75 JAAR VRIJ ONDERWIJS IN WECHELDERZANDE ( ) Jules Van Olmen. I Periode voor de oprichting van het vrij onderwijs

HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984

75 JAAR VRIJ ONDERWIJS IN WECHELDERZANDE (°) Jules Van Olmen

I Periode voor de oprichting van het vrij onderwijs

1. Schoolstrijd 1879-1884. Voorloper van het plaatselijk vrij katholiek onderwijs.

De geschiedenis van het vrij onderwijs te Wechel is nog zeer jong in vergelijking met die van het gemeentelijk onderwijs. De periode die aan de oprichting voorafgaat is op plaatselijk, maar ook op Belgisch onderwijsgebied, een woelige tijd. De inzet van de eerste schoolstrijd was de onderwijswet, waarmee de liberale minister VAN HUMBEECK in 1879 terugkwam op de wet van 1842. Deze bijzonder belangrijke wet op het lager onderwijs bepaalde dat elke gemeente een lagere school moest hebben. De gemeente kon die zelf oprichten of een vrije school aannemen. Daarbij werd het godsdienstonderricht in alle lagere scholen verplicht. Ook Van Humbeeck stelde dat elke gemeente een lagere school moest oprichten, maar het werd hen verboden,nog vrije scholen aan te nemen. Daarbij moesten de leerkrachten een diploma hebben van een normaalschool van het rijk, de provincie of de gemeente; en moest het godsdienstonderricht buiten de schooluren gegeven worden. Het is vooral dit laatste punt dat in katholieke middens de storm heeft ontketend. Eén lichtpunt heeft die ongelukkige wet: de eerste schoolstrijd heeft het katholiek lager onderwijs een geweldige stoot gegeven. Onmiddel lijk na de stemming van de wet trof het episcopaat strenge maatregelen. De pastoors kregen verbod nog sacramenten toe te dienen aan het onderwijzend personeel en aan de ouders die hun kinderen naar de officiële scholen 'zonder God' stuurden, en tevens kregen zij de opdracht in hun parochie een vrije lagere school op te richten. Door deze (°) De legendes onder de foto's of afdrukken die met een (V) voorafgegaan zijn, zijn foto's of afdrukken, die uit de verzameling van de Zusters der Christelijke Scholen te Vorselaar komen. De andere, die dit teken vooraan niet dragen, zijn uit de verzameling van Jules Van Olmen.

5 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


uitermate harde maatregelen namen veel onderwijzers ontslag uit gewetensbezwaren en kwamen velen hun diensten aanbieden in de nieuwe vrije scholen. Ook de ouders durfden hun kinderen niet meer naar zulke scholen sturen, waardoor de gemeente-onderwijzers op het platteland spoedig voor lege banken stonden. Hoe verliep de schoolstrijd in Wechelderzande? Meester De Winter, 'vader van drie zonen priester', in het gemeentelijk onderwijs pas benoemd in 1878, nam reeds na één jaar ontslag, vooral omdat hij het kosterschap niet meer mocht uitoefenen. Hij trad in dienst van het katholiek onderwijs op 3 oktober 1879. Onze gemeentelijke overheden richtten het volgend schrijven aan het ministerie: 'Overwegende dat de wet van 1842 op het lager onderwijs alhier algemeen wordt gevolgd, dat het onderwijs onverbeterlijk is, aangezien in de laatste prijskampen, de kinderen schitterende uitslagen bekwamen, en namelijk in 1878 van tien mededingende leerlingen, negen een bekwaamheidsdiploma verwierven. Overwegende, dat alle kinderen, binnen de schooljaren, een goed onderwijs ontvangen, en geen de school verlaten, zonder te kunnen goed lezen, schrijven en cijferen. Overwegende, dat het nieuwe wetsontwerp, vele kosten zal veroorzaken, dat de gemeente reeds moeilijkheden heeft wegens de kwijnende handel en nijverheid en de grote konkurrentie voor de landbouwvoortbrengselen. Overwegende, dat het wetsontwerp de gemeentevrijheden inkrimpt en aan de gemeenteraden rechten ontneemt welke haar doelmatig en sedert eeuwen toebehoren. Om die reden verlangt de raad dat het ontwerp van wet worde verworpen.' (1) Na de ontslagneming van meester De Winter heeft het staatsbestuur, en niet de gemeenteraad, tijdelijk voor een vervanger gezorgd, door de heer DENIS MERCELIS aan te, stellen. Deze onderwijzer was een inwoner van Wechel en heeft zich steeds, als leerling in de plaatselijke school en later in het normaalonderwijs, onderscheiden. Omdat hij nog normalist aan de staatsnormaalschool te Lier was, kon hij niet meteen beginnen onderwijzen; men heeft de benoeming wat uitgesteld, maar op 23 juni 1880 werd hij als gemeente-onderwijzer 'ex officio' (2) benoemd door het ministerie. Veel leerlingen had hij niet: drie in 1880 en twee (meisjes) in 1881. In 1884 was het aantal gestegen tot vijf, terwijl meester De Winter negentig leerlingen in zijn vrije school had (3). (1) G.A.W.-V.G.W. 24.03.1879. (2) ex officio: ambtshalve (3) G.A.W.-V.G.W. 05.10.1884.



Jan Denis Mercelis, echtgenoot Lucia Van Reusel, ere-onderwijzer. Lid van de Congregatie van het H. Hart, erelid van het Ceciliakoor en schrijver van het Sint-Vincentiusgenootschap. Geboren te Wechelderzande op 8 oktober 1860 en overleden te Arendonk op 3 juli 1926. Hij was een leermeester naar het hart der ouders en kinderen. Door zijn woord, zijn lessen, zijn voorbeeld, was hij geëerd en bemind door allen.

In 1884 nam de katholieke partij het landsbeleid weer over. De onderwijswet van 1842 werd hierdoor opnieuw van kracht, met het gevolg dat meester Mercelis op wachtgeld gesteld werd. De gemeente was verplicht de werkloze onderwijzer gedeeltelijk d.w.z. een halve wedde, zijnde 775 fr. te betalen. De gemeentekas stond voor 2/5 in (4). Schepen Frans Van Roey, een zeer energiek man, zou in de plaats van de oudere burgemeester Wagemans, samen met secretaris Vendelmans naar het ministerie te Brussel reizen, om voor Mercelis een andere betrekking te gaan bepleiten (5). Ze werden door de minister ontvangen, in tegenwoordigheid van de heer Dierckx, volksvertegenwoordiger voor Turnhout. Hebben zij hun slag thuisgehaald? We weten het niet, maar wat wel een feit is: meester Mercelis werd kort daarop te Arendonk benoemd als gemeente-onderwijzer. (4) G.A.W.-V.G.W. 31.10.1884. (5) G.A.W.-V.G.W. 20.05.1889.



2. Meester DE WINTER krijgt hulp in de persoon van P. VAN ROEY. Dat de Wechelse gemeenschap aan De Winter en zijn familie veel te danken heeft, staat buiten kijf. Die dankbaarheid is vereeuwigd in de straatnaam: 'Gebroeders De Winterstraat'. Hij, die in 1879 zijn plaats als gemeente-onderwijzer prijs gaf om in het vrij onderwijs dienst te nemen, is nochtans ook een gediplomeerde uit de staatsnormaalschool van Lier. Dat hij een goede leraar was bewijst de uitslag van het kantonnaal examen, een wedstrijd die op 1 januari 1891 plaats vond. Negen leerlingen, op het einde van hun schoolperiode, hadden zich aangeboden op een schoolbevolking van 45 kinderen in de hoogste klas, zeven van hen behaalden het diploma: Fransen August behaalde Pauwels Frans Van Oeckel Aloïs Janssens Karel Leys Lodewijk Proost Denis Van Roey August

192 punten op 225. 178 168 159 154 151 140

(6)

In 1893, vrij lang na het beëindigen van de schoolstrijd, vroeg de heer De Winter terug aangesteld te worden als gemeente-onderwijzer om zijn rechten op pensioen te verkrijgen. Ook pastoor Smulders wenste af te zien van de aangenomen school (7). Het schoolcomité van de vrije school had reeds vroeger Pauline Van Roey, dochter van schepen Van Roey, als tweede leerkracht aangenomen. Zij stond onder de leiding van de onderwijzer, die haar lessen gaf in 'leerkunde' want zij bezat geen diploma van onderwijzeres. Juffrouw Van Roey ontving slechts 400 fr. jaarwedde tegenover 1300 fr. voor de heer De Winter. Haar schooltje werd betiteld als 'aangenomen bewaarschool', waar de kinderen bleven tot ongeveer acht jaar, tot ze konden lezen en schrijven. Dit was dus geen echte bewaarklas! Dat die toestand natuurlijk moeilijkheden met zich meebracht, bewijst ons volgend schrijven van het gemeentebestuur in 1894 aan de hoofdinspecteur van de school: 'Overwegende dat de aangenomen school van de heer De Winter in gemeenteschool zou veranderd worden, en dat de school van juffrouw Van Roey, als gemeentebewaarschool zou aangenomen worden.

(6) G.A.W.-V.G.W. 25.11.1891. (7) G.A.W.-V.G.W. 13.09.1893.



Overwegende, dat een bewaarschool, volgens leerstelsel Froebel, hier weinig nuttig kan zijn, omdat de kinderen van 3 tot 5 jaar weinig ter school gaan, dat in tegendeel een school voor kinderen tot 7-8 jaar, waar men leert lezen, schrijven en de beginselen der cijferkunst, zeer nuttig is in kleine gemeenten, waar men de middelen niet heeft om een hulponderwijzer van 1000 fr. per jaar te betalen. Dat zulke bewaarschool wel niet volkomen naklank der wet is, en de heren opzieners bezwaar maken, om aan deze school, zo voordelig voor het onderwijs, gelden toe te kennen. Overwegende, dat, in afwachting dat de wet verbeterd wordt, zij een beroep mogen doen op de welwillendheid der heren opzichters, om deze school als gemeentebewaarschool te willen bedelen. 0verwegende, dat de school van juffrouw Van Roey bij de aangenomen school van de heer De Winter was ingericht, op verzoek van de inwoners, omdat er teveel kinderen waren voor één onderwijzer, en dat de juffrouw de kinderen zeer wel voorbereidt om vordering te kunnen maken in de gemeenteschool, en er in de gemeente geen klachten bestaan betreffende het onderwijs.' Onze bewindslieden hebben wel tijdelijk de schoolwet omzeild, maar in 1896 konden ze niet anders dan de tweede klas afschaffen... maar dit werd eerst in 1902 bekrachtigd en zo lang bleef de juffrouw in dienst (8). 3. Oprichting van een gemeentelijke meisjesschool Bij het ontslag van juffrouw P. Van Roey en de benoeming van juffrouw Mathilde FRANSEN woedde er hier in de jaren 1901 en 1902 een ware schooloorlog. De bevolking was in twee kampen verdeeld: enerzijds de aanhangers van het behoud van de gemengde lagere school, met aan het hoofd de burgemeester en schoolhoofd De Winter, en anderzijds diegenen die verlangden een zelfstandige gemeentelijke meisjesschool op te richten, de pastoor, de meerderheid van de gemeenteraad en natuurlijk juffrouw Fransen zelf. De inspectie en de Gouverneur van de provincie kregen tegenstrijdige inlichtingen en brieven van de beide kampen. De tegenstrevers hadden elk hun supporters en het scheen er in de gemeente aan toe te gaan zoals op menig voetbalveld. We lezen in een brief van inspecteur Versmissen, die hij aan de hoofdinspecteur schreef, het volgende:

(8) G.A.W.-V.G.W. 27.05.1902.



'Voor de huidige moeilijkheden bestond er te Wechelderzande één gemengde gemeenteschool, bestuurd door Mr De Winter. Mej. Van Roey was onderwijzeres. Het getal leerlingen was zodanig aangegroeid dat de hoogere overheid het gemeentebestuur uitnodigde het onderwijzend personeel te vermeerderen. Ten gevolge daarvan werd op 17 april 1901 juffrouw Fransen benoemd, en zij zou op 1 oktober in dienst treden. Op dien dag waren de noodige veranderingen aan het schoollokaal niet gebeurd, en er werd beslist dat Mr De Winter les zou geven aan dejongens in het lokaal van de gemeenteschool, en dat Mej. Fransen de meisjes zou onderwijzen in de kamer van een particulier huis op de Vlimmersebaan, (bij haar stiefvader Frans Janssens, nu gelegen tegenover het winkelcentrum Techno) tot zoolang de lokalen in orde zouden zijn. Zoohaast de onderwijzeres in bediening was getreden, begonnen de moeilijkheden voor goed. Sommige huisvaders weigerden hun meisjes naar die kamer te zenden; er hadden samenscholingen plaats, en vier meisjes werden met geweld in het lokaal der gemeenteschool geplaatst. Thans zitten 22 meisjes, plus al de jongens, bij de onderwijzer en maar 26 bij de onderwijzeres. De onderwijzer heeft nu ook verklaard, dat hij overtuigd is, dat het volk algemeen verlangt de kinderen te zien verdelen volgens ouderdom en niet volgens de geslachten. Het is te zeggen, dat de onderwijzer, de twee hoogste afdelingen en de onderwijzeres de twee laagste zou hebben. Verleden zondag was er 's avonds een troep op gang van meer dan 70 man, welke tot laat in den nacht door de gemeente trokken en liederen zongen die gemaakt waren tegen de geestelijke overheid, de familie van de onderwijzeres, vooral tegen haar stiefvader. Ik reken mij tot plicht te verklaren, dat Mej. Fransen een beste onderwijzeres is, dat zij uitmuntend gezag heeft over de leerlingen en tot hiertoe zeer wel zich van haar plichten heeft gekweten. Ik hoop dat spoedig alles veel kalmer zal worden, en de gemoederen zullen bedaren.' (9)

Dit laatste gebeurde ook toen de gemeentelijke lokalen op de Vlimmersebaan en ook de speelplaats in twee werden verdeeld. De voorloper van de latere vrije meisjesschool was geboren in pijnlijke barensweeën. Juffrouw Fransen, in Antwerpen geboren op 3 februari 1876 en gediplomeerd te Herentals, bleef hier echter niet lang in functie: op 30 September 1910 gaf zij haar ontslag (10).

(9) Brief van inspecteur Versmissen, december 1901 (10) G.A.W.-V.G.W. 05.09.1910.



De klas van juffrouw FRANSEN M., in 1903. Van links naar rechts, vooraan: Smolderen Marie, met lei, (Mieke van Kezen) en Stefanie Van den Broeck. Onderste rij: Mathilde Vervoort, Mieke Poels, Mieke Stevens (Riket), Josepha De Winter, Wis Verhoeven (Sept), Lis Wuyts, Stans Van den Broeck, Mathilde Van den Broeck, Marie Verelst, Roos Van Looy (Kersten). 2e rij: juffr. Fransen, Marie Kaers (Smans), Gusta Snyers (Gusta Smid), Net Adriaensen (Zeel), Lies Snyers (Bet), Mathilde Van Laer (Verhoeven), Cornelia Fransen (Smans), Leontine Smans (Jessen), Mieke Poels (van Nantes). 3e rij: Roos Storms, Lien Snyers (Bet), Lina Poels, Fien Verwimp, Martha De Winter, Renée Verhoeven (Van Echelpoel), Pauline Smans, Marieke Driesen (van Tiesen). 4e rij: Pauline Kaers (Eyskens), Mieke Fransen, Pauline Govaerts (Van Herck), Lien Van den Plas, Kockx (Blommerschot), Amelie Smouts, Henriette Stevens (Verelst), Marie Wouters (Stevens). 5e rij: Mieke Smans (Van Echelpoel), Mieke Bosch, Roos Adriaensen, Roos Buyens (Aerts), Sophie Poels (Fieke van Nates), Marie Buyens, Roos Verhoeven (Boeckx), Mieke Mercelis (Brants). Bovenste rij: Maegh, Karlien Verhoeven (Raeymackers), Canters Maria, Marie Van Herck (Van Echelpoel), Marie Verhoeven, Marie Van den Broeck (Geentjens), Mieke Smouts, Suzanne Maegh. (Bij sommige kinderen is de naam van de latere echtgenoot vermeld.)



De vroegere gemeenteschool voor jongens en meisjes, het gemeentesecretariaat en schoolhuis: afgebroken bij de verbreding van de Vlimmersebaan in 1975.

Deze uitzonderlijk begaafde vrouw, rijkelijk begunstigd met pedagogische talenten, werd geroepen om schoolbestuurster te worden in Hoboken. Met fierheid mocht zij de spontane dankbaarheid ontvangen van het grootste deel van de bevolking voor de opofferingen die zij zich getroost had om haar onderwijs op peil te houden. De inspecteur, en wie kon het beter weten dan hij, schreef in zijn verslag van 27 december 1909 het volgende: 'Het is een waar genoegen zulke puike klas te kunnen bezoeken.' (11) Dit gaf de volle waarde weer van die flinke onderwijzeres die juffrouw Fransen was. De ouderen onder ons hebben haar nog dikwijls ontmoet tijdens de zomermaanden, wanneer zij hier op logement verbleef bij Louis Boeckx, om, volgens haar eigen woorden, te genieten van de gezonde Wechelse dennenlucht. Was de Hobokense lucht toen al verpest? Zij overleed te Lint op 20 juni 1958.

(11) Verslag van schoolinspectie, 27.12.1909.



In de woelige periode van 1902 werd de speelplaats in twee gesplitst door een houten afsluiting: links, de klas van juffr. Fransen, rechts, de klas van meester De Winter. 13 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


II Komst van de Zusters der Christelijke Scholen van Vorselaar 1910 is een mijlpaal in de geschiedenis van het onderwijs te Wechelderzande. Bij het ontslag van juffrouw Fransen zag pastoor E. De Schutter de kans schoon om ook in zijn parochie Zusters te verkrijgen. Wechel was één van de laatste dorpen van de omgeving waar nog geen geestelijken in het onderwijs stonden. Hij was er wet de man naar om dat zaakje te kunnen opknappen. Hij had veel mee: was een rijke boerenzoon uit de Antwerpse polders, zeer krachtdadig - sommigen zouden zeggen autoritair -, kon praten en preken als een geboren redenaar. Daarbij dwong zijn zwaarlijvigheid bij elke parochiaan een grenzeloos ontzag af. In de gemeenteraadszitting van 1 oktober 1910 werden volgende argumenten aangehaald tot aanneming van de vrije school: 'Overwegende dat het onderwijs alhier bestaat uit een gemeentelijke jongensschool en een gemeentelijke meisjesschool, bestuurd door een onderwijzer en een onderwijzeres. In elke school bestaan vier afdelingen, en dat bijgevolg het onderwijs met één leerkracht niet de gewenste resultaten kan opleveren. Dat door de aangroei van de schoolgaande kinderen de lokalen onvoldoende zijn geworden, en er dus gebouwd dient te worden. Maar een gemeente die slechts 620 inwoners telt, kan moeilijk zwaardere lasten dragen. Dat anderzijds, de Eerwaarde Heer De Schutter een vrije school heeft ingericht, bestaande uit een klas met een gediplomeerde onderwijzeres voor de grotere meisjes, en een gemengde klas, met een ongediplomeerde onderwijzeres voor de kleinere kinderen van de lagere school. Daarbij komt na Pasen een bewaarschool voor de kleuters. Gezien de pastoor de aanneming vraagt door de gemeente voor een termijn van tien jaar. Dat deze school het vertrouwen geniet van de bevolking, omdat allen hun kinderen eraan toevertrouwen. Dat deze aanvraag voor de gemeente voordelig zal uitvallen, omdat zij haar ontslaat van het bouwen van nieuwe lokalen. Dat in bijna al onze naburige gemeenten, niettegenstaande de herinrichting van de gemeentelijke jongensschool tot gemengde school, deze niet gevolgd wordt door de kinderen van het vrouwelijk geslacht, hetgeen hier zeer vermoedelijk ook het geval zou zijn.' (12) (12) G.A.W.-V.G.W.01.10.1910.



De heer Eduard De Schutter, pastoor, was de eerste bestuurder van de school. Hij vroeg aan Eerwaarde Moeder te Vorselaar om drie zusters te zenden, doch bij gebrek aan leerkrachten kon zij er slechts twee toestaan. Zuster CONCORDIA, Maria Clementina Gysemans; geboren te Booischot op 9 maart 1882, werd de eerste Eerwaarde Moeder. Zij had haar diploma te Vorselaar behaald op 6 augustus 1904 en zou de hoogste klas onder haar hoede nemen. Haar medezuster VICTORIANA, Mathilde Gillis, geboren te Reeth op 5 oktober 1888, was nog niet gediplomeerd, en haar werd de laagste klas toegewezen. Deze twee jonge leerkrachten kwamen op 1 oktober 1910 in Wechel aan. Daar het klooster nog in opbouw was, namen zij hun intrek in een door iedereen gekende woning: 'De Hert'. Het lesgeven gebeurde voorlopig in de lokalen van de jongensschool. Intussen werden drie lokalen gebouwd langs de Oostmallebaan. Gans de opbouw van de school werd bekostigd door de pastoor, daarin geholpen door de heer de Borrekens uit Vorselaar. Van een rijke herder gesproken! Op 3 november 1910 werd de nieuwe meisjesschool ingezegend door de pastoor. Te 9 uur had een plechtige misviering plaats in de kerk. Vandaar trokken al de schoolkinderen, zowel jongens als meisjes, en een groot aantal Wechelaars, processiegewijs naar de school, onder het zingen van de litanie van O.-L.-Vrouw. Bij het einde van de plechtigheid werd de pastoor, de grote weldoener, verrast door een grote dankhulde van de leerlingen. Wat kon die kapitaalkrachtige herder anders doen dan die blijde schooljeugd te vergasten op een smakelijk etentje. ‘s Anderendaags, 4 november, werden de nieuwe klassen betrokken: 40 meisjes in de hoogste klas, 34 kinderen, waaronder 13 jongens, in de laagste klas. Enkel de laagste klas was gemengd en de jongens bleven er tot ongeveer 8 jaar. Natuurlijk ging het grootste aantal jongens naar de gemeenteschool. Bij het eerste bezoek van de inspecteur op 16 november 1910, waren er, volgens zijn verslag, 80 leerlingen aanwezig. Waren er dan nog bijgekomen van de jongensschool? Mogelijk (13). 1911 In het paasverlof kwam ook de kloosterwoning klaar. De Zusters namen er hun intrek. Eerwaarde Moeder Kostha uit Vorselaar (13) Verslag van schoolinspectie, 16.11.1910.



(V) De eerste zusters, stichteressen. Moeder Concordia Zuster Victoriana

Stichter en eerste bestuurder Ed. De Schutter, pastoor van 1902 tot 1925.

De voorlopige kloosterwoning 'den Hert'. HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


stelde het nieuwe klooster onder de bescherming van O.-L.-Vrouw Koningin der Harten. Op 13 mei werd de enige bewaarklas geopend, met Zuster Benilda als titularis. Niet voor lang echter, want 1 oktober daaropvolgend, werd deze vervangen door de ons beter bekende Zuster Flora. 1912

Het aantal leerlingen bedroeg nu 82; 61 meisjes en 21 jongens.

1917 Op 8 September vertrok de stichteres Moeder Concordia naar Kortenaken en werd hier vervangen door Moeder Laurentine.

(V) Klas van Zuster Concordia in 1912. Van links naar rechts, onderste rij: Frans Jacobs, Jan Buyens, Karel Wouters, Karel Maegh, Benoit Aerts, Fons Van Laer, Jan Janssens, Louis Maegh. 2e rij: Martha Grietens, Melanie Aerts, Godel. Janssens, Gabriëlle Van Roey, Cille Herijgers, Marie Lemmens, Joseph Geentjens, Emma Geentjens, Antonia Verelst. 3e rij: Urbanie Van Roey, Marie Wouters, Carol. Grielens, Mathilde Van Laer, Amel. Buyens, Suzanne Maegh, Marie Geentjens, Netteke Herijgers, Sidonie Buyens. 4e rij: Suska Buyens, Marie Janssens, Augusta Van Roey, Irma Buyens, Roos Poels, Colette Verelst, Pauline Lemmens. Bovenste rij: Fien Jacobs, Martha Van Roey, Maria Aerts, Marie Van Laer, Lucie Lemmens, Leonie Verelst. 17 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


(V) Van links naar rechts, zittend: Josepha Verhoeven, Maria Smans, (Briek) Bertha Wouters, Fien Jacobs, Josephine Lathouwers, Julia Van Dijck, Liza Buylinckx, ? Raeymaeckers. Middelste rij: Maria Herygers, Germaine Verelst, Martha Van den Bulck, ? Lambrechts, Marie Geentjens, Mit Neefs, Net Smans, Martha Jacobs, Paula Buylinckx. Bovenste rij: Marie Van Laer, Val. Stakenborgs, Julie Smans, Julia Sas, Marie Maegh, Martha Geentjens, Marie De Koninck, Florentine Van den Plas, Liza Geentjens, Eveline Neefs, Stefanie Wouters, Finne Vervoort, Marie Snyers, Suska Van den Plas, Amelie Van den Plas. (V) Van links naar rechts, vooraan: Emma Geentjens, Hilda Janssens. Geknield: Liza Stakenborgs, Ursula Goos, Anna Geentjens, Math. Lambrechts, Leonie Lambrechts, Marie Nijs, Anna Buyens, Pauline Stakenborgs. 2e rij: Roos Van Laer, Tinne Bosch, Jeanne Jordens, Marie Helsen, Sidonie Buyens, Celine Boeckx, ?, Fientje Van den Plas, Trees Eyskens. 3e rij: Virg. De Wyngaert, Martha Grielens, Mel. Aerts, God. Janssens, Julia Verrezen, Zoë Wouters, Mat. Van den Plas, Marie Stakenborgs, Marie Geentjens, Marie Smans. Bovenste rij: Marie Oostvogels, Fien Van Herek, Celine Geentjens, Ph. Verwimp, Cille Herrygers, Marie Van Ostayen, Julia Snyers, Marie Jacobs, V. Vervoort.



(V) Meisjesschool 1918. Van onder naar boven, van links naar rechts, le rij: Joseph. Wouters, Marie Vervoort, Anna Jacobs (Mertens), Jeanna Lemmens (Peeters), Marie Raeymackers (Gierle), Clara Janssens, Martha Van den Buick (Van Winkel), Martha Jacobs. 2e rij: St. Michielsen (Van Mensel), Leonie Lambrechts, Ursula Goos, Pauline Stakenborgs (Swinnen), Marie Nijs (Wuyts), Hilda Janssens, Anna Buyens, Alma Jordens, Netteke Oostvogels (Belmans). 3e rij: Virg. Vervoort, Josephine Geentjens, Julia Snyers, Marie Jacobs, Virg. De Wijngaard, Marie Van Ostaeyen, Joë Wouters, Marie Geentjens (Wouters), Marie Smans (Bastiaens), Anna Geentjens (Hendrix), Elisa Stakenborgs (Vervoort). 4e rij.Roos Van Laer (Boeckx), Marie Lemmens, Roos Jacobs (Storms), Tinne Bosch, Phil. Lambrechts, Marie Van den Buick, Net Vereist, Philomena Goos, Jeanne Jordens, Marie Helsen (Marinus). 5e rij: Phil. Verwimp (Denies), Fien Van Herck, Urb. Van Roey, Marie Stakenborgs (Megens), Celine Geentjens (Neefs), Tille Van den Plas, Celine Raeymackers, Martha Grielens (Aerts), Godel. Janssens, Valentine Nijs (Jacobin). 6e rij: Marie Oostvogels (Belmans), Celine Buyens, Mit Van den Plas (Van den Broeck), Theresia Eyskens, Celine Boeckx, L. Van den Bulck, ? Herygers, Melanie Aerts (Vermeersch), Emma Raemackers, Emma Geentjens (Leysen).

1919 Zoals in bijna alle dorpen het geval was, werden er tijdens en na de oorlog 1914-18, leergangen in huishoudkunde ingericht voor onze huismoeders. Dat was nodig ook, want deze mensen bleven thuis van school, zodra hun handenarbeid, in de stal of op het veld, van nut kon zijn. Van K.V.L.V. of Boerinnenbond was hier nog geen sprake, daar deze eerst in 1925 gesticht werd.



Tijdelijke leergang van huishoudkunde, gegeven in de school, door juffr. HANEGRAEFF en JANSSENS: 16-21 april 1918. Van onder naar boven, van links naar rechts, vooraan: Marie Geentjens (Wouters) en Roos Verwimp. 1e rij: vrouw Karel Verellen, vrouw Jan de Kinder, Marie Hendrickx (Maegh), Trien Geentjens, Zien Leys (Geentjens), vrouw August Storms, Marie Wouters (Buyens), vrouw Denis Smans, Marie Jacobs (Mercelis), Louisa Janssens. 2e rij: juffr. Janssens, Amelie Wouters (Herygers), Louisa Riket (Verboven), Marie Poels, Lien Snyers, Fien Jacobs, Albertine Snyers, Pauline Peeters (Vervoort), Emma Grielens (Broeckx), Marie Peeters, Mathilde Van Laer (Ve rhoeven), Karlien Grielens (Aerts), Buyens, Melanie Van Dijck, Marie Michielsen (Van Dijck), Liza Eyskens (Snyers), Mit Boeckx (Van Laer), Amelie Smouts, Pauline Campers, Roos Boeckx (Goos), Cornelia Fransen (Aug. Smans), Emma Grielens (Nijs), Math. Herygers (Van Laer), Marie Smolderen, Juffr. Hanegraeff. 3e rij: Mathilde Vervoort, Trien Maegh, Marie Verelst (Snyers), Lucie Lemmens, Marie Wouters (Stevens), Mit Aerts (Fransen), Marie Verhoeven (Van Echelpoel), Monica Van Laer, Marie Bosch, J. Stevens, Sara De Winne (Janssens), Alida Grielens, (Grielens), Lucie Verhoeven (Rutten), Pauline Oostvogels (Van de Vel), Roos Storms, Pauline Van Echelpoel, Julia Goos (Wouters), Marie Van Herck (Van Echelpoel), Flor Govaerts (Geentjens), Pauline Van Oeckel, Celine Van de Plas (Gevers).

De juffrouwen Hanegraeff en Janssens hadden het hier niet onder de markt met die drukbevolkte leergang in de lokalen van de school. Naast naaiwerk stond de bereiding van soep, siroop of peperkoek op het uurrooster. Onze schoolkinderen hebben tijdens de oorlogsjaren ook genoten van de Amerikaanse hulp, o.a. door het uitdelen van soep. Uit dankbaarheid lieten zij zich fotograferen om in een album verzameld te worden. Dit werd dan naar Amerikaanse steden gestuurd waar over 't algemeen nogal wat Belgen woonden (14) (zie foto's p. 18). (14) 'Richt at Work' = 'Right for Work' (Recht op Werk).



In de éénklassige kleuterschool ruimde op 25 maart Zuster Flora de plaats voor Zuster Francina. Zuster Victoriana, op muzikaal gebied bijzonder begaafd, gaf zangles aan de kinderen van de grootste klas, bij Zr. Concordia. Wel waren daar alle kinderen niet onverdeeld gelukkig mee. Zij had de naam de grove borstel meermaals te gebruiken. Colette Verelst, de vrouw van Jef Bosch, is zo vriendelijk geweest het lied over te schrijven dat zij en haar klasmaatjes zongen bij de inzegening van de school in 1910. 'De zon gunt hare beste stralen, Aan deze langgewenste dag, En doet de blijdschap nederdalen, Die men alhier genieten mag. Refr. Hoerah, de deugd wordt thans verheven, Hoerah, de neerstigheid ontvangt tot loon, Hetgeen de vlijt alleen kan geven Een onverslenstbare lauwerenkroon. (bis) 0, wat vreugd in onze kinderkringen, 0, wat genot in onze schaar, Geestdriftig juichen wij en zingen, Geestdriftig jubelen wij te gaar.

0, zegen Heer de nieuwe scholen, Laat geen enkele hier verdolen, Van 't pad der deugd, Van gans de Wechelse jeugd.'

Een lied voor de pastoor:

'O God, zend thans een frissen regen, Op onze veld en akkers neer. Uw allerbesten hemelzegen, Op onzen goeden Herder neer!



0 herder ons van God gegeven, Dat gij hier lang gelukkig leve, Tot heil en vreugd, Van gans de Wechelse jeugd!' 1920 Sommige jongens gingen naar de vrije meisjesschool in plaats van naar de gemeentelijke jongensschool. Dit heeft tot 1920 geduurd. In dat jaar werd de tweede onderwijzer Mr. Geudens benoemd, in 1922 Mr. Verrycken, en was er geen enkele reden meer om er de jongens niet naartoe te sturen. De gemeente had de vrije school aangenomen in 1910 voor een termijn van 10 jaar. Dit contract werd met 10 jaar verlengd op de gemeenteraadszitting van 1 oktober 1920 (15). Wat gaf de gemeente zoal aan de school? 1) 12 fr per leerling jaarlijks voor de schoolbehoeften; 2) 200 fr per klas jaarlijks voor onderhoud, reiniging en verwarming; 3) voor prijzen in totaal 75 fr 4) 200 fr voor de huur van lokalen. 1921 Moeder Laurentine verliet Wechel op 20 maart. Haar plaats werd ingenomen door Zuster Victoriana. Na 11 jaar werd dus één van de twee stichteressen de taak van overste opgedragen. Zuster Humilia werd hier benoemd op 1 april. 1922 Was de benoeming van voornoemde Zuster een aprilgrap? Na een jaar mocht ze ophoepelen voor de nu nog springlevende, praatgrage, en buitengewoon flinke leerkracht Zuster Hermenigildis. Het was met een guitige tinteling in haar oogjes dat ze me pas vertelde te Lier, waar ze nu vertoeft, dat ze mooi leren schrijven heeft op 't bord, omdat haar overste, Zuster Victoriana, haar dagelijks verplichtte het alfabet te schrijven. En of zij het geleerd heeft! Zij voegde erbij dat zij reeds Wechelse oud-leerlingen heeft, die hun gouden huwelijksjubileum hebben gevierd. En wij zouden de Zuster slechts zestig lentes geven! Ja, er zijn van die enkelingen op wie de tijd en de jaren geen vat hebben. 1923 In de bewaarschool was er ook een mutatie: Zuster Francina vertrok naar Reeth en Zuster Euphronia kwam naar hier. 1924 9 april was voor het klooster en de parochie een zwarte dag. Die dag overleed vrij plotseling hun stichter en grote weldoener, pastoor De Schutter. (15) G.A.W.-V.G.W. 01.10.1920.



(V) De klas van Zr. Hermenegildis in 1924. Van links naar rechts, onderste rij: Martha GeentJens, Flor. Van den Plas, Mid Neefs, Marie Snyers, Marie Verheyen, (Pan) Martha Jacobs, (zuster). 2e rij: Julia Govaerts, Josph. Wouters, Marie Neefs, Jeanne Lemmens, Marie Maegh, Julia Peeters, Martha Van den Bulck, Marie Goos, Amelie Smans, Irma Verheyen, (Pan) Anna Jacobs. 3e rij: Marie Vervoort, Joseph. Van de Plas, Melanie Van den Bosch, Marie Herygers, Philom. Belmans, Marie Janssens, Net Oostvogels, Germaine Verelst, Martha Neefs, Marie Geentjens, Maria Van Dijck. Bovenste rij: Marie Van den Plas, Emma Geentjens, Marie Eyskens, (Vlimmersebaan) Marie Eyskens, (Zand) Marie Geentjens, Philom. Maegh, Leonie Van den Bulck, Pauline Stakenborgs, Fien Jacobs, Marie Van de Poel.

Zuster Hermenegildis. De nog springlevende zuster die het langst geleden in Wechel kwam: '1921'. In haar tijd bestond gans het personeel uit drie zusters. Kwam als piepjong zusterken, 19 jaren, klasgeven aan het 5e, 6e, 7e en 8e leerjaar (40 leerlingen). En met welk resultaat! Na haar eerste jaar ging een oudeerling ingangsexamen afleggen in de normaalschool en kwam er als primus uit. Drie van haar leerlingen traden in 't klooster te Vorselaar in amper vijf jaar tijd. 23 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


(V) De klas van Zr. Victoriana in 1924. Van links naar rechts, onderste rij: Liza Smans, Trees Snyers, Liza Balemans, Fien Sas, Marie Smans, (Moereind) Hilda Geentjens, Jeanne Vleugels, Margriet Stakenborgs. 2e rij: Amel. Van den Plas, Paula Buylinckx, Marie Van de Plas (zuster), Bertine Van den Bosch, Joseph. Verhoeven, Stef. Wouters, Marie Van Laer, Julia Van Dijck, Julia Smans, Finne Lathouwers. 3e rij: Rosa Wouters, Rosa Buylinckx, Zien Boeckx, Maria Smans, (Briek) Bertha Won- ters, Jeanne Van Oeckel, Liza Buylinckx, Liza Verrezen, Margr. Grielens, Marie Gios, Liza Wouters, Net Smans, (V.d.Broeck). Bovenste rij: Valentine Stakenborgs, Marie De Koninck, Fien Belmans, Net Smans, (Moereind) Evel. Neefs, Anna Goos, Liza Geentjens, Suska Van den Plas, Julia Sas, Joseph. Vervoort.

1926 Het jaar van de grote mutatie; gans het personeel werd vernieuwd. In September legde Moeder Victoriana het ambt van overste neer. Zij had het goede zaad uitgestrooid, maar oogsten zou Moeder Walburgis doen. Deze zou het 13 jaar als overste trekken. Naar 't schijnt had deze overste een gouden hart; maar zij liet het niet blijken. Was het haar grote gestalte of was het haar optreden dat bij de kleinen vrees inboezemde? Een ruwe bolster en een zoete kern? Zuster Hermenegildis vertrok in hetzelfde jaar, en Zuster Amalia kwam. Ook Zuster Euphronia werd verplaatst, naar Broechem, en haar plaats werd ingenomen door de onverslijtbare en alom geprezen Zuster Adelfia. Zo was het ganse peloton vernieuwd. 24 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


1928 Zuster Amalia werd het niet gegund hier lang te verblijven; een zeer jonge normaliste uit Vorselaar, Zuster Anania, mocht haar plaats innemen. 1930 In de jaren dertig heerste er een bloeiperiode van de Eucharistische Kruistocht. Deze vereniging werd flink gesteund door onze Zusters, vooral in schoolverband. 1930 was een congresjaar voor de E.K. Bij deze gelegenheid kregen onze kinderen hun kruistochtvlag. De processiekleren, achttien in getal, de kroontjes en de sluiers, alles werd door de drie vlijtige Zusters vervaardigd.

Plechtige communicanten van 1925: In het midden E.H. LEYSEN, uit Olmen, dienstdoende priester bij het overlijden van pastoor De Schutter. Van links naar rechts, van onder naar boven, onderste rij jongens: Jef Van den Broeck, Fons Verheyen (Blommerschot), Eug. Van de Poel, Frans Jacobs, Tist Buyens, Laurent Jacobs, Frans Snyers, Jaan Lemmens, Karel Van Dijck. 2e rij jongens: Miel Bosch, Alois Jacobs, Frans Eyskens, Frans Boeckx, Theys (Blommerschot), Stan Van Herck, Jules Noelants, J. Buyens. Onderste rij meisjes: Stefanie Wouters, Paula Buylinckx, Martha Jacobs, Martha Geentjens. 2e rij' meisjes: Maria Janssens, Marie Herygers, Germaine Vereist, Julia Smolderen, Martha Van den Bulck, Jeanne Lemmens. 3e rij meisjes: Marie Verheyen, Flor. Van den Plas, Anna Goos, Marie Geentjens. Bovenste rij meisjes: Mit Neefs, Marie Vervoort, Melanie Van den Bosch (Blommerschot), Martha Neefs, Phil. Belmans.



Onze E.K.-juffrouwen in 1933. Van links naar rechts, vooraan: Net Snyers, Clementine Van Echelpoel, Martha Schenk, Fien Sas, Gabriëlle Van Dijck, Margriet Stakenborgs, Liza Smans, Emilienne Belmans. Achteraan: Fien Van Echelpoel, Anna Vervoort, Jeanne Van Oeckel, Liza Belmans, Louisa Belmans, Liza Balemans, Marie Van den Plas, Theresia Snyers, Marie Smans, Pauline Van der Schoot.

1933 Ook in dit jaar een verschuiving bij het personeel: Zuster Tiburtia komt in de plaats van de jonge zuster Anania. Bij feestelijke gebeurtenissen in de parochie bleven onze schoolkinderen niet ten achter. In dit jaar keerde Jozef De Winter, missionaris van Scheut, naar Wechel terug. Hij was op 10 September 1910 naar het toenmalig Belgisch Kongo vertrokken. Na 13 jaar keerde hij in 1923 voor de eerste keer terug, maar in 1933, bij zijn tweede komst, werd hij aan de grens met Vlimmeren feestelijk afgehaald. Zijn broers Emiel, deken van Berchem, en Rafaël, diocesaan inspecteur van het basisonderwijs, en alle schoolkinderen gingen hem daar verwelkomen. Begeleid door de fanfare ging 'Jefken' naar de kerk, waar zijn broer Emiel, een geboren predikant, een toespraak hield die de ouderen onder ons zich nog goed herinneren.



1935 Zuster Tiburtia was hier nog niet ingeburgerd toen ze in de grote vakantie vertrok; in haar plaats kwam Zr. Francine. Op 23 februari kreeg deze communauteit een vierde Zuster bij voor de bezigheden in huis en keuken. Het was Zr. Alida. In dit jaar konden de Zusters voor de eerste maal jubileren: het 25-jarig bestaan van het klooster en de school. De beide stichteressen woonden het jubilee bij, evenals talrijke Zusters uit Vorselaar, Lille en Poederlee. Wechel telde toen 4 kloosterzusters: twee in het lager onderwijs, één in het kleuteronderwijs, en één voor de keuken. 1936

De school breidde uit; Wechel kon Zr. Clothilda begroeten.

1937 Weer een verplaatsing van leerkrachten onder de kerstvakantie van Zr. Francine door Zr. Lutgardis. 1939 Moeder Walburgis legde, na 13 jaar voorbeeldig werken in klas en klooster, haar ambt neer en mocht te Westmalle van een verdiende rust gaan genieten. De twee jaar vroeger aangekomen Zr. Lutgardis nam nu haar taak als overste over. Tot nu toe waren het enkel geestelijke leerkrachten geweest: juffrouw Maria Wouters uit de eigen gemeente werd de eerste vrouwelijke leek en kreeg de kinderen van de eerste graad toegewezen. Ook de kleuterschool groeide zo fel aan. Zr. Adelfia kreeg hulp in de persoon van Zr. M. Denise. Deze nam de allerkleintjes voor haar rekening. 1940 Voor dit jaar en volgende waren de gemeentelijke bijdragen voor de school: lager onderwijs.30 fr per leerling jaarlijks voor schoolbehoeften. 500 fr toelage voor de vierde graad. 250 fr voor schoolprijzen einde schooljaar. 250 fr per klas jaarlijks voor onderhoud. 500 fr per klas voor verwarming. 200 fr voor huur van de lokalen. kleuteronderwijs: 12 fr per kleuter voor schoolbehoeften. 100 fr in totaal voor schoolprijzen. 250 fr per klas voor onderhoud. 500 fr per klas voor verwarming.



De oorlog bracht ook op onderwijsgebied heel wat veranderingen mee. Het didactisch materiaal van de leerkrachten bestond bijna alleen uit bord en krijt, de kinderen schreven met een griffel op een lei. Bij de lessen in schoonschrift werd met pen en inkt geschreven. Het spreekt vanzelf dat de onwennige kinderhanden ook zonder boos opzet nog veel vlekken maakten op het 'duur papier', dat toen nog als luxe-leermiddel werd beschouwd. Huiswerk bestond nog niet. De jongens hadden geen boekentas. Wei hadden ze een Mechelse catechismus in hun broekzak. De grote meisjes gebruikten een stoffen zakje om hun brei- en naaldwerkjes in te bewaren. De schooltijd duurde van half negen tot half twaalf en van half twee tot vier uur, en dat iedere dag, ook op zaterdag. Donderdagnamiddag hadden de kinderen vrij. Knikkeren en met een tol 'dop' en een hoepel 'reep' spelen waren de geliefde bezigheden van de jongens, terwijl de meisjes zich amuseerden met hinkelen en balspel. Bij het uitbreken van de oorlog op 10 mei 1940, zijn de Zusters niet, zoals zovelen, op de vlucht geslagen. Wel logeerden zij in Hof d'Intere waar de pastorie was. De lokalen van de school warden enige dagen door de Duitse troepen ingenomen, maar op 24 mei werden de lessen hervat. 1941 Zuster M. Alida, de verantwoordelijke voor de keuken, werd onder de grote vakantie naar Schoten verplaatst en hier vervangen door Zuster Guliëlmine.

Interimaris Mej. Paula Kaers: de eerste graad in 1942.



De klas van Zr. Clothilda in 1943. Van links naar rechts en van voor naar achter, 1e rij: Maria Wouters, Lena Van Herck, Maria Jacobs, Maria Smolderen, Jos. Van de Poel, Marieke Van Echelpoel, Maria Lambrechts, Martha Poels, Augusta Smolderen, Mad. Aerts. 2e rij: Mathilde Oostvogels, Martha Van den Broeck, Margriet Smans, Augusta Bervoets, Julia Riket, Martha Verboven, Maria Govers. 3e rij: Jeanne Aerts, Mathilde Smans, Clara Goos, Augusta Wouters, Julia Van de Poel, Josephine Boeckx, Maria Kaers. 4e rij: Mit Boeckx, Rosa Bosch, Jeanne Mercelis, Augusta Smans, Julia Proost, Josephine Belmans, Anna Van Vuegt, Yvonne Van Hooghten, Maria Rombouts.

Pastoor Van Mechelen overleed op dinsdag 14 oktober tijdens een hevig luchtgevecht boven Antwerpen. Onze dorpsherder, onderhevig aan een hartkwaal, bezweek in de kliniek Bunge. De joviale en pijprokende pastoor Lodewijk Dierckx kwam hier aan op 7 december. In naam van de leerlingen heette Yvonne Geentjens hem welkom, terwijl Maria Verhoeven hem de kerksleutels aanbood. Van een plechtige aanstelling of een inhaling met versierde wagens was, wegens de oorlog, geen sprake. 1944 Bij het terugtrekken van de Duitse troepen beleefden de Zusters, en ook gans Wechel, nare ogenblikken. Bommenwerpers van de R.A.F. zaaiden paniek bij gevechten met vijandelijke vliegtuigen. In de



nacht van 10 en 11 mei stortte een vliegtuig te pletter op Blommerschot nadat het eerst 32 bommen liet vallen. Vooral bij de bevrijding in September wachtten ons nog bange weken. Op zaterdag 23 september te zeven uur Is avonds reed een Engelse patrouille door onze straten, Is anderendaags, zondag, kwam het leger aan. De artillerie installeerde zich in het dorp, terwijl de oversten hun bureau hadden in de vierde graadklas. Al de klaslokalen lagen vol soldaten. Van naar school gaan was geen sprake tot einde oktober. Op Kristus Koning, 29 oktober, viel op 500 meter van de school een bom, waardoor een vijftigtal ruiten stuk vlogen. Ook de Moldering van de kleuterklas viel in. ‘t Was de tijd van de onzalige V-1.

Schoolkinderen in de vredesstoet van 1945. Van links naar rechts, vooraan: Eiza Van den Plas, Maria Mariën, Arlette Aerts, Josephine Geentjens, Rosa Verbist, Maria Van Winkel, Maria Van Echelpoel. Achteraan: Martha Kaers, Maria Laenen, Pharaïlde Kaers, Julia Van de Poel, Gusta Tubex. 30 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


1945 In augustus mocht Moeder Lutgardis in het nabije Zoersel gaan wonen. Zij wist waarschijnlijk toen nog niet dat zij later weer voor zes jaar zou weerkeren. Moeder Ludgera, van Tielen afkomstig, werd hier met open armen ontvangen. Zij was, naar het zeggen van leerkrachten, een gedroomde overste. Zij moest niet wachten op het concilie om de geest ervan al in praktijk te stellen. 'Een engel op aarde neergedaald.' En de school breidde maar uit; een vierde klas kwam erbij. Zuster Clothilda, sinds 1936 hier werkzaam in de hoogste klas, kreeg de vierde graad toegewezen, terwijl de derde graad voor juffrouw Laenen was. Om de oorlogsschade enigszins te kunnen lenigen werd een schoolfeest gehouden. Ziehier het programma waaruit nog duidelijk een patriottische geest tot uiting komt. Ja, de oorlog was pas enige maanden geëindigd.

De communauteit in 1945-46: Zr. Clothilda, Moeder Lutgera, Zr. M. Denise Zr. Adelfia, Zr. Guliëlmine (keukenzuster). 31 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


Wechelderzande

Aangenomen Meisjesschool Op zondag 22 en 29 juli 1945 spelen onze kinderen ten voordele van onze meisjesschool a) voor den onderhoud b) voor beteren aanleg der lokalen

FEESTPROGRAMMA 1. Voorbij de kerk 2. Naar meter 3. Tarcisius 4. Ik zie geen Kindjes meer 5. De kleine komjesman 6. Suja, kindje 7. De Fotograaf 8. Een ei 9. Hopmarjanneken 10. Mariantje 11. Voordrachtje 12. Onderzoek

13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.

In de groene weide Wie maakte? Moedersfeestdag Lachende zusjes Verzoening Wakker worden SoWatjes Mijn Vaderland Ons Vaderland Kinderen van het Vaderland Aan onzen Koning Leopold III Brabançonne

Inkomgeld 10 fr TOMBOLA: Na de feestviering 10 fr per lot, elk lot heeft prijs PRIJZEN: Vogelkooien, gebreide stukken, keukenboeken, speelgoed voor de kinderen, enz. BEGIN: 5 u stipt! Van harte welkom!

1946 Weer heel wat mutaties bij het personeel: Zr. M. Prosper verving Zr. Clothilda, die overste werd in Hoogen, en Zr. M. Azelle kwam in de plaats van juffrouw Laenen. 1948 Reeds na twee jaar maakte Zr. M. Prosper plaats voor Zr. Emerana. Juffrouw Paula Bertels kwam als eerste lekenonderwijzeres in de kleuterklas; zij verving Zr. M. Denise. 32 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


De klas van juffr. M. Wouters, de eerste graad in 1946-47. Van links naar rechts,1e rij: Maria Vervoort, Godelieve Van den Broeck, Maria Geentjens, Irma Hooybergs, Angèle Herygers, Clara Wuyts. 2e rij: Astrid Nijs, Rosa Snyers, Josephine Vervoort, Jacqueline Geentjens, Josée Declercq, Monique Van Laer. 3e rij: Martha De Roover, Maria De Koninck, Hilda Tubex, Elvira Hooyberghs, Julia Van Winkel, Julienne Van den Plas. 4e rij: Delphine De Wale, Maria Lathouwers, José Verlinden, Alfonsine Van den Plas, Anna De Meyer, Rosa Van Gansen. 5e rij: Liza Van Herck, Yvonne Van Aert, Ansje Van den Wyngaerd (Ned.). De kleuterklas van Zr. M. Denise in 1946-47 (jongens). Vooraan bemerkt men: Stanny Vervoort, Herman Verelst, Walter Michielsen. Alfons Boeckx, Achiet Grielens en Leo Van Laer.



De kleuterklas van Zr. M. Denise in 1947-48 (meisjes). Vooraan: Maria Oostvogels, Maria Tubex, Lea Helsen, ? Van den Plas, ?, Renilda Van den Broeck.

De vierde graad van Zr. Prosper in 1947-48. Van links naar rechts, 1e rij: Boeckx, Maria Van Giet, Martha Van Echelpoel, Maria Van den Broeck. 2e rij: Germaine Belmans, Julia Snyers, Maria Huybrechts, Paula Blockhuys. 3e rij: Bernadette Rombouts, Yvonne Schenk, Hilda De Wyngaert, Martha Kaers. 4e rij: Jeanne De Koninck, Maria Van Aert, Rachelle Proost, Stephanie Van den Plas. 34 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


Derde graad-klas in 1948. Van links naar rechts, 1e rij: Mariette Geentjens, losepha Oostvogels, Stella Wuyts, Paula Hooybergs, Joseph. Van Herek, Martha Vervoort, Elza Van den Broeck, Paula Wuyts, Martha Lathouwers. 2e rij: Josepha Aerts, Elza Van den Plas, Jos6e Tubex, Julia Leys, Joseph. Belmans, (Mechelaar), Jeanne Belmans, Maria De Koninck. 3e rij: Maria Bosch, Hilda Van den Plas, Ang. Van Aert, Julia Snyers, Germ. Belmans, Paula Neefs, Paula Wuyts, Godelieve Geerts.

Zuster M. Prosper.



Schoolfeest in 1948. Van links naar rechts: Josée Tubex, Liesb. Vereyeken, Paula Snyers, Paula Neefs, Godelieve Geerts, Josepha Aerts, Lucie Smolderen, Maria Bosch, Angela Van Aert, Josephine Belmans, Hilda Van den Plas.

1949 Toestand in het schooljaar 1949-1950 1e graad: 32 leerlingen, juffr. M. Wouters. 2e graad: 30 leerlingen, Moeder Ludgera. 3e graad, 25 leerlingen, Zr. M. Azelle. 4e graad: 20 leerlingen, Zr. Emerana. 1950 Weer nieuwe gezichten bij het personeel. Zr. M. Azelle ging haar tenten opslaan te Wintam. juffr. Y. Van Hemelen nam de eerste graad voor haar rekening. Zr. Herlindis fungeerde 12 1/2 uur in de vierde graad als 'bijzondere leermeesteres', terwijl juffr. M. Van Genechten in de plaats van P. Bertels kwam. Op dat ogenblik won de secularisatie veel veld: amper vier Zusters tegenover al drie leken. Het zou er niet bij blijven! 1951 Met spijt zagen wij op 7 april Moeder Ludgera naar Poederlee vertrekken, terwijl Moeder Lutgardis naar haar oude stal terugkeerde, waar zij zes jaar vroeger haar ambt als overste had neergelegd. 1952 Zr. Hyacintha, waarmee zoveel jonge meisjes dweepten, kwam in de vierde graad, terwijl Zr. Emerana vertrok. 36 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


Kleuterklas van juffr. Mathilde Van Genechten in 1950. Van links naar rechts, onderste rij: Marc Balemans, Jef Eelen, Julien Neefs, Elza Van Winkel, Marie-Louise Van Loy, Yvonne Mariedn, Mariëtte Van Dijck (?), R. Van der Auwera, Monique en Josephine Declercq. 2e rij: Louis Van Tendeloo, Walter Balemans, Frans Oostvogels, Walter Boeckx, Louis Van den Plas, Karel Jacobs, Eddy Janssen, Henry De Beuckelaar, Simonne Bosch, Guy Mertens, Angèle Vermetten, Lydia De Koninck, Josephine Wouters, Julia De Meyer, Julia Van Winkel, Hilda Lathouwers. 3e rij: August Vervoort, Marcel Eelen, Modest Helsen, Stanny Buyens, Willy Van den Plas, Yvo Herygers, Mia Van den Plas, Maria Van Gansen, Mia De Walsche, Hilda Geentjens, Arlette Helsen, Maria Geentjens, Annemie Vermeersch.

1953 Juffrouw Y. Van Hemelen was de eerste leek van het onderwijzend personeel die in het huwelijk trad. Bijgevolg diende zij haar ontslag in. Enkel ongehuwde vrouwelijke leerkrachten mochten toen in het vrij onderwijs fungeren. Mej. C. Haeverans, uit Lille, volgde haar op in de eerste graad. Wanneer men de laatste vijfentwintig jaar overschouwt, en bedenkt wat er veranderd is op schoolgebied, in deze betrekkelijk korte periode, wordt men wel even stil... Waar is de tijd dat gans het onderwijzend personeel uit Zusters bestond? Hoe waren ze gekleed? De vrouwelijke leken stonden hun plaats af bij hun huwelijk. Mannelijke leken zullen hun intrede doen in de gemengde scholen. Men fronst wel even de wenkbrauwen bij het doornemen van een kontrakt dat juffrouwen, voor de vijftiger jaren, dienden te ondertekenen en na te leven. 37 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


De eerste graad bij juffr. Yvonne Van Hemelen in 1951-1952. Van links naar rechts, zittend: Astrid Grielens, Hilda Van den Broeck, Josephine Helsen, Hilda Boeckx, Maria Verelien, Reinilda Van Tendeloo, Liliane Michielsen, Christiane De Meyer, Maria Smans. Staande: Lucienne De Roover, Lydia Wuyts, Rita De Koninck, Nelly Van Herck, Aldegonda Van de Plas, Anita Neefs, Genima Nuyts, Agnes Herijgers, Josephine Van Hooghten, Maria Nuyts, Livine Leysen, Alfonsine De Koninck.

a Het reglement van de school in alles stipt te volgen. b Nooit deel te nemen aan bals, cinema of andere publieke wereldsche vermakelijkheden. c Ik verbind er mij toe, zowel buiten als binnen de school, me eerbaar en christelijk te gedragen: o.a. zedige kleeding te dragen.- kleed met range mouwen en goed gesloten aan den hals. d Elke dag zeker de klas te vegen. e De bewaking van de kinderen op zich te nemen, zoals die volgens de omstandigheden of noodwendigheden van de school noodig blijken; bv. bij kinderen die hun maaltijd in de school gebruiken, die studie hebben voor of na de klas, die op vertrekuur van tram of autobus wachten. f De pedagogische vergaderingen van de school regelmatig bij te wonen en de directieven te volgen die ervan uitgaan: bv. manier van orde en tucht houden, het beproeven of aanwenden van een methode, het inrichten van of deelnemen aan wedstrijden. g Veel zorg te besteden aan het voorbereiden van de lessen, vooral van de godsdienstles. 38 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


h Het programma van de school te volgen en volledig af te werken. i Gebeurlijk een facultatieven leergang, bv. fransche les, op zich te nemen. j Ik verklaar mijn ontslag als onderwijzeres nu reeds te nemen bij mijn gebeurlijk huwelijk (16).

Dit is de eerste klas van juffr. Chr. Haeverans: le graad in 1953. Vooraan: Julia Wouters. 1e rij: Elza Van Winkel, Maria Van Gansen, Simonne Bosch, Jacq. Vermetten, Lydia De Koninck, Hilda Geentjens, Mon. Declercq, Annemie Vermeersch, Magda Matheussen. 2e rij: Arlette Helsen, Mia De Walsche, Jeanne Snyers, Jos. Declercq, Rosa Van den Broeck, M.L. Van Loy, Maria Geentjens, Arlette Herrygers. 3e rij: Yvonne Geentjens, Mia Van den Plas, Hilda Lathouwers, Josephine Wouters, Julia De Meyer, Yvonne Mariën, Josée Wuyts, Juliënne Van Winkel.

Juffr. Christiane Haeverans als kloosterzuster, in 1956. (16) Het schoolkontrakt van Y. Van Hemelen.



1954 Er waren kleuters genoeg om een derde kleuterklas te openen. Juffr. Josée Van Eyndt uit Lille was de gegadigde. 1955 In de volgende jaren, weer veelvuldige nieuwe gezichten bij het personeel. Zr. Liboria in de plaats van juffr. J. Van Eyndt. 1956 Juffr. Matheussen E., uit Turnhout, in de plaats van Zr. Liboria. Juffr. Julia Vansant uit Olen in de plaats van Chr. Haeverans, die in het klooster trad. Mej. Hilde Sterkens uit Rijkevorsel, in de plaats van Zr. Herlindis, als bijzondere leerkracht in de vierde graad. Zr. Sylvia, gepensioneerd, kwam helpen in de keuken.

Juffr. Matheussen met haar kleuters in 1957-58.

Zr. Christiana Maria. Gelukkige kleutertjes bij die 'aanbeden' Zuster: 19581961.



1957 De tweede termijn van Moeder Lutgardis was hier geëindigd, maar zij mocht weer een tweede beginnen te Zoersel. Men verwelkomde Moeder Verena. Zr. Hilaris Maria kwam, als kleuterleidster, de plaats van juffr. Matheussen innemen. Juffr. Delahaut uit Turnhout deed dit voor Juffr. Vansant maar dan in de eerste graad. 1958 Komst van Zr. Bernarda. vertrek van Zr. Hyacintha, in de vierde graad. Komst van Zr. Christiane M., vertrek van Zr. Hilaris Maria. 1960 Komst van juffr. Torfs L., vertrek van juffr. V. Van Genechten. Jubeljaar! 1961 Komst van juffr. H. Antonis, vertrek van Zr. Christiana Maria. We zitten in de goudenjaren 60, met een tot dan toe ongekende weelde. Fabrieken rijzen uit de grond, huizen, neen, villa's worden gebouwd, autowegen worden aangelegd. Er is werk voor iedereen, zeker voor de afgestudeerden van secundaire scholen. De basisschool volstaat niet meer als einde van het onderwijs, maar wordt een voorbereiding tot verder studeren... met als gevolg dat de eens zo volprezen vierde graden leeglopen, en worden afgeschaft. Dit gebeurde hier in 1961. 1962 Komst van juffr. Van Tiggelen, vertrek van juffr. Delahaut C. Komst van juffr. Van Rooy L., vertrek van juffr. Antonis H. Komst van juffr. M. Renders, vertrek van juffr. Torfs L. 1964 Zuster Adelfia ging als 67-jarige met pensioen. Tot eenieders tevredenheid bleef zij ter plaatse. Zuster Suzanne nam haar klasje over bij de kleuters.

Op reis in 1962 Zr. Adelfia, Moeder Verena, Zr. Bernarda.



Leerkrachten in 1964: Van links naar rechts M.L. Van Tiggelen, M. Renders, Zr. Suzanne, Mevr. Schrijvers (verving de zieke Zr. Bernarda), Zr. Elvira, L. Van Rooy.

Het verdwijnen van de vierde graad had voor gevolg dat de schoolbevolking daalde. De vierde klas van de lagere school werd afgeschaft en juffrouw Verheyen, uit Herentals, nam ontslag. Een andere spijtige gebeurtenis was het overlijden te Westmalle van Moeder Verena, de overste van de school. In ons drukgelezen soldatenblad 'De Zandfluiter' lazen we (17): 'Moeder Verena, geboren te Schoten op 3 maart 1898, in 't klooster getreden te Vorselaar op 16 September 1918, is niet meer, ze overleed op 28 augustus. Tweeënveertig jaar lang heeft die uitzonderlijk begaafde, uiterlijk strenge, maar ingoede zuster, haar rijke vruchten afgeworpen achtereenvolgens te Dworp, Booischot, Rijmenam, Deurne, Essene, Zevendonek en Wechelderzande. Het was te Rijmenam dat ze van haar geestelijke inspecteur, de Wechelaar Rafaël De Winter, de raad kreeg met de fiets naar haar wijkschool te rijden. Ze was één van de eersten uit het klooster van Vorselaar met dat 'voorrecht'. We danken de Heer die ons Moeder Verena schonk. Ieder die met haar omging getuigt: 'Ze was streng; op de eerste plaats voor haar zelf, ze was dienstvaardig en steeds opgeruimd.' (17) In 'Soldatenblad De Zandfluiter’: november 1964



Zoals op haar doodsprentje staat.- 'Treuren kende ze niet, werken was haar een genot.' Ze heeft gewerkt tot ze begaf. 'Moeder, zoudt ge de dokter niet raadplegen... en misschien wat rust nemen?' werd haar gevraagd onder het paasverlof. 'Dat, dat nooit!' Een paar maanden nadien ging zij naar het vaderhuis en ging eeuwig rusten. Gelukkig zijn zulke mensen, die werken tot ze vallen, en dat met de glimlach. Gelukkig zij die kinderen hebben geleid tot de gerechtigheid, want eens zullen zij schitteren voor Gods troon.' Moeder Elvira zou haar plaats innemen, 1965 Na een langdurige pijnlijke ziekte overleed ook Zr. Bernarda, lerares van het zesde leerjaar, op 9 juli 1965. Binnen het jaar verloren we de beide Zusters die samen in de lagere school stonden. Bij dit spijtig gebeuren mochten we toch een heuglijk feit noteren: de vierde klas, die voor één jaar verdwenen was, kwam terug door het stijgen van het leerlingenaantal, met als titularis Ria Gepts uit Herentals. Zuster Clothilda kwam graag voor een tweede termijn naar Wechel, waar zij het zesde leerjaar als klas kreeg. 1967 Zr. Bertilla verving Zr. Suzanna in de kleuterschool. Van een speciale turnlerares was er nog geen spraak. Daar R. Gepts turnles gaf in de verschillende klassen werd weer aangeknoopt met de jaarlijkse turnfeesten, en met succes. Zo bracht het turnfeest op 17 en 18 juni zo maar 37.500 fr. op. 1968 Gezien de klasnormen gunstiger geworden waren mocht er een vierde kleuterklas geopend worden met juffr. De Cnodder als titularis. De lagere school telde een dieptepunt wat het aantal leerlingen aangaat: slechts 80 kinderen. Komst van juffr. Th. Van Beirendonck bij het ontslag van juffr. Van Rooy, gezien zij buiten een straal van 5 km van de school woonde. Gehuwden mochten voortaan blijven fungeren, maar het verblijven binnen een straal van 5 km was nog bindend. 1970 Met Zuster Marcellinia, benoemd op 1 September, kwam de laatste directrice van de meisjesschool. De fusie met de plaatselijke jongensschool is nu in zicht. Elders kunnen we nu gegevens van de jongste jaren lezen.



Personeel in 1968-69: Van links naar rechts Zr. Clothilda, Zr. Bertilla, Th. Van Beirendonck, M.L. Van Tiggelen, R. Gepts, M. Renders, Zr. Adelfia, Zr. Elvira, M. De Cnodder.

III Luisterrijke viering: gouden jubileum van de meisjesschool 12 juni 1960: een heuglijke dag voor Wechel. De straten waren kleurig bevlagd, en vanaf de school tot aan de kerk stonden versierde denneboompjes. Alle organisaties van de gemeente trokken om 9 uur in optocht naar de kerk, waar om 10 uur een plechtige dankmis werd opgedragen door pastoor L. Dierckx. Hij werd bijgestaan door de pastoors Van de Weyer en Fransen, respectievelijk van Poederlee en Lille. De schoolkinderen droegen een uniform: donkerblauwe rok met witte blouse en blauwe das; op het hoofd een blauw vilten hoedje. Het lekenpersoneel droeg zorg voor de begeleiding. Ook de jongens stapten fier mee op onder het waakzaam oog van de onderwijzers. Een hele schaar Vorselaarse Zusters volgde. Eerwaarde Moeder Alfonse was door ziekte belet. Wel waren er Moeder Consolate, Zr. Ghislaine,



overste van.het klooster, Zr. Verena, bestuurster van de school, met de kranige Zuster Concordia, de stichteres van de school in 1910. Natuurlijk waren ook de vier Zusters van de school van de partij, met alle Zusters geboortig in onze gemeente en wel een zeventigtal Zusters van de omliggende dorpen. Na de mis had een ontvangst plaats op het gemeentehuis Na een hartelijk welkom belichtte burgemeester August Van Laer het grote nut van het vijftigjarig onderricht dat met zoveel edelmoedigheid gegeven werd aan de Wechelse kinderen. Bij het drinken van de erewijn dankte pastoor Dierckx, op een manier hem eigen, voor de ontvangst en achtte zich gelukkig voorzitter te mogen zijn van zulk een schoolcomité.

Het vijfde leerjaar van juffr. Van Tiggelen,-schooljaar 74-75. Van links naar rechts, zittend: Ann. Slegers, Ver. Forier, Maria Govaerts, Martine Van Loy, Wanda Mariën, Suzanne Jacobs, Carine Tubex. Middelste rij: Miranda Jacobs, Nicole Tubex, Carine Driesen, Bertina Boeckx, Hilde De Roover, Hermine Cop. Bovenste rij: Marie J. Smet, Linda Bruyndonckx, Godelieve Wouters, Vera Versmissen, Maryse Peeters, Marleen Peeters, Christine De Cabooter.







Daarna volgde een feestmaal aangeboden aan de notabelen en de jubilerende Zusters, 36 personen in totaal. Na een plechtig lof, begon om 3 uur de academische zitting op de speelplaats van de school. Het was A. Christiaens, dienstdoende onderpastoor en leraar aan het college te Herentals, die de talrijk opgekomen dorpsgenoten welkom heette. Eerst kwamen de kleuters uit de drie bewaarklassen aan de beurt. Daarna volgden de leerlingen van de verschillende leerjaren. Een welkomstlied viel erg in de smaak. De leerlingen van de derde en vierde graad kregen een warm applaus voor hun welgelukte turnoefeningen. De B.J.B.-jongens, meerdere malen kampioen in hun reeks, oogstten ook een welverdiende bijval, met hun keurig uitgevoerde turnoefeningen. De dansen, uitgevoerd door de St.-Sebastiaansgilde, waren enig! Meester Jules Van Olmen schetste dan de geschiedenis van klooster en school, een rede die in de grootste stilte gretig werd beluisterd.

De klas van juffr. Ria Gepts: 3de en 4de leerjaar 1975-76. Geknield.- Chantal Leysen, Terry Klessens, Rita Grielens, Ilse Van Dingenen, Annie Wolput, Ann Leys, Ann Caers, Nathalie Forier, Daisy Michielsen. Middelste rij: Karine Van der Auwera, Hildegarde Vermeiren, Pascale Aerts, Linda Belmans, Christel Van den Brande, Martine Bosch, Karin Cuylaerts, Chantal Wuyts, Martine Verloy. Bovenste rij: Christine Wouters, Linda De Koninck, Carla Vervoort, Linda Van Dael, Hilde Vervoort, Christel Boeckx, Nora Versmissen, Karin Stuers, Nicole Maes, Nadine Tubex, Christine Vervoort.



Mgr. Cruysberghs, de gekende redenaar, hield een fel opgemerkte toespraak en E.H. Jans, directeur van het klooster te Vorselaar, deed het slotwoord, en bracht een warme hulde aan de aanwezige stichters, Zr. Concordia en Victoriana, en aan het toenmalige onderwijzend personeel. Het geschenk van de parochianen werd overhandigd door juffrouw Wouters. Pastoor Dierckx en de fungerende leke-leerkrachten boden de school vijf kerkstoelen aan voor de kloosterkapel. Het hoeft niet gezegd dat talrijke kleurige bloemenkorven en felicitatiekaarten binnenkwamen. Wechel vierde op een waardige wijze dit gouden jubileum. De talrijke aanwezigen en de genodigden, waaronder wij vernoemen, de Zusters van de Christelijke Scholen van Vorselaar, E.H. Deken Van Elst uit Herentals, het voltallig gemeentebestuur en de kerkfabriek, zullen zeker veel deugd beleefd hebben aan die schone dag. Moge deze school nog jaren bloeien en haar opvoedend werk voortzetten in dienst van de Wechelse kinderen (18).

IV. - Zuster Adelfia: 'Moeder van het dorp'

We kunnen niet anders dan een speciale bladzijde wijden aan diegene die, 45 jaar lang, lief en leed met de school heeft gedeeld. Als kind van het schone Hageland, werd Zr. Adelfia geboren te Kersbeek-Miskom op 5 maart 1897. De geboorteakte vermeldt: Maria Emma Veulemans. Kersbeek is een vruchtbare landbouwgemeente. In die omgeving van vlijtige boerenmensen en noeste werkers heeft zij daar de gemeenteschool bezocht bij meester Butiens. Deze had, zoals bij ons, destijds alle leerlingen, zowel jongens als meisjes, in zijn klas. Bij een eventueel afwezig zijn van de meester waren het vooral de jongens die de plak zwaaiden. De grootsten onder hen moesten dan op een papierke de namen noteren van alle belhamels. Wat wel niet zo voorbeeldig is: op die lijst vonden we haar naam nogal veel terug. Mijnheer Butiens heeft dat toekomstig nonneken menigmaal in de hoek moeten zetten. De familie Veulemans telde negen kinderen: vijf meisjes en vier jongens. De middelste is 'de onze'. Eén van de negen stierf zeer jong, vijf verkozen het huwelijk en drie meisjes verlangden het kloosterleven. Dus, een derde van de kinderen wijdde zich volledig aan de Heer. Wat een prachtfamilie! Hoe heeft Wechel het verdiend dat zulk Hagelands pareltje hier in 1926 aanbelandde, een gans leven niets dan goedheid uitstraalde, en eerst in 1971 naar Neerlinter op rust ging. (18) In 'Het Volk', 14 juni 1960.



Zr. Adelfia met haar kleuterklas in 1946. Van links naar rechts, 1e rij: Godelieve Van den Plas, Yvonne Vereist, Godelieve Wuyts, Paula Tubex, Constant Bosch, Karel Geentjens. 2e rij: Angèle Leys, H. Jacobs, Elza Van den Broeck, Palmyra Verelien, Alfons Bosch, Walter Van Bavel. 3e rij: Maria Vervoort, Josephine Leysen, Robert Geentjens, Alfons Eelen, Frans Goos, Roger Van Laer. 4e rij: Julienne Van Arwegen, Monique De Clercq, Guillaume Smits, Edmond Versmissen, Adriaan Van Herck, Marcel Jacobs. 5e rij: Maria Leys, Madeleine Wuyts, Frans Verachtert, Herman Peeters.

Zr. Adelfia in de bloemen tijdens haar gouden kloosterjubileum in 1969;



Toen de oorlog in 1914 uitbrak was zij reeds een fris jong meisje van 17 jaar, maar de omstandigheden beletten het haar roeping te volgen. Zo kwam het dat ze eerst op 22-jarige leeftijd in 't klooster trad te Vorselaar. De zorgen voor haar moeder, broers en zusters zullen daar niet vreemd aan zijn. Want van de zuster mag vrij gezegd worden dat ze niets deed voor 't genot en de eer van haarzelf. Ze heeft zich helemaal onthecht van alle wereldse genoegens, om met haar vele gaven, haar rijke geest, haar vlug verstand, haar groot hart - een immergevende bron van goedheid en medeleven met haar Wechelse mensen - zich ten dienste te stellen van de allerkleinsten onder ons: de kleuters. Zij bezat een geheimzinnige kracht om met alle peuters, de koppige zowel als de brave, de deugnietjes zowel als de engeltjes, om te gaan zoals die gastjes het verlangden. Zr. Adelfia heeft het nooit in 't groot gezien: klein van gestalten geboren in een kleine gemeente, amper zeven voetbalvelden groter dan Wechel, kwam zij terecht, na Booischot, in het zeer kleine Morkhoven. Het was dan in 1926 wanneer zij hier aankwam om de allerkleinsten tot flinke mensen te boetseren. Dat heeft zij gedaan, niet in 't klein, maar met een groot hart, met een grote liefde voor al die bengels van wie er nu reeds grootvader of grootmoeder zijn geworden. Het is onbegonnen werk alles op te noemen wat zij hier heeft gedaan, met welke liefde zij haar opvoedingstaak heeft vervuld, met welk geduld en met de glimlach zij dat alles heeft verricht. Zij moet meer dan natuurlijke krachten gehad hebben om dat alles te kunnen verwezenlijken. Zij heeft niet alleen onderricht gegeven, zij heeft gans Wechel opgevoed volgens de juiste methode: een goed gevormd hoofd, een warm meevoelend hart, kinderen kneden die handen hebben om te werken, te spelen en te bidden. We weten dat deze te schamele lofwoorden de zuster niet naar het hoofd zullen stijgen, want ze is de nederigheid in persoon. Ze is gekend door jong en oud, arm of rijk, haar populariteit is algemeen. Enkel haar naam noemen is voldoende om elkeen te doen opgaan in eerbied, bewondering en sympathie. Eens toch hebben we Zr. Adelfia's oogjes zien schitteren van ware voldoening: dat was ter gelegenheid van haar 60e verjaardag. Met fierheid mocht ze een dekoratie in ontvangst nemen uit de handen van burgemeester Herman Van Roey, die erop wees dat ze nooit, ook niet door ziekte, haar werk heeft moeten onderbreken. Spontaan kwamen toen de ouders, de meesten oud-leerlingen, haar danken.



Zuster Adelfia: ‘Moeder de dorps’. Jef de Walsche, Elza Van Winckel, Karel Van Winckel, Maria Van Herck, Julienne Van Winckel.

Haar kleuterklas in 1943-44 Wie vindt Zuster Martha Lathouwers, als kleuter, in deze overbevolkte klas ?.



Een tweede maal is de Zuster gevierd ter gelegenheid van haar gouden kloosterjubileum, op zaterdag 24 mei 1969. Weer was gans Wechel in feeststemming. Bevlagde straten, lachende kindjes, een heel leger vriendelijke Zusters, en dankbare mensen. Pastoor Verheyen vond in de homilie de gepaste woorden die de Zuster recht naar het hart gingen. De feestviering ging daarna verder in de meisjesschool, waar Yvonne Van Hemelen, als afgevaardigde van de parochieraad, de Zuster letterlijk en figuurlijk in de bloemen zette. De spreekster had niets dan lofwoorden, in naam van haar 1314 oudleerlingen, die zij leren zingen had van:

'Handjes draaien, Koekebakke vlaaien, Koekebakke vis, Ge kunt het niet geloven, Hoe lekker dat het is.' De afgevaardigde betitelde haar als 'De Moeder van het Dorp', zij heeft werkelijk een kroostrijk nageslacht! Het was de Zuster niet gegund nog lang bij haar Wechelse vrienden te verblijven. Op 1 juli 1971 nam zij stil, maar diep bedroefd, afscheid van Wechel, dat haar zo na aan het hart lag. Met haar verlieten ook de andere Zusters onze parochie. Zij verbleef achtereenvolgens in Neerlinter, Hakendover en Westmalle. In deze gemeente vierde de 87-jarige zuster haar 65-jarig kloosterjubileum. Of de hoogbejaarde nu kan rusten weten we niet; haar leven was één werken en bidden. Vroomheid arbeidt en vroomheid bidt. Arbeiden en bidden gingen bij haar samen. Arbeid is de ene roeispaan en het gebed de andere. De levensboom kan geen van beide missen. Arbeid was en is van haar levensboom de in de grond werkende wortel, het gebed, de naar de hemel geheven kruin. V. Samensmelting van de gemeentelijke jongensschool en de vrije meisjesschool: 1 September 1977 Door de verbreding van de provinciale weg van Wechel naar Vlimmeren kwamen twee klassen van de jongensschool in de weg te liggen. Letterlijk dan, en bijgevolg moest het gebouw verdwijnen. Ons gemeentebestuur tilde aanvankelijk niet zo zwaar aan de zaak, omdat de provincie loyaal een onteigeningspremie uitbetaald had van 732.000 fr.



Natuurlijk was dat niet te veel voor een school. Er werd daarover toch niet getreurd omdat de gemeentelijke overheden van alle kanten de verzekering hadden gekregen dat ze gerust een nieuwe gemeenteschool konden bouwen met royale staatstoelagen. Er werden plannen ontworpen. Een aardige lap grond was uitgekozen, midden een nog te bouwen, maar al geplande woonwijk. Die wijk kreeg, wel voorbarig, de naam van 'Schoolwijk'. Er zouden daar een 150 nieuwe woningen verrijzen. Die extra huizen betekenden uiteraard een heleboel kinderen meer, en dus zou die nieuwe gemeenteschool hier best op zijn plaats zijn. Een bijzonder fraai plan werd opgestuurd; een school die zowat vijftien miljoen fr. zou kosten. Maar... 't was te mooi om waar te zijn! Wat in Wechel gezonde logica heette, bleek in Brussel barre onzin te heten. Een onverbiddelijk 'njet' kwam een domper zetten op zoveel blijde verwachtingen. Het rationalisatieplan van 1973, dat bepaalde dat er slechts nieuwe scholen mochten opgericht worden als er tenminste 140 leerlingen ingeschreven waren, was de struikelsteen. Onder de kerstvakantie van 1975 kwamen de twee klassen langs de Vlimmersebaan onder de slopershamer. Daarom namen de kinderen van die klassen, op maandag 15 december, hun intrek in lokalen van Hof d'Intere, het gemeentehuis. De liberale minister van onderwijs, De Croo, stuurde afgevaardigden van zijn ministerie om de zaak ter plaatse te bespreken. Niets mocht baten. De Antwerpse Bestendig Afgevaardigde, Mr. Loos, kreeg als antwoord, toen hij in Brussel de zaak van Wechel ging bepleiten: '90 leerlingen is te weinig, ze moeten daar maar fusioneren!' 'Uiteindelijk nam de gemeenteraad, in de zitting van 30 juni 1976, de enige gepaste beslissing die zich opdrong: de opheffing van de gemeentelijke lagere jongensschool (19). Als motivering werd opgetekend: 'Om pedagogische redenen is het aangewezen dat beide scholen.- de gemeentelijke jongensschool en de vrije meisjesschool samengevoegd worden om aldus de leerlingen te kunnen indelen in de zes afzonderlijke leerjaren, waar tot op heden graadklassen bestonden. Een grotere pedagogische eenheid biedt de mogelijkheid, om in overleg met een andere school, een aanpassingsklas en een ambt van bijzondere leermeester(es) in de lichamelijke opvoeding in te richten.'

(19) G.A.W.-V.G.W. 30.06.1976



De gemeentelijke beslissing ging echter pas een jaar later in voege, omdat het Ministerie de goedkeuring ervan slechts dan gaf. Het had voor gevolg dat de school gemengd werd en een punt gezet werd achter de benaming van jongensschool en meisjesschool. De inrichtende macht kwam in handen van de Zusters van de Christelijke Scholen, die in het Nederlandse gedeelte van het land, op onderwijsgebied een vooraanstaande rol spelen en gespeeld hebben. Ze staan borg voor een christelijke opvoeding en een degelijke didactische begeleiding van de leerkrachten. Aangepast onderwijs en opvoeding geven aan jongeren, werken met levend materiaal in hun moeilijkste en kwetsbaarste levensperiode, ze individueel benaderen, is hun blijvende bekommernis. Algemeen is men van oordeel dat het samenvoegen van de twee scholen een zegen is geweest voor de kinderen op de eerste plaats, voor de leerkrachten en voor de parochie. De heersende geboortedaling, die elders oorzaak was van het verdwijnen van zoveel klassen, had hier geen gevolg. Integendeel. De gelukkige beslissingen van het Ministerie van Onderwijs om stagiairs voor één jaar te benoemen en de grotere klassen te splitsen (art. 34), onafgezien van het totaal aantal leerlingen, en het klasvrij maken voor de schoolhoofden, speelden in het voordeel van de plaatselijke school. 1977-78: 1978-79: 1979-80: 1980-81: 1981-82: 1982-83: 1983-84: 1984-85:

8 klassen voor 180 leerlingen plus turnleerkracht en aanpassingsklas (A.K.). 8 klassen voor 185 leerlingen, schoolhoofd werd klasvrij. 8 klassen voor 186 leerlingen: + één stagiair, + 1 A.K. 8 klassen voor 179 leerlingen: + één stagiair, + 1 A.K. 8 klassen voor 182 leerlingen: + één stagiair, + 1 A.K. 9 klassen voor 202 leerlingen: + één stagiair, + 1 A.K. 10 klassen voor 208 leerlingen: + één stagiair, + 1 A.K. 11 klassen voor 214 leerlingen: + één A. K.

VI. De schoolgebouwen De drie klassen langs de Oostmallebaan en het klooster dagtekenen, zoals vroeger vermeld, van 1910-1911. Pastoor De Schutter was de grote geldschieter, geholpen door de heer Nève de Mevignies, grootgrondbezitter te Blommerschot en door baron de Borrekens. De tuin was één wildernis. In 1920 werd deze netjes bewerkt, het overtollige zand werd westwaarts opgehoopt tot een bergje, hoofd-



Eerste school en klooster:1910-1911.

(V) Klooster en school (1910-1911) van uit de speelplaats gezien. Vooraan, een veld, komt later bij de speelplaats.



zakelijk beplant met thuya's. In dat jaar werd hij rijkelijk bemest en fraai aangelegd. Zo voorzag hij de Zusters van de nodige groenten, fruit en bloemen. Gedurende de grote vakantie van 1933 werd een kleine vierdegraadklas ingericht onder de bestaande galerij (nu deel van de gang naast de drie klassen). Hier werd de grote meisjes vooral de kookkunst aangeleerd. Fons Verhoeven, metselaar uit onze gemeente, heeft dat werkje opgeknapt voor 7200 fr. Drie jaar nadien, in 1936, kwam er een derde lagere klas bij. Waar zou dat lokaal gebouwd worden? Pastoor Van Mechelen verkreeg daarvoor een stuk land, achter het gebouw gelegen, van Alfons Eelen, de naaste gebuur, in ruil voor een bosje dat aan de kloostertuin paalde. Tijdens het kerstverlof van datzelfde jaar, begon men aan het bouwen van twee klaslokalen, elk van 7 op 8 meter en een vierdegraadsklas van 7 op 3,35 meter. Frans Oostvogels, metselaar-aannemer uit Wechel, werd met dit werk belast en hij ontving daarvoor 68.871 fr. Ondertussen was de kleuterklas, ingenomen door de derde lagere klas, voor één jaar overgebracht in een noodlokaal in de woning van Maria Poels, op 100 meter van de school gelegen. Zuster Adelfia moest plaats maken voor de jonge, zeer dynamische Zuster Clothilda. In 1946 werden de oude privaten afgebroken - waar nu het bureel is en werden er nieuwe gebouwd aan de overzijde van de speelplaats naast de bergplaats voor kolen. Deze verbetering liet toe het washuis van de Zusters te vergroten, dit alles voor 50.000 fr. Ondertussen zijn deze toiletten vervangen door een nieuw sanitair, naast de woning van Michielsen. Dit gebeurde in de zomer van 1983. Tot 1949 speelden onze kinderen op de speelplaats in het zand tijdens de zomerperiode, en ploeterden zij in het slijk gedurende de winter. Daaraan kwam een einde toen Frans Oostvogels, in juni, de speelplaats betegelde voor 46.480 fr. Al goed dat de gemeente 10.000 fr. bijdroeg en het overige werd bijeengebracht door de opbrengst van tombola's en schoolfeesten. Niet zozeer door de stijging van de schoolbevolking, maar vooral door de gunstiger klasnormen, was er in 1952 alweer nood aan klaslokalen. Op de bestaande twee lagere klassen werden twee nieuwe en een trapzaal opgetrokken. Het metselwerk werd uitgevoerd door de gebr. Bollansee uit Vlimmeren, en het timmerwerk door de gebr. Van Laer uit Wechel. Deze bouwwerken vergden een totale som van 507.000 fr. De Zusters dienden daarvoor een lening aan te gaan, waarvoor volgende heren borg stonden: Jozef Mercelis, gemeenteontvanger, Jozef Van Hemelen, gemeentesecretaris en Jules De Walsche, handelaar. De gemeente gaf de beloofde 2/5 van de onkosten of 200.000 fr. als



(V) Klooster en tuin (1912) gezien richting Oostmalle; In die tuin staan nu de prefab-klassen.

(V) Rechts, de vierdegraad-keuken in 1933.



toelage. Bij deze verbouwingswerken waren de twee onderste lokalen tijdelijk ook onbruikbaar. Overal werd nu les gegeven, tot zelfs in de kleine spreekkamer van het klooster, vooraan tegen de Oostmallebaan gelegen. Zr. Adelfia moest weer verhuizen, nu naar een ruime plaats bij de familie J. De Walsche-Van Oeckel. De vierjarige kleuter Jozef De Walsche had geluk, hij kon thuis naar school gaan. Toen de twee nieuwe bovenlokalen reeds de week voor Pasen in 1953 konden ingenomen worden door de leerlingen van de lagere school, werd Zr. Adelfia met haar kleuters triomfantelijk 'naar huis' gehaald door de ganse schoolbevolking. Vlaggetjes wapperden, liederen weerklonken, want de moeilijkheden die verbouwingswerken meebrengen, waren achter de rug. Door de niet aflatende zorg van de Inrichtende Macht, waren onze kinderen, zowel kleuters als lagere schoolkinderen, in mooiere lokalen ondergebracht. Voor een lange periode waren de bouwproblemen voor lokalen van de baan. Toch hield het bouwen niet op. In 1955 was het de beurt om een nieuw afdak te bouwen langs de toenmalige Schoolstraat (Stepken). Het afdak langs de drie oudere klassen voldeed niet meer en moest plaats ruimen voor een gang met kleedplaatsen. In het jubeljaar 1960 werd vooral het kloostergebouw opgefrist: nieuwe bevloering, waterleiding in de keuken en een modem toilet. De gouden jaren zestig, met hun rijke mogelijkheden, gingen aan de school ook niet voorbij. Zo deed de centrale verwarming haar intrede in 1965 en in 1971. De tijd van de gloeiende kachels, met zijn voordelen maar ook met zijn vele narigheden, was onherroepelijk voorbij. In 1968 was er weerom nood aan een klaslokaal, aangezien de kleuterbevolking steeg. Tussen de bestaande lagere klaslokalen met verdieping en het kloostergebouw werd een lokaal met plat dak bijgebouwd. Bij de samensmelting van de twee plaatselijke scholen, op 1 september 1977, was er begrijpelijk weer een groot tekort aan lokalen. Het vijfde en zesde leerjaar van de jongens bleven nog een jaar in hun vroegere lokalen van de gemeente. Op 8 mei 1978 begon men aan het bouwen van vier kleuterklassen en een ruime turnzaal; deze werden opgetrokken in de vroegere kloostertuin. Het complex heeft een lengte van 27 op 17 meter. De firma Segers uit Kontich werd belast met die prefab-lokalen. Op 28 September konden de vier kleuterklassen er reeds hun intrek nemen. Dit feit werd met veel luister gevierd op zondag 22 oktober bij de inwijding van het nieuwe gebouw. Mevr. May Lievens, de ijverige voorzitster van het oudercomité, kon die dag honderden ouders en sympatisanten welkom heten in de refterturnzaal.



(V) Twee lagere klassen, gebouwd in 1936.

Op de twee bestaande klassen werden er twee nieuwe opgetrokken in 19521953: verdieping.



In een tijd waarin heel wat scholen kampten voor het behoud van teerlingen, gevolg van de heersende denataliteit, kon men zich hier in een aangroei verheugen. Dit was zeker een bewijs van het groeiend vertrouwen in het dorpsonderwijs. De kleuter en het lagere schoolkind worden best onderwezen en opgevoed in een gekend en vertrouwd milieu. Het leerlingenaantal bleef maar stijgen, zowel in de kleuter- als in de lagere school, met als noodzakelijk gevolg een uitbreiding van het lerarenkorps. De school kraakte letterlijk en figuurlijk uit haar voegen. Er werd tijdelijk zowat overal les gegeven in noodlokalen: in Hof d'Intere, in een betonnen KLJ-Iokaal, in bergplaatsen van de school tot zelfs in de vroegere slaapkamers van het klooster.

De nieuwe kleuterklassen (in 1978).



VII. Oprichting van een oudercomité

Het is vrij duidelijk dat een landbouwer niet meer boert zoals rond de eeuwwisseling. De tijd dat in een dorp slechts twee of drie studenten, hoofdzakelijk dan nog jongens, voortstudeerden, is niet zo ver af. Een werkweek, die zes volle dagen telde, ligt nog in ons aller geheugen. Wie kan zich nog een éénklassige school voorstellen met 80 tot 90 leerlingen? Wellicht kijk je vertederd en glimlachend neer op foto's waar de kinderen klompen aan de voeten droegen. Heb je nooit een foto gezien van plechtige communicanten, getooid met een bolhoedje? Een bewaarklas waar de slaaples en het uitrafelen van stoffen lapjes de hoofdbrok vormden, is nu uitgegroeid tot een gezellige kleuterklas, waar getekend, geschilderd, gezongen en leuk A.B.N. gesproken wordt. Het schooljaar met zijn verplichte 440 halve dagen van weleer is nu gedaald tot 365. In 1969 werd de vijfdagenweek ingevoerd in het basisonderwijs.

Voorzitster Mw. Lievens aan het woord. Vooraan bemerkt men: Inspectrice Zr. Celestine, Moeder Overste, hoofdinspecteur Masschelin, inspecteur Celis en Zr. M. Wilfrieda. 62 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1984


In datzelfde jaar werd hier gestart met een oudercomité waar volgende personen deel van uitmaakten: Leon Grielens, voorzitter, Mevr. De Cabooter, Marcel Grielens, Mevr. Peeters-Lathouwers, Mevr. J. Vermeiren, Jos Kennis, J. Maere en Jos Van den Broeck. Vier leden van de jongensschool en vier van de meisjesschool. Dit comité, met natuurlijk andere personen, is thans nog altijd actief werkzaam. Het bestaat uit ouders die een kind hebben in de school. Het staat in voor een goede verstandhouding tussen de ouders en leerkrachten onderling. Langs dit comité hebben de ouders thans meer inspraak in wat in de school gebeurt. Het zorgt vooral voor financiële tegemoetkomingen bij het schoolzwemmen, voor- en nabewakingen en.verrast de kinderen met een geschenkje ter gelegenheid van Pasen, St.-Niklaas, eerste en plechtige communie. Achtereenvolgens hebben volgende voorzitters met hun ploeg degelijk werk geleverd: Leon Grielens, Mevr. De Cabooter, Mevr. May Lievens en Theo Rombouts. De leerkrachten van weleer hebben hun taak volbracht in moeilijke en soms ondankbare omstandigheden, zoals oorlog, armoede, geldgebrek en slechte behuizing, maar gedreven door hun pedagogisch idealisme en kristelijke liefde zijn zij met onderscheiding in hun opdracht geslaagd. Onderwijzen en opvoeden is in de huidige samenleving niet gemakkelijker geworden. Een kind diep respecteren en toch weten op te voeden, moet stap voor stap gebeuren. Het is en blijft een moeilijke opdracht. Wie dit echter kan verwezenlijken is een begenadigde leerkracht. Tevens is het een van de verhevenste en boeiendste taken om kinderen te begeleiden tot flinke mondige mensen.


(20) Op maandag 10.09.1984 begon men aan het bouwen van 4 kleuterklassen en een zaaltje

Achterzijde, gezien vanaf Oostmalle

Voorzijde, gezien vanaf de kerk.

Plan van vier nieuwe kleuterklassen + zaal (langte 43 m.)


64


75 JAAR VRIJ ONDERWIJS IN WECHELDERZANDE ( ) Jules Van Olmen. I Periode voor de oprichting van het vrij onderwijs

Recommend Documents