38
italië Het enige wat nodig is om een middeleeuws dorpje en misschien wel een complete streek van de teloorgang te redden, zijn de goede intenties van welgeteld één man. Maak kennis met Daniele Kihlgren, de moderne versie van een heroïsche volksheld. Tekst Debbie Pappyn Fotografie David De Vleeschauwer
Logeren bij de beschermengel van de
Abruzzen
39
V
erdwalen in een oud en vervallen 16de-eeuws dorpje, ergens in onbekend en rustig Abruzzo in Midden-Italië, heeft iets kalmerends. Eeuwenoude, massieve stenen die boekdelen spreken, smalle passages en portaaltjes met trappen die naar een labyrint van gangen leiden of uitkomen op zonovergoten piazzettas. Sommige huisjes staan ondanks hun noeste karakter nog amper overeind. Een eeuw lang aardbevingen trotseren, laat zo zijn littekens na. In Santo Stefano heerst een bijna griezelige stilte die nu en dan verbroken wordt door groepjes laagvliegende zwaluwen. Hoe romantisch het ook klinkt, toch hangt er een zekere tristesse in de lucht. De jonge Italianen trekken immers weg, naar de steden, naar meer kansen en werkgelegenheid. De oudere generatie blijft alleen achter, wat leidt tot onbewoonde huizen en verlaten pleinen met lege bankjes.
Ontsnapt aan de tijd Is het lot van al deze karaktervolle dorpjes dan bezegeld? Niet als het van de Zweeds-Italiaanse miljonair Daniele Kihlgren afhangt. Een eenzame motortocht in 1999 werd voor deze idealist een openbaring, meer nog, een roeping. Hij belandde in het bijna verlaten dorpje Santo Stefano di Sessanio, nabij het Gran Sasso en Monti della Laga nationale park in de Apennijnen en was in shock, sprakeloos. Dat kwam niet alleen door de onaardse schoonheid van de natuur, maar ook door het verleden, dat hier perfect bewaard was gebleven. “Verdwaald langs de modderweggetjes rond Rocca di Calascio, nam ik de weg naar Campo Imperatore en kwam per toeval in Santo Stefano di Sessanio uit. Een nagenoeg verlaten en
40
italië “De Zweeds-Italiaanse miljonair Daniele Kihlgren zag de unieke kans om een van de laatste authentieke plaatsen in Italië uit de greep van het beton te redden.”
versterkt dorp, gelegen op 1250 meter hoogte, waar de tijd stil leek te staan. Geen gebouwen uit beton, geen industriële constructies, geen toeristische infrastructuur, zoals je die in zo veel Abruzzesi stadjes vindt”, vertelt Kihlgren. Het duurde niet lang voordat Daniele naar Santo Stefano terugkeerde. Met een plan en een missie om het van de teloorgang te redden.
Kruistocht tegen beton Ooit omschreef een Engelse journalist de nu 45-jarige Kihlgren als een maverick, een miljonair met een willetje. En waar een wil is, is een weg. Kihlgren kocht een eerste huis in Santo Stefano en al snel had hij er meer dan tien. Hij kocht maar liefst 4000 vierkante meter, van verschillende eigenaars die hun huis in de steek gelaten hadden.
Binnen de kortste keren sloot hij een deal met de lokale overheid. In ruil voor een verbod op nieuwbouw en het gebruik van beton zou Kihlgren een aanzienlijk bedrag spenderen om het dorpje nieuw leven in te blazen. 4,5 miljoen euro om precies te zijn.
Van 3000 naar 100 inwoners Ooit telde Santo Stefano 3000 inwoners. Tijdens de 16de eeuw floreerde het dorpje en zorgde wolhandel voor de nodige welstand. Toen Kihlgren hier toekwam, woonden er net geen 100 zielen meer. “Mijn project heeft niets met renovatie te maken”, beweert Kihlgren fel. “Het gaat over restauratie, in eer herstellen. Ik kreeg hier een unieke kans om een van de laatste authentieke plaatsen in Italië uit de greep van het beton te redden. Het is enkel in armere en vergeten streken zoals Abruzzo, Calabria of Basilicata dat je nog dorpjes zoals Santo Stefano vindt. Tot enkele decennia geleden, leefden de mensen nog zoals ze dit al eeuwenlang deden. In compleet isolement en volgens eigen tradities en gewoonten. En net dat wil ik met de restauratie benadrukken en bewaren.”
Horizontaal hotel In 2004, vijf jaar nadat Kihlgren voor de eerste keer door Santo Stefano wandelde, was het dorp klaar voor zijn tweede leven. Kihlgren kreeg de hulp van grote namen als toparchitect David Chipperfield. Ook die hangt het concept van conservative restauration aan, oftewel: het restaureren met behoud van originele elementen. Chipperfield werkt momenteel als adviserend architect samen met Daniele aan hun derde project: de restauratie van een dorpje in de Orte Vallei in Lazio. Het eerste project in de Abruzzen doopten ze ‘Sextantio, Albergo Diffuso a Santo Stefano di Sessanio’. ‘Albergo Diffuso’ staat voor een vrij nieuw concept in de hotelbusiness dat Kihlgren hier toepast: het horizontaal verspreiden van hotelkamers over een bestaand stadje. Het hotel wordt als het ware geïntegreerd in het dorp. De gast logeert in een individueel huisje en voelt zich deel van de gemeenschap. Kihlgrens Albergo Diffuso heeft 32 huizen waarvan sommige al aan buitenlanders verkocht zijn.
Albert en Paola op bezoek Hier is logeren anders dan elders, zo zullen we merken. Het begint al bij het inchecken. Want waar is de ingang? Op enkele meters van de publieke parking zien we een bordje waarop ‘Sextantio’ staat geschreven. Het leidt ons naar de lobby, waar 24 op 24 uur iemand stand-by staat. Het is al laat en donker als we aankomen en een vriendelijke Italiaan escorteert ons naar de kamer. Hij doet al wandelend de voorzieningen uit de doeken.
41
42
italië De Albergo Diffuso van Kihlgren heeft buiten een restaurant, bar en enkele winkeltjes met ambachtelijke koopwaar, geen faciliteiten zoals een zwembad of een spa. Gasten komen hier immers vooral om de omgeving te verkennen en van de sfeer in het dorp te genieten. “Je slaapt in een huisje met een aanrecht, een tafel en stoelen, een open haard die ’s winters aangestoken wordt… Spartaanse luxe”, zo omschrijft Kihlgren de gastenverblijven. Een soort van luxe die ook de hoge profielen aanspreekt, blijkbaar, want we komen te weten dat twee weken voor ons verblijf ons eigenste vorstenpaar hier een paar dagen logeerde. Zij zijn fan.
Niet zo Spartaans als verwacht En het moet gezegd, ook wij voelen ons onmiddellijk thuis in het huisje dat twee verdiepingen telt. Beneden: een ruime badkamer met enorm bad en daarnaast een keukentje, waar je kunt zitten of relaxen. De krakende trap leidt naar boven, naar een slaapkamer met balkon en raam dat over de bergen van Abruzzo uitkijkt. De sleutel is een ouderwetse, massieve versie die perfect in de zware, houten deur past. Eenmaal binnen wacht ons een verrassing. In de oergezellige en luxueuze kamer staat een flesje zoete, lokale wijn te wachten, de vloerverwarming werd al aangestoken en die verspreidt een aangename warmte. Ook de haard brandt en het domoticasysteem staat op gedempt, in avondsfeer. Er is geen tv, maar wel internet, perfect voor de moderne nomade. Eigenlijk vinden we de kamer absoluut niet Spartaans of robuust, maar wel heel knus, absoluut comfortabel en bovenal ingericht met veel oog voor detail. Gasten parkeren hun wagen trouwens net buiten het dorp, zodat het binnen erg rustig blijft.
Neen aan de ‘Chiantishire-isatie’ Toch vragen we ons af hoe ze het aanpakken in de zomer, wanneer de temperaturen hier een stuk hoger zijn dan in de lente. En kijk, goed weggestopt in onze kamer ontdekken we een aircosysteem, ingenieus verborgen in een wand. Verder werd enkel gebruik gemaakt van lokale en gerecupereerde materialen en oude meubels. Om te weten hoe de mensen vroeger leefden en welke materialen ze gebruikten, werd nauw samengewerkt met het Volksmuseum van Abruzzo en de oudere bevolking van Santo Stefano. De patronen van de zware bedspreien en het linnen, bijvoorbeeld, zijn gebaseerd op de oude, traditionele manier van weven en werden speciaal voor dit project gemaakt. Kihlgren geeft echter toe dat niet alles authentiek is. “De bedden zien er misschien erg antiek uit, maar zijn nieuw en van uitstekende kwaliteit. De matrassen werden zelfs met wol vervaardigd. De rest blijft tijdloos en legt een link naar het dorpsleven. Weet je, wie hier komt, ziet vaak in dat Abruzzo een mooi alternatief is voor de ‘Chiantishire-isatie’ (het alsmaar verengelsen en toeristischer en nepper worden) van Toscane.”
Aardbeving-resistent Ondanks het grote succes van het Sextantio-project, de hoge bezettingsgraad tijdens de eerste jaren, de media-aandacht en het openen van Kihlrens tweede Albergo Diffuso in het zuidelijke, Unesco-beschermde stadje Matera, zat het deze Zweeds-Italiaanse pionier niet altijd mee. Op 6 april 2009 sloeg het noodlot toe in de stad L’Aquila, op een boogscheut van Santo Stefano. Een aardbeving van 6,3 op de schaal van Richter zorgde voor veel schade in de regio. Ook in Santo Stefano kwam de grote, ronde toren in het midden van het dorp naar
43
Abruzzo 3x anders • Ski: goed om te weten is dat er tijdens de wintermaanden ook geskied kan worden in Abruzzo. Campo Imperatore, een van Italiës oudste skigebieden, ligt op 25 kilometer van Santo Stefano. De Albergo Diffuso blijft ook tijdens de wintermaanden open. • Ontdek: op wandelafstand van Santo Stefano di Sessanio vind je een van de hoogst gelegen kastelen van Europa. Fortezza Rocca Calascio ligt op 1500 meter hoogte en vanaf hier heb je een prachtig uitzicht over Campo Imperatore en het Gran Sasso nationaal park. Twee bekende films werden hier gedraaid: ‘In the Name of the Rose’ en ‘Ladyhawke’, met Michelle Pfeiffer en Rutger Hauer. • Proef: ontdek de fantastische keuken van Abruzzo en haar wereldberoemde producten zoals saffraan, rode knoflook van Sulmona en de grijsbruine linzen uit Santo Stefano zelf. Met de ‘Home Food-formule’ kun je de keuken bij inwoners van Abruzzo zelf gaan proeven. Dan eet je gewoon bij een Italiaanse mamma thuis. Leda in Sulmona, bijvoorbeeld, kookt in haar statige herenhuis de sterren van de hemel met pure Abruzzesi producten. www.homefood.it
44
beneden. Bizar genoeg bleven alle gerestaureerde huizen van Kihlgren overeind. In een perfecte staat dan nog wel. “Het geheim zit hem in de onzichtbare anti-aardbevingtechnieken die we tijdens de restauratie gebruikten. Wat je ziet, zijn oude houten balken, maar ze werden wel discreet met stevige, stalen staven versterkt”, vertelt Kihlgren. “Huizen met verschillende verdiepingen kregen onder de ouderwetse tegeltjes en de vloerverwarming ook speciale, stalen structuren om een aardbeving de baas te kunnen.” Maar waarom viel de oude toren van Santo Stefano dan wel naar beneden? Omdat er kennelijk net voor de restauratie van het dorp een groot betonnen platform geïnstalleerd werd, zodat de toren als uitkijkpost kon dienen. Die kwam natuurlijk genadeloos naar beneden. Het duurde maanden voordat de weg naar Santo Stefano weer open was en het dorpje weer mensen kon ontvangen. Wie nu naar Santo Stefano afreist, ziet in het oude centrum grote stellingen die antieken muren moeten rechthouden en een toren die geleidelijk aan weer in opbouw is.
Uit grootmoeders keuken Ondertussen is de oudere generatie van Santo Stefano er nog steeds, maar vandaag krijgt ze het gezelschap van een golf jongere Italianen. Zelfs enkele buitenlanders kochten hier onlangs huizen. Er opende opnieuw een barretje waar de locals ’s morgens vroeg hun koffie komen drinken. Verder telt het dorp een supermarktje, enkele souvenirwinkels die handgemaakte dingetjes verkopen, een kaas- en charcuteriewinkel met producten uit de regio. En natuurlijk het restaurant en de wijnbar van Sextantio, waar het homemade en uitgebreide ontbijt voor de gasten van de Albergo wordt geserveerd. “Ons restaurant brengt gerechten met ingrediënten die vroeger frequent werden gebruikt, maar nu vergeten zijn. Bepaalde verse kruiden, of vergeten groenten zoals de grijze linzen, bijvoorbeeld. Ook grootmoeders receptenboekje kwam van pas”, zegt Kihlgren. “En de kleur van de borden en het servies, is een tint die we opgespoord hebben via het museum en die we speciaal opnieuw lieten maken.”
Don Quichot van de details Kihlgren heeft een onstilbare drang om alles tot in de perfectie juist te doen. Hier logeren of zelfs gewoon iets eten, is dan ook een droom voor de reiziger die van authenticiteit houdt. Ondertussen woedt de storm in het hoofd van de Zweedse idealist genadeloos verder. Hij kocht tot dusver in totaal zes andere dorpjes met zijn bedrijf Sextantio en nog drie met zijn eigen centen. Kihlgren omschrijft zijn project als zijn persoonlijke ‘Road to Damascus’. Hij lijkt wel een avantgardistische held, een Don Quichot, een voorvechter die funest toerisme bestrijdt en toont dat het ook anders kan. Het enige verschil met de Spaanse luchtridder is dat het bij Kihlgren niet bij goede bedoelingen en dromen blijft. Hij slaagde er niet enkel in Abruzzo’s geschiedenis te conserveren, hij (her)schreef ze ook. ■
italië Abruzzo praktisch ERNAARTOE • Brussels Airlines vliegt dagelijks vanuit Brussel naar Rome. Vanaf € 69, taksen inbegrepen. www.brusselsairlines.com • Sunny Cars biedt een selectie van interessante huurwagens vanuit Rome of Pescara aan, gebaseerd op een all-informule (alle extra’s inbegrepen). De goedkoopste wagen is een Fiat 500 (vanaf € 195 euro per week). Voor een Nissan Qashqai betaal je vanaf € 430 per week. www.sunnycars.be vERBLIJF • Het Sextantio hotel heeft 27 kamers verspreid over verschillende gebouwen, variërend van kleinere classic kamers tot suites die dubbel zo groot zijn. Een dubbele kamer, een Classic Room, met ontbijt, kan vanaf € 160 per nacht. Wie via Design Hotels boekt, krijgt 10% korting indien er 21 dagen op voorhand wordt geboekt. www.designhotels.com Goed om te weten • Santo Stefano di Sessanio bevindt zich op 90 kilometer, oftewel anderhalf uur rijden, van Rome. Het dorpje ligt ook op amper een half uur rijden van de Adriatische kust en de stad Pescara. De beste manier om deze streek te verkennen, is per auto. De wegen in het Gran Sasso Nationaal park liggen er goed bij en de vergezichten zijn spectaculair.
45
