aandoeningen van de huid 3939
ALARM SIGNALEN VAN DE HUID Doe de test: wat is wat? Tekst Els Put
1
2
3
4
5
6
7
8
A. Contactallergie B. Rash C. Decubitus D. Frictieletsel E. Smetten F. Hematoom G. Necrose H. Melanoom
mei 2012 | nursing mei 2012 | nursing
40 huid Foto’s: prof. dr. An Goossens, contactallergologe en prof. dr. Marjan Garmyn, dermatologe, het Wondzorg Support Team, Universitaire Ziekenhuizen Leuven en Geert Vanwalleghem, verpleegkundig specialist wondzorg, decubitus en valpreventie, H.-Hartziekenhuis Roeselare-Menen (B).
2. Fotocontactallergische reactie op ketoprofen.
1. Rash op de onderarm.
1
Rash of huiduitslag Wat zie je De rash start met urtica-
ria en jeuk over grote delen van het lichaam. Urticaria of netelroos herken je aan bleekroze bultjes op de huid.
Wat is het Rash is een allergische
reactie van het onmiddellijke type en treedt meestal op enkele minuten tot uren na contact met het product (via huid, slijmvliezen) of inname/toediening (oraal, intraveneus). Wat is de oorzaak Een allergie is een
extreme verdedigingsreactie van het immuunsysteem op een lichaamsvreemde stof, bijvoorbeeld een geneesmiddel. De precieze oorzaak van een rash is soms moeilijk te achterhalen. Diagnosticering gebeurt meestal via priktests met onmiddellijke aflezing en/of het opzoeken van circulerende antistoffen in het serum van de patiënt. Waarom is het een alarmsignaal?
Een ernstige allergische rash kan zich uitbreiden naar een veralgemeende allergische en toxische reactie met shock en overlijden tot gevolg. Wat doe je Wanneer de patiënt naast de huidreactie ook tekenen vertoont van zwelling van de slijmvliezen en het gevoel heeft te stikken of minder alert
nursing | mei 2012
en minder bewust wordt, bel dan onmiddellijk het medische urgentieteam. Naast het ondersteunen van de vitale functies, bestaat de behandeling uit het toedienen van corticosteroïden. Controleer of de patiënt een allergiekaartje heeft. Vraag hem of hij allergisch is voor een stof of product, welke medicatie hij recent ingenomen heeft, et cetera. Meld deze gegevens aan de arts. Extra informatie Het is belangrijk om herhaling van de reactie te voorkomen. Een gerichte anamnese met vragen naar recente medicatie, insectenbeten, laatste maaltijden en activiteiten, en het uitvoeren van tests kunnen de oorzaak aan het licht brengen. De patiënt moet levenslang het contact met dit product vermijden. Adviseer hem altijd zijn allergiekaartje bij zich te dragen.
2
Contactallergie Wat zie je Een eczeem op de
plaats van contact met het allergeen: de huid is rood met papeltjes of blaasjes (vesikels) en jeukt. Het eczeem wordt allergisch contacteczeem of allergische contactdermatitis genoemd. Soms zie je ook blaren, schilfers of kloven. De vorm of de locatie van de huidreactie vertelt soms al veel over de
oorzaak, bijvoorbeeld een huidreactie op de plaats van een spijkerbroekknoop, een huidzone die behandeld werd met een crème. Wat is het Een contactallergie is een
allergische huidreactie die optreedt verschillende uren of dagen na lokaal contact met een product, zoals een zalf of crème, pleister, sieraden, haarkleurmiddelen, et cetera. Het oorzakelijk product is meestal al een tijdje in gebruik door de patiënt. (Verschil met de rash is de snelheid van optreden: de contactallergische reactie is vaak pas na dagen zichtbaar, de rash verschijnt onmiddellijk.) Wat is de oorzaak Kleine scheikundige moleculen dringen de huid binnen, binden zich met eiwitten in de huid en vormen zo het allergeen. T-lymfocyten kunnen een specifieke receptor voor dat allergeen dragen en de huidreactie veroorzaken. Als blootstelling aan zonlicht de reactie uitlokt, spreken we van fotoallergisch contacteczeem. De diagnosestelling gebeurt door plaktests of patch tests, eventueel in combinatie met UV-licht (fotopatch tests). De tests blijven twee dagen op de rug en worden na twee en vier dagen afgelezen.
aandoeningen van de huid 41
4. Smetten/vochtletsel door incontinentie.
3. Decubitus.
Waarom is het een alarmsignaal Een
contactallergie vermindert of verdwijnt niet, maar zal bij herhaald contact steeds heviger worden. Het oorzakelijk product vermijden is de enige doeltreffende behandeling. Wat doe je Onmiddellijk Verwijs de patiënt naar een huidarts voor het stellen van de diagnose en het uitvoeren van plaktests. De huidarts kan ook lijsten met te mijden en toegestane producten opstellen en helpen zoeken naar alternatieven daarvoor. Daarna Vermijd het verdere gebruik van het allergeen bij de zorg voor deze patiënt. Controleer of de patiënt in het bezit is van een allergiekaartje of –lijst.
3
Drukletsel of decubitus Wat zie je Bij beginnend
drukletsel zie je een goed afgelijnde circulaire roodheid, meestal op een beenderig uitsteeksel. Een drukletsel kan zich ook tonen als een blaar: dan is de bovenste huidlaag losgekomen van de onderliggende huidlagen. De blaar is gevuld met sereus vocht, of een zeldzame keer met bloederig vocht. Dan spreken we van een decubituswond categorie II. Meer
informatie over alle vier categorieën van decubitus vind je op www.decubitus.be en www.wcs.nl. Wat is het Het afsterven van huid en/of
onderliggende weefsels. Wat is de oorzaak? Druk- of schuif-
krachten op het lichaam drukken de bloedvaatjes die de huid en de weefsels voeden dicht. Zo ontstaat het afsterven van de huid, onderhuids weefsel en spieren. Waarom is het een alarmsignaal Een
drukletsel is pijnlijk voor de patiënt, het verlengt de ligduur en vertraagt het algemeen herstel van de patiënt. Het verhoogt de mortaliteit en de morbiditeit. Wat doe je Je start of drijft de preven-
tiemaatregelen op om drukletsels te voorkomen volgens het protocol in de instelling. Je start of past de wondzorg aan volgens het behandelingsprotocol in de instelling.
4
Beginnend vochtletsel of smetten
Wat zie je? Diffuus verspreide huidletsels, soms als kopie van elkaar
(kopieletsel of spiegelletsel). Voorkeurlocaties zijn huidplooien, bilnaad, peri-anale regio. De wond is altijd oppervlakkig, de wondranden zijn onregelmatig en niet scherp begrensd. De kleur is glanzend en varieert van rood tot purper, de omgevende huid is wit-roze door maceratie. Wat is het? Wat is de oorzaak? Aantasting van de huid door vocht (wondvocht, transpiratie, urine, feces). Waarom is het een alarmsignaal? Een beginnend vochtletsel kan evolueren naar een uitgebreide, geïnfecteerde wond. Omdat het een oppervlakkige wond is, is deze erg pijnlijk voor de patiënt. Wat doe je Was de huid met ruim water en weinig zeep. Gebruik zeep met een neutrale pH of reinigingsschuim bij stoelgang of diarree. Droog de huidplooien al deppend. Behandel de huid met zinkolie, een barrièrecrème of -spray. Tussen de huidplooien breng je verbandgaas aan. Vermijd huid op huid contact en probeer transpiratie te voorkomen. Probeer de oorzaak weg te nemen of te vermijden. Volg het incontinentiebeleid van je instelling en/of de richtlijn Smetten.1
mei 2012 | nursing
42 huid
5. Frictieletsel door zwelling onder verband (na heupoperatie).
5
Frictieletsel Wat zie je Een oppervlakkige
wond met vage, niet-afgelijnde randen, rood van kleur en met weinig exsudaat. Een frictieletsel kan zich ook tonen als een blaar, bijvoorbeeld bij knellende schoenen.
6. Melanoom.
6
Huidtumor Wat zie je Een rode of gepig-
menteerde huidafwijking.
letsels ontstaan door wrijving onder meer door manipulatie van de patiënt of door dwangmatige handelingen van de patiënt.
Extra informatie Check vooral bij alleenstaande patiënten de huid op onregelmatigheden, met name op plaatsen die zij zelf niet kunnen zien.
Wat is het Een woekering van huidcel-
len. Wat is de oorzaak Intensieve blootstel-
Wat is het, wat is de oorzaak Frictie-
7. Necrose bij een diabetische voet.
ling aan de zon gedurende vele jaren is een van de factoren die meespelen in het ontstaan van huidkanker. Personen met een licht huidtype lopen meer kans.
7
Huidnecrose
Wat zie je Een zwarte vlek of korst op de huid.
Wat is het Het afsterven van de epidermis en eventueel van de onderliggende weefsels.
Waarom is het een alarmsignaal SomWaarom is het een noodsignaal? Het
iseen open wond, en vraagt dus adequate behandeling en verzorging. Door zo snel mogelijk de oorzaak te achterhalen, kun je bijkomend letsel (zoals infectie) voorkomen. Wat doe je Probeer wrijving te voorko-
men door correcte verplaatsingstechnieken (glijmat, patiëntenlift) te gebruiken. Wrijving ter hoogte van de huid voorkom je door een PU-film (poly urethaan) aan te brengen. De wrijving wordt dan opgevangen door de PU-film en niet door het epiderm. Je mag de PUfilm alleen gebruiken bij frictieletsels, niet als preventie voor drukletsels, want de film geeft geen vermindering van druk- en schuifkrachten. Behandel de wond volgens het wondprotocol.
nursing | mei 2012
mige huidtumoren kunnen metastaseren en zijn levensbedreigend. Snelle signalering en behandeling is daarom noodzakelijk. Wat doe je Vraag de patiënt of hij weet dat hij een vlekje heeft, of dat de laatste tijd veranderd is, en of hij daarvoor al bij een arts is geweest. Niet elke huidverkleuring is een kwaadaardige huidtumor, maak de patiënt daarom niet nodeloos ongerust. Maar laat vlekjes - zeker wanneer ze van uitzicht veranderen – altijd controleren door een arts. Rapportage Noteer het verdachte vlekje, indien nog niet gekend, in het patiëntendossier en vraag de behandelend arts ernaar te kijken.
Wat is de oorzaak Huidnecrose heeft
meestal een vasculaire oorzaak en komt voornamelijk voor aan de onderste ledematen. Een embolie, bijvoorbeeld een cholesterolembolie of een septische embolie, kan aan de basis liggen van de verminderde bloedvoorziening. Ook op de injectieplaats van een heparineinjectie kan een necrosevlekje ontstaan. Een grote onderhuidse bloeding kan de doorbloeding naar het epiderm verhinderen waardoor aan de huidoppervlakte een necrosekorst ontstaat. Waarom is het een alarmsignaal Om de necrose te kunnen behandelen, moet eerst de oorzaak gekend zijn. Bij onderliggend arterieel lijden is herstel immers alleen mogelijk na herstel van de bloeddoorstroming.
aandoeningen van de huid 43
Hartelijk dank aan dr. Mieke Flour, kliniekhoofd dermatologie en prof. dr. An Goossens, contactallergologe, Universitaire Ziekenhuizen Leuven (B), aan Adinda Toppets en Kris Bernaerts, wondzorgverpleegkundigen Wondzorg Support Team, Universitaire Ziekenhuizen Leuven (B) en Karin Timm MA ANP, verpleegkundig specialist intensieve zorg, polikliniek dermatologie IJsselland Ziekenhuis, Capelle a/d Ijssel (NL) en eindredacteur WCS Nieuws.
8. Hematoom door trauma.
Wat doe je: Vraag de huis- of huidarts om de wond te beoordelen en de verdere behandeling te plannen (bijvoorbeeld het onderliggend hematoom te verwijderen, de bloedstolling te controleren). Houd de necrosekorst droog en bescherm deze met een absorberend kompres. Omdat de oorzaak meestal vasculair is, vindt alleen een debridement plaats (met een hydrogel of mechanisch) na advies van een wonddeskundige of arts. Indien mogelijk wordt het debridement gepland na eventuele revascularisatie (een operatieve ingreep waarbij de doorbloeding hersteld wordt). Rapportage Heeft een patiënt letsels
aan de onderste ledematen die niet willen helen, verzoek dan de arts om de vasculaire toestand van de patiënt te laten nakijken.
8
Uitgebreid hematoom
Wat zie je Eén of meerdere grote onderhuidse bloeduitstortingen of blauwe plekken.
Wat is het Onderhuids bloedverlies dat zichtbaar is door de huid. Wat is de oorzaak Bijvoorbeeld ontrege-
ling van de bloedstolling door medicatie
of door een tekort aan bloedplaatjes, een trauma, ‘fragiele’ huid. Waarom is het een alarmsignaal Het bloedverlies kan relatief groot zijn, de oorzaak vraagt medische aandacht. Wat doe je Meld je observatie bij de arts. Vraag de patiënt of controleer of hij bloedverdunners gebruikt. Rapportage Noteer je observatie in het patiëntendossier: vermeld lokalisatie en uitgebreidheid. Extra informatie De plaats van het hematoom geeft informatie over het trauma dat de bloeduitstorting heeft veroorzaakt (denk aan de binnenkant van de bovenarm wanneer je een patiënt daar steunt om te gaan zitten of staan). Dit herkennen helpt je om nieuwe hematomen te voorkomen. Belangrijk is ook alert te zijn op ‘onbekende’ trauma’s (bijvoorbeeld een oudere die niet meer weet dat hij gevallen is), op mishandeling en op nog niet gediagnosticeerde stollingstoornissen. Grote onderhuidse bloedingen kunnen een pigmentatie nalaten, of een contourverandering of indeuking van de huid door een verlittekening van het onderhuids vetweefsel.
Literatuur 1 www.venvn.nl > Over V&VN > Vereniging > Commissie Legitimering Richtlijnen (onder Bestuurscommissie) > Richtlijn Smetten. 2 European Wound Management Association (EWMA). Position Document: Management of wound infection. London: MEP Ltd, 2006. 3 European Wound Management Association (EWMA). Position Document: Identifying criteria for wound infection. London: MEP Ltd, 2005. 4 Vliegher K De, Handboek Wondzorg 2/e (onder redactie van het Wit-Gele Kruis Vlaanderen), Elsevier Gezondheidszorg, 2009. 5 Ausloos K, Brismoutier M, Cuyvers A, Heyman H, Toppets A, Van Genechten N, Differentiatieschema voor letsels, Werkgroep Drukletsels WCS België, 2006.
mei 2012 | nursing
