Afd. Maag-, Darm- en Leverziekten Tel: 020-5664301 Fax: 020-6917033
Aan: Fax: Betreft: Datum:
, Bevestiging ERCP en verzoek tot voorlichting van uw patiënt
Aantal pagina’s (inclusief voorpagina):
5
Geachte collega, Voor , geboren , is in het AMC een ERCP afgesproken op , om uur. In het kader van de WGBO is het noodzakelijk om uw patiënt ruim tevoren door een deskundige te informeren over de noodzaak en aard van het ERCP en eventuele papillotomie, de potentiële complicaties en eventuele alternatieve behandeling / procedure te bespreken, een folder over het onderzoek te verstrekken en de patiënt de tijd te geven, resterende vragen te stellen. U begrijpt dat wij in de poliklinische setting, waarbij patiënten naar het AMC komen voor een ERCP en vervolgens terug gaan naar uw ziekenhuis, het voor ons niet mogelijk is om aan boven genoemde eisen te voldoen. Wij verzoeken u om onderstaande punten met de patiënt door te nemen en dit papier ondertekend met de patiënt mee te geven als deze voor het ERCP komt. Naast de brief met medische gegevens ( waarin indicatie / rontgenbevindingen / laboratorium waarden incl. stollingsstatus), kunnen wij deze brief in onze status bewaren ter documentatie. Indien de patiënt nog vragen heeft, dan zullen deze, alvorens de ERCP-kamer binnen te gaan, nog door de arts welke het ERCP gaat verrichten, worden beantwoord. Vergeet U niet de huidige medicatie (behoudens orale antistolling en insuline) te continueren op de dag dat uw patient nuchter wordt verwacht voor het E.R.C.P. Gezien de wettelijke verplichting een complicatie-registratie bij te houden, verzoek ik u om bij een complicatie een copy van de ontslagbrief te versturen t.a.v. dr. E.A.J. Rauws Wij verzoeken u om tenminste onderstaande punten met de patiënt te bespreken en met JA of NEE aan te geven:
Uitleg van de procedure (ERCP en eventuele papillotomie): Potentiële complicaties: Prognose van complicaties: Alternatieve diagnostische / therapeutische mogelijkheden: Folder (van Maag-Lever-Darm stichting) gegeven: Toestemming van de patiënt:
Naam arts: …………………………………………………..
JA JA JA JA JA JA
NEE NEE NEE NEE NEE NEE
Datum: …………
Handtekening arts: ……………………………………………………………………………
FOLDER: Maag- Lever en Darm stichting. Het verhaal van mevrouw Lieneke van de Post ‘Ik had al maandenlang last van een raar vol gevoel na het eten en vet eten verdroeg ik steeds minder goed. Op een gegeven moment kreeg ik hevige pijn in mijn buik, echt afschuwelijk;ik was nergens meer. De huisarts erbij geroepen en die dacht aan een galsteenkoliek. Hij stelde voor het nog even aan te zien en na een poosje werd de pijn minder. Enkele weken later was het weer raak en toen stuurde hij me door naar de maagdarm-lever-arts. Die stelde voor een ERCP te doen. Ik had er nog nooit van gehoord en toen hij me uitlegde wat het was, stemde ik ermee in. Natuurlijkzag ik er vreselijk tegenop en van het hele gedoe eromheen werd ik best zenuwachtig. Het onderzoek zelf is me achteraf eigenlijk wel meegevallen, want door de verdoving voelde ik hoegenaamd niets. Wel raakte ik even een beetje in paniek toen de endoscoop werd ingebracht, omdat ik moeilijker kon ademen. De arts stelde me echter gerust en toen ging het wel. De boosdoener bleek een klein galsteentje in mijn galbuis te zijn. Dat is tijdens het onderzoek weggenomen en nu voel ik me weer prima, zegt Lieneke van de Post (46 jaar). •
Inleiding Uw arts heeft voorgesteld om bij u een ERCP te doen. Dit is een onderzoek, waarbij met een kijkinstrument, de endoscoop, de binnenkant van de galgang en/of de afvoergang van de alvleesklier kunnen worden bekeken. In deze brochure krijgt u meer informatie over dit onderzoek, over de voorbereiding, over de aandoeningen die ermee kunnen worden opgespoord en wat u na afloop kunt verwachten. Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, bespreek deze dan voor het onderzoek met uw arts of bel de Informatielijn van de MLDS (telefoonnummer achterin deze brochure).
Wat is de functie van de gal en de alvleesklier? Als we eten en drinken, begint de vertering van ons voedsel al in de mond en wordt daarna voortgezet in de maag, maar vooral in de dunne darm vinden de belangrijkste spijsverteringsprocessen plaats. Daarbij zijn twee sappen onmisbaar: gal en alvleeskliersap. Gal, dat vooral een rol speelt bij de vertering van vetten, wordt aangemaakt in de lever en opgeslagen in de galblaas, rechts boven in de buik. Het sap uit de alvleesklier is belangrijk bij de vertering van koolhydraten, vetten en eiwitten. De alvleesklier, ook wel pancreas genoemd, ligt achter de maag. Galblaas en alvleesklier staan beide met een klein buisje in verbinding met de dunne darm. Beide afvoerbuisjes monden via dezelfde opening, de papil van Vater, uit in de twaalfvingerige darm. De twaalfvingerige darm is het eerste gedeelte van de dunne darm.
Wat is ERCP Wat is een ERCP? ERCP is een afkorting voor de medische term ‘endoscopischeretrograde cholangio- en pancreaticografie’. In gewoon Nederlands betekent dit: kijkonderzoek van de galwegen en de afvoergang van de alvleesklier. Door het doen van een ERCP kan uw arts veel te weten komen over uw klachten. Het onderzoek wordt gedaan met behulp van een speciaal instrument, de endoscoop. Een endoscoop bestaat uit een dunne flexibele glasvezelbuis, die licht kan doorgeven. Aan de onderkant van de buis zit een klein lampje dat de binnenkant van uw darm verlicht. Aan de bovenkant zit een kijkertje waar de arts doorheen kijkt. De meeste endoscopen hebben aan de bovenkant ook een piepkleine videocamera, waardoor het onderzoek op een scherm te volgen is. Bovendien kunnen er tijdens de endoscopie foto’s, films of dia’s worden gemaakt. Om een duidelijker beeld te krijgen wordt via de endoscoop contrastvloeistof in de galwegen en/of de afvoergang van de alvleesklier gebracht. Vervolgens wordt een röntgenfoto gemaakt, waarop de eventuele afwijkingen beter zichtbaar zijn.
Wat zijn de voordelen van dit onderzoek? Met een ERCP kunnen op een vrij eenvoudige manier bepaalde afwijkingen aan uw galwegen en de afvoergang van uw alvleesklier worden opgespoord, zoals stenen in de galweg, ontstekingen van de alvleesklier of een mogelijke vernauwing of afsluiting van de galwegen en/of van de afvoergang van de alvleesklier. Bovendienkunnen tijdens dit onderzoek kleine ingrepen worden gedaan. Zo kunnen bijvoorbeeld galstenen uit de galwegen (niet uit de galblaas!) worden verwijderd of kan een stukje weefsel worden weggenomen voor nader Folder Maag-, Lever en Darm stichting.
Pagina 1
onderzoek. Dit laatste noemen we een biopsie. Daarnaast kan een vernauwing in de galwegen worden opgeheven door er een kunststof buisje in te brengen. Dit heet een endoprothese. Een te nauwe ‘gemeenschappelijke’ uitgang van de galwegen en de afvoergang van de alvleesklier in de 12-vingerige darm (een kringspier die de papil van Vater wordt genoemd) kan ook de veroorzaker van de klachten zijn. In dit geval kunnen de klachten worden opgeheven door de papil van Vater iets in te snijden (papillotomie).
Welke aandoeningen kunnen worden opgespoord? De volgende aandoeningen kunnen met een ERCP worden opgespoord: Galstenen in de galbuis Galvloeistof speelt een belangrijke rol bij de vertering van vetten. Galvloeistof wordt door de lever aangemaakt en komt via een dun buisje, de galweg, in de galblaas terecht, waar de gal wordt opgeslagen en ingedikt. Bij sommige mensen dikt de galvloeistof te veel in en ontstaan er galstenen. Als er vervolgens gal nodig is voor de vertering van vetten, knijpt de galblaas samen, waardoor een galsteen klem kan komen te zitten in de galgang. Als galstenen in de galblaas zitten, geven ze meestal geen klachten. Raken ze echter vast in de galweg, dan verhinderen ze de doorstroming van galvloeistof en veroorzaken daardoor hevige pijn (rechts) boven in de buik. Ook een vol gevoel, het niet verdragen van vet, ‘stopverfachtige’ witte ontlasting,’cola-kleurige’ urine en geelzucht kunnen op galstenen wijzen. Als de galstenen de galweg volledig afsluiten en er koorts en koude rillingen optreden, is er sprake van een (levens)bedreigende situatie die zo snel mogelijk moet worden opgeheven. Ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis) Een ontsteking van de alvleesklier kan acuut of chronisch zijn. Een acute alvleesklierontsteking kan het gevolg zijn van alcoholmisbruik, een galsteen die de afvoergang van de alvleesklier dichtdrukt of een infectie. De klachten zijn: constante hevige buik- en/of rugpijn, koorts, misselijkheid, braken en een opgezette buik. Een acute alvleesklierontsteking is zeer ernstig en moet onmiddellijk worden behandeld. Treden aanvallen van acute alvleesklierontsteking regelmatig op, dan kan de ontsteking chronisch worden. Kwaadaardige gezwellen Kanker van de alvleesklier en de galwegen komt voornamelijk op oudere leeftijd voor. Het is een ernstige ziekte die meestal pas in een laat stadium wordt ontdekt. Klachten die optreden zijn: gewichtsverlies, buikpijn en geelzucht. Kwaadaardige gezwellen kunnen ook de galbuis afsluiten. De verschijnselen hierbij zijn: gewichtsverlies, jeuk, geelzucht, buikpijn en ‘stopverfachtige’ ontlasting. Te nauwe papil van Vater De papil van Vater kan soms door een goedaardige of kwaadaardige ontsteking vernauwd zijn. Dit uit zich meestal als geelzucht en soms als een alvleesklierontsteking. Door het endoscopisch opensnijden van de papil of het plaatsen van een endoprothese kan de afvoer van galvloeistof en/of alvleeskliersappen, al dan niet tijdelijk, hersteld worden.
Voor het onderzoek Waar moet u van tevoren rekening mee houden? Nuchter zijn Om het onderzoek goed te kunnen uitvoeren, moeten uw slokdarm, maag en twaalfvingerige darm leeg zijn. Daarom mag u vanaf 12 uur ‘s nachts vóór het onderzoek niets meer eten of drinken. Tot 2 uur voor het onderzoek mag u nog wel kleine hoeveelheden water drinken. Vindt het onderzoek pas ‘s middags plaats, dan mag u vanaf 6 uur vóór het onderzoek niets meer nuttigen. Gebruikt u ‘s ochtends medicijnen, vraag dan aan uw arts hoe u dit kunt aanpassen. Dit geldt ook voor mensen met diabetes die insuline spuiten of medicijnen gebruiken en daarom ‘s ochtends moeten eten. Kortdurende opname Om een ERCP te kunnen doen, wordt u meestal korte tijd in het ziekenhuis opgenomen. In de meeste gevallen brengt u de nacht na het onderzoek in het ziekenhuis door en mag u de volgende ochtend weer naar huis. Neem dus uw toiletspullen, nachtgoed en dergelijke mee. Zorg vooraf ook voor vervoer naar huis. Gemakkelijke kleding Tijdens het onderzoek kunt u het beste gemakkelijk zittende kleding dragen of een operatiehemd.
Folder Maag-, Lever en Darm stichting.
Pagina 2
Medicijnen Tijdens een ERCP worden soms kleine ingrepen gedaan, zoals bijvoorbeeld het wegnemen van een stukje weefsel. Als u bloedverdunnende middelen gebruikt zoals Sintrommitis of Marcoumar, kan een langdurige bloeding optreden. Ook Aspirine en Ascal kunnen dit effect hebben. Overleg vooraf met uw arts als u deze middelen gebruikt. Het is overigens altijd verstandig om uw arts op de hoogte te brengen van het feit dat u deze en/of andere medicijnen gebruikt.
Tijdens het onderzoek Wat staat u tijdens het onderzoek te wachten? Voorbereiding De voorbereiding verschilt per ziekenhuis, maar over het algemeen verloopt deze als volgt: Nadat u zich op de afgesproken tijd in het ziekenhuis hebt gemeld, krijgt u een bed voor de nacht toegewezen en een kast waar u uw persoonlijke spullen in kunt opbergen. Vervolgens wordt u naar de onderzoekskamer gebracht. Hier krijgt u een drankje dat schuimvorming in de maag tegengaat. Eventuele losse gebitsdelen doet u uit. Daarna wordt met een spray of een hapje gel uw keel verdoofd, om de kokhalsreflex zoveel mogelijk tegen te gaan. Ook wordt in een ader van uw arm een dunne injectienaald ingebracht, waardoorheen een verdovingsmiddelen pijnstillers worden toegediend. Daarna wordt een knijper op een van uw vingers gezet, om tijdens het onderzoek uw hartslag, bloeddruk en ademhaling te kunnen controleren. Vervolgens plaatst de endoscopieassistent een soort bijtring tussen uw kaken ter bescherming van de endoscoop en uw gebit. Onderzoek U wordt verzocht om op uw linkerzij of op uw buik op de onderzoekstafel te gaan liggen. De arts brengt nu de flexibele buis door de ring in uw keel en vraagt u te slikken, waarbij hij meehelpt om het uiteinde van de slang in uw slokdarm te brengen. Is dit eenmaal gebeurd, dan kan de arts de slang verder naar binnen schuiven tot het punt waar de galbuis en de afvoergang van de alvleesklier in de twaalfvingerige darm uitkomen. Daarna wordt via de endoscoop een katheter ingevoerd die, al naar gelang de reden van het onderzoek, via de papil van Vater, óf in de galbuis óf in de afvoergang van de alvleesklier wordt gebracht. Via de katheter wordt nu contrastvloeistof in de afvoergangen gespoten, waardoor deze op de hierna te maken röntgenfoto’s goed te zien zijn. Soms lukt het niet om de katheter in de afvoergangen te brengen. In dat geval kan met een naaldvormig draadje de uitgang een beetje worden ingesneden om de opening te vergroten en het invoeren van de katheter te vergemakkelijken. Tijdens het onderzoek wordt via de endoscoop lucht ingeblazen. Hierdoor gaat de twaalfvingerige darm wijder openstaan en kan zo beter worden bekeken. Waarschijnlijk moet u hiervan boeren en winden laten. Dit is heel normaal, dus niet iets om u voor te schamen. Extra ingrepen Als de arts het nodig vindt, kan hij tijdens de endoscopie een stukje weefsel wegnemen voor verder onderzoek, een galsteen verwijderen uit de galgang of een andere handeling verrichten. Blijkt bijvoorbeeld dat de afvoer van gal- en/of alvleeskliervloeistof door afwijkingen wordt verhinderd, dan kan de arts besluiten de papil van Vater, die de afvoergang afsluit, door te snijden. Dit wordt papillotomie genoemd. Het resultaat is een grotere uitgang, waardoor eventuele galstenen kunnen worden verwijderd. Ook kan er een buisje in de galwegen worden gebracht endoprothese). Deze extra ingrepen zijn van te voren door de arts met u besproken. Hoe lang duurt het onderzoek? De voorbereiding in de onderzoekskamer neemt ongeveer 5 tot 10 minuten in beslag. Een ERCP duurt gemiddeld 30 tot 45 minuten. Als de katheter moeilijk in de galbuis of de afvoergang van de alvleesklier te brengen is, kan het onderzoek uitlopen tot 60 minuten. Doet het onderzoek pijn? Het inbrengen van de endoscoop is voor veel mensen een vervelende gewaarwording. Pijn doet het echter niet, omdat de keelholte van tevoren wordt verdoofd. Ook hoeft u niet bang te zijn dat u niet meer goed kunt ademen, want bij het inbrengen en tijdens het verdere onderzoek blijft er genoeg ruimte in de keelholte over om dit normaal te kunnen doen. Het wegnemen van een stukje weefsel, het plaatsen van een buisje in de galwegen of het uitvoeren van een papillotomie is niet pijnlijk. Na afloop van het onderzoek kan uw keel een tijdje wat rauw en gevoelig zijn, vooral als u veel hebt moeten boeren, maar dit gevoel verdwijnt binnen enkele uren.
Na het onderzoek De uitslag Na afloop van het onderzoek wordt u naar de uitslaapkamer gebracht. Als u bent bijgekomen, komt de arts kijken hoe u het maakt en bespreekt globaal met u wat hij is tegengekomen tijdens het onderzoek. Bij een volgend consult wordt u uitgebreider ingelicht over de bevindingen tijdens het onderzoek. Is er een stukje weefsel Folder Maag-, Lever en Darm stichting.
Pagina 3
weggenomen, dan wordt dit verder onderzocht in een laboratorium. De uitkomst daarvan krijgt u ook van uw behandelend arts te horen. Deze bespreekt dan met u wat er verder zal worden gedaan. Wat kunt u verwachten na het onderzoek? Omdat uw keel is verdoofd, kunt u zich gemakkelijk verslikken. Het eerste uur na het onderzoek mag u dan ook niet eten of drinken. Begin na die tijd voorzichtig met een slokje water. Gaat dit goed, dan kunt u weer gewoon eten en drinken. Is tijdens het onderzoek een papillotomie gedaan, dan wordt eventueel gedurende de eerste twee uur om het half uur uw bloeddruk en pols gecontroleerd. Hebt u na afloop van het onderzoek nog vragen, bespreek deze dan met uw arts. Mochten er na thuiskomst onverhoopt klachten optreden, zoals meer buikpijn of koorts, neem dan onmiddellijk contact op met de arts die het onderzoek heeft uitgevoerd. Gebeurt dit buiten kantooruren, raadpleeg dan uw huisarts of de afdeling Spoedeisende Hulp van het ziekenhuis.
Wat kan er mis gaan Een ERCP is een veilige onderzoeksmethode. Toch kunnen soms complicaties optreden. Een luchtweginfectie of een longontsteking kunnen het gevolg zijn van het zich verslikken in de maaginhoud. Dit gebeurt vaker bij spoedonderzoeken omdat iemand dan niet nuchter is. Een enkele keer kan een scheurtje in de slokdarm, of heel zelden in de maag, ontstaan. Dit komt voor als de slang heel moeizaam door de keel gaat of als er vernauwingen in de slokdarm zijn. Dit kan een bloeding tot gevolg hebben. Door het inspuiten van het contrastmiddel kan de alvleesklier ontstoken raken. De ontsteking is meestal binnen enkele dagen genezen, maar heeft soms een ernstiger verloop. Een papillotomie kan ontstekingen en bloedingen veroorzaken. Een enkele keer ontstaat hierbij een gat in de darm, waarvoor verdere medische behandeling in het ziekenhuis noodzakelijk is. Soms kan een bloeding ook na een paar dagen nog optreden. Als de galstenen te groot zijn, kan dit problemen opleveren bij het verwijderen. Na het plaatsen van een buisje (endoprothese) kan soms een infectie van de galwegen, galblaas of de alvleesklier optreden. Dit uit zich als koorts en pijn. Hoe meer ingrepen tijdens het onderzoek worden verricht, hoe groter de kans op complicaties, maar over het algemeen komen deze ook dan niet vaak voor. Hebt u vragen over deze ingrepen, bespreek deze dan vooraf met uw arts. Dit is een uitgave van de afdeling voorlichting van de Maag Lever Darm Stichting. © Maag Lever Darm Stichting derde druk, april 2004
Folder Maag-, Lever en Darm stichting.
Pagina 4
