ABRAHAM MEER DAN EEN KRANTENDATABANK

ABRAHAM MEER DAN EEN KRANTENDATABANK Elsje van Bellingen ([email protected]) Projectmedewerker Abraham, Vlaamse Erfgoedbibliotheek vzw

Kranten zijn van onschatbare waarde, voor onderzoekers en voor het grote publiek, maar deze bronnen zijn erg bedreigd. Digitalisering kan redding brengen. In Vlaanderen zijn de middelen voor digitalisering op grote schaal momenteel echter niet aanwezig. Daarom wordt in eerste instantie werk gemaakt van Abraham, een online inventaris van welke kranten nog waar worden bewaard en op welke drager. De website waarop die krantendatabank wordt aangeboden heeft bovendien nog meer te bieden.

1.

KRANTEN ZIJN ERG WAARDEVOL MAAR BIJZONDER KWETSBAAR

Kranten zijn een belangrijk en onvervangbaar onderdeel van ons cultureel erfgoed. Niet alleen de tekst, maar bijvoorbeeld ook de opmaak, advertenties en foto’s geven informatie over de culturele, economische, politieke en maatschappelijke facetten van onze samenleving, nu en in het verleden. Het gaat om de bekende grote, nationale titels, maar net zo goed om vaak minder gekende regionale en (zeer) lokale kranten. Zij zijn onmisbaar bronnenmateriaal voor historisch onderzoek. Zo vormen ze een aanvullende en soms zelfs unieke bron voor de studie van onder meer politieke, econo-

mische, sociale en religieuze geschiedenis. Voor het onderzoek van de pers en de media, de publieke opinie en de tijdsgeest zijn ze een primaire bron. Ze zijn eveneens essentieel om na te gaan hoe bepaalde feiten becommentarieerd en geïnterpreteerd werden (Van Eenoo, 1999). Kranten zijn ook erg in trek bij het grote publiek, om op een snelle manier informatie te vinden over zijn persoonlijke geschiedenis, over de straat of de gemeente waarin men woont, als illustratie voor brochures van verenigingen, vieringen, verjaardagen, … Ze bieden voor elk wat wils. Kranten zijn echter erg kwetsbaar. Ze zijn bedoeld voor eenmalige consumptie en niet gemaakt met het oog op langetermijnbewaring. Kranten uit de jaren 1830-1950 zijn bijzonder broos, omdat het papier waarop ze gedrukt zijn van slechte kwaliteit is. Het papier verzuurt snel en uiteindelijk verpulveren de kranten tot stof. Kranten zouden dus verloren gaan, mochten er geen maatregelen worden getroffen. In verschillende landen werden dan ook initiatieven genomen om kranten over te zetten op microfilm of om ze te digitaliseren (D’Hoore en Luyten, 2007). Microfilmering en digitalisering lossen het probleem van de permanente bewaring niet op, maar de originele exemplaren moeten toch al niet meer geraadpleegd moeten worden.

2.

DIGITALISERING BRENGT REDDING

Ook in Vlaanderen is men zich bewust van de problematiek. Dat bewijzen verschillende initiatieven rond microverfilming en digitalisering. Gedigitaliseerde exemplaren/ titels worden in sommige gevallen ook online aangeboden. Op die manier kunt u zelfs vanuit uw luie zetel in oude kranten snuisteren. Meestal kunt u die kranten niet enkel doorbladeren, maar ook doorzoeken (Luyten, 2007).

© Vlaamse Erfgoedbibliotheek - Fotografie: Stefan Tavernier

Verzuurde kranten, Universiteitsbibliotheek Leuven

4 6 • H er me s • Jaarg an g 1 4 • nr. 48 • Sep temb er 20 10

Een indrukwekkend voorbeeld van zo’n initiatief is de website Historische Kranten, een digitale krantenkiosk met oude lokale en regionale kranten die op meer dan 140.000 pagina’s berichten over de streek Ieper-Po-

peringe. De kranten worden bewaard in de stadsarchieven van Ieper en Poperinge. Ze werden gedigitaliseerd in het kader van het project Geheugen van Ieper van Erfgoedcel Ieper/CO7 en het project Het Wekelijks Nieuws van de stad Poperinge. Gescande Oostendse Documenten is dan weer de digitale krantendatabank van Bibliotheek Kris Lambert in Oostende. Zij bevat een selectie van Nederlandstalige en Franstalige dag- en weekbladen uit Oostende en de kustregio vanaf 1850. In het Digitale Krantenarchief van het Stadsarchief Aalst en het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en Hedendaagse Geschiedenis van de Denderstreek (DADD) kunt u een verzameling kranten uit de regio Aalst inkijken. De Krantencollectie Beeldbank Waasland is een initiatief van de Erfgoedcel Waasland en biedt gedigitaliseerde kranten uit het Land van Waas aan. Ook op de website van AmsabInstituut voor Sociale Geschiedenis kunt u enkele gedigitaliseerde titels consulteren. En tot slot vermelden we nog het online archief van De postryder der provincie Limburg van het Stadsarchief Tongeren1. De genoemde lokale en regionale initiatieven leverden al mooie en zeer bruikbare resultaten op, maar een gecoördineerd reddingsplan voor de kranten bewaard in Vlaanderen is hoogdringend.

3.

EERST INVENTARISERING

Op dit moment zijn jammer genoeg geen middelen beschikbaar voor de digitalisering op grote schaal van in Vlaanderen bewaarde kranten. Daarom wordt in eerste instantie werk gemaakt van een inventaris van het krantenbezit. Op die manier krijgen we toch al een betrouwbaar overzicht van wat waar nog wordt bewaard en of dat al is gedigitaliseerd.

3.1

Presse-Papier

Veel voorbereidend werk werd verricht door Presse-Papier, een vrijwillig samenwerkingsproject opgezet door de Koninklijke Bibliotheek van België (KBR) samen met de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en

het Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (Soma) (Van Bellingen, 2009). In eerste instantie mikte men op microverfilming en digitalisering van Belgische kranten. Men stelde echter vast dat een goede inventarisatie daarvoor een absolute voorwaarde is. Presse-Papier kreeg dan ook vooral als doel het bezit van Belgische kranten te inventariseren in een databank. De KBR ontwikkelde daarvoor een toepassing en bevroeg Vlaamse, Waalse en federale instellingen over hun krantenbezit. In 2006 werd in de begeleidende stuurgroep, met vertegenwoordigers uit Vlaanderen, Wallonië en de federale instellingen, de coördinatie van het project opgesplitst in twee luiken: de KBR zou zich samen met het Soma focussen op de digitalisering van een dertigtal nationale krantentitels en de oorlogspers; de Vlaamse partners zouden zich bezighouden met de uitbouw van een online databank van Belgische kranten in Vlaamse instellingen en daarvoor financiering zoeken. Begin 2007 diende de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een subsidieaanvraag in bij de Vlaamse overheid. De Minister volgde het positieve advies van de Commissie en kende een subsidie toe van 50.000 euro. Een projectmedewerker ging van start met het project Abraham op 1 november 2007. Van 1 oktober 2008 tot 30 september 2009 liep de tweede fase, waarvoor ook een subsidie van 50.000 euro werd toegewezen. Partners waren het Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis, de Erfgoedcel Ieper/CO7, de Universiteit Antwerpen en de Universiteitsbibliotheek Leuven.

3.2

Vlaamse Erfgoedbibliotheek

Na het aflopen van de tweede projectfase werd het project Abraham op 1 oktober 2009 overgenomen door Vlaamse Erfgoedbibliotheek vzw en structureel ingebed in haar werking. Tot eind 2010 zal een projectmedewerker zich nog voltijds met Abraham bezighouden. Vlaamse Erfgoedbibliotheek is een vzw die werd opgericht in september 2008, als het aanspreekpunt voor de hele sector van erf-

1

Historische Kranten: http://www. historischekranten.be; Gescande Oostendse Documenten: http://god. biboostende.be; Digitale Krantenarchief: http://aalst.courant.nu; Krantencollectie Beeldbank Waasland: http://waasland.courant.nu; Digitale Bronnen Amsab-ISG: http://www. amsab.be/index.php?option=com_co ntent&task=blogcategory&id=105&It emid=403; Online archief De Postrijder: http://www.stadsarchieftongeren.be/postrijder/viewer/.

Herme s • J a a rg a ng 1 4 • n r. 4 8 • Se p t em b e r 2 0 1 0 •

47

vangrijke of beperkte krantenverzamelingen. Zo komen archieven en universiteitsbibliotheken die tientallen of honderden titels bezitten aan bod, maar ook openbare bibliotheken, musea en heemkringen die maar over een bescheiden collectie beschikken. De dekkingsgraad is groot, want Abraham brengt niet alleen de grote, nationale titels in kaart, maar ook de vaak minder bekende regionale en lokale uitgaven.

goedbibliotheken in Vlaanderen. Ze is een netwerk van zes representatieve Vlaamse erfgoedbibliotheken: de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen, de Universiteitsbibliotheek Antwerpen, de Openbare Bibliotheek Brugge, de Universiteitsbibliotheek Gent, de Provinciale Bibliotheek Limburg in Hasselt en de Universiteitsbibliotheek Leuven. De zes partners engageren zich om samen expertise en projecten te ontwikkelen rond de geschreven, gedrukte en digitale collecties in alle Vlaamse erfgoedbibliotheken. Het inventariseren van het krantenbezit is slechts een van de initiatieven (Wuyts, 2010).

4.

KRANTENDATABANK ABRAHAM

De belangrijkste doelstelling van het project is de realisatie van een kranteninventaris. Die krantendatabank – en ook het project – is genoemd naar de Antwerpse uitgever Abraham Verhoeven (1575-1652). Die wordt beschouwd als een pionier van de dagbladpers, omdat hij in 1605 een van de allereerste kranten ter wereld uitgaf, de Nieuwe tijdinghe.

4.1

Doelstellingen

Abraham is een online databank in wording van Belgische kranten bewaard in Vlaamse bibliotheken en andere erfgoedinstellingen. Het gaat om instellingen van verschillende aard, van zeer groot tot erg klein, met om-


Abraham wordt een belangrijk onderzoeksinstrument. Met een eenvoudige zoekopdracht komt u te weten in welke instelling(en) een bepaalde krant zich bevindt en op welke drager (papier, microvorm, digitaal). Biedt een instelling een door haar gedigitaliseerde krant online aan, dan wordt dat aangegeven en kunt u meteen doorklikken naar de betrokken website. Verder wordt Abraham een onontbeerlijk beleidsinstrument voor instellingen en overheden. Het is duidelijk welke instellingen bezig zijn met het verfilmen/digitaliseren van kranten. Aan de hand daarvan kunnen afspraken worden gemaakt over toekomstige microverfilmings- en digitaliseringsprojecten, en over het samenstellen, het vervolledigen, de mobiliteit en het wieden van collecties. Abraham zal een prima basis vormen voor samenwerkingsprojecten op lokaal, regionaal en nationaal vlak.

4.2

Wat is een ‘krant’?

Abraham bevat voorlopig overwegend Belgische kranten uit de jaren 1830-1950, omdat dit de periode is die vanuit conserveringsoogpunt cruciaal is. De Belgische kranten die in die tijdsspanne in het buitenland verschenen, bijvoorbeeld in Belgisch Congo, horen daarbij. Álle exemplaren worden opgenomen: wanneer een krant al vóór 1830 verscheen of nog gepubliceerd werd na 1950, dan worden ook die exemplaren meegenomen. Voorgangers /opvolgers van een titel uit de jaren 1830-1950 komen eveneens aan bod. Zo wordt een totaalbeeld geschetst. De betekenis van het begrip ‘krant’ is niet zo eenduidig. In het kader van Abraham wordt drukwerk in principe als ‘krant’ beschouwd

als het beantwoordt aan de volgende vier criteria:: 1. uiterlijke kenmerken: krantenpapier, krantenformaat, (meestal) indeling in kolommen; 2. inhoud: universeel: kranten berichten over of leveren commentaar op lopende zaken van economische, sociale, politieke of culturele aard, bevatten een verscheidenheid aan artikels en zijn opinievormend; 3. verspreiding: verkrijgbaar via abonnement of losse verkoop, of gratis verspreid; 4. periodiciteit: regelmatige verschijning onder dezelfde titel, meestal dagelijks, minstens eenmaal per week. Het is echter niet mogelijk deze criteria strikt te volgen. De definitie van wat een ‘krant’ is, werd bijgevolg verruimd: het is geen absolute voorwaarde dat een titel aan de vier criteria beantwoordt om in aanmerking te komen voor Abraham.

5.

ABRAHAMS WEBSITE

Op 20 november 2008 ging de krantendatabank Abraham online, en werd raadpleegbaar en dus voor iedereen toegankelijk op www.abraham-online.be. Sinds de officiële lancering van Vlaamse Erfgoedbibliotheek en haar website op 11 juni 2010, is Abrahams website geïntegreerd in die van de vzw en inhoudelijk gevoelig uitgebreid en verdiept. Ga naar www.vlaamse-erfgoedbibliotheek.be, klik op het kopje ‘Kranten’ bovenaan op de startpagina en u zult zien dat de website heel wat meer te bieden heeft dan enkel een krantendatabank. Die informatie wordt bovendien bijna dagelijks uitgebreid en geüpdatet, zodat u dus best regelmatig ‘langssurft’!

5.1

doorklikken naar de betrokken website. Dat is bijvoorbeeld het geval bij Het Poperinghenaartje, een frontblaadje uit de Eerste Wereldoorlog, dat u kunt doorbladeren op de website Historische Kranten. U kunt de databank op drie manieren doorzoeken: snelzoeken, eenvoudig zoeken en geavanceerd zoeken. Een helpdocument helpt u telkens op weg, met zoektips en de nodige toelichting. Maar er is meer. De kranten zijn immers inhoudelijk en geografisch ontsloten. Daardoor wordt het gebruiksgemak van Abraham beduidend vergroot: hij kan veel doelgerichter worden geraadpleegd, doordat ook op die inhoudelijke en geografische termen kan worden gezocht. Wat de inhoudelijke ontsluiting betreft, wordt toegelicht om welk type krant het gaat (een sportkrant, een satirisch of toeristisch blad bijvoorbeeld) en, als dat mogelijk is, welke strekking die krant vertegenwoordigt (christendemocratisch, liberaal of anarchistisch bijvoorbeeld). De geografische toelichting geeft aan voor welke stad/streek een krant bestemd was. Het is immers niet zo dat een nieuwsblad dat zich richtte op een bepaalde stad/streek, ook dáár werd uitgegeven. Een krant bedoeld voor de Antwerpse Kempen kan in Gent gepubliceerd zijn. Als er enkel kan gezocht worden op plaats van uitgave, is het niet mogelijk om alle titels bestemd voor een bepaalde stad/streek terug te vinden.

Krantendatabank

Abraham bevat titelbeschrijvingen van kranten, met daaraan gekoppeld het bezit in Vlaamse bibliotheken en andere erfgoedinstellingen: stads- en gemeentearchieven, openbare bibliotheken, musea, heemkringen, ... Als een instelling een gedigitaliseerde titel online aanbiedt, dan kunt u vanuit Abraham


Collectie lokale kranten Bibliotheca Wasiana vzw - Sint-Niklaas


49

5.2

Projectdossier

Er is een dossier over het krantenproject onder het kopje ‘Alles over het project’. Dat licht de context van het project toe (situering, doelstellingen, partners/stuurgroep), omschrijft wat kranten zijn (definitie en toepassing ervan) en vertelt hoe Abraham eruitziet (inhoud, ontsluiting, model). Verder is er een overzicht van de deelnemende instellingen, per provincie. Op die manier is elke instelling zichtbaar, ongeacht of die nu al kranten in Abraham heeft of niet. Wanneer van een instelling kranten in Abraham zijn opgenomen, kan op de naam van de instelling worden geklikt, waarna het overzicht van haar krantenverzameling wordt getoond. Er wordt ook een stand van zaken gegeven, die regelmatig wordt geactualiseerd. De bezoeker wordt bovendien aangemoedigd om contact op te nemen als hij informatie heeft, een krantenverzameling bezit/kent, onder meer door middel van een contactformulier.

5.3

Documentatie en nieuws- en agendaberichten

Agenda- en nieuwsberichten die op een of andere manier met kranten te maken heb-

ben, worden getoond op de startpagina Kranten. Als een instelling in binnen- of buitenland overgaat tot de digitalisering van (een deel van) haar krantencollectie, leest u dat bij de nieuwsberichten. Wanneer een deskundige een lezing geeft over het probleem van krantenverzuring, komt u dat te weten in een agendabericht. Er is ook een luik documentatie. Dat bevat onder andere een uitgebreide verzameling links naar websites uit binnen- en vooral buitenland waarop u gedigitaliseerde kranten kunt lezen, doorbladeren en doorzoeken. Enkel gratis consulteerbare krantenverzamelingen werden opgenomen! Bij elke link staat een korte toelichting over wat er op de betreffende webstek te vinden is. Voorts vindt u artikels, repertoria en andere werken die op een of andere manier met kranten te maken hebben. Alle documentatie is inhoudelijk ontsloten door onder meer tags en trefwoorden, zodat u gemakkelijker terugvindt waar u juist naar op zoek bent.

6.

STAND VAN ZAKEN

Op dit moment verlenen circa 100 instellingen hun medewerking aan de krantendatabank, die intussen reeds meer dan 5000 krantentitels bevat. Abrahams dekkingsgraad is al groot, omdat er niet alleen grotere, nationale kranten in zitten, maar ook zeer veel regionale en lokale titels. Het merendeel van de opgenomen kranten is enkel beschikbaar op papier. Van de ongeveer 200 al dan niet volledig gedigitaliseerde titels kunt u er zo’n 100 minstens gedeeltelijk online lezen, doorbladeren en doorzoeken. Vooral Bibliotheek Kris Lambert, DADD/ Stadsarchief Aalst en Erfgoedcel CO7 bieden een uitgebreide digitale krantenverzameling aan op het wereldwijde web. De meeste kranten in Abraham zijn inhoudelijk en geografisch ontsloten, wat de inventaris veel gebruiksvriendelijker maakt en veel gerichter te doorzoeken. Er kan al een schat aan informatie in worden gevonden.


Raadpleging van een krant op microfilm, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Antwerpen


Abraham schetst een alsmaar vollediger beeld van wat er nog aan Belgische kranten bewaard wordt in Vlaanderen. Op basis daar-

van kan er over digitaliseringsprojecten en het (her)samenstellen van krantencollecties worden nagedacht. De website van Abraham bevat veel aanvullende informatie en documentatie. Die wordt, net als de krantendatabank, voortdurend aangevuld en geactualiseerd. U houdt haar dus best in de gaten!

BIBLIOGRAFIE D’Hoore, M. en Luyten, D. “Het eeuwige leven voor de krant? Eerste balans van het Nationaal Project voor de conservering van de Belgische kranten in internationaal perspectief.” Bibliotheek- & archiefgids, 82 nr. 4 (2006) pp. 8-13.

Luyten, D. “Historisch onderzoek en digitalisering van kranten.” Handelingen der Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, 60 (2007) pp. 88-100. Van Bellingen, E. “Abraham. Een online Vlaamse databank voor Belgische kranten.” Bibliotheek- & archiefgids, 85 nr. 4 (2009) pp. 11-16. Van Eenoo, R. “Pers en periodieken”. in: P. van den Eeckhout en G. Vanthemsche (ed.). Bronnen voor de studie van het hedendaags België, 19de-20ste eeuw, Brussel, 1999, pp. 1155-1198. Wuyts, E. “Van Acquisitie tot Zorg. Samen werken aan een toekomst voor erfgoedbibliotheken.” Faro. Tijdschrift over cultureel erfgoed, 3 nr. 2 (2010) pp. 11-15.

VVLG en VVN organiseren op maandag 18 oktober 2010 een studiedag

VREEMD VERLEDEN? MIGRATIE IN HISTORISCH PERSPECTIEF Het programma ziet er als volgt uit: (voor meer info: raadpleeg www.vvlg.be) Voormiddag van 9u30 tot 12u Plenaire lezingen

Inschrijving en kostprijs:

• Michèle Morel en Nicole De Moor (Ph.D. Researchers - Ghent University – Faculty of Law – Department of Public International Law): De oorzaken van migratie onder de loep • Prof. Em. Neri Sybesma: De Verenigde Naties en Migratie • dhr. Paul Morren, ere-Inspecteur Geschiedenis: Een historisch overzicht • Sanghmitra Bhutani (Minderhedenforum): Migratie en onderwijs

Mail je contactgegevens en je keuzetop 3 van workshops door naar studiedagen@ vvn.be en betaal 45 euro op rekeningnummer BIC GEBABEBB – IBAN BE900010-4683-6932, met vermelding van jouw naam. Documentatie en broodjeslunch zijn inbegrepen in de prijs.

Namiddag van 13u30 tot 15u Keuze uit één van de volgende workshops: • • • • •

Migratie en schoolbeleid Migraties sinds 1945: project mondelinge geschiedenis Jongeren interesseren voor migratie: hoe krijg je het uitgelegd? Migratie is van alle tijden en volkeren! Competentiegerichte projecten rond migratie

Studenten lerarenopleiding betalen voor dit aanbod slechts 10 euro.

Locatie: Departement lerarenopleiding ARTESIS Verschansingstraat 29, 2000 Antwerpen. Gebouw M, Aula V3.


51

ABRAHAM MEER DAN EEN KRANTENDATABANK

Recommend Documents