afstudeer commissie
Afstudeerverslag
Kritische massa
Augustus 2008 Peter Botz Studentnummer 488553 TU/e Faculteit: Leerstoel:
Bouwkunde Architectural Design & Urban Cultures
Afstudeercommissie dr.ir. Jos Bosman (voorzitter) dipl. ing Hüsnü Yegenoglu dr. Jeroen Boomgaard
inhouds opgave
Afstudeerverslag
Kritische massa
Afstudeercommissie inhoudsopgave Inleiding
3 5 7
DEEL I ONderzoek 1 Vooronderzoek Capsulaire architectuur Maatschappelijk kader Portman’s Atria 2 Aanleiding Probleemstelling Culturele Capsule Doelgroep Opgave Programma 3 Context historische context De slapende draak is ontwaakt Nationalisten versus Communisten De Volksrepubliek China Na het Communisme Het huidige beleid ARCHITECTONISCHE CONTEXT Communistisch erfgoed Architectonisch tabula rasa 4 LOCATIE China, Peking en Shanghai Luwan Hutong en Longtang Schaalsprong
10 11 11 14 18 19 19 20 22 22 26 27 27 27 28 30 32 36 36 36 38 40 42 42 48
DEEL II ONTWERP Drie Niveau’s 5 STAD Publieke ruimte Doorgang Oriëntatie 6 WIJK Organisatie Driedimensionaliteit Gevels Porositeit Entree (ritueel) Routing Bewonersroute Bezoekersroute Verbindende route Constructie 7 WONING Privacy Typologieën Werkkamers Bouwstop in Peking! 8 SLOTWOORD NAWOORD bronnen bijlagen
bijlagen
53 54 55 55 58 66 67 67 68 72 72 74 74 76 78 78 88 89 89 90 90 94 96 98 100
tekeningen
inleiding
Afstudeerverslag
Kritische massa
Dit verslag is een weergave van mijn afstudeerproject, een ontwerp voortkomend uit het groepsonderzoek naar capsulaire architectuur. Na het onderzoek dat we met het afstudeeratelier van de leerstoel Architectural design & Urban cultures in de herfst van 2006 hebben uitgevoerd heb ik een persoonlijk thema gevonden waarbinnen ik de opgedane kennis kon interpreteren. De opgave die ik heb geformuleerd heeft betrekking op de specifieke situatie waar Westerse expats in terecht komen als zij voor enkele jaren hun bekende omgeving inruilen voor een compleet vreemde. Shanghai, de locatie die ik gekozen heb, heb ik ook bezocht waardoor ik uit eigen ervaring een beeld heb gekregen van deze specifieke situatie. Niet alleen een analytisch onderzoek ligt ten grondslag aan het project, maar ook persoonlijke ervaringen van expats heb ik doormiddel van gesprekken en interviews verzameld en een plek proberen te geven in het ontwerp Om het gebouw vervolgens in de lokale context te plaatsen heb ik mij verdiept in de stedenbouwkundige ontwikkelingen van Shanghai in de laatste decennia. Waar een duidelijk omslagpunt naar voren kwam in de laatste jaren. Historische structuren worden resoluut omgevormd naar Westerse modellen zonder de consequenties van deze veranderingen te realiseren. Ik heb mijn Project daarom ook ‘Kritische massa’ genoemd, een natuurkundige term voor de minimale materie die nodig is om een evenwicht in de reactie op gang te houden. Op dit moment is het evenwicht in de Shanghaise stadsstructuur volledig zoek en dreigt een kritisch punt te benaderen. Met mijn ontwerp ben ik op zoek gegaan naar een methode om de nodige stadsvernieuwing beter in de specifieke historische context te passen. Met het gebouw, dat nogal groot is, probeer ik voldoende kritische massa te leveren om een nieuw denkproces op gang te brengen dat de stad weer meer in evenwicht kan brengen.
deel I Onderzoek
Afstudeerverslag
Kritische massa
1 Voor onderzoek
Afstudeerverslag
10 Kritische massa
Capsulaire architectuur In het groepsonderzoek dat we met het atelier hebben uitgevoerd, hebben we het thema van de capsulaire architectuur onder de loep genomen. Aan de hand van verschillende case studies en sleutelteksten, hebben we gepoogd een definitie van dit abstracte begrip te formuleren. Al snel kwamen we tot de conclusie dat de term een veel te breed kader opspant waardoor één definitie onmogelijk werd. Alleen al het tijdsbeeld draait de interpretatie volledig om.
Maatschappelijk kader In de jaren zestig stond het idee van een capsulaire omgeving nog symbool voor een minimale beperking en maximale vrijheid, verbeeld in de capulehomes van Archigram en Kurokawa, en de nog experimentelere installaties van Coop Himmelb(l)au en Haus-Rucker-Co. De minimale vastigheid die ten grondslag lag aan deze objecten maken van de capsule een bevrijder, het ultieme mobiele ‘huis’ en zodoende een generator van maximale zelfontplooiing. In theorie resulterend in een nieuwe samenleving waarin iedereen zichzelf onbegrensd kon ontwikkelen. Meestal gingen ze dan ook gepaard met beelden van metropole structuren waarin alle wensen en behoeften terug te vinden waren. Tot de verbeelding sprekende voorbeelden zijn het New Babylon van Constant Nieuwenhuys en Archigram’s Plugin City en Walking City, waarvan de laatste de ultieme climax is omdat hier niet alleen de bewoner, maar de hele stad bevrijd van geografische beperkingen. Opvolgend pleiten de Smithsons met hun bijna ‘niet-plaats’achtige pleidooi voor iconografische plaatsen in de nieuwe stad met een duidelijke beeldtaal en functie. De architectonische capsule werkt als een handleiding. Een handleiding die de consument een plaats geeft om zich te kunnen uiten in de nieuwe (consumptie)maatschappij van de jaren zeventig. De toenemende welvaart,
Hoofdstuk
1
Vooronderzoek 11
maar vooral de introductie van de voor iedereen bereikbare auto, schreeuwt om een nieuwe stad met ruimte en zonering. Zoneringen waartussen we in mobiele capsules van de ene levensstijl reizen naar de andere. Met andere woorden: capsules als collectieve uiting van het ‘eigen’ imago.
Afstudeerverslag
12 Kritische massa
Opvallend is dat in de hier opvolgende periode de capsule gezien gaat worden als een bescherming tegen de stad of de publieke ruimte. Ingezet door het netwerk dat John Portman over het downtown van Atlanta heen legt, wordt een uitvlucht gevonden tegen het ongewenste en onbeheersbare dat de publieke ruimte kenmerkt. Er wordt een artificiële geconditioneerde en gereguleerde omgeving aangeboden die verleid via begeerte maar in feite faciliteert in vrijwillige opsluiting. We laten ons beperken door ons voor te houden dat we in deze omgevingen alles kunnen vinden wat we nodig hebben, waardoor de behoefte verdwijnt aan het overige. In eerste instantie ontstaan deze ontwikkelingen vanuit de verpaupering van de Amerikaanse downtown gebieden, maar na de aanslagen op 9/11 hebben deze woon- en verblijfsvormen aan populariteit gewonnen. Volgens de Cauter een doemscenario dat door de toenemende vervreemding van onze directe omgeving onomkeerbaar lijkt in de huidige maatschappij. De maatschappij van nu, of beter die van na 9/11 wordt geregeerd door angst, etnisch onbegrip, politieke politiestaten, kortom campagne tegen het terrorisme. Natuurlijk gedomineerd door het beeld en beleid dat uit de VS is komen overwaaien, via Engeland naar het Europese vaste land. Ook in Nederland zijn de eerste vormen te herkennen als we naar de Haverleij in Den Bosch en in mindere mate Brandenvoort in Helmond kijken. Een architectuur die het mogelijk maakt om bescherming te bieden tegen de buitenwereld, die zich de afgelopen tijd steeds meer tegen het individu gekeerd lijkt te hebben. Met het dagelijkse ritueel van wonen in een dergelijke communitie van waar we alleen in de auto naar het kantoor rijden, dat op een willekeurige plek naast de snelweg ligt, waar we vanuit de parkeergarage intern de weg naar het kantoor vinden, om een halve dag later hetzelfde ritueel in omgekeerde volgorde uit te voeren, lijkt dat ook aardig te gaan kloppen.
Hoofdstuk Atrium van het Marriott Marquis in Atlanta, summum van sublimiteit
1
Vooronderzoek 13
Portman’s Atria
Afstudeerverslag
14 Kritische massa
In het vooronderzoek hebben David Tattersall en ik samen met de atria-hotels van John Portman in de centra van verschillende grote Amerikaanse steden geanalyseerd. Portman heeft in eerste instantie in Atlanta, maar naderhand ook in andere steden zoals San Fransisco en Detroit, zogenaamde ‘coordinate units’ aangelegd. Wat zoveel betekent als een structuur van aan elkaar gekoppelde ruimtes en gebouwen die het mogelijk maken, en als doel hebben om aan een totaalpakket van behoeften te voldoen. Deze gebouwen typeren zich als architectonische capsules met een verhoogde bekoorlijk- en begeerlijkheid ten opzichte van de directe context. Luxe zeepbellen, voor de happy-few, ontstaan uit een revitalisering van de verpauperde binnenstedelijke gebieden. Bedoeld om een interactie aan te gaan met de omgeving, maar in werkelijkheid (letterlijk) een verheven stedelijke structuur opleveren boven de bestaande stad. De nadruk van het onderzoek lag op de werking van de publieke ruimte. Deze wordt door hem nauwkeurig geregisseerd en nagebootst. Hiervoor gebruikt hij kinetische en ‘emotionele’ elementen. Architectuur is volgens Portman rationeel en om een leefomgeving compleet te maken, moet hier het emotionele aan worden toegevoegd. Het schema toont een stappenplan waaruit de capsularisering van de ruimte duidelijk word. Conventionele architectonische middelen worden door strategisch combineren en positioneren een gesloten verblijfssysteem dat als alternatief van de stad gaat werken. De belangrijkste voorbeelden zijn de roltrappen en kogelliften (die hij uit de liftkokers heeft gehaald) om de ruimte met beweging te vullen en de ‘people scoops’; neutrale overgangen tussen de publieke buitenruimte en zijn publieke binnenruimte. Om zodoende de relatie met de omgeving te verbreken en een nieuw referentiekader te scheppen voor een nieuwe beleving van de publieke ruimte. De conclusie die we hieruit hebben getrokken, is dat John Portman op een unieke wijze er in is geslaagd om een alternatieve leefomgeving te realiseren. Gebouwen die wel degelijk kwaliteiten
schema van de verwording van architectonische middelen tot capsulaire omgeving
Hoofdstuk
1
Vooronderzoek 15
bezitten, maar door hun maatschappelijke lading in een twijfelachtig of negatief daglicht komen te staan. Zonder de intentie te hebben gehad, zijn er uiteindelijk veel parallellen te trekken met mijn ontwerp en dat van de atriumhotels van Portman. Ik zal dan ook bij de toelichting van het ontwerp verder ingaan op deze raakvlakken en waarom ze overeenkomen of juist verschillen.
Afstudeerverslag
16 Kritische massa
Voor een grondigere beschrijving van deze analyse, kan het vooronderzoek terug worden gevonden in de bundel; Architectonische prototypen #1, Capsulaire architectuur van het afstudeeratelier AUC herfst 2006, waarin alle analyses rondom het onderzoek van Capsulaire architectuur zijn opgenomen.
Hoofdstuk John Portman’s ‘coordinate unit’ in Atlanta
1
Vooronderzoek 17
2 aanleiding
Afstudeerverslag
18 Kritische massa
Probleemstelling De eerste opgave na het afronden van het vooronderzoek, was het zoeken naar een afstudeeronderwerp binnen het thema van de capsulaire architectuur. Geen gemakkelijke opgave aangezien de huidige ontwikkelingen discutabel en niet bepaald optimistisch zijn. Het begrip capsulair heeft in de laatste decennia een negatieve bijklank gekregen door begrippen als vervreemding, angst, onveiligheid en individualisme. Thema’s die voortkomen uit het huidige maatschappelijke klimaat. De gated communities zijn dan succesvol en vinden navolging, maar de achterliggende gedachte is niet iets dat vanuit de architectuur gestimuleerd moet worden. Ik was daarom op zoek naar een vergelijkbare probleemstelling, maar dan niet geboren uit deze behoeften van bescherming en individualisering. Een opgave waarbij de post-moderne capsule niet de reactie, maar juist de randvoorwaarde is. Waarbij een isolement de basis is voor het ontstaan van de capsule, niet goed of slecht, maar een overmacht aan andere externe factoren vormen de parameters. Uiteindelijk heb ik deze gevonden in een onverwachte hoek, eind 2005 ben ik met mijn moeder in China geweest. Door haar werk had zij nauwe contacten met collega’s uit en in China en na meerdere reizen van die kant naar Nederland, werd het tijd voor de tegenovergestelde trip. We zijn een week in Shanghai geweest en hebben daarna een rondreis van anderhalve week gemaakt naar onder andere Peking. Doordat we in Shanghai te gast waren bij de collega’s thuis hebben we een echte indruk gekregen van het leven in deze stad.
Culturele Capsule Tijdens het bezoek werd ik me bewust van het vervreemdende effect van één van de nog weinig ontoegankelijke plaatsen op deze aardbol. Na een paar dagen realiseerde ik me dat ik enkel toeschouwer was in mijn omgeving. Shanghai, een stad die doorgaat als de meest westerse van alle Chinese steden, laat zich (nog steeds) enkel aanschouwen door zijn westerse bezoekers.
Hoofdstuk
2
aanleiding 19
Straatnamen hebben inmiddels een dubbele benaming in het chinees en engels, maar dit vormt de spreekwoordelijke uitzondering op de regel. Het gebruik van taxi’s is alleen mogelijk als je vloeiend Chinees spreekt of met behulp van een visitekaartje van het hotel waarbij de receptioniste de achterkant gebruikt om de gewenste bestemming te noteren en de voorkant de terugweg garandeerd. Meerdere bestemmingen betekent meerdere kaartjes meenemen of eerst terug naar het hotel om een nieuwe te halen. Gelukkig maken veel restaurants traditioneel gebruik van een menukaart met afbeeldingen. Dit om misverstanden over de gerechten door meervoudige interpretatie van de Chinese karakters te voorkomen, hierdoor is het uitzoeken van een aantrekkelijke maaltijd nog enigszins te doen. Echter alle overige communicatie dient te geschieden door eeuwen oude handgebaren en creatief gebruik van aanwezige attributen. Dit zorgt ervoor dat hotels overkomen als communicatie enclaves binnen een wereld van Babylonische spraakverwarring.
Doelgroep
Afstudeerverslag
20 Kritische massa
We hebben ook enkele Nederlandse collega’s bezocht, die als expat Nederland hebben ingeruild voor deze stad. In tegenstelling tot immigranten verhuizen expats niet persé omdat ze daar zelf voor kiezen. Zij worden door hun werkgever gevraagd om voor een periode van enkele jaren het thuisland te verlaten. Omdat dit doorgaans voor een periode van enkele jaren is, krijgt de expat niet alleen te maken met communicatieve ongemakken, maar moet hij ook zijn bestaande leven voor deze periode onderbreken en in de nieuwe omgeving ook een nieuw leven beginnen. Vergezeld van vrouw en/of kinderen reizen zij naar een nieuw bestaan. Compleet vreemde en ontoegankelijke omgevingen, zoals in de Chinese handelssteden, kunnen daardoor een sterk sociaal isolement veroorzaken. De multinational richt zich op zijn werknemer die voor de keuze staat, maar de familie die mee gaat, ondergaat een veel grotere impact van deze verandering. De werknemer wordt bezig gehouden door zijn werk, waardoor zijn dagindeling minder verandert dan bij de overige
Hoofdstuk typische spraakverwarring
2
aanleiding 21
gezinsleden. Even boodschappen doen wordt een dagtaak, en dat is maar goed ook, want de overige dagelijkse bezigheden zijn tot een minimum gereduceerd. Kinderen worden verplicht om onderwijs in het engels te volgen en het is maar de vraag of er leeftijdgenoten (die dezelfde taal spreken) in de buurt wonen. In de specifieke sociale context van deze groep mensen heb ik mijn afstudeeropdracht gevonden. Waarbij niet een maatschappelijke problematiek, maar een sociaal cultureel uitgangspunt als randvoorwaarde geldt van de architectonische capsule.
Opgave Binnen deze vreemde omgeving, die niet alleen door taal en schrift niet vanzelfsprekend toegankelijk is, maar ook door gewoontes, wetgeving en schaal vervreemdend werkt, moet de expat voor een aantal jaren een nieuwe sociale kring opbouwen als compensatie voor het achtergelaten netwerk. Vanuit dit standpunt heb ik ervoor gekozen om een nieuw(e) woonvorm/ gebouw in Shanghai te ontwerpen dat bedoeld is voor expats. Het is er op gericht om de sociale interactie te versnellen door collectieve elementen toe te voegen. Zowel passief door ruimte voor spontane ontmoeting te ontwerpen en actief door aanvullende faciliteiten gericht op de expat te integreren. De gunstige economische ontwikkelingen in China betekenen ook voor de (nabije) toekomst een toename van het aantal expats. Waardoor de problematiek niet alleen actueel is, maar ook een uitdaging oplevert om een verbetering in de bestaande situatie aan te brengen.
Programma Afstudeerverslag
22 Kritische massa
Het programma bestaat uit een woongebouw in het centrumgebied van Shanghai toegespits op de levensstandaard van expats. Met andere woorden woningen in het hogere segment. De
Hoofdstuk beeld uit de film Lost in Translation, waaruit het geïsoleerde gevoel van de expat spreekt
2
aanleiding 23
bereidheid van de expat wordt over het algemeen gecompenseerd door een hoger inkomen en een luxere levensstandaard in de nieuwe woonomgeving. Daarnaast zijn er in het gebouw aan de publieke ruimtes een scala aan voorzieningen opgenomen die enerzijds specifiek ondersteunend zijn aan het leven van de expat en anderzijds algemener faciliterend zijn aan de stad. Deze voorzieningen bestaan uit de volgende onderdelen; café’s, bars restaurants en bijvoorbeeld een delicatessenzaak in het onderste gedeelte van het gebouw. Daarnaast is een cultureel programma opgenomen in de vorm van een expositieruimte met auditorium, een internationale bibliotheek met boekenwinkel en een school met ruimte voor talencursussen. Tot slot een recreatief programma in de vorm van sportvoorzieningen en een badhuis.
Afstudeerverslag
24 Kritische massa
Hoofdstuk
2
aanleiding 25
3
Afstudeerverslag
26 Kritische massa
context
HISTORISCHE CONTEXT De slapende draak is ontwaakt Na millennia van keizerlijke rust in het land, wordt de laatste anderhalve eeuw gekenmerkt door een onrustigere periode in de Chinese (politieke) historie. Het merendeel van de keizerlijke periode kenmerkte zich door een gesloten en introverte houding. Een binnenlandse politiek met als doel een innerlijke balans. De komst van met name Britse handeldelegaties brengt echter een verstoring in deze innerlijke rust. Het land en het bestuur (de keizerlijke macht), naïef en onwetend door onervarenheid in internationale politiek, valt ten prooi aan de agressievere westerse tegenpartijen waardoor handelsbelangen worden afgedwongen. Na enkele decennia van onrust en het verliezen van de oorlog tegen Japan aan het eind van de negentiende eeuw ontstaan er opstanden tegen de buitenlandse invloeden die uitmonden in de republikeinse revolutie in 1911 waarbij de laatste keizer in 1912 wordt afgezet.
Nationalisten versus Communisten De hierop volgende periode van de eerste helft van de twintigste eeuw wordt gekenmerkt door een voortdurende binnenlandse onrust en burgeroorlogen aangewakkerd door de diverse warlords, de twee belangrijkste groeperingen in het land; de nationalisten (opgericht in 1919) en de communisten (opgericht in 1921) en de Japanners ten tijde van de tweede wereld oorlog. Telkens als de stabiliteit lijkt weder te keren veroorzaakt politieke onrust binnen de verschillende partijen weer voor een nieuwe crisis. In 1934 lijken de nationalisten definitief de strijd te winnen, maar de communisten ontsnappen en beginnen aan de legendarische ‘lange mars’. Ze leggen 10.000 km te voet af, na een jaar
Hoofdstuk
3
c o n t e x t 27
onderweg te zijn komen 20.000 van de 100.000 mensen op hun eindbestemming aan in Yan’an. In deze periode verwerft Mao Zedong het leiderschap van de communisten en zal dit tot aan zijn dood behouden. Na deze mars dwingt een Japanse invasie de nationalisten en de communisten om samen te werken. Het mocht echter niet baten want na de capitulatie van Japan na WOII zette de burgeroorlog voort. Uiteindelijk winnen de communisten, gesteund door de Sovjet-Unie. De nationalisten vluchten naar het huidige Taiwan samen met twee miljoen vluchtelingen en bijna de gehele goudreserve van het land. Op 1 oktober 1949 roept Mao Zedong in Peking de volksrepubliek uit
De Volksrepubliek China
Afstudeerverslag
28 Kritische massa
In de eerste jaren van de Volksrepubliek heerst er een euforische stemming, eindelijk is er een sfeer van politieke rust en stabiliteit. Halverwege de jaren vijftig werd de campagne ‘Laat Honderd Bloemen Bloeien’ in gang gezet met een ruimere liberalisering tot doel, het volk mocht zijn kritiek op het regeringsbeleid uiten. Echter geschokt door de grote mate van kritiek en ontevredenheid op de partij, verbood de communistische partij de openlijke kritiek, waarbij intellectuelen gevangen werden gezet of verbannen en alle vormen van creativiteit werden onderdrukt. Hierna richtte Mao zich op de campagne ‘Grote sprong voorwaarts’ welke China in sneltreinvaart op agrarisch en industrieel gebied verder moest ontwikkelen. Via een collectief model werden door het hele land communes opgericht, die gericht waren op de zware industrie die zich hoofdzakelijk bezig hield met staalproductie. De focus op de industrie had een gebrek aan voldoende landarbeiders dat in combinatie met drie opeenvolgende misoogsten, de grootste hongersnood van de twintigste eeuw tot gevolg had. Door de mislukte campagne werd een nieuw economisch beleid gevormd waarbij individuele
Hoofdstuk Mao Zedong, met op de achtergrond de Rode Gardisten
3
c o n t e x t 29
initiatieven werden bevorderd. Dit nieuwe beleid, dat volgens Mao Zedong neigde naar kapitalisme, was voor hem aanleiding om zich af te keren van zijn eigen partij waarna hij de culturele revolutie uitriep. Door middel van zijn Rode Gardisten, scholieren en studenten richtte hij zich op de jeugd om campagne te voeren tegen de gevestigde orde. Echter, de acties escaleren en na enkele jaren heeft de culturele revolutie het karakter van een burgeroorlog aangenomen. Tot aan de dood van Mao in 1976 heerst er onrust in het land.
Na het Communisme In de jaren tachtig en negentig is er pas voor het eerst sprake van een forse economische groei binnen de volksrepubliek. Na de periode van Mao, waarin politiek werd beschouwd als de sleutel tot China’s voortgang, werd nu de economische ontwikkeling als basis gezien voor een versnelde modernisering van het land. Er werd een duidelijke lijn getrokken tussen internationale economische en politieke invloeden. Was er in het eerste geval sprake van een gewenste en noodzakelijke verrijking, wat het tweede betreft was elke vorm van beïnvloeding door het westen uitgesloten. De Chinese cultuur en samenleving moesten behouden blijven. Individuele initiatieven en inspraak werden steeds verder uitgebreid. De openstelling van de buitenlandse handel zorgden voor een groei van de steden die in het verleden al betrokken waren geweest bij de internationale handel. Met als gevolg het instellen van Speciale Economische Zones (SEZ’s) in de jaren tachtig, te beginnen met Shenzhen, dat direct grenst aan het toen nog koloniale Hongkong.
Afstudeerverslag
30 Kritische massa
[ Special Economic Zones (SEZ) zijn onderdeel van het nieuwe economische beleid dat sinds de jaren tachtig wordt gevoerd. Deze gebieden worden gekenmerkt door een eigen progressievere regelgeving en opener beleid waardoor het voor buitenlandse bedrijven mogelijk is om vanuit deze gebieden te handelen met en in China.]
Tijdlijn Het oude rijk: 21e eeuw V.C. – 1912 N.C. Millennia van keizerlijke dynastieën 1514 Eerste Portugese schepen voor anker in Kanton 1557 Macau wordt een Portugese handelshaven en is daarmee de eerste Europese nederzetting in China 1839-1842 Eerste opiumoorlog; Britse strijdkrachten trekken samen voor de kust van China nadat deze de handel met groot brittanie het jaar ervoor verbroken had. Na de oorlog worden de havens opengesteld voor buitenlandse handel en Hongkong overgedragen aan Groot Brittanie. 1851 – 1860
Diverse binnenlandse opstanden
1858 – 1860
Conflicten tussen Europese machten (met name GB en frankrijk) wat escaleert in het in brandsteken van het zomerpaleis in Peking. Waarna Kowloon wordt afgestaan aan de Britten.
1894 – 1895
Chinees – japanse oorlog, China verliest.
1900 Opstand tegen buitenlandse invloeden in China. 1911 Republikeinse revolutie 1912
Laatste keizer Puyi afgezet.
Hoofdstuk
3
c o n t e x t 31
De grootste angst van de regering is dat er sociale spanningen ontstaan. Men wil koste wat kost een herhaling van het incident in 1989 op het plein van de hemelse vrede voorkomen. Toen het leger ingreep na het aanhouden van de grootste protesten sinds 1949 waarbij zeker 300 doden waren gevallen. Het is de overheid er alles aangelegen om enige (dreigende) groepering, georganiseerde protesten of kritieken te voorkomen. Elke vorm van criminaliteit wordt zwaar bestraft. China kent het grootste aantal ter dood veroordeelden en voor de minste uiting van onvrede loopt de bevolking het risico van een gevangenisstraf. Niet voor niets staat de Chinese schending van de mensenrechten steeds vaker ter discussie, net als de onderdrukking van de minderheden zoals de Tibetanen, moslims en boeddhisten. Welke de afgelopen maanden tot een climax dreigen te komen in de aanloop naar de olympische spelen.
Het huidige beleid
Afstudeerverslag
32 Kritische massa
Een turbulente recente geschiedenis, die het huidige China een dubbel gezicht geeft, enerzijds een natie die de afgelopen jaren zichzelf heeft opengesteld voor buitenlandse invloeden, en een danwel niet gefilterd, steeds ruimer inzicht heeft gegeven in zijn doen en laten. Aan de andere kant worden de laatste decennia gekenmerkt door een grillige dualiteit in het handelen volgens, en vasthouden aan het bekende oude communistische beleid en het omvormen van het land naar een nieuwe internationale politiek. Of dit te voorkomen is, is vanuit een objectief oogpunt moeilijk te beoordelen. Het land maakt een politiek/economische ontwikkeling mee die vergelijkbaar is met de Europese industriële revolutie, een periode die ook gekenmerkt wordt door een niet evenredige welvaartsontwikkeling waarbij arm en rijk ver uit elkaar lagen en waarbij er alles behalve sprake is van een sociale en maatschappelijke gelijkheid. Het is vanuit westers perspectief makkelijk om het éénpartijenstelsel te verwerpen, maar als dit tegelijkertijd de houvast brengt om het land door deze periode van verandering heen te helpen,
Na de keizer: 1912 -1928
Diverse provincies verklaren zich onafhankelijk, China valt uiteen en burgeroorlog ontstaat tussen lokale warlords
1919
Begin van een nationalistische beweging
1921 Oprichting van de Communistische partij in Shanghai op aandringen van de Sovjet Unie 1934 – 1936
De lange mars; gedwongen door de nationalisten verlaten de Communisten hun bastion in het zuiden van China. Van de 100.000 verjaagde communisten komen er slechts 20.000 een jaar later aan in Yan’an. Mao Zedong ontpopt zich als nieuwe leider van de Communisten.
1937
Communisten en nationalisten moeten samenwerken om te strijden tegen de japanners, hierbij krijgen zij steun van de Amerikanen en Britten.
1945
Japanners zijn verslagen na de WOII en de binnenlandse verdeeldheid keert terug met een landelijke burgeroorlog tot gevolg.
De Volksrepubliek China: 1949 Mao Zedong roept in Peking de volksrepubliek uit. Het nationalistische leger vlucht met 2 miljoen vluchtelingen en bijna de volledige goudvoorraad naar Taiwan 1950 – 1953
Chinese troepen steunen Noord-Korea
Hoofdstuk
3
c o n t e x t 33
wordt het al lastiger. Een sterke overheid kan een bedreiging zijn, maar als er in het belang van de samenleving wordt gehandeld, kan er meer worden bereikt dan te blijven hangen in een compromis. Een dunne scheidslijn waarbij het niet altijd even duidelijk is wat de beste optie is. China is een land in transitie. In de recente historie heeft het laten zien dat het grote vooruitgang heeft geboekt, maar tegelijkertijd tal van steken heeft laten vallen. Een kritische houding is dan ook terecht, aangezien het land zich in de toekomst hoogst waarschijnlijk nog vele malen zal moeten bewijzen.
Afstudeerverslag
34 Kritische massa
1958 – 1961 Massale hongersnood waarbij 20 tot 40 miljoen chinezen omkomen veroorzaakt door mislukt politiek beleid onder de naam ‘Grote sprong voorwaarts’ en slechte weersinvloeden met als gevolg drie opeenvolgende jaren van misoogsten 1966
Begin van de Culturele revolutie, reactie van Mao Zedong op het nieuwe meer kapitalistische beleid van de regering na het mislukken van ‘grote sprong voorwaarts’ waarbij hij zich richtte op scholieren en studenten.
1966 - 1968 Onder de naam ‘Rode Gardisten’ veroorzaakten deze studenten een ware chaos in het land door uit de hand lopende acties. In 1968 neemt de Culturele revolutie de vorm van een burgeroorlog aan. 1976 Mao Zedong overlijd en daarmee eindigt ook de culturele revolutie. Demonstraties op het plein van de hemelse vrede. 1978 Nieuwe leider Deng Xiaoping, politiek van economische hervorming en opening naar het westen. 1989
Demonstraties op het plein van de hemelse vrede; militair ingrijpen kost honderden levens.
1997 Groot-Brittannië draagt Hongkong over aan China 2001
China treedt toe tot de Wereldhandelsorganisatie. Peking word aangewezen als organisator van de olympische spelen.
Hoofdstuk
3
c o n t e x t 35
ARCHITECTONISCHE CONTEXT Communistisch erfgoed Naast een impact op de politieke en maatschappelijke context heeft deze recente geschiedenis ook een duidelijke uitwerking op de architectonische tendensen. Gedurende de communistische periode is elke vorm van creativiteit onderdrukt, zo ook de architectonische professie. Het ontwerpen van gebouwen was een staatsaangelegenheid waarbij functionaliteit het enige doel was, geen vorm die volgde. De gebouwen uit het midden van de vorige eeuw kunnen niet anders omschreven worden dan sober en saai. Het enige wat ze uitstalen is de gelijkheid die het communisme nastreefde, met als uitzondering de overheidsgebouwen die natuurlijk ook autoriteit moesten uitdragen. Daarnaast vervalt het erfgoed van kwalitatieve woningen in de vorm van onder andere de Hutongs en LongTangs langzaamaan in verpaupering. Slecht beleid of überhaupt een gebrek aan enig beleid zorgt ervoor dat er een dermate overbevolking ontstaat waardoor woningen opgedeeld moeten worden voor meerder gezinnen. Tot in het extreme waarbij woningen net zo veel gezinnen huisvesten als dat er kamers zijn. Met als gevolg dat eeuwenoude en nieuwe wijken in een periode van dertig jaar volledig en onherstelbaar worden uitgeleefd.
Architectonisch tabula rasa
Afstudeerverslag
36 Kritische massa
Karakteristiek voor de periode na het communisme met zijn nasleep in de jaren zeventig is dat er een architectonisch tabula rasa is ontstaan. De extreme veranderingen als het gevolg van het internationale politieke beleid, een erfenis van verouderde onbruikbare gebouwen en het gebrek aan expertise op het architectonische vakgebied resulteren in een periode waarin westerse architectuur klakkeloos wordt gekopieerd. Het idee om de inhaalslag met het westen te maken,
reflecteert letterlijk in de moderne spiegelende torens waarbij visuele gelijkenis de belangrijkste ontwerpcriteria zijn in plaats van functionele en maatschappelijke randvoorwaarden. Hoewel de eerste generatie moderne Chinese architecten inmiddels praktijk voert en dit fenomeen aan het afzwakken is, zijn de effecten nog steeds terug te vinden in het huidige bouwproces. Het is eerder regel dan uitzondering dat de architect zijn ontwerpen aan het vormgeven en uittekenen is op het moment dat de bouw al is begonnen. Een terugval in standaardisatie en generieke architectuur in plaats van een passende oplossing binnen de contextuele voorwaarden is dan ook niet verwonderlijk.
Staatsbedrijven Een ander, minder zichtbaar gevolg van de communistische periode is het aanbod van architectenbureaus. Niet alleen zijn er veel te weinig architecten(bureaus), maar naast enkele uitzonderingen van jonge zelfstandige architecten hebben de meeste bureaus hun oorsprong in de door de staat gecontroleerde tekenafdelingen, universiteiten en onderwijsinstellingen. Deze bureaus profileren zich tegenwoordig als zelfstandige ondernemingen, maar zijn vaak nog nauw verbonden met en beïnvloed door de overheid. Een nieuwe trend is zelfs dat spin-offs van deze grote firma’s ontstaan. Jonge zogenaamd zelfstandige architecten die lijken te concurreren maar in werkelijkheid aangestuurd worden door de gevestigde orde. Al met al resulteert dit geheel in een grote bulk aan oninteressante en matige architectuur hoofdzakelijk gerealiseerd door de grote firma’s, eventueel in samenwerking met buitenlandse bureaus, afgewisseld door een aantal status projecten ontworpen door de mondiale ster architecten en daarnaast een beperkte verzameling aan kwalitatieve projecten uitgevoerd door een nieuwe lichting jonge Chinese architecten.
Hoofdstuk
3
c o n t e x t 37
4
Afstudeerverslag
38 Kritische massa
LOCATIE
Hoofdstuk Landkaart China
4
locatie 39
China, Peking en Shanghai Binnen China heeft Shanghai een speciale positie. Is Peking de hoofdstad en het politieke centrum, zo is Shanghai het economische centrum en de tweede stad van het land. Ten tijde van de jaren tachtig waarin de politieke focus lag op een inhaalslag op economisch gebied, werd Shanghai door de president aangewezen als het toekomstige economische hart van het land en concurrent van het nog destijds gekoloniseerde Hongkong. Het is één van de zes SEZ’s die door de overheid zijn benoemd als economische groeikernen. Lag de focus begin jaren tachtig bij het instellen van deze zones nog hoofdzakelijk op Shenzhen, dat direct grenst aan Hongkong, inmiddels is deze verschoven naar Shanghai, waar in het afgelopen decennium een compleet nieuw stadsdistrict, Pu Dong, is verrezen om deze ontwikkelingen te huisvesten. Eén van de belangrijkste aanleidingen hiervoor is het westerse karakter dat deze stad kenmerkt. Sinds de komst van buitenlandse handelsdelegaties is Shanghai een belangrijke uitvalsbasis geweest, het fungeerde als een van de poorten waar Oost en West elkaar konden ontmoeten. Vooral in de eerste helft van de twintigste eeuw bestond er een levendige Britse en Franse scene die de stad beïnvloede. Vooral de koloniale gebouwen op de ‘Bund’, een strook aan de rand van de rivier de Huangpu, is hiervan het duidelijkste bewijs. Verder staat de hele stad vol met oude en nieuwe gebouwen die in meer en minder mate westerse stijlkenmerken vertonen. Een minder opvallende referentie is te herkennen in de honderden platanen die de centrumstraten sieren. Deze bomen, die geen authentiek Chinees gewas zijn, zijn door de fransen geïmporteerd en geven de straten een verassend Europese sfeer. Vooral de wijk Luwan ten zuiden van het ‘ People’s Square’ wordt hierdoor gekenmerkt. Een gedeelte van deze wijk wordt dan ook de Franse concessie genoemd.
Afstudeerverslag
40 Kritische massa
Hoofdstuk Sfeerbeelden Luwan
4
locatie 41
Luwan Een ander gedeelte van dit gebied heet Xintiandi en is vrij uitzonderlijk. Het is één van de weinige plaatsen waar de bestaande wijkstructuur en woningtypologie in de vorm van de Longtang bebouwing niet tegen de vlakte is gegaan. In plaats van vervanging door moderne nieuwbouw, is dit gebied gerestaureerd en vormt het nu een belangrijke hotspot voor restaurants en cafés. Ik heb er voor gekozen om ook in deze wijk mijn gebouw te plaatsen. Het is voor expats op dit moment één van de gewilde plaatsen om te wonen, onder andere door het wat westerse karakter voelen zij zich hier wat meer thuis. Daarnaast wordt de omgeving gekenmerkt door een diversiteit aan bebouwingstypologieën variërend tussen authentieke Longtang wijken en hoogbouw, bestaande uit massale kwantitatieve woningbouw en westerse kantorentorens. Door mijn gebouw hiertussen te plaatsen, wordt het contrast met de bestaande vormen en mijn alternatief hierop zichtbaar.
Hutong en Longtang
Afstudeerverslag
42 Kritische massa
Om een beter inzicht te krijgen in dit contrast zal ik eerst deze authentieke typologieën verder toelichten. De Longtang is een typisch Shanghaise wijkstructuur, het is een variant op de Pekingse Hutong en beiden zijn dan ook hoofdzakelijk opgebouwd uit hofhuizen. Het belangrijkste verschil zit hem in de vorm van deze hofhuizen. De Hutong huizen, Siheyuan genaamd kenmerken zich door een enkellaagse woning. Over het algemeen kennen deze woningen een strenge NoordZuid oriëntatie waarbij de ingang altijd aan de zuidkant te vinden is. Het noordelijkste gedeelte van de woning vertegenwoordigt het meest private gedeelte en ligt daarom het verste van de entree. De verschillende vertrekken zijn als losse gebouwtjes rondom twee binnenhoven geplaatst. De buitengevels zijn blinde muren waarbij de enige opening wordt gevormd door de entreedeur en eventueel een indirecte achteringang. Door de gesloten buitengevels kunnen de
Hoofdstuk Links Siheyuan, rechts Shikumen
4
locatie 43
woningen dicht tegen elkaar aan worden gebouwd waardoor de hutongs een compacte structuur vormen van smalle en hele smalle straatjes. Steegjes van een halve meter zijn geen uitzondering en suggereren een hoge dichtheid in de publieke ruimte, terwijl de private binnenhoven de nodige buitenruimte verschaffen voor een prettige leefomgeving. In tegenstelling tot de bekendere Siheyuans in de Pekingse Hutong, is in Shanghai een minder bekende variant terug te vinden. Deze zogenaamde Shikumen woningen zijn aan het begin van de negentiende eeuw op grote schaal gebouwd en vormen wijken die Longtangs worden genoemd. Nog steeds zijn deze wijken karakteristiek voor een groot gedeelte van de stedelijke structuur van het centrum van Shanghai. In hoofdlijn volgen de woningen dezelfde uitgangspunten als de Siheyuan huizen, met een aantal aanpassingen en invloeden op en uit de speciefieke Shanghaise context. Ten eerste zijn de westerse invloeden op de stad ook in deze woningen terug te vinden. Visueel door Europese stijlkenmerken en typologisch door een grote gelijkenis met de arbeiderswoningen, die werden gebouwd in de Europese steden als gevolg van de industriële revolutie die toen plaatsvond. Resulterend in een veel grotere dichtheid ten opzichtte van de Hutongs. De paviljoen vormige opbouw heeft plaats gemaakt voor twee of drielaagse woningen die maar één hof hebben, waar in een U- of L-vorm omheen is gebouwd. Het ingesloten karakter met blinde buitenmuren is gebleven en de binnengevels die op het hof uitkomen, zijn dan ook transparant van opzet om voldoende licht en lucht in de woning te krijgen. Het hof dat enkel door een muur wordt gescheiden van de straat vormt ook het contrast met de stad, het is voor de bewoner de enige buitenruimte die een rustpunt vormt in de alom aanwezige hectiek van de stad. Het is dan ook een sterk private ruimte en sociale contacten en activiteiten vinden plaats in de straatjes van de wijk. Afstudeerverslag
44 Kritische massa
Net als bij de Hutongs is er sprake van een sterke Noord-Zuid orientatie, waar een bredere straat door het midden van de wijk op de Noord-Zuid-as de belangrijkste ontsluiting is. Haakse
Hoofdstuk sfeerbeelden Longtangs
4
locatie 45
smallere straatjes in oostelijke en westelijke richting leiden vervolgens naar de entree’s van de woningen. Enkele steken op de begane grond door de ringbebouwing en vormen poorten die uitkomen op de grotere infrastructuur van de stad. Deze smalle straatjes maken van de Longtangs een poreuze structuur die in het grote grid van de stad een fijnmazig netwerk van verbindingen vormt voor voetgangers en fietsers. Desalnietemin kenmerken de Longtangs zich als sterke communities, met een grote mate van sociale controle. Er is zelfs letterlijk sprake van gated communities door de vele poorten die de wijken scheiden van de rest van de stad. Het grote verschil echter met de westerse gated communities is dat de grens meer gevoelsmatig is en niet zozeer fysiek. De poorten zijn open doorgangen in tegenstelling tot de hekwerken en slagbomen die we in het westen terug zien. De sterke collectiviteit komt voort uit het eigen maken van de verschillende straatjes door de bewoners. Familie woont dicht bij elkaar en vanuit de communistische periode zijn buren de belangrijkste personen in het sociale netwerk, aangezien elke vorm van vereniging gezien werd als een potentiele bedreiging van het regime. Hierdoor zijn zelfs sportvereningingen of religieuse bijeenkomsten lange tijd verboden en nu nog steeds geen gemeengoed voor de meeste bewoners van de stad. Dit maakt de wijk samen met de werkplek (wat vaak de wijk is) de belangrijkste sociale plek van de authentieke bevolking. Ze verplaatsen dan ook veel van hun activiteiten naar de straatjes voor hun huis. Ouderen nemen de kinderopvang voor hun rekening door de spelende kinderen in de gaten te houden. Verder worden huishoudelijke activiteiten zoals de voorbereidingen voor het eten en het doen van de was gezamenlijk uitgevoerd en het spelen van een spelletje mahjong met de buurtbewoners is favoriet als onderbreking. Kleine bedrijvigheid is ook op elke hoek terug te vinden, in kleine winkeltjes met dagelijkse behoeften of juist gespecialiseerd in een ambacht van de bewoner. Ook eettentjes waar gegeten of thee gedronken kan worden, zijn overal terug te vinden. Afstudeerverslag
46 Kritische massa
toegankelijkheid van de Longtang
1 Patiowoning privé,gesloten,ontsnappenaande druktevandestad 2 Straat collectief,interactie,functionele ensociale verblijfsruimte,jong&oudkatalysatoren 3 LongTang buurtin destad,extentie verblijfsruimte, eigen,bekend,sociale controle 4 Stad publiek,functioneel, onpersoonlijk, vreemd
opbouw van de Longtang
3
¥ ¥ ¥
¥
¥ 2
1
4
¥
¥ ¥ ¥
bedrijvigheid in de Longtang
Hoofdstuk
4
locatie 47
Schaalsprong Met de komst van nieuwbouw heeft er een schaalvergroting plaatsgevonden en is de verticaliteit in de stad geïntroduceerd. Door de toegenomen bevolkingsdichtheid en het gebrek aan woningbouw gedurende de communistische periode, zijn veel van deze woonwijken in verval gekomen, met als gevolg dat restauratie veel kostbaarder werd dan nieuwbouw. Na het communisme zijn dan ook veel van deze buurten tegen de vlakte gegaan om plaats te maken voor nieuwbouw. Een nieuwbouw die moest voldoen aan de enorme behoefte van de stad en dus de hoogte in ging. Westerse hoogbouw typologieën werden in de bestaande stedenbouwkunde structuur gezet, maar sloten niet aan op het fijnmazige netwerk. De functionele porositeit van de stad werd door deze nieuwe vorm van stadsuitbreiding resoluut doorbroken en vervangen door ondoordringbare bebouwingsplinten waardoor alleen het grotere infrastructurele netwerk over bleef. De sterke cohesie die bestond tussen de bewoner en zijn omgeving verdwijnt hierdoor dan ook volledig. De nieuwe torens staan als eilanden in de stad en uiten zich door introversie. Dit zorgt voor een tweedeling in de stadstructuur waar enige vorm van continuiteit ontbreekt. De stad zit op dit moment op een planmatig keerpunt en ik ben met mijn ontwerp op zoek gegaan naar een alternatief voor dit verschijnsel. Om een betere inpassing van nieuwbouw in deze karakteristieke structuur mogelijk te maken.
Afstudeerverslag
48 Kritische massa
gebouwen als eiland in de stad
Hoofdstuk
4
locatie 49
Afstudeerverslag
50 Kritische massa
Hoofdstuk Shanghai centrum
4
locatie 51
deel II ontwerp
Afstudeerverslag
52 Kritische massa
Drie niveau’s Bij de benadering van mijn gebouw ben ik van drie schaalniveaus uitgegaan; de stad, de wijk en de woning. Het ontwerp manifesteert zich op alle drie de schaalniveaus en in de beschrijvingen zal ik ingaan op welke wijze. De stad illustreert hoe het gebouw in zijn omgeving staat, wat de uitgangspunten zijn geweest voor de stedenbouwkundige inpassing en hoe deze vervolgens tot uitdrukking zijn gekomen. De wijk staat symbool voor het gebouw, qua programma komt het overeen en het heeft de schaal van een bouwblok zo groot als een authentieke Longtang. De structuur en organisatie van deze wijken zijn dan ook op een driedimensionale manier geinterpreteerd in mijn gebouw. Daarnaast heb ik nogmaals gekeken naar het vooronderzoek. Ik heb de analyse van John Portman’s architectuur gebruikt om te kijken hoe ik de kwaliteiten kon benutten zonder dezelfde fouten te maken. Tenslotte doe ik ook nog een uitspraak over de schaal van de woning. In beginsel is het gebouw opgezet als een woongebouw waarin een aanvullend programma is toegevoegd. Net als bij de Longtangs vertegenwoordigen de woningen een belangrijk contrast met, en aanvulling op de publieke ruimte
53
5
Afstudeerverslag
54 Kritische massa
stad
Publieke ruimte Shanghai zit in een planmatige spagaat, aan de ene kant de binnenstad met zijn fijnveraderde structuur van zwaar verpauperde Longtang wijken en aan de andere kant moderne stadsontwikkeling middels honderden torens noodzakelijk vanuit woningnood en stedelijke verdichting. Een ontwikkeling waarbij de kwaliteiten van deze oude wijken volledig verloren gaan. Ik heb een gebouw ontworpen waarbij de stad zich voortzet aan de binnenkant van het gebouw. Net als bij de Longtangs, waar openingen in de wijk het onbekende toelaten, heeft mijn ontwerp ook een poreuze plint; verkeerstromen kunnen dan ook makkelijk doorgang vinden door het gebouw. Daarnaast hebben de Longtangs ook model gestaan als inspiratie voor de wisselwerking tussen privaat en publiek. Het gebouw speelt op verschillende schaalniveaus in op het gevoel van privaat en publiek. De publieke ruimte in de kern is daar de eerste van. Deze ruimte die qua schaal en vormgeving een vergelijking vertoont met de atria van John Portman functioneert juist op een hele andere manier. Zijn de atria in de hotels verstopt en bewust afgeschermd van de context van het gebouw. De publieke ruimte van dit ontwerp kenmerkt zich juist door een drempelloze verbinding met de straat. Geen fysieke grenzen die deze ruimte ‘binnen’ maken. In tegenstelling zelfs het atrium is ongeconditioneerd en enkel door het dak tegen neerslag beschermd. De fysische grenzen liggen pas bij het betreden van de woningen en voorzieningen die in het gebouw zijn ondergebracht. De diverse lagen in het gebouw werken dan ook als een driedimensionale interpretatie van de publieke ruimte in de Longtangs.
Doorgang Om dit kracht bij te zetten zijn er meerdere doorgaande routes dwars door het gebouw opgenomen. De belangrijkste zijn de entree van de parkeergarage en een diagonale wandelroute door het voorste gedeelte van het gebouw. Deze route vormt een verbinding voor de blokken
Hoofdstuk
5
stad 55
Afstudeerverslag
56 Kritische massa
aanzicht gevel vanaf Zuid West hoek
aanzicht gevel vanaf Zuid Oost hoek
57
ten noorden van het park naar het dichtstbijzijnde metrostation. Door de kortste route vanaf de overliggende wijken door mijn gebouw te leggen, ontstaat er een vanzelfsprekende doorgang door het gebouw waardoor de publieke kern van het gebouw ook als zodanig kan gaan werken. Door een gedeelte van het maaiveld op te tillen kan de parkeergarage aan de achterkant van het gebouw ook aan het maaiveld ontsloten worden waardoor de entree opgewaardeerd kan worden tot binnenstraat. Ten slotte is er een route door het gebouw op de Noord-Zuid as die het opgetilde maaiveld volgt. Op deze manier is het gebouw van alle kanten betreedbaar en vormt deze laatste route de eerste aanzet voor de verticale oriëntatie van het programma. Verder ligt het blok geografisch tussen twee geliefde toeristische trekpleisters. De gerenoveerde wijk Xintiandi ligt ten westen en het oude centrum ten oosten, waardoor ook (westerse) toeristen tijdens hun stadswandelingen ook dit gebouw tegenkomen en kunnen verkennen.
Oriëntatie
Afstudeerverslag
58 Kritische massa
Als je de beelden van Peking op Google Earth bekijkt is het verbazingwekkend hoe consequent de noord-zuid oriëntatie in de stadsstructuur is nageleeft. Shanghai heeft vergeleken met Peking een vrijere verkaveling, maar zeker in de oude wijken is deze oriëntatie terug te vinden met een verdraaiing naar het westen. Deze verdraaiing heb ik aangegrepen om een diagonaal te introduceren die het gebouw aan de voor- en achterzijde pal op het noorden en zuiden oriënteert. Hierdoor ontstaat er een driehoekig plein aan de voorzijde waardoor ik het park dat naast het gebouw ligt over de weg heen til. De beeldbepalende diagonaal gebruik ik ook aan de binnenkant om een verspringing in de gevel te kunnen maken, deze zaagtand maakt de individuele volumes van woningen en voorzieningen vanuit het atrium herkenbaar. Het doorbreekt ook de schaalloosheid van deze grote ruimte door een menselijke maat terug te brengen.
2
3
verkeersstromen door het gebouw, 1 Voetgangers route van woonwijken naar dichtstbijzijnde Metrostation 2 Binnestraat parkeergarage 3 Noord Zuid verbinding
1
Hoofdstuk
5
stad 59
Er zijn strategische doorbrekingen in de ring van woningen waardoor er ook vanaf de opgetilde maaivelden, vanuit het atrium uitzicht op de stad mogelijk blijft. De smalle en brede openingen zorgen voor een oriëntatie op de omgeving waardoor een relatie met de context word behouden.
drie atria op rij, Portman’s Hyatt Rengency & Marriott Marquis en Kritische massa Afstudeerverslag
60 Kritische massa
Ontwerp in de stedenbouwkundige context
Hoofdstuk
5
stad 61
doosnede kijkend naar het oosten Afstudeerverslag
62 Kritische massa
1 1
7 6
1 4 1 2
1 2 5 1 2 3
doosnede kijkend naar het westen, 1 woningen, 2 commerciële ruimte, 3 parkeergarage, 4 expositieruimte, 5 bibliotheek, 6 school, 7 gym
63
doosnede kijkend naar het zuiden Afstudeerverslag
64 Kritische massa
1
4
1
1
1
1
1 1
1 3 1
3
1
1
1
2
2
doosnede kijkend naar het noorden, 1 woningen, 2 commerciële ruimte, 3 werkkamers, 4 badhuis
65
6
Afstudeerverslag
66 Kritische massa
wijk
Organisatie Het gebouw is zo opgezet dat het de kwaliteiten van de LongTangs probeert te combineren met de stedelijke noodzaak van hoogbouw. Een ring van maisonnette woningen is aangevuld met een voorzieningen pakket. Dat in tegenstelling tot gebruikelijk, zich niet beperkt tot de plint maar verticaal door het gebouw verspreid. De vermenging van deze twee programma’s streeft de collectieve interactie na, die ruimtelijk wordt geschept. Nog belangrijker dan het creëren van de ruimte is het voorzien in de aanleiding tot interactie, daarom zijn in het gebouw speciefieke expat voorzieningen opgenomen zoals een school met talencursussen en internationale bibliotheek en boekenwinkel. Maar tegelijkertijd ook horeca, expositieruimte en sportschool die een bredere doelgroep aanspreekt. De verticale hiërarchie van deze voorzieningen word bepaald door het publieke karakter en de onderlinge interactie, horeca is het meest laagdrempelig en is terug te vinden bij de ingang van het gebouw. De expo en bibliotheek zijn publiek toegankelijk maar worden meestal doelbewust bezocht daarboven is de school te vinden waarvoor je, je moet inschrijven, net als de sportschool daar weer boven. Helemaal boven in het gebouw is nog een badhuis opgenomen dat een eigen dakterras heeft waardoor kuren in de buitenlucht tot de mogelijkheid behoort.
Driedimensionaliteit Om de driedimensionaliteit van de binnenruimte en de opzet van het programma te benadrukken heb ik een verticale tuin midden in het ontwerp opgenomen. Zowel de stedenbouwkundige structuur die ik ontleend heb aan de authentieke wijken als de plaatsing van de voorzieningen hebben doorgaans een tweedimensionaliteit in het platte vlak. Bij de woonwijken spreekt dit voor zich, maar ook de plaatsing van een voorzieningenprogramma in een gecombineerde gebouwvorm kent meestal een gelaagde opbouw met een plint van commerciele functies waar
Hoofdstuk
6
wijk 67
de woonlagen gescheiden bovenop liggen. Ook in de gebouwen van Portman is deze opbouw terug te vinden waardoor twee werelden ontstaan, die van de publieke ruimte en die van de woonlagen. Doordat ik gezocht heb naar een interessante collectieve ruimte heb ik juist de raakvlakken van deze twee functies gemaximaliseerd. Op deze manier vindt er een wisselwerking plaats die niet alleen de ruimtelijke beleving, maar vooral ook de functionaliteit van het atrium verhoogt. Als we de atria van Portman bekijken dan zijn ze niks meer dan imposante sculpturen die enige functionaliteit schuwen en enkel als decor dienen. Ze vertegenwoodigen het summum in de sublimiteit van zijn architectuur. In mijn ontwerp is daarentegen het atrium opgewaardeerd van een lege huls tot een driedimensionaal stratenpatroon. Om deze derde dimensie kracht bij te zetten heb ik daarom het horizontale element van de tuin op een verticale manier geïntroduceerd. Tegen de centraal gelegen liftkoker groeit een tuin die op deze plek vanuit het hele gebouw waar is te nemen. Zodat het centrale element in het gebouw een blikvanger wordt waarvan de vervreemding op een subtiele wijze verwijst naar een vervorming van de gebruikelijke organisatie en programma.
Gevels
Afstudeerverslag
68 Kritische massa
Het andere beeldbepalende element van het atrium zijn vanzelfsprekend de gevels. Als gebruiker benader je de functies van het gebouw vanuit de kern daarom zijn het ook de atriumgevels die met de gebruiker moeten communiceren. Om deze benadering van het gebouw te benadrukken heb ik het contrast tussen de binnen en buitengevels willen versterken. De binnengevels zijn divers en expressief, terwijl ik voor de buitengevels met uitzondering van de onderste meters een glazen klimaatgevel heb gekozen. Deze gevel schuift visueel over het gebouw heen en zorgt voor een abstractie van het gebouw op de stedenbouwkundige schaal. Door de verwijzing naar de glazen torens die overal in de stad te vinden zijn komt de alternatieve gebouwstructuur door vorm naar voren. De ramen die op de kozijnen gemonteerd zijn liggen in hetzelfde vlak
WPPS[JFOFOEFMBBH
0QEFMJOHWBOIFUHFCPVXJOFFOWPPS[JFOFOEFPOEFSMBBHFOXPOJOHFOEBBSCPWFOCFQFSLUEFNPHFMJKLIFJEUPUJOUFSBDUJF)FUSBBLWMBLUVTTFOXPOJOH FOWPPS[JFOJOHJTCFQFSLUFOXPSEEPPSEFCFXPOFSWBBLEJSFDUEPPSTUPLFOEPPSNJEEFMWBOFFOMJGU8BBSEPPSEFLXBMJUFJUWBOEFQVCMJFLFSVJNUF EPPSHBBOTOJFUEPPSEFCFXPOFSTWBOIFUHFCPVXFSWBSFOXPSEU7FSTQSFJEJOHWBOEFWPPS[JFOJOHFOEPPSIFUHFCPVXLBOEFPOEFSMJOHFSFMBUJFUVTTFO DPMMFDUJFWFSVJNUFFOQSJWBUFXPOJOHWFSTUFSLFO EJSFDUFBBOHSFO[JOHFOLMFJOFSFDMVTUFST[PSHFOWPPSFFOLXBMJUBUJFWFSVJNUF
Hoofdstuk
6
wijk 69
als de blinde muren op de vier hoeken van het gebouw en komen over als een stolp die over de binnenwereld heen is geschoven en bescherming biedt tegen de invloeden van buitenaf. Door deze glazen schil komt dan ook de werkelijke gevel doorgeschemerd en is een divers beeld te ontdekken van open en gesloten vlakken aangevuld met een patroon van lamellen dat een gedeelte van de woningen en voorzieningen beschermt tegen direct invallend zonlicht.
Afstudeerverslag
70 Kritische massa
De binnengevel is veel expressiever. Door de verspringende volumes ontstaat al een schaalverkleining in de morfologie en met de toegepaste gevels heb ik hier nog een verfijning in aangebracht. De binnenwanden waarachter de woningen zitten hebben geen continue patroon van gevelopeningen, maar een verspringend patroon van grote contrasterende vlakken. De woningen in het gebouw bestaan grotendeels uit twee typen, maar door de verschillende orientaties ten opzichte van het maaiveld; er op, er aan, of er onder resulteren in verschillende patronen van openingen. Om de privacy in de woning te optimaliseren zijn voor de openingen rasters van houten lamellen geplaatst die de directe inkijk belemmeren. De bruine kleur van het hout vormt een mooi geheel met de witte en gepolijste betonnen gevels van de binnenwanden. De combinatie van gepolijst beton met witte gevels komt voort uit de beperkingen en mogelijkheden van de locatie. Shanghai is de grootste bouwput ter wereld waardoor het niet zo verwonderlijk is dat er een schaarste aan diverse bouwmaterialen is. Het gebouw in baksteen uitvoeren is daardoor bijvoorbeeld onmogelijk. Aan de andere kant creeert het ook mogelijkheden die in nederland bijvoorbeeld niet meer mogelijk zijn. De Chinese bouw is lowtech en daardoor arbeidsintensief. Er is een overschot aan arbeidskrachten waardoor het mogelijk word om het gebruikte beton op te werken door het te polijsten. Hierdoor krijgt de structuur een natuursteenachtige uitstraling die het materiaal een aangenamere sfeer geven. De combinatie met de witte muren breekt de steriele sfeer van deze vlakken. Uitzondering op deze materialiteit naast verticale tuin is de sporthal die bovenin de ruimte hangt, voor dit volume heb ik wel een baksteen gebuikt. Dit voorziet de grote vlakken van dit volume van meer structuur. Het baksteen in een passende kleur bij de andere gevels geeft tevens een extra accent aan de extreme uitkraging van de sporthal.
materialen: Houten lamellen gepolijst beton verticale tuin wit stucwerk grijs baksteen
Hoofdstuk
6
wijk 71
Porositeit In de plint van het gebouw heb ik wel een verfijning in de buitengevel aangebracht. Dit gedeelte van de buitenkant ervaar je bewust als automobilist of voetganger en moet daarom wel communiceren. Hier komt de binnenstructuur dan ook onder de vliesgevel uit en opent het gebouw naar de bezoeker. Door diverse openingen is het mogelijk om het gebouw te betreden maar ook te doorkruisen aangezien de kern, het atrium in een open verbinding staat met de directe omgeving. Het uitblijven van een fysieke grens zoals die onder andere in de gebouwen van John Portman terug te vinden zijn voorkomt een scheiding tussen binnen en buiten, maar creëert een verloop waarbij de stad en het stedelijke leven contact kunnen maken met het beschutte klimaat van het atrium. Om dit te stimuleren zijn verschillende openingen tegenover elkaar gelegd zodat er visueel diverse routes door het gebouw heen steken. De belangrijkste zijn de entree van de parkeergarage waarbij een binnenstraat onder het opgetilde maaiveld doorloopt en een voetgangersroute die diagonaal door het gebouw heen steekt en de noordzijde van het park verbindt met het dichtstbijzijnde metrostation. Op deze manier worden ook passanten bezoeker van het gebouw en nestelt het zich verder in de stedelijke structuur.
Entree (ritueel)
Afstudeerverslag
72 Kritische massa
Een andere karakteristiek van het gebouw verdient wat uitgebreidere toelichting. Omdat het gebouw zich specifiek oriënteert op expats kan het ook inspelen op een aantal typische kenmerken. Eén daarvan is de manier van reizen. Omdat het voor expats tamelijk onmogelijk is om zelf te rijden in de stad - straatnamen zijn dan wel in het engels maar de overige verkeersborden niet - maken ze meestal gebruik van een chauffeur. Mocht dit echter geen belemmering zijn, dan zijn het wel de overvolle straten met een gebrek aan verkeersstructuur die de verzekingsmaatschappijen, van de doorgaans dure auto’s, hebben doen inzien dat het
begane grond en de vier opgetilde maaivelden, tussen de gebouwde volumes blijft voldoende zicht naar buiten behouden
Hoofdstuk
6
wijk 73
inhuren van chauffeurs goedkoper is dan het vergoeden van de onvermijdelijke schade. Positief gevolg hiervan is dat de gebruikelijke benadering van een gebouw via de parkeerplaats niet nodig is. In het plan zijn dan ook twee stop-’n-go zones opgenomen, één voor het inrijden en één na het uitrijden van de parkeergarage. De bewoner of bezoeker kan zich voor de deur laten afzetten en ophalen waardoor de onprettige entree van een parkeergarage overgeslagen kan worden en men meteen de publieke ruimte betreed. De sequentie van capsulaire omgevingen; auto, lift en woning maakt plaats voor een beweging door de openbaarheid waar interactie met de omgeving weer mogelijk word.
Routing Deze aanzet tot interactie met de omgeving is basis geweest voor de gehele opzet van het gebouw en het gebouw is dan ook letterlijk van boven tot onder voorzien van momenten waar deze interactie mogelijk is. Omdat het gebouw voor meerdere gebruikers bedoeld is; enerzijds de bewoners en anderzijds de bezoekers van de facilitaire functies, heeft het ook hierop toegespitste meerdere aangepaste rondgangen. Vergelijkbaar met de bewegingen door de Longtang, doelgericht en bewust voor bewoners en ontdekkend en zwervend voor passanten, heeft het gebouw een drietal routings die elkaar op verschillende plaatsen kruisen en ontmoeten.
Bewonersroute
Afstudeerverslag
74 Kritische massa
De eerste voor de bewoners is de kortste weg, met de lift naar de woonetage en dan naar de woning, zonder de bewoner een lange geforceerde omweg te laten maken zijn er toch velden voor interactie opgenomen om momenten van collectiviteit in de route mogelijk te maken. De entrees van de woningen zijn geclusterd op vier opgetilde maaivelden die drie of vier verdiepingen boven elkaar liggen, waardoor deze velden in gebruik geïntensiveerd zijn
bewonersroute via lift Hoofdstuk
6
wijk 75
ten opzichtte van de individuele benadering die de klassieke woontoren kenmerkt. Doordat de bewoner zich tweemaal over een dergelijk veld beweegt, op niveau en op het maaiveld, ontstaan er ontmoetingsmomenten met andere bewoners van het gebouw, maar ook met andere bewoners van de stad en gebruikers van het gebouw. Wat minstens net zo belangrijk is omdat hierdoor het contrast met de stad minder hard word. In één van de interviews word de ervaring uitgesproken van een gepolariseerde beleving. Enerzijds het verblijf in de woning, de omgeving die eigen is, waar men bekend is en zich thuis voelt en anderzijds de stad waar men toeschouwer is, waarnemer van een monoloog, die nauwelijks een dialoog kan worden door de beperkingen en verschillen die de expat vervreemd van zijn tijdelijke omgeving. Het atrium in het gebouw is een tussenstap die deze twee uitersten aanvult en dichter bij elkaar brengt. In tegenstelling tot de publieke ruimten die in het Portman onderzoek naar voren zijn gekomen en juist proberen de stad te vervangen en buiten te sluiten uit het artificiële milieu dat gecreëerd word. De drempel naar de stad word lager en de stad vloeit het woongebouw in.
Bezoekersroute
Afstudeerverslag
76 Kritische massa
De rondgang van de faciliteiten kent kleinere stappen waardoor een visuele relatie tussen deze faciliteiten behouden blijft. Deze route is opgebouwd uit een sequentie van roltrappen die kopstaart een stijgende beweging door het gebouw afleggen. Door de diverse voorzieningen direct op en onder de woonvelden te plaatsen, fungeren deze velden als kruispunten van de twee routes. De onderlinge afstand van de diverse voorzieningen is gemiddeld genomen niet meer dan twee verdiepingen waarbij een intensivering onderin het gebouw te vinden is van meer publieke voorzieningen in de vorm van horeca en cultuur en bovenin een aantal meer private voorzieningen gekenmerkt door lidmaatschap of op afspraak. De sequentie van deze functies zijn ook aanvullend en versterkend voor elkaar. De begane grond is voorzien van laagdrempelige horeca zoals grand-cafés en bars en bijvoorbeeld een delicatessenzaak, de volgende stap zijn de restaurants, aanvullend daarop
bezoekersroute via roltrappen Hoofdstuk
6
wijk 77
een expositieruimte met auditoriumzaaltje. Deze laag staat middels een hellingbaan in directe verbinding met een internationale bibliotheek en boekenwinkel. Daarna volgt een school waar ook Chinese en westerse talencursussen gegeven kunnen worden, de bibliotheek werkt hierop weer ondersteunend net als de gym met sporthal die weer boven de school te vinden is met als blikvanger een tennisbaan op het dak. Tenslotte als climax eindigt de route op het dak waar een badhuis en dakterras zijn opgenomen om letterlijk te kunnen relaxen in een luxe op niveau!
Verbindende route Als derde is er nog een minder formele routing in het gebouw opgenomen, welke is opgebouwd uit diverse trappen en hellingen. Het doel van deze stijgpunten is een alternatief voor roltrap of lift en maakt snelle doorsteekjes mogelijk tussen de vier woonlagen en de kleinere terrassen die een aantal voorzieningen ontsluiten. Doordat deze stijgpunten dicht bij de voorzieningen liggen vormt het geheel aan trappen en hellingen juist weer een lange promenade door het gebouw. Aan deze promenade zijn ook nog een aantal werkkamers opgenomen. De ligging in de luwte van de publieke ruimte sluit goed aan bij de informele status van deze werkruimten.
Constructie
Afstudeerverslag
78 Kritische massa
Doordat de woningen de basis van het gebouw vormen en de voorzieningen een uitbreiding zijn om het gebruik van, en de interactie in de binnenruimte te bevorderen, heb ik de diverse functies zichtbaar in het atrium geplaatst. De gestapelde woningen zorgen voor een constante achtergrond waaruit en waartussen de verschillende dozen hangen. Constructief gezien word de stabiliteit verzorgd door de vier doorgestapelde woonschijven, die op de niveaus van de plaza’s aan elkaar gekoppeld zijn voor een verdere stabiliteit. Een grotere uitdaging waren de uitkragende volumes van de faciliteiten, met elk andere dimensies
verbindende route via trappen en hellingsbanen Hoofdstuk
6
wijk 79
voortkomend uit het specifieke gebruik. In de verticaliteit zijn er dan ook drie principes terug te vinden die de krachten naar de dragende woonschijven afdragen. Onderin het gebouw wordt het auditorium en de expositieruimte dat ook deels uitsteekt direct naar beneden afgedragen door een drietal schijven. Deze schijven zorgen voor een zonering op het binnenplein van aan de ene kant het hoge atrium en aan de andere kant een beschutte corridor langs de verschillende commerciële ruimtes. Midden in het gebouw is het volume van de school en het gekoppelde volume van bibliotheek en boekenwinkel ingeklemd tussen de woonschijven. Door verdiepingshoge portalen en vakwerken hangen deze blokken vrij in de ruimte. Bij de bibliotheek en boekenwinkel ontstaat er zo een vrije rondgang over deze woonvloer met een groot uitzicht naar buiten aan de noordelijke zijde van het gebouw boven de entree. Ook bij de school ontaat een groot venster doordat de school niet in de woonschijf is opgenomen, maar ervoor ligt. Het plein dat voor de gevel ontstaat, kan afgesloten worden en doet dienst als beschermde speelruimte. Deze twee grote onderbrekingen in de woongevels zorgen in combinatie met het transparante dak voor voldoende lichtinval van het atrium. Dit dak doet ook dienst als gecombineerde constructieve drager van de bovenste doos. Boven in het gebouw hangt een laatste volume aan het ruimtelijke vakwerk dat het raster van het dak opspant. Omdat dit niet voldoende is, zijn de zijkanten van de hal ook uitgevoerd in vakwerken die de overige krachten afdragen aan de woningschijf, wat ook de stabiliteit garandeert. Op de sporthal tussen de hal en het dak van het gebouw bevindt zich alleen nog een tennisbaan, die geen verdere belasing op het volume uitoefent. Afstudeerverslag
80 Kritische massa
constructieve principes van links naar rechts; staand, ingeklemd en hangend Hoofdstuk
6
wijk 81
Perspectief vanaf entree expositieruinte, zicht op woningen Afstudeerverslag
82 Kritische massa
Perspectief van liftkoker uitgevoerd als verticale tuin
83
Afstudeerverslag
84 Kritische massa
perspectief vanaf derde maaiveld, loopbrug bovenop de school 180 graden zicht van zuidgevel naar noordgevel
85
Afstudeerverslag
86 Kritische massa
perspectief vanaf vierde maaiveld Dakconstructie in gelamineerd houten vakwerk
87
7
Afstudeerverslag
88 Kritische massa
woning
Privacy Het gebouw is bedoeld voor expats, in tegenstelling tot de bewoners van Longtangs, kapitaalkrachtige mensen die geen behoefte hebben aan collectiviteit. Met de stijging van het welvaartsniveau neemt ook de behoefte aan privacy toe. Is aan de ene kant de publieke ruimte zo vormgegeven dat deze interactie bevordert, aan de andere kant moet de woning de gewenste privacy waarborgen. Het mooie aan de structuur van de Longtangs is dat ze ook in deze behoefte voorzien, de combinatie van een publieke ruimte voor de woningen en een hof in de woningen zorgen in deze wijken voor volledig gesloten buitengevels. Deze basis komt ook terug in mijn woningen. Een dubbelhoge tuinkamer in het ontwerp vormt het equivalent van de hoven waardoor de woning zich bijna volledig op deze kamer kan oriënteren en de atriumgevels vrij gesloten blijven ten behoeve van de privacy.
Typologieën De intensivering van de woonlagen resulteert erin dat de meeste lagen geen ontsluitingen hebben, door het maisonnette type toe te passen gecombineerd met boven en onder woningen zijn de eerste dertien woonlagen ontsloten aan de vier opgetilde maaivelden. Door te spelen met de ontsluitingsverdieping en de positie ten opzichte van het ‘maaiveld’ heb ik vier hoofdtypen voor de woningen; wonen op maaiveld, wonen boven maaiveld, wonen aan maaiveld en wonen onder maaiveld. De eerste twee typen hebben in hoofdlijn dezelfde plattegronden en de laatste twee ook. Bij de laatste heb ik twee indelingsvarianten gemaakt vanwege de ongewone ontsluiting, waarbij de woning van boven betreden wordt. In totaal zijn er 149 woningen opgenomen waarvan 2/3 direct aan een maaiveld is ontsloten. De overige woningen zijn door middel van één interne trap te bereiken.
Hoofdstuk
7
woning 89
Werkkamers Her en der in het gebouw zijn ook nog een aantal werkkamers opgenomen die deels verbonden zijn met boven of ondergelegen woningen en deels beschikbaar zijn voor bewoners van het gebouw. Ze zijn tegelijkertijd een uitbreiding van de woning, maar ook als op zichzelf staande ruimte te gebruiken en te bereiken via de publieke ruimte. Dit maakt ze uitermate geschikt als studio, atelier, praktijkruimte, of kantoortje voor kleinere activiteiten.
Bouwstop in Peking! We hebben de nieuwsberichten allemaal gehoord, met de komst van de Olympische spelen moet de vervuilde lucht boven de stad opgeschoond worden en met de grootste bouwput van de hele wereld wordt er zoveel stof en fijnstof de stad in geblazen dat de stad bijna continue in meer of mindere mate gehuld is in een gelige stofwolk. Onder deze omstandigheden komen in Shanghai dan ook regelmatig vergelijkbare condities als in Peking voor. Waarbij het zeeklimaat gelukkig nog af en toe voor een frisse wind zorgt, helaas geld dat niet voor de dagelijkse continue stroom aan auto’s op de verstopte wegen. Kortom, Shanghai is een echte smog-stad.
Afstudeerverslag
90 Kritische massa
Met mijn woningen heb ik daar op ingespeeld door geen buitenruimte in de vorm van een balkon te ontwerpen, in plaats daarvan heb ik in de woningen een dubbelhoge ‘tuinkamer’ opgenomen als alternatief. De bestaande balkons in de huidige hoogbouw zijn klein, stoffig en vies en worden om die reden ook nauwelijks gebruikt, hooguit om tijdens een oververhitte zomeravond even uit te kunnen waaien. Door mijn tuinkamers direct achter de klimaatgevel te plaatsten en ze daaraan te koppelen, is het mogelijk om enerzijds de ruimte af te sluiten en op dezelfde manier te conditioneren als de rest van de woning, maar tegelijkertijd kan de binnenzijde van de klimaatgevel ook worden geopend waardoor een gefilterde luchtstroom via
perspectief van woning met opgang naar werkkamer Hoofdstuk
7
woning 91
de buitengevel de ruimte het buitenklimaat kan geven. Door een volledig beglaasde gevel toe te passen, in tegenstelling tot de gefilterde lichtinval in de gewone kamers en de dubbele hoogte van de ruimte, ontstaat het contrast in licht en lucht waardoor de tuinkamer ook als dusdanig ervaren kan worden. Vergelijkbaar met de Longtang-huizen oriënteren de woningen zich in een L-vorm om deze ruimte waardoor de meeste vertrekken direct zicht op dit ‘buiten’ hebben. Grote raam- en schuifpartijen, die ook als fysische grens werken, brengen het ‘binnen’ en ‘buiten’ met elkaar in aanraking. Ik heb de trappen ook in deze ruimte opgenomen waardoor het een integraal onderdeel van de leefomgeving is geworden. Deze trappen vormen ook het detail in de woning. De trappen zijn opgebouwd uit vierkante balken die tegen elkaar een gesloten wand vormen, maar versprongen van elkaar naar boven en beneden een doorzichtig scherm, of uitlopen in een balustrade of leuning. Ook in de buitengevel aan de binnenkant van het gebouw komen deze schermen terug vanwege de privacy, maar ook om de link te leggen met de collectieve ruimte aan de andere buitenruimte van de bewoners die het contrast vormt met de private patio’s. Tot slot staan er nog vier torentjes op de hoeken van het gebouw, niet alleen zijn deze beeldbepalend voor het iconische silhouet van het gebouw, ze voorzien tegelijkertijd in de diversiteit aan wensen van de expats. Espats zijn aan de ene kant makkelijk te categoriseren in groepen; singles, koppels en families, aan de andere kant is er een gradiënt aan wensen, ziet de ene expat het verzoek om aan de andere kant van de wereld te gaan werken als een uitgelezen kans om zich volledig over te geven aan zijn nieuwe omgeving. Het andere uiterste bestaat ook, de carrière man die graag gecompenseerd wil worden voor het offer dat hij brengt en zoveel mogelijk in exclusiviteit en luxe in een ivoren toren wil leven. Afstudeerverslag
92 Kritische massa
plattegronden basiswoning
Hoofdstuk
7
woning 93
8 slotwoord
Afstudeerverslag
94 Kritische massa
Ik heb met mijn ontwerp een concrete oplossing proberen te vinden voor de specifieke situatie waar de westerse expat in verkeert als deze voor een langere tijd in de vervreemdende omgeving van een Chinese stad terecht komt. De doelgroep die ik heb gekozen, kwam voort uit de behoefte om een ontwerp te maken voor een gebruiker waar ik mij mee kan vereenzelvigen om grip op de opgave te houden. De uitdaging was al groot genoeg om deze vreemde en onbekende locatie als uitgangspunt te kiezen. Door de interpretatie van de historische stadsstructuur met de westerse gebruiker heb ik voor mijzelf een geslaagde cross-over gevonden om deze twee culturen in mijn ontwerp te integreren. De reactie op de huidige stedenbouwkundige tendens waarbij juist niet een westers model is gekozen, maar gebruik is gemaakt van de historische Chinese structuur zorgt voor een goede inpassing in de context. De uitgangspunten die ik voor de architectuur heb gebruikt, staan los van de specifiek gekozen doelgroep. Ze zouden dan ook net zo goed gebruikt kunnen worden voor een gebouw voor de locale bevolking. Ontworpen door iemand met een beter inzicht in de behoeften en wensen van de mensen. Het ontwerp is gevormd naar westerse behoeften, maar de theorie die er achter schuil gaat ligt in de lokale context. Dit maakt het in bredere zin bruikbaar voor een nieuwe stedenbouwkundige strategie van de Chinese stad.
95
nawoord
Afstudeerverslag
96 Kritische massa
Traditioneel zijn de laatste woorden voor een stukje zelfreflectie. Hiervoor wil ik graag verwijzen naar een citaat van Ma Qingyun dat in mijn ogen de ervaring niet beter kan beschrijven. Naar aanleiding van het voltooide Father’s House, dat hij heeft ontworpen en gebouwd voor zijn eigen vader zegt hij het volgende: “To Build himself a house is dangerously euphoric for an architect. – The proces of designing is developed along with a mute violence, because every problem is self-generated and all solutions are self-negotiated.”
Woord van dank aan iedereen die mij heeft geholpen dit project tot een goed einde te brengen. In het bijzonder; Kim, David, Jasper, Bram, Evelien en Stephan
97
bronnen
Afstudeerverslag
98 Kritische massa
Geraadpleegde Literatuur Instant Asia | Joseph Grima Skira | 2008 | Milaan Shanghai. Architecture & the City, between China and the West | Luigi Novelli Edizioni Librerie Dedalo | 1999 | Roma Courtyard House in China | Werner Blaser Birkhauser | 1995 | Basel China Insight Guide | Frank Rozendaal Uitgeverij Cambium B.V. | 2005 | Zeewolde China Contemporary | Garrie van Pinxteren NAi Publishers | 2006 | Rotterdam
Websites www.wikipedia.nl www.wikipedia.com
99
bijlagen
Afstudeerverslag
100 Kritische massa
tekeningen
bijlagen
tekeningen 101
zuidgevel Afstudeerverslag
102 Kritische massa
oostgevel
noordgevel
westgevel bijlagen
tekeningen 103
plattegrond -1 Afstudeerverslag
104 Kritische massa
plattegrond 0
plattegrond 1
plattegrond 2 bijlagen
tekeningen 105
plattegrond 3 Afstudeerverslag
106 Kritische massa
plattegrond 4
plattegrond 5
plattegrond 6 bijlagen
tekeningen 107
plattegrond 7 Afstudeerverslag
108 Kritische massa
plattegrond 8
plattegrond 9
plattegrond 10 bijlagen
tekeningen 109
plattegrond 11 Afstudeerverslag
110 Kritische massa
plattegrond 12
plattegrond 13
plattegrond 14 bijlagen
tekeningen 111
plattegrond 15 Afstudeerverslag
112 Kritische massa
plattegrond 16 t/m 24
plattegrond 25 bijlagen
tekeningen 113
