een heel eind na de ‘afvalfase’, krijgt/zal krijgen. Elk groepje neemt verschillende deelonderzoeken voor zijn rekening. Verdeel de deelonderzoeken op de werkbladen dus naargelang het aantal groepjes. Zorg er wel voor dat elk groepje steeds de vergelijking maakt tussen terra sigillata en blik. Na elk onderzoek volgt een korte klassikale bespreking of een presentatiemoment. Tip: Groepjes die snel klaar zijn, kunnen extra informatie opzoeken via de bronnenlijst in bijlage 2. Lesfase 2: Besluit Doel: De leerlingen kunnen besluiten trekken uit het gevoerde onderzoek.

Materiaal: werkbladen

Werkvorm en/of organisatie: klassikale bespreking

Tijd: 5 minuten

Na de klassikale terugkoppeling bij de laatste deelonderzoeken trek je samen conclusies uit het onderzoek. - Mensen gaan tijdens verschillende perioden met verschillende grondstoffen om. Ze gebruiken deze grondstoffen om verschillende technische voorwerpen te ontwerpen en te maken. - De productie van beide massagoederen gebeurde in de Romeinse tijd in zeer veel kleine, individuele pottenbakkersateliers, terwijl tegenwoordig blikken op industriële schaal geproduceerd worden in geautomatiseerde fabrieken. - De betekenis van gebruiksvoorwerpen verandert met de tijd. - Het gebruik van gebruiksvoorwerpen zorgt voor afval. Hier gaat de mens ook op verschillende wijze mee om, maar recyclage is niet enkel van deze tijd.

Lesafsluiting: Debat Doel: De leerlingen verwerken de verworven informatie van het historisch onderzoek tijdens een debat.

Materiaal: /

Werkvorm en/of organisatie: debat, klasgesprek

Tijd: 5 minuten

Zijn een antieke amfoor die in de Middellandse Zee ontdekt wordt en de kunststofbidon die op het strand van Brazilië aanspoelt beiden zwerfvuil?

1 Probleemstelling

We vertrekken van de keramiekproductie van Terra Sigillata in de Romeinse tijd. Deze gebruikskeramiek kende toen een zeer ruime verspreiding: er was een steeds toenemende vraag (militaire en culturele expansie van het Romeinse Rijk), bijna overal vond men de grondstof klei en aan de energiebron hout (ontbossing!) was verre van een tekort. De perfecte productietechnieken waren aanwezig, investeerders waren aanwezig (de rijke elite) … en toch vond er geen ‘industriële productie’ plaats, maar wel een uitbreiding van het aantal huisateliers. Massaproductie dus, maar in zeer veel kleine ateliers. Heel veel restanten vindt men tijdens opgravingen over het gehele grondgebied van het toenmalige Romeinse Rijk. Dit fenomeen plaatsen we tegenover de productie en gebruik van een modern gebruiksvoorwerp, een drankblikje, dat industrieel massaal geproduceerd wordt. Nu reeds vinden we het overal terug, vaak als zwerfvuil. Zal dat binnen 50, 100 of 1000 jaar ook nog steeds het geval zijn? Hoe zal men dan over onze cultuur denken?

2 Uitwerking

Deze twee gebruiksvoorwerpen stellen we tegenover elkaar. Elk deelaspect van dit onderzoek stelt ons in staat om de toenmalige en huidige massaproductie, gebruik en afvalverwerking in een ruimere context te plaatsen. Tip: Gebruik een woordenboek als je een woord niet kent of begrijpt!

Twee verhalen

2008

2100

Archeologen graven oude culturen op, zodat ze hun levenswijze kunnen reconstrueren. Het vinden van sporen en contextgerelateerde voorwerpen biedt hen deze bevoorrechte blik in het verleden. Bij opgravingen in de Romeinse stad Sagalassos (Turkije) werden naast gebouwen, dierenbeenderen en standbeelden ook massa’s roodglanzende scherven gevonden, beter bekend als Terra Sigillata (= gestempeld aardewerk). Een stagestudent kon zijn ogen niet geloven, want precies dezelfde scherven had hij enkele maanden daarvoor ook in Tongeren (België) gevonden, op minstens 5000 km daarvandaan. Hoe was het mogelijk dat dit aardewerk een kleine 2000 jaar geleden al zo’n verspreiding kende?

Mensen graven oude storten af: dit is nu de meest voorkomende en rendabele mijnexploitatie. Hooggewaardeerde personen zijn zij die de verschillende kunststoffen en metalen kunnen herkennen. Het uitgraven van de verschillende storten is ook niet zonder gevaar: ruim 150 jaar terug werd werkelijk alle afval in de grond gestopt. Wat later werd het afval volgens 3 klassen gestort. De vele (chemische) stoffen zijn ook heel gegeerd, maar sommige (zoals kwik, stoffen uit de toenmalige inefficiënte batterijen en accu’s) bedreigen voortdurend de gezondheid van de mensen. Opmerkelijk is ook dat er veel metalen en kunststofvoorwerpen volgens lijnvormige patronen teruggevonden worden. Het valt steeds samen met toenmalige transportwegen. Het schijnt dat het voor sommige mensen en in bepaalde omstandigheden normaal was om deze zeer goedkope recipiënten weg te gooien na gebruik. Er werd een historische periode naar genoemd: de ‘wegwerpcultuur’ en het begrip ‘zwerfvuil’ deed zijn intrede.

Tongeren, 2008 1

1

Foto Willem Hantson

Kenmerken

Terra Sigillata

blikje

2

3

1. Periode Tijdslijn productie terra sigillata4

2

http://www.ancienttouch.com/438.jpg

3

http://www.snackcornerarnhem.nl/wp-content/uploads/drink.jpg

4

Willem Hantson

Geschiedenis van het conservenblik 5 Nicolas Appert (1749 – 1841) Tijdens de Franse revolutie in 1789 wordt Nicolas Appert gevangen genomen. In deze periode ontdekte hij hoe voedsel door verwarming tot 100°C, in hermetisch afgesloten recipiënten lang bewaard kon blijven zonder te bederven. Hieruit werd de sterilisatie geboren. Opmerkelijk is dat dit ongeveer 100 jaar was voordat Pasteur bewees dat bacteriën werden gedood door verhitting.

http://www.linternaute.com/ femmes/cuisine/magazine/ image/diaporama/0705-boite-deconserve/08.jpg

In 1800 loofde Napoleon een beloning uit van 12000 franc aan diegene die een methode bedacht voor de bewaring van voedsel om zijn troepen op een adequate manier te kunnen bevoorraden als deze op veldtocht waren. Na jaren van experimenteren diende Appert in 1809 zijn uitvinding in en won de prijs. In het volgende jaar publiceerde hij zijn bevindingen. Dit was het eerste kookboek in zijn soort dat handelde over de moderne manier van het bewaren van voedsel. Appert patenteerde zijn uitvinding en startte een handel om een ruime waaier aan voedingsmiddelen te bewaren in gesloten flessen.

De methode was zo eenvoudig en makkelijk uitvoerbaar dat deze snel wijdverbreid was. Gebaseerd op Appert’s methode van conserveren, nam de Engelsman Peter Durand in 1810 als eerste een patent op het verpakken van voedingsmiddelen in metalen blikken die met tin bekleed zijn. In 1812 kochten de Engelsen Donkin en Hall beide patenten en begonnen met het produceren van ingemaakt voedsel. Minder dan tien jaar later werd het Appert model van inmaken geïntroduceerd in de Verenigde Staten. De massaproductie van blikconserven werd pas gewoon aan het begin van de twintigste eeuw. Tijdens de tweede wereldoorlog onderging de conservenindustrie een enorme expansie, ook allerlei nieuwe producten werden ingeblikt. Al sinds de veertiende eeuw wordt staal in tin gedompeld om roest tegen te gaan, maar in de negentiende eeuw neemt de productie pas echt een http://upload.wikimedia.org/ vlucht. Door de ontwikkeling van warmwalsen kan sneller en gelijkmatiger wikipedia/commons/e/e2/ Boutappertcolljpb.jpg blik gemaakt worden. Automatische soldeermachines vertienvoudigen de snelheid. Vroeger werden conservenblikken gesoldeerd met lood, waardoor er gevaar van loodvergiftiging bestond. Huisvrouwen willen er eerst nog niet mee beginnen. Bovendien bestaat er geen handige manier om deze blikken te openen: ze moeten met hamer en beitel worden geopend. Dat verandert als halverwege de negentiende eeuw de blikopener wordt uitgevonden. Tegenwoordig zijn er veel blikken die zonder opener kunnen worden geopend door aan een lipje te trekken. Als door massaproductie ook de prijzen zakken, zijn de huisvrouwen helemaal verkocht! Pas als de eerste zelfbedieningswinkels openen, beginnen fabrieken aandacht te besteden aan het uiterlijk van de blikken. Mensen moeten verleid worden om de conserven te kopen.

5

http://nl.wikipedia.org/wiki/Conservenblik#Geschiedenis

Besluiten: 1. Teken de tijdslijn van de ontwikkeling van conservenblikken.

2. Vergelijk de tijdslijnen van de Terra sigillata en van het conservenblik en formuleer enkele besluiten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

2. Verspreiding Terra sigillata: kaart Romeinse rijk6

7

6

R. Kasper, G. Schwarzrock & S. Warnatsch (eds.) (2001) Putzger Historischer Weltatlas, Cornelsen-Berling: p 38.

7

http://www.mnarqueologia-ipmuseus.pt/images/col989.21.1g.JPG

Colablik: wereldkaart

8

9

Besluiten: 1. Overeenkomsten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 2. Verschillen: ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

3. Grondstoffen Om keramiek te maken en energie

Sagalassos

10

Om een drankblikje te maken

Grondstoffen: - klei - water - magering (chamotte, zand …) Energie: - hout

Grondstoffen: - ijzer en/of aluminium - tin - kunststof (coating binnenin) Energie: - steenkool (cokes) - elektriciteit

Kleiontginning 11

IJzerertsmijn

Kleiontginning in de omgeving van Sagalassos (Turkije)

IJzerertsmijn in Australië

Besluiten: 1. Overeenkomsten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 2. Verschillen: ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

10 http://jwbruggink.nl/index_turk02nl.html 11 Willem Hantson 12 http://www.alibaba.com/product-free/108469351/IRON_ORE_MINES_IN_AUSTRALIA/showimage.html

4. ProductieProductie van keramiek wijze en arbeid

Productie van conservenblikken

Klei uit ontginning maakt men bewerkbaar door deze te kneden in een voetbad en door al of niet andere klei of magering onder de vorm van gebroken keramiekstukjes (chamotte), zand of plantenresten toe te voegen. Voor het draaien van de klei walst de pottenbakker de klaargemaakte klei tot een bol. Op een draaitafel wordt uit die bol klei dan een schaal, kom, beker of voorraadpot gevormd. Na een traag droogproces gaat het draaiwerk in een houtgestookte oven tot 800 à 1000°C.

De meeste blikken worden in drie delen gemaakt. Een cirkelvormige boven- en onderkant, en een cilindervormige zijkant. Het is ook mogelijk om de zijkant en onderkant uit één stuk metaal te trekken. Dan hoeft alleen nog maar het deksel erop gemonteerd te worden. De zijkant is gegolfd of heeft ribbels om voor stevigheid te zorgen en eventuele drukverschillen op te vangen. De verschillende delen van het blik aan elkaar verbinden, gebeurt door de metaalbewerkingstechniek felsen. Felsen wordt voor het verbinden van (dun) plaatmateriaal toegepast. De randen van de platen worden in elkaar gevouwen en aangedrukt.

Houtgestookte Romeinse keramiekoven 13

Ondanks de alomtegenwoordige vraag naar terra sigillata en de doorgedreven kennis van de productietechnieken, is men er nooit toe gekomen op industriële schaal te gaan produceren. Om aan de vraag te voldoen, kwamen er gewoon meer pottenbakkerateliers bij in de artisanale wijk van de stad.

Felsen 15 (http://www.dunneplaatonline.nl/smartsite10573. htm?pro=130)

Draaien van een kom op de draaitafel 14

De binnenkant van een conservenblik bevat vaak een coating om het voedsel te beschermen. Dit was vroeger een metaallaagje of soms een soort verflaag, maar tegenwoordig is dat vrijwel altijd een kunststoflaag.

13 http://4.bp.blogspot.com/_Om0awdO4jgo/TNVL-kW0PDI/AAAAAAAAAQU/mTtTCCE3qPg/s1600/Sunken+Kiln+Small.JPG 14 http://darrellcreswell.files.wordpress.com/2010/03/pottery-2.jpg 15 http://www.dunneplaat-online.nl/Pics/Branchesites/DP/Mechanisch/felsen-2-recht-tr.gif

Conservenblikproductie in Engeland (midden 20ste eeuw) 16

Conservenblikproductie in China (21ste eeuw) 17 Besluiten: 1. Overeenkomsten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 2. Verschillen: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

16 http://www.worcestercitymuseums.org.uk/mag/spirit/engin/sp21.jpg 17 http://image.made-in-china.com/2f0j00pvHTOfQyZFoM/Aluminium-Aerosol-Can-Production-Line.jpg

5. Afwerking en Terra sigillata decoratie De gedroogde, gladgedraaide keramische vormen overgiet de pottenbakker met een emulsie van water met de allerfijnste kleideeltjes. Op het gepaste moment polijst hij het kleioppervlak tot een glans ontstaat. Dit procédé kan meerdere keren herhaald worden.

Kleideeltjes 23.500 maal vergroot 18

Zeefdruk Fijn gaas van zijde, polyester of staal wordt over een raamwerk gespannen. Het gaas op het raam wordt voorzien van een lichtgevoelige laag die door een positieffilm belicht wordt. De donkere vlakken op het positief worden bij het ontwikkelen weggewassen: dit worden doorlatende plekken op het zeefdrukraam waar de inkt doorheen gedrukt wordt. Men brengt de inkt op het raam en smeert deze met behulp van een rakel uit: de vorm van de sjabloon wordt op het te bedrukken voorwerp afgedrukt. Deze techniek kan herhaald worden met verschillende kleuren en vormen die naast elkaar of over elkaar worden gedrukt. Zowat alle voorwerpen kunnen bedrukt worden met de zeefdruktechniek: textiel, auto’s, keramiek ...

Afgewerkte terra sigillata 19 Zeefdruktechniek op blikje 20 Besluiten: 1. Overeenkomsten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 2. Verschillen: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

18 http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Clay_magnified.jpg 19 http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Terra_sigillata_in_Gie%C3%9Fen.jpg 20 http://www.intelligentvending.co.uk/image/1/664/dr-pepper-can-330ml.jpg

6. Reclame

Keramiek aan de man brengen

Reclame voor een soft-drink 21

Reclame zoals we die vandaag kennen bestond niet: elke pottenbakker prees zijn waar aan zoals de fruitboeren op de markt. Een eigen productiestempel moet de koper overtuigen van de kwaliteit. In de bezette gebieden groeit de mentaliteit van ‘het erbij willen horen’ (het is goed Romein te zijn) en gaat het dus de heersende materiële cultuur overnemen. Zo verdringt deze gedraaide terra sigillata de opbouwkeramiek van de autochtone bevolkingsgroepen.

Keramiekmarkt in Tangiers - 1920 22

Pottenbakkerstempel 23 Besluiten: 1. Overeenkomsten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 2. Verschillen: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

http://www.adrants.com/images/pepsi_clown.jpg

http://www.flickr.com/photos/54996985@N00/4128997473/in/faves-alnavarro/

http://pedagogie.ac-toulouse.fr/daac/divers/lagestampille.jpg

21

22

23

7. Distributie

Transportsystemen en transportwegen

Transport van de drankblikjes 24

Gezonken transportschip met keramiek 25

Transportwegen in het Romeinse Rijk 26 Besluiten: 1. Overeenkomsten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 2. Verschillen: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

http://farm1.static.flickr.com/103/267604328_abe4f15b3c.jpg

http://www.yacht-base.com/yachting-news/data/upimages/Ancient-shipwreck.jpg

http://people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch2en/conc2en/img/Roman_Empire_c125AD.png

24

25

26

8. Afzetmarkt

Over het gehele Romeinse rijk

Mondiaal

Besluiten: 1. Overeenkomsten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 2. Verschillen: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

9. Levensduur & Veelvuldig gebruik afvaldepositie

Eenmalig gebruik 27

Eens gebroken werden scherven weggegooid op mesthopen, in afvalkuilen of buiten de stadsmuren. Zwerfvuil is dus duidelijk geen probleem van nu alleen. Hierdoor kunnen archeologen de keramiekproductie en levenswijze van elke streek in het Romeinse rijk traceren en opnieuw samenstellen.

1. Na gebruik gooit men meteen het blik weg in de blauwe PMD-zak of helaas ook vaak langs de wegen. 2. Zwerfvuilprobleem: zwerfvuilactie 29

Keramiekscherven 28


27 28 29

http://www.cocacolanederland.nl/Milieu/Verpakking_en_Recycling.aspx http://www.imagesofasia.com/html/mohenjodaro/harappan-sherds.html http://s2.hbvl.be/ahimgpath/assets_img_hbvl/2012/03/24/2197393/grote-zwerfvuilactie-id2754383-620x415.jpg

10. Bodemzicht- De leeftijd van de terra baarheid sigillata-scherven

Waardoor wordt staal en aluminium aangetast?

Raadpleeg de tijdslijn: bepaal de leeftijd IJzer van de scherven van terra sigillata: Wat gebeurt er met ijzer onder invloed van zuurstof? ............................................................. ............................................................. Onderzoek wat galvaniseren is: raadpleeg bijvoorbeeld http:// nl.wikipedia.org/wiki/Galvanisatie ............................................................. ............................................................. ............................................................. Potscherven 30

Aluminium: 31 Aluminium oxideert nog sneller dan ijzer. In tegenstelling tot de poreuze oxidelaag van ijzer vormt de oxide van aluminium één geheel met het moedermateriaal. Doordat het volume groter is dan van het aluminium zelf, heeft de laag een uiterst dichte, ondoordringbare structuur en kan het onderliggende aluminium niet verder oxideren. De oxidelaag is bovendien chemisch nauwelijks actief en dus zeer duurzaam. De hardheid benadert die van diamant. De natuurlijke oxidehuid bereikt een dikte van ca. 1 micron (= µm = 0,001 mm).


http://www.abeolandres.com/wp-content/uploads/2008/02/broken-jars.jpg

http://www.aluminium-winkel.nl/aluminium/index.php?item=6

30

31

11. Recyclage

Chamotteproductie

PMD

Chamotte is gebroken keramiek. Heel vaak benut de pottenbakker chamotte in zijn klei: het voorkomt krimpbarsten tijdens het drogen (verdampen van water) van de kleivormen en tijdens het bakproces (uitdrijven van gebonden water).

Beschrijf hoe blikjes worden gerecycleerd. Raadpleeg eventueel het internet. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. .............................................................

Chamotte in een keramiekscherf 32 Besluiten: 1. Overeenkomsten: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 2. Verschillen: ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................

32

http://rbmason.ca/databank/mineral/grog.html

12. Betekenis toen en nu

Betekenis vroeger en nu

Betekenis van een ‘blik’

Toen: - gebruiksvoorwerp, voornamelijk voor gegoeden; - een bindende factor voor ‘het Romein zijn’; - vaak drager van betekenissen door de decoratieve reliëffiguren. Nu: - in musea en kunstmarkt:

- ‘Bindende factor van het consument zijn in onze huidige maatschappij.’ Commentaar op deze uitspraak:

............................................................. ............................................................. .............................................................

........................................................ .............................................................

........................................................ - voor wetenschappers:

........................................................

........................................................ - financieel:

..................................................... .................................................... .. A. Warhol, zeefdruk, “campbell soup” 33 Wie is Warhol? ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. Welke betekenis geef je aan dit kunstwerk van een (soep)blik? ............................................................. ............................................................. ............................................................. .............................................................

33

http://www.eveliennijeboer.nl/a-Warhol.jpg


Opgravingen in Sagalassos http://www.sagalassos.be/ Animatiefilmpjes over recyclage http://www.fostplus.be/sorting_and_recycling/Pages/Recycling_animations.aspx Aluminium blikjes maken http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&NR=1&v=V7Y0zAzoggY Staal maken http://www.youtube.com/watch?v=9l7J qonyoKA&feature=related Klei http://nl.wikipedia.org/wiki/Klei IJzererts en aluminium http://www.ecodesign.be/materialen/metalen/overzicht/ http://en.wikipedia.org/wiki/Iron_ore Wereldwijde Coca-Cola consumptie per persoon (2006) http://static.wix.com/media/c90d495cb5483fe80d117bc9be522de3.wix_mp

33

http://www.eveliennijeboer.nl/a-Warhol.jpg

Twee verhalen

2008

2100

Kenmerken

Terra Sigillata

blikje

1. Periode Tijdslijn productie terra sigillata 34

Geschiedenis van het conservenblik 35 Besluiten: 1. Teken de tijdslijn van de ontwikkeling van conservenblikken.

2. Vergelijk de tijdslijnen van de Terra sigillata en van het conservenblik en formuleer enkele besluiten: Ontwikkeling in de tijd: - terra sigillata: lange ontwikkelingsgeschiedenis - blik: relatieve korte ontwikkelingsperiode Techniek: - Terra sigillata: georiënteerd op productie - blik: productie en consumptie

Willem Hantson

http://nl.wikipedia.org/wiki/Conservenblik#Geschiedenis

34

35

2. Verspreiding Terra sigillata: kaart Romeinse rijk 36 Colablik: wereldkaart Besluiten: 1. Overeenkomsten: Energie en grondstoffen noodzakelijk 2. Verschillen: - TS: klei (grondstof) en hout (energiebron) - Blik: ijzererts (aluminiumerts) (grondstof) en steenkool (energiebron) (elektriciteit)

3. Grondstoffen Om keramiek te maken en energie Kleiontginning 37

Om een drankblikje te maken IJzerertsmijn

Besluiten: 1. Overeenkomsten: Energie en grondstoffen noodzakelijk 2. Verschillen: - TS: klei (grondstof) en hout (energiebron) - Blik: ijzererts (aluminiumerts) (grondstof) en steenkool (energiebron) (elektriciteit)

4. ProductieProductie van keramiek wijze en arbeid

Productie van conservenblikken

Besluiten: 1. Overeenkomsten: 2. Verschillen: - TS: ambachtelijk – vraagt veel mankracht - Blik: industriële productie - geautomatiseerde productie

R. Kasper, G. Schwarzrock & S. Warnatsch (eds.) (2001) Putzger Historischer Weltatlas, Cornelsen-Berling: p 38.

Willem Hantson

36

37

5. Afwerking en Terra sigillata decoratie

Zeefdruk

Besluiten: 1. Overeenkomsten: beiden gedecoreerd 2. Verschillen: - TS: reliëf – door toepassing van moules; terra sigillata op zich: handwerk - Blik: zeefdruk: automatisch drukproces

6. Reclame

Keramiek aan de man brengen

Reclame voor cola 38

Besluiten: 1. Overeenkomsten: Product bestemd voor de consument 2. Verschillen: - TS: meestal lokale burgerij; soms uitvoer naar ruimer Romeinse Rijk; voor gegoede burgerij; kwaliteitsmerk keramist - Blik: wereldmarkt; massaconsumptie, aangesproken met grootschalige reclamecampagnes

7. Distributie

Transportsystemen en transportwegen

Transport van de drankblikjes 39

Besluiten: 1. Overeenkomsten: gebruik van de bestaande transportmiddelen 2. Verschillen: - TS: boot, paard en kar - Blik: vrachtwagen

8. Afzetmarkt

Over het gehele Romeinse rijk

Besluiten: 1. Overeenkomsten: binnen de gekende ‘wereld’ 2. Verschillen: - TS: Romeinse Rijk’ - Blik: volledige wereld

http://www.adrants.com/images/pepsi_clown.jpg

http://farm1.static.flickr.com/103/267604328_abe4f15b3c.jpg

38

39

Mondiaal

9. Levensduur & Veelvuldig gebruik afvaldepositie

Eenmalig gebruik 40

Besluiten: 1. Overeenkomsten: Elk product verslijt, gaat kapot … 2. Verschillen: - TS: langdurig gebruik, meervoudig gebruik; bij breuk ontstaan scherven die gestort worden in mesthopen, afvalkuilen, hopen buiten de ommuringen - Blik: eenmalig gebruik; zwerfvuil of PMD

10. Bodemzicht- De leeftijd van de terra baarheid sigillata-scherven

Waardoor wordt staal en aluminium aangetast?

Besluiten: 1. Overeenkomsten: langdurige aanwezigheid in de bodem 2. Verschillen: - TS: quasi geen erosie tijdens de langdurige aanwezigheid in de grond - Blik: staal – oxidatie en roest weg; - aluminium: de oxidehuid voorkomt dat aluminium verder kan oxideren waardoor aluminium lang aanwezig blijft

11. Recyclage

Chamotteproductie

PMD

Besluiten: 1. Overeenkomsten: beide producten kunnen opnieuw gebruikt worden 2. Verschillen: - TS: fijn gemalen scherven kunnen benut worden als toevoeging als chamotte aan de klei (maakt de scherf het vuurvaster) - blik: raadpleeg http://www.kringloopblik.nl/site/content/downloads/image/large/ recycling_2007large(1).jpg

40

http://www.cocacolanederland.nl/Milieu/Verpakking_en_Recycling.aspx

12. Betekenis toen en nu

Betekenis vroeger en nu

Betekenis van een ‘blik’

Nu: - kunstvoorwerp - onderzoeksobject i.v.m. productiecentra en productiewijze - financieel: mooiste objecten als beleggingsobject

- gebruik als bindend groepselement - Warhol: zie bv http://nl.wikipedia. org/wiki/Andy_Warhol - betekenis: eigen inbreng

Besluiten: 1. Overeenkomsten: gebruiksobjecten 2. Verschillen: - TS: kunstobjecten - Blik: kult- en of (als afbeelding) kunstobject

Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket

Recommend Documents