Agenda Natuur- en Milieu-activiteiten Di
29 sept.
Edelhertenwandeling i.s.m. het Limburgs Landschap, vertrek om 17.30 vanaf Daatjeshoeve, kosten € 2,50. Za 03 okt Insectenochtend in het NMC: van 09.30 - 12.00 uur. Za 03 okt Wandeling georg. door Hilde v. Dael: vertrek 13.30u: parkeerplaats bij het Vosseven, Lochtstraat 26, Stramproy. Wo 07 okt Seniorenwandeling in Eynderhoof, vertrek om 14.00 uur vanaf de ingang van Eynderhoof. Zo 11 okt Vogelexcursie naar het Hagenven te Neerpelt, vertrek om 7.00 uur vanaf de Dries, Weert. Di 13 okt Lezing: Beken in Midden-Limburg: Frans Verdonschot van Waterschap en Maasvallei, door Ark, 19.30 uur NMC. Za 24 okt Nacht van de nacht: gezinsavondwandeling, vertrek om 19.00 uur vanaf het NMC. Di 03 nov Lezing: “Bijzondere Bomen” door Gerrit Haak, om 19.30 uur in het NMC. Za 07 nov Insectenochtend in het NMC: van 09.30 - 12.00 uur. Zo 08 nov Vogelexcursie naar Smeetshof, vertrek om 8.00 uur vanaf de Dries, Weert. Di 10 nov Lezing: Kalkgraslanden door Hans Melters, om 19.30 uur in het NMC. Zo 22 nov Themamiddag "Energie", vanaf 13.00 uur in het NMC. Di 08 dec Lezing: Geologie van Midden-Limburg , door Wiel Schins, om 19.30 uur in het NMC. Zo 13 dec Vogelexcursie in het Weerterbos, vertrek om 8.00 uur vanaf de Dries, Weert. Algemene informatie betreffende activiteiten: *Station: parkeerterrein Dries, aan de achterzijde van het station. NMC= Natuur- en Milieucentrum IJzeren Man Weert. Inlichtingen 0495-524893. Iedereen, dus ook niet-leden, zijn van harte welkom. Er wordt een bijdrage van € 2,- gevraagd voor het gidsen (indien niet anders vermeld). Er wordt verwacht dat men bij het carpoolen een vergoeding geeft aan de chauffeur. Gelieve bij een dagwandeling te zorgen voor een lunchpakket. Groepswandelingen op aanvraag. Inlichtingen 0495-466050. Voor nadere informatie zie de website www.ivnweert.nl of de plaatselijke publicaties. Foto’s in deze uitgave zijn van: Johan Horst, Jaap Tak, Hub Jetten, Hans van Schendel en Ad Havermans.
2 INFO-Herfst 2015
Van de bestuurstafel De vakanties zitten er voor de meesten op, hopelijk heeft u er van genoten! Het is nu tijd voor een belangrijk onderwerp: “In veilige handen: Het voorkómen van seksueel misbruik en ander ongewenst gedrag”, zo heet de notitie die de Landelijke Raad van het IVN in april 2015 heeft opgesteld. Deze notitie behandelt het gedrag van IVN-ers onderling en ook t.o.v. hun publiek. Wij als bestuur hebben besloten de notitie over te nemen en waar nodig aan te passen voor onze afdeling, zodat er nooit enig misverstand kan ontstaan over deze gevoelige onderwerpen. De maatschappelijke ontwikkeling vraagt aan alle organisaties deze maatregelen te nemen, wij kunnen en mogen niet achter blijven. Met nadruk willen wij er op wijzen dat wij geen enkele aanwijzing hebben dat onze vrijwilligers zich schuldig maken aan ongewenst gedrag, maar dat maatschappelijke ontwikkelingen ons noodzaken de hierboven bedoelde maatregelen te nemen. De maatregelen dienen zowel ter bescherming van onze vrijwilligers als ter bescherming van onze minderjarige bezoekers. De onderwerpen zijn o.a.: 1. Wat verstaat men onder ongewenst gedrag en seksueel misbruik. 2. Preventieve maatregelen en omgaan met klachten. 3. Preventieve maatregelen ter voorkoming van misbruik, specifiek bij activiteiten met kinderen, jeugdigen en andere minder weerbare personen. 4. De –landelijk verplichte- procedure voor melding van (vermoedens van) misbruik. Enkele documenten op dit gebied zullen tijdens de Algemene Ledenvergadering in maart 2016 aan de leden worden voorgelegd: Omgangsregels IVN Weert e.o. Gedragscode voor omgang met minderjarigen. Dit document zal door iedere vrijwilliger moeten worden ondertekend. Protocol bij (vermoeden van) seksueel misbruik. Tot slot zal voor alle vrijwilligers een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) worden aangevraagd en zal iedereen die binnen onze IVN afdeling actief met publiek omgaat zo’n verklaring ontvangen. Namens het bestuur, Jan Aarts 3 INFO-Herfst 2015
Energie uit planten Hoe onwaarschijnlijk klinkt dit? Toch is het waar. Experimenten hebben aangetoond dat planten stroom kunnen opwekken bij hun wortels. Echte groene stroom dus. Eenvoudig gezegd scheiden planten bij hun wortelstelsel organische verbindingen uit, een soort suikers welke door bacteriën worden afgebroken. Daarbij komt energie vrij. Met geplaatste elektroden bij de wortels (zie afb.) wordt de elektriciteit afgetapt. Dit proces vindt 24 uur per dag plaats, dus niet alleen als de zon schijnt, maar ook 's nachts en in de winter. Géén Co2 uitstoot! Super duurzaam voor het klimaat en in de toekomst ter plekke te realiseren bij bv. de glastuinbouw, gemeenteverlichting, verkeerswegen, enz. Denk eens in, stroom uit je eigen tuin. Het is volwaardige groene stroom en in principe veel efficiënter en milieuvriendelijker dan energie uit het verbranden van biomassa, steenkool of gas. Het bedrijf Plant-E en de Universiteit van Wageningen zijn met de Gemeente Zaanstad bezig met een proefproject waarbij planten moeten zorgen voor straatverlichting in Zaandam. Zeist is ook al bezig met een Wifistation. Het gaat om een laag voltage dat geschikt is voor led-verlichting, laptops en het opladen van een mobieltje. Waar blijft Weert als groenste stad! De experimenten zijn in het laboratorium gestart met Liesgrasplanten, een liesgras veel voorkomende grassoort (zie afb.) in moerasachtig gebied, langs sloten en als cultivar in tuinen en parken. 4 INFO-Herfst 2015
Volgens de wetenschappers kan een veld Liesgras van 1 hectare een gemiddeld elektrisch vermogen van ongeveer 14000 watt leveren en kan daarmee 28 huishoudens een jaar lang van stroom voorzien. Glastuinbouw bedrijven zouden in de toekomst naast hun gewassen productie, ook stroom kunnen leveren voor eigen gebruik en voor derden. Dat is nu wel anders. Het zijn grote energievreters. Gaan wij dit experiment, wat in Zaanstad al vaste vormen krijgt, in Weert ook nog meemaken? Jaap Tak Paddenstoelenmiddag 11 oktober. Het is weer herfst en dat betekent dus paddenstoelentijd. Op zondagmiddag 11 oktober verzorgt het IVN Weert e.o. weer de jaarlijkse paddenstoelenmiddag in het Natuur- en milieucentrum “De IJzeren Man”. Er is dan een infohoekje waar u informatie kunt krijgen over paddenstoelen en waar u ze ook onder een loep kunt bekijken. Ook is er een microscoop waar u de sporen van een paddenstoel zo'n 400x vergroot kunt zien. Daarnaast worden ook wandelingen rondom het Milieucentrum georganiseerd waar u dan, onder begeleiding van een gids, paddenstoelen kunt vinden. Aanvang 13.00 uur en de toegang en deelname aan de wandelingen is gratis. In Nederland zijn zo'n 3500 tot 4000 soorten macromyceten, dat zijn paddenstoelen groter dan 1 mm, bekend. Paddenstoelen hebben altijd al veel belangstelling van de mensen gehad door hun geheimzinnige levenswijze en hun enorme variëteit in vormen en kleuren. Er zijn er dan ook met tot de verbeelding sprekende namen zoals Heksenboleet, Duivelsei, Vogelnestzwam, Oliebolzwam of Judasoor. Dit zijn maar enkele soorten van de ca. 400 verschillende soorten paddenstoelen die de paddenstoelenwerkgroep in de loop der jaren in de IJzeren Man in en rondom de tuin heeft gevonden. Zondagmiddag 11 oktober kunt u kennis maken met een (afhankelijk van het weer) groot aantal paddenstoelen die we in de IJzeren Man kunnen vinden. 5 INFO-Herfst 2015
Voordat u naar buiten gaat kunt u binnen een paddenstoelententoonstelling bezoeken onder het motto: eerst binnen kijken om buiten meer te zien. Herman Beuvens Wandeling 3 oktober 2015 thema landschapsverandering en historie omgeving Vosseven Komend najaar (zaterdag 3 oktober 2015) organiseer ik een wandeling vanaf de parkeerplaats van het Vosseven Lochtstraat 26 Stramproy (start 13.30) . Het wordt een natuur-historisch rondje Vosseven langs o.a. de Buuetjesheij, oude Napoleonsweg, de Zevensprong, de ravelstok (raalstok) en we passeren enkele mooie overgangen tussen nat en droog, de grens van moeras en heide waar in het verleden de akkertjes lagen. En we passeren een woning van een visser. We nemen een kijkje bij de Napoleonsbrug waar we zicht hebben op de locatie waar vroeger de Graven van Bocholt lagen. De Graven van Bocholt zijn verdedigingswerken gebouwd op de destijds enige doorgang door het Wijfelter- en Stramproyer-broek op de grens van het Abdijvorstendom Thorn met het naburige Graafschap Loon, het latere Prinsbisdom Luik. De knik in de weg markeert het centrum van de fortificatie. Wat is er nog zichtbaar van de historie in het huidige landschap? Kijk als u in de buurt bent eens met een historische bril naar het gebied en noteer alvast 3 oktober 2015 in de agenda. Ik wandel dan graag met belangstellenden door mijn woonomgeving. Hilde van Dael, 0495-563547,
[email protected] .
Tentoonstelling te Haelen, van 6 september t/m 29 november “De omsloten tuin”: met collages van planten door beeldend kunstenares Greet Boekholt, in het Bezoekerscentrum Leudal, Roggelseweg 58 te Haelen.
6 INFO-Herfst 2015
Sarsven en de Banen De Banen en het Sarsven worden steeds mooier als het aan de Stichting het Limburgs Landschap ligt en de diverse partijen waarmee samengewerkt wordt. Jos Berends vertelt er over in de uitzending van 19 juli. De bestaande plassen, oude peelrestanten waaruit veel veen verdwenen is, worden weer geschikt gemaakt om veen te kunnen vormen. Voor de boeren zijn deze “woeste gronden”, zoals ze toen heetten “ontgonnen”, drooggelegd. In overleg met diverse belanghebbenden wordt nu bekeken wat er nog aan landbouwgrond nodig is en wat aan grond om stevige natuur te “maken”. Wat niet meer nodig is voor landbouw wordt geruild, waardoor aaneengesloten stukken grond vrijkomen om opnieuw vernat te worden. De oude hoogtelijnen worden weer opgezocht waardoor aan de basisvoorwaarden wordt voldaan om nieuwe natuur kansen te geven. Boeren en nieuwe natuur kunnen samengaan als het grondwaterpeil goed geregeld kan worden: in de zomer staan de stuwen die dat niveau regelen hoger waardoor de boer voldoende water heeft; in de winter staan de stuwen lager. Nu al nodigt het gebied uit om er rond te wandelen; straks wordt het nog mooier met de Aalscholver, de Zwarte stern en de Zilverreiger. Verslag IVN activiteiten voor kinderen, uitzending 21 juni 2015 Ton de Waal, IVN. Vanouds heeft het IVN veel activiteiten ontplooid voor kinderen vooral van de basisschool. Vroeger gingen IVN scholengidsen met een groep kinderen de natuur in maar op een gegeven moment waren er gewoon te weinig scholengidsen om aan alle aanvragen van scholen te kunnen voldoen. Het IVN Weert heeft toen het idee van schoolpaden voor kinderen ontwikkeld. Hier kunnen kleine groepjes kinderen, met begeleiding van leerkrachten en/of ouders, een uitgezet wandelpad volgen. Langs het pad zijn diverse opdrachten die de kinderen al dan niet met de begeleiding kunnen uitvoeren. Voor deze activiteit 7 INFO-Herfst 2015
zijn maar een paar gidsen nodig (het pad uitzetten) en op die manier worden heel veel kindere bereikt: ettelijke honderden schoolkinderen per seizoen. Er zijn drie wandelpaden voor groep 3 t/m 6 van de basisschool. Ook kan men de insectentuin volgen. Kinderen gaan dan in kleine groepjes met een begeleider door de tuin waar een zestal gidsen op evenveel plaatsen klaarstaan om de kinderen een activiteit, duur ca een kwartier, te laten uitvoeren. Ook hier kunnen we met een minimaal aantal gidsen een hele grote groep kinderen bereiken. Herman Beuvens Sprinkhanen door Frank Raemaekers In Nederland komen zo’n 40 soorten sprinkhanen voor. In het gebied van de IJzeren Man zijn er zo’n 15 verschillende aangetroffen. Per natuurgebied verschilt het type sprinkhaan. Vooral in wegbermen en weidegebieden zitten er heel veel. In onze tuinen zien we vaak een groene sprinkhaan, waarschijnlijk een zgn. “krasser “. Veel namen van sprinkhanen zijn afgeleid van het geluid dat ze maken, zoals bv. wekkertje, ratelaar, snortikker, tandradje en de eerder genoemde krasser. Aan het geluid kan men het type sprinkhaan herkennen. Als men soms denkt een krekel te horen is de kans echter groot dat het een sprinkhaan is en geen krekel! In onze huidige leefwereld, met weinig stilte, wordt het echter steeds moeilijker om het geluid van een sprinkhaan te kunnen horen. De huidige zomer is gunstig voor de sprinkhaan; ze gedijen goed bij hogere temperaturen. Een sprinkhaan leeft slechts een paar weken. De biologische bestrijding van de eikenprocessierups ( een ander onderwerp uit dezelfde uitzending) is echter wel nadelig voor de sprinkhaan. Het bestrijdingsmiddel komt ook terecht in het gras waar de sprinkhaan leeft . Teken door Marloes Beuvens Teken, ze kunnen je het leven behoorlijk zuur maken. Dat ze je bijten is nog tot daaraantoe, dat voel je amper, maar een besmette teek kan met zijn beet een heel scala van gemene en stiekeme ziektes veroorzaken, weet Marloes Beuvens. Er zijn mensen die vanwege de teek niet meer de natuur in trekken. Maar laat je door die teek niet weerhouden zegt ze er meteen achteraan: draag lange pijpen en lange mouwen, doe de pijpen in de sokken en vermijd het hoge 8 INFO-Herfst 2015
gras. Want daar zitten ze klaar om toe te springen als een ree of mens voorbijkomt. Het zijn de volwassen teken en nimfen die mensen en andere grote dieren bespringen; de larve grijpt de kleine dieren als een muis. Ze vallen dus niet uit bomen zoals men vaak denkt. Op warme, wat vochtige plekjes op je lijf, nestelt hij zich en zuigt zich vol. Eenmaal vol gezogen laat hij zich vallen. Als de teek besmet is met de ziekte van Lyme kan dat akelige ziektes geven: zenuwziektes, hartkwalen, klachten in gewrichten. Na een “besmette” beet volgt een rode ring, maar ook niet altijd. Een besmetting kan in het bloed aangetoond worden, maar ook niet altijd. En eenmaal door een besmette teek gebeten zal in een test een positieve reactie blijven geven. Marloes Beuvens adviseert www.tekenrader.nl te raadplegen voor nog meer informatie. Verslag bestrijding eikenprocessierups Dhr. Wil Op 't Roodt, gemeente Weert. Zoals ook in de voorgaande jaren is in Weert de eikenprocessierups bestreden en nu met succes. Kreeg de gemeente voorgaande jaren zo'n 100 tot 150 meldingen per jaar binnen vanwege overlast, dit jaar staat de teller op 11 meldingen. De bestrijding gebeurt met een biologisch middel waardoor het darmstelsel van de rupsen wordt aangetast en ze du het loodje leggen. Nadeel is wel dat ook andere insecten er last van hebben. Het grote probleem is het enorme aantal eikenbomen in onze gemeente, hele straten en lanen vol zodat er eigenlijk sprake is van een monocultuur van eikenbomen. De vlinders hebben een bereik van ca. 5 km dus als de buurgemeentes niets of weinig doen, komen ze vanzelf weer naar Weert. Er is geen hoop dat deze plaag vanzelf verdwijnt. Herman Beuvens Verslag WML (19 juli 2015) Koen Augustein WML. Het WML, Waterleidingmaatschappij Limburg, zorgt ervoor dat er iedere dag schoon drinkwater uit de kraan komt. Voor het WML is Weert verdeeld in Zuid Weert en Noord Weert. Zuid Weert krijgt leidingwater dat uit de bodem komt, Noord Weert krijgt een mengsel van oppervlaktewater en grondwater. 9 INFO-Herfst 2015
Het verschil is niet te proeven. Het grondwater is heel zuiver. Het zit op een diepte van een paar honderd meter, opgesloten tussen twee ondoordringbare kleilagen. Het bevat redelijk wat ijzer en mangaan, twee metalen die niet schadelijk zijn voor de gezondheid maar wel "bruin" water kunnen geven, vandaar dat het er wordt uitgehaald. Het grondwater is ook kalkrijk en dat is minder prettig voor diverse huishoudelijke apparaten, dus dat wordt er ook (gedeeltelijk) uitgehaald. Het oppervlaktewater van Weert Noord wordt ook eerst gezuiverd voordat het de leiding in gaat. In tegenstelling tot de ons omringende landen,is ons water zo schoon dat er geen chloor aan hoeft te worden toegevoegd zoals in Begië en Duitsland bijvoorbeeld wel gebeurt. Ons drinkwater is schoon, de kwaliteitseisen voor ons drinkwater zijn strenger dan die voor bronwater! Weert heeft een tamelijk oud leidingsysteem (het hele leidingnetwerk van WML is ca.9000km lang) en behoeft vernieuwing. Dat heeft WML inmiddels ook ingezien. Herman Beuvens Seniorenwandeling door de IJzeren Man te Weert, Woensdag 7 oktober 2015 Vertrek bij het NMC, Geurtsvenweg te Weert om 14.00 uur. Gids: Twan Brouwers We gaan een herfstwandeling maken, waarbij we onderweg de verkleurende blaadjes van de bomen en de opkomende paddenstoelen zullen tegenkomen en dat alles in de omgeving van de IJzeren Man. De gids van het IVN zal van alles vertellen over de verkleuring en het nut en noodzaak van de paddenstoelen. Paddenstoelen zijn namelijk opruimers in de natuur en zorgen voor de vertering van alles wat weg moet. Tegelijkertijd gaan we eens kijken in het NMC centrum waar een tentoonstelling over paddenstoelen is ingericht. In de IJzeren Man zijn goede wandelpaden voorzien en prachtige vennen te bezichtigen. De wandeling duurt 2 uur en wordt in een aangepast tempo uitgevoerd. Al met al redenen genoeg om eens een keer mee te wandelen. Tot ziens op 7 oktober!! Herman Beuvens Jaarverslag 2014 van de gidsengroep IVN Weert e.o. Trots mogen we zijn, als IVN, op dit geweldige gidsenjaar 2014. Met 3298 deelnemers haalden we een kwantitatief record. Als we de statistiek van deze aantallen nader analyseren, krijgen we het volgende beeld: Leerlingen basisscholen (diverse projecten)
334 10
INFO-Herfst 2015
Leerlingen voortgezet onderwijs Aangevraagde wandelingen Paden (kabouter, eekhoorn e.d.) PSW/Fontys Lerarenopleiding Themadagen Wandelingen, overige activiteiten
801 81 975 34 287 786
De paden blijken in een geweldige behoefte te voorzien. Elders zal Ton de Waal dat nader beschrijven. De themamiddagen (voedsel en water) mochten rekenen op warme belangstelling. Ook de wandelingen met toppers als de snertwandeling, de culi aspergetocht, de paddenstoelen-middag, de slootjesdag, scoorden hoog. Bijzonder verheugend is ook het bereik binnen het basis- en voortgezet onderwijs. Maar niet alleen kwantitatief was er succes, ook kwalitatief. We bereikten nieuwe doelgroepen. Inmiddels bestrijken we leeftijden van 4 t/m 90, van kleuters tot hoogbejaarden. Met de Widdonckschool, het Palet, Philips van Horne, Aan de Bron (hoogbegaafden), Fontys Lerarenopleiding Sittard en Tilburg en PSW hebben we inmiddels vaste afspraken, waarmee continuïteit is gewaarborgd. Ons grootste project was wel de begeleiding van de Milieuactiedagen van Philips van Horne. In samenwerking met vrijwilligers van het NMC werden 645 leerlingen bereikt.
11 INFO-Herfst 2015
Belangrijk te vermelden hier vind ik nog dat we dit resultaat samen hebben bereikt. Samen/samenw erking zijn hierin de basis. Iedereen daarvoor zeer bedankt. We gaan in 2015 dit belangrijke vrijwilligerswerk met kracht proberen voort te zetten. Ik hoop weer op jullie geweldige bijdrage. Tenslotte: hebt u interesse in een uitgebreide kwantitatieve verslaglegging, mail dan naar
[email protected].
Namens alle gidsen, Ad Havermans 14 juni 2015 De IVN Slootjesdag De verwondering is groot als het zojuist gevangen takje, dat in een witte platte bak is gedaan, ineens begint te kruipen. Een kokerjuffer is het en niet alleen de kinderen maar ook de ouders kijken er met interesse naar. Dat is nu precies waar deze tweede uitvoering van de slootjesdag voor is bedoeld. Dit jaar had 12 INFO-Herfst 2015
die plaats aan de Heihuisweg, komende vanuit de Voorhoeveweg. Daar ligt ter linkerzijde een nieuw gegraven, ondiepe plas. Daarom ook zo veilig voor de kinderen. En omdat het weer ook een fijne temperatuur biedt gaan al snel de schoentjes uit en wordt er op blote voeten over de zandbodem gelopen. Ook de nodige monstertjes worden verschalkt: de waterschorpioen, de larve van de juffer en vooral ook van de libelle. Onder de opgestelde microscoop zien ze er nog afschrikwekkender uit. In de cuvette zitten al snel de waterwants, de larve van een grote waterkever en ook dikkopjes worden gevangen. Mooi zichtbaar in het platte aquarium dat cuvette heet. Zeker als je er een witte plaat in zet. Fraai en scherp steken de waterdiertjes er tegen af.
Er zijn kinderen die volstaan met vangen, maar anderen (ook hun ouders vaak) willen graag weten hoe het door hen gevangen diertje heet. De determinatiekaarten brengen dan uitkomst. Er zijn kinderen die meteen op zoek gaan naar het meest gelijkende plaatjes maar er zijn er ook al die systematisch de determinatie-vragen aflopen om de naam te kunnen vinden. Tja die verdienen na afloop zeker hun button “Waterexpert”. Overigens alle kinderen ontvangen die button met nog een mooie determinatietabel voor waterdiertjes. In totaal bezoeken ons 25 ouders met 30 kinderen. Ken van CZW verzorgt met zijn vader de catering. Koffie, thee of frisdrank voor de volwassenen en limonade voor de kinderen. Ook de bewegwijzering en het afzetten van het terrein is hun werk. Het aantal mensen is dit jaar met 4 gidsen (Hans, Hub, Bèr en Ad) goed te bedienen. Danique is onze gastvrouw; een taak die ze uitstekend vervult. 13 INFO-Herfst 2015
Kortom deze, samen met het landelijke IVN georganiseerde middag, is een groot succes. Enthousiaste kinderen, tevreden ouders, een uitstekende reclame voor ons IVN. Voor zo’n middag doe je het. Ad Havermans Kruidentuin De botanische tuin van het NMC is altijd een lust voor het oog, oor en mond. Eén van de visite kaartjes van het Natuur Milieu Centrum met het hele jaar door een bonte schakering aan bomen, struiken, bloemen, kruiden, en médicinale planten. Het stikt er van de insecten en niet alleen vanwege de bijenhal. In de herfst is het nu wat rustiger met het vliegverkeer. Ik word altijd blij als ik door de tuin loop en daarom verdient de vrijwilligers ploeg die het beheer heeft over het onderhoud een groot compliment. Prachtig zoals het er elk jaar weer bijstaat. Vanuit mijn achtergrond breng ik altijd een bezoekje aan de "kruidenhoek". Nu is de tijd om te oogsten, te drogen en te snoepen of om je inmaak potten met de kruiden te "aromatiseren". Wat staat er zoal; Mint, Rozemarijn, Lavas (In de volksmond Maggiplant.), Dille, Absint, Thijm, Bieslook, Pastinaak, Citroenmelisse, Zeepkruid, Amaranthus, Lavendel, Alsem, Salie, Kerrykruid, Majoraan, enz. Aan vruchten: Het Mispelboompje, Kweepeer en stekelloze braam met fantastisch grote bramen, de Vlier, Wilde pruim, Pompoen/Kalebas, Rozebottels, enz. Onder de bezielende leiding van Mart Boogaert ("De Honing Koning") en zijn medewerkers ziet de tuin er elk seizoen weer fantastisch uit met een grote variatie aan allerlei soorten. Bedankt! Jaap Tak Nieuwe boeken in de bibliotheek 12 Kruidenplanten Het grote Bruna geneeskrachtige-kruidenboek voor het verzamelen, kweken en toepassen met meer dan 225 afbeeldingen in kleur. 15 Natuur en Milieu Wereldvoedsel Pleidooi voor een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening. 14 INFO-Herfst 2015
26 Wilde planten
21 Tuinplanten
08 Gebieden
Kinderboeken
De mens en het weer Een weerkijkboek met vele originele foto’s. Charles Darwin, over het ontstaan van soorten Door middel van natuurlijke selectie, of het behoud van bevoordeelde rassen in de strijd om het leven. Europese orchideeën in een oogopslag Een gids met nagenoeg de volledige orchideeënflora. Elseviers orchideeëngids Alle orchideeën van Europa, het MiddellandseZeegebied,Klein-Azië en Noord-Afrika. Mijn tuin het hele jaar Planten, verzorgen en oogsten. 37 Het bodemvoedselweb Dit boek moet iedere tuinier lezen om een duurzame, gezonde tuin te creëren. 01 De Bosatlas van Nederland Waterland Een reis door de wereld van het water. Initiatiefrijke Dries en de bodemdieren Over insecten die in en op de bodem aan het werk zijn.
Tentoonstellingen in het NMC De IJzeren Man. Het is weer paddenstoelentijd en daarom is er in het NMC vanaf september tot half november de paddenstoelententoonstelling ”Van duivelsei tot heksenboleet” te zien. Aan de hand van teksten en veel foto's is op 10 panelen, in de vorm van hele grote paddenstoelen, van alles te leren over de ”kinderen der duisternis”. De kinderen kunnen op een drietal paddestoelen zien hoe het heks Russula in het bos is vergaan. In de vitrine is een boslandschap met een heleboel paddenstoelen ingericht. Vanaf medio november tot eind februari wordt er een tentoonstelling verzorgd samen met het Weerter energiecollectief. Het thema is dan ”Isolatie”. Herman Beuvens Jac. P. Thijsse: een groot Nederlander 'Co', noemden zijn vrienden en zijn broers hem. Jacobus Pieter Thijsse, zo heette hij voluit. Maar de meeste Nederlanders kennen hem simpelweg als Jac. P.: misschien wel de beroemdste natuurbeschermer die Nederland ooit gekend heeft. Deze zomer precies 150 jaar geleden, op 25 juli 1865, werd Jac. P. 15 INFO-Herfst 2015
Thijsse geboren in Maastricht. Een mooi moment om stil te staan bij het leven van deze toegewijde onderwijzer en veldbioloog. De jonge Co groeide op als zoon van sergeant Jacobus Thijsse en Catharina Johanna Priester, als derde van vier zoons. Eerst woonde het gezin in het Noord-Brabantse Grave, later in Woerden - op beide plekken aan de rand van de stad, in een weids en ongerept boerenlandschap. Co was bijna dagelijks buiten in de natuur te vinden: spelend in de struiken of struinend langs de waterkant. Zo maakte hij rondom zijn ouderlijk huis op een positieve manier kennis met de natuur: 'Den tuin bij ons huis, de oevers van de Maas, de heide bij Escharen en het aardige riviertje de Raam; mijn moeder die met ons de bloementuintjes verzorgde; mijn vader, die een groot liefhebber was van wandelen en ons dikwijls mee nam', schreef hij later in een van zijn boeken. Geen wonder dus dat in zijn kindertijd zijn belangstelling voor alles wat groeide en bloeide ontstond. Toen sergeant Thijsse werkloos werd, verhuisde het gezin naar Amsterdam. Daar ging Co - inmiddels veertien jaar oud - naar de Kweekschool voor Onderwijzers en Onderwijzeressen bij het Lager Onderwijs. Vooral het vak Geschiedenis der Natuur (gegeven door meneer C. Kerbert, die later directeur werd van Artis) sprak hem erg aan. In zijn vrije tijd bestudeerde hij de orchideeën in de veenmoerassen bij het Nieuwe Diep, of keek hij vogels. Op een winterochtend raakte de jonge Thijsse op weg naar school zelfs zo betoverd door een goudhaantje dat hij te laat kwam voor het eerste uur: muziekles. Er stond vioolles op het programma, maar zijn vingers waren van het turen door de verrekijker zo verkleumd geraakt dat hij de strijkstok niet kon vasthouden. Na zijn opleiding ging Thijsse aan de slag als onderwijzer op diverse lagere scholen - eerst in Amsterdam, toen op Texel en vervolgens weer in Amsterdam. In 1921 werd hij leraar in de “Kennis der Natuur” aan het 16 INFO-Herfst 2015
Kennemer Lyceum te Overveen. Een jaar later werd hij tevens leraar in de Plant- en Dierkunde aan de Middelbare School voor Meisjes in Bloemendaal, en kreeg hij van de Universiteit van Amsterdam een eredoctoraat in de wis- en natuurkunde. Vaak ging hij met leerlingen naar buiten voor waarnemingen en observaties in de natuur. Het zelf ervaren en beleven van de natuur vond hij erg belangrijk. Zijn hele leven heeft Thijsse zich met tomeloze energie en enorm veel enthousiasme ingezet voor natuurstudie. Hij speelde een belangrijke rol bij de ontwikkeling van natuureducatie (net als zijn goede vriend Eli Heimans) en groeide uit tot een vermaard natuurbeschermer. Hij was als schrijver uiterst productief: hij schreef ruim 25 boeken, 19 Verkadealbums en zo'n 2000 artikelen in kranten en tijdschriften. Met Heimans schreef hij een serie van zes natuurboeken: 'Van vlinders, bloemen en vogels' was het eerste deel. Deze boekjes waren met name bestemd voor schoolkinderen, maar werden door volwassenen ook goed gewaardeerd. Thijsse en Heimans moedigden de lezers aan om zelf op onderzoek te gaan in de natuur en eigen waarnemingen te doen. De aanpak was verfrissend: de planten en dieren werden in onderlinge samenhang beschreven, als onderdeel van levensgemeenschappen. Andere bekende boeken van Thijsse zijn 'Het Vogeljaar', 'Het Vogelboekje', 'Omgang met planten', 'Bloemen in onze tuinen' en 'Onze duinen'. Hij was in 1896 mede-oprichter van 'De Levende Natuur', een tijdschrift dat nog steeds wordt uitgegeven. Ook stond hij aan de wieg van diverse natuurorganisaties (de bekendste is Natuurmonumenten), waar hij na oprichting vaak actief bleef als bestuurder. Bij Natuurmonumenten werd hij secretaris en bleef dat tot zijn dood (op 8 januari 1945). Via al zijn bestuursfuncties en publicaties heeft hij als ambassadeur belangstelling gekweekt voor de natuur en het landschap in Nederland - als geen ander heeft hij de kennis over de natuur gepopulariseerd. Daar moeten we hem, ook nu nog, bijzonder dankbaar voor zijn. Met recht wordt hij gezien als een groot Nederlander! Hans van Os, januari 2015 Jac. P. Thijsse en natuureducatie Een volksopvoeder: zo wordt Jac. P. Thijsse (1865-1945) in ons land gezien als het gaat om de natuurhistorische kennis. Niet alleen voor de Nederlandse natuurbescherming was hij van groot belang - ook in natuureducatie speelde hij een grote rol. Als geen ander wist hij de natuur te populariseren: hij kon er met zo veel enthousiasme over schrijven, dat mensen uit alle lagen van de bevolking interesse kregen voor hun eigen omgeving. Thijsse leerde Nederlanders hun natuur en hun landschap te waarderen.
17 INFO-Herfst 2015
Aan het eind van de 19de eeuw stelde het onderricht in de 'kennis van de natuur' (zoals het vak biologie toen heette) niet zoveel voor. Leerkrachten hadden vaak weinig kennis en ervaring op dit gebied, en waren daardoor meestal ook niet voldoende gemotiveerd. Er was bovendien weinig tijd beschikbaar voor het vak. Het biologieonderwijs dat gegeven werd, richtte zich op de natuur in verre, tropische oorden, niet op de natuur in Nederland. Het ging daarbij hoofdzakelijk om de vorm en bouw van dieren en hun organen. De stof werd behandeld aan de hand van boeken. Kinderen hadden vaak een afkeer van biologieles, omdat ze alles uit een boekje moesten leren en geen planten en dieren buiten in de natuur te zien kregen. Thijsse was groot voorstander van aanschouwelijk onderwijs: kinderen zelf buiten de natuur laten beleven, ontdekken en ervaren. Weg met de lange theorielessen in de klas over biologie! Hij propageerde het naar buiten gaan (ook wel 'natuursport' genoemd) om zelf de natuur te ontdekken. Er werden voor de leerlingen schoolwandelingen georganiseerd om hen kennis te laten maken met de natuur. Met die schoolwandelingen was Thijsse al begonnen toen hij in 1890 als 24-jarige onderwijzer op Texel werd aangesteld. Daar nam hij de jongens aan wie hij lesgaf mee op lange tochten. Aanvankelijk maakte Thijsse vooral indruk op zijn leerlingen met het feit dat hij goed kon slootjespringen en niet zozeer met zijn kennis van de omgeving: de jongens namen hem vaak mee op sleeptouw over het eiland in plaats van andersom. Zoals Thijsse het verwoordde: '[...]door die gemeenschappelijke bemoeiingen werden we heel goede vrienden, temeer daar ik onvermoeid in 't loopen was en met een aanloop over breedere slooten kon springen dan de beste van hen.' In 1892 verhuisde Thijsse weer terug naar Amsterdam, omdat zijn zwangere vrouw Helena heimwee had naar de stad. Daar bleef hij actief in het promoten van schoolwandelingen, zeker toen hij collega-onderwijzer Eli Heimans ontmoette, met wie hij goed bevriend raakte. Lopend door de stad onderwees Thijsse zijn leerlingen in onderwerpen als aardrijkskunde, geschiedenis en uiteraard biologie. Twee keer per week gingen ze een halve dag naar buiten, vaak naar het Vondelpark. 18 INFO-Herfst 2015
Thijsse's lessen waren ook op een andere manier vernieuwend: hij richtte de aandacht niet op individuele soorten, maar op levensgemeenschappen: dieren en planten die in afhankelijkheid van elkaar in een bepaalde omgeving (een biotoop) leven. Elke gemeenschap heeft in zo'n biotoop - of het nu weide, heide, bos, duin, strand of rivierengebied betreft - zijn eigen specifieke flora en fauna. Als we nu kijken naar de huidige praktijk van natuureducatie en het biologieonderwijs in Nederland, dan is Thijsse's gedachtegoed daarin grotendeels terug te vinden - en nog altijd actueel! Hans van Os, januari 2015
Een dag Tiengemeten Tiengemeten is een eiland in het Haringvliet ten zuiden van de Hoekse Waard en ten noorden van Overflakkee en is ontstaan door een zandplaat die steeds groeide. Na inpoldering ( vanaf 1750) werd er landbouw uitgeoefend en woonden er zo'n 180 mensen maar sinds 1994 is het weer teruggegeven aan de natuur en werd het opgenomen in de Ecologische hoofdstructuur (EHS) . De boeren werden uitgekocht en konden elders een nieuw bedrijf beginnen. De naam van het eiland heeft te maken met de grootte; een gemet is ongeveer 0,4 ha en het eiland was aanvankelijk slechts 100 meter breed en 400 meter lang. Nu is het eiland ongeveer 6,5 km lang en 1,5 km breed. Op het eiland zijn een aantal toeristische voorzieningen zoals een herberg, camping, een natuurspeelplaats voor kinderen van twee tot twaalf, een pannenkoekenrestaurant, een bezoekerscentrum van Natuurmonumenten en een museum met werk van Rien Poortvliet. Je kunt het eiland elk uur bereiken met de pont vanuit Nieuwendijk. Woensdag 12 augustus jl. werd er door Natuurmonumenten een fietstocht georganiseerd op het eiland. Een ideale kans om kennis te maken met de natuurwaarden van het eiland. Vanaf camping "de Roos" in Oostvoorne vertrokken we om 8.45 uur om de pont van 10.00 uur te 19 INFO-Herfst 2015
halen. Onze gids Jan stond ons, in totaal 21 mensen al op te wachten en de tocht kon beginnen. Na de eerste stop bij een kreek zagen we enkele Kleine zilverreigers en een foeragerende lepelaar en verder zag het er geel van de Guldenroede. Er schijnen twee soorten voor te komen , de Late guldenroede en de Echte guldenroede. We fietsten verder en na zo'n 500 meter was er een tweede stop. Gids Jan vertelt over het voorkomen van de Kleine waterteunis-bloem. Het is een exoot die enorm woekert waardoor andere planten geen kans krijgen. Hij komt voor in het kommoeras van de Weelde in het oosten van het eiland. Het wordt een hele klus om de plant te verwijderen. Waar de plant groeit wordt alles drooggelegd, afgegraven waarna de planten in een kuil worden begraven. Dit project is financieel mogelijk gemaakt door de provincie ZuidHolland in het kader van het beheerplan Natura 2000. Bij een volgende stopplaats zien we grazende Grauwe ganzen. Hun aantal neemt schrikbarend toe waardoor de Grutto op het eiland verdrongen dreigt te worden. Maatregelen die genomen worden om het tij te keren zijn eieren van de Grauwe gans in te oliën of te rapen. Verderop beklimmen we een uitkijktoren van waaruit we een fraai uitzicht hebben over het hele eiland. Natuurmonumenten heeft 150 Schotse hooglanders ingezet om de natuurontwikkeling in goede banen te leiden. Tot slot vertelt onze gids nog een en ander over het Kierbesluit (zie beneden). Rond 13.30 uur keren we terug naar het bezoekerscentrum waarna iedereen zijn eigen plan kan trekken. Mijn vrouw en ik maken nog een wandeling op het eiland en kijken hoe druk kinderen in de weer zijn op de natuurspeelplaats met allerlei activiteiten begeleid door vrijwilligers. Om 15.30 uur verlaten we het eiland en keren voldaan terug naar ons stekje op de camping. Het schiereiland 20 INFO-Herfst 2015
Voorne-Putten-Hoekse Waard is een plek waar het goed toeven is. Er heerst rust en met behulp van de fietsknoop-puntenkaart maak je kennis met het agrarisch landschap, de Voornse duinen met het nieuwe bezoekerscentrum van het Zuid-Hollands landschap en de mooie vestingstadjes Brielle en Hellevoetsluis. Een aanrader om deze streek eens te bezoeken. Informatie over het Kierbesluit Hier volgt informatie over de uitvoering van de Compenserende Maatregelen die uitgevoerd worden naar aanleiding van het Kierbesluit. Het Kierbesluit betekent dat de Haringvlietsluizen ‘op een kier worden gezet' als de waterstand op het Haringvliet lager is dan op zee. Dat is belangrijk voor de internationale vismigratie. Op deze manier kunnen trekvissen waar onder zalm en zeeforel de sluizen passeren richting hun paaigebieden, die stroomopwaarts liggen. Het openzetten van de sluizen zorgt er ook voor dat zout water binnen kan stromen, waardoor het westelijk deel van het Haringvliet gaat verzilten. Inname van zoet water blijft op het Haringvliet gegarandeerd ten oosten van de lijn Middelharnis en het Spui. Op 20 juni 2013 is een principebesluit genomen: in 2018 gaan de sluizen op een kier. Wanneer de sluizen op een kier gezet worden kunnen vissen van zout naar zoet en omgekeerd om te paaien. Zalmen trekken hiervoor duizenden kilometers en zwemmen dan van zee, via rivieren naar de beek van hun geboorte. Daar paaien zij in een kuil met grind. Zo'n vissoort noemt men anadroom. Er zijn ook vissoorten die naar zout water trekken om te paaien. Vissoorten die van zoet water naar zout water trekken, noemt men katadroom. Hiervan is de paling het meest beroemde voorbeeld. De paaiplaatsen van de paling liggen vermoedelijk in de Sargassozee. Hub Jetten Memoriekruis. “Bidt voor de ziel van de zaliger Wilhelmus Smeets, weduwnaar van Elisabeth van Cranenbroeck, geb. te Weert 6 oktober 1842 en op deze plaats plotseling overl. 19 sept.1916”. Aldus de tekst op dit kruis in het Weerterbos. Nog onlangs werd dit kruis, dat in 1977 reeds een grote opknapbeurt had ondergaan, bij het rooien van het bos vernield, maar dank zij de goede zorgen van dhr. de Leijer van de Stichting Het Limburgs Landschap kon het gietijzeren kruis worden hersteld. In de “Weerter Almanak” 1979 wordt het Kanton Weert uit 1916 geciteerd: “De 70-jarige Wilhelmus Smeets te Laar, onder deze gemeente, ging jongstleden Dinsdag naar het Weerterbosch om pakgras te snijden. Toen hij des avonds en in de nacht niet terug kwam werd naar hem gezocht o.a. door zijn zoon Cornelis, en deze vond jongsleden woensdag-namiddag zijn vader 21 INFO-Herfst 2015
overleden, liggende in het Weerterbosch, ter plaatse waar door hem pakgras was gesneden. Cornelis begaf zich onverwijld tot de nabij wonende landbouwer Fiddelaert en nadat ook deze zich van het overlijden van vader Wilhelmus Smeets overtuigd had, gaven de mannen van deze treurige bevinding onverwijld kennis aan de gemeentepolitie. Bij het onderzoek door politiemannen ingesteld bleek al dadelijk, dat de man was overleden zonder dat enige uiterlijke geweldplegingen tegen hem was geschied; bij dat onderzoek bevond de politie tevens, dat de overledenen bij zich droeg eene som van ƒ 252.08 aan Nederlandsch geld en 7 mark Duitsch geld. Het lijk van Wilhelmus Smeets werd daarna overgebracht naar zijn woning op Laar, alwaar de geneesheer de lijkschouwing verrichtte en constateerde, dat de man plotseling was overleden als gevolg van eener beroerte”. Het was gebruikelijk bij ongelukken op de plaats van het ongeluk een memoriekruis te plaatsen. Niet alleen heeft het kruis veel te lijden gehad van de recente beschadigingen, ook vroeger heeft het de nodige averij opgelopen. Zo is het hoofd van St. Petrus afgebroken. Een fietstocht naar het Weerterbos om dit kruis op te sporen en te bewonderen is zeker de moeite waard. En wie niet in de gelegenheid is een dergelijke tocht te ondernemen, kan op het kerkhof van Nederweert bij de Lambertuskerk een soortgelijk, niet beschadigd, kruis bewonderen. Dit kruis op het graf van de familie CoumansPoell, staat aan de rechterkant van het tegelpad naar de kerkhofkapel. Boven het kruis zien we een afbeelding van de H.Barbara, de patrones tegen een plotselinge en onvoorziene dood. Haar hand rust op een toren, waarin ze volgens de legende door haar vader was opgesloten, omdat ze niet wilde trouwen met de jongeman, die hij voor haar had uitgezocht; na gruwelijke folteringen werd ze tenslotte ter dood gebracht. Ze wordt geflankeerd door twee engelenkopjes. De zandloper in het midden van het kruis is het symbool van de levensloop naar het onvermijdelijke einde, de dood en in de voet zien we een afbeelding van St. Petrus, die in de ene hand het levensboek vasthoudt en in de andere hand de sleutel van het hemelrijk. Artikel uit het Weekblad voor Nederweert van donderdag 1 oktober 1992 en geschreven door Huub Janssen zaliger. Het stond in de toen veel gelezen rubriek van de Heemkundevereniging Nederweert met de naam NEDERWEERTS VERLEDEN. Harrie Vossen Opm. Het kruis is in maart 2005 schoon gemaakt en opnieuw geverfd door Pro Rail vrijwilligers. 22 INFO-Herfst 2015
COLOFON IVN Weert en omstreken Geurtsvenweg 4 6006 SN Weert
Contactpersonen werkgroepen: Vogelwerkgroep: Jan Aarts
[email protected] 466050
Insecten Werkgroep E-mail algemeen:
[email protected] Hub Jetten Internet: http://www.ivnweert.nl
[email protected] NMC de IJzeren man 524893 538281 Betalingen: Bankrekening IVN Weert e.o. Gidsen: NL 02 RABO 0149 904 789 Rabobank Weert. Ad Havermans Bestuur
[email protected] Voorzitter: 533271 Jan Aarts,
[email protected] 466050 Secretaris/PR: Vutters: Trea Beckers,
[email protected] 525360 Harrie Vossen Penningmeester/leden adm.:
[email protected] 633722 Frans Meuwis
[email protected] 539946 Lezingen: Bestuursleden Bert Timmermans Ine van Woensel,
[email protected] [email protected] 06-18451740 633997 Hub Jetten,
[email protected] 538281 Jet Joris Hans van Schendel, coödinator@natuurenmilieucentr
[email protected] 521508 umweert.nl 524893 Redactie: Marion Michiels, Jan Daemen , Bert Timmermans Materiaalbeheer en Hub Jetten. Jan Daemen Redactieadres: e-mail:
[email protected] [email protected] Verschijning: INFO verschijnt vier maal per jaar en wordt 855104 gratis verspreid onder de leden en begunstigers. Bibliotheek: Bezorging: vrijwilligers. Volgende Info Tiny Goorhuis, Kopij inleveren voor 1 december 2015. De redactie ver- en ggoorhuis@onsbrabantnet. bewerkt artikelen. De auteurs zijn verantwoordelijk voor nl 521417 de juistheid van hun artikelen. Bij foto’s graag het originele Schaapsdijk: bestand (apart) bijvoegen. Tevens het verzoek om tekst Peter Niessen als worddocument aan te leveren. Voor vragen kunt u altijd
[email protected] contact opnemen met de redactie. 543582 Lidmaatschap Een lidmaatschap wordt automatisch voor de duur van 1 jaar IVN Volwassenen € 20,00 verlengd, tenzij minimaal vier weken voor het einde van het IVN jeugd tot 18 jaar € 5,00 kalenderjaar schriftelijk wordt opgezegd bij het secretariaat. De contributie moet in januari worden overgemaakt. Voor degenen Huisgenootlid € 5,00 die getekend hebben voor automatische incasso, zal ook in januari Lid + Natuurgids € 35,50 de contributie worden afgeschreven. Lid + Natuurgids + huisg. € 40,50
23 INFO-Herfst 2015
24 INFO-Herfst 2015
