Juli 2014
Actiepunten voor de provinciale verkiezingen 2015 Actiepunten voor klimaat en energie 1. De Provincie voert de regie op de benodigde klimaat- en energiemaatregelen: niet alleen op een zorgvuldige ruimtelijke inpassing, maar ook op het genereren van draagvlak, op het faciliteren van de benodigde infrastructuur, op stimulering van lokale initiatieven, op versnelling van procedures. Kortom, op een integrale aanpak: een absolute noodzaak om de grote energieopgave in relatief korte tijd mogelijk te maken. 2. De Provincie neemt meer maatregelen om verdroging te voorkomen door zoet water langer vast te houden. Dit komt zowel de landbouw als de natuur ten goede. In gebieden die geteisterd zijn door inklinking en bodemdaling door veenoxidatie, voert de Provincie het beleid in dat functie het peil moet volgen, in plaats van andersom. 3. De Provincie stimuleert bij de uitvoering van de waddendijkversterking een integrale aanpak, waarbij ook natuur- en waterkwaliteitsbelangen onderdeel uitmaken van de planvorming. 4. De Provincie speelt een stevige rol om energiebesparing te bereiken. Door energiebesparing te stimuleren bij bedrijven, in het openbaar vervoer, door het fietspadennetwerk te optimaliseren en door aan te sturen op energiezuinig bouwen. 5. De Provincie blijft de opwekking van lokale duurzame energie stimuleren. Niet door hierover regie te willen voeren, maar juist door deze ontwikkeling te ondersteunen en te faciliteren. Lees hier de achtergrond over Klimaat en Duurzame energie
1 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
Actiepunten voor natuurbeleid 1. De Provincie maakt de uitvoering van het Nationaal Natuurnetwerk tot een succes door de regie te voeren met goed opdrachtgeverschap en duidelijke opgaven, door bestuurlijke gebiedscommissies in te stellen met een onafhankelijk voorzitter en voldoende middelen en (wettelijke) instrumenten beschikbaar te stellen. 2. De Provincie koppelt de realisatie van het Nationaal Natuurnetwerk aan gebiedsprocessen met andere provinciale beleidsdoelen op het gebied van klimaat, waterkwaliteit en landbouw. Dit is essentieel om in de beschikbare tijd en met de beschikbare middelen de doelen te kunnen behalen. 3. De Provincie gaat samen met gebiedspartners (waaronder ondergetekenden) op zoek naar aanvullende financieringsbronnen om de realisatie van het Nationaal Natuurnetwerk mede mogelijk te maken. 4. De Provincie levert een bijdrage aan de instandhouding van planten, vogels en bijen door veranderingen in het beheer van waterkanten, bermen en groen te stimuleren. 5. De Provincie voert duidelijk de regie op locaties en voorwaarden voor agrarisch
akker-,
weidevogel-
en
landschapsbeheer
op
agrarische
cultuurgronden. 6. De Provincie realiseert een stevige groen-blauwe dooradering van het platteland door vergroeningsmaatregelen voortkomend uit het verdienmodel en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) binnen het agrarische bedrijf te stimuleren. Lees hier onze achtergrond over Natuur
Actiepunten voor het landschap 1. De Provincie voert regie op het landschapsbeleid in de provincie Groningen met als doel het karakteristieke landschap te beschermen, te behouden en waar nodig te herstellen. In dit beleid komen de verdeling van rollen, taken en verantwoordelijkheden tussen de verschillende organisaties en overheden duidelijk tot uiting. Ook wat betreft de financiering.
2 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
2. De Provincie coördineert het opstellen van landschapsconvenanten waarin afspraken worden vastgelegd over de uitvoering van het landschapsbeleid. Partners in dit convenant zijn Provincie, gemeenten, waterschappen, agrarische natuurverenigingen en natuur- en landschapsorganisaties. 3. De Provincie voert regie op richting en inhoud van gebiedsfondsen van waaruit maatschappelijke organisaties, boeren, bedrijven en betrokken inwoners gezamenlijk werken aan het landschap. 4. De Provincie stimuleert de ontwikkeling van “leisuregebieden” (natuur en recreatie bij de stad), zoals de zogenaamde ”laagveengordel” ten zuiden van de stad Groningen. 5. De
Provincie
benut
de
energie
uit
de
samenleving
en
durft
verantwoordelijkheden voor landschapsbeheer aan burgers over te dragen. Niet als bezuinigmaatregel, maar op basis van wederzijds vertrouwen en ondersteuning met flankerend beleid, capaciteit en financiële middelen. Kijk hier voor meer info over Landschap
Actiepunten voor de landbouw 1. De Provincie verbindt aan de mogelijkheid tot vergroting van het bouwblok van melkveehouderijen voorwaarden voor wat betreft landschappelijke inpassing,
landschaps-
en
natuurbeheer,
gesloten
kringlopen
en
dierenwelzijn. Voor bouwblokken groter dan twee hectare biedt het Groninger Verdienmodel een methode om schaalvergroting aan deze voorwaarden te verbinden. Voor agrarische bouwpercelen die kleiner zijn, wordt een vergelijkbare stimulans tot verduurzaming ingevoerd. 2. De Provincie gaat een stikstofboekhouding bijhouden zodat zij monitort hoeveel extra stikstofuitstoot er wordt toegestaan / vergund in de provincie. Daarnaast komt de Provincie met een eigen stikstofbeleid om zorg te dragen dat de uitstoot in Groningen daalt. 3. De Provincie wijst zones rondom woonkernen aan waar het schadelijke metam-natrium niet gebruikt mag worden, ter bescherming van de leefomgeving en de volksgezondheid. Daarnaast stimuleert de Provincie een algehele vermindering van metam-natrium door het bevorderen van kennis over alternatieven en de schadelijke effecten. 3 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
Lees onze achtergrondinformatie over Landbouw
Actiepunten voor de Waddenkust en Eemsdelta 1. De Provincie voert regie in verschillende processen, zodat hetzelfde doel nagestreefd wordt: natuurherstel van het gehele Eems-Dollardestuarium. 2. De Provincie zorgt voor overkoepelend milieubeleid per regio. Zo komen economische belangen niet boven leefbaarheidsbelangen uit. Hiervoor zijn strikte afspraken nodig met de bestaande en de toekomstige industrie. 3. De Provincie streeft binnen haar milieubeleid naar industriële ecologie door te sturen op vestigingslocatie voor bedrijven, bedrijfstype en verbindende infrastructuur. Deze transitie vindt steun in het provinciale beleid en ook in ruimtelijke plannen. Op het gebied van vergunningverlening maakt de Provincie keuzes die deze ontwikkeling ondersteunen 4. De Provincie stelt met haar Friese en Noord-Hollandse collega’s een gezamenlijk
beleidsplan
op,
waarin
ruimtelijke
ontwikkelingen
zwaar
afgewogen dienen te worden tegen de openheid van het gebied. Lees onze achtergrondinformatie over de Waddenkust en Eemsdelta
Actiepunten met betrekking tot decentralisatie 1. De Provincie dient regie te houden op de hierboven besproken thema’s, zodat het beleid bij een decentralisatie, onder druk van lokale belangen en de reeds doorgeschoven grote dossiers, niet zal versplinteren en ondersneeuwen. 2. De Provincie maakt bij het eventuele doorschuiven van taken en verantwoordelijkheden naar gemeenten bestuurlijke afspraken. Daarbij geeft de Provincie helder aan hoe de toekomstige kwaliteit van de leefomgeving en de te behalen beleidsdoelen worden gewaarborgd. Daarnaast stelt zij provinciale kennis en kunde beschikbaar. Lees onze achtergrondinformatie over Centraal of decentraal?
4 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
Achtergronden Klimaat en Duurzame energie De aarde is de afgelopen 100 jaar 0,6 graad warmer geworden. Het grootste deel van deze stijging hangt samen met de invloed van menselijke activiteiten, zoals het gebruik van fossiele brandstoffen. Om verdere temperatuurstijging te voorkomen moet worden geïnvesteerd om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. Daarnaast zijn maatregelen
nodig
om
in
te
spelen
op
klimaatveranderingen.
Door
de
klimaatveranderingen worden wateroverschotten in de winter en extreem droge perioden in de zomer verwacht. Om de provincie hierop voor te bereiden zijn ruimtelijke
reserveringen
en
provinciale
regie
vereist.
Maatregelen
om
waterbeschikbaarheid zeker te stellen zijn nog onvoldoende in beeld. Om agrarisch gebruik in veengebieden mogelijk te maken wordt het waterpeil kunstmatig laag gehouden. Een situatie die bijdraagt aan veenoxidatie met bodemdaling en CO 2 uitstoot tot gevolg. Het tegengaan van veenoxidatie door peilverhoging is daarmee niet allen gunstig om verdroging tegen te gaan, het gaat ook de uitstoot van broeikasgassen tegen. De klimaatverandering vraagt bovendien om waddendijkversterking, dat een plaats krijgt in het Deltaprograma. Daarnaast raden we een integrale benadering aan, waarbij ook maatregelen ten behoeven van landbouw, natuur en recreatie worden nagestreefd. Het natuurbelang is gediend met het realiseren van een zogenaamd groene dijk. Het waterkwaliteitsbelang van de Eems wordt gediend met het realiseren van zogenaamde wisselpolders. Om de duurzaamheidsdoelstellingen te kunnen halen moet er de komende beleidsperiode veel gebeuren. In navolging van het afgelopen najaar afgesloten Nationale Energieakkoord heeft Energy Valley een Noordelijke Energie Agenda, Switch, opgesteld. De ambities van het Noorden reiken daarin verder dan het Nationale Energieakkoord: meer dan 16% van ons energieverbruik moet duurzaam worden opgewekt in 2020. Een streven waarvan wij de noodzaak onderschrijven. Dat is echter wel een verdrievoudiging van de huidige opwekkingscapaciteit in zes jaar tijd. Deze verduurzaming van de energieproductie moet ingevuld worden door wind op 5 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
zee, op land, warmtenetten, Warmte–Koude Opslag, zonne-energie en biomassa. Trends daarbij zijn dat het van ondergronds naar bovengronds gaat (van fossiel naar duurzaam)
en
van
centraal
naar
decentraal
(lokale
opwekking).
Allemaal
ontwikkelingen die een grote invloed zullen hebben op onze fysieke leefomgeving. Naast de opwekking van duurzame energie staat er een stevige opgave op het gebied van energiebesparing en vergroening van de industrie. Daarnaast is het de trend dat bewonersgroepen zelf initiatief nemen door een lokaal duurzaam energie-initiatief te starten. Op deze wijze maken zij het mogelijk zelf duurzame energie op te wekken zonder langer afhankelijk te zijn van de grote energieproducenten. Om dit mogelijk te maken richt het initiatief vaak een energiecoöperatie op. Er zijn in de provincie Groningen al meerdere van deze coöperaties actief, zoals Grunneger Power, Veenstroom, NLD Energie en Duurzaam Menterwolde. Deze trend zorgt niet alleen voor een bijdrage aan het halen van de doelstelling voor duurzame energie opwekking. Het geeft ook een belangrijke impuls aan de leefbaarheid en lokale economie in de provincie Groningen.
Natuur De grote inzet op natuurontwikkeling in onze provincie werpt inmiddels zijn vruchten af: otters en bevers worden weer gesignaleerd en nieuw ontwikkelde natuurgebieden zijn geliefd onder wandelaars, fietsers en vogelaars. De afgelopen jaren is door gebiedspartners en Provincie hard gewerkt aan de herijking van het Nationaal Natuurnetwerk (toen nog EHS). Op basis van nieuwe inzichten en door het stellen van prioriteiten is gekomen tot een herijkt, maar goed functionerend netwerk van natuurgebieden. Kwalitatief goed genoeg om de beoogde natuurdoelen te kunnen behalen en realistisch genoeg om dit binnen de gestelde termijn te voltooien. De doelstelling is weliswaar haalbaar, er moet echter nog wel veel gebeuren om de opgave voor 2021 te kunnen realiseren. Een doelstelling waarvoor met de decentralisatie van het natuurbeleid de verantwoordelijkheid bij de Provincie is komen te liggen. De bloeiende natuur binnen het nationaal netwerk staat in een steeds schriller contrast met de biodiversiteit op het platteland. Deze loopt door schaalvergroting en intensivering in de landbouw, groen- en bermbeheer en het verdwijnen van dorpsbosjes en karakteristieke landschapselementen sterk terug. En daarmee 6 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
verdwijnen planten en dieren en verarmt de natuur. Door in te zetten op een groenblauwe dooradering van het platteland kan de biodiversiteit ook buiten het Nationaal Natuurnetwerk weer toenemen.
Landschap Wie denkt aan Groningen, denkt aan rust, weidse blikken en kleine dorpjes. Groningers hechten grote waarde aan die openheid en rust, aan duisternis, aan stilte. Maar ook aan historische plekken als wierden en essen, oude dijken en nederzettingen. De landschappelijke waarden gaan echter achteruit, het noodzakelijke beheer en de verantwoordelijkheid daarvoor is niet geregeld, en de budgetten voor landschap staan onder druk. Afzonderlijke gemeentelijke belangen en plannen kunnen opgeteld een grote aantasting van ons landschap betekenen. In het verleden is niet voor niets provinciale regie opgepakt ten aanzien van bedrijventerreinen, het beschermen van landschappelijke elementen, het behouden van karakteristieke sloten in Middag-Humsterland en de houtsingels van het Zuidelijk Westerkwartier. Dit beleid
is
succesvol
en
ook
nodig
gebleken
om
de
karakteristieke
landschapselementen in deze gebieden te behouden. Natuur
en
landschap
vertegenwoordigen
een
fysiek
en
cultureel
kapitaal.
Basiskwaliteiten als rust, leegte, ruigte en duisternis zijn steeds belangrijker. Samen met unieke natuurgebieden en cultuurhistorisch waardevolle landschappen zijn zij van groot economisch belang; voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat en voor recreatie en toerisme. Rond de stad Groningen is de vraag naar recreatiegebieden groot. Bewoners zijn verbonden met het landschap. Hun betrokkenheid is een belangrijke voorwaarde voor de kwaliteit van het landschap. Zonder maatschappelijk draagvlak is er geen stevige basis voor een duurzame toekomst. Groningen kan op die basis bouwen, maar belangrijk is dat overheden het aan durven om verantwoordelijkheden aan burgers over te dragen. Niet als bezuinigmaatregel, maar op basis van wederzijds vertrouwen en ondersteuning met flankerend beleid, capaciteit en financiële middelen.
Landbouw De landbouw is een belangrijke sector in de provincie Groningen, zo’n zeventig procent van de grond is in handen van boeren. In combinatie met de aanhoudende 7 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
schaalvergroting is de sector beeldbepalend in onze provincie. Schaalvergroting in de sector is onlosmakelijk verbonden met de kwaliteit van natuur en landschap. Provinciale regie, visie en kennis zijn nodig om deze ontwikkeling in goede banen te lijden. Daarnaast heeft de traditionele landbouw een negatieve invloed op de natuuren waterkwaliteit door de uitstoot van vermestende stoffen. De uitstoot van stikstof en fosfaat dreigt versterkt te worden als de opheffing van de melkquota- en mogelijk ook dierrechtensystematiek geen grens meer stelt aan toekomstige uitbreiding van veehouderijen. Terwijl de natuur nu al ernstig wordt aangetast door veel te veel stikstof en fosfaat. Op dit moment is de wetgeving zo dat alleen stikstofgevoelige natuur in Natura 2000-gebieden wettelijk beschermd is. In Groningen betreft dat alleen Lieftinghsbroek. Stikstof en fosfaat zijn echter niet alleen schadelijk voor beschermde natuur, ook de niet-beschermde natuur op het platteland wordt aangetast, waardoor bloemen en kruiden verdwijnen uit akkers, weilanden en bermen. Daarnaast komt stikstof vaak op grote afstand van de bron terecht: stikstof van Groninger bedrijven kan zelfs beschermde natuurgebieden in Drenthe, Friesland en Duitsland aantasten. Groningen kent gebieden die zwaar belast zijn met mest, kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Deze stoffen komen nog al te vaak in het oppervlaktewater terecht, met alle gevolgen van dien. Ook hier vragen wij de Provincie om haar rol als beschermer van het Groninger landschap en de natuur waar te maken. Breng in beeld waar de natuur en het oppervlaktewater al zwaar belast is en ontwikkel hier beleid op om ervoor te zorgen dat vooral in gebieden die nu al zwaar belast zijn de vervuiling niet verder toeneemt. Speciale aandacht verdient het gebruik van pesticiden in de lelieteelt.
Waddenkust en Eemsdelta In het Eems-Dollardestuarium ontmoet het zoete rivierwater van de Eems het zoute water van de Waddenzee. Nederland kent nog twee open estuaria naar zee: de Westerschelde en de Eems-Dollard. Beide bevinden zich op een landsgrens en combineren economisch gebruik en hoge natuurwaarden. Deze voor NoordNederland unieke zoet-zoutgradiënt, gevormd door getij en rivierwater, zorgt voor een fascinerend landschap met een waardevolle variatie aan planten en dieren. Het belang van de natuurwaarden in dit gebied wordt onderstreept door de aanwijzing als 8 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
Natura 2000-gebied. De Waddenzee heeft zelfs de status van werelderfgoed verkregen. Aan de rand van dit gebied, op de industrieterreinen van de Eemshaven en Delfzijl, neemt de economische bedrijvigheid de laatste jaren sterk toe. Het is een grote uitdaging om daarbij de unieke natuurwaarden van het werelderfgoed Waddenzee en de Eems-Dollard in stand te houden en te versterken en de kwaliteit van de leefomgeving van omwonenden hoog te houden. In het kader van het Integraal Managementplan is vastgesteld dat de huidige staat van instandhouding van het Eems-Dollardestuarium slecht is. Het gebied heeft te maken met een verstoorde verhouding van eb en vloed, het water bevat te veel slib en daardoor, vooral in de zomermaanden, te weinig zuurstof. In de rivier de Eems in Duitsland is de situatie zo erg dat tijdens de zomermaanden in het deelstuk tussen Leer en Emden de rivier praktisch levenloos is. De oorzaken voor deze problemen liggen ook aan Nederlandse zijde. Op dit moment vinden tal van processen plaats die tot verbetering van de huidige situatie moeten leiden (Ecologie en Economie in Balans, Voorverkenning MIRT studie, Marconi, etc.). De Provincie zit bij alle processen aan tafel en heeft samen met alle stakeholders de ambitie tot herstel van de Eems-Dollard onderschreven in de samenwerkingsovereenkomst vaargeul en systeemherstel. Overkoepelend milieubeleid in de regio Eemsdelta is nodig om de enorme industriële ontwikkelingen te kanaliseren binnen de beschikbare milieuruimte. Om ervoor te zorgen dat economische belangen niet boven leefbaarheidsbelangen uitstijgen zijn strikte afspraken nodig met de bestaande en de toekomstige industrie. Deze afspraken zullen niet leiden tot een rem op de economische ontwikkelingen, integendeel. Deze afspraken kunnen juist gaan leiden tot het aanjagen van een innovatieve, efficiënte en groene economie. De direct omwonenden plukken hier in eerste instantie de vruchten van door een gezondere leefomgeving, maar op termijn zullen ook de natuur, het milieu en de Groninger arbeidsmarkt hier baat bij hebben. Om de ambitie voor besparing en verduurzaming van de nieuwe en bestaande industrie te kunnen realiseren, is een clustering van bedrijvigheid (industriële ecologie) essentieel. Samenwerking tussen bedrijven op het gebied van hergebruik van reststoffen en energie is de grote sleutel in deze transitie naar een industriële ecologie.
9 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
Juli 2014
Daarnaast verdient het waddenlandschap nog speciale aandacht. Enerzijds is het vastgesteld beleid dat het open, weidse karakter van het waddenlandschap behouden moet blijven (in provinciaal beleid, de nota Ruimte en de PKB 3
e
nota Waddenzee).
Anderzijds blijkt uit het Compendium voor de Leefomgeving dat de openheid van de Waddenzee tussen 2002 en 2012 gehalveerd is. Een integrale ruimtelijke aanpak van de waddenkust is daarom nodig om verdere achteruitgang van de unieke openheid in de Waddenzee te voorkomen.
Centraal of decentraal? De Wet ruimtelijke ordening heeft als motto ‘decentraal wat kan, centraal wat moet’, met als doel de bestuurlijke verantwoordelijkheden op een zo laag mogelijk niveau te leggen. Ook in het proces van de gemeentelijke herindeling is door de commissie Meijer geconstateerd dat er provinciale taken en verantwoordelijkheden overgedragen kunnen worden aan de gemeenten die passen bij hun nieuwe schaal. Op een groot aantal thema’s (waaronder de bovengenoemde punten) denken wij echter dat provinciale visie, kennis en regie van grote meerwaarde zijn. Thema’s zoals duurzame energie en bescherming van het landschap ontstijgen het lokale en gemeentelijke belang. Provinciale regie is ook nodig omdat het beleid op deze thema’s bij decentralisatie naar gemeenten, onder druk van lokale belangen, versplinterd zal raken in sterk uiteenlopend beleid. Het is natuurlijk verstandig om op tijd op de gemeentelijke herindeling te anticiperen, maar de Provincie moet ook uitkijken dat ze niet voor de muziek uitloopt. Met de decentralisatie van het Rijksbeleid zijn reeds talrijke grote dossiers naar de gemeenten doorgeschoven. Een verantwoordelijkheid die de gemeenten nu al over de schoenen dreigt te lopen. Wij vrezen daarom dat doorgeschoven taken op het gebied van landschap, natuur, klimaat en energie op dit moment ondergesneeuwd zullen raken. De Provincie heeft veel kennis en kunde in huis om beleid op deze thema’s in goede banen te kunnen leiden. De gemeenten kunnen dat op dit moment naar onze mening nog niet voldoende waarborgen.
* Deze actiepunten voor de provinciale verkiezingen 2015 zijn opgesteld door de Natuur en Milieufederatie Groningen, Het Groninger Landschap, Landschapsbeheer Groningen, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten.
10 Actiepunten voor de provinciale verkiezingen van de Groninger natuur-, landschapsen milieuorganisaties*
